HAINAUT TOERISMED E O O R L O G V A N 1 9 1 4 - 1 9 1 8

I N D E P R O V I N C I E H E N E G O U W E N

FR NL EN

GIDS VOOR DE BEZIENSWAARDIGHEDEN EN HET ERFGOED IN VERBAND MET DE GROOTE OORLOG

EDITOHERDENKINGSTOERISME IN DE PROVINCIE HENEGOUWEN

Als we het hebben over het Europese kader van de Groote oorlog zijn doorgaans de regios van de Marne en de Somme Verdun of het IJzerfront de meest voor de hand liggende plaatsen met betrekking tot de gevechten van 14-18 en de herdenking ervan Deze grote offensieven zijn inderdaad de meest markante want de soldaten zijn er met duizenden tegelijk gesneuveld in de loopgraven Er bleven alleen ruiumlnes aarde en mense-lijke resten achter

Er zijn echter ook andere regios zoals Henegouwen waarvoor het de moeite loont om zich te verdiepen in de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en de sporen die vandaag nog getuigen van zowel vroegere gebeurtenissen als de menselijke wil om een onuitwisbare herinnering na te laten De slagen bij de Sambervallei Mons en het front van Komen-Waasten hebben Henegouwen een plaats gegeven in de geschiedenis en de herdenking van de Groote Oorlog

Met deze publicatie beogen we niet om de geschiedenis van de oorlog in Henegouwen weer te geven maar om de bezoeker te begeleiden bij de belangrijkste bezienswaardi-gheden en het erfgoed van 14-18 We hebben gekozen voor een chronologische voors-telling (van augustus tot oktober 1914 met enkele verwijzingen naar 1918) op een geo-grafische as van Oost naar West Volg de gids tijdens uw bezoek aan de honderdjarige militaire graven en de onlangs geopende interpretatiecentra in de provincie Henegouwen

Fabienne CapotProvinciaal gedeputeerde

Bevoegd voor cultuur en toerisme

Nathalie BrassartProvinciaal gedeputeerde Bevoegd voor cultuur en toerisme

Comines-Warneton Meacutemorial Missing amp Hyde Park Corner

3

IN WELKE MATE IS HENE-GOUWEN BETROKKEN BIJ DE GEBEURTENISSEN VAN 14-18

Wanneer Duitsland op 4 augustus 1914 Belgieuml binnendringt is dit in de eerste plaats met de bedoeling om zo snel mogelijk Parijs te bereiken Voor de Duitse strategen is het doorkruisen van Belgieuml slechts een formaliteit Op 4 augustus 1914 dringen er dus drie Duitse legers binnen in Belgieuml Het Ie Duitse leger (onder von Kluck) gaat

door Vlaanderen tot aan Antwerpen en trekt vervolgens zuidwaarts Het IIe Duitse leger (onder von Buumllow) neemt Luik in en rukt op naar Namen Charleroi en Mons Het IIIe Duitse leger (onder von Hausen) stoot door naar de Marnevallei doorheen La Famenne en de Condroz Belgieuml beschikt op dat moment niet over de nodige troepen om deze drie legereenheden tegen te houden Groot-Brittannieuml en Frankrijk nemen het op tegen de Duitsers op Belgisch grondgebied om de Belgische neutraliteit te verdedigen

INDEXHOOFDSTUK 1 DE SAMBER KLEURT ROOD

In Henegouwen vinden er langs de Samber tussen 21 en 24 augustus 1914 hevige gevechten plaats tussen de Fransen en de Duitsers Dit is een hoofdstuk van de geschiedenis dat vaak over het hoofd gezien wordt omdat de Fransen er een bijzonder harde nederlaag leden

P6

HOOFDSTUK 2 MONS 14-18

De tweede episode van de Groote Oorlog in Henegouwen speelt zich af op het slagveld van Mons op 23 augustus 1914 In Mons zijn de eerste en laatste Britse soldaten (The First amp The Last) gevallen door Duitse kogels

P16

HOOFDSTUK 3 HET FRONT VAN KOMEN-WAASTEN EN DE HERDENKINGSPLAATSEN IN PICARDISCH WALLONIEuml

Eind oktober 1914 opent zich het derde luik wanneer de strijdende machten een frontlijn vormen van ongeveer 750 km van de Noordzee tot aan de Switzerse grens Midden in deze frontlijn zal Komen-Waasten 4 jaar lang de verwoesting als gevolg van de loopgravenoorlog ondergaan

P24

VOORAFGAANDE VRAGEN

ZIJN HERDENKING EN TOERISME VERENIGBAAR

De pelgrimstochten naar de slagvelden zijn nog voacuteoacuter het einde van de oorlog begonnen naarmate de frontlijn teruggedrongen werd naar het noorden Pelgrims en toeristen staan echter al snel lijnrecht tegenover elkaar In 1917 verschijnt de eerste Mi-chelingids die het slagveld van de Marne vermeldt Op 4 september 1920 beschrijft de Journal des mutileacutes het volgende Een zowel pijnlijk als walgelijk spektakel van vrolijke toeristen die in luidruchtige groepen uit autocars stromen Vandaag zorgt het herdenkingstoerisme voor de herbestemmi-ng van de gebieden die gemarkeerd werden door dramatische gebeurtenissen en kun-nen bezette gebieden zoals Henegouwen nu bezoekers verwelkomen

Het toeristische aanbod ondergaat een belangrijke verandering in het kader van de 100-jarige herdenking van 14-18 De herdenkingslocaties worden gerenoveerd en opgewaardeerd door culturele en toeristische partijen Het aanbod wordt aangepast aan de nieuwe generaties twee belangrijke museainterpretatiecentra (Mons Memorial Museum en Plugstreet 14-18 Experience) zien het daglicht en brengen een innoverende scenografie van de mili-taire geschiedenis met vooral de menselijke verhalen die ermee verbonden zijn

Alle herdenkingen die in Belgieuml en de Franse Gemeenschap georganiseerd worden staan vermeld op wwwbe14-18be etwwwcommemorer14-18be

WAAROM WERDEN BUITENLANDSE SOLDATEN HIER IN BELGIEuml BEGRAVEN

Reeds vanaf de eerste weken van de Eerste Wereldoorlog was het materieumlle en symbo-lische beheer van overledenen eacuteeacuten van de belangrijkste zorgen van de oorlogvoerende staten Vanaf 1918 weigerden de Britten en de Duitsers om gevallen soldaten te repa-trieumlren en opteerden ze voor de oprichting van militaire begraafplaatsen Frankrijk en de Verenigde Staten kozen er eerst voor om de overledenen terug te brengen naar hun families maar moesten dit al snel opgeven door de omvang van het gebeuren De doden werden namelijk met duizenden samen be-graven in tijdelijke begraafplaatsen en waren vaak niet identificeerbaar en dus lsquoonbekendrsquo

De begraafplaatsen die in deze gids vermeld staan tellen minstens 50 graven van de Eerste Wereldoorlog De naties hebben beslist om het uiterlijk van de militaire begraafplaatsen en de graven eenvormig te maken een kort vierkant kruis voor de Duitsers een kruis of een witte gedenksteen voor de Fransen en witte gedenkstenen voor onderdanen van het Britse Rijk van 1914 (die nu verzameld zijn in de Commonwealth of het Gemenebest) en de Canadese Zuid-Afrikaanse Indische Australische en Nieuw-Zeelandse gebieden

Alle Franse militaire graven in Belgieuml (14-18 + 40-45) werden opgenomen in het volgende docu-ment httpwwwconsulfrance-bruxellesorgIMGpdfListe_Cimetieres_militaires_francais-2pdf

Alle graven en militaire begraafplaatsen van het voormalige Britse Rijk (Commonwealth War Graves Commission) zijn geiumlnventariseerd op wwwcwgcorg

4 5

EDITOHERDENKINGSTOERISME IN DE PROVINCIE HENEGOUWEN

Als we het hebben over het Europese kader van de Groote oorlog zijn doorgaans de regios van de Marne en de Somme Verdun of het IJzerfront de meest voor de hand liggende plaatsen met betrekking tot de gevechten van 14-18 en de herdenking ervan Deze grote offensieven zijn inderdaad de meest markante want de soldaten zijn er met duizenden tegelijk gesneuveld in de loopgraven Er bleven alleen ruiumlnes aarde en mense-lijke resten achter

Er zijn echter ook andere regios zoals Henegouwen waarvoor het de moeite loont om zich te verdiepen in de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en de sporen die vandaag nog getuigen van zowel vroegere gebeurtenissen als de menselijke wil om een onuitwisbare herinnering na te laten De slagen bij de Sambervallei Mons en het front van Komen-Waasten hebben Henegouwen een plaats gegeven in de geschiedenis en de herdenking van de Groote Oorlog

Met deze publicatie beogen we niet om de geschiedenis van de oorlog in Henegouwen weer te geven maar om de bezoeker te begeleiden bij de belangrijkste bezienswaardi-gheden en het erfgoed van 14-18 We hebben gekozen voor een chronologische voors-telling (van augustus tot oktober 1914 met enkele verwijzingen naar 1918) op een geo-grafische as van Oost naar West Volg de gids tijdens uw bezoek aan de honderdjarige militaire graven en de onlangs geopende interpretatiecentra in de provincie Henegouwen

Fabienne CapotProvinciaal gedeputeerde

Bevoegd voor cultuur en toerisme

Nathalie BrassartProvinciaal gedeputeerde Bevoegd voor cultuur en toerisme

Comines-Warneton Meacutemorial Missing amp Hyde Park Corner

3

IN WELKE MATE IS HENE-GOUWEN BETROKKEN BIJ DE GEBEURTENISSEN VAN 14-18

Wanneer Duitsland op 4 augustus 1914 Belgieuml binnendringt is dit in de eerste plaats met de bedoeling om zo snel mogelijk Parijs te bereiken Voor de Duitse strategen is het doorkruisen van Belgieuml slechts een formaliteit Op 4 augustus 1914 dringen er dus drie Duitse legers binnen in Belgieuml Het Ie Duitse leger (onder von Kluck) gaat

door Vlaanderen tot aan Antwerpen en trekt vervolgens zuidwaarts Het IIe Duitse leger (onder von Buumllow) neemt Luik in en rukt op naar Namen Charleroi en Mons Het IIIe Duitse leger (onder von Hausen) stoot door naar de Marnevallei doorheen La Famenne en de Condroz Belgieuml beschikt op dat moment niet over de nodige troepen om deze drie legereenheden tegen te houden Groot-Brittannieuml en Frankrijk nemen het op tegen de Duitsers op Belgisch grondgebied om de Belgische neutraliteit te verdedigen

