PERMANENTE OORLOG WAAROM DE OORLOG

TEGEN HET TERRORISME BEËINDIGD MOET WORDEN

SADET KARABULUT JIP VAN DORT

MET EEN VOORWOORD VAN LILIAN MARIJNISSEN

Juni 2018

PERMANENTE OORLOG WAAROM DE OORLOG

TEGEN HET TERRORISME BEËINDIGD MOET WORDEN

foto omslag: Burgers proberen te ontkomen aan het geweld in Mosul, Irak Lam Duc Hien / Hollandse Hoogte ©

INHOUD

Voorwoord 7

Inleiding 9

1. Van 9/11 naar Trump 13

2. Nederlandse steun 23 Fotobijlage 28

3. Meer terrorisme, meer ellende 35

4. Niet ondanks, maar dankzij 45

5. Tegen terrorisme? 53

6. Eindeloze oorlog beëindigen 63

Boekenlijst 69

Eindnoten 71

7

Voorwoord

VOORWOORD

Zeventien jaar geleden opende een westerse coalitie onder leiding van president Bush de aanval op Afghanistan. Het bleek de start van een permanente oorlog in het Midden-Oosten en daarbuiten die tot op de dag van vandaag doorgaat.

De oorlogen die werden gestart en de aanvallen die werden uitgevoerd konden op steun van Nederland rekenen. ‘Niets doen is geen optie’ werd keer op keer gezegd door de voorstanders. De oorlogen zouden de veiligheid in de wereld vergroten en democratie brengen.

Na zeventien jaar zijn deze doelen verder weg dan ooit. De oorlogen in Afghanistan en Irak leidden tot vele honderdduizenden doden, miljoenen vluchtelingen én meer terrorisme. Officieel waren de oorlogen bedoeld om terrorisme aan te pakken, maar in de praktijk bleken ze een vruchtbare bodem voor de opkomst van nieuw extremisme.

Meer dan eens bleek de zin ‘niets doen is geen optie’ een recht-vaardiging voor een aantal westerse landen om bommen te gooien op een ander land, geregeld zelfs zonder enig mandaat. Moet er dan niets gebeuren? Nee, natuurlijk niet. Maar met de constatering dat niets doen geen optie is, is de vraag nog niet beantwoord wat wél te doen.

Sadet Karabulut en Jip van Dort laten in dit pamflet zien dat bommen geen vrede en democratie brengen, en dat een permanente oorlog de veiligheid niet vergroot. Toch blijven de westerse bommen vallen in het Midden-Oosten, in Syrië, Irak, Jemen, Afghanistan en elders. Na jaren van afname van de westerse troepenmacht in Afghanistan worden er onder Amerikaanse leiding weer extra troepen gestuurd. Het is de verwachting dat Nederland wederom de VS zal volgen.

8

Een makkelijke oplossing voor deze complexe en verscheurde regio is er niet. Maar zou het niet helpen als we stoppen om oorlog als eerste optie te zien? Om niet keer op keer de wapens te laten spreken maar in te zetten op diplomatie? Om niet landen te bestoken met bommen maar te kiezen voor humanitaire hulp? Geen bommen maar brood. Zou het niet helpen als we niet keer op keer aan de leiband van de Verenigde Staten en de NAVO lopen maar kiezen om de Verenigde Naties te versterken?

Alleen als we erkennen dat de permanente oorlog een oplossing in de weg staat, komt de hoop op betere tijden wellicht terug. Want niets doen is inderdaad geen optie. Doorgaan op de heilloze weg van meer bommen en verdere escalatie óók niet. Daarom zeggen wij: permanente oorlog? Niet in mijn naam!

Lilian Marijnissen

Voorwoord

9

INLEIDING

Nederland steunt sinds 2001 allerlei interventie-oorlogen in het Midden-Oosten en elders in de regio. Die worden onder leiding van de VS en de NAVO gevoerd om, naar eigen zeggen, het wereldwijde terrorisme te verslaan. Het begon in Afghanistan, waar ook na zeventien jaar vechten nog geen begin van een einde aan het conflict in zicht is.

