De Samenhang tussen Middelengebruik en de Kwaliteit van...

FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN

_________________________________

Academiejaar 2007 – 2008

De Samenhang tussen Middelengebruik en de

Kwaliteit van Vriendschapsrelaties en Sociale Steun

bij Adolescenten. Een Exploratief Onderzoek.

Nina De Paepe

Promotor : Dr.Veerle Soyez

Copromotor: Prof. Dr. Gilberte Schuyten

Scriptie voorgedragen tot het behalen van de graad van Licenciaat in de Pedagogische

Wetenschappen, optie Orthopedagogiek

II

ONDERGETEKENDE, NINA DE PAEPE, GEEFT TOELATING TOT HET

RAADPLEGEN VAN DE SCRIPTIE DOOR DERDEN

III

Dankwoord

Het schrijven van een scriptie is iets waar veel werk in kruipt en is iets wat toch veel tijd in beslag

neemt, daarom wil ik graag enkele mensen bedanken die me gesteund hebben tijdens dit proces.

Eerst en vooral wil ik Dr. Veerle Soyez bedanken voor haar promotorschap, de goede

begeleiding, de talrijke tips en feedback die ze me gegeven heeft bij het schrijven van deze

scriptie. Ook dank aan mijn copromotor, Prof. Dr. Gilberte Schuyten, die me raad gaf bij het

uitvoeren van de statistische analyses.

Tot slot wil ik ook nog mijn ouders bedanken die mij onvoorwaardelijk gesteund hebben tijdens

het schrijven van deze thesis en tijdens mijn schoolcarrière.

IV

INHOUD. 1. Inleiding. ................................................................................................................................................ 1

2. Literatuurstudie .................................................................................................................................... 2

2.1. De adolescentie. ........................................................................................................................... 2

2.1.1. Als leeftijdsfase. ................................................................................................................... 2

2.1.2. Theoretische achtergrond van de adolescentie: Erickson. ............................................ 2

2.1.3. Ontwikkelingstaken: Havighurst. ...................................................................................... 4

2.1.4. Conclusie. ............................................................................................................................. 5

2.2. Vriendschap in de adolescentie. ................................................................................................. 6

2.2.1. Evolutie van vriendschap. .................................................................................................. 6

2.2.2. Kenmerken van vriendschap. ............................................................................................ 8

2.2.2.1. Prosociaal gedrag. ........................................................................................................ 8

2.2.2.2. Intimiteit. ...................................................................................................................... 9

2.2.2.3. Wederkerigheid. ......................................................................................................... 10

2.2.2.4. Conflict. ...................................................................................................................... 10

2.2.3. Invloeden van vriendschap. ............................................................................................. 11

2.2.3.1. Negatieve invloeden. ................................................................................................ 12

2.2.3.2. Positieve invloeden. .................................................................................................. 12

2.2.4. Soorten vriendschappen. .................................................................................................. 13

2.2.5. Sociale steun. ...................................................................................................................... 14

2.2.6. Kwaliteit van vriendschap. ............................................................................................... 16

2.2.7. Vriendschapsverschillen bij jongens en meisjes. ........................................................... 18

2.2.8. Conclusie ............................................................................................................................ 19

2.3. Middelengebruik. ....................................................................................................................... 20

2.3.1. Normoverschrijdend gedrag in de adolescentie. ........................................................... 20

2.3.2. Het gebruiksverloop bij adolescenten. ........................................................................... 22

2.3.3. Cijfermateriaal. ................................................................................................................... 23

2.3.3.1. Alcoholgebruik. ......................................................................................................... 23

2.3.3.2. Druggebruik. .............................................................................................................. 24

2.3.4. Middelengebruik in de adolescentie ................................................................................ 25

2.3.4.1. Beeldvorming. ............................................................................................................ 25

2.3.4.2. Oorzaken. ................................................................................................................... 25

2.3.4.3. Gevolgen. ................................................................................................................... 27

V

2.3.4.4. Verschillen tussen jongens en meisjes. ................................................................... 28

2.3.4.5. Verschillen tussen volwassenen en adolescenten. ................................................ 28

2.3.5. Middelengebruik, adolescentie en vriendschap. ............................................................ 29

2.3.5.1. Theoretische modellen. ............................................................................................ 29

2.3.5.2. De invloed van leeftijdsgenoten en vrienden op het middelengebruik. ............ 31

2.3.5.3. De invloed van de beste vriend op middelengebruik. ......................................... 32

2.3.6. Conclusie. ........................................................................................................................... 33

2.4. Probleemstelling. ........................................................................................................................ 35

2.5. Onderzoeksvragen en hypothesen. ......................................................................................... 35

3. Methodologie ...................................................................................................................................... 37

3.1. Onderzoeksinstrumenten. ........................................................................................................ 37

3.1.1. Adolescent Alcohol and Drug Involvement Scale (AADIS). ..................................... 37

3.1.2. Multidimensional Scale of Perceived Social Support (MSPSS). ................................. 37

3.1.3. Quality of Relationships Inventory (QRI). .................................................................... 38

3.2. Procedure. ................................................................................................................................... 39

3.3. Verwerking van de gegevens en statistische analyse. ............................................................ 40

3.4. Onderzoeksgroep. ..................................................................................................................... 41

3.4.1. Respons. .............................................................................................................................. 41

3.4.2. Kenmerken van de steekproef. ........................................................................................ 41

4. Onderzoeksresultaten. ....................................................................................................................... 43

4.1. Is er een verschil in de vriendschapskwaliteit bij adolescente jongens en meisjes? ......... 43

4.2. Is er een relatie tussen de leeftijd van de adolescent en de kwaliteit van vriendschap? .. 43

4.3. Is er een relatie tussen sociale steun en de kwaliteit van vriendschap bij adolescenten? 43

4.4. Zijn er verschillen in het alcohol-, drug- en het totale gebruik bij adolescente jongens en

meisjes? .................................................................................................................................................... 43

4.5. Zijn er verschillen in kwaliteit van vriendschap bij jongens en meisjes die middelen,

alcohol of drugs gebruiken? .................................................................................................................. 44

4.5.1. Totaal middelengebruik. ................................................................................................... 44

4.5.1.1. Totale kwaliteit. ......................................................................................................... 44

4.5.1.2. Intensiteit, steun en conflict. ................................................................................... 44

4.5.2. Alcohol ................................................................................................................................ 45



4.5.3. Drugs. .................................................................................................................................. 46

VI



4.6. Is er een relatie tussen middelen-, alcohol- en druggebruik en de kwaliteit van

vriendschap bij adolescenten? .............................................................................................................. 47

4.6.1. Totale middelengebruik. ................................................................................................... 47

4.6.2. Alcoholgebruik................................................................................................................... 48

4.6.3. Druggebruik. ...................................................................................................................... 48

4.7. Zijn er verschillen in kwaliteit van vriendschap bij jongeren in de vroege, midden en late

adolescentie die wel of geen alcohol, drugs of middelen gebruiken? ............................................. 48

4.7.1. Totale middelengebruik. ................................................................................................... 48



4.7.2. Alcoholgebruik................................................................................................................... 49


4.7.2.2. Intensiteit, steun en conflict .................................................................................... 49

4.7.3. Druggebruik. ...................................................................................................................... 49



4.8. Is er een verschil op vlak van de kwaliteit van vriendschap bij jongeren die een

probleemscore halen op de AADIS en jongeren die dit niet doen? ............................................... 50

5. Discussie. ............................................................................................................................................. 51

5.1. Bespreking van de onderzoeksvragen. .................................................................................... 51

5.2. Beperkingen en aanbevelingen voor verder onderzoek. ...................................................... 57

5.3. Aanbevelingen voor de praktijk. .............................................................................................. 59

6. Bibliografie .......................................................................................................................................... 61

7. Bijlagen. ...................................................................................................................................................

7.1. Printversie van de online-enquête. ......................................................................................................

VII

Lijst met tabellen. Tabel 1: Overzicht van de Steekproefkenmerken ................................................................................. 42

Tabel 2: Overzicht van het Aantal Gebruikers ...................................................................................... 42

Tabel 3: Overzicht van de Gemiddelden op de QRI, MSPSS en AADIS ......................................... 42

Tabel 4: Het Alcohol-, Drug-, en Totale Gebruik bij Jongens en Meisjes ......................................... 44

Tabel 5: Het Gemiddelde Conflict bij Jongens en Meisjes. ................................................................. 45

Tabel 6: De Gemiddelde Steun bij Jongens en Meisjes ........................................................................ 45

Tabel 7: Het Gemiddelde Conflict bij Jongens en Meisjes .................................................................. 46

Tabel 8: De Gemiddelde Steun en Intensiteit bij Jongens en Meisjes ................................................ 46

Tabel 9: Het Geslacht en de Kwaliteit van Vriendschap bij Jongens en Meisjes ............................. 47

Tabel 10: De Gemiddelde Intensiteit, Steun en Conflict bij Jongens en Meisjes ............................. 47

1

1. INLEIDING.

Without friends no one would choose to live, though he had all other goods.

-Aristoteles-

Vriendschappen spelen gedurende het gehele leven een grote rol en zijn voor ons allen belangrijk.

Ook ik hecht veel belang aan mijn vrienden, en zij maken een belangrijk deel uit van mijn leven.

Tijdens mijn adolescentie ontdekte ik zelf de waarde die vriendschappen kunnen hebben en

leerde ik hoe belangrijk deze zijn. Maar ook op de dag van vandaag spelen vriendschappen nog

steeds een grote rol in mijn leven, ik verwacht dat wel altijd het geval zal zijn. Vriendschappen

hebben een grote invloed hebben op het gedrag en de persoonlijkheid, dit zowel bij volwassenen

als bij adolescenten. Dit komt ook vaak terug in modellen en studies. Omdat dit thema voor

iedereen wel relevantie heeft, vond ik dit een interessant onderwerp om te exploreren.

Naast de tijd van grote vriendschappen is de adolescentie ook een fase waarin volop

geëxperimenteerd wordt. Jongeren verleggen zowel op uiterlijk als innerlijk vlak hun grenzen en

geven op deze manier hun identiteit vorm. In de context van het experimenteren gebeurt het

vaak dat jongeren alcohol drinken of drugs gebruiken. Dit doen ze vaak samen met vrienden,

daarom besloot ik me dan ook te focussen op de vriendschapsrelaties en hoe deze beïnvloed

kunnen worden door het drinken van alcohol en/of het gebruiken van drugs.

In deze thesis komt in het eerste deel de literatuurstudie aan bod, waarin een theoretisch kader

gegeven wordt voor het onderzoek, hierbij de begrippen adolescentie, vriendschap en

middelengebruik uitgediept. Deze begrippen worden ook in verband gelegd met elkaar. Op het

einde van de literatuurstudie worden de probleemstelling en de onderzoeksvragen voorgesteld.

In het tweede deel wordt de methodologie uit de doeken gedaan, hierbij wordt een overzicht

gegeven van de onderzoeksinstrumenten, de procedure, de verwerking van de gegevens en

statistische analyse en wordt er een beschrijving gegeven van de onderzoeksgroep.

In het derde deel worden de onderzoeksresultaten weergegeven, dit gebeurt aan de hand van de

gestelde onderzoeksvragen.

Tot slot wordt er in het vijfde deel een discussie gevoerd over de onderzoeksresultaten, worden

opmerkelijke bevindingen besproken en verder uitgediept en volgt een overzicht van de

belangrijkste beperkingen en aanbevelingen voor verder onderzoek.

2

2. LITERATUURSTUDIE 2.1. DE ADOLESCENTIE.

2.1.1. ALS LEEFTIJDSFASE.

Jongeren die zich in de leeftijdsfase tussen het kind-zijn en maatschappelijk volwassen-zijn

bevinden, zitten in de adolescentiefase, deze kan ingedeeld worden in drie subfasen. De vroege

fase, van 12-13 tot 14-15 jaar, de middenfase van 14-15 tot 16-17 jaar en de latere fase van 16-17

tot 20-21 jaar en de eindfase van 20-21 tot 24-25 jaar. Voor meisjes zouden de leeftijdsindelingen

iets verschillen, voor hen zouden, vooral in de vroege –en middenfase, jongere leeftijden van

toepassing zijn. (Verhofstadt - Denève, 1991)

De adolescentie wordt gekenmerkt door een aantal belangrijke overgangen van onvolwassenheid

naar volwassenheid. (Steinberg in Helsen, Vollebergh, & Meeus, 1999) De belangrijkste zijn het

begin van de puberteit, de ontwikkeling van cognitieve capaciteiten en de overgang naar nieuwe

sociale rollen. Deze overgangen hoeven volgens Steinberg niet in se problematisch te verlopen.

2.1.2. THEORETISCHE ACHTERGROND VAN DE ADOLESCENTIE:

ERICKSON.

Tijdens de adolescentie vinden er verschillende veranderingen plaats, zowel op lichamelijk,

mentaal als sociaal gebied. Elk van de veranderingen toont een gevoeligheid van de jongere.

Samen leiden de veranderingen op lichamelijk, mentaal en sociaal gebied tot want Erickson de

‘ontwikkelingsopdracht’ van de adolescentie noemt, namelijk de vorming van de identiteit.

Erickson (Verhofstadt-Denève, Van Geert, & Vyt, 2003) ontwikkelde een epigenetisch

ontwikkelingsmodel voor de ego- en identiteitsontwikkeling. Zijn model gaat er van uit dat

vooraleer men een volledige persoonlijkheidsintegratie kan bereiken, men een aantal crises moet

doormaken in verschillende levensfases. Deze crises vinden plaats volgens een vooraf bepaald

grondplan en bouwen voort op elkaar, naar een steeds hoger functionerend en geïntegreerd

geheel. Deze fasen komen overeen met de fases van Freud ( in Verhofstadt-Denève et al., 2003)

maar Erickson voegt er nog componenten aan toe. Zo wordt naast het schema van de seksuele

ontwikkeling, ook een schema voor de sociale uitwisselingen vastgelegd. Volgens Erickson ligt de

volgorde van de ontwikkelingsfasen vast en komt ook het ontwikkelingstempo ongeveer bij

iedereen overeen. (Erickson in Verhofstadt-Denève et al., 2003)

In elke fase vinden veranderingen plaats in instinctieve energie en in de uitbreiding van de sociale

omgeving. Hierdoor worden andere eisen en verwachtingen gesteld en wordt elke fase

gekenmerkt door een specifieke kwetsbaarheid die aanleiding geeft tot een psychosociale crisis.

3

Hierbij moet het individu zichzelf herdefiniëren in relatie tot de nieuwe eisen van de complexer

wordende sociale omgeving. Om ‘volwassen’ te worden, moeten de conflicten uit de vorige fasen

opgelost worden. De voltooiing van de identiteitsontwikkeling leidt tot een ‘integriteit’, waarbij

men besef heeft van de zinvolheid van de eigen individuele levenscyclus in de opeenvolging van

generaties binnen de cultuurevolutie van de maatschappij waarin men leeft. (Verhofstadt-Denève,

1991) Binnen dit model is de adolescentie is volgens Erickson niet de laatste fase, maar wel de

belangrijkste fase.

Meer specifiek is er tijdens de adolescentie sprake van een identiteitscrisis. Deze maakt zich

kenbaar door rolverwarring, verlies van continuïteitsbesef en ervaring van tegenstellingen in de

zelfbeelden. De adolescent gaat twijfelen aan zichzelf en aan de wereld rondom zich. De

opgebouwde zekerheden uit de schoolleeftijd worden tenietgedaan (Verhofstadt - Denève,

1991)p 36 In deze periode dreigt het gevaar van fixatie in grondige identeitsverwarring. Er bestaat

een risico op negatieve identiteitsvorming, waarbij de adolescent houdingspatronen opbouwt die

verbonden zijn met rollen en rolverwachtingen die niet getolereerd worden door de maatschappij.

In ernstige gevallen kan dit leiden uitsluiting en sociaal isolement. Om terug in evenwicht te

komen moet de adolescent zich hieruit losmaken. Tijdens de adolescentie ontstaan ‘grote

vriendschappen’ en komen er experimentele heteroseksuele bindingen tot stand. Beiden moeten

gezien worden als middel tot zelfdefiniëring en vestiging van een psychosociale identiteit.

(Verhofstadt - Denève, 1991) Volgens Erickson is het belangrijk dat de adolescent dit kan doen

zonder te veel maatschappelijke verantwoordelijkheid af te leggen en zonder voor het eigen

levensonderhoud te moeten zorgen. Op die manier is sprake van een psychosociaal moratorium

waarin jongeren tijd en gelegenheid krijgen om zichzelf te ontwikkelen. (Kohnstamm, 2002)

Naast de onderwerping aan zelfgekozen ideaalbeelden, is er tijdens de adolescentie een

onverdraagzame houding aanwezig tegenover de ouders. Dit wordt gezien in het kader van het

verder opbouwen van een psychosociale identiteit, door het uitvoeren van experimenten met

eigenwaarde en het uittesten van de waarde van anderen. Het psychosociaal functioneren komt

neer op iemand willen zijn en anderen helpen om iemand te zijn. De sociale omgeving breidt zich

hierbij uit tot verschillende groepen van leeftijdsgenoten en volwassenen.

De crisis in deze fase bestaat uit een identiteitsverwarring waarin de adolescent de indruk kan

hebben dat hij zichzelf niet meer herkent of kent. Hij begrijpt niet meer wat de sociale omgeving

van hem verwacht. Deze crisis moet worden opgelost langs de integratie van zelfbeelden door de

vorming van een psychosociale identiteit. Want in deze fase wordt de basis gelegd om in de

volgende levensfasen tot hechte wederzijdse intieme relaties te kunnen overgaan. (Verhofstadt-

Denève et al., 2003)

Kort samengevat komt het er volgens Erickson in de adolescentie op neer om zeer diverse en

soms tegenstrijdige zelfbelevingen, die steunen op voorlopige infantiele identificaties, tot een

psychosociaal geheel te integreren. Identiteit impliceert hierbij een selectieve integratie van

successieve identificaties uit vroegere jaren. De oplossing van de conflictsituatie kan slechts

bekomen worden door het vormen van nieuwe identificaties met leeftijdsgenoten en

4

leidersfiguren buiten het gezin. Maar de nieuwe identificaties moeten geïntegreerd worden met de

bestaande identificaties. Zodat de uiteindelijke identiteit, die aan het eind van de adolescentie tot

stand komt, boven de verschillende identificaties met vroegere mensen staat. Fundamenteel in

deze crisis is de twijfel en de angst over de plaats van de eigen persoon binnen een samenleving

die kritisch wordt geëxploreerd. (Verhofstadt - Denève, 1991)

Steinberg (1994) verwoordt het volwassen worden op een gelijkaardige wijze, volgens hem groeit

samengaand met de zich ontwikkelende cognitieve mogelijkheden en de verruiming van de

sociale relaties een kritische twijfel tegenover zichzelf, de wereld en tegenover de ouders. De tijd

waarin alles zeker was verdwijnt hierdoor volgens hem.

2.1.3. ONTWIKKELINGSTAKEN: HAVIGHURST.

Volgens Havighurst (in Andriessen, 1995) wordt de menselijke levensloop gekenmerkt door het

vervullen van opdrachten die in zekere zin specifiek zijn voor de opeenvolgende levensfasen. Hij

spreekt hierbij over ontwikkelingstaken, dit zijn taken die binnen een maatschappij en cultuur aan

verschillende perioden zijn toegeschreven. De taken vertonen een samenhang met de opvoeding

en vorming die een persoon ontvangt. Deze zorgen ervoor dat een mens zijn taken kan vervullen.

Succes in het vervullen van deze taken zorgt voor positieve reacties uit de omgeving en zorgt

voor het ervaren van geluk. Dit heeft op zich positieve gevolgen voor het uitvoeren van latere

taken. Het falen daarentegen zorgt voor negatieve reacties van de omgeving en ongelukkige

gevoelens. (Mönks & Knoers, 2004) Bij het formuleren van deze ontwikkelingstaken baseerde hij

zich op de fasetheorie van Erickson. (Kohnstamm, 2002) De ontwikkelingstaken in de kindertijd

en de adolescentie vloeien voort uit biologische ontwikkeling, terwijl de taken van volwassenen

meer gericht zijn op de sociale ontwikkeling. (Chickering & Havighurst; Havighurst; Havighurst

& lbrecht; Havighurst, Munnichs, Neugarten, & Tomae; Havighurst & Orr in Waynne, Witte &

Galbraith, 2006) De concrete invulling van de ontwikkelingstaken wordt beïnvloed door de

biologische veranderingen in de persoon zelf, de verwachtingen die gesteld worden in de

maatschappij en door de eigen waarden en aspiraties van de persoon. Voor iedere levensfase

onderscheidt Havighurst zes tot acht levenstaken (Mönks & Knoers, 2004), deze taken zijn voor

de adolescentie:

- het accepteren van lichamelijkheid

- het accpteren van de geslachtsrol, voorbereiding op huwelijk en gezin, leren van

emotionele onafhankelijkheid tegenover de ouders, het leren aangaan van relaties met

groepen jongens en meisjes

- het leren van burgerlijke verantwoordelijkheid, verlangen naar en het bereiken van

verantwoord sociaal gedrag

- ontwikkeling van een bewuste waardeschaal en een adequaat wereldbeeld

- voorbereiding op economische onafhankelijkheid, beroepskeuze en –opleiding;

5

Het succesvol beëindigen van de taken leidt tot de ontwikkeling en de differentiatie van

vaardigheden en de persoonlijkheid, zodat meer complexe uitdagingen in de daarop volgende

fasen kunnen aangegaan worden. (Mönks & Knoers, 2004)

Een belangrijke opmerking bij de theorie van Havighurst is dat opvoeding cultureel bepaald is en

dat leer- en socialisatieprocessen de invloed ondergaan van de cultuur waarin ze plaatsvinden.

Daardoor kunnen de ontwikkelingstaken verschillen voor bijvoorbeeld een Amerikaan en een

Europeaan. De vermelde ontwikkelingstaken zijn echter passend voor onze maatschappij.

Daarnaast gaat Havighurst er te veel van uit dat de ontwikkelingstaken opgelegd zijn van uit de

maatschappij. Hij gaat voorbij aan het feit dat mensen ontwikkelingstaken zelfstandig op zich

nemen of verwerpen. (Mönks & Knoers, 2004)

2.1.4. CONCLUSIE.

De adolescentie is een ingrijpende levensfase waarin veel veranderingen optreden. Voor de

adolescent is het niet altijd eenvoudig om hiermee om te gaan, daarnaast krijgt hij tijdens deze

periode de opdracht zich een identiteit te vormen en verschillende ontwikkelingstaken te

volbrengen. Zoals hierboven aangegeven gebeurt dit grotendeels in sociale interacties met

anderen. Deze interacties zijn met ouders, broers en zussen, klasgenoten, vrienden,

leerkrachten… Hieronder wordt één specifieke interactie onder de loep genomen, meerbepaald

de vriendschappen die aangegaan worden in de adolescentie.

6

2.2. VRIENDSCHAP IN DE ADOLESCENTIE.

Vriendschap is gedurende het gehele leven belangrijk. Van in de kindertijd tot op oudere leeftijd

hebben mensen met vrienden een beter gevoel over zichzelf dan mensen zonder vrienden. Zeker

voor jongeren en adolescenten is het maken en houden van vrienden erg belangrijk en wordt er

veel energie in geïnvesteerd. Vrienden en leeftijdsgenoten helpen de jongere om met de wereld

rondom zich om te gaan en bieden een groepsidentiteit die helpt bij de individuele

identiteitsontwikkeling. Daarnaast hebben vriendschappen een grote invloed op het wel of niet

volbrengen van ontwikkelingstaken. (Cotterell, 1996) Tijdens de adolescentie worden

vriendschappen belangrijker. In vergelijking met jongere kinderen zijn adolescenten meer

afhankelijk van hun leeftijdsgenoten. (Larson & Richards, 1991) Bijgevolg is de tijd die vrienden

met elkaar doorbrengen het grootst tijdens de lagere school en de adolescentie. Jongeren zouden

een derde van hun tijd in het gezelschap van vrienden doorbrengen. (Hartup & Stevens, 1999)

De tijd die doorgebracht wordt met de ouders verminderd hierdoor. In vergelijking met 9-jarigen

brengen 15-jarigen de helft minder tijd door bij hun ouders. (Larson & Richards, 1991)

Volgens Hartup en Stevens (1999) hebben 80 a 90% van de jongeren wederzijdse

vriendschappen, waarvan meestal één of twee de beste vrienden zijn en de rest goede vrienden.

De vriendschapsnetwerken variëren in grootte, afhankelijk van leeftijd en geslacht. In de

adolescentie is het netwerk van jongens kleiner en meer exclusief dan dat van meisjes. Het aantal

vrienden blijft vrij constant in de adolescentie en in de jongvolwassenheid. Vriendschappen zelf

maken ook een evolutie mee doorheen de verschillende levensfases.

2.2.1. EVOLUTIE VAN VRIENDSCHAP.

De ontwikkeling van positieve relaties met peers en de ontwikkeling van vriendschappen is een

complexe taak, deze begint reeds in de kindertijd en kent een verdere evolutie tijdens de

adolescentie en vroege volwassenheid.

Tijdens de eerste twee levensjaren is er nog geen sprake van vriendschappen, ondanks het

bestaan van sociaal gedrag zoals lachen, het zoeken van nabijheid, aanrakingen en vroeg

spelgedrag. Tijdens de kleuterjaren vinden er sociale interacties plaats met klasgenootjes of buren,

dit gebeurt primair in de context van gecoördineerd spel. Tijdens deze periode kunnen ook eerste

vriendschappen ontstaan, hoewel deze snel verbroken en opnieuw aangegaan worden. Deze

interacties zijn belangrijk voor het aanleren van vaardigheden, het gewend geraken aan

samenwerken en doorgeven van informatie over zichzelf en het omgaan met negatieve emoties.

Deze vaardigheden ontwikkelen zich verder tijdens de eerste schooljaren. Op een leeftijd van

negen jaar beginnen kinderen vriendschappen aan te gaan met leden van hetzelfde geslacht. Deze

interacties bestaan uit wederkerigheid, emotionaliteit, aandacht voor de noden van de ander en

oprechte affectie en liefde. Het is een meer volwassen vorm van vriendschap en toont aan dat er

7

vaardigheden ontwikkelen op vlak van het krijgen perspectief in het gedrag van anderen en het

empathish vermogen. Hierdoor ervaren kinderen vertrouwen, emotionele steun en belonging.

(Henggeler, Schoenwald, Borduin, Rowland, & Cunningham, 1998)

Tijdens de vroege en middenfase van de adolescentie vergroot de zelfonthulling, toewijding,

respect, vertrouwen en zijn er meer gelijkaardigheden in attitude en waarden. Bij meisjes worden

vriendschappen met meisjes meer intiem. (Henggeler et al., 1998) Deze hogere intimiteit bestaat

volgens Sharabany, Gershoni, & Hofman (1981) meer specifiek uit een betere hechting, meer

vertrouwen en een hogere mate van loyaliteit in vergelijking met jongens.

Tijdens deze periode ontstaan ook de heteroseksuele vriendschappen. (Henggeler et al., 1998;

Sharabany et al., 1981) Adolescenten voelen zich beter, aantrekkelijker, meer opgewonden en

belangrijker bij hen dan bij leden van hetzelfde geslacht. (Richards, Crowe, Larson, & Swarr,

1998) Tijdens de late adolescentie vermindert het belang van de peer groep terug, op dit moment

nemen liefdesrelaties een belangrijker plaats in binnen het sociale netwerk. (Brown, Eicher, &

Petrie in Helsen et al., 2000) Toch zetten vriendschappen die ontstaan in de adolescentie zich

vaak voort in het volwassen leven. (Cotterell, 1996)

Vooraleer men vriendschappen aan kan gaan, moet men eerst positieve peerrelaties aangaan. Om

dit te doen moeten adolescenten over een aantal vaardigheden beschikken zoals het kunnen

innemen van een ander zijn perspectief, emphatish zijn, kunnen samenwerken en het kunnen

aangaan van interacties en de wederkerigheid ervan. (Bukowski et al., Newcomb & Bagwell in

Henggeler et al., 1998) Deze sociale vaardigheden nemen verschillende vormen aan in de

verschillende ontwikkelingsfases. Voor een kleuter is het kijken naar het spel van andere kinderen

een goede start, later zal het op een parallelle wijze meespelen met hen en uiteindelijk zullen ze

samen spelen. Bij een negenjarige is een verbale uitnodiging de start voor samenspel aanwezig en

bij een twaalfjarige is het zo dat hij eerst de andere gaat groeten en een gesprek zal starten over

een passend onderwerp om erna te spelen.

Volgens Henggeler et al. (1998) wijst onderzoek uit dat het al dan niet bezitten van gedrags-,

cognitieve en emotionele vaardigheden interacties met peers beïnvloeden. Andere, minder

belangrijke zaken zijn fysieke aantrekkelijkheid, hygiëne en overeenstemming met de geldende

normen op vlak van kledij en uiterlijk. Problemen hiermee worden in verband gebracht met het

krijgen van negatieve aandacht van peers, waardoor een negatief zelfbesef ontstaat, dat op zich

weer kan leiden tot het ontwijken van peers of het ontstaan van conflicten.

