'De supermarkt centraal in de maatschappij', CBL 2013

de supermarktcentraal in de maatschappij

Het CBL is de belangenbehartiger en

spreekbuis van de supermarkten en

foodservicebedrijven in ons land.

Aangesloten leden:

Albert Heijn

Aldi

Boni-Markten

Boon Sliedrecht

C1000

Coop Supermarkten

Deen Supermarkten

Deli XL

Detailresult

EM-TÉ Supermarkten

Hoogvliet

Jan Linders

Jumbo Supermarkten

De Kweker

Kruidenier Foodservices

Lekkerland

Lidl Nederland

Metro Nederland

Nettorama

PLUS Retail

Poiesz Supermarkten

Servex

Sligro

Spar

Vakcentrum

Groothandel in Levensmiddelen Van Tol

Vomar Voordeelmarkt

de levensmiddelenhandel Assortiment distributie en winkelsmedewerkers

Nog meer inhoud!

Pagina’s met dit Layar-logo bevatten een interactieve laag

met extra inhoud die u met een smartphone of tablet

kunt ontdekken. De Layar App is gratis te downloaden

via de App Store (Apple) en Google Play (Android).

INhoud

SEE PAGE##for instructions

SCAN WITH

SEE PAGE ##for instructions

Download de gratisLayar App

Scan een pagina met het Layar logo

Ontdek deinteractieve inhoud

centraal bureaulevensmiddelenhandel

juni 2013

02 | De levensmiddelenhandel

De levensmiddelenhandel

Hoewel de koopkracht in Nederland nog

steeds onder druk staat en de gevolgen van

de economische crisis nog steeds voelbaar

zijn voor de consument, steeg de supermarkt-

omzet in 2012 van € 33 miljard in 2011 naar

€ 33,7 miljard. Een toename van 2,1%. De

consument maakt duidelijk andere keuzes in

de supermarkt. Bijna twee derde let sterker op

prijzen en 57% let scherper op aanbiedingen

bij het doen van de boodschappen. 45% kiest

vaker voor het huismerk. Het marktaandeel

van supermarkten binnen de totale consu-

mentenuitgaven aan eten en drinken is in

2012 met 0,8 procentpunt toegenomen tot

49,8%. Momenteel besteedt de Nederlandse

consument dus bijna de helft van elke ‘food-

euro’ in de supermarkt.

De levensmiddelenbranche werkt aan een

duurzame en gezonde levensmiddelenketen.

Bij steeds meer producten speelt de aandacht

voor duurzaamheid en gezondheid een

belangrijke rol. Door de vele initiatieven in de

levensmiddelenketen wordt verduurzaming

en gezondheid voortvarender dan ooit door

de markt opgepakt. Naast de verduurzaming

van het assortiment, verduurzamen super-

markten en foodservicebedrijven ook hun

bedrijfsvoering met energiezuinige toepas-

singen zoals ledverlichting, stil en schoon

transport et cetera.

Supermarkten en foodservicebedrijven zijn

een belangrijke werkgever voor Nederland. De

branche biedt aan ruim 300.000 mensen een

baan. Voor veel jonge mensen is het werken

in de supermarkt de eerste kennismaking met

de arbeidsmarkt. En als ze willen kunnen ze

bij de supermarkt opleidingen volgen en een

carrière opbouwen. Ook heeft bijna elke su-

permarkt één of meer ‘Wajongers’ in dienst. De

supermarktsector biedt jongeren veel kansen

en levert een belangrijke bijdrage aan het ver-

lagen van de jeugdwerkloosheid. Bovendien

biedt de supermarktbranche flexibele werktij-

den waardoor een baan ook goed te combi-

neren is met bijvoorbeeld zorgtaken, studie of

gezin. Het CBL pleit dan ook voor verruiming

van de mogelijkheden voor flexibele inzet van

werknemers. Een loopbaan in onze branche

is alleen mogelijk met gedegen training en

opleidingen. Supermarkten en foodservicebe-

drijven investeren dan ook fors in ontwikkeling

en scholing van medewerkers. Vele duizenden

medewerkers volgen in het MBO en HBO een

opleiding om te groeien in het vak.

Kortom, de levensmiddelenhandel is een ge-

waardeerde hoofdrolspeler in de samenleving.

De Klant is Koning en stuurt onze foodbranche.

En omgekeerd heeft onze foodbranche grote

impact op de samenleving, via mondiale pro-

ductie van grondstoffen voor het huismerk tot

in het keukenkastje van de consument. Met

de impact en invloed staat de branche in het

centrum van de belangstelling van politici,

beleidsmakers en maatschappelijke organi-

saties. Ook organisaties van toeleveranciers

weten de levensmiddelenhandel te vinden.

De levensmiddelenhandel | 03

CBL-voorzitter Bert Roetert schetst de ontwikkelingen in de branche.

Supermarkten en foodservicebedrijven vervullen een belangrijke rol in de

voedselketen. Vier miljoen consumenten doen elke dag hun boodschappen.

Deze klanten verwachten daarbij volop keuze uit smakelijke, veilige, gezonde

en verantwoord geproduceerde producten. Om die keuze te kunnen bieden

hebben supermarkten en foodservicebedrijven een sterke positie in de

levensmiddelenketen.

Om politici en andere beleidsmakers en stakeholders inzicht te geven

in de gevolgen van weten regelgeving in de praktijk, organiseert

het CBL regelmatig bezoeken aan supermarkten, distributiecentra en

foodservice bedrijven. Tijdens deze werkbezoeken wordt een beeld

geschetst van de ontwikkelingen in de supermarktbranche en krijgen

de bezoekers direct vanuit de praktijk voorbeelden aangereikt.

Centrale boodschap is dat supermarkten midden in de samenleving

staan en niet alleen een belangrijke rol spelen in de economie, maar

ook in de maatschappij. De levensmiddelenhandel is een branche

om trots op te zijn. Bovendien een branche van groot belang: De

eerste levensbehoefte -eten en drinken- voor alle Nederlanders bin-

nen handbereik.

Met de aansluiting van het CBL bij Detailhandel Nederland per 2013

zijn de belangen van de branche ook bij VNO-NCW en MKB-Neder-

land gewaarborgd. De belangen van CBL-leden op onderwerpen

die detailhandelsbreed of voor de gehele BV Nederland van belang

zijn, worden via deze vertegenwoordigingen optimaal behartigd.

In Brussel is het CBL aangesloten bij Eurocommerce, het Europese

retailplatform. Ook wordt de agenda van het Consumer Goods

Forum, dat wereldwijd opereert, in Nederland ingevuld door het CBL

samen met de industrie. Het CBL heeft in Den Haag nauwe banden

met de politiek en ministeries. De Nederlandse overheid doet steeds

meer pogingen om haar verantwoordelijkheden bij supermarkten en

foodservicebedrijven te leggen. Onze branche verzet zich ertegen

de politieagent van de keten te worden. Handhaving van wetgeving

moet een taak voor overheidsinstanties als de Nederlandse Voedsel-

en Warenautoriteit en de Arbeidsinspectie blijven. De levensmid-

delenhandel wil geen champignontelers controleren op illegale

arbeidsconstructies en verwacht dat als de overheid de legbatterij

verbiedt, de overheid er ook voor zorgt dat er geen legbatterijeieren

meer op de markt komen.

CBL wenst eerlijk speelveld zondagopening

Steeds meer consumenten willen graag op zondag

boodschappen doen. Inzet van het CBL is een wet die

voor duidelijkheid zorgt voor de consument en waarmee

korte metten wordt gemaakt aan de willekeur met betrek-

king tot de zondagsopening. Hoewel onder de Winkel-

tijdenwet die 1 januari 2012 definitief inwerking trad de

oneerlijke situatie voor supermarkten blijft voortbestaan,

is het einde hiervan nu toch in zicht. Den Haag stelt voor

om het besluit over zondagsopening van winkels bij de

gemeenten neer te leggen. Dit is in lijn met de wens van

het CBL: dit soort besluiten hoort in de gemeente thuis,

niet in Den Haag.

Stevige lobby in Den Haag en Brussel

Werkbezoek aan Sligro door de top van de NVWA

Onder leiding van Bert Roetert spreekt de supermarktbranche in Brussel met Europarlementariërs, de Europese Commissie en staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken.

VVD-kamerleden brengen CBL-werkbezoek aan Jumbo Supermarkten.


Wijzigingen Drank- en Horecawet (DHW)Ook het afgelopen jaar heeft de DHW vaak in de schijnwerpers gestaan. Per 1

januari 2013 is de nieuwe DHW ingegaan. Belangrijke wijzigingen zijn dat de

gemeenten de naleving van de wet gaan handhaven. Vooruitlopend op de

handhaving door gemeenten heeft het CBL aan alle gemeenten haar Code

verantwoorde alcoholverkoop in de supermarkt toegestuurd om uniformiteit

te brengen in het handhavingsbeleid richting supermarkten. De Code bevat

zowel de regelgeving als de wijze waarop de CBL-leden

aan deze regelgeving voldoen. Een andere grote

verandering in de huidige DHW is dat jongeren onder

de 16 die alcohol bij zich hebben beboet kunnen

worden. Het CBL dringt sinds jaar en dag aan op deze

maatregel, omdat hij een preventieve werking heeft

en jongeren op hun verantwoordelijkheid worden

aangesproken. Supermarkten hebben daarom groots

uitgepakt om de nieuwe maatregel bekend te

maken. Samen met het ministerie van VWS ontwik-

kelde het CBL een flyer waarvan er 5 miljoen via de

supermarkten zijn verspreid.

