De problemen met het kwantitatieve lerarentekort vallen in het niet bij de dreigende daling in de kwaliteit van het pedagogisch didactisch handelen van het lerarencorps in het voortgezet onderwijs

Wim van de Grift Onderwijs Research DagenGroningen 2014

Het kwantitatieve tekort aan leraren in het voortgezet onderwijs

Het lerarentekort in het voortgezet onderwijs wordt groter door• De verhoging van het onderwijsniveau van de bevolking • De vergrijzing van het lerarencorps• De uitval van jonge leraren uit het beroep

Het lerarentekort in het voortgezet onderwijs wordt kleiner • omdat de uitval van jonge bevoegde leraren is kleiner dan verwacht• door de afnemende instroom van 12-jarigen in het voortgezet

onderwijs

Na 2018 is het lerarentekort in het voortgezet onderwijs verwaarloosbaar

Doordat het lerarentekort maar 4 jaar duurt zal het vooral tot taakverzwaring voor leraren leiden

Het pedagogisch didactische kwaliteit van leraren in het voortgezet onderwijs

De pedagogisch didactische kwaliteit van het lerarencorps in het voortgezet onderwijs zal achteruit gaan doordat• een grote groep oudere ervaren leraren vervangen wordt door jonge

nog onervaren leraren

De achteruitgang in kwaliteit gaat vooral ten koste van de moelijker pedagogisch didactische vaardigheden die nu net nodig zijn om adequaat te kunnen inspelen op• De toegenomen heterogeniteit in het voorgezet onderwijs die is

ontstaan doordat meer leerlingen naar HAVO en VWO gaan dan vroeger

Wanneer we hier niet tijdig mee aan de slag gaan, • dan gaan de (gemiddelde) prestaties van de leerlingen dalen, en • dat heeft gevolgen voor onze economie

Leeftijden van leraren in het voortgezet onderwijs in 2010 (EaG, 2012)

< 30 jaar

30-39 jaar

40-49 jaar

50-59 jaar

>=60 jaar

05

10152025303540 Vanaf 2016 gaat een

grote groep zeer ervaren leraren het voortgezet onderwijs verlaten Zij worden vervangen door een kleine groep beginnende leraren

Als we niets doen, leidt dat tot • vergroting van het• lerarentekort, en• daling in de kwaliteit

van het lerarencorps

% leerlingen dat naar HAVO of VWO gaat (CBS, statline)De afgelopen 23 jaar is 13% meer leerlingen naar havo en vwo gegaan

Leerlingen die naar hogere opleidingen gaan, verblijven een jaar langer in het voortgezet onderwijs De verhoging van het onderwijsniveau van de bevolking draagt door dat extra jaar bij aan de groei van het lerarentekort

1990

2000

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

05

101520253035404550

Ongeveer 25% van de beginnende leraren verlaat binnen 5 jaar de school waar ze hun loopbaan zijn begonnen (Centerdata, 2012; De Jonge & De Muijnck, 2002; OCW, 2003; 2010; Van Kregten & Moerkamp, 2004).

Dit is overigens allerminst een specifiek Nederlands probleem (Algozzine, Gretes, Queen, Cowan-Hathcock, 2007; Andrews, Gilbert & Martin, ###; Ingersoll & Smith, 2003; Alliance for Excellent Education, 2004; Danielson, 2002).

Maar hoe zijn die percentages precies opgebouwd?

Uitval van beginnende leraren uit het beroep

Stoppen en hoppenNiet alle beginnende leraren die hun eerste baan verlaten, verlaten ook het beroep• 14% hopt binnen 3 jaar naar een andere baan in het onderwijs en is

dus niet voor het onderwijs verloren, en• slechts 16% van de beginnende leraren verlaat binnen 3 jaar het

beroepBevoegd en onbevoegdNiet alle beginnende leraren zijn bevoegd• 34% van de beginnende leraren is niet bevoegd is voor het geven van

les in het voortgezet onderwijs, en• slechts 66% van de beginnende leraren is afgestudeerd aan een

universiteit of hogeschool Van de Grift, W. & Helms-Lorenz, M. (2013). Waarom verlaten zoveel beginnende leraren de school waar zij hun carrière begonnen. Van twaalf tot achttien, 23(8).

Uitval van beginnende leraren uit het beroep

Als we de beginnende leraren uitsplitsen naar bevoegd en onbevoegd en dan naar stoppen en hoppen kijken, dan blijkt:

‘Slechts’ 9% van de afgestudeerde leraren verlaat binnen 3 jaar het beroep Van de Grift, W. & Helms-Lorenz, M. (2013). Waarom verlaten zoveel beginnende leraren de school waar zij hun carrière begonnen. Van twaalf tot achttien, 23(8).

