Over de commons (Dirk Holemans)
22
De Commons: een nieuwe grammatica voor de samenleving Trefdag Socius: Burgers aan zet Leuven, 19 november 2015 Dirk Holemans, coördinator Oikos [email protected] - www.oikos.be
-
Upload
socius-steunpunt-sociaal-cultureel-volwassenenwerk -
Category
Education
-
view
1.292 -
download
0
Transcript of Over de commons (Dirk Holemans)
De Commons: een nieuwe grammatica voor
de samenleving
Trefdag Socius: Burgers aan zet Leuven, 19 november 2015
Dirk Holemans, coördinator Oikos [email protected] - www.oikos.be
Hoofdstroom: vermarkting, EU/regeringen: gevangen in neoliberale logica, 150 (semi-)private organisaties hebben de macht
bvb. 4 MNO’s beheersen 90% graanmarkt Tegenstroom: Initiatieven van onderuit (burgers + sommige steden): onbekend terrein, het politieke aan het heruitvinden
-> Commons inspirerend concept
Uiteenlopende tendensen: Tweestromenland
Commons = in de middeleeuwen een belangrijke vorm van organisatie: gemeenschappelijk gebruikt land, akker of bos een meente -> collectieve eigendom- of gebruiksrechten Fundament = collectieve actie Rijkere visie op democratie, eigendom en gebruiksrechten Juridisch systeem Laatromeinse rijk: - Res publicae - Res privatae - Res nullius van niemand - Res communes van iedereen
Terug in de tijd: commons een eeuwenoud gegeven
The Great Charters of the Liberties of England Magna Carta 1215 =mijlpaal in geschiedenis: absolute vorst Jan moet rechten toekennen aan landbaronnen -> niets over gewone mensen, sociaal-econ. rechten Carta de Foresta = het charter van het Would Toen: koninklijke bossen (incl. akkers, boerderijen en dorpen) essentieel voor het levensonderhoud: - Hout = belangrijkste grondstof voor verwarming, koken, constructie en productie (houtskool) - woud: vol kleine weides voor begrazing en bron van turf -> charter is uniek in het verlenen van sociaaleconomische rechten (met name het recht om commoning)
Terug in de tijd: een eeuwenoud gegeven
1968 Garrett Hardin, in Science over meente - elke herder heeft voordeel als hij schaap bijzet, is rationeel
op korte termijn (winstmaximalisatie) - kosten zijn voor iedereen en op lange termijn who cares? ->onvermijdelijk gevolg: vernietiging van meent, geen enkel schaap kan nog gevoed worden = enge visie van homo economicus, wijd verspreid Deze visie bijvoorbeeld nu terug te vinden in pleidooi voor het monetariseren van ecosysteemdiensten…
De klassieker: Tragedy of the Commons
Enclosure = omheining of privatisering van Commons - 17de-18de eeuw UK - Combinatie van tal van factoren: bevolkingsgroei en dus
stijgende vraag naar voedsel, vraag naar arbeidskrachten voor fabrieken en irritatie over eigenzinnige commoners, wetten op maat van landadel
20 jr later: Elinor Ostrom (Nobelprijs Economie 2009) - commons zijn gemeengoed, geen niemandsland - commons hebben gebruikersgroep die toegang en gebruik
reguleert (inclusief sanctiemechanismen voor profiteurs) - Commoners communiceren met elkaar, ontwikkelen regels - Commoners willen behoeften bevredigen, niet enkel op
zoek naar winst
De historische waarheid: Enclosure of the Commons
De grammatica van de commons
Hulpmiddelen: grond, softwarecodes, culturele expressie Mensen: communicatie & samenwerking Regels: bepaald door groep gebruikers: ingewikkeld sociaal proces van commoning
Gemeengoed Commoners
Commoning
De grammatica van de commons
Elinor Ostrom: zeven kenmerken van sterke commons: -‐ Helder omschreven en erkende grenzen -‐ Toegang-‐ en gebruiksregels aangepast aan context -‐ Collec>eve regels voor par>cipa>eve besluitvorming -‐ Monitoring van gebruik en staat van commons door gebruikers met mandaat van
gemeenschap -‐ Progressieve en flexibele sanc>onering -‐ Eenvoudige regels voor conflicthantering -‐ ZelCepaling van gemeenschap erkend door hiërarchische autoriteit (bvb.
wetgeving België, Mexico, …)
Oude en nieuwe commons: de digitale wereld
- Open source software en kennissystemen - Linux: besturingssysteem - Wikipedia (basisregel: iedereen kan bijdragen,
controle achteraf: peer to peer)
Commons
Markt Publiek
Tussenstand: drie grote organisa>eprincipes -‐ en dus geen twee, of zeker geen een dat zaligmakend is… -‐ mengvormen zijn mogelijk: nu focus op PPS, beter pleidooi voor PCS: publiek-‐civiele
samenwerking -‐ Commons: ook kri>sch perspec>ef op moderniteit (scheiding subject/object, in Staat
en Markt = duopolie)
Commons
Markt Publiek
Het debat is dus niet: publiek of privaat? -‐> andere basisvraag in democra>e: welke rol voor burgers? Bijvoorbeeld energiesector: 1. 20 jr. geleden: adagium van liberalisering (= priva>sering) -‐ Tegenstroom: autonome produc>e: burgercoöpera>even
1
2
De nieuwe wereld: peer-to-peer
Michel Bauwens De Wereld Redden Nieuwe wereld: -‐ Kenniseconomie en kenniswerker: houdt produc>emiddelen in eigen handen
(hoofd en pc) -‐ ICT faciliteert wereldwijde samenwerking en uitwisseling -‐ peer-‐to-‐peer systeem = de toekomst (horizontale uitwisseling onder gelijken) -‐ niet alleen informa>e uitwisselen: ook produc>epla[orms -‐ Slimme so\ware en 3D-‐printers: microfabrieken -‐ Voorbeeld: Wikispeed
De nieuwe wereld: peer-to-peer (onder gelijken)
Michel Bauwens De Wereld Redden Een peer-‐to-‐peer systeem is een sociaal-‐economisch systeem waarbij een individu een transac?e kan aangaan met dat systeem.