INDEXHOOFDSTUK 1 DE SAMBER KLEURT ROOD

In Henegouwen vinden er langs de Samber tussen 21 en 24 augustus 1914 hevige gevechten plaats tussen de Fransen en de Duitsers Dit is een hoofdstuk van de geschiedenis dat vaak over het hoofd gezien wordt omdat de Fransen er een bijzonder harde nederlaag leden

P6

HOOFDSTUK 2 MONS 14-18

De tweede episode van de Groote Oorlog in Henegouwen speelt zich af op het slagveld van Mons op 23 augustus 1914 In Mons zijn de eerste en laatste Britse soldaten (The First amp The Last) gevallen door Duitse kogels

P16

HOOFDSTUK 3 HET FRONT VAN KOMEN-WAASTEN EN DE HERDENKINGSPLAATSEN IN PICARDISCH WALLONIEuml

Eind oktober 1914 opent zich het derde luik wanneer de strijdende machten een frontlijn vormen van ongeveer 750 km van de Noordzee tot aan de Switzerse grens Midden in deze frontlijn zal Komen-Waasten 4 jaar lang de verwoesting als gevolg van de loopgravenoorlog ondergaan

P24

VOORAFGAANDE VRAGEN

ZIJN HERDENKING EN TOERISME VERENIGBAAR

De pelgrimstochten naar de slagvelden zijn nog voacuteoacuter het einde van de oorlog begonnen naarmate de frontlijn teruggedrongen werd naar het noorden Pelgrims en toeristen staan echter al snel lijnrecht tegenover elkaar In 1917 verschijnt de eerste Mi-chelingids die het slagveld van de Marne vermeldt Op 4 september 1920 beschrijft de Journal des mutileacutes het volgende Een zowel pijnlijk als walgelijk spektakel van vrolijke toeristen die in luidruchtige groepen uit autocars stromen Vandaag zorgt het herdenkingstoerisme voor de herbestemmi-ng van de gebieden die gemarkeerd werden door dramatische gebeurtenissen en kun-nen bezette gebieden zoals Henegouwen nu bezoekers verwelkomen

Het toeristische aanbod ondergaat een belangrijke verandering in het kader van de 100-jarige herdenking van 14-18 De herdenkingslocaties worden gerenoveerd en opgewaardeerd door culturele en toeristische partijen Het aanbod wordt aangepast aan de nieuwe generaties twee belangrijke museainterpretatiecentra (Mons Memorial Museum en Plugstreet 14-18 Experience) zien het daglicht en brengen een innoverende scenografie van de mili-taire geschiedenis met vooral de menselijke verhalen die ermee verbonden zijn

Alle herdenkingen die in Belgieuml en de Franse Gemeenschap georganiseerd worden staan vermeld op wwwbe14-18be etwwwcommemorer14-18be

WAAROM WERDEN BUITENLANDSE SOLDATEN HIER IN BELGIEuml BEGRAVEN

Reeds vanaf de eerste weken van de Eerste Wereldoorlog was het materieumlle en symbo-lische beheer van overledenen eacuteeacuten van de belangrijkste zorgen van de oorlogvoerende staten Vanaf 1918 weigerden de Britten en de Duitsers om gevallen soldaten te repa-trieumlren en opteerden ze voor de oprichting van militaire begraafplaatsen Frankrijk en de Verenigde Staten kozen er eerst voor om de overledenen terug te brengen naar hun families maar moesten dit al snel opgeven door de omvang van het gebeuren De doden werden namelijk met duizenden samen be-graven in tijdelijke begraafplaatsen en waren vaak niet identificeerbaar en dus lsquoonbekendrsquo

De begraafplaatsen die in deze gids vermeld staan tellen minstens 50 graven van de Eerste Wereldoorlog De naties hebben beslist om het uiterlijk van de militaire begraafplaatsen en de graven eenvormig te maken een kort vierkant kruis voor de Duitsers een kruis of een witte gedenksteen voor de Fransen en witte gedenkstenen voor onderdanen van het Britse Rijk van 1914 (die nu verzameld zijn in de Commonwealth of het Gemenebest) en de Canadese Zuid-Afrikaanse Indische Australische en Nieuw-Zeelandse gebieden

Alle Franse militaire graven in Belgieuml (14-18 + 40-45) werden opgenomen in het volgende docu-ment httpwwwconsulfrance-bruxellesorgIMGpdfListe_Cimetieres_militaires_francais-2pdf

Alle graven en militaire begraafplaatsen van het voormalige Britse Rijk (Commonwealth War Graves Commission) zijn geiumlnventariseerd op wwwcwgcorg

4 5

IN WELKE MATE IS HENE-GOUWEN BETROKKEN BIJ DE GEBEURTENISSEN VAN 14-18

Wanneer Duitsland op 4 augustus 1914 Belgieuml binnendringt is dit in de eerste plaats met de bedoeling om zo snel mogelijk Parijs te bereiken Voor de Duitse strategen is het doorkruisen van Belgieuml slechts een formaliteit Op 4 augustus 1914 dringen er dus drie Duitse legers binnen in Belgieuml Het Ie Duitse leger (onder von Kluck) gaat

door Vlaanderen tot aan Antwerpen en trekt vervolgens zuidwaarts Het IIe Duitse leger (onder von Buumllow) neemt Luik in en rukt op naar Namen Charleroi en Mons Het IIIe Duitse leger (onder von Hausen) stoot door naar de Marnevallei doorheen La Famenne en de Condroz Belgieuml beschikt op dat moment niet over de nodige troepen om deze drie legereenheden tegen te houden Groot-Brittannieuml en Frankrijk nemen het op tegen de Duitsers op Belgisch grondgebied om de Belgische neutraliteit te verdedigen

INDEXHOOFDSTUK 1 DE SAMBER KLEURT ROOD

In Henegouwen vinden er langs de Samber tussen 21 en 24 augustus 1914 hevige gevechten plaats tussen de Fransen en de Duitsers Dit is een hoofdstuk van de geschiedenis dat vaak over het hoofd gezien wordt omdat de Fransen er een bijzonder harde nederlaag leden

P6

HOOFDSTUK 2 MONS 14-18

De tweede episode van de Groote Oorlog in Henegouwen speelt zich af op het slagveld van Mons op 23 augustus 1914 In Mons zijn de eerste en laatste Britse soldaten (The First amp The Last) gevallen door Duitse kogels

P16

HOOFDSTUK 3 HET FRONT VAN KOMEN-WAASTEN EN DE HERDENKINGSPLAATSEN IN PICARDISCH WALLONIEuml

Eind oktober 1914 opent zich het derde luik wanneer de strijdende machten een frontlijn vormen van ongeveer 750 km van de Noordzee tot aan de Switzerse grens Midden in deze frontlijn zal Komen-Waasten 4 jaar lang de verwoesting als gevolg van de loopgravenoorlog ondergaan

P24

VOORAFGAANDE VRAGEN

ZIJN HERDENKING EN TOERISME VERENIGBAAR

De pelgrimstochten naar de slagvelden zijn nog voacuteoacuter het einde van de oorlog begonnen naarmate de frontlijn teruggedrongen werd naar het noorden Pelgrims en toeristen staan echter al snel lijnrecht tegenover elkaar In 1917 verschijnt de eerste Mi-chelingids die het slagveld van de Marne vermeldt Op 4 september 1920 beschrijft de Journal des mutileacutes het volgende Een zowel pijnlijk als walgelijk spektakel van vrolijke toeristen die in luidruchtige groepen uit autocars stromen Vandaag zorgt het herdenkingstoerisme voor de herbestemmi-ng van de gebieden die gemarkeerd werden door dramatische gebeurtenissen en kun-nen bezette gebieden zoals Henegouwen nu bezoekers verwelkomen

Het toeristische aanbod ondergaat een belangrijke verandering in het kader van de 100-jarige herdenking van 14-18 De herdenkingslocaties worden gerenoveerd en opgewaardeerd door culturele en toeristische partijen Het aanbod wordt aangepast aan de nieuwe generaties twee belangrijke museainterpretatiecentra (Mons Memorial Museum en Plugstreet 14-18 Experience) zien het daglicht en brengen een innoverende scenografie van de mili-taire geschiedenis met vooral de menselijke verhalen die ermee verbonden zijn

Alle herdenkingen die in Belgieuml en de Franse Gemeenschap georganiseerd worden staan vermeld op wwwbe14-18be etwwwcommemorer14-18be

WAAROM WERDEN BUITENLANDSE SOLDATEN HIER IN BELGIEuml BEGRAVEN

Reeds vanaf de eerste weken van de Eerste Wereldoorlog was het materieumlle en symbo-lische beheer van overledenen eacuteeacuten van de belangrijkste zorgen van de oorlogvoerende staten Vanaf 1918 weigerden de Britten en de Duitsers om gevallen soldaten te repa-trieumlren en opteerden ze voor de oprichting van militaire begraafplaatsen Frankrijk en de Verenigde Staten kozen er eerst voor om de overledenen terug te brengen naar hun families maar moesten dit al snel opgeven door de omvang van het gebeuren De doden werden namelijk met duizenden samen be-graven in tijdelijke begraafplaatsen en waren vaak niet identificeerbaar en dus lsquoonbekendrsquo

De begraafplaatsen die in deze gids vermeld staan tellen minstens 50 graven van de Eerste Wereldoorlog De naties hebben beslist om het uiterlijk van de militaire begraafplaatsen en de graven eenvormig te maken een kort vierkant kruis voor de Duitsers een kruis of een witte gedenksteen voor de Fransen en witte gedenkstenen voor onderdanen van het Britse Rijk van 1914 (die nu verzameld zijn in de Commonwealth of het Gemenebest) en de Canadese Zuid-Afrikaanse Indische Australische en Nieuw-Zeelandse gebieden

Alle Franse militaire graven in Belgieuml (14-18 + 40-45) werden opgenomen in het volgende docu-ment httpwwwconsulfrance-bruxellesorgIMGpdfListe_Cimetieres_militaires_francais-2pdf