Uitval van beginnende leraren uit het beroep

bevoegde leraren (n=222) onbevoegden (n=116)abs. % abs. %

blijft in eerste baan 175 78.8 62 53.5hopt binnen 3 jaar 27 12.2 20 17.2stopt binnen 3 jaar 20 9.0 34 29.3

222 100.0 116 100.0

Instroom van 12-jarigen het voortgezet onderwijs in 2010 (CBS, STATline)

Vanaf 2013 krimpt de instroom leerlingen van 207.000 geleidelijk naar 182.000 in 2020

Deze daling van bijna 12% zal het lerarentekort mitigeren

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020165000

170000

175000

180000

185000

190000

195000

200000

205000

210000

‘Optimistische’ schatting van de onvervulde vraag naar leraren in het voortgezet onderwijs (CentERdata, 2013, 66)

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 20250200400600800

100012001400160018002000

Na 2018 zal het leraren-tekort in het voortgezet onderwijs verwaar-loosbaar zijn

Wetend, dat het lerarentekort in het voortgezet onderwijs na 2018 verwaarloosbaar zal zijn (CentERdata, 2013),lopen we in de komende periode tot 2018 het risico dat beleidsmakers en bestuurders ‘aan de knoppen gaan draaien’:• Langer doorwerken van ervaren leraren• De klasgrootte verhogen• Het aantal lesuren per docent verhogen• Grotere inzet van ‘blended learning’ en video-onderwijs

Relatief eenvoudige mitigerende processen

Het ‘kwalitatieve’ lerarentekort

Het probleem van het ‘kwalitatieve lerarentekort’ zou in het voortgezet onderwijs wel eens groter kunnen zijn dan het kwantitatieve tekort, dat na 2018 afgelopen is

De beginnende leraren die de komende jaren de uitstromende ervaren leraren gaan vervangen,liggen in pedagogisch didactische vaardigheid nog ver achter bij de ervaren leraar

Dit alles kan ten koste gaan van de prestaties van onze leerlingen

Pedagogisch didactische vaardigheid en ervaring van 1604 leraren in het voortgez. onderwijs (gemidd.=21.91; s.d.=6.85)

< 1 1 5 5 10 10 15

15 20

20 25

25 30

>3002468

101214161820222426283032

Beginnende leraren liggen ongeveer twee derde standaard deviatie achter bij de gemiddelde leraar en zij liggen een volle standaard deviatie achter bij de ‘top’ leraar

Van de Grift W.J.C.M. (2013). Betere leraren, beter onderwijs: Wat is nodig om over voldoende hoog gekwalificeerde leraren te kunnen beschikken? Schoolmanagement Totaal 15, 4-12.

Waarom is dit een serieus probleem?De kwaliteit van het pedagogisch didactisch handelen is niet alleen gerelateerd aan leerwinst maar ook aan het later inkomen van leerlingen

Leerlingen van leraren die een standaard deviatie beter zijn, boeken 10% tot 25% meer leerwinst(Aaronson, Barrow & Sander, 2007; Brandsma & Knuver, 1989; Bosker & Witziers, 1996; Hanushek & Rivkin, 2010; Houtveen & Van de Grift, 2007a; 2007b; Kane & Staiger, 2008; Rivkin, Hanushek & Kain, 2005; Roeleveld, 2003; Rockoff, 2004; Wijnstra, Ouwens & Béguin, 2003)

Leerlingen van leraren die een standaard deviatie beter zijn, verdienen op latere leeftijd gemiddeld 20.000 dollar meer(Hanushek, 2011)

Beroepservaring van leraren en leerlingprestaties

Leigh, A. (2010). Estimating Teacher Effectiveness from two-year changes in students' test scores Economics of Education Review, 29, 480-488.

• Wat kan gedaan worden om uitval van beginnende leraren uit het beroep te beperken?

maar• Wat kan gedaan worden

– om de ontwikkeling van pedagogisch didactische vaardigheden van net afgestudeerde en beginnende leraren te versnellen, en

– om de groep leraren met 20-25 jaar ervaring uit de dip te halen?