Leeftijd voor verkoop alcohol

naar 18 jaar

In aanvulling op de nieuwe Drank- en

Horecawet heeft de Tweede Kamer

ingestemd met een wetsvoorstel om de

leeftijd voor het kopen van alcohol te ver-

hogen naar 18 jaar. De invoeringsdatum

van deze wijziging wordt 1 januari 2014,

tegelijk met de verwachte invoering van

de leeftijdsverhoging voor tabak. Het CBL

heeft voor één invoeringsdatum gepleit,

omdat dit de communicatie over de

wijzigingen aanzienlijk effectiever maakt.

Samen met het ministerie van VWS wordt

in 2013 een brede campagne opgezet

om jongeren, maar ook hun ouders, te

informeren over de leeftijdsverhoging.

Hoe bedrijven in de levensmiddelenke-

ten met elkaar omgaan is een belangrijk

onderwerp voor beleidsmakers, politici

en lobbyisten in zowel Brussel als Den

Haag. Het algemene gevoel is dat

kleinere partijen in de levensmiddelen-

keten bescherming nodig hebben. In de

praktijk echter is elk onderhandelingspro-

ces verschillend. Grote partijen hebben

niet automatisch de overhand in de

onderhandeling over de vele condities

en voorwaarden. Kleine partijen, zoals

bijvoorbeeld een agrarisch producent

van een steekproduct, kunnen een

sterkere onderhandelingspositie hebben

dan een grote merkartikelleverancier. En

een kleinere regionale supermarktketen

is bijvoorbeeld geen partij voor een mul-

tinationale A-merkproducent. Van beide

kanten wordt er vaak op het scherpst van

de snede met elkaar onderhandeld. Maar

hoe de verhoudingen ook liggen en hoe

de wederzijdse relaties ook zijn, partijen

worden geacht op respectvolle wijze

met elkaar zaken te doen. Supermarkten

willen transparant zijn over de manier

waarop zij met handelsrelaties omgaan.

Daarom hebben de koepelorganisaties

in Brussel de ‘Beginselen van Goede

Handelspraktijken’ als gedragscode

vastgesteld. Dit met instemming van de

Europese Commissie.

Van de miljoenen zakelijke transacties,

leiden slechts enkelen tot een conflict

dat niet meer bilateraal kan worden

opgelost. De gang naar de rechter is dan

mogelijk. Op verzoek van het ministerie

van Economische Zaken en de Tweede

Kamer zijn twee pilotprojecten gestart.

Het CBL werkt in de pilot voor de

agro&foodketen samen met de branche-

organisaties van boeren (LTO Nederland)

en fabrikanten (FNLI) aan een laagdrem-

pelige vorm van geschilbeslechting

tussen bedrijven door een neutrale

instantie. Het tweede pilotproject betreft

de textielketen. Het CBL is van mening

dat de gedragscode en de bijbehorende

implementatie ervan in de vorm van vrij-

willige geschilbeslechting, moet gelden

voor alle onderdelen van de Nederlandse

economie waar goederen en diensten

tussen bedrijven verhandeld worden.

Handelspraktijken in de belangstelling

Vanaf 1 januari 2013 is het strafb aar om in het openbaar alcohol bij je te hebben, als je jonger bent dan 16 jaar. In de toekomst gaat deze leeft ijdsgrens waarschijnlijk naar 18 jaar.

Kijk op rijksoverheid.nl of volg #alcoholenjongeren voor het laatste nieuws.

Alcohol bij je?

Komt je duur te staan.

009_WT Flyer Alcohol in bezit_A5.indd 1

27-11-12 15:54


Beginselen van Goede Handelspraktijken

• Consumentenbelangen voorop• Contractvrijheid• Eerlijk handelen• Zoveel mogelijk

schriftelijke overeenkomsten• Voorspelbaar• Afspraak is afspraak• Juiste informatie• Geheimhouding• Eigen verantwoordelijkheid voor risico’s• Gerechtvaardigd verzoek


SCAN WITH


Zelfzorgmiddelen in het schap Het nog steeds stijgende aandeel van de supermarkt in de verkoop van zelfzorgmid-

delen laat zien dat de consument de beschikbaarheid van zelfzorgmiddelen in de

supermarkt waardeert. De omzet van zelfzorgmiddelen is in 2012 met 2,2% gestegen

ten opzicht van 2011. De omzet bedraagt hiermee € 69,2 miljoen.

Aan een aantal zelfzorgmiddelen zijn wettelijke eisen verbonden. Het betreft de zo-

genaamde UAD-middelen, hiervoor moeten winkels een drogist in dienst hebben en

moet er altijd een gediplomeerd drogist of assistent-drogist aanwezig zijn om eventu-

ele vragen van consumenten te beantwoorden. Het CBL heeft met het CBD, Nepro-

farm, de Consumentenbond en het ministerie van VWS overeenstemming bereikt over

de eindtermen voor het examen drogist en assistent-drogist. Deze eindtermen worden

als richtlijn gebruikt bij het toekennen van erkenningen aan exameninstanties die de

opleiding (assistent)drogist willen gaan examineren. Momenteel zijn er twee instituten

die deze erkenning van de Minister hebben gekregen, maar dit zouden er in de

toekomst meer kun-

nen worden. Sinds de

Minister een tweede

exameninstituut heeft

aangewezen is het

aantal supermarkt-

medewerkers met een

diploma (assistent)

drogist fors gestegen.

Afgedankte elektrische en elektronische apparaten

Bij wet zijn winkeliers die spaarlampen en

(kleine) elektrische apparaten verkopen

verplicht oude apparaten of lampen in te

nemen als de klant een nieuw exemplaar

koopt. Het CBL heeft zich altijd verzet

tegen de wens van Brussel om iedere

winkelier die elektronica verkoopt verplicht

alle apparaten in te laten nemen die een

consument aanbiedt. De supermarkt is

immers geen milieustraat. In de nieuwe

richtlijn Afgedankte elektrische en elektro-

nische apparaten is deze verplichting na

intensieve lobby van het CBL en Detail-

handel Nederland alleen opgelegd aan

winkeliers die op minimaal 400 m² van hun

vloeroppervlakte apparatuur verkopen.

Verkiezing Supermarkt van het Jaar

Het CBL is mede-organisator van de

tweejaarlijkse Verkiezing Supermarkt

van het Jaar. De verkiezing is bedoeld

als kwaliteitsstimulans voor de gehele

Nederlandse levensmiddelenhandel. De

opzet van de verkiezing is op een nieuwe

leest geschoeid. Een Raad van Advies,

bestaande uit directieleden van super-

marktketens, staat de organisatie bij. De

verkiezing leeft enorm op de winkelvloer

en heeft naast een intern ook een extern

visitekaartje. In 2013 start de eerste editie

van de nieuwe opzet. Verwachting is dat

200 supermarkten willen meedingen naar

de titel ‘Supermarkt van het Jaar’.



SCAN WITH


Verduurzaming

verpakkingsketens

Belangrijk onderdeel van de Raamovereen-

komst Verpakkingen is het verduurzamen van

verpakkingsketens. Uitgangspunten zijn: het

terugbrengen van de milieudruk in de hele

keten van verpakte producten, het beperken

van het grondstofgebruik en het economisch

sluiten van ketens (afval is grondstof ). Dit

doet het begin 2013 opgerichte Kennis-

instituut Duurzaam Verpakken, door het

opstellen van een verduurzamingsagenda

waarin per relevante keten wordt gekeken

naar de hoogst haalbare doelen die door

wetenschappers worden vastgesteld. Het

Kennisinstituut wil hiermee een bijdrage

leveren aan de circulaire economie waarbij

afval weer grondstof wordt. Het Kennisinsti-

tuut is onafhankelijk doordat besluitvorming

plaatsvindt in het bestuur dat bestaat uit de

drie partijen die de raamovereenkomst heb-

ben gesloten: het ministerie van I&M, de VNG

en het verpakkend bedrijfsleven waar CBL

onderdeel van uitmaakt.

Nieuw verpakkingenakkoord groenste van Europa

Supermarkten tegen zWerfAfvAl


De supermarktbranche zet zich sinds jaar en dag in voor de bestrijding van zwerfafval

rondom de winkels en het CBL is vanaf de oprichting nauw betrokken bij Stichting Nederland

Schoon. Nederland wordt steeds schoner en krijgt als rapportcijfer een 7,5. Doordat alle

supermarkten zijn voorzien van de bekende blauw-groene NLSchoon afvalbak, krijgen

supermarktbezoekers dagelijks de boodschap mee dat afval in de afvalbak hoort en niet op

straat. Door de vijf punten van schoon in acht te nemen, kan de consument prettig winkelen.

1 maak elke dag even een opruimrondje rond de winkel

en vergeet daarbij de achterdeur niet.

2 Let goed op de opstelplaats van de winkelwagentjes;

er waait nogal eens wat papier weg.

3 Check de parkeerplaats op rommel.

klanten laten nog weleens een omdoos of andere verpakking achter.

4 Bij de papier- en glasbakken kan gemakkelijk rommel ontstaan.

neem ze mee in je veegrondje.

5 plaats de nLSchoon afvalbak zichtbaar bij de ingang. Dan weet de klant

dat een schone stoep heel gewoon is. Vergeet hem niet op tijd te legen.


SCAN WITH


Vermindering van de milieudruk door pre-

ventie en recycling, dat is het doel van het

beleid op het gebied van verpakkingen.