Integendeel, de ontwikkelingen zijn juist dat de Taliban en andere gewapende groepen sterker worden en steeds meer aanslagen plegen. Toch is de Nederlandse militaire aanwezigheid in Afghanistan in 2017 weer met een jaar verlengd. Het kabinet Rutte-III overweegt zelfs, na verzoek daartoe van president Trump, extra militairen naar het land te sturen. Wie kijkt naar doelen en resultaten, de honderden miljarden euro’s die aan deze oorlog zijn uitgegeven en de vele honderdduizenden vluchtelingen en doden, vraagt zich af wat het kabinet bezielt om deze inmiddels permanente oorlog te blijven steunen.

In Irak wordt sinds 2003, met een onderbreking van een paar jaar, oorlog gevoerd. Wat begon met leugens over de aanwezigheid van massavernietigingswapens en banden van dictator Saddam Hoessein met Al Qaida, culmineerde in 2014 in de snelle opmars van Islamitische Staat (IS). Opnieuw werd gereageerd met westerse bombardementen op Irak, en later ook Syrië. Ook aan de oorlog in Irak lijkt voorlopig geen einde te komen. Het land is erg instabiel. Minderheden worden er gemarginaliseerd en onderdrukt waardoor de voedingsbodem voor terrorisme volop aanwezig blijft. Ondanks de povere resultaten blijven westerse landen naar het oorlogsinstru-ment grijpen om, naar eigen zeggen, het terrorisme te verslaan en stabiliteit te brengen.

Inleiding

10

Vastgesteld moet worden dat na zeventien jaar oorlog terrorismedreiging op ons continent is toegenomen. Onder andere Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland, België, Spanje en ook ons eigen land zijn sinds 2001 geconfronteerd met bloedige aanslagen, niet zelden gepleegd door jongeren van eigen bodem. De spanning tussen verschillende bevolkingsgroepen is sinds 2001 in rap tempo gegroeid. Buitenlandpolitiek is meer en meer binnenlandpolitiek geworden. Dat er jongeren zijn in onze samenleving die de bizarre, niet recht te praten stap zetten om zich in een ander land aan te sluiten bij een moordlustige groep is illustratief. De gegroeide onveiligheid in binnen- en buitenland zou de (inter)nationale leiders te denken moeten geven over de door hen gekozen veiligheidsstrategie.

Er is gekozen voor oneindige oorlog, waarin leiders beloven het terrorisme te verslaan door inzet van de krijgsmacht. Mede als gevolg daarvan wordt er de afgelopen jaren dag in, dag uit gepleit voor miljarden aan extra uitgaven aan het leger en dure wapen-systemen. Dat zijn wapens waarmee, in onze naam, (illegale) oor logen zijn begonnen en worden voortgezet en nieuwe kunnen worden gestart, zogenaamd omwille van onze veiligheid.

Maar wat heeft die aanpak ons de afgelopen jaren eigenlijk opgeleverd? Wat is, doet en maakt terrorisme? Wat doet oorlog met mensen aan de andere kant, aan de kant waar de westerse bommen inslaan, in Afghanistan, Irak en elders? Welke belangen gaan schuil achter deze oorlogen en is de strategie van continue oorlog effectief of is er ook een alternatief?

Alleen al om het simpele feit dat oorlog het zwaarste middel is dat ingezet kan worden door de politiek, met zeer verstrekkende gevolgen voor mens en milieu, moeten deze vragen worden gesteld en, vooral, beantwoord. Maar in discussies in politiek en media gebeurt dat nauwelijks. Daarom dit boekje.

Inleiding

11

Oorlog zou uitzondering moeten zijn en niet de regel zoals dat in de Oorlog tegen het Terrorisme* de afgelopen decennia het geval is. Het is de taak van ons allemaal om de vrede en veiligheid te bevorderen, om oorlog te voorkomen. Wie terugblikt op de afgelo-pen decennia moet concluderen dat we daar niet in slagen.

Terwijl westerse landen, onder verwijzing naar de strijd tegen terrorisme (maar ook de nieuwe Koude Oorlog met Rusland), vele miljarden extra besteden aan de krijgsmacht, wordt tegelijkertijd stevig bezuinigd op armoedebestrijding, werk, inkomen, zorg en sociale voorzieningen. Dat zijn keuzes, die niet los van elkaar gezien kunnen worden, met vergaande gevolgen, zowel hier als daar. Daar moet heel kritisch naar gekeken worden, al helemaal nu het kabinet overweegt extra militairen naar Afghanistan te sturen.