-‐ Als gebruiker beslis je vrijwillig of je deelneemt -‐ Wikipedia (basisregel: iedereen kan bijdragen, controle achteraf: peer to
peer) -‐ Performanter dan oud hiërarchisch systeem
Niet elk peer-‐to-‐peer systeem is een commons! Bauwens: transi>e is geen plotse revolu>e, nieuw systeem ontstaat in schoot van oud systeem, dit laatste ondersteunt het zelfs om eigen levensduur te verlengen
Sleutelwoorden: samenwerking, eigenaarschap, meerwaarde en transparantie (code & design)
Driehoek verruimt discussie over cruciale vragen
Bijvoorbeeld: Internet: cruciaal voor peer-‐to-‐peer, basisinfrastructuur Nu: in handen van mul>na>onals, draaiend op reclame-‐inkomsten / discussie: netneutraliteit? Drie oplossingen (denk aan de driehoek): -‐ Vermarkte situa>e reguleren (beves>gen hyperkapitalis>sch systeem) -‐ Commons: burgers bouwen eigen netwerk uit (digitale coöpera>eve) -‐ Publiek: gelet op belang voor democra>e neemt overheid internet in
handen (zelfde als met spoorwegen is gebeurd)
De utopie van de commons: Wikitopia?
Belangrijkste argumenten pro commons -‐ Herijking van de democra>e: burgers nemen terug toekomst in handen, verhoogt
betrokkenheid -‐ Ac>viteiten los of bevrijd van marktwerking (fixa>e op winstmaximalisa>e): vaak
gericht op duurzaamheid -‐ Betrokkenheid van gebruikers leidt tot performante organisa>e -‐ Meerwaarde wordt niet afgeroomd, blij\ in gemeenschap
-‐> tot utopische gedachte in ‘De Mythe van de Groene Economie’: commons zijn antwoord op kapitalisme
De utopie van de commons: Wikitopia?
Belangrijkste argumenten om nuchter te blijven -‐ Niet elke commons posi>ef: ook de maffia is een ‘burgerbeweging’ buiten markt en
staat… -‐ Commons zijn historisch niet alleen verdwenen omwille van enclosure, was
subsisten>elandbouw -‐ Sommige commons kunnen ‘gated communi>es’ worden: belang van toegangs-‐ en
gebruiksregels -‐ Nieuwe commons vooral in sterke gemeenschappen (Herberg van Macharius) -‐ Tot voor kort vooral lokale ini>a>even, nu ook globale peer-‐to-‐peer netwerken, maar
hoe macht opbouwen tegen de ‘150 die de wereld beheersen’?
Burgerkracht: what’s in a name?
-‐ Term gemunt in Nederland door beleidswetenschapper, dus van uit perspec>ef van overheid
-‐ Nederland: van welvaartstaat naar par>cipa>estaat, GB Cameron: de Big Society -‐ Focus op zelfredzaamheid van boven opgelegd, in combina?e met aDouw
publieke sector bv. UK: openbare bib’s sluiten en hopen op burgerinia?ef <-‐> Commons: samenredzaamheid van onderuit opgebouwd, ondersteund door partnerstaat Bv. Vl: burgerzadenruilbank in openbare bibliotheek
-‐ Progressieve visie: geen aCouw van publieke sector, wel ruimte voor groeiende commons in kader van selec>eve ontmark?ng
De kans die Commons ons biedt
Twee grote uitdagingen combineren: -‐ Alterna>ef voor groei-‐economie en hyperconsumen>sme: op zoek naar nieuwe
invulling van welvaart: Welvaart zonder Groei (Tim Jackson)
-‐ Zoektocht naar modellen voor deze transi>e: de commons als goederen die collec>eve ac>e vereisen om beheerd te worden in het algemeen belang, met het oog op duurzaamheid
-‐ Commons verenigen veel kenmerken van duurzaamheid: respect voor het milieu en gemeenschappen, par>cipa>e van onderuit, nieuwe vormen van poli>eke ac>e en publiek-‐civiele samenwerking.
Fora do Eixo: een groot p2p-‐cultuurnetwerk in Brazilië • Start 2005: samenwerking producenten rond circula>e van muzikale projecten, uitwisseling
produc>etechnologie en handel van culturele producten. Door middelen voor muziekproduc>e, instrumenten en organisa>e van fes>vals te mutualiseren, drukken de ar>esten hun kosten, gaan tussenpersonen niet met gros van inkomsten lopen en werd een nieuw verdienmodel ontwikkeld.
• Belangrijke innova>es = introduc>e ‘kredietkaart’ die vier alterna>eve munten hanteert. • -‐> de interne processen werken niet door uitwisseling klassiek geld, maar door intern
systeem dat uitwisselingsstromen in evenwicht moet houden. • Overheid: partnership afgesloten met Fora vanwege haar grote mobilisa>ekracht. Meer info: hlp://www.shareable.net/blog/interviewed-‐felipe-‐altenfelder-‐of-‐fora-‐do-‐eixo-‐on-‐mutualizing-‐music
Het debat en de toekomst liggen open, als je tenminste wil commonen…