De Raamovereenkomst Verpakkingen,

waarover wij als verpakkend bedrijfsleven,

het ministerie van I&M en de VNG maan-

denlang hebben onderhandeld, geeft

invulling aan de inspanningen die ieder

vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid

pleegt. In december 2012 is het akkoord,

het groenste van Europa, door de VNG

getekend. Eerder al zetten staatssecretaris

Atsma namens de overheid en het ver-

pakkend bedrijfsleven hun handtekening

onder een robuust en langdurig (2013-

2022) akkoord waarin ook afspraken zijn

gemaakt over het afscheid nemen van

statiegeld. In de nieuwe raamovereen-

komst is gekozen voor doelen en worden

de middelen vrijgelaten om daarmee

ruimte te geven voor vernieuwing van

systemen.

De statiegeldverplichting op grote PET-

flessen wordt begin 2015 afgeschaft. Wel

is op verzoek van de Tweede Kamer be-

sloten in 2014 een ijkmoment in te bou-

wen om na te gaan of het bedrijfsleven

afgesproken doelen heeft gerealiseerd.

De invoering van de gescheiden inzame-

ling van kunststof heeft in 2012 een forse

vlucht genomen. In vrijwel alle gemeen-

ten geschiedt de inzameling via bak, zak

of nascheiding. In de Raamovereenkomst

Verpakkingen is toegezegd dat het ver-

pakkend bedrijfsleven in

2013 in overleg met

gemeenten een

inzamelbak (plas-

tic heroes) bij

alle supermark-

ten in Neder-

land plaatst.

08 | Assortiment

ASSORTIMENT

Voedselveiligheid en tracering van grondstoffen en producten blijft topprioriteit

Experts stellen dat voedsel nog nooit zo veilig is geweest en toch hebben we

de laatste jaren te maken met gehad met een aantal grote incidenten, zoals

antibioticaresistentie en E-coli besmetting. In 2012 werd salmonella geconsta-

teerd bij gerookte zalm en werd aflatoxine aangetroffen in veevoer en melk.

Onlangs werd in een partij rundvlees paardenvlees aangetroffen. Dit laatste

was weliswaar geen risico voor de volksgezondheid, maar de leverancier kon

de herkomst van de grondstoffen niet adequaat aantonen en er zat niet in de

verpakking wat er op het etiket stond.

Al deze incidenten benadrukken dat voedselveiligheid en een goede trace-

ring en etikettering topprioriteit blijft en een gezamenlijke aanpak vraagt. Het

CBL heeft nauw contact met de NVWA om bij incidenten zo snel mogelijk

actie te ondernemen. Samen met de leden brengt het CBL potentiële risico’s

in kaart voor het ontwikkelen en aanscherpen van het protocol voor crisisma-

nagement.

Koesteren voedselvertrouwenHet vertrouwen dat consumenten hebben in voedsel is geen vanzelfsprekendheid. Het is een

ijzeren wet dat de inhoud van de verpakking overeen moet komen met hetgeen op het etiket

vermeld is. Als dat niet gebeurt dan wordt de Warenwet overtreden. Erger is dat de consument

niet goed geïnformeerd wordt waardoor hij of zij niet in staat is een goede keuze te maken.

De fraude met paardenvlees heeft tientallen verkopers, honderden producenten en miljoenen

consumenten getroffen. De (vlees)producten waren weliswaar veilig om te consumeren maar

fraude met voedsel is een ernstig vergrijp waarvoor de fraudeur hard moet worden aangepakt.

Voor fraude is geen enkel excuus te bedenken en geen boete te hoog.

Daarom is het CBL blij met de instelling van de Task Force Voedselvertrouwen door minister

Schippers van Volksgezondheid en staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken. Het CBL

participeert actief in deze Task Force en werkt aan een plan van aanpak om in de toekomst dit

soort kwesties zoveel mogelijk te voorkomen. Ketenverkorting, strengere sancties, verbetering

van kwaliteitssystemen en betere en snellere informatie-uitwisseling tussen overheid en bedrijfs-

leven moeten hieraan bijdragen. Het nieuwe etiket:

Meer ‘nice to know’

verplicht gesteld

Het CBL is voorstander van heldere en

eenduidige informatie op het etiket om de

consument te ondersteunen in de keuzes

die hij maakt. Na meer dan drie jaar overleg

is de nieuwe etiketteringsverordening

aangenomen die per december 2014 van

toepassing wordt. Belangrijke wijzigingen

zijn de verplichte lettergrootte en de

manier van vermelden van allergenen.

Herkomstetikettering is nu al verplicht

voor groente en fruit, honing, olijfolie

en rundvlees en wordt uitgebreid naar

varkensvlees, lamsvlees en pluimveevlees.

Ook voor verkoop via internet zijn er

belangrijke wijzigingen. Zo moet er meer

informatie beschikbaar zijn voorafgaand

aan de verkoop. Het CBL heeft samen

met de leden een handleiding opgesteld

waarin voor de etiketteringseisen op een

praktische manier wordt aangegeven hoe

deze kunnen worden toegepast.

Assortiment | 09

Strenge eisen NVWA leiden tot onnodige regeldruk en hoge kosten

De overheid streeft naar vermindering

van de regeldruk en heeft daarvoor het

programma Vermindering Regeldruk in

het leven geroepen. Actal, het adviescol-

lege Toetsing Regeldruk voor de overheid,

heeft de strenge eisen van de NVWA bij

het opstellen van de CBL-Hygiënecode als

casus ingebracht. Actal heeft de ervaringen

van de supermarkten bevestigd. Door de

extra strenge eisen die de Nederlandse

overheid boven op de Europese wetgeving

stelt, moet veilig voedsel onnodig worden

weggegooid. Dit staat haaks op het bran-

chestreven om voedselverspilling tegen

te gaan. Het CBL onderschrijft daarom de

oproep van Actal aan de minister van VWS

om te bekijken of de strenge eisen versoe-

peld kunnen worden. Het CBL verwacht

dat met aanpassing van de eisen de helft

minder verspild kan worden. Dit levert een

besparing op van € 25 miljoen per jaar,

uiteraard zonder dat dit ten koste gaat van

de voedselveiligheid.

transparantie: hoe duurzaam is uw eten?

CBL-Hygiënecode

Het CBL heeft samen met de leden gewerkt aan een verduidelijking van een aantal

onderwerpen in de CBL-Hygiënecode. Voor de ongekoelde verkoop van bakkerijpro-

ducten zijn alle processen in kaart gebracht. Er is een risico-indeling gemaakt en per

productgroep aangegeven wat de houdbaarheidstermijn is en welke voorwaarden er

gelden. De uitwerking is goedgekeurd door de NVWA. Daarnaast is het CBL in gesprek

met de NVWA over de onderbouwingen van de houdbaarheidstermijnen van halffabri-

caten (bijvoorbeeld vleeswaren die op locatie worden gesneden). Doel is om tot een

protocol voor winkelmedewerkers te komen met daarin de houdbaarheidstermijnen

per productgroep.

Waar komen grondstoffen of producten precies

vandaan? Is het onder eerlijke arbeidsomstandig-

heden geproduceerd? Het zijn vragen die steeds

vaker worden gesteld door consumenten, media

of maatschappelijke organisaties. Ook vanuit

de overheid wordt er meer druk gezet op het

inzichtelijk maken van de gehele productieketen.

Via kwaliteitssystemen brengen supermarkten

hun handelsketens steeds gedetailleerder in kaart.

Keurmerken spelen hierbij een belangrijke rol. Maar

de groeiende lijst aan keurmerken maakt de keuze

voor de consument niet gemakkelijker. Bovendien

is verduurzaming veel meer dan alleen keurmerken.

Op de website www.duurzamereten.nl presenteren

bedrijven in de voedselketen, van productie tot

aan supermarkt of restaurant, activiteiten op het

gebied van duurzaamheid. Hiermee is een wet-

telijk verplicht duurzaamheidskeurmerk voor alle

producten voorkomen. Aan het CBL de komende

jaren de uitdaging om de verschillende duurzaam-

heidsinitiatieven voldoende transparant te maken,

zonder dat daar altijd een keurmerk voor nodig is.

Via de website www.passievoorfood.nl gebeurt dit

al en ook een e-learningmodule zoals ‘Meer dan

Lekker in de Super’ is een mooi initiatief om ook bij

supermarktmedewerkers duurzaamheid breder op

het netvlies te krijgen. Pro-actieve communicatie

richting ngo’s, politiek en andere belangrijke stake-

holders blijft van belang om al de verschillende

activiteiten die er gebeuren op het gebied van

duurzaamheid goed over te brengen.

10 | Assortiment

Tijdens het bezoek aan Rondeel informeert Marc Jansen ZKH Koning Willem Alexander over de duurzaamheidsagenda van de Nederlandse supermarktbranche en foodservice.


SCAN WITH


Alliantie Verduurzaming Voedsel: De keten van grond tot mondBij verduurzaming van voedsel is

samenwerking in de gehele

voedselketen essentieel. De

supermarkt kan het niet alleen.

