De uitwerking van een nieuwe Vlaamse

beleidsvisie op de hervorming van het

geestelijke gezondheidsaanbod

Kathleen De Cuyper & Chantal Van Audenhove

LUCAS KU Leuven – Centrum voor Zorgonderzoek en Consultancy

Studie van het Steunpunt WVG(De Cuyper & Van Audenhove, 2018)

De uitwerking van een nieuwe beleidsvisie – en het daaruit

volgend decreet - in nauwe samenwerking met het

Agentschap Zorg en Gezondheid en het kabinet Welzijn,

Volksgezondheid en Gezin

De beleidsvisie is onderbouwd met

– Wetenschappelijke kennis

– Beleidsexpertise

– Praktijkkennis

– Ervaringsdeskundigheid

2

Studie van het Steunpunt WVG(De Cuyper & Van Audenhove, 2018)

Methode:

– Literatuurstudie van (inter)nationaal wetenschappelijk onderzoek

– Studie van Vlaamse en federale beleidsteksten

– 8 expertpanels met 6 groepen van GGZ stakeholders

– Input van jongeren met GGZ ervaring, verzameld door vzw Cachet

– Aftoetsing met het Structureel Overleg Geestelijke Gezondheid

Deze beleidsvisie

– maakt deel uit van de Memorie van Toelichting

– Is opgenomen in het decreet als werkingsprincipes die in acht dienen

genomen te worden door alle actoren van het geestelijke

gezondheidsaanbod

3

Overzicht

1. Waarom een nieuw Vlaams geestelijke gezondheidsbeleid?

– Zorgwekkende evoluties en opportuniteiten in de internationale en

Vlaamse samenleving

– Uitdagingen m.b.t. de toegankelijkheid tot passende GGZ

– Wereldwijd stigma en discriminatie

– Directe aanleiding: 6de staatshervorming

2. Doelstelling van de nieuwe beleidsvisie en van het decreet

3. Inzetten op vier hervormingen

– Toegankelijke zorg

– Aanvaardbare zorg

– Geïntegreerde zorg

– Populatiegerichte acties om de geestelijke gezondheid in de

samenleving te versterken 4

1. WAAROM EEN NIEUW VLAAMS

GEESTELIJKE GEZONDHEIDSBELEID?

5WHO, 2015

Zorgwekkende evoluties

Wereldwijd neemt de relatieve impact van psychische

aandoeningen op onze (on)gezondheid toe (Whiteford et al., 2013)

Ziektelast door psychische aandoeningen en verslaving >

ziektelast door neurologische aandoening in België (WHO, 2016)

Vergrijzing neemt toe

→ meer chronische aandoeningen

→ andere zorgnoden: hoe de context, het dagelijks leven afstemmen op

de beperkingen?

→ bevorderen van levenskwaliteit staat centraal (WHO, 2002; SAR WGG,

2015)

6

Zorgwekkende evoluties

Blijvende dominantie van biomedische model (Wade, 2015)

→ behandelingsresultaten gerapporteerd door cliënten verbeteren niet (Wade & Halligan, 2017)

→ bemoeilijkt integrale zorg die bijdraagt tot een betere levenskwaliteit (SAR WGG, 2015)

Nood aan een nieuw zorgmodel met een andere visie op

beperking en herstel

7

Zorgwekkende evoluties en

opportuniteiten

Nieuwe visies op beperking (Devlieger et al., 2016; Van Audenhove,

2017):

– Veerkracht, sterktes, nieuwe competenties

– Maken inclusie en participatie mogelijk

In hoge inkomenslanden: evolutie naar volwaardig

burgerschap voor personen met een (psychische) beperking (Lasalvia et al., 2012; Van Weeghel, 2010)

→ als een volwaardig lid kunnen parEciperen aan werk, opleiding,

cultuur, vrij tijd

→ bevordert levenskwaliteit

8

Zorgwekkende evoluties en

opportuniteiten

Hoge inkomenslanden: Herstelbeweging uitgaande van

personen met een psychische kwetsbaarheid (Deegan et al., 2006,

2017)