Alle graven en militaire begraafplaatsen van het voormalige Britse Rijk (Commonwealth War Graves Commission) zijn geiumlnventariseerd op wwwcwgcorg

4 5

MERBES-LE-CHAcircTEAU

GERPINNES

HAM-SUR-HEURE-NALINNE

FARCIENNES

LE-TILLEULMONTIGNY-

AISEAU-PRESLES

HENSIES

MOUSCRON

HONNELLES

LENS

FLOBECQ

ELLEZELLES

EacuteCAUSSINNES

MANAGE

MORLANWELZ

CHAPELLE-LEZ-HERLAIMONT

VILLERSLES BONS

FLEURUS

ERQUELINNES

BEAUMONT

SIVRY-RANCE FROIDCHAPELLE

LE-COMTEBRAINE-

CHAcircTELET

LEacuteVEcircQUE

QUIEacuteVRAIN

QUEacuteVY

CHARLEROI

SILLY

ENGHIEN

ESTINNES

PONT-Agrave-CELLES

MONS

SOIGNIES

LE ROEULX

LA LOUVIEgraveRE

LOBBES

THUIN

CHIMAY

MOMIGNIES

SENEFFE

TRAZEGNIES

MARCINELLE

ANDERLUESBINCHE

FONTAINE-PRESLES

VILLERS

CELLES

GERPINNES

HAM-SUR-HEURE-NALINNES

FARCIENNES

AISEAU-

FLOBECQ

EacuteCAUSSINNES

CHAPELLE-LEZ-HERLAIMONT

LES BONS

FLEURUS

ERQUELINNES

BEAUMONT

SIVRY-RANCE FROIDCHAPELLE

BRAINE-

CHAcircTELET

LEacuteVEcircQUE

QUEacuteVY

CHARLEROI

ENGHIEN

ESTINNES

PONT-Agrave-CELLES

CourcelleS

BOUSSU

LOBBES

THUIN

CHIMAY

MOMIGNIES

SENEFFE

TRAZEGNIES

MARCINELLEBINCHE

FONTAINE-

ESTAIMPUIS

PECQ

CELLES

MONT-DE-LENCLUS

RUMES ANTOING

BRUNEHAUT PEacuteRUWELZ

BERNISSART

BELOEIL

FRAMERIES

QUAREGNON

CHIEgraveVRES

SILLY

LESSINES

ATH

BRUGELETTE

JURBISE

LENS

SOIGNIES

LE ROEULX

MONS

SAINT-GHISLAIN

MANAGE

MORLANWELZ

LA LOUVIEgraveRE

ANDERLUES

LE-TILLEULMONTIGNY-

LE-COMTETOURNAI

DOUR

COMINESWARNETON

COLFONTAINE

FRASNES-LEZ-ANVAING

LEUZE-EN-HAINAUT

CELLES

GERPINNES

Herdenkingsparcours SLAG VAN COLLARMONTVertrekthinsp rue des Combattants6150 Anderlues

9

Herdenkingsparcours PARCOURS VAN CARNIEgraveRESVertrekthinsp 71 rue drsquoAnderlues 7141 Carniegraveres

10

Herdenkingsparcours HELDENWANDELINGVertrekthinsp Place communale 6540 Lobbes

11

Herdenkingsparcours SLAG VAN GOZEacuteE Vertrekthinsp Place Communale 6534 Gozeacutee

12

Herdenkingsparcours DE COULISSEN VAN DE GROOTE OORLOGVertrekthinsp Place Communale6120 Marbaix-la-Tour

13

Herdenkingsparcours OP HET SLAGVELD Vertrekthinsp Place Degauque 6142 Leernes

14

Herdenkingsparcours IN DE SPOREN VAN DE PRIESTER-SOLDAATVertrekthinsp Grand-Place 10 6500 Beaumont

15

Herdenkingsparcours IN DE SPOREN VAN DE SLAGVertrekthinsp rue Belle Motte5070 Fosses-la-Ville

16

FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS BELLE-MOTTE Agrave AISEAU-PRESLESRue Belle Motte 6250 Aiseau-Presles

01

FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS COLLARMONT TE CARNIEgraveRESChemin de Warimez 6150 Anderlues

02

FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS HEULEU TE LOBBESRue du Champs de Bataille 6540 Lobbes

03

STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN CHARLEROI-NOORDRue du Presbytegravere 52 6000 Charleroi

04

GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN MARCINELLERue des Sarts 6001 Marcinelle

05

STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LA LOUVIEgraveRERue de la Flache 7100 La Louviegravere

06

GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN ERQUELINNESAvenue Geacuteneacuteral Michel 1b6000 Charleroi

08

CIMETIEgraveRE COMMUNALDrsquoERQUELINNESRue Madame 6560 Erquelinnes

07

01SAMBREROUGE(DE SAMBER KLEURT ROOD)

01

02

03

0408

16

09

10

1112

14

13

05

06

07

15

6 7

FRANSE NATIONALE BE-GRAAFPLAATS HEULEU TE LOBBES

Op 23 augustus 1914 worden Franse infanterieregimenten en eskadrons van de cavalerie bestookt door Duitse kanonnen De vuurkracht van de Duitsers heeft de bovenhand en de Fransen zijn verplicht om zich terug te trekken naar het zuiden Hier rust het stoffelijk overschot van 226 soldaten die voornamelijk afkomstig waren van Bordeaux of de Vendeacutee

Rue du Champs de Bataille 6540 Lobbes 50deg202003N 4deg151393E Vrije toegang

01SAMBRE ROUGE

BEGRAAFPLAATSEN

Rue Belle Motte 6250 Aiseau-Presles 50deg241257N 4deg361258E Vrije toegang

FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS BELLE-MOTTE Agrave AISEAU-PRESLES

Dit is eacuteeacuten van de belangrijkste Franse militaire begraafplaatsen op Belgisch grondgebied Niet zozeer door de oppervlakte maar door het aantal Franse soldaten (Europees Frankrijk en Noord-Afrikaanse kolonies) die er rusten 4057 soldaten voornamelijk Normandieumlrs en Bretoenen van Rennes Vitreacute Saint-Brieuc en Dinan Het stoffelijke overschot van het merendeel van deze soldaten (2875) is verzameld in twee massagraven Deze begraafplaats bevindt zich op de administratieve grens van Henegouwen en de provincie Namen waar ook twee Franse begraafplaatsen zijn in Auvelais (345 soldaten) en Tarcienne (4962 soldaten)

0103

FRANSE NATIONALE BE-GRAAFPLAATS COLLARMONT TE CARNIEgraveRES

Op 22 augustus 1914 wordt de infanterie van het regiment van generaal Sordet gepositioneerd te Anderlues op een heuvelrug die de scheiding vormt tussen de vallei van de Haie en die van de Haine De infanterie moest de onstuitbaar oprukkende Duitsers vertragen zodat de cavalerie zich kon terugtrekken naar de Franse grens De 248 Franse soldaten die tijdens deze slag gesneuveld zijn kregen hier een laatste rustplaats

Chemin de Warimez 6150 Anderlues 50deg25rsquo2849N 4deg153279E Vrije toegang

02Nadat Namen gevallen is steekt het IIe Duitse leger op 21 augustus 1914 de Samber over om het op te nemen tegen de Franse troepen in de streek door te stoten tot aan de grens om vervolgens zo snel mogelijk Parijs in te nemen Op 21 en 22 augustus wordt er gevochten te Tamines Arsimont Auvelais en Le Roux in de provin-cie Namen Op 22 augustus beginnen de eerste gevechten in Henegouwen in de dor-pen Roselies Aiseau Carniegraveres Anderlues en Leernes Op 23 augustus gaat de strijd voort in Lobbes Gozeacutee en Marbaix-la-Tour om op 24 augustus te eindigen in Fontaine Valmont en Montignies-Saint-Christophe Het Franse Maubeuge valt op 7 september

12000 Franse en Duitse soldaten hebben het leven gelaten in de landstreek Tussen-Samber-en-Maas

Alle steden en gemeenten die betrokken waren bij de gevechten aan de Samber hebben hun projecten verenigd onder de noemer 14-18 Sambre Rouge om zo de vaak onbekende episoden van het begin van de oorlog bekend te maken

U vindt alle herdenkingssites evenementen en parcours op wwwsambrerouge14-18be Contacten Maison du Tourisme Val de Sambre et Thudinie - 0032(0)71596919 - Place Albert 1er 2 6530 Thuin - infomtvaldesambreorg

8 9

FRANSE NATIONALE BE-GRAAFPLAATS HEULEU TE LOBBES

Op 23 augustus 1914 worden Franse infanterieregimenten en eskadrons van de cavalerie bestookt door Duitse kanonnen De vuurkracht van de Duitsers heeft de bovenhand en de Fransen zijn verplicht om zich terug te trekken naar het zuiden Hier rust het stoffelijk overschot van 226 soldaten die voornamelijk afkomstig waren van Bordeaux of de Vendeacutee

Rue du Champs de Bataille 6540 Lobbes 50deg202003N 4deg151393E Vrije toegang

01SAMBRE ROUGE

BEGRAAFPLAATSEN

Rue Belle Motte 6250 Aiseau-Presles 50deg241257N 4deg361258E Vrije toegang

FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS BELLE-MOTTE Agrave AISEAU-PRESLES

Dit is eacuteeacuten van de belangrijkste Franse militaire begraafplaatsen op Belgisch grondgebied Niet zozeer door de oppervlakte maar door het aantal Franse soldaten (Europees Frankrijk en Noord-Afrikaanse kolonies) die er rusten 4057 soldaten voornamelijk Normandieumlrs en Bretoenen van Rennes Vitreacute Saint-Brieuc en Dinan Het stoffelijke overschot van het merendeel van deze soldaten (2875) is verzameld in twee massagraven Deze begraafplaats bevindt zich op de administratieve grens van Henegouwen en de provincie Namen waar ook twee Franse begraafplaatsen zijn in Auvelais (345 soldaten) en Tarcienne (4962 soldaten)