In het eerste hoofdstuk van dit pamflet wordt een korte geschiedenis geschetst van de vele hoofdstukken van de permanente Oorlog tegen het Terrorisme, van de invasie en bezetting van Afghanistan en Irak tot geheime drone-oorlogen in Jemen en Pakistan en de strijd tegen IS. Daarna wordt ingegaan op de

* In dit boekje wordt de terminologie Oorlog tegen het Terrorisme dan wel War on Terror gebruikt om te verwijzen naar de vele Amerikaanse oorlogen die volgden op de aanslagen van 11 september 2001 en, in meer of mindere mate, zijn gepresenteerd als reactie op die aanslagen of anderszins als onderdeel van een strijd tegen terroristische organisaties. Daarmee wordt in het geheel niet erkend dat de verschillende oorlogen daadwerkelijk of hoofdzakelijk gericht zijn of waren tegen terrorisme. Vaak gaan economische of geopolitieke belangen schuil achter dergelijke woordkeus. In hoofdstuk 5 wordt daar uitgebreider op ingegaan. Voor deze terminologie is vooral gekozen omdat oorlog als politiek instrument sinds 2001 veel dominanter is geworden. Het grijpen naar de wapens, met alle gevolgen van dien, is hét Amerikaanse antwoord geweest op 9/11.

Inleiding

12

Inleiding

Nederlandse steun aan deze Amerikaanse oorlogen – steun die tot op de dag van vandaag voortduurt. Hoofdstuk 3 kijkt naar de resultaten van zeventien jaar oorlog en vervolgens wordt ingegaan op verklaringen voor deze tegenvallende, zelfs contraproductieve prestaties. Het vijfde hoofdstuk staat stil bij de vraag in hoeverre het terrorisme sinds de aanslagen van 11 september 2001 daadwerkelijk de oorlog is verklaard en in welke mate andere motieven licht werpen op de Amerikaanse interventiepolitiek. Afsluitend wordt verkend hoe effectiever opgetreden kan worden tegen terrorisme.

13

Van 9/11 naar Trump

1. VAN 9/11 NAAR TRUMP

De organisatie waar de Saudiër Osama bin Laden leiding aan gaf, Al Qaida, is niet uit de lucht komen vallen. Toen de gekaapte vlieg-tuigen in de ochtend van dinsdag 11 september 2001 zich in de torens van het World Trade Center boorden, was Al Qaida al meer dan tien jaar actief. De terroristische aanslagen op deze gruwelijke dag, die aan bijna drieduizend mensen het leven kostten, waren ook niet de eerste die aan Bin Ladens organisatie zijn toegeschreven.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw waren er aanslagen tegen Amerikaans militair personeel in Saudi-Arabië, waar vijftien van de negentien kapers uit afkomstig waren. Ook werden Amerikaanse ambassades aangevallen, in Kenia en Tanzania. In 2000 was er een zelfmoordaanslag op een Amerikaans marineschip in een haven in Jemen. In 1993 was er bovendien al eens een aanslag op het World Trade Center. Een van de daders bleek een paar jaar daarvoor in een trainingskamp van Al Qaida in Afghanistan te zijn geweest.

Ondanks deze voorgeschiedenis, die teruggaat tot de strijd tegen de militaire aanwezigheid van de Sovjet-Unie in de jaren ’80 van de vorige eeuw in Afghanistan, is ‘9/11’ het startschot geweest van de War on Terror, de wereldwijde Oorlog tegen het Terrorisme.

Toen president George W. Bush deze term muntte, vijf dagen na de terreur in New York, Washington en elders in de VS, maakte hij duidelijk dat de strijd niet zomaar gestreden zou zijn. Het Amerikaanse volk moest geduldig zijn. Gebruikmakend van een in de islamitische wereld zeer ongelukkige vergelijking, waarschuwde de president dat ‘deze kruistocht, deze oorlog tegen het terrorisme een tijdje gaat duren.’1 Daar bleek, in tegenstelling tot een niet gering aantal latere uitlatingen van dezelfde president, geen woord van gelogen.