Een persoon herstelt niet van een ziekte, maar herstelt zijn

leven

Kernbegrippen (Anthony, 1993; Leamy et al., 2011; Van Audenhove, 2015;

Van Weeghel et al., 2019):

– Empowerment

– Verbondenheid

Uitdagingen m.b.t. de toegankelijkheid

tot passende GGZ

Europa: behandelingskloof voor psychische zorgnoden >

behandelingskloof voor diabetes of astma (Alonso et al., 2007;

Coppens et al., 2015; Vanclooster et al., 2013)

Oorzaken (Thornicroft & Tansella, 2009; Van Weeghel et al., 2016):

– Beschikbaarheid en organisatie van de GGZ

– Stigma → bemoeilijkt toegang tot passende GGZ

– Personen die langer dan gemiddeld wachten om hulp te zoeken zijn

Jong of oud

Man

Laag opgeleid

Leven in armoede

Behoren tot een etnische minderheid

10

Wereldwijd stigma en discriminatie

ASPEN/INDIGO studie - Ervaring door mensen met majeure

depressieve stoornis (Lasalvia et al., 2013)

11

Wereldwijd stigma en discriminatie

Gevolgen van stigma: verminderde toegang tot

– Opleiding en werk

– Sociale relaties

– Passende (geestelijke) gezondheidszorg → één van de oorzaken voor

lagere levensverwachting van GGZ zorggebruikers (Thornicroft, 2011)

→ Scandinavië: 15 tot 20 jaar minder (Wahlbeck et al., 2011)

– Wettelijke beschermingsmaatregelen

– Sociale participatie en inclusie

Gevolgen van stigma onderhouden de psychische problematiek(Foresight, 2008)

12

Directe aanleiding:

Zesde staatshervorming

Vóór 6de Staatshervorming: bevoegd voor de CGG en

preventieve gezondheidszorg

Sinds 6de Staatshervorming: ook bevoegd voor:

– IBW

– PVT

– Overlegplatformen GGZ

– Organisaties met een revalidatieconventie binnen GGZ

Bevoegd voor o.a. het vaststellen van erkenningsnormen voor

de psychiatrische afdelingen in algemene ziekenhuizen en de

psychiatrische ziekenhuizen

13

Directe aanleiding:

Zesde staatshervorming

Ook afstemming nodig met vele vernieuwingen in andere

sectoren van de GZ, met al dan niet federale bevoegdheid:

– Federale en Vlaamse netwerken binnen en buiten GGZ

– Eerstelijnszones en regionale zorgzones van Vlaanderen

– Eerstelijnspsychologische functie

– …

14

15

2. DOELSTELLING VAN DE NIEUWE

BELEIDSVISIE EN VAN HET DECREET

Dubbele doelstelling

1. Het waarderen, beschermen en versterken van de

geestelijke gezondheid van iedereen

→ populatiegerichte acties

2. Garanderen van kwaliteitsvolle GGZ voor personen met

psychische zorgnoden en hun context in alle sectoren van de

samenleving

→ individugerichte zorg

⇒ geestelijke gezondheidsaanbod

Om de realisatie van deze doelstelling mogelijk te maken zijn er

minimaal vier hervormingen nodig

16

17

3. HET NIEUWE GEESTELIJKE GEZONDHEIDS-

BELEID ZET IN OP VIER HERVORMINGEN

Toegankelijke zorg

Aanvaardbare zorg

Geïntegreerde zorg

Populatiegerichte acties om de geestelijke

gezondheid in de samenleving te versterken

Toegankelijke zorg

Als behandelingskloof ⇩⇩⇩⇩ dan toegankelijkheid van de GGZ ⇧⇧⇧⇧

Toegankelijke zorg: zorg die de persoon effectief krijgt (SAR

WGG, 2011)

– Beschikbaar

– Bereikbaar

– Betaalbaar

– Tijdig

– Toegang tot informatie

18

Toegankelijke zorg

Toegankelijke zorg = laagdrempelig, buurtgebonden en niet-

stigmatiserend in zijn aanpak (Agentschap Zorg en Gezondheid, 2017;