0103

FRANSE NATIONALE BE-GRAAFPLAATS COLLARMONT TE CARNIEgraveRES

Op 22 augustus 1914 wordt de infanterie van het regiment van generaal Sordet gepositioneerd te Anderlues op een heuvelrug die de scheiding vormt tussen de vallei van de Haie en die van de Haine De infanterie moest de onstuitbaar oprukkende Duitsers vertragen zodat de cavalerie zich kon terugtrekken naar de Franse grens De 248 Franse soldaten die tijdens deze slag gesneuveld zijn kregen hier een laatste rustplaats

Chemin de Warimez 6150 Anderlues 50deg25rsquo2849N 4deg153279E Vrije toegang

02Nadat Namen gevallen is steekt het IIe Duitse leger op 21 augustus 1914 de Samber over om het op te nemen tegen de Franse troepen in de streek door te stoten tot aan de grens om vervolgens zo snel mogelijk Parijs in te nemen Op 21 en 22 augustus wordt er gevochten te Tamines Arsimont Auvelais en Le Roux in de provin-cie Namen Op 22 augustus beginnen de eerste gevechten in Henegouwen in de dor-pen Roselies Aiseau Carniegraveres Anderlues en Leernes Op 23 augustus gaat de strijd voort in Lobbes Gozeacutee en Marbaix-la-Tour om op 24 augustus te eindigen in Fontaine Valmont en Montignies-Saint-Christophe Het Franse Maubeuge valt op 7 september

12000 Franse en Duitse soldaten hebben het leven gelaten in de landstreek Tussen-Samber-en-Maas

Alle steden en gemeenten die betrokken waren bij de gevechten aan de Samber hebben hun projecten verenigd onder de noemer 14-18 Sambre Rouge om zo de vaak onbekende episoden van het begin van de oorlog bekend te maken

U vindt alle herdenkingssites evenementen en parcours op wwwsambrerouge14-18be Contacten Maison du Tourisme Val de Sambre et Thudinie - 0032(0)71596919 - Place Albert 1er 2 6530 Thuin - infomtvaldesambreorg

8 9

STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN CHARLEROI-NOORD

In deze stedelijke begraafplaats liggen er 93 Franse soldaten en 270 staatsburgers van het Britse Rijk begraven (waaronder 79 Australieumlrs) De meeste van deze soldaten zijn gestorven als krijgsgevangenen tussen 1914 en 1918 Enkele zijn zelfs aan de gevolgen van de verwondingen die ze opliepen tijdens de herovering overleden na de wapenstilstand in 1919 Naast deze militaire graven bevat de begraafplaats ook enkele opmerkelijke burgerlijke grafmonu-menten die getuigen van de architecturale trends sinds het midden van de 19e eeuw

STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LA LOUVIEgraveRE

De 55 Britten die in de gemeentelijke begraafplaats rusten zijn allen overleden na de wapenstilstand tussen december 1918 en april 1919 aan de gevolgen van gevechten tijden de herovering van Belgisch grondgebied Hier liggen ook 9 onbekende Russen begraven die misschien deel uit-maakten van de krijgsgevangenen van het Champagne-front waar er in 1916 40000 Russische soldaten gestationeerd waren voacuteoacuter ze verspreid raakten na de revolutie van 1917

GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN ERQUELINNES

De begraafplaats beschikt over een erega-zon voor militaire en burgerlijke slachtof-fers van 14-18 Er zijn ook graven van 66 soldaten van het Britse Rijk die sneuvelden in oktober en november 1918 3 Fransen en 11 niet-geiumldentificeerde Duitsers (Ein deutscher soldat) werden hier eveneens begraven

Rue de la Flache 7100 La Louviegravere

Rue des Sarts 6001 Marcinelle Rue Madame 6560 Erquelinnes

50deg285488N 4deg121184E

50deg224295N 4deg263841E 50deg184469N 4deg75543E

Rue du Presbytegravere 52 6000 Charleroi 50deg224295N 4deg263841E Vrije toegang 8h-16h

Vrije toegang 8h-18h (0103-3009)9-17h (0110-2902) Vrije toegang 8h-17h

Vrije toegang 8h-18h (0103-3009) 9-17h (0110-2902)

04 06

GEMEENTELIJKE BE-GRAAFPLAATS VAN MAR-CINELLE

Hier ligt het stoffelijk overschot begraven van 27 Fransen 49 staatsburgers van het Britse Rijk en 286 Duitsers die gesneuveld zijn in 1914 tijdens het Duitse offensief (het merendeel van de Fransen) en daarna in 1918 tijdens de herovering (het merendeel van de Britten en Duitsers) Elk jaar nemen de am-bassadeurs van deze drie naties deel aan de ceremonie van 15 oktober De begraafplaats heeft ook imposante Belgische graven van na de Tweede Wereldoorlog en een groot deel van de lichamen van de 262 mijnwerkers die het leven lieten bij de ramp van Bois du Cazier op 8 augustus 1956 De vroegere kolenwin-ning ligt vlak naast de begraafplaats

0507

01SAMBRE ROUGE

10 11

SITES EN MUSEA ROUTESJAGERSMUSEUM TECHARLEROI

Het museum is ondergebracht in het portaal van de kazerne Caporal Leacuteon Treacutesignies (een held van de Groote Oorlog) van Charleroi en biedt een overzicht van de regionale geschiedenis aan de hand van twaalf jagersregimenten van 1830 tot he-den De grote zaal is volledig toegewijd aan de twee wereldoorlogen en de bevrijding van 1944 De verschillende perioden worden geiumlllustreerd met authentieke voorwerpen uniformen documenten schilderijen litho-grafieeumln materiaal en wapens

Avenue Geacuteneacuteral Michel 1b 6000 Charleroi 50deg244015N 4deg27276E

14h-17h (lu et je) 10h-13h (sam) 0032(0)71300748 wwwchasseurs-a-pied-belgesbe

Gewoon tarief 2euro

08 09

16

01SAMBRE ROUGE

HERDENKINGSPAR-COURS

De site wwwsambrerouge14-18bestelt een twaalftal parcours voor om de geschiedenis en de sporen van de slagen aan de Samber te ontdekken U kunt ook de mobiele app van de routes downloaden met fotos documenten of video- en geluidsfragmenten in verband met de themas van de route

SLAG VAN COLLARMONTEen wandelroute van 46 km vanaf debegraafplaats van AnderluesRue des Combattants 6150 Anderlues

10 PARCOURS VAN CARNIEgraveRESEen wandelroute van 65 km vanaf deorieumlntatietafel van Carniegraveres71 rue dAnderlues 7141 Carniegraveres net over het tuincentrum

11 HELDENWANDELINGWandelroute van 46 km vanaf hetdodenmonument van LobbesPlace communale 6540 Lobbes

12 SLAG VAN GOZEacuteE Wandelroute van 4 km(102 km in combinatie met Marbaix-la-Tour) vanaf het dodenmonument van GozeacuteePlace Communale 6534 Gozeacutee

13 DE COULISSEN VAN DE GROOTE OORLOGWandelroute van 62 km (102 km in combinatie met Gozeacutee) vanaf de kerk van Marbaix-la-TourPlace Communale 6120 Marbaix-la-Tour

14 OP HET SLAGVELDWandelroute van 44 km vanaf het Maison de la Laiumlciteacute van Leernes (Place Degauque6142 Leernes)

15 IN DE SPOREN VAN DE PRIESTER-SOLDAATWandelroute van 7 km vanaf het toerismebureau van Beaumont Grand-Place 10 6500 Beaumontau deacutepart de lrsquoOffice du Tourisme de BeaumontGrand-Place 10 6500 Beaumont

IN DE SPOREN VAN DE SLAGAutoroute van 184 km over de vlakte van la Belle-Motte vanaf de Franse begraafplaats Rue Belle Motte 5070 Fosses-la-Ville

12 13

BELANGRIJKEEVENEMENTEN

22 AOUcircT 2014Tussen-Samber-en-Maas

HERDENKINGOfficieumlle herdenkingen van de slagen aan de Samberhttpwwwsambrerouge14-18beagendainauguration-offi-cielles-commmorations

22 gt 24 AOUcircT 2014Roselies

RECONSTRUCTIEBivakken en de slagen van Roselies en Arsimontwwwsambrerouge14-18beagendareconstitu-tion-des-bivouacs-et-des-batailles-de-roselies-et-darsimont

22 AOUcircT gt16 SEPTEMBRE 2014Solre-sur-Sambre

TENTOONSTELLINGLe grenier aux images (fototentoonstelling)wwwsambrerouge14-18beagendaexposition-photos-erquelinnes

23 AOUcircT 2014Anderlues-CarniegraveresMerbes-le-ChacircteauFontaine-lrsquoEvecircque

BEZOEK MET GIDSWandelingen met een gids in de sporen van de slag wwwsambrerouge14-18beagendapromenades-contees-marches-aux-flambeaux

23 gt 24 AOUcircT 2014Ham-sur-Heure

RECONSTRUCTIE Bivakken figuranten en animatie wwwsambrerouge14-18beagendabivouac-militaire-14-18

23 gt 24 AOUcircT 2014Lobbes

THEATERANIMATIE IN EEN TRAMHet leven tijdens de bezetting wwwsambrerouge14-18beagendaanimations-theatrales-dans-les-voitures-de-tram

23 gt 24 AOUcircT 2014Gozeacutee

TENTOONSTELLINGLa vie sous les avis (retrospectief aan de hand van per-soonlijke en officieumlle documenten) wwwsambrerouge14-18beagendaexposition-la-vie-sous-les-avis

24 AOUcircT 2014Gozeacutee

MULTIMEDIAVOORSTELLING Grote 3D-voorstelling (door Dreamwall)httpwwwsambrerouge14-18beagendaspectacle-3d-gozee

23 AOUcircT gt15 DEacuteCEMBRE 2014Couillet (Wetenschappelijk cultuurcentrum van de ULB)

TENTOONSTELLINGSoudain le chaos Les Archives de Charleroi racontent aoucirct 14 (overzicht van de gebeurtenissen rondom het verdrag van Couillet)wwwsambrerouge14-18beagendaexposition-soudain-le-chaos-les-archives-de-charleroi-racontent-aout-14

31 AOUcircT 2014Beaumont(park van Paridaens)

EVENEMENTSoldatenmaaltijd en orkest met liedjes van 14-18wwwsambrerouge14-18beagendarepas-du-poilu