Het belangrijkste probleem is dus eigenlijk niet

Pedagogisch didactische vaardigheid en ervaring(n=1604; gemiddelde=21.91; sd=6.85)

< 1 1 5 5 10 10 15 15 20 20 25 25 30 >3002468

101214161820222426283032

hogere startvaardigheid

eerder volleerduit de dip

Stel dat• afstudeerders• beginnende

leraren, en • leraren met veel

ervaring 25% van een standaard deviatie zouden groeien in pedagogisch didactische vaardigheidVan de Grift W.J.C.M. (2013). Betere leraren, beter onderwijs: Wat is nodig om over voldoende hoog gekwalificeerde leraren te kunnen beschikken? Schoolmanagement Totaal 15, 4-12.

ICALT-Raschschaal ‘De leraar …’n=1604 observatiesGemiddelde =21.91Stand. deviatie=6.85

1 toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen 0 1 -5.572 geeft duidelijke uitleg van de leerstof 0 1 -1.943 zorgt voor ontspannen sfeer 0 1 -1.784 ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen 0 1 -1.055 geeft feedback aan de leerlingen 0 1 -.996 zorgt voor een ordelijk verloop van de les 0 1 -.957 zorgt voor wederzijds respect 0 1 -.858 zorgt voor doelmatig klassenmanagement 0 1 -.769 geeft goed gestructureerd les 0 1 -.71

10 bevordert dat leerlingen hun best doen 0 1 -.6711 gebruikt leertijd efficiënt 0 1 -.6712 gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren 0 1 -.5013 stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten 0 1 -.4214 betrekt alle leerlingen bij de les 0 1 -.1215 verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen 0 1 -.1216 hanteert werkvormen die leerlingen activeren 0 1 -.0417 duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten 0 1 .1618 stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken 0 1 .1619 gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen 0 1 .2320 stimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen 0 1 .3621 zorgt voor interactieve instructie 0 1 .6522 moedigt kritisch denken van leerlingen aan 0 1 .6523 bevordert het toepassen van het geleerde 0 1 .7124 laat leerlingen hardop denken 0 1 .8125 leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 0 1 1.2626 gaat na of de lesdoelen werden bereikt 0 1 1.3227 stimuleert het gebruik van controle activiteiten 0 1 1.5428 leert leerlingen oplossingen checken 0 1 1.5729 stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 0 1 1.7930 vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 0 1 1.8231 biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 0 1 1.8632 stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 0 1 2.26

Van de Grift, W., Helms-Lorenz, M., & Maulana, R (2014). Teaching skills of student teachers: Calibration and validation of an observation instrument. Submitted

ICALT-Raschschaal ‘De leraar …’ (n=1604; gem=21.91; sd=6.85)

toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen -5.57 1geeft duidelijke uitleg van de leerstof -1.94 2zorgt voor ontspannen sfeer -1.78 3

Veilig onderwijsleerklimaat ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen -1.05 4geeft feedback aan de leerlingen -.99 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les -.95 6zorgt voor wederzijds respect -.85 7zorgt voor doelmatig klassenmanagement -.76 8geeft goed gestructureerd les -.71 9bevordert dat leerlingen hun best doen -.67 10

Doelmatig klasmanagement gebruikt leertijd efficiënt -.67 11gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren -.50 12stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten -.42 13betrekt alle leerlingen bij de les -.12 14verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen -.12 15hanteert werkvormen die leerlingen activeren -.04 16

Duidelijke instructie duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten .16 17stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken .16 18 startende leraargaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen .23 19stimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen .36 20

Activeren van leerlingen zorgt voor interactieve instructie .65 21moedigt kritisch denken van leerlingen aan .65 22 grand meanbevordert het toepassen van het geleerde .71 23laat leerlingen hardop denken .81 24leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 1.26 25 16-20 jr ervaringgaat na of de lesdoelen werden bereikt 1.32 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 1.54 27

Leerlingen leren hoe te leren leert leerlingen oplossingen checken 1.57 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 1.79 29vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 1.82 30biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 1.86 31

Afstemmen op verschillnen stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 2.26 32

Van de Grift, W., Helms-Lorenz, M., & Maulana, R (2014). Teaching skills of student teachers: Calibration and validation of an observation instrument. Submitted

We moeten niet alleen het niveau van het lerarencorps stabiel zien te houden; het niveau moet eigenlijk omhoog, want …

Er zijn nog andere gevolgen van de toename van het percentage leerlingen dat naar HAVO of VWO gaat

De toename van het percentage leerlingen brengt met zich mee dat • de havo en vo klassen heterogener worden• de klassen in de basisberoepsgerichte leerweg homogener worden