Bekaert et al., 2016; Van Audenhove & Declercq, 2016)

– Op plaatsen waar mensen om andere redenen dan hun psychische

zorgnoden reeds naartoe gaan

– Online

⇒ Verdere uitbouw nodig van generalistische aanpak van GG

op de eerste lijn

Veronderstelt

– Verder inzetten op vermaatschappelijking van zorg

– Toepassen van subsidiariteitsprincipe

19

Toegankelijke zorg

Vermaatschappelijking van zorg → evenwichtige zorg (Thornicroft & Tansella, 2012; Van Audenhove, 2017)

– Meer online, ambulante en mobiele dan residentiële zorg

– Ziekenhuisfaciliteiten in eerste instantie voor acute opnames

– Langetermijn woonfaciliteiten in de samenleving

– Mobiele zorg wanneer nodig

– Ondersteuning van werk, opleiding, dagbesteding

– Gericht op blijvende beperkingen en acute klachten

Subsidiariteitsprincipe = eerst de meest persoonsgerichte,

effectieve, efficiënte, minst ingrijpende en meest

kortdurende zorgvorm die mogelijk en nodig is (Van den Heuvel,

2014)20

Aanvaardbare zorg

Als toegankelijkheid van GGZ ⇧⇧⇧⇧ dan aanvaardbaarheid ⇧⇧⇧⇧

Aanvaardbare zorg = de zorggebruikers en hun context

kunnen de zorg toelaten

Aanvaardbare zorg veronderstelt persoonsgerichte zorg (Health

Foundation, 2014)

– Inzetten op werkrelatie met aandacht voor diversiteit

– Autonomie van de zorggebruiker centraal

Shared decision making

Ook in het geval van aanklampende zorg, bemoeizorg,

internering

– Relevant en gecoördineerd zorgaanbod

21

Aanvaardbare zorg

Vier werkingsprincipes die behandeling en zorg vormgeven

Het geestelijke gezondheidsaanbod is ontwikkeling-, herstel- en

krachtgericht (Thornicroft & Tansella, 2014; Van Audenhove, 2017)

Het gebruik van dwanginterventies wordt zoveel mogelijk voorkomen en

vermeden (Hoge Gezondheidsraad, 2016a)

De individugerichte zorg vindt plaats binnen de triade en wordt

afgestemd op de zelfzorg van de gebruiker en de zorg of ondersteuning

die aangeboden wordt door zijn context (Helmer et al., 2016; Vermeulen et

al., 2015)

Ervaringsdeskundigheid draagt bij tot kwaliteitsvolle individugerichte zorg

en populatiegerichte acties (Van Regenmortel, 2017)

22

Geïntegreerde zorg

Zorggebruikers denken over hun zorgnoden of zorgvragen niet

na in termen van lijnen of sectoren die ons aanbod

fragmenteren

Als toegankelijkheid, continuïteit, relevantie van GGZ ⇧⇧⇧⇧ dan

integratie van de GZ ⇧⇧⇧⇧

– Integratie op niveau van de voorzieningen = geïntegreerde

zorg (Borgermans & Devroey, 2017)

– Integratie op het niveau van de zorggebruiker en zijn

context = integrale zorg en ondersteuning (Valentijn et al., 2013)

23

Geïntegreerde zorg

24

Geïntegreerde

zorg

Integrale zorg

en

ondersteuning

Valentijn, Schepman, Opheij, & Bruijnzeels, 2013

Geïntegreerde zorg

Geïntegreerde zorg op organisatorisch niveau = méér en

betere samenwerking tussen (Borgermans & Devroey, 2017)

– Gezondheids- en welzijnsorganisaties

– Geestelijke en somatische GZ

– Generalistische en gespecialiseerde GZ

– Scholen, opleidingsinstituten en werkgevers

→ samenwerking op organisatorisch niveau, op het niveau van de

geestelijke gezondheidsnetwerken

25

Geïntegreerde zorg

Integrale zorg en ondersteuning op het niveau van de

zorggebruiker veronderstelt geïntegreerde zorg (Valentijn et al.,

2013)