Vriendschappen kennen zelf ook een evolutie. Sommigen verwateren en doven uit. Ze kunnen

uiteindelijk samengaan met wantrouwen en jaloezie of worden beïnvloed door veranderende

omstandigheden. Zo zijn meisjes er zich meer van bewust dat hun vriendin hen kan verlaten voor

een jongen, of maken jongens zich zorgen dat ze niet betrokken worden in de plannen van hun

vrienden. Soms is een vriendschap niet gefundeerd op een stevige basis, of blijven mensen

gewoon kennissen van elkaar omdat ze niet genoeg gemeenschappelijke interesses hebben, of

omdat hun temperament niet overeenkomt. Ze kunnen uitdoven omdat er niet genoeg kansen

8

zijn om ze te onderhouden. Wanneer men ouder wordt gaan jongeren naar verschillende scholen,

verhuizen… Dit veroorzaakt door een tekort aan contacten en gedeelde ervaringen. (Cotterell,

1996)

2.2.2. KENMERKEN VAN VRIENDSCHAP.

Vriendschap is een breed begrip dat dient gedefinieerd te worden. Er zijn reeds veel verschillende

definities voorgesteld in de literatuur, maar hier wordt de volgende definitie verkozen.

“Friendship is a ‘voluntary interdependence between two persons over time, that is intended to

facilitate socio-emotional goals of the participants, and may involve varying types and degrees of

companionship, intimacy, affection and mutual assistance (Hays, 1988, p.395 in Melikşah, Metin,

& Weitekamp, 2007).’’ Deze definitie richt zich op het kwalitatieve aspect van vriendschap, waar

ook in dit thesisonderzoek op gefocust wordt. Andere definities leggen andere klemtonen,

bijvoorbeeld de definitie van Wright & Keple (1981), die zich richt op de vrijwillige

afhankelijkheid van vrienden, of de definitie van Hays (in Canary & Dainton, 2003) die de nadruk

legt op kameraadschap, intimiteit, affectie en steun.

Berndt (1992) onderzocht de voor de adolescent belangrijke kenmerken binnen een vriendschap.

Hij vond dat vriendschappen meestal gebaseerd zijn op het elkaar graag hebben, het vertonen

van prosociaal gedrag (bijvoorbeeld uitlenen van dingen aan elkaar), het tonen van intimiteit

(bijvoorbeeld praten over problemen) en de afwezigheid van conflicten en ruzies. Door hun

kenmerken vormen vriendschappen een veilige plaats voor de exploratie van de identiteit en

intimiteit, voor het uitwisselen van vertrouwelijke gedachten en vormen een oefenruimte om

conflicten te leren oplossen (Cooper & Cooper in Helsen et al., 1999) Hieronder worden de

belangrijkste kenmerken van vriendschappen uitgebreid besproken.

2.2.2.1. Prosociaal gedrag.

Adolescenten gaven aan de studie van Berndt (1992) dat prosociaal gedrag een belangrijk

kenmerk van vriendschap is. Ondanks het beperkte onderzoek hiernaar, bestaan er aanwijzingen

voor een significante relatie tussen vriendschap en prosociaal gedrag. Zo zouden vriendschappen

een unieke context bieden voor interactie en samenwerking, waarin kinderen op een sociale

manier hun ethiek van inter-persoonlijke verantwoordelijkheid en wederzijdse bezorgdheid

construeren.

Anderen (Berndt, Hartup & Stevens in Barry & Wentzel, 2006) argumenteerden dat vrienden

motiverend werken op elkaar omdat ze vormen van prosociaal gedrag vertonen aan elkaar.

Binnen een vriendengroep vinden gedragsveranderingen plaats die kunnen verklaard worden

door de kenmerken van vriendschap binnen deze groep. Vrienden interageren namelijk met

9

elkaar en observeren elkaar. Onderzoek biedt ondersteuning voor deze veronderstelling, want

vergeleken bij kennissen engageren vrienden zich in meer frequente en positieve sociale

interacties die de ontwikkeling van morele overtuigingen faciliteren. (Azmitia & Montgomery in

Barry & Wentzel, 2006) Aanvullend is het zo dat kinderen die prosociaal gedrag observeren bij

leeftijdsgenoten, geneigd zijn om dit gedrag over te nemen. Dit is zo omdat vrienden geneigd zijn

om gedrag te versterken dat lijkt op hun eigen gedrag (Hartup in Barry & Wentzel, 2006)

Uit het onderzoek van Barry & Wentzel (2006)bleek dat de invloed die beste vrienden hebben op

prosociaal gedrag deels verklaard kan worden door observationele leerprocessen. Na het vele

onderzoek over negatief gedrag, zoals alcohol- en druggebruik, blijkt dat ook positief gedrag

overgenomen wordt.

2.2.2.2. Intimiteit.

Intimiteit is gerelateerd aan andere kenmerken van vriendschap, zoals loyaliteit, generositeit en

hulpvaardigheid. (Berndt & Savin-Williams in Berndt, 1992) Vriendschappen die een hoge mate

van intimiteit kennen, hebben vaak nog andere positieve kenmerken. In verschillende studies

werd aangetoond dat, wanneer adolescenten met meer ondersteunende vriendschappen

vergeleken worden met adolescenten met minder ondersteunende vriendschappen, ze een hogere

mate van zelfvertrouwen hebben, minder vaak emotionele stoornissen hebben of depressief zijn

of en beter aangepast zijn op school.

Intimiteit wordt door de adolescenten in het onderzoek van Berndt (1992) aangegeven als een

centraal kenmerk van vriendschap. Tijdens de adolescentie neemt intimiteit een steeds

belangrijkere plaats in. Dit kan komen doordat adolescenten een groeiend begrip krijgen op

gedachten, gevoelens en kenmerken van zichzelf en anderen. Maar het kan ook te wijten zijn aan

het feit dat adolescenten veel tijd met elkaar doorbrengen en dat vriendschappen belangrijker

worden. (Berndt, 1992) Tijdens de vroege adolescentie leren jongens en meisjes om

verwachtingen te definiëren over hun dichte vriendschappen. (Aboud & Mendelson; Laursen in

Radmacher & Azmitia, 2006) Inbreuken op deze verwachtingen gebeuren vaak op vlak van

loyaliteit en vertrouwen. In de vroege adolescentie gebeurt dit het meest. Uitingen van loyaliteit

en vertrouwen kunnen de intimiteit verhogen, net zoals instrumentele activiteiten, bijvoorbeeld

gezamenlijke vrijetijdsbesteding en het bieden van niet-emotionele hulp, dit is zeker het geval bij

jongens. (Radmacher & Azmitia, 2006)

Tussen partners en vrienden zijn er ook verschillen op vlak van intimiteitniveau. (Werebe in

Cotterell, 1996) Wanneer het intimiteitniveau van vrienden met hetzelfde geslacht vergeleken

wordt met dat van partners, blijkt dat dit niveau hoger is bij vrienden. Dit kan verklaard worden

doordat relaties met vrienden langer duren en de stabielere omgeving waarin deze plaatsvinden.

10

2.2.2.3. Wederkerigheid.

De relatie met vrienden wordt niet omschreven als een relatie gebaseerd op ‘quid pro quo’, maar

is gebaseerd op wederkerigheid. Tussen vrienden is er een soort van ‘horizontale’ relatie

aanwezig. (Cotterell, 1996) Deze ontstaat wanneer jongeren over een gelijkwaardige sociale macht

beschikken en wanneer ze gelijkaardige levenservaringen opdoen. Zo ontstaat er wederkerigheid

en gelijkwaardigheid. Wanneer onderzoekers het hebben over vriendschap, wordt binnen steeds

een zekere wederkerigheid verondersteld. Deze wederkerigheid houdt een sociaal geven en

nemen in. Wanneer gevraagd wordt aan mensen van verschillende leeftijden om vriendschappen

te specificeren, verschilt de basisbetekenis weinig over de jaren heen, sociale wederkerigheid staat

hier centraal. (Hartup & Stevens, 1999)

De gedragsstructuren binnen vriendschappen variëren afhankelijk van de leeftijd en hangen

samen met de ontwikkelingstaken of uitdagingen waarmee een persoon geconfronteerd wordt.

Dit is ook het geval op vlak van sociale wederkerigheid. Zo zal de sociale wederkerigheid bij

peuters zich uiten in de tijd die ze samen doorbrengen en in de verbondenheid die aanwezig is

binnen hun interactie. In de lagere school uit zich de wederkerigheid zich in concrete interacties,

zoals het samen spelen. Tijdens de adolescentie wordt ze geuit door het engagement van vrienden

in gemeenschappelijke activiteiten en door zelfonthulling. Bij jongvolwassenen wordt

vriendschap gemengd met werk en ouderschap. Bij ouderen worden vriendschappen dan weer

gescheiden van de werkplaats en zijn deze vriendschappen meer gericht op steun en

kameraadschap. (Hartup & Stevens, 1999)

2.2.2.4. Conflict.

Adolescenten hebben vaak conflicten, met een gemiddelde van zeven meningsverschillen per dag,

dit getal varieert echter met de relatie. In dalende volgorde komen de meesten voor bij moeders

dan bij bij broers en zussen, vrienden en partners; vervolgens bij andere leeftijdsgenoten en

volwassenen. (Furman en Buhrmester in Laursen & Andrew, 1994) In vergelijking met jongens

rapporteren meisjes meer geschillen over relationele zaken, bijvoorbeeld verraad en vertrouwen.

Jongens rapporteren meer geschillen in verband met hun status en hun dominantie (Rose &

Asher; Miller et al. in Noakes & Rinaldi, 2006)

In vergelijking met kinderen rapporteren adolescenten hogere mates van conflict en geven ze aan

meer coöperatieve strategieën te gebruiken, kinderen gebruiken meer agressieve strategieën. Op

vlak van oplossingsstrategieën is er echter geen verschil. (Noakes & Rinaldi, 2006) Daarnaast is

het zo dat conflicten niet voorvallen binnen een vacuüm, en een beslissing van een persoon om

een bepaalde conflictstrategie te gebruiken wordt bepaald door situationele factoren. (Putnam &

Wilson in Park & Antortioni, 2007) De belangrijkste van deze factoren is de conflictstrategie die

de andere persoon gebruikt. Conflict is namelijk een interactief proces dat twee personen of

11

sociale eenheden omvat, personen gaan hun conflictgedrag aanpassen aan elkaar (Knapp et al.;

Thomas in Park & Antortioni, 2007)

Conflicten kunnen negatieve gevolgen hebben, dit op korte en op lange termijn en kan het

gedrag, emotionele toestand of interacties beinvloeden. Er kan ook een invloed zijn op de

individuele psychologische ontwikkeling en het functioneren van een relatie op langere termijn.

(Laursen & Andrew, 1994) Uit recent onderzoek (Berndt & Keefe in Berndt, 1992) is gebleken

dat conflicten met vrienden een negatieve invloed kunnen uitoefenen op interacties met

leeftijdsgenoten en volwassenen. Adolescenten kunnen binnen hun omgang met vrienden een

agressieve interactiestijl ontwikkelen die ze ook vertonen in de omgang met anderen.

2.2.3. INVLOEDEN VAN VRIENDSCHAP.

Vriendschap kan een invloed uitoefenen op het gedrag van de adolescent. Uit verschillende

studies blijkt dat de normen van de peergroep bepalen of een gedrag hip is of niet. (Cox & Cox,

Petraitis, Sussman in Maxwell, 2002) De invloed van de leeftijdsgenoten en vrienden kan volgens

Berndt (1992) op twee manieren tot stand komen. Bij de eerste manier is de invloed van

vriendschap afhankelijk van de kenmerken van deze vriendschapsrelatie. Hierbij hoort

bijvoorbeeld de veronderstelling dat mensen met intieme vriendschappen over een hoger

zelfvertrouwen beschikken. Dit perspectief focust op de kenmerken van de vriendschap. Bij de

tweede manier is de invloed van vriendschap afhankelijk van de attitudes en het gedrag van de

vrienden. Hierbij hoort de veronderstelling dat adolescenten die vrienden hebben die bier

drinken, zelf ook bier zullen drinken. Dit perspectief focust op de kenmerken van de vrienden.

Deze perspectieven bieden volgens Berndt echter een te eenzijdig beeld op de effecten van

vriendschap. Daarom pleit hij voor meer comprehensieve theorieën.

Deze tweede manier werken we hieronder nog verder uit. Alhoewel we ons in ons onderzoek

eerder richten op de kenmerken van de vriendschapsrelatie zelf. Een model dat hierbij aansluit is

dat van Hartup & Stevens (1999). Volgens hen wordt de positieve invloed van een vriendschap

bepaald door de persoon van de vriend. Goed sociaal aangepaste vrienden kunnen gezien worden

als sociaal kapitaal waarop gesteund kan worden bij het aangaan van uitdagingen. Daarentegen

kunnen vrienden die sociaal slecht aangepast zijn een negatieve invloed hebben op de

ontwikkeling.

Een andere theorie dat over de wederzijdse beïnvloeding van vrienden en adolescenten gaat, is

deze van Berndt. Volgens hem is de beïnvloeding het meest aanwezig tussen twee vrienden, maar

bestaat ze ook in vriendengroepen. Ze zou het meest afhankelijk zijn van positieve bekrachtiging

en niet van een coërcief afdwingproces. Zo kunnen vrienden bijvoorbeeld hun afkeuring of

goedkeuring uiten over bepaalde onderwerpen door erover te redeneren. De invloed van de rede

is met ander woorden belangrijk. Er is nog een andere manier waarop vrienden invloed kunnen

uitoefenen, bijvoorbeeld door druk te zetten op elkaar, en doordat ze beseffen dat ze uitgelachen

12

of afgekeurd zullen worden wanneer hun mening verschilt van die van hun vrienden. Wanneer

dit te veel voorvalt zullen vrienden nieuwe vrienden zoeken. (Berndt, 1992) Uit een longitudinale

studie van Berndt & Savin-Williams (in Berndt, 1992) is gebleken dat de richting van de

beïnvloeding, dus positief of negatief, afhankelijk is van de eigenschappen van de vriend in

kwestie. Vrienden die het graag goed doen op school beïnvloeden hun vrienden zodanig dat zij

het ook goed willen doen. Het omgekeerde is ook mogelijk. De wederzijdse beïnvloeding van

vrienden resulteert in een grotere gelijkaardigheid tussen vrienden. Vaak neemt men een positie in

die zich plaatst tussen hun oorspronkelijke positie en deze van hun vrienden.

Vriendschappen worden meestal gekarakteriseerd door sterke emotionele banden, hierdoor

vergroot de kans dat vrienden elkaars gedrag imiteren en beïnvloeden. (Berndt & Perry in Barry

& Wentzel, 2006) Invloed van vrienden, onder vorm van observationeel leren, komt het meest

voor wanneer de vriendschapskwaliteit hoog is, er een hoog aantal interacties is en de

vriendschap stabiel is. (Barry & Wentzel, 2006) Daarnaast blijkt de invloed van leeftijdsgenoten af

te hangen van het terrein waarop deze invloed onderzocht wordt. Zo hebben leeftijdsgenoten op

het relationele terrein en op vlak van vrije tijd een grote invloed. Op vlak van school- en

beroepskeuze hebben leeftijdsgenoten dan weer minder invloed dan de ouders. (Helsen, 2001)

Hieronder worden kort de mogelijke negatieve en positieve invloeden bekeken.

2.2.3.1. Negatieve invloeden.

Het meest voorname aspect hierbij is de negatieve invloed van vrienden op alcohol- en

druggebruik en op delinquent gedrag. (Barret, Simpson & Lehman; Brook, Whiteman & Gordon;

Steinberg & Silverberg in Berndt, 1996) Een vriendschap met personen die weinig sociaal

aangepast zijn kan leiden tot tekorten in ontwikkeling. (Hartup & Stevens, 1999) Daarnaast

vergroot het probleemgedrag tijdens de overgangsfase naar de adolescentie wanneer er

vriendschappen zijn met jongeren die een gedragsprobleem hebben.(Bernd, Hawkins & Jiao in

Hartup & Stevens, 1999) Ten slotte zijn er studies die suggereren dat negatieve gedragspatronen

en conflicten die plaatsvinden binnen een vriendschap kunnen zich veralgemenen naar de

interacties met ouders en andere leeftijdsgenoten, waardoor een agressieve interactiestijl

ontwikkeld wordt. (Berndt, 1992)

2.2.3.2. Positieve invloeden.

Uit verschillende studies is gebleken dat vriendschappen een positieve invloed hebben op het

leven van jongeren. Zo bevorderen ze de sociale en emotionele groei. Op vlak van emotionele

steun worden ze minder afhankelijk van hun ouders en meer afhankelijk van hun vrienden.

(Hartup in Way & Greene, 2006) Daarnaast hebben longitudinale studies aangetoond dat

kinderen van zes jaar betere schoolse attitudes hebben wanneer ze al vrienden hebben voor hun

13

schoolcarrière. Ze zijn ook succesvoller in het onderhouden van oude vriendschappen en in het

maken van nieuwe (Ladd, 1990 in Hartup & Stevens, 1999). Een gelijkaardige observatie is

gedaan bij adolescenten. Voor hen zou de verandering van lagere naar secundaire school

psychologisch minder belastend zijn wanneer deze gebeurt in het gezelschap van vrienden

(Berndt & Keefe, 1992 in Hartup & Stevens, 1999). Vriendschappen oefenen ook een invloed uit

op het zelfvertrouwen van adolescenten, bij zij die vrienden hebben is dit veel groter dan bij hen

zonder vrienden. Wanneer adolescenten ondersteunende en intieme vriendschappen hebben, is

de kans kleiner dat ze delinquent gedrag vertonen, en kunnen ze beter omgaan met stressvolle

levensgebeurtenissen. (Hartup & Stevens, 1999) Deze jongeren hebben ook minder last van

depressie of andere emotionele stoornissen. (Berndt, 1992) Volgens Berndt is het zelfs zo dat de

positieve invloeden groter zijn op adolescenten dan de negatieve.

2.2.4. SOORTEN VRIENDSCHAPPEN.

Overeenkomsten tussen vrienden verklaren waarom ze vrienden worden. (Hallinan & Williams in

Barry & Wentzel, 2006) Adolescenten kiezen vaak personen uit waarin ze zichzelf herkennen en

die gelijkaardig zijn aan zichzelf. (Berndt, 1992) Bij de keuze van nieuwe vrienden zullen

adolescenten personen kiezen die lijken hun bestaande vrienden en deze gelijkenissen voorspellen

het verloop van de vriendschap.(Degirmencioglu & Urberg in Urberg, Degirmencioglu, &

Pilgrim, 1997) Ook in deze lijn liggen de bevindingen van Newcomb (in Bot et al., 2005), volgens

hem maken adolescenten meestal deel uit van een peergroep die bestaat uit leden met dezelfde

sociale status als hen. Dit wil echter niet zeggen dat er geen vriendschappen bestaan uit personen

met een verschillende status. Als dit het geval is, is dit vaak omdat men dezelfde waarden en

normen hanteert (Bot et al., 2005) en omdat men op deze manier een complementaire rol vervult,

de jongere met de hoogste status oefent hierbij controle uit (Forsyth in Bot et al., 2005).

Cohen (in Maxwell, 2002) ontkracht deze redenering echter. Volgens hem kiest men eerder een

persoon die anders is. Vervolgens wordt men beïnvloed door het verschillende gedrag van deze

persoon. Volgens is hem is dit zo omdat het bijna onmogelijk is mensen te vinden die op alle

vlakken op elkaar gelijken. In het begin van een vriendschap beschikt men daarnaast niet over alle

informatie over de persoon, waardoor men pas later verschillen opmerkt. Men zou ook niet

bewust op zoek gaan naar personen die op zichzelf lijken, vriendschappen worden eerder bepaald

door andere factoren zoals nabijheid en affiniteit.

Onderzoek naar vriendschapstrategieën en manieren om vriendschappen aan te gaan (Wentzel &

Erdley, 1993) wees uit dat jongeren zowel kennis hebben over gepaste strategieën, zoals het

aangaan van interacties, vriendelijk zijn, het vertonen van prosociaal gedrag, het bieden van

sociale steun, en zichzelf en anderen respecteren. Maar ze kennen ook ongepaste strategieën zoals

psychologische agressie, zichzelf negatief voorstellen en antisociaal gedrag… Ze dienen beiden te

bezitten om vrienden te maken. Maar toch speelt prosociaal gedrag een intermediaire rol dat het

14

verband legt tussen gewone aanvaarding door leeftijdsgenoten, en het hebben van vrienden. Het

onderscheid tussen aanvaarding en vriendschap dient volgens Parker & Asher in stand gehouden

te worden, aangezien niet alle kinderen die door iedereen aanvaard worden vrienden hebben.

Evenmin is het zo dat kinderen die door weinig anderen aanvaard worden weinig of geen

vrienden hebben. (Parker & Asher, 1993) Bij jongens is het vernoemen en vertonen van

ongepaste strategieën een sterke voorspeller van de aanvaarding door leeftijdsgenoten. Bij meisjes

zijn positieve strategieën namelijk respect voor zichzelf en anderen, en het bieden van sociale

steun, sterke voorspellers van de aanvaarding door leeftijdsgenoten. Proactief gedrag is

belangrijker voor meisjes en negatief gedrag voor jongens. (Wentzel & Erdley, 1993)

Een onderscheid dat vaak gemaakt wordt is dat tussen vrienden en beste vrienden. Beste

vrienden zijn hierbij de personen waar men zich het meest nabij mee voelt. Vriendschappen

tussen beste vrienden zijn standvastiger dan andere soorten vriendschappen en zijn beter bestand

tegen de effecten die de omgeving erop heeft. Als we het netwerk van vrienden bekijken als een

reeks van concentrische cirkels, dan staan de dichtste vrienden of intimi centraal. In een tweede

cirkel staat het uitwisselingsnetwerk, dit omvat personen die steun bieden. Een derde cirkel is

omvat het interactieve netwerk, dit gaat over personen waarmee interacties gebeuren. Het meest

centrale netwerk en het uitwisselingsnetwerk bestaan uit ongeveer 5 tot 20 personen.

Claes (in Cotterell, 1996) maakt een soortgelijk onderscheid tussen relaties op basis van volgende

omschrijvingen. De eerste groep die hij onderscheid zijn de intieme vrienden, dit zijn het kleine

aantal vrienden waarmee vaak afgesproken wordt, waar er veel dingen mee gedaan worden en

waarmee men zich ‘close’ voelt. Vervolgens zijn er de personen die goed gekend zijn, waar vaak

mee gepraat wordt en die leuk zijn om te ontmoeten, dit zijn de vrienden. Ten slotte zijn er de

kennissen, van deze personen is de naam gekend en tegen hen wordt iets meer gezegd dan ‘hallo’.

2.2.5. SOCIALE STEUN.

Binnen vriendschappen is sociale steun aanwezig als integraal deel van de interacties. Volgens

Hobfoll & Stokes (in Cotterell, 1996) bestaat sociale steun uit sociale interacties en relaties die

individuen effectieve steun verlenen, of een gevoel van verbondenheid verlenen dat aangevoeld

wordt als het zorg dragen voor elkaar en graag elkaar zien. In alledaagse relaties komt steun voort

uit de verbondenheid met vrienden, en uit het ervaren van betrouwbare bondgenootschappen,

gevoelens van solidariteit en belonging. Deze steun wordt met verleend via het netwerk van

vrienden. Door alledaagse uitwisselingen, wordt een psychologische gemeenschap gevormd

waarin steun, hulp en advies geboden wordt wanneer nodig. (Cotterell, 1996)

Hierboven maakten we reeds het onderscheid tussen verschillende soorten vriendschappen. Nu

is er gebleken dat er ook verschillen bestaan op vlak van sociale steun. Zo is er een duidelijk

verschil tussen de steun van kennissen en vrienden. Bij vrienden is deze steun gebaseerd op

15

toewijding, terwijl deze bij kennissen gebaseerd is op wat volgens Fisher (in Cotterell, 1996)

‘friendship of convenience’ is.

Kahn & Antonucci (in Cotterell, 1996) onderscheiden op hun beurt drie verschillende soorten

steun: (materiële) hulp, (cognitieve) bevestiging en (emotionele) affectieve steun. Affectieve steun

is gebaseerd op het begrip en de sympathie die bestaat tussen vrienden en is afhankelijk van de

nabijheid van de relatie. De integriteit die aanwezig is binnen een vriendschap bepaalt de tweede

soort steun, namelijk (cognitieve) bevestiging. Binnen de sociale steun bestaat er steeds een vorm

van continuïteit, hierdoor laten vrienden blijken dat ze er nog steeds zijn voor elkaar, ondanks de

negatieve gebeurtenissen die er kunnen voorvallen. Bevestiging wordt in deze zin geboden door

het geven van stabiliteit en zekerheid.

Het krijgen van sociale steun is belangrijk bevonden voor de psychologische en fysieke

gezondheid in de volwassenheid (Cohen & Wills in Levitt, Guacci-Franco, & Levitt, 1993).

Sociale steun is ook bevorderend voor de eigenwaarde en het socio-emotionele functioneren.

(Dubow, Tisak, Causey, Hryshko & Reid; Kahn & Antonucci in Levitt, Guacci-Franco, & Levitt,

1993) Kinderen die veel sociale steun krijgen zijn volgens hun leerkrachten minder

teruggetrokken en minder depressief. Tot slot zou het ook een buffer zijn voor stressvolle

levensgebeurtenissen (Zimet, Dahlem, Zimet, & Farley, 1988)

Een theoretisch model rond sociale steun is het ‘convoy model’ van Kahn & Antonucci. (in

Levitt, Guacci-Franco, & Levitt, 1993) Het gaat ervan uit dat het ‘social convoy’ een netwerk is

van relaties dat meebeweegt met een persoon doorheen het leven. Er zijn veranderingen mogelijk

in de structuur van dit netwerk, maar er is wel continuïteit in de uitwisseling van steun aanwezig.

Studies op volwassenen hebben bewijs geleverd voor de consistentie van dit model (Antonucci,

Levitt in Levitt, Guacci-Franco, & Levitt, 1993) Binnen dit model is er sprake van veranderingen

in sociale steun naargelang de leeftijd, meerbepaald in de perifere delen van het netwerk.

Adolescenten rapporteren dat ze meer steun krijgen van vrienden dan van het uitgebreide

familiale netwerk, dat het belangrijkste is in de kindertijd. Het naar voor komen van

vriendschappen als primaire bronnen van steun is consistent met theorieën die binnen

vriendschappen een verandering aangeven van kameraadschappelijk zijn naar meer intiem en

ondersteunend zijn. (Furman & Burmeister in Levitt, Guacci-Franco, & Levitt, 1993) De

veranderingen beginnen rond de leeftijd van tien jaar en blijven stabiel tussen de leeftijd van

vijftien tot achttien jaar. De veranderingen uiten zich in het ontwikkelen van autonomie en het

vormen van mutuele relaties met leeftijdsgenoten. (Colarossi, 2001) De nadruk op vrienden kan

gezien worden als een stap naar het verkrijgen van autonomie. Ondersteunende vriendschappen

kunnen ook een brug zijn naar het vormen van nieuwe gezinsstructuren (door trouwen en

kinderen te krijgen) tijdens de late adolescentie.

Sociale steun is een aspect van relatiekwaliteit en is een concept dat verandert met leeftijd en de

soort van relatie. (Levitt, Guacci-Franco, & Levitt, 1993) Sociale steun kan verkregen worden uit

verschillende hoeken, bijvoorbeeld van ouders, vrienden of leerkrachten. Er is gebleken dat

sociale steun van ouders en van leeftijdsgenoten twee relatief onafhankelijke systemen zijn.