04 OCTOBRE gt13 DEacuteCEMBRE 2014Charleroi(Museacutee des Beaux-Arts)

TENTOONSTELLING Putain de Guerre(verzamelde werken rondom het thema oorlog)wwwsambrerouge14-18beagendaexposition-putain-de-guerre

12 NOVEMBRE gt10 DEacuteCEMBRE 2014La Louviegravere(toerismebureau)

TENTOONSTELLINGAoucirct 1914 les moissons sont tacheacutees de sang(over het dagelijkse leven tijdens de bezetting) wwwsambrerouge14-18beagendaexposition-aout-1914-les-mois-sons-sont-tachees-de-sang

14 15

MERBES-LE-CHAcircTEAU

GERPINNES

HAM-SUR-HEURE-NALINNE

FARCIENNES

LE-TILLEULMONTIGNY-

AISEAU-PRESLES

HENSIES

MOUSCRON

HONNELLES

LENS

FLOBECQ

ELLEZELLES

EacuteCAUSSINNES

MANAGE

MORLANWELZ

CHAPELLE-LEZ-HERLAIMONT

VILLERSLES BONS

FLEURUS

ERQUELINNES

BEAUMONT

SIVRY-RANCE FROIDCHAPELLE

LE-COMTEBRAINE-

CHAcircTELET

LEacuteVEcircQUE

QUIEacuteVRAIN

QUEacuteVY

CHARLEROI

SILLY

ENGHIEN

ESTINNES

PONT-Agrave-CELLES

MONS

SOIGNIES

LE ROEULX

LA LOUVIEgraveRE

LOBBES

THUIN

CHIMAY

MOMIGNIES

SENEFFE

TRAZEGNIES

MARCINELLE

ANDERLUESBINCHE

FONTAINE-PRESLES

VILLERS

CELLES

GERPINNES

HAM-SUR-HEURE-NALINNES

FARCIENNES

AISEAU-

FLOBECQ

EacuteCAUSSINNES

CHAPELLE-LEZ-HERLAIMONT

LES BONS

FLEURUS

ERQUELINNES

BEAUMONT

SIVRY-RANCE FROIDCHAPELLE

BRAINE-

CHAcircTELET

LEacuteVEcircQUE

QUEacuteVY

CHARLEROI

ENGHIEN

ESTINNES

PONT-Agrave-CELLES

CourcelleS

BOUSSU

LOBBES

THUIN

CHIMAY

MOMIGNIES

SENEFFE

TRAZEGNIES

MARCINELLEBINCHE

FONTAINE-

ESTAIMPUIS

PECQ

CELLES

MONT-DE-LENCLUS

RUMES ANTOING

BRUNEHAUT PEacuteRUWELZ

BERNISSART

BELOEIL

FRAMERIES

QUAREGNON

CHIEgraveVRES

SILLY

LESSINES

ATH

BRUGELETTE

JURBISE

LENS

SOIGNIES

LE ROEULX

MONS

SAINT-GHISLAIN

MANAGE

MORLANWELZ

LA LOUVIEgraveRE

ANDERLUES

LE-TILLEULMONTIGNY-

LE-COMTETOURNAI

DOUR

COMINESWARNETON

COLFONTAINE

FRASNES-LEZ-ANVAING

LEUZE-EN-HAINAUT

CELLES

GERPINNES

BRITSE EN DUITSE BEGRAAFPLAATS VAN SAINT-SYMPHORIENRue Nestor Dehon 7030 Mons

01

BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS VAN HAUTRAGEGrandrsquoRoute de Mons7334 Hautrage (Saint-Ghislain)

02

STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN MONS Chemin de la Procession 7000 Mons

03

MONS MEMORIAL MUSEUMBoulevard Dolez 7000 Mons

04

Herdenkingsparcours GIDS VOOR HET SLAGVELD VAN MONSVertrek GrandrsquoPlace 7000 Mons

05

02 MONS 14-18

01

0203 0504

16 17

STEDELIJKE BE-GRAAFPLAATS VAN MONS

Het Duitse militaire gezag besliste vanaf 1914 om een uitbreiding te voorzien ten noorden van de stedelijke begraafplaats van Mons Na de oorlog werd het stoffelijke overschot van alle soldaten samengebracht in deze begraafplaats 74 Russische 24 Franse 14 Italiaanse 9 Roemeense 2 Belgische 3 Duitse en 393 soldaten van het Britse Rijk De lichamen van de Italiaanse en Franse soldaten werden vervolgens gerepa-trieerd naar hun land van herkomst

Chemin de la Procession 7000 Mons 50deg273415N 3deg582911E Vrije toegang 9 tot 16 u

02MONS 14-18

BEGRAAFPLAATSEN

Rue Nestor Dehon 7030 Mons 50deg255763N 4deg04018E

BRITSE EN DUITSBEGRAAFPLAATS VAN SAINT-SYMPHORIEN

Deze begraafplaats is een unieke herdenkingslocatie door talrijke bijzondere kenmerken De meest markante zijn het feit dat de eerste en laatste Britse soldaten gesneuveld zijn te Mons en hier begraven werden en dat het een begraafplaats is met twee nationaliteiten (284 Duitse soldaten + 229 soldaten van het Britse Rijk) Zoals dat bij de meeste begraafplaatsen met meerdere nationaliteiten het geval is in Belgieuml was ook deze begraafplaats initieel Duits in 1916

01

03

BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATS VAN HAUTRAGE

De meeste soldaten die hier begraven werden zijn gesneuveld in 1914 tijdens gevechten in de regio Na de wapenstilstand werden er 24 nieuwe Britse en 85 Duitse graven naar deze begraafplaats overge-bracht Er rusten hier nu 235 Britten en 538 Duitsers waarvan er 355 onbekend zijn

GrandrsquoRoute de Mons 7334 Hautrage 50deg282151N 3deg47198E Vrije toegang

02De stad Mons is ook vandaag nog heel prominent aanwezig in de Britse collectieve verbeelding In de eerste plaats dankzij de legende van de engelen die bijgedragen heeft aan de bekendheid in de avond van 23 augustus zouden gewapende engelen de voortgang van de Duitsers vertraagd hebben zodat de Britten zich konden terugtrekken De slagen van Mons worden ook nog steeds the First and the Last ge-noemd Het was namelijk in Mons dat het Britse leger in 1914 oog in oog kwam te staan met de eerste Duitse troepen en hun eerste verlies leden (John Parr) In 1918 bevrijdden de Canadese regimenten op 11 november (wapenstilstand) de stad Mons en sneuvelde George Lawrence Price als laatste soldaat van het Britse Rijk tijdens gevechten

Deze episode van de bewegingsoorlog van augustus 1914 is ook de annalen ingegaan door de verrassende terugtrekking van de Britten Op 24 augustus moet de BEF (British Expeditionary Force) zich terugtrek-ken door het numerieke overwicht van de Duitsers De Britten slaagden erin om zich tijdens de Great Retreat in 13 dagen 400 km terug te trekken en de Duitse offen-sieven af te weren De mannen die op 9 augustus 1914 in Le Havre aan wal gingen positioneerden zich een maand later aan het front van de Marne

U vindt alle sites evenementen en parcours op wwwvisitmonsbe et wwwmonsbedecou-vrirhistoire1914-1918 Contacten Dienst voor toerisme van de regio Mons - 0032(0)65335580 - GrandrsquoPlace 22 7000 Mons - infotourismevillemonsbecommemorations2014villemonsbe

Vrije toegang -Niet toegankelijk van3107 tot 06082014

18 19

STEDELIJKE BE-GRAAFPLAATS VAN MONS

Het Duitse militaire gezag besliste vanaf 1914 om een uitbreiding te voorzien ten noorden van de stedelijke begraafplaats van Mons Na de oorlog werd het stoffelijke overschot van alle soldaten samengebracht in deze begraafplaats 74 Russische 24 Franse 14 Italiaanse 9 Roemeense 2 Belgische 3 Duitse en 393 soldaten van het Britse Rijk De lichamen van de Italiaanse en Franse soldaten werden vervolgens gerepa-trieerd naar hun land van herkomst

Chemin de la Procession 7000 Mons 50deg273415N 3deg582911E Vrije toegang 9 tot 16 u

02MONS 14-18

BEGRAAFPLAATSEN

Rue Nestor Dehon 7030 Mons 50deg255763N 4deg04018E

BRITSE EN DUITSBEGRAAFPLAATS VAN SAINT-SYMPHORIEN

Deze begraafplaats is een unieke herdenkingslocatie door talrijke bijzondere kenmerken De meest markante zijn het feit dat de eerste en laatste Britse soldaten gesneuveld zijn te Mons en hier begraven werden en dat het een begraafplaats is met twee nationaliteiten (284 Duitse soldaten + 229 soldaten van het Britse Rijk) Zoals dat bij de meeste begraafplaatsen met meerdere nationaliteiten het geval is in Belgieuml was ook deze begraafplaats initieel Duits in 1916

01

03

BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATS VAN HAUTRAGE

De meeste soldaten die hier begraven werden zijn gesneuveld in 1914 tijdens gevechten in de regio Na de wapenstilstand werden er 24 nieuwe Britse en 85 Duitse graven naar deze begraafplaats overge-bracht Er rusten hier nu 235 Britten en 538 Duitsers waarvan er 355 onbekend zijn

GrandrsquoRoute de Mons 7334 Hautrage 50deg282151N 3deg47198E Vrije toegang

02De stad Mons is ook vandaag nog heel prominent aanwezig in de Britse collectieve verbeelding In de eerste plaats dankzij de legende van de engelen die bijgedragen heeft aan de bekendheid in de avond van 23 augustus zouden gewapende engelen de voortgang van de Duitsers vertraagd hebben zodat de Britten zich konden terugtrekken De slagen van Mons worden ook nog steeds the First and the Last ge-noemd Het was namelijk in Mons dat het Britse leger in 1914 oog in oog kwam te staan met de eerste Duitse troepen en hun eerste verlies leden (John Parr) In 1918 bevrijdden de Canadese regimenten op 11 november (wapenstilstand) de stad Mons en sneuvelde George Lawrence Price als laatste soldaat van het Britse Rijk tijdens gevechten