→ samenwerking op het niveau van de multidisciplinaire zorgteams voor

personen met ernstige psychische zorgnoden, ondersteund door (Briggs et

al., 2018; Hoge Gezondheidsraad, 2016b)

• zorgcoördinatie en indien nodig case management

• comprehensive assessment

26

Populatiegerichte acties

Als impact van psychische aandoening op (on)gezondheid ⇩⇩⇩⇩

dan geestelijke gezondheidscompetenties ⇧⇧⇧⇧

Geestelijke gezondheidscompetenties (Kutcher et al., 2016)

– Kennis over geestelijke gezondheid en psychische aandoeningen

– Vaardigheden m.b.t. zelfzorg, veerkracht, efficiënt zoeken naar (niet-)

professionele hulp

– Attitude- en gedragsverandering ten opzichte van personen met een

psychische aandoening

Verminderen van publiek stigma

Verminderen van zelfstigma

27

Populatiegerichte acties

Waarom hierop inzetten?

– Preventieve functie

– Waardering van de eigen geestelijke gezondheid verbetert de

aanvaardbaarheid van GGZ (Thornicroft, 2006, 2008)

– Vermindering van stigma

Doet de impact van psychische aandoeningen op onze (on)gezondheid

dalen (Van Weeghel et al., 2016)

Is basisvoorwaarde om vermaatschappelijking van zorg alle kansen te

geven (Van Audenhove, 2017)

28

Referenties

Agentschap Zorg en Gezondheid (2017). Conferentie eerstelijnszorg: Een geïntegreerde zorgverlening in de eerste lijn.

Alonso, J. & Lepine, J. P., the ESEMeD/MHEDEA 2000 Scientific Committee. Overview of the key ESEMeD data. Journal of Clinical

Psychiatry, 68 (suppl.2), 3-9.

Anthony, W. A. (1993). Recovery from mental illness: The guiding vision of the mental health service system in the 1990’s.

Psychosocial Rehabilitation Journal, 16, 11-23.

Bekaert, A., Denys, B., De Muynck, J., De Vriendt, T., Foriers, L., Moons, S., Peeters, T., Plas, G., Sablon, W., Teugels, H., Theys, F.,

Tomsin, W., Verhoeven, I., Vervaet, C., Verté, D. (2016). Buurtgerichte Zorg: De actief zorgzame buurt als toekomstmodel voor

Vlaanderen en Brussel. Brussel: VVDC & Kenniscentrum Woonzorg Brussel.

Borgermans, L, & Devroey, D. (2017). A Policy guide to integrated care (PGIC). Lessons learned from EU project INTEGRATE and

beyond. International Journal of Integrated Care, 17, 1-12. doi: 10.5334/ijic.3295

Briggs, A.M., Valentijn, P. P., Thiyagarajan, J. A., & de Carvalho, I. A. (2018). Elements of integrated care approaches for older

people: A review of reviews. BMJ Open, 8, e021194. doi:10.1136/bmjopen-2017-021194

Coppens, E., Neyens, I., & Van Audenhove, C. (2015). Onderzoek naar de invoering van een eerstelijnspsychologische functie in

Vlaanderen: Onderzoeksrapport. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

De Cuyper, K., Van Ingelgom, S., & Van Audenhove, C. (2018). Uitwerking van een ontwerp van decreet betreffende de geestelijke

gezondheid. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. https://steunpuntwvg.be/images/swvg-3-rapporten/ef16-uitwerking-

van-een-ontwerp-van-decreet-betreffende-de-geestelijke-gezondheid

Deegan, P. E., Carpenter-Song, E., Drake, R. E., Naslund, J.A., Luciano, A., Hutchison, S. L. (2017). Enhancing Clients’

Communication Regarding Goals for Using Psychiatric Medications. Psychiatric Services, 68, 771-775.