16

(Helsen, Vollebergh, & Meeus, 2000) Deze twee systemen staan echter toch in relatie met elkaar,

want tijdens de adolescentie wordt de sociale steun die verkregen wordt van vrienden groter en

daalt de sociale steun die ervaren wordt van de ouders. (Cauce, Reid, Landesman & Gonzales in

Helsen, Vollebergh, & Meeus, 2000). De meeste veranderingen op vlak van sociale steun

gebeuren gemiddeld voor zestien jaar, het veranderingsproces duurt langer bij jongens en komt

bij hen later voor. (Helsen, Vollebergh, & Meeus, 2000) Tussen jongens en meisjes bestaan er dus

verschillen op vlak van sociale steun. Meisjes geven aan dat ze in het algemeen meer sociale steun

ervaren. (Helsen, Vollebergh, & Meeus, 2000) Daarnaast geven ze aan dat ze meer sociale steun

krijgen van vrienden dan van volwassenen en zijn ze ook meer tevreden van de sociale steun van

vrienden. Jongens rapporteren dat ze meer steun krijgen van volwassenen dan van vrienden, maar

zijn meer tevreden met de steun van vrienden. Deze bevindingen suggereren dat meisjes meer

gericht zijn naar leeftijdsgenoten voor steun en dat jongens zich niet specifiek op een groep

richten. (Colarossi, 2001) Daarenboven is er gesuggereerd dat meisjes minder maar wel meer

intensieve contacten hebben, jongens zouden een meer uitgebreid netwerk hebben dat

grotendeels bestaat uit meer oppervlakkige relaties. (Bryant in Helsen et al., 2000)

2.2.6. KWALITEIT VAN VRIENDSCHAP.

Verandering in de perceptie van kwaliteit van vriendschap komt voor tijdens de midden en de

late adolescentie, wanneer het verlangen naar emotionele autonomie tegenover de ouders en het

verlangen naar emotionele steun van leeftijdsgenoten groot is. (Steinberg in Way & Greene, 2006)

Ook uit het onderzoek van Way & Greene (2006) blijkt dat adolescenten denken aan te voelen

dat de kwaliteit van hun algemene en meest nabije vriendschap verbetert. Er bestaat hier geen

eenduidige verklaring voor, het is mogelijk dat de kwaliteit verbetert omdat de duur van de

vriendschap langer wordt. Het is echter ook mogelijk dat dit het gevolg is van de ontwikkeling

van de adolescent, bijvoorbeeld door de verbetering van inter-persoonlijke en cognitieve

vaardigheden. Andere verklaringen suggereren dat adolescenten meer capabel worden om

wederkerige ondersteunende vriendschappen op te bouwen wanneer ze hun eigen identiteit

exploreren en vaststellen. Een verhoging in romantische interesses en betrokkenheid kan ook een

verhoging van ontvangen intimiteit en steun binnen vriendschappen tot gevolg hebben,

vriendschappen bieden namelijk een forum waarbinnen deze zaken kunnen besproken worden

(Azmitia, Ittel & Kamprath in Way & Greene, 2006).

Het ecologisch model van Bronfenbrenner suggereert dat de perceptie van adolescenten over de

kwaliteit van vriendschap wordt beïnvloed door verschillende factoren die spelen op het

individuele niveau, zoals zelfvertrouwen; en op het contextuele niveau, zoals familie en school.

Deze laatste wordt vaak gezien als een belangrijke plaats voor het ontwikkelen van peerrelaties.

Volgens een model dat de schoolomgeving in verband brengt met de sociale ontwikkeling en

aanpassing van de adolescent (Epstein & Karweit in Way & Greene, 2006), zijn de onderlinge

17

relaties tussen leerlingen, de relatie tussen leerling en leerkracht en het gevoel van veiligheid in de

school cruciaal. De steun die ervaren wordt van leerkrachten en andere leerlingen helpen of

hinderen de mogelijkheden van de adolescent om ondersteunende vriendschappen aan te gaan en

te bestendigen. Daarnaast motiveren veilige en ordelijke omgevingen adolescenten om positieve

peerrelaties aan te gaan en hun inter-persoonlijke vaardigheden te vergroten.

Binnen dit ecologisch model zijn er indicaties dat de variabelen op het contextuele niveau betere

voorspellers zijn van verandering in vriendschapskwaliteit dan variabelen op het individuele

niveau. Variabelen die samenhangen met de vriendschapskwaliteit zijn familiale relaties, de relatie

leerling – leerkracht en de onderlinge relatie tussen leerlingen. Leerlingen die bijvoorbeeld goed

overeenkomen met veel andere leerlingen rapporteren een hogere stijging in hun perceptie van

vriendschapskwaliteit in vergelijking met leerlingen die met weinig anderen overeenkomen.

Ondanks de ontwikkelingstheorie (Bronfenbrenner in Way & Greene, 2006) die suggereert dat de

contexten van familie, school en peers elkaar beïnvloeden, wordt onderzoek vaak beperkt tot de

voorspellers van vriendschapskwaliteit op het individuele of familiale niveau. (Armsden &

Greenberg; Buhrmester & Yin in Way & Greene, 2006)

Voorspellers op het familiale niveau zijn bijvoorbeeld culturele normen en verwachtingen, op

basis van etniciteit en ras. Wanneer er veranderingen optreden door tijdens de ontwikkeling -

bijvoorbeeld de verbetering van cognitieve vaardigheden - binnen een culturele context die non-

familiale relaties ontmoedigt, kan het zijn dat de perceptie van de kwaliteit van vriendschap in

mindere mate verbetert, in vergelijking met een context die deze relaties wel aanmoedigt.(Cooper

& Cooper in Way & Greene, 2006) Way & Greene (2006) vonden in hun onderzoek echter geen

etnische verschillen in de perceptie van de kwaliteit van vriendschap.

Het hebben van een vriend, de vriendschapskwaliteit en het aanvaard worden door een groep

dragen allen onafhankelijk bij tot het voorspellen van eenzaamheid bij kinderen. De

vriendschapskwaliteit is lager bij kinderen die in mindere mate aanvaard worden, ook al zijn ze

zelf tevreden met deze vriendschappen. Ze zijn meer problematisch op vlak van zorg dragen,

hulp bieden, begeleiding, probleemoplossing, conflicten en verraad. (Parker & Asher, 1993) De

kwaliteit van vriendschap is ook gerelateerd aan het psychologisch welzijn van adolescenten en

aan de wijze waarop ze omgaan met stresserende gebeurtenissen. Tijdens de overgang van lagere

school naar secundair onderwijs vergroot het leiderschap van adolescenten die stabiele,

ondersteunende en intieme vriendschappen hebben. Sociale isolatie is groter bij leerlingen met

onstabiele en vriendschappen van lage kwaliteit. (Hartup & Stevens, 1999)

De vriendschapskwaliteit wordt ten slotte ook beïnvloed door de ouders. Volgens Parke, Burks,

Carson, Neville & Boyum (in Henggeler et al., 1998) zou dit gebeuren op drie manieren. Ten

eerste door de affectieve en instrumentele kwaliteit van de ouder-kind relatie. Ten tweede

doordat ouders als coaches het sociaal gewenst gedrag van hun kind kunnen beïnvloeden, zo

kunnen ze bijvoorbeeld suggereren om speelgoed te delen. Ten derde beïnvloeden ze de kwaliteit

doordat ze het sociale leven van hun kinderen regelen en hen kansen bieden om sociale contacten

aan te gaan en deze contacten controleren. Daarnaast kunnen ouders het negatieve gedrag,

18

bijvoorbeeld druggebruik, beïnvloeden. Een hoge mate van ouderlijke steun en betrokkenheid

zou de invloed van deviante peers beperken. (Dishion, Patterson, Stoolmiller & Skinner;

Frauenglass, Routh, Pantin & Mason; Masen Cauce,, Gonzeales & Hiraga; Poole & Rigoli in

Henggeler et al., 1998)

2.2.7. VRIENDSCHAPSVERSCHILLEN BIJ JONGENS EN MEISJES.

Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat er op vriendschappelijk vlak verschillen zijn tussen

jongens en meisjes. Deze verschillen uiten zich zowel in de vriendschap zelf, in het tot stand

komen van vriendschappen, de vriendschapskwaliteit, als in de keuze van de vrienden. Hieronder

wordt dit kort besproken.

De vriendschapsverschillen bij jongens en meisjes vallen te verklaren door verschillende

socialisatieprocessen. Zo worden in de socialisatie van meisjes de relationele vaardigheden en het

inter-persoonlijke begrip benadrukt. Meisjes zijn meer gericht op de relatie zelf. Dit leidt tot een

hogere intimiteit en een verhoging van deze intimiteit over een langere periode binnen

vriendschap tussen meisjes. (Gilligan; Belenky, Clinchy, Goldberger & Tarule in Way & Greene,

2006) In de latere adolescentie halen jongens meisjes echter in op vlak van het verlangen,

bereidheid en mogelijkheid tot intieme en ondersteunende vriendschap met leden van het zelfde

geslacht.

Volgens Edner & Halliwan (in Cotterell, 1996) is er een verschil in het proces van

vriendschapsvorming tijdens de vroege adolescentie. Dit blijkt uit de vorming van nieuwe

contacten van een vriendengroep met een derde persoon. Wanneer er bijvoorbeeld door één

meisje contact wordt gemaakt met een paar vrienden, wordt de vriendencirkel niet groter, maar

valt deze uiteen in vriendschappen in paren, bijvoorbeeld door de nieuwkomer uit te sluiten, of

door een van de twee oorspronkelijke vrienden te verlaten. Meisjes zien vriendschappen als iets

exclusief, een soort ‘gekozen’ worden. Dit vormt een tegenstelling tot de jongens die uitgebreide

groepen vormen. Een derde persoon wordt daarbij als vriend opgenomen wordt in de

vriendengroep en wordt niet uitgesloten.

Jongens en meisjes neigen ernaar om vriendschappen aan te gaan met leden van het zelfde

geslacht tot in de midden en late adolescentie, later vermindert dit. (Lempers & Clark-Lempers in

Cotterell, 1996) Meisjes hechten meer belang aan vriendschappen dan jongens, maar zowel

jongens als meisjes vinden vriendschap met leden van hetzelfde geslacht belangrijk. De

belangrijkste zaken die ze uit deze vriendschappen halen zijn vertrouwen, kameraadschap en

intimiteit. Door het belang dat jongeren aan deze vriendschappen hechten, heeft dit gevolgen

voor de hoeveelheid tijd die ze met elkaar doorbrengen.

19

Volgens Way & Greene (2006) zijn er verschillen tussen jongens en meisjes op vlak van

vriendschapskwaliteit. Tijdens de adolescentie zou, in vergelijking met meisjes, bij jongens de

kwaliteit in een sneller tempo verhogen. Hierbij moet wel rekening gehouden worden met het feit

dat hun vriendschapskwaliteit lange tijd lager is dan deze van meisjes. Deze bevinding

ondersteunt het model dat socio-culturele factoren ook een invloed hebben op de kwaliteit van

vriendschap.

Meer specifiek op vlak van intimiteit is gebleken dat meisjes een hogere mate van intimiteit

rapporteren dan jongens. (Buhrmester; Sapadin; Sharabany et al. in Radmacher & Azmitia, 2006)

Dit kan echter het gevolg zijn van de wijze waarop intimiteit gedefinieerd en gemeten wordt.

(Camarena et al.; Leaper; McNelles & Connolly; Swain in Radmacher & Azmitia, 2006) In het

onderzoek van Camaerena et al. (in Radmacher & Azmitia, 2006) werd intimiteit gedefinieerd als

emotionele nabijheid. In dit onderzoek rapporteerden jongens en meisjes dezelfde mate van

emotionele nabijheid. Er zouden wel verschillen zijn in de manier waarop deze nabijheid tot

stand komt. Bij meisjes voorspelt de mate van zelfonthulling de nabijheid, bij jongens wordt deze

voorspeld door zelfonthulling en gezamenlijke activiteiten. Later in de adolescentie wordt

zelfonthulling echter het belangrijkste aspect van intimiteit voor zowel jongens als meisjes. Uit

het onderzoek van Radmacher & Azmitia (2006) blijkt dat naast zelfonthulling ook emotionele

steun een belangrijk aspect is van intimiteit. Meisjes in de vroege adolescentie vonden emotionele

steun echter twee keer zo belangrijk als intimiteit. Dit hangt samen met wat Reis & Shaver (in

Radmacher & Azmitia, 2006) veronderstelden, namelijk dat de reactie van de vriend op

zelfonthulling een grote rol speelt in de perceptie van intimiteit.

Bij meisjes is gebleken dat zelfonthulling de intimiteit verhoogt. Bij jongens leiden zelfonthulling

en gezamenlijke activiteiten hiertoe. (Camarena, Sarigiani & Petersen; McNelles & Connoly;

Sharbany et al. in Radmacher & Azmitia, 2006) Ook het bediscussiëren van niet persoonlijke

onderwerpen vergroot de intimiteit, al is dit meer het geval bij oudere adolescenten en bij meisjes.

2.2.8. CONCLUSIE

Rond vriendschap is er al heel wat geschreven en veel onderzoek gedaan. Er is onderzoek gedaan

naar de belangrijkste eigenschappen van vriendschap, soorten vriendschappen, positieve en

negatieve invloeden, geslachtsverschillen, de kwaliteit ervan… Vriendschapskwaliteit is voor dit

onderzoek het meest belangrijke. In de literatuur is vooral onderzocht hoe ze beïnvloed wordt,

ook wij willen dit onderzoeken en willen bekijken of er een verband is met het middelengebruik

van de adolescent. Daarom geven we hieronder een kort overzicht over de relevante literatuur

over middelengebruik.

20

2.3. MIDDELENGEBRUIK.

Er zijn observaties die suggereren dat de ontwikkelingsfase van de adolescentie belangrijk is in

het ontstaan van aan middelen gebonden stoornissen. In vergelijking met andere

leeftijdsperiodes, zijn mensen tijdens de adolescentie meer geneigd om zich te conformeren met

de geldende normen in de leeftijdsgroep, op deze manier wordt men kwetsbaarder om te starten

met risicogedrag. (Finkenauer et al. in Poelen, Engels, Van Der Vorst, Scholte, & Vermulst, 2007)

Daarnaast blijkt dat adolescenten in vergelijking met ouderen meer met producten

experimenteren. Verhoudingsgewijs kennen jongeren als groep een hogere incidentie van alcohol

en drugproblemen. Als men retrospectief kijkt bij volwassenen met een bestaande tabak-,

alcohol- of drugverslaving, merkt men bij de meeste verslaafden dat de middelenproblematiek

steeds tijdens de adolescentie of jongvolwassenheid begon. Bij volwassen verslaafden aan illegale

drugs blijkt dat ze gemiddeld op 16-jarige leeftijd startten met drugs. De helft van verslaafden

startte zijn druggebruik op een leeftijd tussen 15 en 18 jaar. (Dom & Bogaerts, 2005) In verband

met beginleeftijd hebben Anthony en Petronis (1995) aangetoond dat hoe vroeger men begint,

hoe hoger het risico is op latere problemen. Het risico om problemen te ontwikkelen is hoger

voor hen wiens gebruik startte in de periode voor de adolescentie of in de vroege adolescentie en

het voorspelt het gebruik en afhankelijkheid in de volwassenheid. Het risico op drugsproblemen

is aanzienlijk groter voor zij die in de vroege adolescentie reeds drugs gebruikten. De duur van de

periode waarin drugs gebruikt wordt kan dit risico vergroten. (Anthony & Petronis, 1995) Vroeg

druggebruik is daarnaast gerelateerd aan riskant seksueel gedrag en intentioneel en onintentionele

beschadigingen. (Patton, McMorris, Toumbourou, Hemphill, Donath, & Catalano, 2004)

Al deze zaken wijzen aan dat de adolescentie een belangrijke periode is. Daarom is het interessant

om verschillende zaken die het gebruik van middelen en de adolescentie in verband brengen eens

van dichterbij te bekijken. Middelenmisbruik wordt vaak ingebed in bredere modellen van

normoverschrijdend gedrag, enkele modellen worden van dichtbij bekeken.

2.3.1. NORMOVERSCHRIJDEND GEDRAG IN DE ADOLESCENTIE.

Wanneer de adolescent de ontwikkelingstaken niet volbrengt op vlak van het leren van

burgerlijke verantwoordelijkheid en het vertonen van verantwoord sociaal gedrag, of het

ontwikkelen van een waardeschaal en een adequaat wereldbeeld, kan er delinquent of

normoverschrijdend gedrag ontstaan. Druggebruik wordt door verschillende auteurs gezien als

een verbijzondering van dit gedrag.

Henggeler (1989) bijvoorbeeld is de mening toegedaan dat er verschillende oorzaken zijn die dit

gedrag bij adolescenten verklaren. Hierbij gaat hij zich richten op meerder milieus, zoals de

ouders en het gezin, de leeftijdsgenoten, de school, de buurt, het sociale netwerk… De

21

kenmerken van de adolescent zelf en de milieus waarin hij vertoeft zijn verbonden aan het al dan

niet vertonen van delinquent gedrag.

Ten eerste zijn er de individuele kenmerken van de adolescent. Lage verbale vaardigheden, een

houding die antisociaal gedrag goedkeurt, psychiatrische symptomen en een cognitieve bias die

vijandigheid toedraagt aan anderen houden verband met delinquentie. Ten tweede zijn er

familiekenmerken zoals een tekort aan monitoring en discipline, weinig nestwarmte, veel ruzies

en ouderlijke problemen zoals druggebruik, criminaliteit en psychiatrische stoornissen. Ten derde

zijn er peerrelaties die een rol spelen zoals relaties met deviante peers, zwakke relationele

vaardigheden en weinig contact met prosociale peers. Ten vierde zijn er kenmerken op schools

vlak zoals zwakke prestaties, weinig toewijding, drop-out en kenmerken van de school (zwakke

structuur). Ten slotte zijn er kenmerken op niveau van de buurt en de gemeenschap zoals een

hoge mobiliteit, weinig onderlinge steun, en de aanwezigheid van een criminele subcultuur. Als er

interventies dienen uitgevoerd te worden, zal men zich richten op al deze verschillende milieus.

De multisysteemtherapie is een interventie die zich richt op sleutelfactoren van deze milieus.

(Henggeler et al., 1998)

Volgens Henggeler zijn problemen binnen peerrelaties, bijvoorbeeld contacten met deviante

peers of het hebben van beperkte sociale vaardigheden, sterke voorspellers van antisociaal gedrag.

Wanneer een jongere betrokken geraakt bij een deviante peergroep, is het vaak zo dat het

antisociale gedrag versterkt wordt door de groep. Dit door deelname aan antisociale daden, of

door het aanvaarden en steunen van elkaar in deze bezigheden. Hierdoor vermeerdert het

antisociaal gedag. (Hawkins in Henggeler et al., 1998)

Volgens Loeber (1991) vindt probleemgedrag niet willekeurig plaats, dit gebeurt in een zekere

volgorde. Zo vindt minder zwaar probleemgedrag steeds plaats voor zwaarder probleemgedrag

en wordt het gezien als een noodzakelijke stap naar het meer problematische gedrag. Deze

bevindingen worden in verband gebracht met de leeftijd waarop het probleemgedrag voorkomt

en aan de natuur ervan. Er zou een verandering plaatsvinden van overt naar covert

probleemgedrag tijdens de adolescentie. Volgens hem is er ook bewijs dat probleemgedrag zich

stabiliseert en kristalliseert met de leeftijd.

Daarnaast heeft Loeber het ook over markers dit probleemgedrag. De eerste marker is de

frequentie. Jongeren die al vroeg in hun leven probleemgedrag vertonen lopen later meer risico

op antisociaal gedrag. De tweede marker is de omgeving. Er wordt verondersteld dat wanneer

probleemgedrag in meerdere settings voorvalt, dit gedrag meer continu is. De derde marker is de

variëteit aan probleemgedragingen, een grotere variëteit, bijvoorbeeld diefstal en agressie is

geassocieerd met een hoger risico op continuïteit. Een laatste marker is ADHD, wanneer een

jongere dit heeft is er meer risico op de ontwikkeling van serieus en blijvend antisociaal gedrag.

De oorzaken van probleemgedrag zijn volgens Loeber meervoudig, hij combineert biologische en

sociale factoren in zijn theorie. Op biologisch vlak verbindt hij genetische oorzaken met triggers

die het probleemgedrag uitlokken, met neurotoxines die de vaardigheden op vlak van aandacht,

intelligentie, en hyperactiviteit. Eerder onderzoek van Loeber toonde daarnaast aan dat de

22

interacties tussen ouder en kind een invloed hebben op het storend gedrag, evenals de interacties

met peers. Sommige vormen van interacties faciliteren het al dan niet aanleren van antisociaal

gedrag. Volgens Loeber is antisociaal gedrag moeilijk terug te schroeven en zijn

gedragsproblemen blijvend, maar veranderbaar tot twaalf jaar. Er moet nog voor de adolescentie

ingegrepen worden.

2.3.2. HET GEBRUIKSVERLOOP BIJ ADOLESCENTEN.

De adolescentie is de belangrijkste risicoperiode voor het starten van middelengebruik. Bij

personen die niet experimenteerden met legale of illegale drugs voor 21 jaar is de kans kleiner dat

ze dit later nog doen. (Kandel & Logan in Segal & Stewart, 1996) Volgens Brook et al.; Farrell et

al. en Hawkins et al. (in Brook, Brook, De La Rosa, Whiteman, Johnson, & Montoya, 2001) zijn

er verschillende persoonlijkheidskenmerken van adolescenten die gelieerd zijn aan illegaal

druggebruik. Deze kenmerken zijn onconventonaliteit, zoals rebellie en delinquentie,

psychopathologie en impulsiviteit. Naast deze persoonlijkheidskenmerken zijn er echter ook nog

peerinvloeden die zich laten gelden.

Er zijn veel studies geven bewijs van een progressief verloop van middelengebruik tijdens de

adolescentie (Andrews et al; Donovan and Jessor; Ellickson et al; Huba et al; Kandel et al.; Welte

and Barnes in Duncan, Duncan, & Hops, 1998). Wanneer we Kandel’s indeling volgen heeft het

afhankelijkheidsproces vier fasen. (Kandel, Yamaguchi, & Chen, 1992)

De experimenteerfase is de eerste fase. Dit start bij het allereerste contact met drugs en gebeurt

vaak op jonge leeftijd. Dit eerste contact wordt gevolgd door experimenteel gebruik.

Leeftijdsgenoten zijn hierbij een grote beïnvloedende factor, daarnaast is er sprake van

intrapersoonlijke factoren zoals zich onzeker voelen of eenvoudig te beïnvloeden zijn, deze

maken jongeren extra beïnvloedbaar. Vaak experimenteren ze met sigaretten, alcohol en

marihuana. De meesten stoppen na deze fase. De fase die hierop volgt is deze van het

geïntegreerde gebruik. Hierin wordt regelmatig gebruikt, de gebruiker zoekt positieve effecten en

weet het middel in zijn leven in te passen zonder dat hijzelf of zijn omgeving er last van heeft. De

volgende fase is de fase van overmatig en schadelijk gebruik, hierbij neemt het gebruik een steeds

grotere rol in het dagelijks leven in. De gebruiker wil zich goed voelen, maar ook spanningen en

onlusten verdrijven. Ten slotte is er de fase van de afhankelijkheid waarbij het hele leven beheerst

wordt door het gebruik.

De meest aangenomen opeenvolging van middelen is gebruik van alcohol en sigaretten, gevolgd

door marihuana, gevolgd door ander illegaal druggebruik. Verschillende studies ondersteunen dit

model. Onderzoek van Duncan et al. (1998) vond bewijs dat middelen zoals sigaretten en alcohol

voorafgaan aan verder gebruik. Andrews et al., Huba et al. en Kandel et al. (in Duncan et al.,

1998) vonden bewijs voor de overstap van legale middelen naar marihuana en van marihuana

naar illegaal gebruik. Het ene zou het andere opvolgen, zo zou zouden adolescenten minder snel

23

experimenteren met marihuana als ze niet geëxperimenteerd hebben met alcohol of sigaretten.

Daarbij aansluitend is het zo dat weinig jongeren illegale drugs gebruiken (verschillend van

marihuana) als ze niet eerst marihuana gebruikten. (Donovan; Kandel; Kandel, Yamaguchi &

Chen; O’Donnel, Yamaguchi in Kandel & Yamaguchi, 1993) Kandel & Yamaguchi (1993)

bewijzen in hun onderzoek een sequentieel verloop van druggebruik tijdens de adolescentie.

Tijdens de eerste fases wordt minimum één legale drug gebruikt, zoals alcohol of sigaretten. In de

volgende fases zijn marihuana en andere illegale drugs betrokken. Er zou voor deze fases een

verschil zijn tussen jongens en meisjes. Zo zou alcohol een meer belangrijke rol spelen bij

jongens en sigaretten bij meisjes.

Tijdens de overgang van adolescentie naar vroege volwassenheid zou het druggebruik en

delinquent gedrag stabiel blijven. Druggebruik tijdens de vroege adolescentie heeft invloed op

delinquentie in de vroege en late adolescentie en in de vroege volwassenheid. (Brook, Whiteman,

Finch, & Cohen, 1996)

2.3.3. CIJFERMATERIAAL.

2.3.3.1. Alcoholgebruik.

Uit een bevraging van Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD) blijkt dat van

alle psychoactieve middelen - legale en illegale - alcohol nog steeds de nummer één blijft. Alcohol

wordt door meer jongeren in het Vlaams secundair onderwijs geconsumeerd dan alle andere

middelen. Uit de gegevens blijkt dat 71.1% van de leerlingen voor de leeftijd van vijftien al eens

alcohol heeft gedronken. 47.1% van de leerlingen jonger dan vijftien dronk ook het voorbije jaar

alcohol. Op de leeftijd van 15-16 jaar is de overgrote meerderheid van de leerlingen al in contact

gekomen met alcohol. Met de leeftijd neemt ook al snel de frequentie van alcoholgebruik toe: het

regelmatig alcoholgebruik stijgt van 7.3% bij de 12-14-jarigen tot 32.7% bij de 15-16-jarigen en

46.1% bij de 17-18-jarigen. Met de leeftijd treedt een verandering op in het gebruikspatroon,

onder oudere leerlingen worden opvallend meer regelmatige alcoholdrinkers aangetroffen. Er zijn

ongeveer evenveel jongens dan meisjes die alcohol drinken, maar er zijn dubbel zoveel jongens

dan meisjes die regelmatig alcohol drinken.

Tussen de onderwijsvormen zijn er geen grote verschillen in de prevalentie van alcoholgebruik.

Het verschil zit vooral in verschillende drinkpatronen: bijna dubbel zoveel TSO- en BSO-

leerlingen dan ASO-leerlingen drinken regelmatig alcohol. Hoe ouder de leerlingen zijn, hoe meer

zij verschillende alcoholische drank drinken en hoe vaker ze dit ook doen. De verschillen tussen

de onderwijsvormen kunnen in grote mate kunnen verklaard worden door een verschil in leeftijd.

De gemiddelde leeftijd is het hoogst in het BSO, gevolgd door respectievelijk het TSO en het

ASO. Wat vooral opvalt, is dat significant meer BSO-leerlingen op regelmatige basis alcopops en

sterkedrank drinken, zelfs wanneer we rekening houden met de leeftijd. (Vereniging voor

Alcohol- en andere Drugproblemen, 2006)

24

Overeenkomstig onderzoek, gevoerd door ESPAD, in 7 Europese landen bij 17 en 18 jarigen

wees een soortgelijke trend aan op vlak van alcoholgebruik. Meer dan 90% van deze jongeren had

reeds alcohol gedronken. Meer jongens dan meisjes drinken alcohol, jongens worden ook vaker

dronken. (Andersson, et al., 2003)

2.3.3.2. Druggebruik.

Het druggebruik werd in het onderzoek opgesplitst in het gebruik van cannabis en in het gebruik

van andere illegale drugs. Het illegale druggebruik in het Vlaams secundair onderwijs beperkt zich

in grote mate tot het gebruik van cannabis. Het gebruik van andere illegale drugs dan cannabis is

over het algemeen een occasioneel gebeuren. Cannabis daarentegen is een gekend product voor

een niet onbelangrijke groep jongeren. Tussen de leeftijd van 14 en 18 jaar stijgt de

levensprevalentie van cannabis van één op negen naar bijna één op twee. Meer dan vier op de

tien leerlingen die ooit cannabis gebruikten, zijn daar weer mee gestopt. Zeven op de tien

laatstejaarsgebruikers gebruiken cannabis op occasionele basis. Onder de gebruikers van cannabis

zijn er meer occasionele dan regelmatige gebruikers, en dit in alle leeftijdscategorieën, in de drie

onderwijsvormen en bij jongens en meisjes. Het gebruik van andere illegale drugs dan cannabis

komt weinig voor in het secundair onderwijs, 2.1% van alle leerlingen gebruikt ze. Het gaat

vooral om leerlingen in de oudste leeftijdsgroep, leerlingen uit het TSO en BSO en om jongens.

Het betreft voornamelijk occasioneel gebruik. In het ASO bijvoorbeeld gebruikte 0.9%

occasioneel andere illegale drugs dan cannabis, in het TSO was dit 2.6% (en 0.4% regelmatig) en

in het BSO 5.5% (en 1.3% regelmatig).

Over de zes schooljaren heen is het globale percentage leerlingen dat illegale drugs gebruikt

gedaald. Voor cannabis, de meest gebruikte illegale drug, deed zich een daling voor zowel van de

levens- als van de laatstejaarsprevalentie en het regelmatig gebruik. Deze daling kwam het meest

tot uiting in de leeftijdscategorie 15-16 jaar en dit bij jongens en bij meisjes. Er is een duidelijk

verschil in cannabisgebruik tussen de drie onderwijsvormen, zelfs na controle op leeftijd: dat ligt

het hoogst in het BSO en het laagst in het ASO. Het gebruik van de andere illegale drugs is

eveneens afgenomen, met name vooral het gebruik van trips en van amfetamines. (Vereniging

voor Alcohol- en andere Drugproblemen, 2006)

Volgens de studie van het ESPAD varieert het druggebruik over de verschillende landen heen, in

de meeste landen heeft slechts één op tien jongeren ooit al eens drugs gebruikt, meer jongens dan

meisjes gebruiken drugs. (Andersson, et al., 2003)

25

2.3.4. MIDDELENGEBRUIK IN DE ADOLESCENTIE

Hieronder worden verschillende aspecten van het gebruik van middelen uitgediept. Wanneer

hieronder de term middelengebruik gebruikt wordt, wordt daarmee zowel alcohol- als

druggebruik bedoeld. In de geraadpleegde onderzoeken bestaat geen eenduidigheid over deze

term, daarom dat we de invulling ervan in dit thesisonderzoek ervan verduidelijken.