Daarom werkt het CBL met

boeren en tuinders, fabrikanten,

catering en horeca onder de naam

Alliantie Verduurzaming Voedsel verder om

de voedselketen te verduurzamen. De vijf

brancheorganisaties die de voedselketen

vertegenwoordigen geven daarmee een

doorstart aan het Platform Verduurzaming

Voedsel. De afgelopen drie jaar werkten

de partijen samen met de overheid om de

verduurzaming van voedsel te versnellen en

te intensiveren. De resultaten zijn te lezen in

‘De Kracht van Ketensamenwerking’. Ruim 50

innovatiepilots werden uitgevoerd waarvan

nu de meest kansrijke worden voortgezet in

de Alliantie. Andere belangrijke pijlers in het

werkplan van de Alliantie zijn verduurzaming

van vlees, terugdringen voedselverspilling

en transparantie zoals de informatiewebsite

www.duurzamereten.nl De overheid is nauw

betrokken: de Alliantie vormt een directe link

met het Topsectorbeleid van het ministerie

van Economische Zaken. Het CBL neemt

actief deel aan de regiegroep Agro & Food

die onder leiding staat van staatssecretaris

Dijksma.

Een ander stukje vlees

De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor dierenwelzijn en het gebruik

van antibiotica in de veehouderij. Om aan de wensen vanuit de maatschappij

gehoor te geven heeft het CBL in 2012 bekend gemaakt dat uiterlijk in 2020 al het

verse varkens- en pluimveevlees in de Nederlandse supermarkt op de onderdelen

mens, dier en milieu verder verduurzaamd is. Dit betekent dat voor vlees de wet-

telijke basisnorm wordt verhoogd. Samenwerking tussen alle schakels in de keten is

hierbij onmisbaar. Het CBL heeft intensief overleg gevoerd over de duurzaamheids-

criteria voor kip met ketenpartijen zoals Productschap Pluimvee en Eieren, Nepluvi

en LTO. Hierdoor krijgt de kip een diervriendelijker leven, zonder het milieu en de

gezondheid voor de mens uit het oog te verliezen. Een belangrijke verandering,

die uniek is voor Europa, is de inzet van een nieuw, trager groeiend kippenras voor

het basisassortiment kip. Een trager groeiend ras is robuuster en daardoor minder

gevoelig voor ziekte. Ook krijgen de kippen meer ruimte en afleidingsmateriaal in

de stal. Om de milieudruk zo laag mogelijk te houden zijn met Stichting Natuur &

Milieu afspraken gemaakt.

Ook voor varkensvlees is het CBL tot een akkoord gekomen om het gangbare

varkensvlees te verduurzamen. In samenwerking met LTO, COV en het Verbond van

Den Bosch zijn normen afgesproken vergelijkbaar met 1 ster Beter Leven van de

Dierenbescherming en op sommige punten zelfs verdergaand. Er is bijvoorbeeld

niet alleen naar dierenwelzijn gekeken, maar ook op milieugebied worden er am-

bitieuze stappen genomen. De uitwerking hiervan gebeurt in samenwerking met

Stichting Natuur & Milieu. Ook de Dierenbescherming was nauw betrokken bij de

ontwikkeling van de normen.

Naast de nieuwe duurzamere ondergrens voor kip- en varkensvlees spannen

supermarkten zich in om het marktaandeel van nog duurzamere soorten, zoals

biologisch, Beter Leven kenmerk en Milieukeur, verder te vergroten.

Via een paginagrote advertentie in de dagbladen hebben CBL-leden de consument geïnformeerd over de Andere kip in de supermarkt.

Er komt een andere kip.Nederlanders zijn dol op kip. Een groot deel van die kip wordt geproduceerd op een manier die niet meer past

bij deze tijd. De boodschap is duidelijk: onze kip moet beter. Voor die verbetering moet de hele keten veranderen.

Die verandering begint bij de pluimveehouder en bij de kip. De huidige kip wordt een duurzamere kip. Met

oog voor mens, milieu en dier. Een kip die in de stal meer ruimte gaat krijgen. En die zich dus meer als een

kip kan gedragen. Dat heeft grote gevolgen voor de manier van werken van pluimveehouders. Het wordt een

gigantische, maar noodzakelijke, operatie die vele jaren in beslag zal nemen. De Nederlandse supermarkten

staan garant voor de afname van de kip. Zo’n verandering gaat niet van vandaag op morgen. Daarvoor zijn

de aantallen en investeringen te groot. Maar een duidelijk antwoord geven we wel: in 2020, of zoveel eerder

als mogelijk is, ligt er een andere kip in de Nederlandse supermarkt. De Nederlandse pluimveehouders en

supermarkten slaan vandaag samen een nieuwe weg in. Er komt een betere kip, voor al onze klanten!

namens supermarkten en foodservice:

voedselverspilling: weggooien is zonde

Door grondstoffenschaarste, efficiencystreven en maatschappelijk verantwoord ondernemen

blijft voedselverspilling een zeer actueel onderwerp voor CBL-leden. Om gericht acties te

kunnen uitzetten om voedselverspilling tegen te gaan is het CBL samen met de industrie een

onderzoek gestart naar de omvang van reststromen binnen de groente- en fruitketen. Doel is

onder andere om de overheid, NGO’s en andere geïnteresseerden inzicht te geven in de manier

waarop bedrijven in de praktijk omgaan met reststromen.

De overheid heeft een beleidsambitie van 20% reductie van voedselverspilling in 2015. Het CBL

wil graag meewerken aan het reduceren van verspilling op basis van realistische en meetbare

doelstellingen. Verder is het CBL actief in de werkgroep optimalisatie reststromen waarin ook

overheid, FNLI, Veneca, KHN en LTO zijn vertegenwoordigd om zowel gezamenlijk als per keten-

schakel tot verdere optimalisatie van reststromen te komen. Hierin zijn afgelopen jaar stappen

gezet rondom eenduidige definiëring van voedselverspilling. Ook heeft de werkgroep een

ketenbrede position paper opgesteld over de mogelijkheden en onmogelijkheden van de THT

op voedsel. Op Europees niveau heeft het CBL aandacht gevraagd voor de ‘retail agreement on

waste’ waar internationale retailers zich hebben gecommitteerd aan het organiseren van twee

publiekscampagnes rondom voedselverspilling voor 2014.

Assortiment | 11


SCAN WITH


Hoe om te gaan met gezondheidsclaims Het CBL heeft samen met de producenten een lijst van gezondheidsclaims opgesteld

die voldoen aan de Claims Verordening. Ook is er een richtsnoerdocument opgesteld als

leidraad voor het bedrijfsleven ‘Hoe om te gaan met de Claims Verordening’. Bedrijven

kunnen de lijst gebruiken ter inspiratie. De lijst is afgestemd met het ministerie van VWS

en de NVWA.

CBL Themapartner Nationale Denktank

De jeugd is de toekomst. En als het gaat om duurzamer en efficiën-

ter inrichten van onze voedselketen is het essentieel om die jeugd

te betrekken. Het CBL heeft zich daarom samen met de FNLI ingezet

als themapartner van de Nationale Denktank 2012. Het DenkTank

team, bestaande uit 21 talentvolle academici, heeft gedurende vier

maanden gezocht naar duurzame oplossingen in de voedselketen.

Hierbij zochten zij naar antwoorden op vragen als: hoe gaan we om met reststromen in

de voedselketen? Hoe verenigen we de consumentenwens voor meer biologisch vlees

met de extra milieudruk die dat geeft? Wat zijn duurzamere alternatieven voor onze eiwit-

voorziening? Uiteindelijk presenteerde de DenkTank 24 oplossingen voor het verduurza-

men van de voedselketen. Zo stelde zij onder andere een nieuw verdienmodel voor – het

‘bijmeng principe’ – om verduurzaming rendabel en betaalbaar te maken. CBL en FNLI

laten dit idee op dit moment toetsen bij LEI Wageningen. Ander oplossingen zoals ‘De

groene gastheer’ zijn bedacht om de consument ook bewuster te maken op het gebied

van verspilling.

Duurzame palmolie en soja: verdubbeling behaaldIn 2012 is 41% van de palmolie die wordt ge-

bruikt in de Nederlandse voedingsmiddelen-

en diervoederindustrie duurzaam. Dit bete-

kent een verdubbeling ten opzichte van 2011.

Alle CBL-leden hebben zich in 2010 gecom-

mitteerd dat uiterlijk eind 2015 de palmolie in

de huismerkproducten RSPO-gecertificeerd

is. Die certificering zorgt er onder andere voor

dat ontbossing wordt tegengegaan en dat de

palmolie onder eerlijke arbeidsomstandighe-

den wordt geproduceerd. De resultaten laten

zien dat in deze hele sector goede voortgang

wordt geboekt. Voor de toekomst is het

belangrijk dat er meer aandacht komt voor de

kleine producenten, de zogeheten smallhol-

ders. Ook zij moeten kunnen voldoen aan de

eisen die Nederlandse supermarkten stellen.

De producten van de CBL-leden die palmolie

(of fracties) bevatten zijn divers en variëren

van sauzen, koekjes, ijs, margarine en zeep tot

cosmetica.

Ook voor de inkoop van duurzame soja zijn er

in 2012 goede resultaten geboekt. In 2012 is

280.000 ton verantwoorde soja met RTRS-

certificering door Nederlandse bedrijven

ingekocht. Hiermee realiseren de spelers in

de sojaketen een verdubbeling van de inkoop

van RTRS-soja ten opzichte van 2011. Retail-

organisaties hebben commitment gegeven

aan 100% verantwoorde soja in 2015 voor de

productie van vlees, zuivel, eieren en andere

levensmiddelen. Voldoen aan de RTRS-criteria

voor verantwoorde soja is een noodzakelijke

stap voor een sojateelt met zorg voor mens

en milieu.

12 | Assortiment

NDT-voorzitter Hans Peters en René Roorda geven de aftrap voor de Nationale DenkTank.