Deegan, P. E., & Drake, R. E. (2006). Shared Decision Making and Medication Management in the Recovery Process. Psychiatric

Services, 57, 1636-1639.

Devlieger, P., Miranda-Gamarza, B., Brown, S. E., Strickfaden, M. (2016). Rethinking disability: World perspectives in culture and

society. Leuven: Garant.

Foresight (2008). Mental capital and well-being: Making the most of ourselves in the 21st century – final project report.

Geraadpleegd op 25 oktober 2016 via http://dius.ecgroup.net/ files/113-08-FO_b.pdf29

Referenties

Health Foundation (2014). Person-centered care made simple: What everybody should know about person-centered care.

Geraadpleegd op 25 oktober 2016 via http://www.health.org.uk/publication/person-centred-care-made-simple

Helmer, E., Vermeulen, B., Vanderhaegen, J., Coppens, E., & Van Audenhove, C. (2016). Betere GGZ 107: De ervaringen van

hulpverleners, mantelzorgers en patiënten. Leuven: LUCAS.

Hoge Gezondheidsraad (2016a). Omgaan met conflict, conflictbeheersing, en dwanginterventies in de geestelijke

gezondheidszorg. Brussel: HGR. Advies nr. 9193.

Hoge Gezondheidsraad (2016b). Naar een algemeen kader voor de ontwikkeling van kwaliteitsindicatoren in de geestelijke

gezondheidszorg van België. Brussel: HGR. Advies nr. 9204.

Kutcher, S., Wei, Y., & Coniglio, C. (2016). Mental health literacy: Past, present and future. The Canadian Journal of Psychiatry, 61,

154-158.

Lasalvia, A., Zoppei, S., Van, B. T., Bonetto, C., Cristofalo, D., Wahlbeck, K., …, & Thornicroft (2013). Global pattern of experienced

and anticipated discrimination reported by people with major depressive disorders: a cross-sectional survey. Lancet, 381, 55-62.

Lasalvia, A., Boggian, I., Bonetto, C., Saggioro, V., Piccione, G., Zanoni, C., ... Lamonaca, D. (2012). Multiple perspectives on mental

health outcome: Needs for care and service satisfaction assessed by staff, patients and family members. Social Psychiatry and

Psychiatric Epidemiology, 47, 1035-1045. doi:10.1007/s00127-011-0418-0

Leamy, M., Bird, V., Le Boutillier, C., Williams, J., & Slade, M. (2011). Conceptual framework for personal recovery in mental

health: Systematic review and narrative synthesis. The British Journal of Psychiatry, 199, 445-452.

SAR WGG (2015). Visienota Nieuw professionalisme in zorg en ondersteuning als opgave voor de toekomst.

SAR WGG (2011). Visienota Maatschappelijk verantwoorde zorg.

Thornicroft, G. (2011). Physical health disparities and mental illness: The scandal of premature mortality. The British Journal of

Psychiatry, 199, 441-442.

Thornicroft, G. (2008). Stigma and discrimination limit access to mental health care. Epidemiologia E Psichiatria Sociale, 17, 14-19

Thornicroft, G. (2006). Shunned: Discrimination against people with mental illness. Oxford, England: Oxford University Press.

Thornicroft, G., & Tansella, M. (2014). Community mental health care in the future: Nine proposals. The Journal of Nervous and

Mental Disease, 202, 507-512.30

Referenties

Thornicroft, G., & Tansella, M. (2012). The balanced care model for global mental health. Psychological Medicine, 43, 849-863.

Thornicroft, G., & Tansella, M. (2009). Better mental health care. Cambridge: Cambridge University Press.

Valentijn, P. P., Schepman, S. M., Opheij, W., & Bruijnzeels, M. A. (2013). Understanding integrated care: a comprehensive

conceptual framework based on the integrative functions of primary care. International Journal of Integrated Care, 13.

Geraadpleegd op 10/11/2017 via www.ijic.org.

Van Audenhove, C. (2017). De geestelijke gezondheidszorg: Een nieuwe mindset? Tijdschrift Klinische Psychologie, 47, 5-18.