2.3.4.1. Beeldvorming.

Volgens onderzoek van Leeming, Hanley, & Lyttle (2002) naar de beeldvorming van jongeren

over alcohol, sigaretten, alcohol en drugs, bleek dat er een negatieve beeldvorming aanwezig is

voor het roken van sigaretten en druggebruik. Beeldvorming over alcohol, en meer specifiek over

alcopops was meer positief en werden minder geassocieerd met gezondheidsproblemen in

vergelijking met sigaretten. De jongeren lijken zich bewust te zijn van het gevaar en de risico’s

van alcohol en drugs, maar dit bewustzijn lijkt vaag te zijn.

Polidruggebruik is dan ook vrij gewoon tijdens de adolescentie. Jongeren die dagelijks marihuana

gebruiken, zouden ook vaker alcohol en cocaïne gebruiken. (Segal & Stewart, 1996) Er is vaker

sprake van middelengebruik dan van druggebruik.

2.3.4.2. Oorzaken.

Cable & Sacker (2007) onderzochten cohorten van leeftijdsgroepen op alcoholgebruik tijdens de

adolescentie en tijdens het volwassen leven. Uit de resultaten blijkt dat positieve verwachtingen

tegenover alcoholgebruik tijdens de adolescentie een voorspellende waarde heeft voor het

gebruik tijdens de volwassenheid. De normen en waarden waarnaar een adolescent leeft

beïnvloeden de frequentie van het gebruik, maar de kwantiteit van het gebruik wordt er minder

door beïnvloed.

Meer specifiek op vlak van druggebruik onderzochten McIntosh, MacDonald & McKeganey de

redenen waarom jongeren wel of niet gebruiken. Redenen voor het niet gebruiken zijn

voornamelijk een tekort aan interesse in de effecten van drugs, het hebben van schrik om betrapt

te worden, het hebben van de zorg dat druggebruik interfereert met hun waarden en normen, en

het hebben van schrik voor de effecten en fysieke en psychologische afhankelijkheid. Jongeren

die wel gebruiken gaven aan dat ze dit doen uit verveling en omdat ze plezier wilden maken.

(McIntosh, MacDonald, & McKeganey, 2005) Men vond ook dat de peerbeïnvloeding en

groepsdruk niet significant zijn. Druggebruik is met andere woorden een persoonlijke keuze.

Naast alle studies die wel bewijs vonden voor de relatie tussen het drug- en middelengebruik van

leeftijdsgenoten en de adolescent, zijn er ook studies die geen relatie vonden. Zo zou er volgens

26

Andrews, Tildesley, Hops & Fuzhong (2002) geen relatie zijn tussen het harddruggebruik van

leeftijdsgenoten en dat van de adolescent. Ook volgens Kandel (1996) wordt de invloed van peers

op delinquentie en druggebruik overschat, volgens haar wordt de invloed van ouders wordt op

haar beurt weer onderschat.

Op vlak van middelengebruik evalueerde Windle (2000) een multivariaat ontwikkelingsmodel.

Het resultaat van zijn onderzoek is consistent met voorgaande onderzoeken, het blijkt namelijk

dat het gebruik van peers en broers en zussen sterk gerelateerd is aan het gebruik van de

adolescent. Daarnaast voorspellen kenmerken van het temperament van de adolescent en het

meemaken van stressvolle levensgebeurtenissen beiden het middelengebruik.

Volgens Windle is alcoholgebruik in de adolescentie een eerste voorspeller van latere

alcoholproblemen, andere voorspellers zijn het gebruik van peers, de omgangsmethoden met

drinken en stressvolle levensgebeurtenissen. Daarnaast zouden geslacht, etniciteit en de

gezinsvorm geen indicatoren zijn van middelengebruik, maar zelfefficiëntie vaardigheden wel.

(Barkin, Smith, & Durant, 2002) Andere studies geven aan dat deze factoren wel indicatoren

zouden zijn (Durant, Altman & Wolfson; Duran, Knight & Goodman; Woods & Middleman;

Durant, Krowchuk, Kreiter et al.; Ellickson & McGuigan in Barkin, Smith, & Durant, 2002)

Jongeren die minder goede schoolse resultaten halen en die zich meer misdragen rapporteren

vaker middelengebruik. (Brook et al.; Bryant & Zimmerman; Bryant et al.; Hawkins et al. in

Bryant-Ludden & Eccles, 2007) Hun motivatie en hun oordelen over school, peers en familie

spelen hierbij ook een rol. Bij adolescenten die het goed doen op school en school zien als iets

waardevols zal het gebruik minder stijgen dan bij adolescenten die goed presteren maar minder

belang hechten aan de waarde ervan. (Bryant & Zimmerman in Bryant-Ludden & Eccles, 2007)

Adolescenten die uit hun omgeving veel positieve ondersteuning krijgen naar school toe,

gebruiken ook minder middelen (Brook et al.; Bryant & Zimmerman; Bryant et al.; Wills et al. in

Bryant-Ludden & Eccles, 2007) Het beeld over de middelengebruiker die gedemotiveerd is,

slechte resultaten behaalt op school en zich misdraagt wordt deels ontkracht door onderzoek van

Bryant-Ludden & Eccles (2007). Dit toont aan dat de meeste middelengebruikers hoge resultaten

behalen, voor sociale redenen naar school gaan en vrienden hebben die het goed doen op school.

Volgens Lifrak et al. (Lifrak, McKay, Rostain, Alterman, & O'Brien, 1996) is zowel bij jongens als

bij meisjes hoge schoolse competentie gerelateerd aan minder middelengebruik. Bij meisjes is het

zo dat sociale steun, uitgezonderd de steun die ze krijgen van klasgenoten, niet gerelateerd is aan

middelengebruik. De steun van klasgenoten is gerelateerd aan hogere mate van sigaretten en

marihuanagebruik. Bij meisjes met lage schoolse competenties wordt de sociale steun meer

gerelateerd aan middelengebruik. Bij jongens met lage schoolse competenties wordt een hoge

mate van sociale steun van leerkrachten in verband gebracht met een mindere mate van

middelengebruik. Op vlak van depressie en zelfvertrouwen, kan het zijn dat sommige

adolescenten middelen gebruiken als zelfmedicatie voor stress of depressie (Seiffge-Krenke in

Bryant-Ludden & Eccles, 2007) of om hun zelfvertrouwen te vergroten. (Eccles et al.; Kaplan in

Bryant-Ludden & Eccles, 2007)

27

2.3.4.3. Gevolgen.

Veel adolescenten die alcohol drinken worden regelmatige drinkers, hun alcoholgebruik stijgt

snel. (Pape & Hammer in Bot et al., 2005) Wanneer jongeren reeds op twaalfjarige leeftijd

beginnen met alcohol, wordt dit geassocieerd met alcoholmisbruik op latere leeftijd en

probleemgedrag in de latere adolescentie zoals gebruiken van geweld, oplopen van

verwondingen, dronken achter het stuur zitten en absenteïsme van school of werk. Daarnaast

lopen deze jongeren een hoger risico om later andere drugs te gebruiken. (Gruber, Diclemente,

Anderson, & Lodico, 1996) Alle mannen die alcohol drinken tijdens de adolescentie lopen risico

op alcoholmisbruik tijdens de volwassenheid. Bij vrouwen is dit beperkt tot de groep van de

frequente drinkers. (Cable & Sacker, 2007)

Alcoholgebruik tijdens de adolescentie is een voorspeller van depressie (Chassin & Ritter in Bot

et al., 2005) en van alcoholgebruik in de volwassenheid. (Chassin & Ritter in Bot et al., 2005;

Jefferis et al; McCarty et al. in Cable & Sacker, 2007) Het drinken heeft ook nog andere gevolgen,

zoals problemen op school (Windle, 2000), agressie (Gruber, Diclemente, Anderson, & Lodico,

1996) (Windle, 2000), ontmoetingen met de politie (Windle, 2000), spijt hebben van gedane zaken

(Windle, 2000), ongevallen en sterfgevallen (Hingson, Heeren, Zakocs, Winter & Wechsler in

Scholte, Poelen, Willemsen, Boomsma, & Engels, 2008). Tot slot kunnen er ook verstoringen in

de ontwikkeling van de hersenen optreden. Zwaar drinken heeft een effect op onder andere de

geheugenfuncties en kan de groei van hersenstructuren belemmeren. Niet alle adolescenten zijn

in gelijke mate gevoelig voor deze effecten, er zijn modererende factoren zoals alcohol- en

druggebruik in de familie, geslacht, leeftijd, de startleeftijd van drinken, gebruik van andere drugs

en comorbiditeit van andere stoornissen. (Tapert, Caldwell, & Burke, 2004)

Volgens De Ridder (2001) zijn er aan druggebruik er zowel risico’s als kansen verbonden. De

risico’s zijn onder andere: storend gedrag, criminaliteit, verslaving of afhankelijkheid en

schadelijke lichamelijke gevolgen. Deze risico’s treden gradueel op. Het soort drugs en de

frequentie van gebruik bepalen of de risico’s zich snel, hevig of vaak zullen voordoen. De meeste

problemen door druggebruik in de adolescentie hebben te maken met onaangepast of storend

gedrag als onmiddellijk gevolg van het onder invloed zijn. Naast dit probleem houdt druggebruik

door jongeren daarenboven een ontwikkelingsrisico in, vooral wanneer het druggebruik een

centrale plaats in het leven inneemt. Sommige druggebruikers trekken zich bijvoorbeeld terug in

een vriendenkring die drugs gebruikt, of isoleren zichzelf. Daarnaast worden belangrijke

ontwikkelingsmomenten, zoals het aanknopen van relaties, onderhouden en aangaan van

vriendschappen, de identiteitsvorming… uitgesteld of voornamelijk beleefd onder invloed.

Wanneer deze jongeren later drugvrij door het leven gaan, moeten al deze ontwikkelingstaken

nog aangevat of opnieuw overgedaan worden. Mogelijk zijn er ook risico’s van criminele of

antisociale inslag aanwezig, zoals afpersing, heling, diefstal… Bij jongere gebruikers is dit risico

kleiner, maar toch zijn geldboetes, gevangenisstraffen of uithuisplaatsing niet ondenkbaar.

28

Vervolgens is er nog het risico op verslaving of afhankelijkheid en op lichamelijke schade door

het druggebruik. Voor alcohol is deze schade voldoende aangetoond, maar voor heroïne,

amfetamine of cannabis is dit niet het geval.

Maar zoals aangegeven kan het druggebruik ook kansen inhouden. Dit kan onder voorwaarde dat

het gebruik tijdig gestopt wordt, dit wil zeggen voor er onherstelbare schade is opgetreden, en dat

de keuze om te stoppen van de adolescent zelf komt. Het voordeel zou kunnen zijn dat de

adolescent in de toekomst weerbaarder is en meer inzicht heeft verworven in zijn noden en

behoeften. Jongeren kunnen door hun gebruik zichzelf en hun grenzen leren kennen. Als ze deze

kennis kunnen gebruiken om op zoek te gaan naar keuzealternatieven voor hun behoeften, dan

zou er kunnen gesteld worden dat ze een ervaring rijker zijn in vergelijking met jongeren die

nooit drugs gebruikten. Ze zouden zich minder makkelijk schikken naar geldende opvattingen,

geboden of verboden.

2.3.4.4. Verschillen tussen jongens en meisjes.

Tussen jongens en meisjes zijn er verschillen aanwezig op vlak van gebruik, deze verschillen zijn

groter in de latere adolescentie.

In het algemeen gebruiken jongens meer drugs dan meisjes. Mannelijk en delinquent zijn zijn

voorspellers van alcohol en druggebruik tijdens de late adolescentie. (Segal & Stewart, 1996)

Daarnaast is het zo dat, wanneer jongens drugs gebruiken, hun gebruikspatroon gelijkaardig

wordt aan dat van hun vrienden. Bij meisjes is dit niet zo, zij worden beïnvloed door hun

vrienden, maar ook de monitoring van hun ouders speelt een rol. Bij jongens is dit niet het geval.

(Steinberg et al., 1994) Steinberg wijst er echter ook op dat vriendschappen niet per se een

negatieve invloed uitoefenen.

Middelengebruik is niet zonder risico, op neurologisch vlak heeft het gevolgen. Er zijn studies

gedaan naar de neurobiologische gevolgen van zwaar drinken tijdens de adolescentie en deze

hebben uitgewezen dat adolescenten een kleinere hippocampus, prefrontale cortex en witte

substantie hebben. (Lubman & Yucel, 2008) Er kunnen natuurlijk ook nog andere gevolgen zijn

op schools, familiaal of sociaal vlak.

2.3.4.5. Verschillen tussen volwassenen en adolescenten.

Op vlak van druggebruik zijn er een aantal aspecten die kenmerkend zijn voor de adolescentie.

(Dom & Bogaerts, 2005) Zo zijn er duidelijke verschillen wat betreft de aard van het gebruik, de

wijze, de gebruikscultuur en de gewoontes. Twaalf tot veertien jarige gebruikers gebruiken veel

cannabis, maar ook solventen. Naarmate ze verouderen, komen ‘club drugs’ zoals XTC en GHB

meer op de voorgrond. Kenmerkend is ook het gebruik van verschillende producten door elkaar.

Bij jongeren is er ook een veel snellere vooruitgang van gebruik naar problematisch gebruik en

29

misbruik dan bij volwassenen. Als er problemen aanwezig zijn, dan hebben die de neiging om

veel sneller uit de hand te lopen.

Daarnaast is de fysiologie van jongeren wat betreft de effecten van middelen verschillend in

vergelijking met volwassenen. Dit is vooral gedocumenteerd op vlak van alcohol en de effecten

van op de verschillende orgaansystemen. Deze verschillen hebben een duidelijke impact op

effecten en gebruiksgedrag. Ook op het niveau van hersenwerking zijn er argumenten die wijzen

op verschillen tussen jongeren en volwassenen. Het anders functioneren zou een effect hebben

op het gedrag en mogelijk verhoogde kwetsbaarheid naar middelengebruik toe.

Daarnaast blijken jongeren kwetsbaarder te zijn voor de gevolgen van alcoholgebruik dan

volwassenen. (Lubman & Yucel, 2008) Gebruikende jongeren hebben een hogere incidentie van

psychiatrische stoornissen bijkomend aan het middelengebruik. Deze comorbiditeit beïnvloedt de

prognose en de behandelbaarheid van het drugprobleem sterk. Alsook is het zo dat adolescenten

wel symptomen zullen vertonen van gebruik en misbruik, maar ze gewoonlijk geen symptomen

van afhankelijkheid, onder vorm van tolerantie of afkickverschijnselen vertonen. Ze vertonen wel

symptomen van afhankelijkheid zoals fysieke, cognitieve en psychologische verstoringen en

veranderingen in de gemoedstoestand, maar ze voldoen niet aan de criteria volgens de DSM-IV

die gelden voor volwassenen. (Segal & Stewart, 1996) Ze ontwikkelen ook geen stoornissen in de

volwassenheid. Toch is middelenmisbruik schadelijk en wordt ze geassocieerd met een groot

aantal negatieve gevolgen voor de gezondheid. Ziektes zoals HIV, SOA’s en hepatitis worden

geassocieerd met middelengebruik, net zoals ongevallen en zelfmoord, en jongeren hebben vaker

onbeschermde seks en zijn vaker betrokken in criminele activiteiten wanneer ze dronken of high

zijn. (Kaye, 2004)

2.3.5. MIDDELENGEBRUIK, ADOLESCENTIE EN VRIENDSCHAP.

2.3.5.1. Theoretische modellen.

Er bestaan verschillende modellen die het verband tussen het gebruik van middelen en peer- en

vriendschapsrelaties verklaren. Het eerste model dat gebruikt wordt is het risk-exacerbating

model, of risicoverhogend model. (Hussong, 2002) Dit model gaat er van uit dat het deviante

gedrag dat plaatsvindt in peergroepen die ver van de adolescent verwijderd zijn, het risico op

druggebruik vergroot voor een adolescent die reeds een gebruikende beste vriend heeft. Binnen

dit model is er sprake van de ‘peer socialisation hypothese’, waarbij gesuggereerd wordt dat

adolescenten die zich in een dergelijk sociaal netwerk bevinden meer voorbeelden, aanmoediging,

toegang en beloningen zouden krijgen voor hun middelengebruik.

Er is ook sprake van ‘peer selection’, hierbij zou het verstrengeld zijn in een deviant sociaal

netwerk bepalend zijn voor de mate waarin een adolescent geïnteresseerd is in het gebruiken van

en het aansluiting vinden bij zij die middelen gebruiken. Een opmerking die bij deze hypothese

kan gegeven worden is dat wanneer het gebruik van een adolescent stijgt, hij meer vrienden zal

30

opzoeken die ook gebruiken, want het gebruik zou een steeds belangrijkere selectieve factor

worden. Binnen dit risicoverhogende model heeft onderzoek van Hussong (2002) uitgewezen dat

adolescenten met een gebruikende beste vriend die zich in een sociaal netwerk bevinden waar

nog meer gebruikt wordt, een hoger risico lopen om zelf te gebruiken. Dit risico vergroot nog

wanneer de adolescent en zijn beste vriend tot dezelfde clique behoren. Dit komt als gevolg van

‘peer selection’ of ‘peer socialisation’. Wanneer er een grote beschikbaarheid, aanmoediging en

blootstelling aanwezig is aan middelengebruik zullen zowel de adolescent als zijn beste vriend

meer kans maken om zelf middelen te gebruiken.

Het tweede model is het beschermende model. Dit voorspelt dat verre sociale netwerken het

risico voor middelengebruik kunnen verminderen voor adolescenten die een gebruikende beste

vrienden hebben. Het onderzoek van Hussong (2002) ondersteunt dit model. Volgens de ‘peer

socialisation hypothese’ zouden adolescenten met andere vrienden die niet gebruiken (naast de

gebruikende beste vriend) voorbeelden, steun en aanmoediging krijgen om niet te gebruiken.

Volgens de ‘peer selection hypothese’ zouden adolescenten beste vrienden selecteren op basis

van andere karakteristieken dan hun middelengebruik. Adolescenten met vrienden buiten de

beste vrienden die niet gebruiken zouden zelf minder gebruiken omdat middelengebruik geen

selectieve factor is voor hen.

Beide modellen gebruiken verschillende mechanismen, maar beschrijven beiden de raakpunten

van de adolescent en zijn sociaal netwerk. Hoewel beste vrienden een sterke voorspellende factor

zijn voor middelenmisbruik, wordt hun invloed gemodereerd door de cliques en leeftijdsgenoten

van de jongere. (Hussong, 2002) Onderzoeken van Simons-Morton (2007) en Simons-Morton &

Cheng (2006) leveren bewijs voor de juistheid van peersocialisaton en peerselection hypotheses.

Sieving, Perry en Williams (2000) hebben ook onderzoek gedaan naar het verband tussen

alcoholgebruik en deze twee modellen. Verschillende longitudinale studies deden dit eerder

(Fisher & Bauman; Perry & Murray; Farrel in Sieving, Perry, & Williams, 2000), maar uit de studie

van Sieving et al. (2000) blijkt dat een hogere mate van het alcoholgebruik van een vriend leidt tot

een hoger alcoholgebruik van de persoon zelf. Er is bewijs voor het model van peer socialisatie,

peerselectie is volgens hen van minder belang.

De resultaten van Andrews, Tildesley, Hops & Fuzhong (2002) benadrukken de rol van de

leeftijdsgenoten in het middelengebruik. Volgens hen is er een prospectieve relatie tussen het

sigarettengebruik en het binge-drinking van de adolescent en zijn vrienden. Peersocialisatie zou

volgens hen de verklarende factor zijn in deze resultaten, maar ook het genormaliseerde gebruik

van deze middelen zou een rol spelen. Op vlak van alcoholgebruik en marihuanagebruik zou er

een concurrent maar geen prospectieve relatie zijn. Volgens hen zou dit te wijten zijn aan

peerselectie en aan het onderhouden van vrienden die reeds alcohol en marihuana gebruiken.

De socialisatiehypothese hoeft niet in se negatief te zijn. Volgens Andrews et al. (2002) kan

socialisatie ook gezien worden als een beschermende factor die leidt tot een vermindering in

gebruik.

31

2.3.5.2. De invloed van leeftijdsgenoten en vrienden op het

middelengebruik.

Kandel (in Cotterell, 1996) verduidelijkte de invloed van leeftijdsgenoten en vrienden. Volgens

haar zijn er drie soorten inter-persoonlijke invloeden. De eerste is directe beïnvloeding, waarbij

ouders en vrienden een voorbeeld stellen en het gedrag ook versterken. Ten tweede is er indirecte

beïnvloeding, die tot stand komt door inter-persoonlijke banden, hierdoor worden

gemeenschappelijke interesses en waarden gecreëerd. Ten slotte is er voorwaardelijke invloed

waarbij de ene bron van beïnvloeding bepaalt of er vatbaarheid is voor andere beïnvloeding. De

meeste beïnvloeding van peers hoort thuis bij de directe beïnvloeding, dit wordt groepsdruk

genoemd. Peers kunnen roken, drinken, druggebruik… goedkeuren of afkeuren en hebben

hierdoor een rechtstreekse invloed op anderen.

Daarbij aansluitend hebben verschillende studies aangetoond dat het alcoholgebruik van een

persoon daadwerkelijk beïnvloed wordt door het gebruik van vrienden en leeftijdsgenoten

(Engels, Knibbe, De Vries et al.; Schulenberg et al.; Swadi; Urberg et al., Bot et al in Bot et al.,

2005) De perceptie die een jongere heeft op het aantal drinkende vrienden is voorspellend voor

het later alcoholgebruik van deze jongere. (Simons-Morton & Cheng, 2006) Ook onderzoek bij

adolescenten in risicosituaties (Urberg, Goldstein, & Toro, 2005) heeft uitgewezen dat het initiële

gebruik van leeftijdsgenoten die veel sociale steun geven een voorspellende waarde hebben voor

symptomen van alcoholmisbruik en afhankelijkheid.

Cross-sectioneel en longitudinaal onderzoek van Bot, Engels, Knibbe & Meeus (2005) naar het

drinkgedrag van adolescenten, de wederkerigheid en statusverschillen binnen vriendschappen,

heeft uitgewezen dat het drinkgedrag van beste vrienden hieraan gelieerd is. Cross-sectioneel is

dit verband er vooral bij wederzijdse vriendschappen en bij vrienden met een lagere status. In de

longitudinale analyses kwam naar boven dat de respondenten hun gedrag meer aanpassen aan

hun vriend wanneer dit een eenzijdige vriendschap is en deze vriend een hogere status heeft.

Volgens longitudinaal onderzoek van Engels, Knibbe, De Vries, Drop en Van Breukelen (1999)

is de invloed enkel groot in de vroege adolescentie. Onderzoek van Scholte et al. (2008) bewijst

dit ook, en heeft uitgewezen dat het hebben van regelmatig drinkende ouders, tweelingbroers of

zussen en vrienden risicofactoren zijn voor het drankgebruik van de adolescent. De invloed van

vrienden daalt echter ook met de leeftijd, maar is wel nog geassocieerd met regelmatig

drankgebruik tijdens de late adolescentie en de vroege volwassenheid. Deze bevindingen zijn

gelijk voor mannen en vrouwen, het geslacht oefent met andere woorden geen invloed uit.

Ook voor druggebruik is uit verschillende studies (Donaldson et al., 1996; Flom, Friedman, Jose,

& Curtis, 2001; Harrison, Fulkerson, & Park, 2000; Olds & Thombs, 2001) gebleken dat sociale

beïnvloeding een primaire factor is bij het starten met drugs. (Killeya-Jones, Nakajim, &

Costanzo, 2006) Onderzoek van Steinberg et al. (1994), wees uit dat hoe meer leeftijdsgenoten

van de adolescent betrokken zijn bij druggebruik, hoe groter de kans is dat de adolescent zelf

begint te gebruiken of overgaat naar een zwaardere drug. Er zijn verschilende studies uitgevoerd

32

die de adolescent en zijn plaats in het sociale netwerk onderzoeken en dit in verband brengen met

middelengebruik. (Valente, Unger, & Johnson, 2005; Aloise-Young & Kaeppner, 2005; Dishion,

Capaldi, Spracklen, & Li, 1995; Dishion, Capaldi, Yoerger, 1999; Ennett & Baumann, 1994; Tani

et al., 2001) De bevindingen uit deze studies zijn echter niet consistent. Volgens enkele

onderzoeken zouden zowel populaire als niet populaire jongeren middelengebruiken. (Killeya-

Jones, Nakajima, & Costanzo, 2007) Er zijn geen consistente resultaten gevonden op vlak van

beïnvloeding, middelengebruik en geslacht. Waneer er toch geslachtsverschillen zijn gevonden

werden meisjes makkelijker beïnvloed dan jongens. (Billy & Udry, Berndt & Keefe, Kandel in

Andrews, Tildesley, Hops, & Fuzhong, 2002)

2.3.5.3. De invloed van de beste vriend op middelengebruik.

Leeftijdsgenoten die zich in het sociale netwerk dicht bij de adolescent bevinden, zoals beste

vrienden, hebben een grotere invloed op hem dan leeftijdsgenoten die zich verder af in het

netwerk bevinden, zoals personen uit cliques en groepen. De dichte sociale netwerken hebben

een grote invloed omdat adolescenten meer tijd doorbrengen met hun dichtste vrienden, ze meer

in hen investeren en meer afhankelijk zijn van hen voor steun, advies en probleemoplossing.

(Brown et al., Crockett et al. in Hussong, 2002) Meer nog, de beste vrienden zijn goede

voorspellers van andere vormen van aanpassingsgedrag. Zo hebben jongeren zonder beste

vrienden vaker depressies, en zijn ze agressiever en eenzamer. (Parker & Asher, Rockhill in

Hussong, 2002)

Recente studies hebben uitgewezen dat vrienden een belangrijke rol spelen in de betrokkenheid

bij schadelijke, maar ook bij positieve activiteiten. (Berndt, Mounts & Steinberg; Urberg; Wentzel

in Maxwell, 2002) Door middel van longitudinaal onderzoek heeft Maxwell (2002) onderzocht

wat de invloed is van één vriend op verschillende risicogedragingen zoals roken, tabak kauwen,

alcohol drinken, marihuana roken en het hebben van seksuele contacten. Uit de resultaten blijkt

dat jongeren risico uitoefenen op elkaar om te starten met het roken van sigaretten en marihuana.

Daarnaast hebben ze een invloed op het starten en stoppen met alcohol en kauwtabak. Vrienden

kunnen elkaar dus beschermen tegen risicovolle activiteiten.

Contacten met leeftijdsgenoten hoeven dus niet noodzakelijk negatief te zijn, ze kunnen

prosociaal gedrag beïnvloeden en versterken, bijvoorbeeld op vlak van academische resultaten en

betrokkenheid bij school en familie. (Clasen & Brown in Hussong, 2002) Wanneer een jongere

contacten heeft met leeftijdsgenoten die geen drugs gebruiken heeft dit een positieve invloed. Zo

zal de jongere ontmoedigd worden om te starten met gebruik, maar zal hij ook aangemoedigd

worden om zijn gebruik te minderen. Het is echter niet duidelijk hoe adolescenten omgaan met

tegengestelde invloeden van leeftijdsgenoten, die hun deviant gedrag aanmoedigen of afraden.

(Hussong, 2002)

33

Naast bovenstaand onderzoek is er nog ander onderzoek gevoerd naar het alcohol, drugs en

middelengebruik van adolescenten en de invloed die beste vrienden hierop kunnen hebben.

Urberg et al. (1997) vonden dat dichte vriendschappen de start en het verloop van alcoholgebruik

beïnvloeden, en dat zowel de beste vriend als de vriendengroep het drinken tot intoxicatie

bepalen. De beste vriend heeft hierbij de grootste invloed. Cross-sectioneel onderzoek van

Poelen et al. (2007) beaamt dit, volgens het onderzoek is er een sterke gelijkenis in het

drinkgedrag van de adolescent en dat van zijn beste vriend. Maar het onderzoek wees echter

slechts minimale effecten aan van het alcoholgebruik van beste vrienden op het alcoholgebruik

van de adolescent. Onderzoek van Curran, Stice & Chassin (1997) daarentegen heeft aangetoond

dat de veranderingen in het gebruik van de adolescent dicht gerelateerd zijn aan het gebruik van

de leeftijdsgenoten. Hun initiële alcoholgebruik is voorspellend voor het verdere alcoholgebruik,

maar ook het omgekeerde is waar, het initiële alcoholgebruik van de adolescent heeft ook een

voorspellende waarde voor dat van de leeftijdsgenoten. Dit onderzoek is inconsistent met vele

andere onderzoeken die een unidirectionele beïnvloeding bewijzen.