Deze episode van de bewegingsoorlog van augustus 1914 is ook de annalen ingegaan door de verrassende terugtrekking van de Britten Op 24 augustus moet de BEF (British Expeditionary Force) zich terugtrek-ken door het numerieke overwicht van de Duitsers De Britten slaagden erin om zich tijdens de Great Retreat in 13 dagen 400 km terug te trekken en de Duitse offen-sieven af te weren De mannen die op 9 augustus 1914 in Le Havre aan wal gingen positioneerden zich een maand later aan het front van de Marne

U vindt alle sites evenementen en parcours op wwwvisitmonsbe et wwwmonsbedecou-vrirhistoire1914-1918 Contacten Dienst voor toerisme van de regio Mons - 0032(0)65335580 - GrandrsquoPlace 22 7000 Mons - infotourismevillemonsbecommemorations2014villemonsbe

Vrije toegang -Niet toegankelijk van3107 tot 06082014

18 19

SITES EN MUSEA

Boulevard Dolez 7000 Mons 50deg27041N 3deg572469E OPENING LENTE 2015

MONS MEMORIAL MUSEUM

Deze museumruimte nodigt bezoe-kers van alle leeftijden uit om even stil te staan bij de realiteiten van de oorlog De bezoeker wordt ondergedompeld in het dagelijkse leven van soldaten en burgers ti-jdens de oorlog Het MMM wordt een plaats voor uitwisselingen tussen verschillende ge-neraties midden in een herdenkingsgebied dat getekend werd door de twee wereldoor-logen die de 20e eeuw beroerden

04

ROUTES05 GIDS VOOR HET SLAGVELD VAN MONS

Een ontdekkingstocht langs de herdenkingsmonumenten en -platen van de slag van Mons Er zijn twee routes beschikbaar De gids van het toerismebureau van Mons bevat alle geschiedkundige informatie over 10 belangrijke locaties Hainaut Tou-risme biedt ook een GPX-bestand (voor fiets-wandel-gpsen) en een downloadbare gids voor toerfietsers Plaats van vertrek GrandrsquoPlace de Mons - Contact Hainaut Rando (Province de Hainaut) 065360464 - inforandohainautbe - Gratis

wwwtourismegpsbe - wwwvisitmonsbe

06 LA GRANDE GUERRE CORPS ARMES ET PAIX PARCOURS DE MEacuteMOIRE 1914-1918 (DE GROOTE OORLOG EEN KORPS WAPENS EN VREDE HERDENKINGSPARCOURS 1914-1918) Ce projet Interreg offrira aux visiteurs lrsquooccasion drsquoun parcours physique et philoso-phique centreacute sur un eacutepisode historique commun aux territoires belges et franccedilais Les outils multimeacutedia agrave disposition des visiteurs consisteront en un site internet et en une application accessible via tous types de smartphone permettant de preacuteparer et de guider son seacutejour

Meer info op wwwvisitmonsbefrdecouvrirmons-14-18item191351-projet-interreg-iv-a-la-grande-guerre-corps-armes-et-paix

02MONS 14-18

Les Anges de Mons Marcel Gilliscopy Collection de la Ville de Mons

20 21

23 AOUcircT 2014Mons

HERDENKINGCeremonies voor de honderdste verjaardag van de slag van Monswwwmonsmemorialmuseummonsbeeventscommemora-tions-2014

11 NOVEMBRE 2014Mons

HERDENKINGOndertekening van de wapenstilstand wwwmonsmemorialmuseummonsbeeventscommemora-tions-2014

22 AOUcircT gt23 NOVEMBRE 2014Mons (BAM)

TENTOONSTELLINGLa bataille de Mons Les objets teacutemoignent(De slag van Mons - een getuigenis van voorwerpen)wwwbammonsbeexpositionsa-venirla-bataille-de-mons

22 AOUcircT gt23 NOVEMBRE 2014Mons (BAM)

TENTOONSTELLING Signes des temps Œuvres visionnaires davant 1914(Tekenen des tijds - Visionaire werken van voor 1914)wwwbammonsbeexpositionsa-venirsignes-des-temps

22 AOUcircT gt23 NOVEMBRE 2014Mons (BAM)

TENTOONSTELLING The First and the Last(kunstwedstrijd in het teken van herdenking)httpwwwbammonsbeexpositionsa-venirthe-first-and-the-last

12 JUILLET gt16 NOVEMBRE 2014Mons (zaal Saint-Georges)

TENTOONSTELLINGFritz Haber la science comme arme de guerre(Fritz Haber wetenschap als oorlogswapen)wwwsallesaintgeorgesmonsbeexpositionsa-venirfritz-haber-la-science-comme-arme-de-guerre

23 AOUcircT 2014Mons(GrandrsquoPlace)

HERDENKINGSCONCERTMilitaire muziek

23 AOUcircT 2014Saint Symphorien(Mons)

OPENDEUR EN DEMONSTRATIEvan de Commonwealth War Graves Commission

02MONS 14-18

BELANGRIJKEEVENEMENTEN

28 JUIN gt14 SEPTEMBRE 2014Mons

BEZOEK MET GIDSBezoek met gids in een Engelse bus aan de markante plaatsen van de slag van MonsOntdek het parcours van de slag aan boord van een authen-tieke Engelse bus onder begeleiding van een professionele gids (FREN) Vertrek van op Grand-Place van Mons elke zaterdag en zondaghttpwwwvisitmonsbefrdecouvrirmons-14-18

1ER gt 24 AOUcircT 2014Mons (GrandrsquoPlace)

VOORSTELLING3D-projectie over de engelen van Mons

03 AOUcircT gt11 NOVEMBRE 2014Mons(Maison de la Meacutemoire)

TENTOONSTELLING 1914-2014 La Bataille de Mons vue par les Montois(De slag van Mons door de ogen van de inwoners van de stad)wwwmmemoirebe

20 gt 22 AOUcircT 2014Mons (Parc du Beffroi et Site de la Bascule)

RECONSTRUCTIEMilitair kamp van Britse soldaten van 1914

04 AOUcircT 2014Mons(begraafplaats van Saint-Symphorien Place du Parc en GrandrsquoPlace van Mons)

HERDENKINGBezoek van de Belgische en Britse regeringen aan Saint-Symphorienwwwmonsmemorialmuseummonsbeeventscommemorations-2014

04 AOUcircT 201423 AOUcircT 201414 SEPTEMBRE 2014Mons

TENTOONSTELLINGPassage van de ontdekkingsbus van het project Via Dolorosa (Mons Komen-Waasten Zonnebeke Diksmuide)wwwviadolorosabe

22 23

MERBES-LE-CHAcircTEAU

GERPINNES

HAM-SUR-HEURE-NALINNE

FARCIENNES

LE-TILLEULMONTIGNY-

AISEAU-PRESLES

HENSIES

MOUSCRON

HONNELLES

LENS

FLOBECQ

ELLEZELLES

EacuteCAUSSINNES

MANAGE

MORLANWELZ

CHAPELLE-LEZ-HERLAIMONT

VILLERSLES BONS

FLEURUS

ERQUELINNES

BEAUMONT

SIVRY-RANCE FROIDCHAPELLE

LE-COMTEBRAINE-

CHAcircTELET

LEacuteVEcircQUE

QUIEacuteVRAIN

QUEacuteVY

CHARLEROI

SILLY

ENGHIEN

ESTINNES

PONT-Agrave-CELLES

MONS

SOIGNIES

LE ROEULX

LA LOUVIEgraveRE

LOBBES

THUIN

CHIMAY

MOMIGNIES

SENEFFE

TRAZEGNIES

MARCINELLE

ANDERLUESBINCHE

FONTAINE-PRESLES

VILLERS

CELLES

GERPINNES

HAM-SUR-HEURE-NALINNES

FARCIENNES

AISEAU-

FLOBECQ

EacuteCAUSSINNES

CHAPELLE-LEZ-HERLAIMONT

LES BONS

FLEURUS

ERQUELINNES

BEAUMONT

SIVRY-RANCE FROIDCHAPELLE

BRAINE-

CHAcircTELET

LEacuteVEcircQUE

QUEacuteVY

CHARLEROI

ENGHIEN

ESTINNES

PONT-Agrave-CELLES

CourcelleS

BOUSSU

LOBBES

THUIN

CHIMAY

MOMIGNIES

SENEFFE

TRAZEGNIES

MARCINELLEBINCHE

FONTAINE-

ESTAIMPUIS

PECQ

CELLES

MONT-DE-LENCLUS

RUMES ANTOING

BRUNEHAUT PEacuteRUWELZ

BERNISSART

BELOEIL

FRAMERIES

QUAREGNON

CHIEgraveVRES

SILLY

LESSINES

ATH

BRUGELETTE

JURBISE

LENS

SOIGNIES

LE ROEULX

MONS

SAINT-GHISLAIN

MANAGE

MORLANWELZ

LA LOUVIEgraveRE

ANDERLUES

LE-TILLEULMONTIGNY-

LE-COMTETOURNAI

DOUR

COMINESWARNETON

COLFONTAINE

FRASNES-LEZ-ANVAING

LEUZE-EN-HAINAUT

CELLES

GERPINNES

MUSEUM BLOCKHAUS PIONNIERRue des Arts 7780 Comines

9

HET MUSEUM VOOR WAPEN EN MILI-TAIRE GESCHIEDENIS VAN DOORNIKRue Roc Saint Nicaise 59-617500 Tournai

10

Itineacuteraire KOMEN-WAASTEN 14-18 REMEMBRANCE - DANS LA ROUE DU SOUVENIRVertrek Office du Tourisme deComines-Warneton

11

DE 20 BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATSEN VAN KO-MEN-WAASTENN365 7782 Comines-Warneton

01

DE BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATSEN HYDE PARK CORNER EN BERKS EXTENSIONN365 7782 Comines-Warneton

02

DE BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATS STRAND MILITARY 7782 Comines-Warneton

03

HET HERDENKINGSMONUMENT VOOR HET KERSTBESTAND IN KO-MEN-WAASTENChemin du Mont de la Hutte7784 Comines-Warneton

04

DE STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS ZUID TE DOORNIKChausseacutee de Willemeau 7500 Tournai

05

HET MONUMENT DES VENDEacuteENS TE DOORNIKAvenue du Commandant Delahaye 7500 Tournai

06

PLUGSTREET 14-18 EXPERIENCE - INTERACTIEF INTERPRETATIE-CENTRUM VAN PLOEGSTEERTRue de Messines 1567782 Ploegsteert