Van Audenhove, C. (2015). Herstellen kan je zelf: Hoopvol leven met een psychische kwetsbaarheid. Leuven: Lannoo.

Van Audenhove, C., & Declercq, A. (2016). Zorg voor de buurt. Leuven: LUCAS.

Vanclooster, S., Vanderhaegen, J., Bruffaerts, R., Hermans, K., & Van Audenhove, C. (2013). Inschatting van de behoefte aan

geestelijke gezondheidszorg. Leuven: LUCAS.

Van den Heuvel, B. (red.) (2014). Netwerkzorg. Nieuw organisatieconcept voor personen met een complexe, langdurige zorg- en

ondersteuningsvraag. Leuven: ACCO.

Van Regenmortel, T. (2017). Het tewerkstellingsstatuut van ervaringsdeskundigen in de geestelijke gezondheidszorg. KU Leuven

HIVA – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving

Van Weeghel, J., van Zelst, C., Boertien, D., & Hasson-Ohayon, I. (2019). Conceptualizations, Assessments, and Implications of

Personal Recovery in Mental Illness: A Scoping Review of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Psychiatric Rehabilitation

Journal. Advance online publication. doi: 10.1037/prj0000356

Van Weeghel, J., Pijnenborg, M., Van ’t Veer, J., & Kienhorst, G. (2016). Handboek de-stigmatisering bij psychische aandoeningen.

Bussum, Nederland: Uitgeverij Coutinho.

Van Weeghel, J. (2010). Verlangen naar volwaardig burgerschap; maar wat doen we in de tussentijd? Tilburg: Universiteit van

Tilburg.

Vermeulen, B., Lauwers, H., Spruytte, N., Van Audenhove, C., Magro, C., Saunders, J., & Jones, K. (2015). Experiences of family

caregivers for persons with severe mental illness: an international exploration. Leuven: LUCAS KU Leuven/Eufami.

Wade, D. T., & Halligan, P. W. (2017). The biopsychosocial model of illness: A model whose time has come. Clinical Rehabilitation,

31, 995-100431

Referenties

Wade, D. T. (2015). Rehabilitation – A new Approach. Part two: The underlying theories. Clinical Rehabilitation, 29, 1145-1154.

Wahlbeck, K., Westman, J., Nordentoft, M., Gissler, M., & Laursen, T. M. (2011). Outcomes of Nordic mental health systems: Life

expectancy of patients with mental disorders. British Journal of Psychiatry, 199, 453-458.

Whiteford, H. A., Degenhardt, L., Rehm, J., Baxter, A. J., Ferrari, A. J., Erskine, H. E., …, & Vos, T. (2013). Global burden of disease

attributable to mental and substance use disorders: findings of the Global Burden of Disease study 2010. The Lancet, 382, 1575-

1586.

WHO (2016). Global health estimates 2015: DALYs by cause, age, sex, by country and by region, 2000-2015. Geraadpleegd op 23

mei 2017 via http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/ estimates/en/index1.html

WHO (2015). WHO global strategy on people-centered and integrated health services: Interim report. Geraadpleegd op 7

september 2017 via http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/155002/1/ WHO_HIS_SDS_2015.6_eng.pdf

WHO (2002). Active ageing: A policy framework. Geraadpleegd op 28 augustus 2017 via

http://www. who.int/ageing/publications/active_ageing/en/

32

Samenvatting van het decreet

Geïntegreerde

zorg

Functie A = Bevorderen van geestelijke gezondheidscompetenties en van de-stigmatisering; Functie B = Ondersteuning van context en van ervarings-

deskundigen; Functie C = Detectie, vroeg- en kortdurende interventies; Functie D = Gespecialiseerde diagnostiek; Functie E = Gespecialiseerde behandeling;

Functie F = Rehabilitatie gericht op inclusie in alle levensdomeinen; Functie G = Uitwisselen en samen inzetten van expertise binnen en buiten de

gezondheidszorg.

Po

pu

lati

e-

ge

rich

te a

ctie

s

Aanvaardbare

zorg