14

Van 9/11 naar Trump

Op 7 oktober 2001 werd Afghanistan, waar Al Qaida onderdak had gevonden, binnengevallen. Dat was het begin van wat de langste oorlog uit de Amerikaanse geschiedenis zou worden. Aanvankelijk was de militaire aanwezigheid gering. De regering-Bush had een andere prioriteit, namelijk Irak. Maar onder opvolger Barack Obama werd de troepenmacht in Afghanistan stevig uitgebreid. Op het hoogtepunt van de strijd waren er zo’n honderdduizend Ameri-kaanse militairen en nog eens tienduizenden troepen uit andere NAVO-landen aanwezig. Dat was in 2011. Dat aantal werd nog aan-gevuld met zo’n honderdduizend – niemand weet precies hoeveel – huurlingen, die steeds meer taken in oorlogsgebieden overnemen van reguliere troepen.2

De War on Terror zou nadrukkelijk niet, zoals een paar jaar eerder onder president Clinton nog het geval was, beperkt blijven tot een strafexpeditie met bombardementen tegen Al Qaida-doelen. Het doel was nu vele malen ambitieuzer. Er zou eens en voor altijd afgerekend worden met het terrorisme. In de eigen woorden van Clintons opvolger: ‘onze oorlog tegen terreur begint met Al Qaida, maar daar eindigt het niet. Het zal pas eindigen als elke terroris-tische groep met mondiaal bereik is gevonden, gestopt en versla-gen.’3 Groot applaus volgde toen Bush deze woorden uitsprak in het Amerikaanse Congres.

Vrijwel meteen nadat de Amerikaanse bommen op Kabul werden gegooid en het Talibanregime in het land werd verdreven, ver-plaatste de aandacht zich in Washington naar de volgende oorlog. Omdat de relatie tussen Irak en de aanslagen van 11 september, om overigens begrijpelijke redenen, niet meteen helder was, moest het Amerikaanse publiek voorbereid worden op dit volgende hoofdstuk in de War on Terror. Een in omvang ongekende propagandacampag-ne werd daarom opgetuigd. Het regime van Saddam Hoessein moest en zou in verband gebracht worden met de verschrikkingen op die fatale ochtend in onder meer New York.

15

Van 9/11 naar Trump

Die campagne was een ongekend succes. Na maanden met de ene na de andere uitlating over de banden tussen Irak en Al Qaida, van zowel president Bush als zijn collega’s, zoals vice-president Cheney, minister van Defensie Rumsfeld en minister van Buitenlandse Zaken Powell, was een groot deel van de Amerikanen overtuigd van Hoesseins steun aan Al Qaida en zelfs van een persoonlijke betrokkenheid van de Iraakse leider bij 9/11.4

Op 15 februari 2003 bleek dat vele anderen de Amerikaanse propaganda niet slikten. Dat kwam tot uiting op straat. In honderden steden, ook Amerikaanse steden, werd wereldwijd door miljoe-nen mensen gedemonstreerd tegen de aangekondigde oorlog – de grootste anti-oorlogsdemonstratie ooit.5 In zowel Rome, Madrid als Londen gingen zo’n miljoen mensen de straat op. In Amsterdam trotseerden ongeveer zeventigduizend mensen de kou, daartoe aan-gemoedigd door een brede coalitie, waaronder de SP en GroenLinks.

Ondanks dit omvangrijke verzet begon op 20 maart 2003 de oorlog tegen Irak. Zo’n 175 duizend Amerikaanse en Britse troepen vielen het land binnen en ondermijnden daarmee het gezag van de Verenigde Naties, die nadrukkelijk geen goedkeuring aan dit optre-den van de zogenaamde coalitie van bereidwilligen had gegeven. Het regime van Saddam Hoessein werd afgezet en de Iraakse leider werd een paar jaar later door de nieuwe machthebbers in het land geëxecuteerd, waardoor er na decennia een einde kwam aan deze wrede dictatuur.

Dat naast het terrorisme ook het internationaal recht onder vuur kwam te liggen door Bush’ oorlogen bleef niet beperkt tot het opzij schuiven van de VN. Kort na aanvang van de Amerikaanse oorlogen kwamen de eerste berichten over gevangengenomen terreurver-dachten – mensen die achteraf vaak helemaal niets met terrorisme te maken bleken te hebben – die werden gemarteld in geheime gevangenissen.