08

STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LEUZE-EN-HAINAUTAvenue des Heacuteros Leuzois7900 Leuze-en-Hainaut

07

03KOMEN-WAASTENHET FRONT VAN KOMEN-WAASTEN EN DE HERDENKINGSPLAATSEN IN PICARDISCH WALLONIEuml

05 06 1007

01 02 03 04

08 09 11

2524

DE BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS STRAND MILITARY

Dit is de grootste militaire begraafplaats van de provincie Henegouwen met 738 Britten 289 Australieumlrs 89 Nieuw-Zeelanders 26 Canadezen 1 Zuid-Afrikaan en 11 Duitsers The Strand was de naam van een loopgraaf die doorheen het bos van Ploegsteert liep en waarvan de ingang zich dicht bij deze begraafplaats bevond

N365 7782 Comines-Warneton 50deg435823N 2deg524899E Vrije toegang

BEGRAAFPLAATSEN 02

DE BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATSEN HYDE PARK CORNER EN BERKS EXTENSION

Dit zijn de meest befaamde begraafplaatsen van de streek Hyde Park Corner heeft een herdenkingsmonument voor soldaten waar-van de lichamen niet gevonden werden er staan 11367 namen gegraveerd op de muren van het Memorial to the Missing Strijders die achtergelaten werden in het no manrsquos land tussen twee loopgraven uiteen gereten werden door een obus of begraven lagen onder de aarde die door diezelfde obussen rondvloog of in de modder van de slagvelden Hier liggen de graven van 81 Britten 180 Australieumlrs 80 Nieuw-Zee-landers 149 Canadezen en 4 Duitsers In de Royal Berks Extension aan de andere kant van de weg liggen er 467 Britten begraven

N365 7782 Comines-Warneton 50deg441598N 2deg525647E Vrije toegang

01Eind oktober 1914 vormen de strijdende machten 4 jaar lang een frontlijn van ongeveer 750 km van de Noordzee tot aan de Switzerse grens De meest oostelijke frontlijn tussen Diksmuide en Compiegravegne wordt begin oktober 1914 vastgelegd Het front zet de Duitse tegenover de Franse (voornamelijk tot aan Lens) en Britse troepen (voornamelijk tussen Lens en Diksmuide over het huidige grondgebied van Komen-Waasten en langsheen Ieper)

Het grondgebied van het huidige Komen-Waasten werd de hele oorlog lang doorkruist door de frontlijn en was volop betrokken bij alle grote slagen die de geschiedenis van de streek voor altijd tekenden (Ieper 1914 Ieper 1915 Mesen-Wytschaete 1917 slag van Passchendaele hellip)

U vindt alle sites evenementen en parcours op wwwvilledecomines-warnetonbetourisme en wwwvisitwapibe Contacten Maison du Tourisme de la Wallonie picarde - 0032(0)69354285 - Placette aux oignons 20 7500 Doornik - infovisitwapibe

Het grote aantal soldaten dat begraven werd op het grondgebied van Komen-Waasten (ongeveer 6950) is te verklaren door de duur van het conflict en het feit dat de Britse troepen gelegerd waren aan het front maar ook door de steeds toenemende gewelddadigheid van de confrontaties tijdens de oorlog In het begin werd er gevochten met kogels en bajonetten aan het einde worden er technologische middelen zoals obussen tanks en dodelijke gassen ingezet Het grote aantal begraafplaatsen kan verklaard worden door de maatregel vanwege de Britten om het merendeel van de geiumlmproviseerde begraafplaatsen die tijdens de oorlog ontstonden zonder deze te verplaatsen om te vormen tot militaire necropolen

03COMINES-WARNETON

26 27

DE BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS STRAND MILITARY

Dit is de grootste militaire begraafplaats van de provincie Henegouwen met 738 Britten 289 Australieumlrs 89 Nieuw-Zeelanders 26 Canadezen 1 Zuid-Afrikaan en 11 Duitsers The Strand was de naam van een loopgraaf die doorheen het bos van Ploegsteert liep en waarvan de ingang zich dicht bij deze begraafplaats bevond

N365 7782 Comines-Warneton 50deg435823N 2deg524899E Vrije toegang

BEGRAAFPLAATSEN 02

DE BRITSE MILITAIRE BE-GRAAFPLAATSEN HYDE PARK CORNER EN BERKS EXTENSION

Dit zijn de meest befaamde begraafplaatsen van de streek Hyde Park Corner heeft een herdenkingsmonument voor soldaten waar-van de lichamen niet gevonden werden er staan 11367 namen gegraveerd op de muren van het Memorial to the Missing Strijders die achtergelaten werden in het no manrsquos land tussen twee loopgraven uiteen gereten werden door een obus of begraven lagen onder de aarde die door diezelfde obussen rondvloog of in de modder van de slagvelden Hier liggen de graven van 81 Britten 180 Australieumlrs 80 Nieuw-Zee-landers 149 Canadezen en 4 Duitsers In de Royal Berks Extension aan de andere kant van de weg liggen er 467 Britten begraven

N365 7782 Comines-Warneton 50deg441598N 2deg525647E Vrije toegang

01Eind oktober 1914 vormen de strijdende machten 4 jaar lang een frontlijn van ongeveer 750 km van de Noordzee tot aan de Switzerse grens De meest oostelijke frontlijn tussen Diksmuide en Compiegravegne wordt begin oktober 1914 vastgelegd Het front zet de Duitse tegenover de Franse (voornamelijk tot aan Lens) en Britse troepen (voornamelijk tussen Lens en Diksmuide over het huidige grondgebied van Komen-Waasten en langsheen Ieper)

Het grondgebied van het huidige Komen-Waasten werd de hele oorlog lang doorkruist door de frontlijn en was volop betrokken bij alle grote slagen die de geschiedenis van de streek voor altijd tekenden (Ieper 1914 Ieper 1915 Mesen-Wytschaete 1917 slag van Passchendaele hellip)

U vindt alle sites evenementen en parcours op wwwvilledecomines-warnetonbetourisme en wwwvisitwapibe Contacten Maison du Tourisme de la Wallonie picarde - 0032(0)69354285 - Placette aux oignons 20 7500 Doornik - infovisitwapibe

Het grote aantal soldaten dat begraven werd op het grondgebied van Komen-Waasten (ongeveer 6950) is te verklaren door de duur van het conflict en het feit dat de Britse troepen gelegerd waren aan het front maar ook door de steeds toenemende gewelddadigheid van de confrontaties tijdens de oorlog In het begin werd er gevochten met kogels en bajonetten aan het einde worden er technologische middelen zoals obussen tanks en dodelijke gassen ingezet Het grote aantal begraafplaatsen kan verklaard worden door de maatregel vanwege de Britten om het merendeel van de geiumlmproviseerde begraafplaatsen die tijdens de oorlog ontstonden zonder deze te verplaatsen om te vormen tot militaire necropolen

03COMINES-WARNETON

26 27

ST QUENTIN CABARET462 graven van 14-18321 Britten 7 Australieumlrs64 Nieuw-Zeelanders 68 Canadezen2 DuitsersSaint Quentin 26-32 7782 Ploegsteert50deg45255N 2deg51223EVrije toegang

LONDON RIFLE BRIGADE353 graven van 14-18263 Britten 38 Australieumlrs 34 Nieuw-Zeelanders 18 DuitsersRue drsquoArmentiegraveres 78A 7782 Ploegsteert50deg43158N 2deg52568EVrije toegang

LA PLUS DOUVE FARM345 graven van 14-18101 Britten 86 Australieumlrs 61 Nieuw-Zeelanders 88 Canadezen 9 DuitsersPlus Douve 30 7782 Comines-W50deg45144N 2deg51487EVrije toegang

TANCREZ FARM335 graven van 14-18307 Britten 19 Australieumlrs3 Nieuw-Zeelanders 4 Zuid-Afrikanen2 DuitsersRue du Touquet 224 7780 Comines-W50deg42345N 2deg54069E Vrije toegang

LANCASHIRE COTTAGE269 graven van 14-18231 Britten 23 Australieumlrs 2 Canadezen 13 DuitsersRoute de Ploegsteert 60 7782 Comines W50deg43450N 2deg53522EVrije toegang

PROWSE POINT MILITARY236 graven van 14-18168 Britten 13 Australieumlrs 42 Nieuw-Zeelanders 1 Canadees 12 DuitsersRoute de Neuve Eglise 22 7784 Comines-W50deg44393N 2deg53564EVrije toegang

RIFLE HOUSE230 graven van 14-18229 Britten 1 CanadeesChemin du Mont de la Hutte 7784 Comines Warneton50deg44263N 2deg53596E Vrije toegang

CALVAIRE (ESSEX) MILITARY CEMETERY218 graven van 14-18218 BrittenChemin de la Blanche 7784 Comines-W50deg43081N 2deg53550EVrije toegang

De 17 andere Britse begraafplaatsen die beheerd worden door de Commonwealth War Graves Commission liggen verspreid over het grondgebied van Komen-Waasten Hierna vermelden we het aantal soldaten die er een laatste rustplaats kregen het adres en de geografische locatie

RATION FARM CEMETERY(La Plus Douve)202 graven van 14-18 186 Britten 12 Australieumlrs 4 Nieuw-Zeelanders 1 DuitserPlus Douve 7784 Comines-Warneton50deg45147N 2deg51486E Vrije toegang

UNDERHILL FARM190 graven van 14-18103 Britten 47 Australieumlrs 39 Nieuw-Zeelanders 1 CanadeesRue du Petit Pont 6 7782 Comines-Warneton50deg44276N 2deg52118EVrije toegang

GUNNERSrsquo FARM179 graven van 14-18163 Britten 2 Australieumlrs 1 Nieuw-Zeelanders 9 Zuid-Afrikanen 4 DuitsersChemin de la Blanche 50-76 7782 Comines-W50deg43054N 2deg53473E Vrije toegang

PLOEGSTEERT WOOD163 graven van 14-18117 Britten 18 Nieuw-Zeelanders 28 CanadezenBois de Ploegsteert 7784 Comines-W 50deg44136N 2deg54015EVrije toegang

MOTOR CAR CORNER132 graven van 14-1838 Britten 9 Australieumlrs 84 Nieuw-Zeelanders 1 DuitserDregraveves des Rabecques 2 7783 Comines-W50deg42341N 2deg53352EVrije toegang