Volgens Kandel (in Maxwell, 2002) verloopt het gedrag bij twee adolescenten met een stabiele

vriendschap gelijkaardig voor middelengebruik. Meer specifiek voor druggebruik is het volgens

Patton et al. (2004) zo dat het wel of niet hebben van een beste vriend die drugs gebruikt, de

sociale factor is die het sterkst verbonden is met gebruik. De invloed van deze risicofactor

verschilt wel tijdens verschillende fasen in de pubertijd. Zo is tijdens de latere puberteit de kans

dat vrienden van de jongere drugs gebruiken drie keer hoger dan tijdens de vroege puberteit. Dit

verklaart deels de stijging in druggebruik gedurende de latere puberteit. Daarnaast is uit

verschillende studies(Hawkins; Blount & Dembo; Huba, Wingard & Bentler; Kandel; Needle in

Steinberg et al., 1994) gebleken dat adolescenten die drugs gebruiken meestal ook vrienden

hebben die gebruiken, terwijl adolescenten die niet gebruiken vrienden hebben die niet gebruiken.

Het gebruik van een beste vriend is met andere woorden een predictor voor het gebruik van de

adolescent zelf. Het is een betere predictor dan het gebruik van de sociale groep waarin de

adolescent zich bevindt. (Urberg in Hussong, 2002)

Volgens Bauman, Faris, Ennet, Hussong & Vangie (2007), is gebleken dat zaken zoals nabijheid

van de vriendschappen, het langsgaan thuis bij vrienden, interacties buiten school, en ouderlijke

betrokkenheid geen invloed uitoefenen.

2.3.6. CONCLUSIE.

Zoals in de literatuurstudie weergegeven is, is al heel wat onderzoek gevoerd naar verschillende

aspecten van het gebruik van middelen, alcohol en drugs bij adolescenten. Het gebruik wordt

vaak in verband gebracht met de ontvangen sociale steun uit verschillende settings en meer

specifiek met de aanwezige vriendschappen. Ook de rol die de beste vriend speelt in het

middelengebruik werd onderzocht. Er blijkt dat er zowel sprake is van positieve als negatieve

invloeden en verbanden.

34

Het is echter zo dat de meeste onderzoeken zich enkel focussen op de invloed die

leeftijdsgenoten, vrienden en beste vrienden uitoefenen op de adolescent. Er zijn slechts weinig

onderzoeken gedaan naar de kwaliteit van vriendschap en de relatie met middelengebruik van de

adolescent.

35

2.4. PROBLEEMSTELLING.

Uit de literatuur is gebleken dat adolescenten veel relaties aangaan tijdens de adolescentie, ze

nemen verschillende vormen aan. Voor dit thesisonderzoek wilden we ons richten op de

vriendschapsrelaties, en meerbepaald op de relatie tussen de adolescent en zijn beste vriend of

vriendin. We focusten ons op de vriendschapskwaliteit aangezien dit een belangrijk aspect is van

vriendschap. Vriendschapsrelaties omvatten meer dan de personen die er deel uit uitmaken, ze

zijn meer dan de som van de delen. Een relatie kan niet enkel beschreven worden door de

mensen die er deel van uitmaken te beschrijven. Wanneer twee mensen interageren met elkaar

ontstaat er iets nieuws, een nieuwe relatie. Hierop viel de focus, op de vriendschapsrelatie zelf en

niet op de persoon die er deel van uitmaakt.

Het viel op dat er reeds enkele onderzoeken zijn gevoerd naar de vriendschapskwaliteit doorheen

de adolescentie, maar hierbinnen is weinig of geen onderzoek gedaan naar de kwaliteit van

vriendschapsrelaties bij jongeren die middelen gebruiken. (Hinde; Rubin et al. in Phillipsen, 1999)

Verder hebben we geen onderzoek teruggevonden over de relatie tussen sociale steun en de

vriendschapskwaliteit. Het was de bedoeling om deze leemte op te vullen door dit te

onderzoeken.

2.5. ONDERZOEKSVRAGEN EN HYPOTHESEN.

1. Is er een verschil in de kwaliteit van vriendschap bij adolescente jongens en meisjes?

Er wordt verwacht dat er een verschil is in de totale kwaliteit van vriendschap. We denken

namelijk dat de kwaliteit van vriendschap bij meisjes hoger zal zijn dan bij jongens.

2. Is er een relatie tussen de leeftijd van de adolescent en de kwaliteit van vriendschap?

We verwachten dat er een relatie is, namelijk dat de leeftijd van de adolescent de kwaliteit van

vriendschap voorspelt. De kwaliteit zou hoger worden naarmate de leeftijd hoger wordt.

3. Is er een relatie tussen de ontvangen sociale steun en kwaliteit van vriendschap?

De verwachting is dat de kwaliteit van de relatie voorspeld kan worden door de sociale steun. Er

wordt verwacht dat er een positief verband is tussen de ontvangen sociale steun en de kwaliteit

van vriendschap. Dit wil zeggen dat, hoe meer sociale steun er ontvangen wordt, hoe beter de

kwaliteit van vriendschap is.

36

4.Zijn er verschillen in het totale middelen-, alcohol- en druggebruik bij adolescente

jongens en meisjes?

Er wordt verwacht dat er een verschil aanwezig is in het gebruik van drugs bij jongens en meisjes,

op vlak van alcohol wordt er geen verschil verwacht. Bijgevolg verwachten we niet dat dit

verschil zich doorzet in het totale gebruik.

5.Zijn er verschillen in kwaliteit van vriendschap bij jongens en meisjes die middelen,

alcohol of drugs gebruiken?

We verwachten dat er verschillen zijn tussen jongens en meisjes, namelijk dat de

vriendschapskwaliteit bij meisjes hoger is dan bij jongens. Op de subschalen verwachten we bij

meisjes een hogere mate van sociale steun en van intensiteit en een lagere mate van conflict. We

verwachten geen verschillen tussen jongens en meisjes die wel of geen alcohol of drugs

gebruiken. We verwachten geeneens verschillen met het totale gebruik.

6.Is er een relatie tussen het totale middelengebruik, het alcohol-, en druggebruik en de

kwaliteit van vriendschap bij adolescenten?

Er wordt verwacht dat er geen relatie is tussen het totale gebruik van middelen, het alcohol- of

druggebruik en de kwaliteit van vriendschap van de adolescent.

7.Zijn er verschillen in de totale kwaliteit van vriendschap, en op de subschalen

intensiteit, steun en conflict, bij jongeren die wel en geen alcohol en/of drugs gebruiken

in de vroege, midden en late adolescentie?

Er worden verschillen verwacht bij jongeren in de vroege, midden en late adolescentie op vlak

van kwaliteit van vriendschap. Verwacht wordt dat de kwaliteit van vriendschap stijgt samen met

de leeftijd van de respondenten. We verwachten geen verschil tussen de groepen die allebei de

middelen, alcohol of drugs gebruiken.

8.Is er een verschil op vlak van de kwaliteit van vriendschap bij jongeren die een hoge

score halen op de AADIS en jongeren die dit niet doen?

We verwachten dat er geen verschil is op vlak van kwaliteit van vriendschap bij jongeren die een

hoge, en dus een meer problematische score halen volgens de AADIS en jongeren die geen

probleemscore behalen.

37

3. METHODOLOGIE 3.1. ONDERZOEKSINSTRUMENTEN.

Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van drie bestaande onderzoeksinstrumenten die

elektronisch werden gemaakt. Hieronder worden deze instrumenten kort beschreven.

3.1.1. ADOLESCENT ALCOHOL AND DRUG INVOLVEMENT SCALE

(AADIS).

De AADIS (Moberg, 2000) is een screeningsginstrument dat gebaseerd is op de Adolescent

Alcohol Involvement Scale (AAIS) (Mayer & Filstead, 1979) en de Adolescent Drug Involvement

Scale (ADIS). (Moberg & Hahn, The Adolescent Drug Involvement Scale, 1991) Het is een

combinatie van beide instrumenten. De schaal werd ontwikkeld aan de universiteit van

Wisconsin-Madison door Dr. Paul Moberg. De AADIS werd ontwikkeld als onderzoeken

evaluatie-instrument om het druggebruik bij adolescenten te onderzoeken. De vragenlijst bestaat

uit 28 vragen waarop meerkeuze antwoorden aangeduid kunnen worden. Deze vragen gaan over

hoe vaak men gebruikt, de laatste keer dat men gebruikte, de reden waarom men gebruikt, hoe

men aan de alcohol of drugs geraakt, de startleeftijd van het gebruik, hoeveel men gebruikt, met

wie men gebruikt, de effecten van het gebruik op korte en op langere termijn, hoe de jongere

staat tegenover zijn gebruik en hoe hij denkt dat anderen hem zien.

De vragenlijstversie van de AADIS is nog niet lang geleden ontwikkeld en daarom is er weinig

beschikbare literatuur over de validiteit. Over de interviewversie is wel meer informatie

beschikbaar. Ze heeft een alfa betrouwbaarheidscoëfficiënt van .94 en correleert met de DSM-IV

criteria voor problematisch druggebruik. (Winters, Botzet, Anderson, Bellehumeur, & Egan,

2001) Winters et al. beargumenteerden daarnaast de nuttigheid van de AADIS, aangezien het

instrument kan differentiëren tussen personen zonder en met drugproblemen. Een belangrijke

opmerking is dat de AADIS wel betere voorspellingen maakt over de afwezigheid dan over de

aanwezigheid van een drugprobleem. (Winters et al., 2001)

In het thesisonderzoek wordt deze vragenlijst terug opgesplitst om zo meer genuanceerd beeld te

krijgen op het drug- en alcoholgebruik van de adolescent. Deze vragenlijst werd door ons ook

vertaald naar het Nederlands.

3.1.2. MULTIDIMENSIONAL SCALE OF PERCEIVED SOCIAL SUPPORT

(MSPSS).

De MSPSS (Zimet, Dahlem, Zimet, & Farley, 1988) bestaat uit twaalf uitspraken die beoordeeld

moeten worden naar hun waarde. Dit gebeurt door het antwoord aan te geven op een likert -

38

schaal die gaat van ‘helemaal niet akkoord’ tot ‘helemaal akkoord’. De schaal is ontwikkeld om de

waargenomen sociale steun te meten van familie, vrienden en een belangrijke andere persoon

(significant other). De schaal is oorspronkelijk ontwikkeld voor gebruik bij universiteitsstudenten

en werd later gevalideerd voor bredere doelgroepen zoals zwangere vrouwen, adolescenten,

oudere volwassenen en psychiatrische patiënten. (Cheng & Chan, 2004)

De structuur van de vragenlijst werd onderzocht door Canty-Mitchell & Zimet (2000), zij

kwamen tot enkele interessante bevindingen. Volgens hen is het een voordeel van de MSPSS dat

ze een korte vragenlijst is. Ze bestaat uit slechts twaalf items en is bijgevolg ideaal voor

onderzoek dat meerdere variabelen wil beoordelen, en voor populaties die geen lange vragenlijst

aankunnen. De vragenlijst is eenvoudig te begrijpen door verschillende doelgroepen. Ten tweede

is de subschaal die gaat over ‘een belangrijke persoon’ een unieke schaal. Deze persoon wordt

niet op voorhand gedefinieerd, de respondent kan deze zelf invullen. Canty-Mitchell & Zimet

(2000) argumenteerden dat deze subschaal een goede aanvulling geeft op de schalen die gaan over

het gezin en vrienden omdat deze schaal gaat over andere hulpbronnen zoals vriend of vriendin,

leerkracht, therapeut…

Uit een studie van Canty-Mitchell & Zimet (2000), blijkt dat de algemene schaal en de drie

subschalen een goede interne consistentie hebben. In de studie van Cheng en Chan (2004)

gebeurt een confirmatorische factoranalyse, die de validiteit van de subschalen ‘familie’ en

‘vrienden’ bevestigt. De schaal‘significant other’ wordt vaak gelinkt aan de steun die men krijgt

van vrienden, daardoor is er overlapping met de subschaal ‘friends’. Volgens deze studie wordt de

interne consistentie van de MSPSS naar beneden gehaald door deze subschaal (alfa 0.69), in

vergelijking met 0.78 en 0.76 voor ‘family’ and ‘friends’.

Uit een studie van Zimet, Powell, Werkman & Berfoff (1990) over verschillende doelgroepen

kwam men tot enkele opmerkingen. In het artikel vermeldt men dat het belangrijk is om uit te

zoeken wie de respondenten ‘significant other’ versstaan. Daarom werd in ons thesisonderzoek

gevraagd aan de respondent of hij deze persoon wil specificeren. Daarnaast werd de vragenlijst

door ons vertaald naar het Nederlands.

3.1.3. QUALITY OF RELATIONSHIPS INVENTORY (QRI).

De Quality of Relationships Inventory is een vragenlijst die bestaat uit 25 vragen die de

respondent moet beantwoorden op een likert - schaal van één (helemaal niet) tot vier (heel veel).

De QRI focust op de steun die de respondent denkt te zullen ontvangen wanneer het nodig is.,

daarenboven geeft de QRI de steun weer men verwacht te krijgen binnen één specifieke relatie.

Ze focust hierbinnen op drie elementen, namelijk steun, conflict en diepgang. Het eerste element,

steun, meet de beschikbaarheid van de sociale steun binnen deze relatie. Het tweede element,

conflict, heeft het over de mate waarin de relatie een bron is van conflict en ambivalentie. Met het

derde element, diepgang, wordt de mate bedoeld waarin de relatie wordt waargenomen als

39

positief, belangrijk en veilig. De QRI vraagt met andere om te reflecteren over de relatie met een

belangrijke persoon in hun leven.

Onderzoek van Verhofstadt, Buysse, Rosseel en Peene (2006) heeft uitgewezen dat er een relatie

is tussen de perceptie van steun die gemeten worden door de QRI en de waargenomen kwaliteit

van de relatie. Uit ander onderzoek van Nakano et al. (2002), Pierde (1994), Pierde et al.(1991) (in

Verhofstadt et al., 2006) blijkt dat de QRI een goede betrouwbaarheid, validiteit en test-hertest

betrouwbaarheid heeft. De studie van Verhofstadt wees ook uit dat de QRI een goede factoriële

validiteit heeft, dit wil zeggen dat de drie subschalen goede indicatoren zijn. Daarnaast raden ze

het gebruik van de QRI aan bij her onderzoeken van hechte relaties. Ander onderzoek (Pierce,

Sarason, Sarason, Solky-Butzel, & Nagle, 1997) heeft aangetoond dat de QRI een hoge interne

consistentie, betrouwbaarheid en constructvaliditeit heeft.

3.2. PROCEDURE.

Voor de dataverzameling is er gebruik gemaakt van een online vragenlijst. Deze vragenlijst was te

bereiken via de link http://www.studentenonderzoek.be/?qid=34991&ln=ned. In bijlage 1 vindt

u de printversie van deze enquête. Bovenstaande link werd doorgestuurd naar een groot aantal

jongeren- en partysites De adressen van deze sites zijn verkregen via de Vereniging voor Alcohol-

en andere Drugproblemen.

Op de oproep aan verschillende sites om mee te werken werd positief gereageerd, en vaak werd

een link naar mijn site op de homepage geplaatst, was hij terug te vinden op het forum of werd

hij vermeld in de nieuwsbrief. We kregen reacties van de sites Boups, Breakz, Dacru, Fuifagenda,

Psychedelic, Spanky, Be, Buzzted, Partyfever, Partynews, Party on, Party industries en Feesteuh,

Vrij en op weg, Maks en Klasse.

Daarnaast werd aan verschillende preventiediensten gevraagd of zij bereid waren om mee te

werken, aangezien zij vaak in contact staan met scholen en zo voor respondenten kunnen zorgen.

We kregen één positief antwoord van Drugpunt Deinze, deze dienst bracht ons in contact met

verschillende middelbare scholen in de streek.

Om de jongeren te motiveren de vragenlijst in te vullen zijn er enkele filmtickets aangeboden, die

gewonnen konden worden. Bij het invullen van de vragenlijst deden de adolescenten aan

zelfrapportage. Vertrouwelijkheid en anonimiteit werd hen verzekerd, om eerlijke antwoorden te

krijgen op de vragen. Volgens Botvin & Botvin (1992) is dit een goede manier om betrouwbare

en valide antwoorden te verkrijgen.

40

3.3. VERWERKING VAN DE GEGEVENS EN STATISTISCHE

ANALYSE.

De elektronisch ingevulde vragenlijsten werden opgeslagen in een Excel-bestand dat vervolgens

werd overgezet naar een SPPSS-bestand. Dit bestand werd zorgvuldig gescreend op fouten en op

niet ingevulde gegevens. Vervolgens werd alles verwerkt met SPSS 14.0, eerst aan de hand van

beschrijvende statistiek en vervolgens met behulp van inductieve statistiek.

Ten eerste werd door middel van een independent samples T-test nagegaan of er een significant

verschil in gemiddelden bestaat tussen enerzijds het alcohol-, drug- en totale gebruik en

anderzijds de kwaliteit van vriendschap. Vervolgens werd nagegaan of dit ook zo was bij enerzijds

alcohol-, drug- en totale gebruik en anderzijds de kwaliteit van vriendschap. Op dezelfde manier

werd ook onderzocht of er een significant verschil bestaat tussen de vriendschapskwaliteit bij

jongens en meisjes. Bij deze toets werd vooraf onderzocht of voldaan werd aan de voorwaarden,

namelijk of er sprake is van een random steekproef en onafhankelijke waarnemingen, of er een

normaalverdeling is, en of er homogeniteit is van varianties volgens de toets van Levene.

Wanneer dit niet het geval is wordt dit vermeld.

Daarna werd een regressieanalyse uitgevoerd om te kijken of er een relatie bestaat tussen de mate

van sociale steun en de kwaliteit van vriendschap. Dit gebeurde ook om te onderzoeken of er een

relatie aanwezig is tussen de leeftijd van de adolescent en de kwaliteit van vriendschap. Ook bij

deze toetsen werd gekeken of voldaan werd aan de voorwaarden.

Vervolgens werd onderzocht of er verschillen zijn in de kwaliteit van vriendschap bij jongeren die

wel en geen middelen, drugs of alcohol gebruiken in de vroege, midden en late adolescentie. Dit

werd opgesplitst in de verschillende deelaspecten van vriendschapskwaliteit, namelijk intensiteit,

steun en conflict. De analyse hiervan gebeurde door middel van een multivariaat general linear

model. De analyse van het verband tussen de totale vriendschapskwaliteit, het middelengebruik

en de leeftijd gebeurde door een univariaat genereal linear model. Ook bij deze toetsen werd

rekening gehouden met de voorwaarden, namelijk of er sprake is van een random steekproef en

onafhankelijke waarnemingen, of er een normaalverdeling is, en of er homogeniteit is van

varianties volgens de toets van Levene. Wanneer dit niet het geval is wordt dit vermeld.

Ten slotte werd onderzocht of er een verschil is op vlak van de kwaliteit van vriendschap bij

jongeren die een probleemscore halen op de AADIS en jongeren die dit niet doen. Dit gebeurde

aan de hand van een independent samples T-test. Ook hierbij werd rekening gehouden met de

reeds hierboven beschreven voorwaarden.

41

3.4. ONDERZOEKSGROEP.

Het thesisonderzoek richtte zich oorspronkelijk op jongeren van 12 tot 18 jaar die drug- en

alcohol gebruiken. Jongeren die geen drugs of alcohol gebruiken worden vergeleken met jongeren

die dit wel doen. Bij dit onderzoek is er sprake van een cross-sectionele onderzoeksopzet.

De identificatie van de jongeren gebeurt aan de hand van vraagstelling aan de respondent zelf en

variabelen die indicatoren zijn.

3.4.1. RESPONS.

In totaal vulden 619 personen de vragenlijsten in. Bij de respondenten zijn er een aantal personen

die niet voldoen aan de vooropgestelde criteria voor de leeftijd. Daarom worden alle personen

ouder dan 19 jaar uit de antwoordenset gehaald. Hierdoor verdwijnen 3 personen van 20 jaar en

telkens één persoon van 21,22, 23, 25, 27 en 42 jaar. Dit zijn in totaal 9 personen.

Hieronder worden kort de persoonskenmerken weergegeven en de belangrijkste resultaten op de

vragenlijsten.

3.4.2. KENMERKEN VAN DE STEEKPROEF.

In totaal deden 149 jongens (33,1%) en 301 meisjes (66,9%) mee aan het onderzoek, van 144

respondenten is het geslacht onbekend. De leeftijd van de respondenten varieert van 11 tot 19

jaar. De gemiddelde leeftijd is 16 jaar (SD 1,469) Tijdens de analyses worden verschillende

leeftijdscategorieën samengenomen, zodanig dat er een verdeling is volgens de adolescentiefases.

Op deze manier zijn 29,5% van de jongeren 11 tot 15 jarigen die zich in de vroege adolescentie

bevinden, 57,9% zijn 16 tot 17 jarigen die zich in de middenadolescentie bevinden en 12,6% zijn

18 tot 19 jarigen die zich in de late adolescentie bevinden. De nationaliteit die het meest

voorkomt is de Belgische nationaliteit (97,3%). De meerderheid van de respondenten volgt les in

het ASO (70,3%) en het TSO (21,5%). De respondenten die BSO (6,6%) en KSO (1,6%) volgen,

zijn in de minderheid. Een overzicht vindt u in tabel 1.

42

Tabel 1: Overzicht van de Steekproefkenmerken

Aantal Geslacht Leeftijd Opleiding

Man Vrouw Vroege

adolescentie

Midden

adolescentie

Late

adolescentie

ASO TSO BSO KSO

N=612 N=

149

N=

301

N=

131

N=

257

N=

56

N=

307

N=

94

N=

29

N=

7

33,1% 66,9% 29,5% 57,9% 12,6% 70,3% 21,5% 6,6% 1,6%

In tabel 2 vindt u een overzicht van het aantal respondenten die wel of geen alcohol en drugs

gebruiken. U vindt er ook het totale gebruik terug, dat zowel het alcohol- (90,4%) als druggebruik

(28,5%) omvat. Wanneer een adolescent één van beide, of beiden gebruikt, omschrijven we dit als

middelengebruik. Dit aantal blijkt vrij hoog te zijn (90,7%).

Tabel 2: Overzicht van het Aantal Gebruikers

Middelengebruik Alcoholgebruik Druggebruik

Ja Nee Ja Nee Ja Nee

N= 594 N= 539 N= 55 N= 538 N= 56 N= 162 N= 407

90,7% 9,3% 90,4% 9,6% 28,5% 71,5%

Wanneer we de gemiddelde scores op de QRI bekijken, merken we op dat de gemiddelde

totaalscore (3,294) vrij hoog is. Deze score werd aangeduid op een likert-schaal van één tot vier.

De gemiddelde score op de MSPSS is 5,683, dit op een likert-schaal van één tot zeven.. Het valt

op dat de jongeren meer steun ervaren van vrienden dan van familie.

De gemiddelde score op de AADIS is 30,234. Wellicht is deze hoge score te wijten aan het groot

aantal adolescenten dat regelmatig alcohol drinkt. Een overzicht vindt u in tabel 3.

Tabel 3: Overzicht van de Gemiddelden op de QRI, MSPSS en AADIS

QRI MSPSS AADIS Intensiteit Steun Conflict Totaal Familie Vrienden Totaal

Mean 3,243 3,462 3,223 3,294 5,270 6,076 5,683 30,234

SD 0,560 0,510 0,537 0,381 1,474 1,096 1,085 12,059 Noot: QRI: Quality of Relationships Inventory; MSPSS: Multidimensional Scale of Perceived Social Support;

AADIS: Adolescent Alcohol and Drug Involvement Scale

43

4. ONDERZOEKSRESULTATEN.

4.1. IS ER EEN VERSCHIL IN DE VRIENDSCHAPSKWALITEIT BIJ

ADOLESCENTE JONGENS EN MEISJES?

Er werd nagegaan of er een significant verschil bestaat tussen jongens en meisjes op vlak van

kwaliteit van vriendschap.

Uit de gegevens kan geconcludeerd worden dat er een significant verschil bestaat tussen de twee

groepen, jongens en meisjes, op vlak van kwaliteit van vriendschap. (t 430 = -5,108; P = .000)

Het gemiddelde resultaat op de vriendschapskwaliteit bij meisjes ligt 0.188 hoger dan dat van

jongens (3.360> 3.172).

4.2. IS ER EEN RELATIE TUSSEN DE LEEFTIJD VAN DE

ADOLESCENT EN DE KWALITEIT VAN VRIENDSCHAP?

Er werd onderzocht of de leeftijd van de adolescent een voorspeller is van de kwaliteit van

vriendschap. Uit de resultaten blijkt dat de leeftijd geen voorspeller is. P(|F 1,427|>.480)=.489

De correlatie blijkt slechts -.033 (p < .05) te zijn.

4.3. IS ER EEN RELATIE TUSSEN SOCIALE STEUN EN DE

KWALITEIT VAN VRIENDSCHAP BIJ ADOLESCENTEN?

Er werd onderzocht of de gepercipieerde steun, gemeten door de MSPSS, de kwaliteit van

vriendschap voorspelt. Uit de resultaten blijkt dat er een verband bestaat tussen de gepercipieerde

sociale steun en de kwaliteit van vriendschap. De gepercipieerde sociale steun kan de kwaliteit

van vriendschap voorspellen. P(|F 1,447|>54.598)=.000 Er is sprake van een zwakke correlatie

(r = .33, p < .05).

4.4. ZIJN ER VERSCHILLEN IN HET ALCOHOL-, DRUG- EN HET

TOTALE GEBRUIK BIJ ADOLESCENTE JONGENS EN MEISJES?

Er werd onderzocht of er een significant verschil bestaat tussen het alcohol- en druggebruik bij

jongens en meisjes. Ook het totale gebruik werd onderzocht. Uit de gegevens blijkt dat er geen

44

verschillen bestaan tussen jongens en meisjes op vlak van alcoholgebruik (t 448 = .967; P = .334)

en het totale gebruik. (t 336,139 = .897; P = .370; 2-zijdig)

Er bestaan wel verschillen tussen jongens en meisjes op vlak van druggebruik. (t 446 = 4.070; P =

.000; 2-zijdig) Jongens gebruiken gemiddeld meer drugs dan meisjes. (0.43 > 0.25) De resultaten

zijn terug te vinden in tabel 2.

Tabel 4: Het Alcohol-, Drug-, en Totale Gebruik bij Jongens en Meisjes

Jongens Meisjes M (SD) M (SD) t

Totaal gebruik 0.94 (.239) 0.92 (.276) t 448 =.967

Alcoholgebruik 0.94 (.239) 0.91 (.281) t 336,139 =.897

Druggebruik 0.43 (.497) 0.25 (.432) t 446 = 4.070*

*p ≤ .05

4.5. ZIJN ER VERSCHILLEN IN KWALITEIT VAN VRIENDSCHAP

BIJ JONGENS EN MEISJES DIE MIDDELEN, ALCOHOL OF DRUGS

GEBRUIKEN?

4.5.1. TOTAAL MIDDELENGEBRUIK.

4.5.1.1. Totale kwaliteit.

Er werd onderzocht of er verschillen zijn op vlak van totale vriendschapskwaliteit bij jongens en

meisjes die middelen, dit wil zeggen alcohol en/ of drugs, gebruiken.

Uit de resultaten valt af te leiden dat er geen verschillen zijn op totale vriendschapskwaliteit

tussen jongens en meisjes die middelen gebruiken. Er is geen sprake van een hoofdeffect van het

geslacht (F(1,428)=1.328, p=.250), van middelengebruik (F(1,428)=.560, p=.455) of van een

interactie-effect tussen beiden. (F(1,428)=2.013, p=.157)

4.5.1.2. Intensiteit, steun en conflict.

Er werd onderzocht of er verschillen zijn bij jongens en meisjes die middelen gebruiken op de

subschalen intensiteit, steun en conflict. De resultaten van deze test dienen met enige

voorzichtigheid bekeken te worden aangezien niet is voldaan aan de Levene-test voor gelijkheid

van varianties in de verschillende groepen.

Uit de resultaten blijkt dat er een hoofdeffect is van het geslacht op het gemiddelde conflict.

(F(1,422)=4.774, p=.029) De geschatte gemiddelden op het aspect conflict bij adolescente

jongens en meisjes zijn respectievelijk 3.043 en 3.295. De resultaten zijn terug te vinden in tabel

3.

45

Tabel 5: Het Gemiddelde Conflict bij Jongens en Meisjes.

Jongens Meisjes

M (SD) M (SD)

F(1,422)

Conflict 3.043 (.100) 3.295 (.057) 4.774*

*p ≤ .05

Daarnaast is er een interactie-effect van middelengebruik en geslacht, gerelateerd aan de

gemiddelde steun gemeten door de QRI. (F(1,422)=8.549, p= .004) De geschatte gemiddelden

voor niet gebruikende jongens en meisjes zijn respectievelijk 3.653 en 3.247. Voor wel

gebruikende jongens en meisjes is dit 3.327 en 3.549. De resultaten zijn terug te vinden in tabel 4.