16

Van 9/11 naar Trump

Een voorbeeld daarvan is het cellencomplex op de Amerikaan-se marinebasis op Cuba, Guantánamo, waar honderden mensen zonder enige vorm van proces werden vastgehouden. In Irak werd de beruchte gevangenis Abu Ghraib gebruikt voor marteling van verdachten. In 2004 kwamen gruwelijke foto’s hiervan naar buiten, waaronder een van een gemaskerde gevangene met aan zijn handen elektriciteitsdraden bevestigd. Deze schandalen werden in zekere zin overigens al aangekondigd in de week na de aanslagen op 11 sep-tember, toen vicepresident Cheney opmerkte dat de VS in de oorlog tegen het terrorisme ook aan de zogenaamde ‘dark side’ diende te opereren.6

Dit martelprogramma was onderdeel van een wereldwijd netwerk, waar ook meerdere EU-landen een bijdrage aan leverden. Daar is uitgebreid onderzoek naar gedaan. Medewerkers van de CIA zouden in ieder geval in Polen, Roemenië en Litouwen terrorisme-verdachten hebben vastgehouden en mishandeld. Sommige andere landen gingen niet zo ver, maar stonden wel toe dat vliegtuigen van de CIA met verdachten aan boord een tussenstop konden maken, bijvoorbeeld Groot-Brittannië.7

De War on Terror beperkte zich niet tot Afghanistan en Irak. Ook andere landen, met name Jemen, Pakistan en Somalië, kwamen in de Amerikaanse belangstelling te staan. Dat gebeurde niet door invasies met tien- of zelfs honderdduizenden militairen, maar vooral door geheime oorlogvoering, onder andere door de CIA. Kenmer-kend voor deze hoofdstukken in de almaar uitdijende oorlog werden aanvallen op terrorismeverdachten met bewapende onbemande vliegtuigen, zogenaamde drones.

Het is niet gemakkelijk een goed beeld te krijgen van deze gehei-me oorlogen. Duidelijk is wel dat met name tijdens het president-schap van Obama drones op steeds grotere schaal zijn ingezet. Het

17

Van 9/11 naar Trump

onafhankelijke Britse Bureau of Investigative Journalism probeert al deze aanvallen in kaart te brengen en stelt dat onbemande vliegtui-gen inmiddels honderden keren zijn ingezet in Jemen, Pakistan en Somalië, met duizenden doden als gevolg. Daarbovenop zijn ook aanvallen uitgevoerd met bijvoorbeeld raketten gelanceerd vanaf marineschepen en door acties van Amerikaanse commando’s, zoals de befaamde operatie waarbij Osama bin Laden in 2011 in Pakistan om het leven werd gebracht.8

De NAVO-interventie tegen Libië in 2011, die leidde tot de val van het regime van Moammar Gaddafi, werd niet gepresenteerd als onderdeel van de Oorlog tegen het Terrorisme. Toch werd enige tijd later ook dit land een nieuw strijdtoneel. Dat gebeurde nadat Al Qaida, dat door de chaos die ontstond na het verwijderen van het regime alle speelruimte kreeg, er zijn invloed verder uitbreidde. Toen later ook IS in Libië voet aan de grond kreeg, met name in havenstad Sirte, werden de Amerikaanse aanvallen verder opgevoerd.

Dat de Oorlog tegen het Terrorisme geen exclusieve Amerikaan-se aangelegenheid is, bleek begin 2013. Toen nam Frankrijk met duizenden troepen en straaljagers het voortouw om de snelle op-mars van de zich op de islam beroepende militanten in het noorden van Mali een halt toe te roepen. De Amerikanen keken met goed-keuring toe en leverden belangrijke militaire steun aan de Fransen, waaronder het in de lucht bijtanken van de Franse bommenwerpers.

De laatste jaren was de aandacht vooral op Islamitische Staat gericht, dat na een razendsnelle opmars begin 2014 grote delen van Irak en Syrië in handen kreeg en de lokale bevolking onderwierp aan strenge regelgeving, inclusief lijfstraffen en executies – wetgeving die overigens al langer (deels) ook in Saudi-Arabië in de praktijk wordt gebracht.9 In juni 2014 werd zelfs de miljoenenstad Mosul door IS veroverd. Dat ging zonder serieuze tegenstand van het Iraak-

18

Van 9/11 naar Trump

se leger, dat in de jaren ervoor voor vele miljarden dollars door de VS en andere westerse landen was opgetuigd.

Over de grens was al eerder de Syrische provinciestad Raqqa in handen van deze strijders gekomen. Op het hoogtepunt van zijn bestaan besloeg het door IS-leider Baghdadi uitgeroepen kalifaat een oppervlakte dat grofweg overeenkwam met dat van Groot- Brittannië, met miljoenen inwoners.