Onderzoeksbevindingen• Goede leerlingen presteren beter in homogene klassen• Zwakke leerlingen presteren beter in heterogene klassenKulik & Kulik (1982); Lou, Abrami, Spence, Poulsen, Chambers, et al. (1996); Slavin (1996); Betts & Shkolnik (2000); Boaler, Wiliam & Brown (2000); Hallinan, Bottoms, Pallas & Palla (2003); Reezigt, Houtveen & Van de Grift (2001); Wiliam & Bartholomew (2004); Corno (2008)

Maar het omgekeerde gebeurt!Dat betekent dat leraren meer maatwerk moeten leveren om dezelfde prestaties bij hun leerlingen te bereiken

hoger % leerlingen

naar havo/vwo

Niveau verhoging van ons onderwijs

stelselToename

heterogeniteit in hogere VO-

vormen

Toegenomen homogeniteit in basisber.

leerweg

meer zwak presterende leerlingen

minder excellent

presterende leerlingen

Verlaging van de gemiddelde

onderwijs prestaties

De paradox van Niveauverhoging en Prestatiedaling

Gemiddelde prestaties van onze 15-jarigen (PISA 2000-2012)

jaar gemiddelde score lezen

bij PISA

gemiddelde score wiskunde

bij PISA

gemiddelde score

science bij PISA

% leerlingen dat

naar havo en vwo gaat

2000 532 - - 38.32003 513 538 - -2006 507 531 525 43.52009 508 526 522 44.12012 511 526 522 45.5

Beginnende leraren moeten sneller leren om

Als we • een dalende trend in de PISA-resultaten willen voorkomen, en• door willen gaan met de verhoging van het onderwijsniveau van

de bevolking, endan moet de kwaliteit van het pedagogisch didactisch handelen van het lerarencorps niet gelijk blijven, maar omhoog

Dat kan door zowel van • net afgestudeerde leraren als van • beginnende leraren te verlangen dat ze eerder leren:

• leerlingen te activeren• leerlingen te leren hoe ze iets moeten leren, en vooral• in te spelen op verschillen tussen leerlingen

Meedoen aan het groot landelijk longitudinaal onderzoek?

De Rijksuniversiteit Groningen start binnenkort met longitudinaal onderzoek naar de professionele ontwikkeling van beroepsvaardigheden van (beginnende) leraren

Als wilt deelnemen, neem dan contact op met:W.J.C.M.van.de.Grift@RUG.NLofM.Helms-Lorenz@RUG.NL

Deze PowerPoint is te vinden op: http://www.rug.nl/staff/w.j.c.m.van.de.grift/research

ICALT-Raschschaal ‘De leraar …’ (n=1604; gem=21.91; sd=6.85)

toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen -5.57 1 normeringgeeft duidelijke uitleg van de leerstof -1.94 2zorgt voor ontspannen sfeer -1.78 3

Veilig onderwijsleerklimaat ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen -1.05 4geeft feedback aan de leerlingen -.99 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les -.95 6zorgt voor wederzijds respect -.85 7 halverwege opleidingzorgt voor doelmatig klassenmanagement -.76 8geeft goed gestructureerd les -.71 9bevordert dat leerlingen hun best doen -.67 10

Doelmatig klasmanagement gebruikt leertijd efficiënt -.67 11gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren -.50 12stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten -.42 13betrekt alle leerlingen bij de les -.12 14verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen -.12 15hanteert werkvormen die leerlingen activeren -.04 16

Duidelijke instructie duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten .16 17stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken .16 18gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen .23 19 startende leraarstimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen .36 20

Activeren van leerlingen zorgt voor interactieve instructie .65 21 1-5 jr ervaringmoedigt kritisch denken van leerlingen aan .65 22 gemiddelde leraarbevordert het toepassen van het geleerde .71 23 6-15 jr ervaringlaat leerlingen hardop denken .81 24leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 1.26 25 16-20 jr ervaringgaat na of de lesdoelen werden bereikt 1.32 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 1.54 27

Leerlingen leren hoe te leren leert leerlingen oplossingen checken 1.57 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 1.79 29vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 1.82 30biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 1.86 31

Afstemmen op verschillnen stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 2.26 32

ICALT-Raschschaal ‘De leraar …’n=1604gem=21.91sd=6.85

1 toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen 0 1 -5.572 geeft duidelijke uitleg van de leerstof 0 1 -1.943 zorgt voor ontspannen sfeer 0 1 -1.784 ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen 0 1 -1.055 geeft feedback aan de leerlingen 0 1 -.996 zorgt voor een ordelijk verloop van de les 0 1 -.957 zorgt voor wederzijds respect 0 1 -.858 zorgt voor doelmatig klassenmanagement 0 1 -.769 geeft goed gestructureerd les 0 1 -.71