SCAN WITH


foto: Levensmiddelenkrant

Assortiment | 13

E-learning:

Meer dan lekker in de superEén van de resultaten van het Convenant

Gezond Gewicht is de e-learningmodule

“Meer dan lekker in de super”. De module

is ontwikkeld door het Voedingscentrum

en samen met het CBL op maat gemaakt

voor de supermarktbranche. Een

supermarktmedewerker kan via het CBL-

paspoort (deel)certificaten halen op de

thema´s Gezonde producten, Gezonde

samenstelling, Gezond gewicht en

Duurzaamheid. Door de e-learning te volgen,

kunnen medewerkers klanten adviseren

en informeren over gezonde en duurzame

producten in de schappen. Ook kunnen zij

met de nieuw opgedane kennis de aankoop

van producten die passen in een gezonde

leefstijl stimuleren, bijvoorbeeld met een

aantrekkelijke presentatie.

Het CBL heeft samen met de vleeswarenfa-

brikanten maximumnormen vastgesteld voor

het zout- en verzadigd vetgehalte. Hiermee

wordt over een periode van twee jaar het

zoutgehalte in vleeswaren met 10% verlaagd.

Het aandeel verzadigd vet in een groot deel

van de vleeswaren zal met 5% dalen. Binnen

het Platform Productsamenstelling heeft

eenzelfde samenwerkingverband tussen retail

en industrie eerder geleid tot een aanzienlijke

reductie van het zout in verwerkte groente

en peulvruchten. Op deze manier wordt

productgroepsgewijs van een groot aantal

producten de samenstelling verbeterd.

Het CBL gelooft dat deze weg tot betere

resultaten leidt dan vet- of suikertaksen, zoals

de overheid in Denemarken geprobeerd

heeft. Minister Schippers van VWS heeft in

haar terugkoppeling naar de Tweede Kamer

over het natrium- en verzadigd vetreductie in

levensmiddelen haar waardering uitgespro-

ken over de wijze waarop de branche zich

inspant om de samenstelling van producten

te verbeteren.

Gezonde producten in het schap

De bewuste consument let niet alleen op duurzaamheid, producten moeten ook passen in een

gezonde leefstijl. De supermarkt biedt een ruime keuze aan producten die aan deze eis voldoen.

Daarnaast is het belangrijk dat de consument voldoende informatie heeft om een goede keuze

te maken en een gezonde balans te bewaren tussen eten en bewegen. Informatie op het

etiket, artikelen in consumentenbladen, goed opgeleide winkelmedewerkers, een diëtiste in de

winkel die vragen beantwoordt; allemaal middelen die de branche inzet om de consument op

een positieve manier te ondersteunen. Ook hebben steeds meer producten een Vinkje op de

verpakking. De supermarkten haakten in 2012 met eigen communicatiemiddelen massaal aan

op de landelijke consumentencampagne van het Vinkje. Hiermee hebben zij het Vinkje onder de

aandacht gebracht van hun klanten.

De staatssecretaris van VWS heeft aangegeven dat het Vinkje prima aansluit bij het beleid van de

overheid. Het Vinkje is volop te vinden in vrijwel alle supermarkten. De overheid heeft

in de wet ruimte gemaakt voor een voedselkeuzelogo. Het gebruik van het Vinkje

als onderdeel van die wetgeving is nu goedgekeurd door de overheid en de

Europese Commissie.

Meer danlekker inde super

Haal je certificaat opwww.supermarkt.nl

Gezonde producten

Gezonde samenstelling

Gezond gewicht

Duurzaamheid

centraal bureau levensmiddelenhandel

Meer weten over:

nieuwetrainingonline

Convenant Gezond Gewicht en JOGGIn het Convenant Gezond Gewicht worden de activiteiten van de supermarktbranche

gebundeld en daar waar mogelijk gezamenlijk opgepakt met andere convenantspart-

ners. Samen met de FNLI en Koninklijke Horeca Nederland organiseert het CBL bijeen-

komsten in de reeks “Een gezonde portie verleiding” waarin de verschillende facetten

van het verleiden tot kiezen voor gezond en variëren met portiegroottes centraal staan.

Een speerpunt binnen het Convenant Gezond Gewicht is het programma Jongeren

Op Gezond Gewicht (JOGG). Binnen dit programma zet iedereen in een stad, dorp of

wijk zich in om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te

maken. Inmiddels zijn er al 25 zogenaamde JOGG-gemeenten en een JOGG-provincie.

Lokale supermarkten organiseren tal van activiteiten op het gebied van gezondheid en

bewegen die naadloos aansluiten op de filosofie van JOGG.

verbetering productsamenstelling


SCAN WITH


14 | Distributie en winkels

Verantwoorde verkoop alcohol en tabak

Supermarkten willen geen alcohol en tabak verkopen aan te jeugdige kopers. Daarom vraagt

de supermarktbranche jongeren tot 20 jaar die alcohol of tabak willen kopen in de super-

markt om zich te legitimeren. Deze maatregel is genomen om te voorkomen dat jongeren

die nog geen 16 zijn, maar er ouder uit zien, toch aan tabak of alcohol kunnen komen. Als

gevolg van deze maatregel ziet de branche de vraag om legitimatie toenemen. Uiteindelijk

moet legitimeren zo gewoon zijn, dat vragen bijna overbodig is. De supermarktbranche

hield jarenlang als enige verkoopkanaal van lichtalcoholische dranken een legitimatieleeftijd

van 20 jaar aan, maar inmiddels hanteren nu ook andere verkooppunten van alcohol dit

aangescherpte regime. Ook gebruiken zij het bekende “Nog geen 20?”- beeldmerk.

De branche zoekt continu naar middelen om de leeftijdscontrole verder te verbeteren. Dit

kunnen technische hulpmiddelen zijn, het organiseren van trainingsavonden voor mede-

werkers, maar ook het maken van afspraken met gemeenten. In 2012 is het CBL gestart met

het monitoren van de naleving van de leeftijdsgrens in de branche. Tweemaal per jaar wordt

bij 400 supermarkten via mysteryshopping de naleving gecontroleerd.

De Nederlandse foodretail- en foodser-

vicebedrijven hebben een unieke positie

in de keten, waardoor zij in staat zijn om

door middel van verbeteringen in eigen

activiteiten, ook andere ketenpartijen

en klanten te helpen bij het reduceren

van de klimaatbelasting. Het CBL heeft

hiervoor het CBL-klimaatplan opgesteld.

Onder drie pijlers: klimaatvriendelijke

winkels, klimaatvriendelijke consumptie

en klimaatvriendelijke logistiek, wordt

gewerkt aan concrete doelstellingen,

zoals 20% minder CO₂-uitstoot in 2020

in transport en 20% verbetering van

de energie efficiency. In de winkels

worden energiebesparende maatregelen

genomen als gebruik van led-verlichting,

terugwinning van warmte die vrijkomt

bij de koelmeubels en het gebruik van

energiezuinige koelen vriesmeubels.

Ook het gebruik van klimaatvriendelijke

koudemiddelen draagt bij aan een klei-

nere CO₂ footprint.

Binnen de pijler klimaatvriendelijke

consumptie wordt vanuit verschillende

invalshoeken gewerkt aan het terug-

dringen de CO₂ footprint van de

branche. Eén van de invalshoeken is om

ketenbreed de omvang van voedselver-

spilling en waar deze plaatsvindt in kaart

te brengen. Met de inzet van zuinigere

vrachtwagens, slimmere retourlogistiek

en de uitbreiding van gemeenten waar

leveren buiten de lokale venstertijden

toegestaan is, is er ook binnen de pijler

logistiek veel brandstof en uitstoot van

CO₂ bespaard.

Energiebesparing in de supermarktDe branche heeft grote stappen gezet op

het gebied van energiebesparing en het

verminderen van CO₂-uitstoot. Efficiëntere

manieren om te koelen, verlichten en te ver-

warmen zijn belangrijke aandachtspunten in

de bedrijfsvoering. Op verschillende plaatsen

in het land staan al zeer duurzame, groene

of energiezuinige supermarkten, waarbij bij-

voorbeeld innovatief omgegaan wordt met

hergebruik van warmte die vrijkomt bij het

koelen, duurzame energie wordt ingezet en

ook het personeel wordt geïnstrueerd over

omgaan met verregaande energiereductie in

de winkels. Voor het onderdeel winkels is in

het CBL-klimaatplan als concrete doelstelling

opgenomen dat de branche een verbetering

van de energie efficiency zal realiseren van

2% per jaar. Uit de monitoring blijkt dat de

doelstelling ook in 2012 is behaald, met een

energie efficiency van 2,8%.

CBL-Klimaatplan

Distributie en winkels

Distributie en winkels | 15

Nog geen 20? Laat je legitimatie zien!