Het bracht president Obama er in de zomer van 2014 toe om, na de eerdere terugtrekking van Amerikaanse troepen uit Irak eind 2011, opnieuw duizenden militairen naar het land te sturen en op grote schaal luchtaanvallen uit te voeren. Kort daarna werden de bombardementen uitgebreid naar doelen van IS in Syrië. Het was het begin van een hevige strijd tussen wederom een coalitie van bereidwilligen en IS, die pas in de tweede helft van 2017 zou leiden tot de val Mosul en Raqqa, en daarmee de ondergang van het zogenaamde kalifaat.

De Amerikaanse War on Terror wordt voornamelijk in de zeven hierboven genoemde landen – Afghanistan, Irak, Syrië, Jemen, Pakistan, Somalië en Libië – uitgevochten. Maar de inzet van mili-taire middelen bleef bepaald niet tot deze strijdtonelen beperkt. Dat bleek wel in oktober 2017, toen vier Amerikaanse commando’s in Niger om het leven kwamen door een aanval van militanten. Er is berekend dat de VS in maar liefst 76 landen – dat is 39 procent van het totaal aantal landen – betrokken zijn bij de strijd tegen terreur, veelal door middel van het trainen van militairen.10

Heel even leek het erop dat met het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten, in januari 2017, de Amerikaanse interventiepolitiek van karakter zou veranderen. Tijdens de verkiezingscampagne en in de jaren daarvoor uitte deze multimiljardair herhaaldelijk stevige kritiek op de Amerikaanse oorlogen. Veelal via zijn favoriete medium, Twitter, stelde hij dat de

19

Van 9/11 naar Trump

Amerikaanse troepen per direct terug moesten komen uit Afghani-stan en dat de oorlog daar een ‘totale en complete ramp’ was. Over de Irak-oorlog van 2003 stelde hij, ondanks uitlatingen uit het verleden die het regelrechte tegendeel aantonen, dat hij er tegen-stander van was. De biljoenen dollars – dat is met twaalf nullen – zouden niet langer aan dergelijke oorlogen verspild moeten worden, aldus Trump.11

Afgezet tegen zijn Democratische uitdager, Hillary Clinton, die als oorlogslustig(er) te boek stond, als havik, leverde deze stelling-names Trump stemmen op. Maar zij die om anti-interventionis-tische motieven een stem op de voormalige tv-ster uitbrachten kwamen bedrogen uit. Kort na zijn aantreden intensiveerde Trump de Oorlog tegen het Terrorisme op nagenoeg elk terrein.

Duizenden extra troepen werden naar Irak en Syrië gestuurd en de luchtaanvallen tegen IS werden flink opgevoerd. Naar Afghani-stan werden eveneens duizenden extra militairen gestuurd. Ook daar werden luchtaanvallen significant uitgebreid, zelfs verdrievou-digd.12 Op beide strijdtonelen werden bovendien beperkingen op de inzet van luchtaanvallen, die eerder door president Obama waren opgesteld, ongedaan gemaakt. Het leger kreeg meer ruimte om zelf te beslissen over militaire inzet. Het leidde er onder meer toe dat in april 2017 de krachtigste niet-nucleaire bom die er bestaat werd gegooid op terrorismeverdachten in Afghanistan.13

Ook de drone- / geheime oorlogen werden stevig opgevoerd en ook daar werden belemmeringen op de inzet weggenomen. De generaals kregen vrij spel. Er is berekend dat Trump in zijn eerste 45 dagen gemiddeld elke 1,25 dagen een drone-aanval liet uitvoe-ren. Ten tijde van president Obama, die door sommige analisten de drone-president wordt genoemd, was dat nog een per 5,4 dagen.14 In Jemen zouden in Trumps eerste zes maanden als president zelfs vijf keer zoveel drone-aanvallen zijn uitgevoerd.15 The Bureau of Investi-

20

Van 9/11 naar Trump

gative Journalism heeft uitgerekend dat Trump in zijn eerste jaar het aantal aanvallen met onder andere drones in Jemen en Somalië heeft verdrievoudigd.16

Naar landen waar de drone-oorlogen woeden, zijn ook meer militairen gestuurd, bijvoorbeeld naar Somalië. Eind 2017 bleek dat vrijwel overal in de regio de Amerikaanse militaire presentie is opgevoerd. Naar het gehele Midden-Oosten zijn maar liefst zo’n 14 duizend extra troepen en burgerpersoneel van het Pentagon gestuurd, een toename van 33 procent.17