10 bevordert dat leerlingen hun best doen 0 1 -.6711 gebruikt leertijd efficiënt 0 1 -.6712 gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren 0 1 -.5013 stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten 0 1 -.4214 betrekt alle leerlingen bij de les 0 1 -.1215 verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen 0 1 -.1216 hanteert werkvormen die leerlingen activeren 0 1 -.0417 duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten 0 1 .1618 stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken 0 1 .1619 gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen 0 1 .2320 stimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen 0 1 .3621 zorgt voor interactieve instructie 0 1 .6522 moedigt kritisch denken van leerlingen aan 0 1 .6523 bevordert het toepassen van het geleerde 0 1 .7124 laat leerlingen hardop denken 0 1 .8125 leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 0 1 1.2626 gaat na of de lesdoelen werden bereikt 0 1 1.3227 stimuleert het gebruik van controle activiteiten 0 1 1.5428 leert leerlingen oplossingen checken 0 1 1.5729 stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 0 1 1.7930 vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 0 1 1.8231 biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 0 1 1.8632 stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 0 1 2.26

ICALT-Raschschaal ‘De leraar …’ n=1604gem=21.91 sd=6.85

toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen 1 normeringgeeft duidelijke uitleg van de leerstof 2zorgt voor ontspannen sfeer 3ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen 4geeft feedback aan de leerlingen 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les 6zorgt voor wederzijds respect 7 halverwege

opleidingzorgt voor doelmatig klassenmanagement 8geeft goed gestructureerd les 9bevordert dat leerlingen hun best doen 10gebruikt leertijd efficiënt 11gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren 12stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten 13betrekt alle leerlingen bij de les 14verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen 15hanteert werkvormen die leerlingen activeren 16duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten 17stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken 18gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen 19 startende

leraarstimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen 20zorgt voor interactieve instructie 21 1-5 jr erv.moedigt kritisch denken van leerlingen aan 22 gem. leraarbevordert het toepassen van het geleerde 23 6-15 jr

ervaringlaat leerlingen hardop denken 24leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 25 16-20 jr

ervaringgaat na of de lesdoelen werden bereikt 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 27leert leerlingen oplossingen checken 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 29vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 30biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 31stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 32

Van de Grift, W., Helms-Lorenz, M., & Maulana, R (2014). Teaching skills of student teachers: Calibration and validation of an observation instrument. Submitted

Veilig onderwijsleerklimaat bieden

toont in gedrag en taalgebruik respect voor leerlingen 1geeft duidelijke uitleg van de leerstof 2zorgt voor ontspannen sfeer 3ondersteunt het zelfvertrouwen van leerlingen 4geeft feedback aan de leerlingen 5zorgt voor een ordelijk verloop van de les 6zorgt voor wederzijds respect 7zorgt voor doelmatig klassenmanagement 8geeft goed gestructureerd les 9bevordert dat leerlingen hun best doen 10gebruikt leertijd efficiënt 11 -1sd

startende leraar

gaat tijdens verwerking na of leerlingen opdrachten goed uitvoeren 12stelt vragen die leerlingen tot denken aanzetten 13betrekt alle leerlingen bij de les 14verduidelijkt bij de aanvang van de les de lesdoelen 15hanteert werkvormen die leerlingen activeren 16duidelijke uitleg van didactische hulpmiddelen en opdrachten 17stimuleert leerlingen om over oplossingen na te denken 18gaat tijdens instructie na of leerlingen de leerstof hebben begrepen 19stimuleert het zelfvertrouwen van zwakke leerlingen 20zorgt voor interactieve instructie 21 Grand meanmoedigt kritisch denken van leerlingen aan 22bevordert het toepassen van het geleerde 23

16-20 jr ervaring

laat leerlingen hardop denken 24leert leerlingen hoe complexe problemen te vereenvoudigen 25gaat na of de lesdoelen werden bereikt 26stimuleert het gebruik van controle activiteiten 27leert leerlingen oplossingen checken 28stemt de instructie af op relevante verschillen tussen leerlingen 29vraagt leerlingen na te denken over strategieën bij de aanpak 30biedt zwakke leerlingen extra leer-en instructietijd 31stemt verwerking van leerstof af op verschillen tussen leerlingen 32 +1sd

Inspelen op verschillen tussen leerlingen

Leerlingen leren hoe iets te leren

Activeren van leerlingen

Efficiënt klasmanagement

Heldere instrructie