SCAN WITH


BereikbaarheidDe achterdeur bereikbaar houden. Dat is de uitdaging waar de supermarktorgani-

saties zich dagelijks mee bezighouden. Tijdig en tegen zo laag mogelijke kosten de

producten op de winkelvloer krijgen vraagt veel creativiteit. Een supermarkt zonder

producten is als een winkelcentrum zonder supermarkt. Immers, de supermarkt is

het kloppend en bruisend hart van het winkelbestand. Zonder supermarkt komt de

diversiteit en vitaliteit van het winkelcentrum in het gedrang. De leefbaarheid van

onze wijken staat weliswaar hoog op de politieke agenda, maar er is te weinig aan-

dacht voor een goede bevoorrading. Wetgeving van nationale en lokale overheden

zet optimaal laden en lossen onder hoge druk. De bejubelde decentralisatie van de

overheid werkt voor onze branche veelal remmend en kostenverhogend. Het CBL

werkt samen met de leden en gemeenten aan het mogelijk maken van dagranddis-

tributie: afspraken over vroege ochtend- en late avondleveringen. Voor deze tijdstip-

pen zetten de supermarktorganisaties stil en schoon transport in. Dit is niet alleen

efficiënt en kostenbesparend, het leidt ook tot een vermindering van druk op milieu

en verkeer. Het CBL coördineert voor de leden de afspraken met gemeenten en

werkt samen met externe partijen zoals de EVO. Afgelopen jaar is met een fors aantal

gemeenten gesproken over het bevoorraden van winkels tussen 19.00 en 7.00 uur.

Dit heeft ertoe geleid dat in de levensmiddelenhandel inmiddels ruim 10% van de

vrachtwagenritten onder dagranddistributie valt. Omdat de file wordt gemeden is er

een CO₂ reductie van bijna 20% behaald. In 2012 is met Amsterdam gesproken over

distributie buiten de spits. Inzet is een afspraak zoals met Rotterdam of Utrecht: voor

stil en schoon transport gelden geen venstertijden.

Uitwisseling

etiketinformatie

via GS1

Het CBL werkt samen met GS1 Nederland aan

een betrouwbare mogelijkheid om wettelijk

verplichte etiketinformatie uit te wisselen.

In de nieuwe etiketteringsverordening staat

dat bij internetverkoop van voorverpakte

levensmiddelen de consument vóór aankoop

toegang moet hebben tot de verplichte etiket-

informatie. Deze verplichting treedt eind 2014

in werking. Dit betekent dat bedrijven die

producten online verkopen de etiketgegevens

online ter beschikking moeten stellen aan de

consument. Het is dus van belang dat er één

bron voor informatie-uitwisseling is. Het CBL

verwacht dat leveranciers betrouwbare etiket-

gegevens elektronisch ter beschikking stellen

aan de leden. Via de GS1 DAS artikelenpool

worden logistieke gegevens (zoals het formaat

van de verpakking) al elektronisch uitgewis-

seld. Het is een logische vervolgstap om ook

de wettelijk verplichte etiketinformatie via

dit bestaande, internationale netwerk uit te

wisselen.

16 | Distributie en winkels

De nieuwe koers van GS1Het CBL heeft sinds de invoering van

de streepjescode nauwe banden met

GS1. GS1 kreeg in 2012 meer focus en

richting, is terug bij de kernactiviteit,

heeft een relevant programma en wordt

nadrukkelijk gestuurd door haar stake-

holders. Standaardisatie van data ten

behoeve van electronische informatie-

uitwisseling vormt de basis. Daarnaast

stelde de business council levensmidde-

len voor de komende jaren de volgende

prioriteiten: verhogen datakwaliteit lo-

gistieke gegevens, uitbreiden productin-

formatie in de datapool en uniformering

van palletlabels.

De internationale dimensie

Elke dag moeten de schappen van de Nederlandse supermarkten en foodservicebedrijven

worden gevuld met producten afkomstig uit alle hoeken van de wereld. Efficiënte distributie is

van belang om de kwaliteit en prijs van producten te waarborgen. Het CBL is actief binnen de

Stuurgroep Environment & Logistics van Eurocommerce, het Europese platform van retailers om

invloed uit te oefenen op nieuwe Europese richtlijnen en wetgeving. Ook zijn er nauwe banden

met de ERRT, de European Retail Round Table. In 2012 heeft het CBL in Brussel gesproken met

afgevaardigden van de Europese Commissie over de logistieke best practices in de levensmidde-

lenketen. Tevens heeft het CBL nauw contact met ECR Europe en het Consumer Goods Forum.

Iedere dag komt er een forse retourstroom uit supermarkten. Het overgrote deel bestaat uit

papier en karton, kratten en rollend materieel. Aan TNO is in 2012 gevraagd het besparings-

potentieel te bepalen indien op het terrein van retourstromen wordt samengewerkt tussen

de supermarktorganisaties en leveranciers. Naast het vergroten van de efficiency – en dus het

verlagen van de kosten – is ook gevraagd naar het duurzaamheidsaspect. Minder kilometers

reduceren de CO₂-uitstoot. TNO

heeft berekend dat voor de

branche een enorme besparing

in het verschiet ligt. Hiervoor

moet wel intensief worden

samengewerkt in een aantal

gemeenschappelijke retouren-

centra. Vanuit deze centra

worden retourproducten verder

getransporteerd naar leveran-

ciers, poolmanagers en verwer-

kers van retourproducten.

Ketenoptimalisatie door meer regie, krat-

registratie en een efficiëntere inzet van het

krattenpark zijn de doelstellingen van de

Stichting Versfust, een samenwerkingsverband

van het CBL met de industrie. Het zwarte

CBL-versfust is niet meer weg te denken van

de winkelvloer. Sinds de invoering van het

gestandaardiseerde versfust zijn er maar

liefst 23 miljoen exemplaren in omloop. Voor

handel en industrie is een registratiesysteem

beschikbaar. Vrijwel alle gebruikers van het

CBL-versfust hanteerden in 2012 dit systeem.

Hiermee wordt voorkomen dat bij distributie-

centra grote hoeveelheden fust achterblijven,

free ridership plaatsvindt en onnodig kratten

worden getransporteerd. Versfust kan nu

weer een aantal jaren uit de voeten.

De CBL-versfustpool is de snelst roulerende

binnen Europa. Een versfust rouleerde in

2012 maar liefst 17 keer. Voor de komende

jaren gaat de ambitie nog verder. Met de

invoering van het nieuwe registratiesysteem

kan de stichting incourante kratmaten uit de

pool verwijderen en recyclen tot een nieuwe

variant. In 2012 is de digitale marktplaats

geperfectioneerd waar gebruikers van het

versfust kratten kunnen (uit)lenen. Voor

huurders werd in het voorjaar de jaarlijkse

gebruikersdag georganiseerd waar de best

practices en ambities van de pooloperator zijn

besproken. Ruim 200 bedrijven waren op deze

gebruikersdag aanwezig.

Optimalisatie CBL-versfustpool

Distributie en winkels | 17

Duurzame retourenlogistiek

18 | Medewerkers

Certificaat

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL)

verklaart dat

------------------------------------

geboren op 15 januari 1996

heeft doorlopen de CBL veiligheidsinstructie

Voedselveiligheid heb je zelf

Afgegeven op 15 oktober 2010

MEDEWERKERS

Een aantrekkelijke branche om in te werken!In tijden van krimp en onzekerheid, biedt de levensmiddelenhandel volop kansen voor iedereen

met ambitie. Meer dan 300.000 enthousiaste medewerkers zetten zich in om hun klanten

efficiënt, deskundig en vooral vriendelijk te helpen zodat zij de winkel tevreden verlaten. De

supermarkt biedt daarbij werk voor HBO-geschoolde leidinggevenden, MBO-geschoolde vakspe-

cialisten en vele jongeren en andere flexwerkers die hun scholing krijgen van de supermarkt

zelf. Daarnaast staan supermarkten ook open om mensen met een arbeidshandicap een kans te

bieden om toch in een baan mee te doen in de samenleving. Zo nodig krijgen deze medewer-

kers extra begeleiding om normaal mee te werken in de winkel. De meeste supermarkten bieden

plek aan gemiddeld één arbeidsgehandicapte medewerker per winkel.

Super- manager wordenSupermanager word je niet zo maar. Om als

supermarktmanager of zelfstandig onderne-

mer aan de slag te kunnen, is een HBO werk-

en denkniveau een voorwaarde. Daarom

werft de supermarkt graag onder leerlingen

van de Havo en het MBO-dagonderwijs. Op

de website www.supermanagerworden.nl

krijgen leerlingen van het 4e jaar havo en

3e jaar mbo praktijkgericht onderwijs in hoe

marketing, communicatie, personeelsbe-

leid en logistiek in de supermarkt werken,

aangevuld met cases die actuele thema’s

behandelen. In 2012 zijn cases toegevoegd

over duurzaamheid, de levensmiddelen-

keten en de logistiek van versproducten.

In het voorjaar 2013 is ook een casus over

betalingsverkeer toegevoegd.

Iedere medewerker in de supermarkt

krijgt een opleiding. Deze cursussen

kunnen medewerkers steeds vaker in

hun eigen tempo doen op een tijdstip

dat hen dat goed uitkomt. Bij afronding

van de training wordt een CBL certifi-

caat verkregen. Via www.supermarkt.

nl kan iedereen opleidingen volgen

op diverse terreinen. Veiligheid op de

winkelvloer, veilig werken met snijma-

chines en ovens op versafdelingen,

regels rond verantwoorde verkoop van

alcoholhoudende dranken, procedures

die de voedselveiligheid waarborgen en

thematische cursussen rond duurzaam-

heid en gezondheid zijn voorbeelden

van in totaal zeven CBL certificaten die

kunnen worden verzameld in het CBL

opleidingenpaspoort. Een aantal leden

heeft de trainingen opgenomen in eigen

leerportalen van de formule. In 2012

hebben circa 50.000 medewerkers hun

certificaten gehaald op supermarkt.nl.