MUD CORNER83 graven van 14-1831 Australieumlrs 52 Nieuw-ZeelandersChemin du Mont de la Hutte 7784 Comines-W50deg44317N 2deg53548EVrije toegang

TORONTO AVENUE CEMETRY78 graven van 14-1878 AustralieumlrsBois de Ploegsteert 7784 Comines-W50deg44277N 2deg53599EVrije toegang

LE TOUQUET RAILWAY CROSSING74 graven van 14-1874 Britten7782 Comines-W50deg42405N 2deg54425EVrije toegang

CHURCHYARD7 graven van 14-187 BrittenPlace de la Rabecque 7783 Comines-W50deg43337N 2deg52479EVrije toegang

03

03COMINES-WARNETON

28 29

HET HERDENKINGSMONU-MENT VOOR HET KERSTBES-TAND IN KOMEN-WAASTEN

Een sober houten kruis dat met kerstmis 1999 geplaatst werd door de Khaki Chums (vereniging voor historische reconstructies) herdenkt de tijdelijke verbroedering die pre-cies daar op 25 december 1914 plaatsvond tussen Britten en Duitsers Er liggen veel voetballen aan de voet van het kruis ter he-rinnering aan de vriendschappelijke match die tussen de strijdende machten gespeeld werd tijdens dit bestand Op 19 december 2014 wordt er met ondersteuning van de UEFA een plechtiger monument ingehuldigd

HET MONUMENT DES VEN-DEacuteENS TE DOORNIK

In 1924 werd het stoffelijk overschot van 53 Franse soldaten die voornamelijk afkomstig waren uit de Vendeacutee begraven in de grafheuvel des VendeacuteensDeze (opnieuw) gemobiliseerde soldaten waren bijna allemaal 40 jaar oud en sneuvelden op 24 augustus 1914 tijdens de gevechten in de wijk Morel van Doornik

Chemin du Mont de la Hutte 7784 Comines-W

Chausseacutee de Willemeau 7500 Tournai Avenue des Heacuteros Leuzois 7900 Leuze-en-H

50deg443978N 2deg54912E

50deg354812N 3deg223566E 50deg355655N 3deg375516E

Vrije toegang

Vrije toegang

Avenue du Commandant Delahaye 7500 Tournai 50deg363856N 3deg24178E Vrije toegang

Vrije toegang

04 06

DE STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS ZUID TE DOORNIK

Doornik was van 23 augustus 1914 tot 8 november 1918 bezet door de Duitsers en de begraafplaats Zuid werd geleidelijk aan uitgebreid tijdens de oorlog Hier vindt men graven van Poolse Portugese en Italiaanse gevangenen en van 117 Russen Het is ook de laatste rustplaats van 689 soldaten van het Britse Rijk Veel van de lichamen die hier begraven werden zijn afkomstig van een zestigtal gemeentelijke of stedelijke begraafplaatsen in Belgieuml

05

STEDELIJKEBEGRAAFPLAATS VAN LEUZE-EN-HAINAUT

In het deel van de Commonwealth van deze begraafplaats rusten er 57 Britten en 1 Nieuw-Zeelandse soldaat die sneuvelden tussen april 1918 en juli 1919

07

ANDERE BEGRAAFPLAATSEN EN HERDENKINGS-MOMNUMENTEN IN PICARDISCH WALLONIEuml

03COMINES-WARNETON

30 31

MUSEAPLUGSTREET 14-18EXPERIENCEInteractief interpretatiecentrum van Ploegsteert

Het interpretatiecentrum focust op het le-ven van de soldaten en de burgerbevolking De ingang van het Centrum bestaat uit een glazen piramide en de half ondergrondse constructie verwijst naar de catacomben die nu niet meer toegankelijk zijn Er worden ook drie andere themas in rechtstreeks verband met de aanwezigheid van Austra-lische soldaten behandeld in een sobere en moderne setting de slag van Messines de winter van 1917-1918 en de catacomben

Van maandag tot vrijdag van 10 tot 17 uur behalve op woensdag (13 tot 17 uur) de eerste vrijdag van de maand (10 tot 19 uur) Tijdens het weekend van 10 tot 18 uur (van 1 april tot 30 september) of van 10 tot 17 uur (van 1 oktober tot 31 maart)

003256484000 - inforememberplugstreetcomwwwplugstreet1418com

Rue de Messines 156 7782 Ploegsteert 50deg44128N 2deg52512E Gewoon tarief 5 euro

08

MUSEUM BLOCKHAUS PIONNIER

Het Duitse blockhaus lag bedolven onder de grond en was bedekt met klimop Het leek zo goed als vergeten tot een groep met een passie voor lokale geschiedenis er een museum van maakte Het is een ongewone ervaring om in alle veiligheid een bunker van de Eerste Wereldoorlog te betreden De drie kleine zalen bevatten documenten die het leven van de Duitse lsquopionierssoldatenrsquo van 1914-1918 illustreren Het museum ligt naast het meer bekende museum van de lokale lintnijverheid wwwvilledecomines-warnetonbetourismea-visitermuseesle-musee-ab-blockhaus-pionnier-14-18-bb+32(0)56 55 80 81 ndash fmaekelbergbelgacomnet Het hele jaar door na reservering bij het toerismebureau op het nummer +32(0)56 55 56 00

Rue des Arts 7780 Comines 50deg46003N 3deg 0662E Tarief 1euro

09

HET MUSEUM VOOR WAPEN EN MILITAIRE GESCHIE-DENIS VAN DOORNIK

Dit museum kwam tot stand in 1930 en is ondergebracht in een 18e eeuws herenhuis vlak bij de Grand-Place De bezoeker krijgt er een overzicht van de militaire geschiedenis van Doornik en het Doornikse tussen 1792 en 1945Van november tot maart van 10 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur De musea zijn gesloten op dinsdag en zondagmorgen Van april tot oktober van 10 tot 1230 uur en van 1330 tot 1730 uur De musea zijn gesloten op dinsdag+ 32 69 21 19 66 - museearmestournaibewwwtournaibemusee-armes

Rue Roc Saint Nicaise 59-61 7500 Tournai 50deg46003N 3deg 0662E Gewoon tarief 260euro

10

03COMINES-WARNETON

32 33

FIETSROUTE11 KOMEN-WAASTEN 14-18 REMEMBRANCE - DANS LA ROUE DU

SOUVENIR

Een fietstocht langs de belangrijkste herdenkingsplaatsen van de Eerste Wereldoorlog in Komen-Waasten Op wwwtourismegpsbe kunt u een GPX-bestand (voor een wandel- of fiets-gps) en praktische gids downloaden om de landschappen van de streek te verkennen

Plaats van vertrek toerismebureau van Komen-Waasten (Soete-molen)40 km 3 uur zonder bezoekenNiveau gemakkelijk over de weg en het RAVeL-netwerkContact Hainaut Rando (provincie Henegouwen) 065360464 - inforandohainautbeGratis

03COMINES-WARNETON

BELANGRIJKEEVENEMENTEN15 MAI 2014 gt22 FEacuteVRIER 2015Comines-Warneton(Museum van de Komense lintnijverheid)

TENTOONSTELLINGLa rubanerie en guerrehellip Comines lrsquoindustrie et les hommes en 1914-1918 (De lintnijverheid in de oorlog Komen de industrie en de mensen in 1914 - 1918)httplarubaneriewordpresscom

24 MAI gt24 DEacuteCEMBRE 2014 Ath(toerismebureau van Ath)

TENTOONSTELLINGRegards croiseacutes sur la 1egravere Guerre Mondiale(De Eerste Wereldoorlog vanuit verschillende invalshoeken)httpwwwathbedefaultaspV_DOC_ID=10919

28 JUIN 2014 gt04 JANVIER 2015Doornik(Museum voor wapens en militaire geschiedenis)

EXPOSITION Tournai aoucirct 1914 une ville plongeacutee dans la guerre(Doornik in augustus 1914 een stad in volle oorlog)

13 amp 20 SEPTEMBRE11 NOVEMBRE20 DEacuteCEMBRE 2014Comines-Warneton

TENTOONSTELLINGPassage van de ontdekkingsbus van het project Via Doloro-sa (Mons Komen-Waasten Zonnebeke Diksmuide) wwwviadolorosabe

12 SEPTEMBRE gt04 OCTOBRE 2014Comines-Warneton((Museum van de Komense lintnijverheid)

TENTOONSTELLINGTrancheacutees houtskooltekeningen van John Bulteelhttplarubaneriewordpresscom

12 gt 13SEPTEMBRE 2014Ploegsteert

VERTELWANDELTOCHTGeschreven sporen van 14-18 (Erfgoeddagen in Wallonieuml)officetourismecomines-warnetonbelgacomnet

19 SEPTEMBRE gt24 DEacuteCEMBRE 2014Ploegsteert (Plugstreet 14-18 Experience)

TENTOONSTELLINGOld Bill en de karikaturen van lieutenant Bruce Bairnfatherwwwplugstreet1418com

01 gt 15NOVEMBRE 2014Ploegsteert(Plugstreet 14-18 Experience)

TENTOONSTELLING Het kerstbestand wwwplugstreet1418be

11 NOVEMBRE 2014Ploegsteert Waasten Komen

HERDENKINGHerdenkingsceremonies voor de wapenstilstandfmaekelbergbelgacomnet

11 NOVEMBRE 2014Ploegsteert

HALVE MARATHON TER HERDENKINGwwwmtobe

19-20-21DEacuteCEMBRE 2014Ploegsteert

HERDENKINGENRemember Plugstreet Christmas Trucewwwplugtreeet1418com

17 OCTOBRE 2014Tussen Nieuwpoort en Ploegsteert

EVENEMENTGone West 800 fakkeldragers langs de frontlijnwwwplugstreet1418be wwwgonewestbe

34 35

HAINAUT CULTURE TOURISMEFEacuteDEacuteRATION DU TOURISME DE LA PROVINCE DE HAINAUT

wwwhainauttourismebe

31 Rue des Clercs 7000 Mons - 065360464 ndash federationtourismehainautbewwwfacebookcomhainauttourisme

Creacutedits photos Hainaut Tourisme - C Carpentier WBT JP Remy C Warzeacutee Archives de la Ville de Charleroi Design graphique arkambe