Tabel 6: De Gemiddelde Steun bij Jongens en Meisjes

Jongens Meisjes

geen gebruik wel gebruik geen gebruik wel gebruik

M (SD) M (SD) M (SD) M (SD)

F(1,422)

Steun 3.653 (.182) 3.327 (.042 ) 3.247 (.103) 3.549 (.029) 8.549*

*p ≤ .05

4.5.2. ALCOHOL



meisjes die alcohol drinken.

Uit de resultaten valt af te leiden dat er geen verschillen zijn op totale vriendschapskwaliteit

tussen jongens en meisjes die alcohol drinken. Er is geen sprake van een hoofdeffect van het

geslacht (F(1,428)=1.485, p=.224), van alcoholgebruik (F(1,428)=.427 p=.492) of een interactie-

effect tussen beiden. (F(1,428)=1.850, p=.174)


Er werd onderzocht of er verschillen zijn bij jongens en meisjes die alcohol gebruiken, op de




Uit de resultaten blijkt dat er een hoofdeffect is van het geslacht op het gemiddelde conflict.

(F(1,422)=4.527 p=.034) De geschatte gemiddelden op het aspect conflict bij adolescente jongens

en meisjes zijn respectievelijk 3.043 en 3.287. De resultaten zijn terug te vinden in tabel 5.

46

Tabel 7: Het Gemiddelde Conflict bij Jongens en Meisjes

Jongens Meisjes

M (SD) M (SD)

F(1,422)

Conflict 3.043 (.100) 3.287 (.056) 4.527 *

*p ≤ .05

Daarnaast is het interactie-effect van alcoholgebruik en geslacht gerelateerd is aan de gemiddelde

intensiteit, (F(1,422)=4.175, p= .042) en aan de gemiddelde steun. (F(1,422)=7.687, p= .006) Er is

met andere woorden een interactie-effect van middelengebruik en geslacht op de gemiddelde

steun. De geschatte gemiddelden voor niet gebruikende mannen en vrouwen zijn respectievelijk

3.653 en 3.280. Voor wel gebruikende mannen en vrouwen is dit 3.327 en 3.547. De resultaten

zijn terug te vinden in tabel 6.

Tabel 8: De Gemiddelde Steun en Intensiteit bij Jongens en Meisjes

Jongens Meisjes

geen gebruik wel gebruik geen gebruik wel gebruik

M (SD) M (SD) M (SD) M (SD)

F(1,422)

Intensiteit 3.262 (.204) 3.095(.047) 3.014 (.113) 3.340(.033) 4.175*

Steun 3.653 (.182) 3.327 (.042) 3.247 (.042) 3.547 (.030) 7.687*

*p ≤ .05

4.5.3. DRUGS.



meisjes die drugs gebruiken. De resultaten dienen met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te

worden aangezien niet voldaan is aan de Levene- test voor homogeniteit van varianties.

Uit de resultaten valt af te leiden dat er verschillen zijn bij jongens en meisjes in de kwaliteit van

vriendschap. Er is sprake van een hoofdeffect van het geslacht (F(1,427)=23.112, p=.000). De

verschillen in de groepsgemiddelden op totale vriendschapskwaliteit voor adolescente jongens en

meisjes die drugs gebruiken zijn respectievelijk 3,171 en 3,359. In tabel 7 vindt u de resultaten

terug. Er is geen sprake van een hoofdeffect van druggebruik (F(1,427)=.126 p=.723) of van een

interactie-effect tussen geslacht en druggebruik. (F(1,427)=.025, p=.874)

47

Tabel 9: Het Geslacht en de Kwaliteit van Vriendschap bij Jongens en Meisjes

Jongens Meisjes

M (SD) M (SD)

F(1,427)

QRI TOTAAL 3,171 (.030) 3.359 (.024) 23.112 *

*p ≤ .05


Er werd onderzocht of er verschillen zijn bij jongens en meisjes die drugs gebruiken op de




Uit de resultaten blijkt dat er een hoofdeffect is van het geslacht op de gemiddelde intensiteit

(F(1,421)=18.218, p=.000). De geschatte gemiddelden van jongens en meisjes zijn respectievelijk

3.099 en 3.354. Daarnaast is er een hoofdeffect van het geslacht op de gemiddelde steun

(F(1,421)=14.112 p=,000). De geschatte gemiddelden van jongens en meisjes zijn respectievelijk

3.346 en 3.546. Tot slot is er een hoofdeffect van het geslacht op het gemiddelde conflict

(F(1,421)=5.313 , p=,022). De geschatte gemiddelden van jongens en meisjes zijn respectievelijk

3.120 en 3.250.

Tabel 10: De Gemiddelde Intensiteit, Steun en Conflict bij Jongens en Meisjes

Jongens Meisjes

M (SD) M (SD)

F(1,422)

Intensiteit 3.099 (.047) 3.354 (.037) 18.218*

Steun 3.346 (.042) 3.546 (.033) 14.112*

Conflict 3.120 (.044) 3.250 (.035) 5.313*

*p ≤ .05

4.6. IS ER EEN RELATIE TUSSEN MIDDELEN-, ALCOHOL- EN

DRUGGEBRUIK EN DE KWALITEIT VAN VRIENDSCHAP BIJ

ADOLESCENTEN?

4.6.1. TOTALE MIDDELENGEBRUIK.

Om te beginnen is onderzocht of er een significant verschil bestaat op vlak van kwaliteit van

vriendschap tussen twee groepen, namelijk jongeren die wel middelen (dit wil zeggen alcohol en/

of drugs) gebruiken en jongeren die dit niet doen.

48

Uit de resultaten kunnen we afleiden dat er geen verschillen zijn tussen de twee groepen op vlak

van kwaliteit van vriendschap. ( t 34,68 = -1,003; P=.323; 2-zijdig)

4.6.2. ALCOHOLGEBRUIK.

Er werd onderzocht of er een significant verschil bestaat op vlak van kwaliteit van vriendschap

tussen jongeren die wel alcohol gebruiken en jongeren die dit niet doen.

Uit de resultaten tabel kan geconcludeerd worden dat er geen verschillen bestaan tussen de twee

groepen op vlak van kwaliteit van vriendschap. (t 35,935 = -,949; P = ,349; 2-zijdig)

4.6.3. DRUGGEBRUIK.

Er werd nagegaan of er een significant verschil bestaat op vlak van kwaliteit van vriendschap

tussen jongeren die wel drugs gebruiken en jongeren die dit niet doen.

Uit de resultaten kan geconcludeerd worden dat er geen verschillen bestaan tussen de twee

groepen op vlak van kwaliteit van vriendschap. (t 241,280= 1,496; P = ,136; 2-zijdig)

4.7. ZIJN ER VERSCHILLEN IN KWALITEIT VAN VRIENDSCHAP

BIJ JONGEREN IN DE VROEGE, MIDDEN EN LATE ADOLESCENTIE

DIE WEL OF GEEN ALCOHOL, DRUGS OF MIDDELEN GEBRUIKEN?

4.7.1. TOTALE MIDDELENGEBRUIK.


Er werd onderzocht of er verschillen bestaan op vlak van de totale kwaliteit van vriendschap

tussen jongeren die wel en geen middelen dit wil zeggen alcohol en/ of drugs) gebruiken in de

vroege, de midden en de late adolescentie. De resultaten van deze test dienen echter met enige



Uit de resultaten blijkt dat de totale vriendschapskwaliteit niet in functie is van de

leeftijdscategorie (F(2,423)=.255 , p=.775), en het middelengebruik (F(1,423)=.792 , p=.374). Er

is ook geen interactie-effect te vinden tussen het gebruik en de leeftijdscategorie (F(2,423)=1.151,

p=.317).


Er werd onderzocht of de aspecten intensiteit, steun en conflict van de kwaliteit van vriendschap

significant verschillen bij adolescenten die wel of geen middelen gebruiken in de vroege, midden

en late adolescentie.

Uit de resultaten blijkt dat de aspecten intensiteit (F(2,420)=.027, p=.974), steun(F(2,420)=.567,

p=.568) en conflict F(2,420)=.529, p=.589) zijn niet in functie zijn van de leeftijdscategorie.

49

De intensiteit(F(2,420)=2.131, p=.145), steun (F(2,420)=.285, p=.594) en conflict (F(2,420)=.043,

p=.836) niet ook niet in functie zijn van het totale gebruik.

Er is ook geen interactie-effect te vinden tussen het gebruik en de leeftijdscategorie.

4.7.2. ALCOHOLGEBRUIK.



tussen adolescenten die wel en geen alcohol gebruiken in de vroege, de midden en de late

adolescentie.

Uit de resultaten blijkt dat de totale vriendschapskwaliteit niet in functie is van de

leeftijdscategorie (F(1,423)=.101, p=.904) of het alcoholgebruik (F(1,423)=.487, p=.486). Er is

ook geen interactie-effect te vinden tussen het gebruik en de leeftijdscategorie (F(2,423)=1.037,

p=.355). De resultaten van deze test dienen echter met enige voorzichtigheid bekeken te worden

aangezien niet is voldaan aan de Levene-test voor gelijkheid van varianties in de verschillende

groepen.

4.7.2.2. Intensiteit, steun en conflict


significant verschillen bij adolescenten die wel of geen alcohol gebruiken in de vroege, midden en

late adolescentie.

Uit de resultaten blijkt dat de aspecten intensiteit (F(2,420)=.110 p=.896), steun (F(2,420)=.440,

p=.644), en conflict (F(2,420)=.673, p=.511) niet in functie zijn van de leeftijdscategorie.

De intimiteit (F(2,420)=1.349, p=.246), steun (F(2,420)=.030, p=.863) en conflict (F(2,420)=.079,

p=.778) zijn eveneens niet in functie van het alcoholgebruik.

Er is ook geen interactie-effect te vinden tussen het gebruik en de leeftijdscategorie.

4.7.3. DRUGGEBRUIK.



tussen adolescenten die wel en geen drugs gebruiken in de vroege, de midden en de late

adolescentie. De resultaten van deze test dienen met enige voorzichtigheid bekeken te worden

aangezien niet is voldaan aan de Levene-test voor gelijkheid van varianties in de verschillende

groepen.

Uit de gegevens tabel blijkt dat de totale vriendschapskwaliteit niet in functie is van de

leeftijdscategorie (F(1,422)=.850 p=.428) of het druggebruik (F(1,422)=.033 p=.856). Er is ook

geen interactie-effect te vinden tussen het gebruik en de leeftijdscategorie (F(1,422)= 2.965

p=.53).

50



significant verschillen bij adolescenten die wel of geen drugs gebruiken in de vroege, midden en

late adolescentie.

Uit de gegevens blijkt dat de aspecten intensiteit (F(1,419)=.459 p=.633), steun (F(1,419)=.377

p=.686) en conflict (F(1,419)=.367 p=.693) niet in functie zijn van de leeftijdscategorie.

De aspecten intensiteit (F(1,419)=.430 p=.513), steun (F(1,419)=.382 p=.537) en conflict

(F(1,419)=1.093 p=.296) zijn eveneens niet in functie van het druggebruik.

Er is ook geen interactie-effect te vinden tussen het gebruik en de leeftijdscategorie. Uit de

resultaten blijkt dat er geen verschillen in kwaliteit van vriendschap zijn bij jongens en meisjes die

wel of geen drugs gebruiken in de verschillende leeftijdscategorieën.

4.8. IS ER EEN VERSCHIL OP VLAK VAN DE KWALITEIT VAN

VRIENDSCHAP BIJ JONGEREN DIE EEN PROBLEEMSCORE HALEN

OP DE AADIS EN JONGEREN DIE DIT NIET DOEN?

Er werd onderzocht of er een verschil is in de kwaliteit van vriendschap bij jongeren die een

probleemscore halen op de AADIS (een hogere score dan 37) en bij jongeren die dit niet doen

(score van 36 of minder).

Uit de resultaten blijkt dat er geen verschil is op vlak van vriendschapskwaliteit bij jongeren die

een probleemscore halen op de AADIS en jongeren die dit niet doen. (t 211,743 = 1,055; P =

,292; 2-zijdig)

51

5. Discussie. 5.1. BESPREKING VAN DE ONDERZOEKSVRAGEN.

Dit thesisonderzoek onderzocht het middelengebruik bij adolescenten, de sociale steun en de

kwaliteit van vriendschap. Het werd gevoerd bij 619 elf- tot negentien- jarigen. Uit de resultaten

bleek dat er verschillen zijn in de gemiddelde vriendschapskwaliteit van jongens en meisjes. Er

bleken ook verschillen te zijn in het druggebruik van jongens en meisjes. Tevens bleek de sociale

steun de vriendschapskwaliteit te voorspellen. Deze vriendschapskwaliteit verschilt echter niet bij

adolescenten die wel of geen middelen gebruiken, of die een probleemscore halen op de AADIS.

Uit de prevalentiecijfers blijkt dat alcoholgebruik goed ingeburgerd is bij de respondenten, 90,6%

drinkt of heeft ooit al eens alcohol gedronken. Alcohol is blijkbaar vaak het eerst gebruikte

middel, maar is ook het meest gebruikt. Dit is consistent met verschillende andere studies

(Andrews et al; Kandel & Faust; Johnston et al.; Duncan et al. in Duncan et al., 1998; Vereniging

voor Alcohol- en andere Drugproblemen, 2006)

Daarnaast is uit ons onderzoek gebleken dat jongeren die drugs gebruiken ook alcohol drinken,

en dus meerdere middelen gebruiken. Dit meervoudige gebruik is volgens Segal & Stewart (1996)

kenmerkend voor adolescenten. Ze roken, drinken alcohol of gebruiken drugs samen met een

ander middel. Volgens Kandel zijn alcohol en sigaretten gateway drugs, dit zijn drugs die de deur

openen naar ander, illegaal middelengebruik. (Kandel, Yamaguchi, & Chen, 1992) De

gatewaytheorie kan verbonden worden aan de inmiddels weerlegde stepping stone-theorie.

Volgens deze theorie zet cannabisgebruik een biologisch proces op gang dat onvermijdelijk leidt

tot het gebruik van andere illegale drugs. Het gebruik zou dus starten bij een middel dat als

minder schadelijk gepercipieerd wordt. (Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen,

2004) Epidemiologische gegevens bewezen dat deze theorie echter achterhaald is. (Tarter,

Vanyukov, Kirisci, Reynolds, & Clark, 2006) Van alle cannabisgebruikers gaat slechts een kleine

minderheid over tot het gebruik van andere drugs, en geen enkel onderzoek kon ooit de

biologische interactie bewijzen. Daarnaast is de volgorde in het gebruik van producten op zich

onvoldoende om als stepping stone te worden bevestigd. Want de groep van illegale

druggebruikers experimenteerde voordien meestal al met alcohol en tabak. Maar de meeste

mensen die alcohol en tabak gebruiken gaan evenwel niet over tot het gebruik van illegale drugs,

en ook de meeste cannabisgebruikers gaan niet over tot andere drugs, een aantal jongeren

gebruiken ook cannabis als eerste drug. (Tarter et al., 2006) Er zijn dus andere factoren die

bepalen of men overstapt naar andere en zwaardere drugs.

Meervoudig gebruik vindt volgens Pearson et al. (2006) zijn oorsprong doordat er in

verschillende contexten andere drugs gebruikt worden. Alcoholgebruik gebeurt bijvoorbeeld in

een café, terwijl roken vooral voorkomt op school. Op deze manier wordt het meervoudig

gebruik verklaard. Dit betekent evenwel niet dat er sprake is van polydruggebruik. Volgens de

52

Wereldgezondheidsorganisatie omvat polydruggebruik: “The use of more than one drug or type

of drug by an individual, often at the same time or sequentially, and usually with the intention of

enhancing, potentiating, or counteracting the effects of another drug.”

(Wereldgezondheidsorganisatie) Wij maken hier een onderscheid tussen polydruggebruik en

meervoudig gebruik. Onder het meervoudig gebruik verstaan wij ook het gebruik van sigaretten,

alcohol, energydrinks… en dit gebruik heeft niet in se de bedoeling om effecten van andere drugs

te versterken of te verzwakken.

Het European Monitoring Centre for Drugs and Drugs Addiction (EMCDDA) constateerde dat

er vaak een meervoudig gebruikspatroon bestaat. Vaak zijn dit zijn mannen en vrouwen, die

cannabis en stimulerende middelen in combinatie met alcohol of andere middelen gebruiken

(zoals hallucinogenen). Volgens Strang, Griffits, Powis, Fountain, Williamson & Gossop (1999)

heeft dit polydruggebruik vier hoofdfuncties: het maximaliseert het effect, het houdt de negatieve

effecten in evenwicht, het houdt de negatieve effecten onder controle, en het werkt als substitutie

van gewenste effecten.

De prevalentie van polydruggebruik is hoger onder jongeren in dansclubsettings dan onder jonge

mensen in andere settings. De drugs waarover het daarbij gaat zijn alcohol, cannabis en

stimulerende middelen. Uit een onderzoek (Calafat et al. in EMCDDA, 2002) naar druggebruik in

het uitgaanscircuit is gebleken dat ongeveer de helft van de druggebruikers in de partyscène

aangaf dat zij alcohol met cannabis combineerden, of alcohol met ecstasy, of cannabis met

ecstasy. Alcohol speelt een overheersende rol bij het gebruik van recreatieve drugs. Maar er is ook

gebleken dat niet enkel tijdens het uitgaan drugs gebruikt worden, vaak gebeurt dit ook voor en

na het uitgaan. Er bestaat met andere woorden een typisch gebruikspatroon in de uitgaanssetting

dat als volgt weergegeven kan worden: stimulerende middelen worden vooral gebruikt voor en

tijdens het uitgaan, hallucinogenen vooral tijdens het uitgaan, terwijl na het uitgaan vooral

teruggegrepen wordt naar verdovende middelen. Alcohol wordt dan weer voor en tijdens het

uitgaan gebruikt. (Riley & Hayward, 2004) Maar de meerderheid van de mensen die drugs

gebruiken in hun vrije tijd, consumeren geen combinaties van grote hoeveelheden illegale drugs

en alcohol, maar gebruiken het in mindere mate. (Calafat in EMCDDA, 2002)

Toch lijkt onderzoek er wel op te duiden dat het percentage jongeren dat overgaat op zwaardere

patronen van druggebruik toeneemt. (Casselman & Meeuwissen, 2001; EMCDDA, 2002;

ESPAD, 2003) Er is dan ook een toenemende bezorgdheid over de gezondheidsrisico's en

mogelijke schade op lange termijn ten gevolge van specifieke gebruikspatronen van recreatieve

drugs. Het polydruggebruik, maar ook enkelvoudig alcoholgebruik of druggebruik houdt grote

risico’s in. Deze risico’s verhogen nog wanneer men meerdere middelen samen gebruikt. Omdat

alcohol een sociaal aanvaard middel is, denkt men vaak minder na bij deze risico’s, maar toch zijn

deze nog reëel. Dit mag zeker niet uit het oog verloren worden.

Als antwoord op de eerste onderzoeksvraag‘Is er een verschil in de kwaliteit van vriendschap bij

adolescente jongens en meisjes?’ vonden we dat de gemiddelde vriendschapskwaliteit bij meisjes hoger

ligt dan de gemiddelde kwaliteit bij jongens. Dit was consistent met onze verwachtingen en met

53

de literatuur. Meisjes zouden namelijk meer gericht zijn op de relatie dan jongens. Dit leidt tot

een hogere intimiteit en een verhoging van deze intimiteit over een langere periode binnen

vriendschap tussen meisjes. (Gilligan; Belenky, Clinchy, Goldberger & Tarule in Way & Greene,

2006; Buhrmester; Sapadin; Sharabany et al. in Radmacher & Azmitia, 2006) Deze verhoogde

intimiteit suggereert een verhoging van de kwaliteit van vriendschap. Dit is consistent met onze

resultaten. Ook ander onderzoek naar de vriendschapskwaliteit bij meisjes heeft uitgewezen dat

zij een hogere kwaliteit rapporteren dan jongens. (Berndt & Keefe, 1995; Furman & Buhrmester,

1992) Meisjes vertonen meer responsief en steunend gedrag, meer zelfonthulling en minder

disputen in hun interacties. (Phillipsen, 1999)

Er kunnen verschillende verklaringen gezocht worden voor dit verschil in vriendschapskwaliteit.

Een eerste verklaring kan gezocht worden in het feit dat meisjes op een meer positieve manier

met elkaar omgaan dan jongens. (Brendgen, Markiewicz, Doyle, & Bukowski, 2001) Uit

onderzoek van Berndt & Keefe (1995) blijkt dat de gemiddelde verschillen in

vriendschapskwaliteit complementair zijn aan verschillen in interacties. Meisjes vertonen meer

positief gedrag zoals responsiviteit, en minder negatief gedrag zoals kritiek en conflictgedrag.

Deze bevinding is consistent met vorig onderzoek (Denton & Zarbatany, Maccoby & Jacklin,

Philipsen in Brendgen et al., 2001) waaruit blijkt dat jongens minder ondersteunend gedrag en

meer agressief en confronterend gedrag vertonen. De geslachtsverschillen in de kwaliteit van

vriendschap kunnen dus veroorzaakt worden doordat meisjes meer harmonieuze interacties

hebben met hun vrienden. Jongens daarentegen, zijn minder toegeeflijk en meer confronterend.

Dit patroon komt nog meer naar boven bij beste vriendschappen, waarbij meisjes nog

responsiever en jongens nog kritischer zijn. Hartup (in Brendgen et al., 2001) suggereert dat

competitief en confronterend gedrag meer normatief is voor jongens dan voor meisjes. Ook

Phillipsen (1999) ontdekte verschillen in de vriendschapsrelaties bij jongens en meisjes. Hij

onderzocht de relaties op vlak van communicatie. Vriendschappen tussen meisjes bevatten

minder suggesties, vragen en disputen dan vriendschappen tussen jongens. Meisjes zijn meer

passief in hun communicatie dan jongens, die meer assertief zijn. Deze bevindingen kunnen van

grote invloed zijn op de vriendschapskwaliteit die gepercipieerd werd in ons onderzoek.

Een tweede verklaring (Buhrmester & Furman in Brendgen et al., 2001) suggereert dat er

geslachtsverschillen ontstaan omdat veel gedrag dat onderliggend is aan de vriendschapskwaliteit

meer past bij wat meisjes omschrijven als een goede vriendschapskwaliteit. Jongens omschrijven

vriendschapskwaliteit anders. Meisjes rapporteren daarnaast vaak minder negatieve aspecten dan

jongens.

Er dient wel steeds in het achterhoofd gehouden worden dat de gedragsverschillen tussen

jongens en meisjes relatieve verschillen zijn en dat jongens en meisjes allebei hoge mates van

positief gedrag vertonen en in mindere mate negatief gedrag vertonen in hun interacties met

vrienden.

Met betrekking tot de tweede onderzoeksvraag ‘Is er een relatie tussen de leeftijd van de adolescent en de

kwaliteit van vriendschap?’ zijn er verschillende auteurs die er op wijzen dat de perceptie van

54

vriendschapskwaliteit stijgt met de leeftijd. Oudere adolescenten gaan hun vriendschapsrelaties als

meer kwaliteitsvol zien dan jongere adolescenten. (Way & Greene, 2006) In dit thesisonderzoek is

dit niet teruggevonden bij de adolescenten die alcohol en/of drugs gebruiken, of in de totale

steekproef. We vonden geen samenhang tussen de kwaliteit van vriendschap en de leeftijd, of in

de kwaliteit van vriendschap, de leeftijd en het middelengebruik. In een vergelijkbaar onderzoek

van Selfout, Branje & Meeus (2008), is dit verband ook niet teruggevonden. Zij onderzochten of

er een verband aanwezig is tussen vriendschapskwaliteit en delinquentie, maar ook zij vonden

geen verband tussen deze zaken.

De derde onderzoeksvraag ging na of er een relatie is tussen de ontvangen sociale steun en kwaliteit van

vriendschap. Er bleek dat er een verband bestaat tussen de sociale steun en de kwaliteit van

vriendschap. Dit is consistent met het onderzoek van Franco & Levitt (1998), zij vonden dat de

sociale steun van familie een voorspeller is voor de vriendschapskwaliteit. De aanwezigheid van

sociale steun, onder andere van ouders, biedt de jongere emotionele veiligheid. Hun sociale steun

speelt daarnaast een actieve rol bij het coachen en ontwerpen van de sociale omgeving van de

jongere. (Parke & Buriel, Putalazz & Heflin in Franco & Levitt, 1998) Hoe hoger de sociale steun

is, hoe hoger de vriendschapskwaliteit is.

Wanneer we onderzoeksvraag 4 bekijken, blijken er geen verschillen te zijn in het totale middelen- en

alcoholgebruik bij adolescente jongens en meisjes, maar bleken er wel verschillen te zijn op vlak van

druggebruik. Ook eerder onderzoek (Segal & Stewart, 1996) rapporteerde dat er verschillen zijn bij

jongens en meisjes op vlak van druggebruik, en dat deze verschillen groter zijn in de late

adolescentie. In het algemeen gebruiken jongens meer drugs dan meisjes. (Segal & Stewart, 1996;

Young, Corley, Stallingsa, Rheea, Crowley, & Hewitt, 2002) Dit verschil kan te wijten zijn aan het

feit dat jongens makkelijker in contact komen met drugs dan meisjes. (Van Etten, Neumark, &

Anthony, 1999) Desalniettemin is het gebleken dat het gebruik van vrouwen de laatste jaren in de

lift zit. (Becker & Ming, 2008; Crome & Kumar, 2007) Dat in vergelijking met jongens, meisjes

minder meisjes drugs gebruiken, wil niet zeggen dat ze minder kwetsbaar zijn. Er is namelijk

aangetoond dat wanneer meisjes starten met druggebruik, ze sneller evolueren naar

afhankelijkheid. (Becker & Ming, 2008; Hser, Anglin, & McGlothlin, 1987) Er wordt ook

gesuggereerd dat er een biologische basis is voor de kwetsbaarheid ten opzichte van druggebruik

bij vrouwen. Een aantal biologische mechanismen werden onderzocht en daaruit bleek dat

oestrogeen een grote rol speelt in de responsiviteit en sensitiviteit van vrouwen tegenover drugs,

meerbepaald gaat het hierbij om psychostimulantia. (Lynch, 2006) Daarnaast blijkt dat het initiële

gebruik van vrouwen vaak beïnvloed wordt door het gebruik van de partner. (Hser et al., 1987)

Door hun liefdesrelaties worden ze vaak extra kwetsbaar voor middelengebruik, meestal hebben

ze ook een gebruikende partner die een risico vormt. Binnen deze relaties komt daarnaast ook

vaak nog eens geweld voor.(El-Bassel, et al., 2003; Goldberg, 1995; Swift, Copeland, & Hall,

1996)

55

Meisjes zijn ook meer kwetsbaar voor de gevolgen van gebruik. Meisjes die ernstige problemen

hebben met druggebruik lopen vaker weg van huis en hebben een hoger risico op depressie

(Bukstein, Glancy, & Kaminer, 1992; Whitmore, Mikulich, Thompson, Riggs, Aarons, &

Crowley, 1997) of een borderline-stoornis (Crome & Kumar, 2007). Ook wanneer meisjes of

volwassen vrouwen willen stoppen met problematisch gebruiken, hebben ze het moeilijker dan

mannen. (Becker & Ming, 2008) Het is belangrijk om met al deze aspecten rekening te houden bij

de preventie en de behandeling. De hulpverleningsprogramma’s kunnen hieraan aangepast

worden. Toch dient ook het middelengebruik van mannen zeker niet uit het oog verloren te

worden, aangezien zij de grootste groep gebruikers zijn. Adequate hulpverlening is ook voor hen

belangrijk.

Waar in dit onderzoek toch rekening mee moet gehouden worden bij het bekijken en

interpreteren van de resultaten, is het feit dat adolescenten hun gebruik minimaliseren.

Minimalisatie van het gebruik is in feite een logische reactie, jongeren willen hun gebruik niet

altijd onder ogen zien, zeker wanneer ze veel drinken of drugs gebruiken. Daarom ontkennen of

minimaliseren ze het.

Toch blijft de zelfrapportage van jongeren consistent over tijd heen, al is dit minder het geval

voor jongeren die niet regelmatig drugs gebruiken. (Winters, Latimer, & Stinchfield, 2002)

Doordat deze jongeren onregelmatig gebruiken kan het zijn dat ze zich de tijdstippen van het

gebruik moeilijker herinneren. Dit kan zeker van toepassing zijn op de respondenten in het

huidige onderzoek, aangezien de meerderheid van hen occasionele druggebruikers zijn.

Een bijkomende opmerking over de rapportage van het gebruik is dat ongeveer één derde van de

respondenten aangeeft dat ze drinken of alcohol gebruiken uit verveling. We vonden dit toch

opmerkelijk en raden aan om dit nader te onderzoeken. De link tussen de vrijetijdsbesteding van

jongeren en hun middelengebruik lijkt ons existentieel. Onderzoek heeft in verband hiermee

uitgewezen dat vrijetijdsactiviteiten de jongeren een kans geven om vaardigheden te ontwikkelen

en om een gevoel van aanvaarding te ontwikkelen, ze kunnen op emotionele en cognitieve wijze

hun identiteit exploreren. (Dworkin, Larson, & Hanson in Thorlindsson & Bernburg, 2006) De

betrokkenheid of deelname aan activiteiten met andere jongeren, zelfs activiteiten die aanleunen

bij delinquentie, spelen een grote rol in de socialisatie. Uit het onderzoek van Thorlindsson en

Bernburg blijkt dat jongeren die aan sport doen en die deelnemen aan georganiseerde activiteiten,

bijvoorbeeld door jeugdhuizen of jeugdbewegingen, minder alcohol drinken en drugs gebruiken.