Medewerkers | 19

CBL certificaten in een eigen opleidingenpaspoort

Certificaat

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL)

verklaart dat

------------------------------------



AGF Training

Afgegeven op 15 oktober 2010

Certificaat

betaalpas

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) verklaart dat

------------------------------------



Wil je bij me Pinnen?Afgegeven op 15 oktober 2010

CertificaatHet Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL)

verklaart dat------------------------------------geboren op 15 januari 1996heeft doorlopen de CBL veiligheidsinstructieE-module PinnenAfgegeven op 15 oktober 2010

CertificaatMeer dan lekker in de super

Gezonde producten Gezonde producten plus (praktijkopdrachten)

Gezonde samenstelling Gezonde samenstelling plus (praktijkopdrachten)

Gezond gewicht Gezonde gewicht plus (praktijkopdrachten)

Duurzaamheid Duurzaamheid plus (praktijkopdrachten)

Naam medewerkerNaam supermarkt


SCAN WITH


Week van de veiligheidVeiligheid blijft continu aandacht opeisen in de supermarkt. Winkeldiefstal en onfatsoenlijk

gedrag van klanten, soms uitmondend in agressie of geweld , zijn helaas aan de orde

van de dag. Ook zware overvalcriminaliteit gaat niet aan supermarkten

voorbij. Daarom krijgt iedere nieuwe medewerker een veiligheidstraining

en staat voor alle medewerkers jaarlijks in week 41 veiligheid

in de winkel centraal. Ook krijgt in deze week de winkel zelf

een veiligheidscheck. Doen alle lichten het? Werken de

alarmknoppen goed? Zijn de geldruimtes met de kluizen in

orde? Het CBL stelt in overleg met de politie hulpmiddelen

beschikbaar om de winkel en alle medewerkers maximaal te trainen

op het onderdeel veiligheid.

Stuurgroep

CAO WinkelsVoor de meeste supermarktmedewerkers

worden de arbeidsvoorwaarden geregeld in

de VGL-CAO of de CAO Levensmiddelenbe-

drijf. In de CAO per april 2012 was afgespro-

ken dat werkgevers en vakbonden gezamen-

lijk onderzoek doen naar leeftijdsfasebewust

personeelsbeleid. Onder onafhankelijk

voorzitterschap van Professor Evers heeft een

onderzoekscommissie van twee werkge-

vers- en twee vakbondsvertegenwoordigers

onderzoek verricht. In december 2012 heeft

dit geresulteerd in de presentatie van een

rapport met een beschrijving van de soorten

dienstverbanden in de branche, inclusief

conclusies en aanbevelingen. De conclusie

en aanbevelingen zijn geagendeerd in de on-

derhandelingen over nieuwe CAO-afspraken.

20 | Medewerkers

Verzilver carrièrekansen

met een CBL diploma

Het CBL Opleidingenhuis wordt branchebreed erkend als de carrièreladder voor supermarktme-

dewerkers. Het CBL Opleidingenhuis biedt training en opleiding voor iedereen, van e-learning-

certificaten, tot MBO-beroepsopleidingen en een Associate Degree (AD) of bachelor diploma in

het HBO. De opleidingen voor medewerkers zijn duaal en steeds vaker in eigen leergangen of

bedrijfsacademies. De bedrijfseigen opleidingen krijgen van de CBL examencommissie een

CBL-erkenning om ook CBL diploma’s te kunnen uitreiken

Jules van Well reikt de CBL-diploma’s uit.

Week van de VeiligheidWeek 41 (10 tot 16 oktober) is de nationale Week van de Veiligheid in de supermarkt.

Bij geweld of agressie Bij winkeldiefstal Bij binnenkomen en verlaten van de winkel Bij openen en sluiten van de winkel

Liever pinnen dan contant Bij de geldprocedures in de winkel Bij ontvangen van de vracht aan de achterdeur Bij brand of een winkelontruiming

Bij ontvangst van niet aangemelde personenWeet je niet wat jouw rol is in deze situaties? Vraag het je leidinggevende.

Ken jij jouw rol?

www.supermarkt.nl


SCAN WITH


CBL lanceert werkboek voor verdere professionalisering supermarktstagesJaarlijks lopen circa tienduizend MBO-leerlin-

gen stage in de supermarkt. Deze leerlingen

hebben vaak nog geen branchekeuze ge-

maakt en maken tijdens hun stage kennis met

de supermarktbranche. Deze groep leerlingen

weet vaak niet wat kan en mag in de super-

markt tijdens de stage. Het stagewerkboek van

het CBL zorgt voor een geslaagde stage: een

stage die bijdraagt aan de opleiding en die

ook zinvol is voor de stagebiedende super-

markt. Ieder stagewerkboek start met een

oriëntatiedeel waarin de leerling de super-

markt leert kennen, gevolgd door opdrachten

die zijn ingedeeld rond de kerntaken vanuit

het onderwijs. Een succesvolle stage is een

goed begeleide stage, door zowel docent als

stagebedrijf. Daarom horen er bij het stage-

werkboek ook begeleidershandleidingen voor

de docent en de winkelbegeleider.

Het CBL sluit convenanten met het beroeps-

onderwijs en beschikt over een netwerk van

foodambassadeurs in het MBO en HBO. Foodam-

bassadeurs zijn docenten en decanen die binnen

de school ambassadeur zijn voor onze branche

wanneer leerlingen voor beroepskeuzes staan.

Alle foodambassadeurs worden door het CBL

op de hoogte gehouden van de actualiteit in de

branche en zij worden geïnformeerd over trends,

ontwikkelingen en rapporten over de branche.

Jaarlijks nodigt het CBL haar foodambassadeurs

uit om ze bij te praten. In 2012 hebben diverse

CBL-leden in workshops de docenten bijgepraat

over de laatste ontwikkelingen in personeels-

beleid, marketing, veiligheid en innovatie.

Liever pinnen dan contant

Betalen met pin in de supermarkt is gemakkelijker, sneller en veiliger. Door de

actieve promotie van pinbetalingen in de supermarkten groeit het aantal pintrans-

acties in de branche nog steeds met dubbele cijfers. In 2012 heeft de consument

933 miljoen keer gepind in de supermarkt, dat is een groei van 16% ten opzichte

van het jaar ervoor. De grootste groei komt daarbij uit betalingen onder € 10,-

Steeds meer consumenten betalen altijd met de pin in de supermarkt. Door de

inzet van pin only kassa’s en de koppeling van pinnen aan innovaties, blijft het

aandeel pinbetalingen in de supermarkt groeien.

Medewerkers | 21

Jaarlijkse CBL Nationale Fooddag voor foodambassadeurs

Harrie ten Have, voorzitter Strategisch Overleg Medewerkers, spreekt de CBL foodambassadeurs toe.


SCAN WITH


22 | Leden


SCAN WITH


22 | Leden


SCAN WITH


Leden | 23

leden

Leden | 23

leden

Strategisch Overleg AssortimentK.M. Slippens, voorzitterA. LeviT.J.M. RoozenG. van de VeldeE.J. VerheulE. van de Weerd

Projectgroep Voedselveiligheid en Certificering

mw. E. van Bemmel mw. Y. van den Bogert mw. I. Cruijssen J. Gans H. Hendriksen P.A.W. van Hooren J.W. Hulleman I. Huntjes mw. C. de Jong M. Vencken mw. L. Visser mw. E. Yspeert

Projectgroep Herformulering mw. E. van Bemmel H. Hendriksen P.A.W. van Hooren J.W. Hulleman I. Huntjes M. Vencken

Projectgroep Duurzaamheid W. Jansen H. Hendriksen P.A.W. van Hooren mw. C. Kool-Holman mw. C. van Lieshout mw. A. Scholte op Reimer mw. drs. M.B.E. Somhorst E. Troost

Stategisch Overleg Distributie en WinkelsT. Vendrig, voorzitterH. BakkerK. de JongP. LokerseH. MetzC. de RooijR. Versleijen

Projectgroep Alcohol en Jongeren mw. R. van Beek mw. Y. van den Bogert H. Dijkstra G. Entius A. Fidder R. Heijnen J. Huurdeman mw. M.P.M. Jacobs mw. T. van Klooster J. Korevaar T. Kwakkenbos M. Mattheeuws mw. drs. S. van Paridon mw. I. de Ridder D. van der Rol T.P.M. Urselmann F. Voogt W.J.H.M. Winnubst P. Vink A.H.P. Wijnstok

Projectgroep Energiebesparing M. Bakker H. Beldman T. Cuppen G. van Elswijk M. Harkema P.R. IJzerman J.A.H. Kluivers R. Langman M. Luiken R. Nagtzaam H. Negenman M. Ooms C. Pleunis J. Schalk H.H. Sulmann N. Uitdewilligen R.J. van Wijngaarden Projectgroep Bereikbaarheid R. Brouwer G. Donkervoort L.J. van den Ham P. Krol R. van Koert P. Leegstraten L. Spierdijk H. Verberk

Commissie Fuststandaardisatie P.C.A. Karsten, voorzitter P. Kiefer M.J. Kivits W. van Rooijen

Strategisch Overleg MedewerkersH.B.M. ten Have, voorzitterS.C.E. Buttermw. N. van der HorstM. van IperenP. de JongM. KrahP. LindenberghT.P.M. Urselmannmw. P. van der Vlist G. Wegh

Projectgroep Opleidingen Supermarkt/CBL-examencommissie

S.C.E. Butter, voorzitter mw. J. Gertsen mw. J. Haagsman J.J.M. Hoenselaars mw. M.P.M. Jacobs P. de Jong mw. E. Remerink mw. S. Stavenuiter mw. M. Verhoeven P. de Vries H. Witsenboer