Bovendien is de kans aanzienlijk dat Trump terugvalt op eerdere ontsporingen van de regering-Bush. Kort na een aanslag in New York eind 2017, waarbij acht doden vielen, stelde de president zeker te zullen overwegen de dader naar Guantánamo te sturen. Eerder al, een paar weken na zijn installatie als president, deelde Trump mee dat marteling werkt en tijdens de verkiezingscampagne pleitte hij al voor de inzet van marteling. Inmiddels is de gevangenis op Guantá-namo Bay, die president Obama nog wilde sluiten, gereed gemaakt voor nieuwe verdachten.18 Het is veelzeggend dat de nieuwe, door Trump voorgedragen CIA-baas in het verleden leiding heeft gegeven aan een martelgevangenis in Thailand, een ‘black site’, waar bewijs-materiaal van gruwelijke praktijken willens en wetens is vernietigd.19

Bijna zeventien jaar nadat president Bush de War on Terror ont-ketende met invasies en bezettingen van Afghanistan en Irak duurt de oorlog voort. Ondanks het in ontvangst nemen van de Nobelprijs voor de Vrede in 2009 heeft president Obama zeven landen waar in meerderheid moslims wonen gebombardeerd. Trump is onder-tussen de vijfde Amerikaanse president op rij die Irak bombardeert.

Er is in de verste verte nog geen zicht op een einde aan deze oorlogen. Tijdens een hoorzitting in het Amerikaanse Congres, alweer een aantal jaar geleden, zei een hoge functionaris van het Pentagon dat de War on Terror nog ten minste tien tot twintig jaar

21

Van 9/11 naar Trump

zal voort duren.20 In 2014 zei de toenmalige chef van de Amerikaanse krijgsmacht dat IS een ‘generational problem’ was.21 In Nederland stelde Commandant der Strijdkrachten Bauer tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer eind 2017 dat het nog zeker twintig jaar zal duren voordat de internationale gemeenschap met goed fatsoen uit Mali weg kan.22 Kortom, de War on Terror is permanent geworden.

Mede vanwege deze eindeloosheid blijft het Amerikaanse defensiebudget verder uitgebreid worden. De Amerikaanse Senaat is vorig jaar akkoord gegaan met een historische verhoging, van meer dan tien procent.23 Stevige verhogingen worden ook dit jaar weer voor gesteld. Dit terwijl tot nu toe al biljoenen zijn gespendeerd aan alleen al de oorlogen in Irak en Afghanistan en geschat wordt dat de totale kosten hiervoor oplopen tot zo’n 5 a 6 biljoen dollar.24 De toe-name van het defensiebudget, dat sinds 2001 grofweg verdubbeld is, gaat bovendien gepaard met stevige bezuinigingen op het ministerie van Buitenlandse Zaken, op diplomatie.

Nieuwe hoofdstukken zullen worden toegevoegd aan de Oorlog tegen het Terrorisme. Spoedig zullen die worden gevochten door militairen die op 11 september 2001 nog niet geboren waren.

23

Nederlandse steun

2. NEDERLANDSE STEUN

Van begin af aan heeft Nederland, net als menig ander EU-land, de VS op allerlei manieren militair gesteund in de War on Terror. Daarbij kon het kabinet steeds rekenen op een (erg) breed draagvlak in het parlement – een draagvlak dat in de samenleving doorgaans (veel) minder aanwezig was of zelfs ontbrak. Van de grote(re) par-tijen sprak enkel de SP zich in de Tweede Kamer uit tegen zowel de missies in Afghanistan, als die in Irak, Mali en Syrië, soms met steun van een enkele andere partij.

De Nederlandse steun begon, kort na de aanslagen van 9/11, met een bijdrage aan de Amerikaanse invasie van Afghanistan en de jacht op leden van Al Qaida en de Taliban. Nederland heeft voor deze operatie, Enduring Freedom genaamd, onder meer militair materieel en personeel beschikbaar gesteld op andere locaties in de wereld, zodat de Amerikanen meer middelen vrij konden maken voor hun oorlogsoperatie in Afghanistan. Verder werden fregatten in de regio ingezet om inlichtingen te verzamelen over vijandelijke strijders, maar ook om escorte- en beveiligingstaken uit te voeren. Een Nederlands tankervliegtuig werd ingezet waardoor Amerikaan-se straaljagers langer in de lucht konden blijven en meer doelen konden bestoken.