Ciairano, Bosma, Miceli & Settanni (2008) vonden dat vrijetijdsbesteding gecorreleerd is aan het

alcohol- en druggebruik. Adolescenten zullen meer gebruiken naarmate ze meer tijd doorbrengen

met hun vrienden in specifieke contexten zoals cafés en discotheken.

In de 5e onderzoeksvraag bekeken we of er verschillen zijn in kwaliteit van vriendschap bij jongens en

meisjes die middelen, alcohol of drugs gebruiken. Enkel op vlak van het druggebruik bleek er een

hoofdeffect te zijn van het geslacht op de kwaliteit van de vriendschaprelatie. De redenen

hiervoor kunnen nog verder onderzocht worden. Aangezien we geen verband vonden tussen de

56

kwaliteit van vriendschap en het totale gebruik en het drinken van alcohol, kan dit erop wijzen

dat er rekening moet gehouden worden met andere zaken die de vriendschapskwaliteit

beïnvloeden. Zo kan er bijvoorbeeld een invloed uitgeoefend worden door de tijd die vrienden

samen doorbrengen, door de activiteiten waaraan men samen deelneemt… Deze zaken werden

hierboven reeds kort aangehaald.

Op vlak van de deelaspecten van de vriendschapskwaliteit zijn er ook enkele interessante

resultaten. Het is opmerkelijk dat de sociale steun bij meisjes die middelen gebruiken hoger ligt

dan bij meisjes die niet gebruiken. Bij jongens is dit omgekeerd. Dit druist in tegen onze

verwachtingen, we verwachtten namelijk geen verschillen. Verder onderzoek zou kunnen

uitwijzen waarom er een hogere mate van sociale steun bestaat bij gebruikende meisjes.

Uit ons onderzoek blijkt ook de intensiteit en steun significant te verschillen bij jongens en

meisjes die wel en geen alcohol drinken. Bij niet gebruikende jongens liggen de intensiteit en

steun hoger dan bij wel gebruikende jongens, maar bij meisjes valt terug een omgekeerde trend

op te merken. Bij meisjes die alcohol drinken liggen de intensiteit en steun hoger dan bij meisjes

die dit niet doen. Ook dit druist in tegen onze verwachtingen. Volgens ons is ook hier verder

onderzoek nodig om uit te zoeken waarom er verschillen bestaan in deze aspecten bij

gebruikende jongens en bij meisjes, en waarom deze een tegenovergestelde trend vertonen.

Wanneer we in onderzoeksvraag 6 de relatie bekijken tussen enerzijds het, alcohol-, drug- en totale

middelengebruik en anderzijds de kwaliteit van vriendschap, blijkt dat er geen relatie aanwezig is.

Ondanks alle literatuur die er bestaat over negatieve beïnvloeding van vrienden (Bauman, Faris,

Ennet, Hussong, & Vangie, 2007; Curran, Stice, & Chassin, 1997; Duncan, Duncan, & Hops,

1998; Kandel, 1996; Maxwell, 2002; Patton, McMorris, Toumbourou, Hemphill, Donath, &

Catalano, 2004; Poelen, Engels, Van Der Vorst, Scholte, & Vermulst, 2007; Steinberg, Fletcher,

& Darling, 2007; Urberg, Degirmencioglu, & Pilgrim, 1997), lag dit in lijn van onze

verwachtingen. We verwachtten niet dat de vriendschapskwaliteit negatief beïnvloed zou worden

door het middelengebruik van de adolescent.

Een mogelijke verklaring voor het feit dat het verband in onze studie niet aangetoond werd, zou

kunnen liggen in het feit dat de vragenlijst geen specifieke aspecten onderzoekt, zoals prosociaal

gedrag. Het kan zijn dat, wanneer men dit aspect meer specifiek gaat bevragen, er wel een

verband blijkt te zijn met de kwaliteit van vriendschap. Jongeren worden positief beïnvloed door

vrienden die veel prosociaal verdrag vertonen, intiem zijn en andere positieve kenmerken hebben.

Ze worden negatief beïnvloed door vriendschappen met een hoge mate van conflict, rivaliteit en

andere negatieve kenmerken. Vriendschappen die van hoge kwaliteit zijn hebben een hoge mate

van positieve kenmerken en een lage mate van de negatieve. Het hebben van hoge

kwaliteitsvriendschappen wordt verondersteld positieve effecten te hebben op de sociale

ontwikkeling. Vriendschappen met veel negatieve kenmerken verhogen het storend gedrag

(Berndt, 2002) Druggebruik kan gezien worden als een aspect van dit storend gedrag.

Het resultaat van het huidige onderzoek is in contrast met een stelling van Segal & Stewart

(1996), volgens hen geeft druggebruik de adolescenten een vals gevoel van wederkerigheid, troost

57

en zelfvertrouwen. Dit suggereert dat voornamelijk ‘lege’ vriendschappen aangegaan worden, met

bijgevolg een lage kwaliteit. Ook Block & Block (1988) stellen dat jongeren die op experimentele

wijze drugs gebruiken meer moeilijkheden hebben om met anderen om te gaan, om met hen

overeen te komen, en relaties op te bouwen. Ook dit wordt tegengesproken door ons onderzoek.

Onderzoeksvraag 7 gaat na of er verschillen zijn in de totale kwaliteit van vriendschap, op de

subschalen intensiteit, steun en conflict, bij jongeren die wel en geen middelen, alcohol of drugs

gebruiken in de vroege, midden en late adolescentie. Aangezien er geen verband is gevonden

tussen de vriendschapskwaliteit en leeftijd leek de kans klein dat we een verband vonden met het

al dan niet gebruiken van alcohol of drugs. Voor de volledigheid hebben we deze test toch

uitgevoerd.

Tot slot gaat de 8e en laatste onderzoeksvraag na of er een is verschil op vlak van de kwaliteit van

vriendschap bij jongeren die een hoge score halen op de AADIS en jongeren die dit niet doen.

Ook hier vonden we geen verschil tussen beide groepen. Onze resultaten zijn gelijkaardig aan de

resultaten van Selfhout, Branje en Meeus (2008) zij vonden eveneens geen verband tussen

middelengebruik, vriendschapskwaliteit en delinquent gedrag bij adolescenten.

Bij het interpreteren van de resultaten dient opgemerkt te worden dat we te maken hebben met

een ‘normale’ sample van de bevolking. De jongeren die de vragenlijst invulden bevinden zich

niet in een klinische setting. Een gevolg hiervan is dat er sprake is van minder extreme vormen

van middelengebruik en dat daardoor de impact op de kwaliteit van de relatie minder groot is. De

AADIS zelf is ook een screeningsinstrument, waardoor ze niet verder ingaat op de ernst van het

gebruik wanneer dit hoger is dan de cut-off score. Daardoor is ze misschien niet het ideale

instrument om deze onderzoeksvraag goed te verduidelijken.

5.2. BEPERKINGEN EN AANBEVELINGEN VOOR VERDER

ONDERZOEK.

Een aantal beperkingen aan dit onderzoek mogen niet onvermeld blijven.

Ten eerste is het zo dat onze sample voornamelijk bestaat uit autochtone adolescenten, die

voornamelijk in het ASO les volgen. Dit kan een effect hebben op de generaliseerbaarheid naar

de gehele populatie. Allochtone jongeren en jongeren uit het BSO en TSO werden in mindere

mate bereikt.

Wel is het zo dat we, door een online onderzoek te voeren, ‘at random’ een onderzoeksgroep

creëerden. Maar hierbij moet rekening gehouden worden met het feit dat er, door deze werkwijze,

mogelijk een aantal doelgroepen uitgesloten werden. Bijvoorbeeld kansarme jongeren die niet

beschikken over een pc… Deze invloed probeerden we deels terug te schroeven door op enkele

scholen een oproep te doen en doordat het invullen op school kon gebeuren. Toch dienen we

58

hierbij rekening te houden met het feit dat veel jongeren die in grotere mate alcohol- en/of drugs

gebruiken vaak uitvallen op school. (Towsend, Flisher, & King, 2007) Op deze wijze kan het zijn

dat een belangrijke deel van de populatie niet bereikt werd.

Ten tweede is het zo dat er heel wat manieren zijn om een begrip te onderzoeken en te

definiëren. Er is bijvoorbeeld een hele reeks indicatoren om alcoholgebruik bij adolescenten te

meten, zoals de leeftijd van het eerste gebruik, hoeveelheid en frequentie van drinken, aantal

hevige drinkepisodes en alcoholgerelateerde problemen. (Windle, 2000) Hetzelfde geldt voor de

definiëring van het begrip druggebruik, de sociale steun en de vriendschapskwaliteit. Om deze

begrippen te definiëren moest steeds een keuze gemaakt worden uit een groot aantal indicatoren,

en elke keuze had gevolgen voor de verkregen resultaten. Hierbij aansluitend hoort de opmerking

dat het begrip ‘kwaliteit van vriendschap’ een abstract begrip is. Het begint reeds bij de term

vriendschap. Want wat houdt vriendschap nu eigenlijk in, en, is wat voor de ene persoon een

kwaliteitsvolle vriendschap is wel een kwaliteitsvolle vriendschap voor de ander? Er bestaat

discussie over het begrip vriendschap zelf en over de kwaliteit ervan. We hebben de impact

hiervan proberen te beperken door het begrip vriendschap voor onszelf te definiëren en deze

definitie door te trekken naar ons onderzoek.

Daarnaast is het ook zo dat men jongeren wel kan bevragen over hoe zij en vrienden zich

gedragen tegenover elkaar, wat ze samen doen en hoe ze de vriendschap percipiëren, maar toch

blijft deze informatie beperkt, want je hebt geen beeld op hoe jongeren zich daadwerkelijk

gedragen tegenover elkaar. De totale vriendschap is onmogelijk te vatten. Want het grote aantal

aspecten die een vriendschap inhoudt, zowel positieve als negatieve, worden gereduceerd tot voor

ons interpreteerbare resultaten, daardoor gaat heel wat informatie verloren. Wat dit begrip

inhoudt kan ook verschillen tussen vriendengroepen, vriendschappen kunnen op totaal

verschillende zaken gebaseerd zijn en is zijn erg subjectief. Hierop kan een beter beeld gekregen

worden door kwalitatieve studies uit te voeren met sociale netwerk analyses en met observaties.

Deze dienen uitgevoerd te worden in de natuurlijke omgeving van de jongeren, bijvoorbeeld op

school, tijdens sportactiviteiten… Ze zouden een goede aanvulling zijn omdat ze kenmerken van

vriendschappen en relaties kunnen illustreren en invloeden van vriendschappen zou kunnen

blootleggen waarvan de respondent zich zelf niet bewust is.

Hierbij aansluitend hoort een andere beperking van het onderzoek, namelijk dat er slechts één

persoon binnen een vriendschapsrelatie werd bevraagd, wat resulteert in een eenzijdige visie.

Deze werkwijze vermindert het begrip en het beeld dat we kunnen hebben op deze vriendschap.

Wanneer we twee personen zouden bevragen, zouden we betere en meer consistente resultaten

verkrijgen, en zouden er meer interpretaties mogelijk zijn, bijvoorbeeld in verband met

discrepanties in de antwoorden. Toekomstige studies zouden bijgevolg de percepties van beide

vrienden moeten bevragen, om op deze manier meer objectieve resultaten te verkrijgen.

59

5.3. AANBEVELINGEN VOOR DE PRAKTIJK.

Het onderzoek heeft enkele praktische gevolgen waarmee toch wel rekening dient gehouden te

worden. Ten eerste toont het onderzoek aan dat de beeldvorming rond vriendschapsrelaties en

middelengebruik bijgesteld dient te worden. Jongeren die alcohol en drugs gebruiken hebben niet

in se minder kwalitatieve vriendschapsrelaties. Toch wordt dit vaak zo voorgesteld in de media en

is dit een gangbaar denkbeeld in onze maatschappij, dit is voornamelijk het geval bij jongeren die

drugs gebruiken. Deze negatieve beeldvorming kan verbeterd worden door middel van

sensibiliseringscampagnes. Die kunnen zich richten op het aantonen van de goede kwaliteit van

vriendschappen, bij jongeren die geen middelen gebruiken, maar ook bij jongeren die wel

middelen zoals drugs gebruiken. Ze kunnen zich ook richten op de positieve gevolgen die een

vriendschap kan uitoefenen in problematische situaties. Hierbij aansluitend is een idee om een

campagne op te starten die zich richt op de adolescenten zelf en die hen aantoont dat ze een

invloed kunnen uitoefenen op hun vrienden die (overmatig) alcohol en/ of drugs gebruiken.

Jongeren zijn zich hier vaak niet van bewust, en wanneer ze dergelijke problemen opmerken bij

hun vrienden weten ze vaak niet hoe ze moeten reageren. Ze hebben bijvoorbeeld schrik voor de

reactie van hun vriend of vriendin wanneer ze deze wijzen op hun overmatige gebruik. In dit

geval kunnen deze jongeren ‘steunen’ op hun vriendschapskwaliteit als protectieve factor.

Dit kan gebeuren in schoolverband, maar ook in vrije tijdssituaties zoals in jeugdbewegingen. Een

bestaand programma dat hier op inspeelt is ‘Maat in de shit’ van de Vereniging (VAD). Maar ook

bij dit initiatief dient rekening gehouden te worden met het feit dat er veel alcohol- en

druggebruikers zijn die uitvallen op school. Daarom is een ander programma van het VAD ook

noemenswaardig, namelijk het initiatief ‘Partyfriends’. Dit richt zich op het uitgaansmilieu en wil

duidelijk maken dat men samen met zijn vrienden problemen met drank, drugs en pillen een stap

voor kan zijn. De campagne focust op het ondersteunen van ‘beschermende’ sociale normen en

vaardigheden: hoe help je een vriend, wat betekent het om verantwoordelijkheid op te nemen,

hoe weet je wat je vriend over (bijvoorbeeld) drugs denkt, hoe spreek je over een thema als

drugs... In tweede instantie geeft de campagne informatie over mogelijke gezondheidsproblemen

bij druggebruik, en in tot slot informeert de campagne over mogelijks problematisch druggebruik.

(Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen, 2007)

Daarnaast is het ook nog altijd belangrijk om ouders te informeren over de gevaren van alcohol-

en druggebruik. Ook al brengen adolescenten minder tijd met hen door in de adolescentie, toch

hebben zij nog steeds een belangrijke rol te vervullen. De vriendschapskwaliteit wordt ten slotte

ook door hen rechtstreeks en onrechtstreeks beïnvloed. Zij bieden sociale steun, beïnvloeden het

sociaal gewenst gedrag en kunnen controleren met wie hun kind contacten legt en omgaat.

(Parke, Burks, Carson, Neville & Boyum in Henggeler et al., 1998) Een hoge mate van ouderlijke

steun en betrokkenheid beperkt de invloed van deviante peers. (Dishion, Patterson, Stoolmiller &

Skinner; Frauenglass, Routh, Pantin & Mason; Masen Cauce,, Gonzeales & Hiraga; Poole &

60

Rigoli in Henggeler et al., 1998) Door de ouders te informeren over het belang van

vriendschappen kan dus ook aan preventie gedaan worden.

Tot slot kunnen de positieve aspecten van vriendschapskwaliteit ook gebruikt worden om

jongeren die experimenteren met alcohol of drugs. Of om jongeren die op problematische wijze

alcohol en drugs gebruiken te beïnvloeden. Zowel in normale als klinische settings kan gebruik

gemaakt worden van de vriendschapskwaliteit als protectieve factor. We raden hierbij wel aan om

in klinische settings eerst verder onderzoek te voeren naar het verband tussen de kwaliteit van

vriendschap en het middelengebruik van de adolescent. Adolescenten in een klinische setting

kunnen namelijk in meerdere mate gedragingen vertonen die interfereren met

vriendschapskwaliteit, bijvoorbeeld agressie, conflicten, jaloezie... Deze kunnen de

vriendschapskwaliteit negatief beïnvloeden.

61

6. BIBLIOGRAFIE Andersson, B., Hibell, B., Beck, F., Choquet, M., Kokkevi, A., Fotiou, A., et al. (2003). Alcohol and

Drug Use Among European 17–18 Year Old Students: Data from the Espad Project. Sweden:

Modintryckoffset.

Andrews, J. A., Tildesley, E., Hops, H., & Fuzhong, L. (2002). The Influence of Peers on Young

Adult Substance Use. Healt Psychology , 21 (4), 349-357.

Anthony, J. C., & Petronis, K. R. (1995). Early-onset Drug Use and Risk of Later Drug

Problems. Drug and Alcohol Dependence (40), 9-15.

Barkin, S. L., Smith, K. S., & Durant, R. H. (2002). Social Skills and Attitudes Associated with

Substance Use Behaviors among Young Adolescents. Journal of Adolescent Health , 30 (6), 448-454.

Barry, C. M., & Wentzel, K. R. (2006). Friend Influence on Prosocial Behavior: The Role of

Motivational Factors and Friendship Characteristics. Developmental Psychology , 42 (1), 153-163.

Bauman, K. E., Faris, R., Ennet, S. T., Hussong, A., & Vangie, F. A. (2007). Adding Valued Data

to Social Network Measures: Does it add to Associations with Adolescent Substance Use? Social

Networks , 29 (1), 1-10.

Becker, J. B., & Ming, H. (2008). Sex Differences in Drug Abuse. Frontiers in Neuroendocrinology , 29

(1), 36-47.

Berndt, T. (2002). Friendship Quality and Social Development. Current Directions in Pscychological

Science , 11 (1), 7-10.

Berndt, T. J. (1992). Friendship and Friends' Influence in Adolescence. Psychological Science , 1 (5),

156-159.

Berndt, T. J. (1996). Transitions in Friendship and Friend's Influence. In J. A. Graber, J. Brooks-

Gunn, & A. C. Peter, Transitions through Adolescence: Interpersonal Domains and Context. Mahwa, New

Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.

Berndt, T. J., & Keefe, K. (1995). Friends' Influence on Adolescents' Adjustment to School. Child

Development , 66 (1), 1312-1329.

Block, J., & Block, J. H. (1988). Longitudinally Foretelling Drug Usage in Adolescence: Early

Childhood Personality and Environmental Precursors. Child Development , 59 (2), 336 -355.

Bot, S. M., Engels, R. C., Knibbe, R. A., & Meeus, W. H. (2005). Friend's Drinking Behavior and

Adolescent Alcohol Consumption: The Moderating Role of Friendship Characteristics. Addictive

Behaviors , 30 (5), 929-947.

62

Botvin, G. J., & Botvin, E. M. (1992). Adolescent Tobacco, Alcohol, and Drug Abuse:

Prevention Strategies, Empirical Findings, and Assessment Issues. Journal of Developmental &

Behavioral Pediatrics , 13 (4), 290 -301.

Brendgen, M., Markiewicz, D., Doyle, A. B., & Bukowski, W. M. (2001). The Relations Between

Friendship Quality, Ranked-Friendship Preference, and Adolescents' Behavior With Their

Friends. Merrill-Palmer Quarterly , 47 (3), 395-415.

Brook, J. S., Whiteman, M., Finch, S. J., & Cohen, P. (1996). Young Adult Drug Use and

Delinquency: Childhood Antecedents and Adolescent Mediators. Journal of the American Academy of

Child and Adolescent Psychiatry , 35 (12), 1584 -1592.

Bryant-Ludden, A., & Eccles, J. S. (2007). Psychosocial, Motivational, and Contextual Profiles of

Youth Reporting Different Patterns of Substance Use During Adolescence. Journal of Research on

Adolescence , 17 (1), 51-88.

Bukstein, O. G., Glancy, L. J., & Kaminer, Y. (1992). Patterns of Affective Comorbidity in a

Clinical Population of Dually Diagnosed Adolescent Substance Abusers. Journal of the American

Academy of Child and Adolescent Psychiatry , 31 (6), 1041 -1050.

Cable, N., & Sacker, A. (2007). Typologies of Alcohol Consumption in Adolescence: Predictors

and Adult Outcomes. Alcohol & Alcoholism , 43 (1), 81-90.

Canty-Mitchell, J., & Zimet, G. D. (2000). Psychometric Properties of the Multidimensional Scale

of Perceived Social Support in Urban Adolescents. American Journal of Community Psychology , 28 (3),

391-400.

Casselman, J., & Meeuwissen, K. (2001). Evaluatie van de Medisch-Sociale Opvangcentra voor

Druggebruikers: Antwerpen - Genk/Limburg. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.

Cheng, S. T., & Chan, A. C. (2004). The Multidimensional Scale of Perceived Social Support:

Dimensionality and Age and Gender Differences in Adolescents. Personality and Individual

Differences , 37 (1), 1359-1369.

Ciairano, S., Bosma, A. H., Miceli, R., & Settanni, M. (2008). Adolescent Substance Use in Two

European Countries: Relationships with Psychosocial Adjustment, Peers, and Activities.

International Journal of Clinical and Health Psychology , 8 (1), 119-138.

Colarossi, L. G. (2001). Adolescent Gender Differences in Social Support: Structure, Function

and Provider Type. Social Work Research , 25 (4), 233-241.

Cotterell, J. (1996). Social Networks and Social Influences in Adolescence. London & New York:

Routledge.

63

Crome, I. B., & Kumar, M. T. (2007). Epidemiology of Drug and Alcohol Use in Young Women.

Seminars in Fetal and Neonatal Medicine , 12 (1), 98-105.

Curran, P. J., Stice, E., & Chassin, L. (1997). The Relation Between Adolescent Alcohol Use and

Peer Alcohol Use: A Longitudinal Random Coefficients Model. Journal of Consulting and Clinical

Psycholgy , 65 (1), 130-140.

De Ridder, H. (2001). Jongeren, ouders en drugs. (2e editie: 2006 ed.). Antwerpen/Apeldoorn:

Garant.

Dom, G., & Bogaerts, J. (2005). Middelengebruik en -Misbruik bij Adolescenten. In C. v. rechten,

Jongeren & drugs (pp. 37-57). Antwerpen - Oxford: Intersentia.

Duncan, S. C., Duncan, T. E., & Hops, H. (1998). Progressions of Alcohol, Cigarette, and

Marijuana Use in Adolescence. Journal of Behavioral Medicine , 21 (4), 375-388.

El-Bassel, N., Gilbert, L., Witte, S., Wu, E., Gaeta, T., Schilling, R., et al. (2003). Intimate Partner

Violence and Substance Abuse Among Minority Women Receiving Care from an Inner-City

emergency department Emergency Department. Women's Health Issues , 13 (1), 16 -22.

EMCDDA. (2002). Jaarverslag over de Stand van de Drugproblematiek in de Europese Unie en Noorwegen .

Brussel: EMCDDA.

Engels, R. C., Knibbe, R. A., De Vries, H., Drop, M. J., & Van Breukelen, G. J. (1999).

Influences of Parental and Best Friends' Smoking and Drinking on Adolescent Use: A

Longitudinal Study. Journal of Applied Social Psychology , 29 (2), 337-361.

ESPAD. (2003). The 2003 ESPAD Report: Alcohol and Other Drug Use Among Students in 35 European

Countries. Sweden: ESPAD.

Franco, N., & Levitt, M. J. (1998). The Social Ecology of Middle Childhood:Family Support,

Friendship Quality, and Self-Esteem. Family relations , 47 (4), 315 -321.

Goldberg, M. E. (1995). Substance-Abusing Women: False Stereotypes and Real Needs. Social

Work , 40 (6), 789-798.

Gruber, E., Diclemente, R. J., Anderson, M. M., & Lodico, M. (1996). Early Drinking Onset and

Its Association with Alcohol Use and ProblemvBehavior in Late Adolescence. Preventive Medicine ,

25 (3), 293 -300.

Hartup, W., & Stevens, N. (1999). Friendships and Adaptation Across the Life Span. Current

Directions in Psychological Science , 8 (3), 76–79.

Helsen, M., Vollebergh, W., & Meeus, W. (2000). Social Support from Parents and Friends and

emotional problems in adolescence. Journal of Youth and Adolescence , 29, 319-335.

64

Henggeler, S. W. (1989). Delinquency in Adolescence. London: Sage Publications.

Henggeler, S. W., Schoenwald, S. K., Borduin, C. M., Rowland, M. D., & Cunningham, P. B.

(1998). Multisystemic Treatment of Antiscocial Behavior in Children and Adolescents. (D. H. Barlow, Red.)

New York: The Guilford Press.

Hser, Y.-l., Anglin, D. M., & McGlothlin, W. (1987). Sex Differences in Addict Careers. 1.

Initiation of Use. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse, , 13 (1-2), 33 - 57.

Hussong, A. M. (2002). Differentiating Peer Contexts and Risk for Adolescent Substance Abuse.

Journal of Youth and Adolescense , 31 (3), 207-220.

Kandel, D. B. (1996). The Parental and Peer Contexts of Adolescent Deviance: An Algebra of

Interpersonal Influences. Journal of Drug Issues , 26 (2), 289 -315.

Kandel, D. B., & Yamaguchi, K. (1993). From Beer to Crack: Developmental Patterns of Drug

Involvement. Amercian Journal of Public Health , 83 (6), 851-855.

Kandel, D. B., Yamaguchi, K., & Chen, K. (1992). Stage of Progression in Drug Involvement

from Adolescence to Adulthood: Further Evidence for Gateway Theory. Journal of Studies on

Alcohol , 53 (5), 447-457.

Kaye, D. L. (2004). Office Recognition and Management of Adolescent Substance Abuse. Current

Opinion in Pediatrics , 16 (5).

Killeya-Jones, L. A., Nakajim, R., & Costanzo, P. R. (2006). Peer Standing and Substance Use in

Early-Adolescent Grade-Level Networks: A Short Term Longitudinal Study. Prevention Science , 8

(1), 11-23.

Killeya-Jones, L. A., Nakajima, R., & Costanzo, P. R. (2007). Peer Standing and Substance Use in

Early-Adolescent Grade-Level Networks: A Short-Term Longitudinal Study. Prevention Science , 8

(1), 11-23.

Kohnstamm, R. (2002). Kleine ontwikkelingspsychologie: de adolescentie. . Deventer: Bohn Stafleu van

Loghum.

Larson, R., & Richards, M. H. (1991). Daily Companionship in Late Childhood and Early

Adolescence: Changing Developmental Contexts. Child Development , 62 (2), 284-300.

Laursen, B., & Andrew, W. C. (1994). Interpersonal Conflict During Adolescence. Psychological

Bulletin , 115 (2), 197-209.

Leeming, D., Hanley, M., & Lyttle, S. (2002). Young People's Images of Cigarettes, Alcohol and

Drugs. Drugs , 9 (2), 169 -185.

65

Levitt, M. J., Guacci-Franco, N., & Levitt, J. L. (1993). Convoys of Social Support in Childhood

and Early Adolescence: Structure and Function. Developmental Psychology , 29 (5), 811-818.

Lifrak, P. D., McKay, J. R., Rostain, A., Alterman, A. I., & O'Brien, C. P. (1996). Relationship of

Perceived Competencies, Perceived Social Support, and Gender to Substance Use in Young

Adolescents. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry , 36 (7), 933-940.

Loeber, R. (1991). Antisocial Behavior: More Enduring than Changeable? Journal of the American

Academy of Child Pscychology , 30 (3), 393 -397.

Lubman, D., & Yucel, M. (2008). Adolescent Substance Use and the Developing Brain.

Developmental Medicine & Child Neurology , 50 (1), 76-77.

Lynch, W. J. (2006). Sex Differences in Vulnerability to Drug Self-Administration. Experimental

and Clinical Psychopharmacology , 14 (1), 34 -41.

Maxwell, K. A. (2002). Friends: the Role of Peer Influence Across Adolescent Behaviors. Journal

of Youth and Adolescence , 31 (4), 267-277.

Mayer, J., & Filstead, W. J. (1979). The Adolescent Alcohol Involvement Scale: An instrument

for measuring adolescent use and misuse of alcohol. Journal of Studies on Alcohol , 40 (1), 291-300.

McIntosh, J., MacDonald, F., & McKeganey, N. (2005). The Reasons why Children in Their Pre

and Early Teenage Years Do or Do Not Use Illegal Drugs. The International Journal on Drug Policy ,

16 (4), 254-261.

Moberg, D. P. (2000). The Adolescent Alcohol and Drug Involvement Scale. . Madison,

Wisconsin, United States: University of Wisconsin. Center for Health Policy and Program

Evaluation.

Moberg, D. P., & Hahn, L. (1991). The Adolescent Drug Involvement Scale. Journal of Adolescent

Chemical Dependency , 2 (1), 75-88.