Projectgroep Arbeidsmarkt branche-imago

J. Bruijn R. Herremans J. Schiebergen

Projectgroep Veiligheid Y. Aukes H. Baars H. Broks G. Entius O. Kuppers H. Mathot R. Rengers mw. I. de Ridder A. Sinnema D. Tegelaar M. de Vos W.J.H.M. Winnubst C. van Zwam

Task Force Casharme Supermarktbranche

C. van Vliet, voorzitter T.P.M. Urselmann P. Verbeeten J.J.M. van Well mba

Stuurgroep ArbeidsvoorwaardenP. Smit, voorzittermw. M. van AmsterdamL.J.A.P.M. de BaetsS.C.E. ButterE.A. BziukH. ten Havemw. mr. P.E.H. HoogstraatenA. ModdermanE.J. SchraaJ.M.H. TheunissenG. WeghA.H.P. WijnstokE. Zekveld

ere-vOOrzitterdr. A. Heijn †

ere-leDenJ. van den BroekK.L. van den Doel

BeStUUrB. Roetert, voorzitterH.B.M. ten Have, vice-voorzitterK.M. Slippens, vice-voorzitterC. van Vliet, vice-voorzitterG.F.T. van EerdE. Fischermw. mr. P.E.H. HoogstraatenJ. KatM. OosterwijkP. Smit

mr. M.J. Roos, adviseur van het bestuur

24 |

topsector Agro en food

Topteam mw. K. Stiemer

Regieteam ir. M.J.B. Jansen

Stuurgroep Convenant gezond gewichtir. M.J.B. Jansen

Projectgroep Convenant gezond gewichtmw. drs. H.J. Crielaard

Alliantie verduurzaming voedselir. M.J.B. Jansen

Werkgroep Communicatie mw. M.M.G. Boer Werkgroep Informatiesysteem Verduurzaming Voedsel mw. M.M.G. Boer

Werkgroep Optimalisatie Restromen en Voedselverspilling mw. L. Hamelink

Uitvoeringscommissie Varkensvleesketen

ir. M.J.B. Jansen

regiegroep Duurzame veehouding en Agroketenir. M.J.B. JansenA.T.P. van der Laan

Stichting De Duurzame levensmiddelenketenK.L. van den Doel, voorzitterB. Roetertmr. M.J. Roos, directeur

Stichting De Duurzame zuivelketenK.L. van den Doel, voorzitterB. Roetertmr. M.J. Roos, directeur

task force voedselvertrouwenir. M.J.B. Jansen

Stichting AfvalfondsR. Roorda

Begeleidingscommissie raamovereenkomst verpakkingenmr. M.J. Roos

Stichting nedvangmw. mr. P.E.H. HoogstratenJ.B. de Korte

Kunststof HergebruikA. LeviR. Roorda, adviseur

Stichting nederland SchoonK.L. van den DoelJ. Pronk

Stichting Kringloop BlikR. Roorda

Stichting ik Kies BewustA. LeviT.J.M. Roozenplv. ir. M.J.B. Jansen

Gebruikersraad mw. dr. S.A. Hertzberger P.A.W. van Hooren

Commissie Communicatie mw. M.M.G. Boer mw. I.V. van Gasselt K.J. van den Hoven

raad voor Dierenaangelegenhedenir. M.J.B. Jansen

Strategische Klankbordgroep nvWAir. M.J.B. Jansen

regulier Overleg Warenwet (rOW)mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Deskundigenoverleg Levensmiddelen Hygiëne

mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Deskundigenoverleg Productwetgeving Levensmiddelen

M. Vencken mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Deskundigenoverleg Etikettering Levensmiddelen

M. Vencken mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Hoofdproductschap Akkerbouwmr. M.J. Roosplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

HPA Certificeringsoverleg mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Samenwerkingsverband voor Sociale Aangelegenheden van de Akkerbouw-productschappen

J.J.M. van Well mba

Suikerbegeleidingscommissie ir. M.J.B. Jansen

Productschap Akkerbouwir. M.J.B. Jansenplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Productschap Margarine, vetten en Olieënir. M.J.B. Jansenplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Productschap Pluimvee en eierenir. M.J.B. Jansenplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Sectorcommissie Eieren mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Sectorcommissie Pluimveevlees mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stuurgroep Voedselveiligheid en Kwaliteit Eiersector (PPE)


Productschap vee en vleesir. M.J.B. Jansenplv. mw. L. Hamelink

Adviescommissie Runderen mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek plv. mw. L. Hamelink

Adviescommissie Varkens mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek plv. mw. L. Hamelink

Productschap tuinbouwir. M.J.B. Jansen

Sectorcommissie voor Bloemkwekerij-producten

ir. M.J.B. Jansen

Sectorcommissie voor Groenten en Fruit mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Productschap WijnE. FischerH.H. van der Geestmr. M.J. Roosplv. ir. M.J.B. Jansen

Commissie Sociale Aangelegenheden J.J.M. van Well mba

Commissie Marktonderzoek J.J.M. van Well mba

Commissie Verantwoord Alcoholgebruik mw. drs. H.J. Crielaard

Wijninformatiecentrum E. Fischer

Productschap zuivelir. M.J.B. Jansenplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Kwaliteitscontrolebureauvoor groenten en fruitir. M.J.B. Jansenplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

VERTEGENWOORDIGINGEN

Stichting SKAlir. M.J.B. Jansenplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Bestuur St. Certificatie Voedselveiligheid


Directeuren Overleg AlcoholR. Roorda

regulier Overleg Alcoholbeleidmw. drs. H.J. Crielaard

Werkgroep Alcohol en Jongeren mw. drs. H.J. Crielaard

Platform verantwoorde verkoop Alcoholhoudende Drankenmw. drs. H.J. Crielaard

Platform verkooppunten tabakmw. drs. H.J. Crielaard

Consumer goods forumR. Roorda

euroCommerceir. M.J.B. JansenR. Roorda

EuroCommerce Environment & Logistics R. Roorda

EuroCommerce Food Policy & Consumers Committee mw. Ing. A.C. Vlaardingerbroek

EuroCommerce Food Supply Chain Working Group ir. M.J.B. Jansen

EuroCommerce Social Affairs J.J.M. van Well mba

Sector committee livestock globalgAPmw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Sector committee Aquaculture globalgAPmw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

ntWg globalgAPmw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stichting Museum voor het KruideniersbedrijfH.H. van der Geest, voorzittermr. M.J. Roos, secretaris

Stichting versfustJ.A. Heuving, voorzittermw. J. van den BroekT. VendrigR. Roorda, secretaris

gS1 nederland Business CouncilR. Roordaplv. mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek

Stuurgroep GS1 DAS S. Welsing, co-voorzitter J. Eijsten W. Griffioen A. Schins mw. ing. A.C. Vlaardingerbroek M. Zorn

Stichting Uniforme Broodkrat (Broban)R. Roorda

georganiseerd Overleg levensmiddelenmr. M.J. Roos, voorzitterJ.J.M. van Well mba, secretaris

Vaste Commissie CAO Levensmiddelen-bedrijf

J.J.M. van Well mba, secretaris

Vaste Commissie CAO Grootwinkel- bedrijven Levensmiddelen


Stichting Vrijwillig Vervroegd Uittreden Levensmiddelenbedrijf

J.J.M. van Well mba, secretaris Stichting Sociaal Fonds Levensmiddelen-

bedrijf J.J.M. van Well mba, secretaris

CAO Nalevingsinstrument Supermarkten J.J.M. van Well mba, secretaris

Sociaal Comité groothandel in levensmiddelen (gil)J.J.M. van Well mba, secretaris

Vaste Commissie CAO Groothandel In Levensmiddelen (GIL)


Werkgroep Best Practices GIL J.J.M. van Well mba, voorzitter J. de Bree mw. N. van der Horst M. Krah mw. D. Ng. A Tham mw. V. Wiersma-Huitema

raad van Advies retail Management School leeuwardenJ.J.M. van Well mba

veldwerk Adviesraad SBrM AvansJ.J.M. van Well mba

Commissie Beroepsonderwijs vnO-nCW en MKB nederlandJ.J.M. van Well mba

SvOJ.J.M. van Well mba

Paritaire Commissie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven SvOH. Witsenboer

Paritaire Commissie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven KC HandelJ.J.M. van Well mba

Adviescommissie examinering KC HandelJ.J.M. van Well mba

Commissie Sociale Partners DetailhandelJ.J.M. van Well mba

BureauR. Roordaalgemeen directeur

ir. M.J.B. Jansendirecteur mw. M.M.G. Boerhoofd PR en Voorlichting

mw. drs. H.J. Crielaardmanager Public Affairs

mw. M.C. Elzingasecretaresse

mw. drs. E.C. Hamelink-Veenmanager Duurzaamheid

mw. R. van Oostveensecretaresse

P. Verhoogsecretaris Stuurgroep Arbeidsvoorwaarden

mw. ing. A.C. Vlaardingerbroekmanager Voedselveiligheid en Bedrijfsvoering

J.J.M. van Well mbahoofd Medewerkers en Veiligheid

centraal bureaulevensmiddelenhandel

bezoekadres: Overgoo 13

Postbus 262

2260 AG Leidschendam

Tel.: 070 337 62 00

Fax: 070 317 68 87

E-mail: [email protected]

www.cbl.nl

'De supermarkt centraal in de maatschappij', CBL 2013

Documents

Transcript of 'De supermarkt centraal in de maatschappij', CBL 2013