Mönks, F. J., & Knoers, A. P. (2004). Ontwikkelingspsychologie. Inleiding tot de verschillende deelgebieden.

Assen: Van Gorcum.

Noakes, M. A., & Rinaldi, C. M. (2006). Age and Gender Differences in Peer Conflict. Journal of

Youth and Adolescence , 35 (6), 881-891.

Noens, L. (2007). Zelfcontrole en Zelfefficiëntie over Drugs bij Uitgaande Jongeren. Universiteit Gent.

Parker, J. G., & Asher, S. R. (1993). Friendship and Friendship Quality in Middle Childhood:

Links with Peer Group Acceptance and Feelings of Loneliness and Social Dissatisfaction.

Developmental Psychology , 29 (4), 611-621.

66

Patton, G. C., McMorris, B. J., Toumbourou, J. W., Hemphill, S. A., Donath, S., & Catalano, R.

F. (2004). Puberty and the Onset of Substance Use and Abuse. Pediatrics , 114 (3), 300-306.

Pearson, M., Sweeting, H., West, P., Young, R., Gorden, J., & Turner, K. (2006). Adolescent

Substance Use in Different Social and Peer Contexts: A Social Network Analysis. Drugs:

Education, Prevention and Policy , 13 (6), 519-536.

Phillipsen, L. C. (1999). Associations between Age, Gender, and Group Acceptance and Three

Components of Friendship Quality. The Journal of Early Adolescence , 19 (4), 438-464.

Pierce, G. R., Sarason, I. G., Sarason, B. G., Solky-Butzel, J. A., & Nagle, L. C. (1997). Assessing

the Qualitiy of Personal Relationships. Journal of Social and Personal Relationships , 14 (3), 339-356.

Poelen, E. A., Engels, R. C., Van Der Vorst, H., Scholte, R. H., & Vermulst, A. A. (2007). Best

Friends and Alcohol Consumpton in Adolescence: a Within-family Analysis. Drug and Alcohol

Dependence , 88 (2-3), 163-173.

Radmacher, K., & Azmitia, M. (2006). Are There Gendered Pathways to Intimacy in Early

Adolescents and Emerging Adults Friendships? Journal of Adolescent Research , 21 (4), 415-448.

Richards, M. H., Crowe, P. A., Larson, R., & Swarr, A. (1998). Developmental Patterns and

Gender Differences in the Experience of Peer Companionship during Adolescence. Child

Development , 69 (1), 154-163.

Riley, S. C., & Hayward, E. (2004). Patterns, Trends, and Meanings of Drug Use by Dance-drug

Users in Edinburgh, Scotland. Drugs: Education, Prevention Policy , 11 (3), 243-262.

Scholte, R. H., Poelen, E. A., Willemsen, G., Boomsma, D. I., & Engels, R. C. (2008). Relative

Risks of Adolescent and Young Adult Alcohol Use: The Role Of Drinking Fathers, Mothers,

Siblings and Friends. Addictive Behaviors , 33 (1), 1-14.

Segal, B. M., & Stewart, J. C. (1996). Substance Use and Abuse in Adolescence. Child Psychiatry and

Human Development , 26 (4), 193-210.

Selfhout, M. H., Branje, S. J., & Meeus, H. J. (2008). The Development of Delinquency and

Perceived Friendship Quality in Adolescent Best Friendship Dyads. Journal of Abnormal Child

Psychology , 36 (4), 471 -485.

Sharabany, R., Gershoni, R., & Hofman, J. E. (1981). Girlfriend, Boyfriend: Age and Sex

Differences in Intimate Friendship. Develepmental Psychology , 17 (6), 800-808.

Sieving, R. E., Perry, C. L., & Williams, C. L. (2000). Do Friendships Change Behaviors, or Do

Behaviors Change Friendships? Examining Paths of Influence in Young Adolescents Alcohol

Use. Journal of Adolescent Health , 26 (1), 27-35.

67

Simons-Morton, B. (2007). Social Influences Adolescent Substance Use. American Journal of Health

Behavior , 31 (6), 672 -684.

Simons-Morton, B., & Cheng, R. S. (2006). Over Time Relationship between Early Adolescent

and Peer Substance Use. Addictive Behaviors , 31 (7), 1211-1223.

Steinberg, L., Fletcher, A., & Darling, N. (1994). Parental Monitoring and Peer Influences on

Adolescent Substance Use. Pediatrics , 93(6), 1060-1064.

Steinberg, L., Fletcher, A., & Darling, N. (2007). Parental Monitoring and Peer Influences on

Adolescent Substance Use. Pediatrics , 93, 1060-1064.

Strang, J., Griffits, P., Powis, B., Fountain, J., Williamson, S., & Gossop, M. (1999). Which Drugs

Cause Overdose Amongst Opiate Misusers? Study of Personal and Witnessed Overdoses. Drug

and Alcohol Review , 18 (3), 253-261.

Swift, W., Copeland, J., & Hall, W. (1996). Characteristics of Women with Alcohol and Other

Drug Problems: Findings of an Australian National Survey. Addiction , 91 (6), 1141 -1150.

Tapert, S. F., Caldwell, L., & Burke, C. (2004). Alcohol and the Adolescent Brain: Human

Studies. Alcohol Research and Health , 28 (4), 205-212.

Tarter, R. E., Vanyukov, M., Kirisci, L., Reynolds, M., & Clark, D. B. (2006). Predictors of

Marijuana Use in Adolescents Before and After Licit Drug Use: Examination of the Gateway

Hypothesis. The American Journal of Psychiatry , 163 (12), 2134 -2140.

Thorlindsson, T., & Bernburg, J. G. (2006). Peer Groups and Substance Use: Examining the

Direct and Interactive Effect of Leisure Activity. Adolescence , 41 (162), 321-339.

Towsend, L., Flisher, A. J., & King, G. (2007). A Systematic Review of the Relationship between

High School Dropout and Substance Use. Clinical Child and Family Psychology , 10 (4), 295-317.

Urberg, K. A., Degirmencioglu, S. M., & Pilgrim, C. (1997). Close Friend and Group Influence

on Adolescent Cigarette Smoking and Alcohol Use. Developmental Psychology , 33 (5), 834-844.

Urberg, K. A., Degirmencioglu, S. M., Tolson, J. M., & Halliday-Scher, K. (1995). The Structure

of Adolescent Peer Networks. Developmental Psychology , 31 (4), 540-547.

Urberg, K., Goldstein, M. S., & Toro, P. A. (2005). Supportive Relationships as a Moderator of

the Effects of Parent and Peer Drinking on Adolescent Drinking. Journal of Research on Adolescence ,

15 (1), 1-19.

Urberg, K., Goldstein, M. S., & Toro, P. A. (2005). Supportive Relationships as a Moderator of

the Effects of Parent and Peer Drinking on Adolescent Drinking. Journal of Research on Adolescence ,

15 (1), 1-19.

68

Van Etten, M. L., Neumark, Y. D., & Anthony, J. C. (1999). Male-Female Differences in the

Earliest Stages of Drug Involvement. Addiction , 94 (9), 1413-1419.

Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen. (2006). Bevraging van Vlaamse leerlingen in het

kader van een Drugbeleid Op School. Syntheserapport 2005- 2006. Brussel: Vereniging voor Alcohol- en

andere Drugproblemen.

Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen. (2004). Dossier: Cannabis. Brussel: S.

Ansoms.

Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen. (2007, November 9). Partyfriends:

achtergrondinformatie. Opgeroepen op Mei 14, 2008, van Vereniging voor Alcohol en andere

Drugproblemen: http://www.vad.be/docs/partywise/Partyfriends_achtergrondinfo.pdf

Verhofstadt - Denève, L. (1991). Adolescentiepsychologie. Leuven/Apeldoorn: Garant.

Verhofstadt, L. L., Buysse, A., Rosseel, Y., & Peene, O. J. (2006). Confirming the Three-Factor

Structure of the Quality of Relationships Inventory Within Couples. Psychological Assessment , 18

(1), 15-21.

Verhofstadt-Denève, L., Van Geert, P. P., & Vyt, A. (2003). Handboek Ontwikkelingspsychologie.

Grondslagen en theorieën. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.

Way, N., & Greene, M. L. (2006). Trajectories of Perceived Friendship Quality During

Adolescence: The Patterns and Contextual Predictors. Journal of Research on Adolescence , 16 (2),

293-320.

Wentzel, K. R., & Erdley, C. A. (1993). Strategies for Making Friends: Relations to Social

Behavior and Peer Acceptance in Early Adolescence. Developmental Psychology , 29 (5), 819-826.

Wereldgezondheidsorganisatie. (sd). Lexicon of alcohol and drug terms published by the World Health

Organization. Opgeroepen op mei 16, 2008, van World Health Organization:

http://www.who.int/substance_abuse/terminology/who_lexicon/en/

Whitmore, E. A., Mikulich, S. K., Thompson, L. L., Riggs, P. D., Aarons, G. A., & Crowley, T. J.

(1997). Influences on Adolescent Substance Dependence: Conduct Disorder, Depression,

Attention Deficit Hyperactivity Disorder, and Gender. Drug and Alcohol Dependence , 97 (2), 87 -97.

Windle, M. (2000). Parental Sibling, and Peer Influences on Adolescent Substance Use and

Alcohol Problems. Applied Developmental Science , 4 (2), 98-110.

Winters, K. C., Botzet, A., Anderson, N., Bellehumeur, T., & Egan, B. (2001). Screening and

Assessment Study on the AADIS. Madison, Winconsin, United States: State of Wisconsin

Department of Corrections.

69

Winters, K. C., Latimer, W. W., & Stinchfield, R. (2002). Clinical Issues in the Assessment of

Adolescent Alcohol and Other Drug Use. Behaviour Research and Therapy , 40 (12), 1443-1456.

Wright, P. H., & Keple, T. W. (1981). Friends and Parents of a Sample of High School Juniors:

An Exploratory Study of Relationship Intensity and Interpersonal Rewards. Journal of Marriage and

the Family , 43 (3), 559-570.

Young, S. E., Corley, R. P., Stallingsa, M. C., Rheea, S. H., Crowley, T. J., & Hewitt, J. K. (2002).

Substance Use, Abuse and Dependence in Adolescence: Prevalence, Symptom Profiles and

Correlates. Drug and Alcohol Dependence , 68 (3), 309 -322.

Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The Multidimensional Scale

of Perceived Social Support. Journal of Personality Assessment , 52 (1), 30-41.

Zimet, G. D., Powell, S. S., Werkman, S., & Berkoff, K. A. (1990). Psychometric Characteristics

of the Multidimensional Scale of Perceived Social Support. Journal of Personality Assesment , 55 (3),

610-617.

7. BIJLAGEN. 7.1. PRINTVERSIE VAN DE ONLINE-ENQUÊTE.

Hallo,

Ik ben Nina De Paepe en momenteel zit ik in mijn laatste jaar Pedagogische

Wetenschappen (optie Orthopedagogiek) aan de universiteit van Gent. Voor mijn thesis

ben ik bezig aan een onderzoek naar druggebruik en vriendschapsrelaties bij jongeren

van 12 tot 18 jaar. Hierbij kan jij me helpen door onderstaande vragenlijst in te vullen.

Graag had ik dat je zo eerlijk mogelijk antwoordt op alle vragen, er bestaan geen goede

of foute antwoorden. De vragenlijst is anoniem en neemt ongeveer tien minuten in

beslag.

Door het invullen van mijn enquête maak je daarenboven ook kans op het winnen van

bioscooptickets!

Alvast bedankt voor je deelname!

AADIS (Moberg, 2001)

De volgende vragen gaan over jouw gebruik van alcohol en andere drugs. Als je

momenteel in behandeling bent, antwoord dan over de tijd voordat je

behandeling startte.

Kleur het bolletje bij het antwoord dat overeenkomt met jouw mate van alcohol-

of druggebruik. Zelfs als geen enkel antwoord volledig juist lijkt, kies dan de

antwoordmogelijkheid die het meest waar is. Probeer om alle vragen in te

vullen.

1.

Hoe vaak gebruik je alcohol?

a. Nooit

b. Een of twee keer per jaar

c. Een of twee keer per maand

d. Elk weekend

e. Een aantal keer per week

f. Elke dag

g. Een aantal keer per dag

2.

Wanneer heb je voor het laatst alcohol gebruikt?

a. Nooit

b. Meer dan 1 jaar geleden

c. Tussen 6 maanden en 12 maanden geleden

d. Enkele weken geleden

e. 1 week geleden

f. Gisteren

g. Vandaag

3.

Gewoonlijk drink ik omdat: (duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Ik hou van het gevoel

b. Ik zoals mijn vrienden wil zijn

c. Ik mij verveel; of enkel voor het plezier (voor de kick)

d. Ik me gestresseerd voel, zenuwachtig ben, gespannen ben, veel

problemen heb

e. Ik mij triest of eenzaam voel of zelfmedelijden heb

4.

Wanneer je alcohol drinkt, wat drink je dan?

a. Wijn

b. Bier

c. Gemengde drankjes (cocktails…)

d. Sterke drank (wodka, whisky…)

e. Een vervangproduct voor alcohol

5.

Hoe kom je aan alcohol?(duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Onder toezicht van ouders of andere familieleden

b. Van broers of zussen

c. Van thuis maar zonder dat mijn ouders het weten

d. Van vrienden

e. Ik koop het zelf (op straat of in de winkel, evt. met valse

identiteitskaart)

6.

Gewoonlijk gebruik ik drugs omdat: (duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Ik hou van het gevoel

b. Ik zoals mijn vrienden wil zijn

c. Ik mij verveel; of enkel voor het plezier (voor de kick)

d. Ik me gestresseerd voel, zenuwachtig ben, gespannen ben, veel

problemen heb

e. Ik mij triest of eenzaam voel of zelfmedelijden heb

7.

Wanneer heb je de eerste keer alcohol gedronken?

a. Ik heb nog nooit alcohol gedronken

b. Nadat ik 15 jaar was

c. Op 14-15 jaar

d. Op 12 – 13 jaar

e. Op 10 – 11 jaar

f. Voor 10 jaar

8.

Op welke momenten van de dag gebruik je alcohol? (duid hier alles aan dat voor

jou past)

a. ’s Avonds of ‘s nachts

b. In de namiddag of na school

c. Voor of tijdens de schooluren/werkuren

d. ’s Ochtends, net na ik wakker ben geworden

e. Ik sta vaak op tijdens mijn slaap om alcohol of drugs te gebruiken

9.

Waarom gebruikte je voor de eerste keer alcohol? (duid hier alles aan dat voor

jou past)

a. Uit nieuwsgierigheid

b. Ouders of familie van mij boden het me aan

c. Vrienden moedigden me aan; om plezier te maken

d. Om mijn problemen te vergeten

e. Om high of dronken te worden

10.

Hoeveel drink je gewoonlijk wanneer je alcohol drinkt?

a. 1 drankje

b. 2 drankjes

c. 3 – 4 drankjes

d. 5 – 9 drankjes

e. 10 of meer drankjes

11.

Met wie drink je? (duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Met ouders of volwassen familieleden

b. Met broers of zussen

c. Met vrienden of verwanten van mijn leeftijd

d. Met oudere vrienden

e. Alleen

12.

Welke effecten van drank heb je al gehad / ervaren? (duid hier alles aan dat voor

jou past)

a. Ik kreeg een relaxt gevoel

b. Ik werd in beperkte mate high (vertaald van moderately high)

c. Ik werd (stom)dronken

d. Ik werd ziek

e. Ik was bewusteloos of had een overdosis

f. Ik gebruikte erg veel en herinnerde me de dag erna niks meer

13.

Welke effecten heeft alcohol al gehad op jouw leven? (duid hier alles aan dat

voor jou past)

a. Geen

b. Het had gevolgen tijdens een gesprek dat ik met iemand had

c. Het zorgde er voor dat ik me niet amuseer

d. Het had gevolgen voor mijn schoolwerk

e. Ik heb er vrienden door verloren

f. Ik heb er thuis problemen door gekregen

g. Ik heb er door gevochten en vernielde er dingen door

h. Ik heb er al een ongeluk of verwondingen door gehad, ben ervoor

gearresteerd of kreeg er straf voor op school.

14.

Wat denk jij over jouw alcoholgebruik? (duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Het is geen probleem

b. Ik kan het controleren (onder controle houden? In de hand houden?)

en grenzen trekken

c. Ik kan het controleren maar mijn vrienden kunnen mij gemakkelijk

beïnvloeden

d. Ik voel me vaak slecht over mijn gebruik

e. Ik heb hulp nodig om mezelf te controleren

f. Ik heb al professionele hulp gekregen om mijn alcohol- of

druggebruik te controleren

15.

Hoe zien anderen jou in relatie tot je alcoholgebruik?

a. Geen idee; of ze vinden het normaal voor mijn leeftijd

b. Wanneer ik gebruik heb ik de neiging om familie of vrienden te

verwaarlozen

c. Mijn familie of vrienden raden mij aan om mijn gebruik onder

controle te houden of te stoppen

d. Mijn familie of vrienden raden mij aan om hulp te zoeken voor mijn

alcohol- of druggebruik

e. Mijn familie of vrienden hebben al reeds hulp gezocht voor mij

16.

Hoe vaak gebruik je drugs (zoals marijuana/weed, coke, ...)?

a. Nooit

b. Een of twee keer per jaar

c. Een of twee keer per maand

d. Elk weekend

e. Een aantal keer per week

f. Elke dag

g. Een aantal keer per dag

17.

Hoe kom je aan drugs?(duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Onder toezicht van ouders of andere familieleden

b. Van broers of zussen

c. Van thuis maar zonder dat mijn ouders het weten

d. Van vrienden

e. Ik koop het zelf (op straat of in de winkel, evt. met valse

identiteitskaart)

18.

Wanneer gebruikte je voor het eerst drugs?

a. Ik heb nog nooit drugs gebruikt

b. Nadat 15 jaar was

c. Op 14-15 jaar

d. Op 12 – 13 jaar

e. Op 10 – 11 jaar

f. Voor 10 jaar

19.

Op welke momenten van de dag gebruik je drugs? (duid hier alles aan dat voor

jou past)

a. ’s Avonds of ‘s nachts

b. In de namiddag of na school

c. Voor of tijdens de schooluren/werkuren

d. ’s Ochtends, net na ik wakker ben geworden

e. Ik sta vaak op tijdens mijn slaap om alcohol of drugs te gebruiken

20.

Wanneer heb je voor het laatst drugs gebruikt?

a. Nooit

b. Meer dan 1 jaar geleden

c. Tussen 6 maanden en 12 maanden geleden

d. Enkele weken geleden

e. 1 week geleden

f. Gisteren

g. Vandaag

21.

Waarom gebruikte je voor de eerste keer drugs? (duid hier alles aan dat voor jou

past)

a. Uit nieuwsgierigheid

b. Ouders of familie van mij boden het me aan

c. Vrienden moedigden me aan; om plezier te maken

d. Om mijn problemen te vergeten

e. Om high of dronken te worden

22.

Met wie gebruik je drugs? (duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Met ouders of volwassen familieleden

b. Met broers of zussen

c. Met vrienden of verwanten van mijn leeftijd

d. Met oudere vrienden

e. Alleen

23.

Welke effecten van drugs heb je al gehad / ervaren? (duid hier alles aan dat voor

jou past)

a. Ik kreeg een relaxt gevoel

b. Ik werd in beperkte mate high (vertaald van moderately high)

c. Ik werd (stom)dronken

d. Ik werd ziek

e. Ik was bewusteloos of had een overdosis

f. Ik gebruikte erg veel en herinnerde me de dag erna niks meer

24.

Welke effecten heeft jouw druggebruik al gehad op jouw leven? (duid hier alles

aan dat voor jou past)

a. Geen

b. Het had gevolgen tijdens een gesprek dat ik met iemand had

c. Het zorgde er voor dat ik me niet amuseer

d. Het had gevolgen voor mijn schoolwerk

e. Ik heb er vrienden door verloren

f. Ik heb er thuis problemen door gekregen

g. Ik heb er door gevochten en vernielde er dingen door

h. Ik heb er al een ongeluk of verwondingen door gehad, ben ervoor

gearresteerd of kreeg er straf voor op school.

25.

Wat denk jij over je druggebruik? (duid hier alles aan dat voor jou past)

a. Het is geen probleem

b. Ik kan het controleren (onder controle houden? In de hand houden?)

en grenzen trekken

c. Ik kan het controleren maar mijn vrienden kunnen mij gemakkelijk

beïnvloeden

d. Ik voel me vaak slecht over mijn gebruik

e. Ik heb hulp nodig om mezelf te controleren

f. Ik heb al professionele hulp gekregen om mijn alcohol- of

druggebruik te controleren

26.

Hoe zien anderen jou in relatie tot je druggebruik?

a. Geen idee; of ze vinden het normaal voor mijn leeftijd

b. Wanneer ik gebruik heb ik de neiging om familie of vrienden te

verwaarlozen

c. Mijn familie of vrienden raden mij aan om mijn gebruik onder

controle te houden of te stoppen

d. Mijn familie of vrienden raden mij aan om hulp te zoeken voor mijn

alcohol- of druggebruik

e. Mijn familie of vrienden hebben al reeds hulp gezocht voor mij

Multidimensional Scale of Perceived Social Support (Zimet, Dahlem, Zimet & Farley, 1988)

Voor deze vragenlijst ben ik geïnteresseerd in wat je denkt over de volgende

stellingen. Lees elke stelling goed en duid aan wat jij erover denkt. Achteraan de

tabel kan je de initialen invullen van deze persoon, bijvoorbeeld: Bart Peeters =

BP.

Duid “1” aan als je helemaal niet akkoord gaat.

Duid “2” aan als je niet akkoord gaat.

Duid “3” aan als je eerder niet akkoord gaat

Duid “4” aan als je er neutraal tegenover staat.

Duid “5” aan als je eerder wel dan niet akkoord gaat

Duid “6” aan als je akkoord gaat

Duid “7” aan als je helemaal akkoord gaat

27.

1 2 3 4 5 6 7

Er bestaat een

bijzondere persoon

die er voor mij is

wanneer ik hulp

nodig heb.

Er is een speciale/

bijzondere persoon

met wie ik plezier

kan maken, en met

wie ik ook mijn

zorgen kan delen.

Mijn familie

probeert me echt te

helpen.

Ik krijg van mijn

familie de

emotionele steun en

hulp die ik nodig

heb.

Ik heb een

speciale/bijzondere

persoon die een

echte bron van

steun (troost) voor

me is.

Mijn vrienden

proberen me echt te

helpen.

Ik kan op mijn

vrienden rekenen

wanneer er iets mis

loopt.

Ik kan over mijn

problemen praten

met mijn familie.

Ik heb vrienden met

wie ik plezier kan

maken, en met wie

ik ook mijn zorgen

kan delen.

Er is een

speciale/bijzondere

persoon in mijn

leven die geeft om

mijn gevoelens.

Mijn familie is

bereid me te helpen

bij het maken van

keuzes.

Ik kan over mijn

problemen praten

met mijn vrienden.

28.

In welke categorie hoort de ene speciale/bijzondere persoon waarover hierboven

gesproken werd? Is het bijvoorbeeld familie, een vriend, iemand van school

(leerkracht, clb), leiding van de jeugdbeweging...

QUALITY OF RELATIONSHIPS INVENTORY (Pierce, Sarason, & Sarason, 1991; Verhofstadt, Buysse, Rosseel, & Peene,

2006)

De volgende vragen gaan over jouw relatie met je beste vriend of vriendin, dus

gelieve deze persoon in gedachte te houden wanneer je de vragen beantwoordt.

Duid "1" aan als het helemaal niet past.

Duid "2" aan als het een beetje past.

Duid "3" aan als het tamelijk veel past.

Duid "4" aan als het heel veel past.

29.

1 2 3 4

In welke mate zou je je tot deze

persoon kunnen wenden voor

advies over problemen?

Hoe vaak moet je je best doen

om conflict/ruzie met deze

persoon te vermijden?

In welke mate zou je bij een

probleem kunnen rekenen op

hulp van deze persoon?

Hoe overstuur maakt deze

persoon jou soms?

In welke mate kan je rekenen

op deze persoon om eerlijke

commentaar te geven, zelfs als

je dit waarschijnlijk niet zou

willen horen?

Hoe zeer doet deze persoon je

schuldig voelen?

Hoe zeer moet je toegeven in

deze relatie?

In welke mate kan je op hulp

van deze persoon rekenen

indien een zeer dierbaar

familielid van jou zou sterven?

Hoe zeer wilt deze persoon dat

je verandert?

Hoe positief is de rol die deze

persoon speelt in uw leven?

Hoe belangrijk is deze relatie in

jouw leven?

Hoe innig zal de relatie zijn met

deze persoon binnen 10 jaar?

Hoe zeer zou je deze persoon

missen indien jullie elkaar een

maand lang niet kunnen zien of

spreken?

Hoe kritisch is deze persoon

voor jou?

Mocht je deze avond willen

uitgaan en iets willen doen, hoe

zeker ben je dan dat deze

persoon bereid zou zijn om iets

met jou te doen?

Hoe verantwoordelijk voel je je

voor het welzijn van deze

persoon?

Hoe zeer hang je af van deze

persoon?

In welke mate kan je op deze

persoon rekenen om naar jou te

luisteren wanneer je heel boos

bent op iemand anders?

Hoe zeer zou je willen dat deze

persoon verandert?

Hoe boos doet deze persoon je

voelen?

Hoe zeer discussieer je met

deze persoon?

In welke mate kan je rekenen

op deze persoon om je af te

leiden van jouw zorgen als je je

gestresseerd voelt?

Hoe vaak doet deze persoon je

boos voelen?

Hoe vaak probeert deze persoon

jouw leven te controleren of te

beïnvloeden?

Hoe veel meer geef je dan je

krijgt binnen deze relatie?

Graag had ik nog enkele achtergrondgegevens van jou verzameld. Je hoeft je

naam niet op te geven aangezien deze vragenlijst anoniem is.

30.

Wat is je geslacht

man

31.

Wat is je leeftijd? (bijvoorbeeld 15 jaar en 4 maanden)

jaar en maanden

32.

Wat is je nationaliteit?

33.

Wat is de afkomst van je ouders?

34.

Welke opleiding volg je?

ASO

TSO

BSO

KSO

35.

In welk jaar zit je momenteel op school?

1e jaar

2e jaar

3e jaar

4e jaar

5e jaar

6e jaar

7e jaar

36.

Wat doe je in je vrije tijd/wat zijn je hobbies? (bijvoorbeeld chiro, tennis...)

37.

Wat doe je vaak met je vrienden? (bijvoorbeeld voetballen, tv kijken...)

38.

Ben je nog geïnteresseerd om verder mee te werken aan mijn onderzoek en/of in

het winnnen van een bioscoopticket? Laat dan hieronder je gegevens achter!

Nina De Paepe Promotor: Dr. V. Soyez

Optie Orthopedagogiek

Academiejaar 2007 – 2008

Titel: De Samenhang tussen Middelengebruik en de Kwaliteit van Vriendschapsrelaties

en Sociale Steun bij Adolescenten. Een Exploratief Onderzoek.

ABSTRACT.

Dit thesisonderzoek werd gevoerd hiaten opgemerkt werden in de literatuur over de gepercipieerde sociale steun en vriendschapskwaliteit in de relatie met de beste vriend, bij adolescenten die alcohol en/ of drugs gebruiken. Door middel van cross-sectioneel onderzoek vulden 619 adolescenten tussen 11 en 19 jaar een online enquête in. De enquête omvatte drie vragenlijsten, namelijk de Adolescent Alcohol and Drug Involvement Scale (AADIS), de Multidimensional Scale of Perceived Social Support (MSPSS) en de Quality of Relationships Inventory (QRI). Deze handelen over alcohol- en druggebruik, de gepreicpeerde sociale steun en vriendschapskwaliteit. Deze zaken werden vervolgens in verband gebracht met elkaar. De belangrijkste conclusie van het onderzoek is dat er geen verband bestaat tussen het alcohol-en/of druggebruik van de adolescent en de totale vriendschapskwaliteit. Uit de resultaten bleek wel dat er verschillen zijn in de gemiddelde vriendschapskwaliteit van jongens en meisjes. Er bleken ook verschillen te zijn in het druggebruik van jongens en meisjes. Tevens bleek de sociale steun de vriendschapskwaliteit te voorspellen. Daarnaast viel ons een opmerkelijke trend op, namelijk dat de sociale steun (als aspect van vriendschapskwaliteit) hoger is bij meisjes die wel middelen gebruiken dan bij meisjes die dit niet doen. Dit is ook het geval voor sociale steun en intensiteit (als aspecten van vriendschapskwaliteit) bij meisjes die alcohol drinken. Bovenstaande bevindingen geven aanwijzingen dat er een nood is aan een verandering in de heersende beeldvorming over druggebruik en vriendschapsrelaties. Het alcohol-, drug,- of het totale gebruik beïnvloedt de totale vriendschapskwaliteit niet. De effecten die er zijn op de deelaspecten dienen nog verder onderzocht te worden.

De Samenhang tussen Middelengebruik en de Kwaliteit van...

Documents

Transcript of De Samenhang tussen Middelengebruik en de Kwaliteit van...