Nederland heeft vanaf 2002 zelf ook luchtaanvallen uitgevoerd met F-16’s, die bondgenoten op de grond steun verleenden. Ook werden, vanaf 2005, een paar honderd Nederlandse commando’s in Afghanistan ingezet, in Kandahar, ook voor gevechtshandelingen.25

Naast operatie Enduring Freedom werd in Afghanistan ook een missie met de nadruk op wederopbouw en stabilisatie opgetuigd, de International Security Assistance Force (ISAF), al was de scheiding tussen deze twee missies lang niet altijd helder. Nederland heeft van

24

Nederlandse steun

begin af aan verschillende bijdragen geleverd aan ISAF, met troepen en materieel, zoals F-16’s en gevechtshelikopters.

De bekendste bijdrage is de missie van 2006 tot en met 2010 in de Afghaanse provincie Uruzgan, waar oplopend tot tweeduizend militairen voor werden ingezet en die tenminste 2,5 miljard euro heeft gekost, maar in werkelijkheid, vanwege indirecte, moeilijk te berekenen kosten, waarschijnlijk nog heel wat meer.26 In die periode waren ook Nederlandse F-16’s actief.

Dat het hier niet alleen om een door menig politicus voor-gestelde wederopbouwmissie ging, bleek wel toen de Nederlandse militairen te maken kregen met serieus verzet in de regio. Bij de slag om Chora bijvoorbeeld, in juni 2007, kwamen honderden mensen om het leven, waaronder tientallen burgers.27 In totaal zouden vijf-entwintig Nederlandse militairen tijdens de missie in Uruzgan, de omvangrijkste sinds decennia, om het leven komen.

Na Uruzgan volgde in 2011 Kunduz. In die provincie werd een traingingsmissie opgetuigd waar zo’n vijfhonderd militairen aan deelnamen. Ook hier werden F-16’s ingezet. Een paar jaar later werd de ISAF-missie beëindigd. Er is berekend dat in totaal bijna 25 duizend Nederlandse militairen voor deze missie in Afghanistan hebben gediend.28

Sinds 2014 is er een kleinschaliger Nederlandse betrokkenheid in Afghanistan, waar zo’n honderd militairen bijdragen aan training van de Afghaanse veiligheidsdiensten. In april en mei 2018 bericht-ten verschillende media, na gesprekken met anonieme ingewijden, dat het kabinet overweegt om een nieuwe missie naar Afghanistan te sturen. Het zou gaan om zo’n zestig extra commando’s en mari-niers om Afghaanse special forces op te leiden die de strijd met de oprukkende Taliban aan moeten gaan. Enkele maanden eerder had-den de Verenigde Staten al om extra troepen gevraagd bij de NAVO29&

25

Nederlandse steun

Steun voor de Amerikaanse invasie en bezetting van Irak was er ook. De oorlogsplannen van president Bush konden van begin af aan rekenen op steun van het kabinet-Balkenende.

Nederland heeft in maart 2003 niet mee gebombardeerd in Irak. Formeel was er alleen politieke steun. Maar door stationering van een raketafweersysteem en bijbehorende militairen in buurland Turkije en het openstellen van het land voor doorvoer van Ame-rikaans militair materieel, werden er toch belangrijke bijdragen geleverd. Dat er geen volkenrechtelijk mandaat lag voor het Ameri-kaanse optreden in Irak, wat in het rapport van de commissie-Davids van 2010 (het Irak-onderzoek) nog eens werd bevestigd, was daarbij voor het kabinet geen bezwaar.30

Na het omverwerpen van het regime werd de Stabilisation Force Iraq, de SFIR-missie opgetuigd. Nederland droeg daar van augustus 2003 tot maart 2005 aan bij, met zo’n 1.300 militairen. Daarna heb-ben kleine aantallen Nederlandse militairen nog jaren bijgedragen aan training van de Iraakse strijdkrachten.31

Vanaf 2014 is Nederland opnieuw, in navolging van de Ameri-kanen, op grote schaal militair betrokken in Irak. Honderden militairen worden onder andere ingezet voor het trainen van Iraakse militairen maar ook Koerdische strijdkrachten in het autonome noorden van het land. F-16’s zijn ingezet om doelen van IS te bom-barderen, eerst alleen in Irak, maar vanaf begin 2016 ook, maar op veel kleinere schaal, in Syrië. Halverwege juni dat jaar zijn de F-16’s teruggetrokken voor onderhoud. Vanaf januari 2018 worden ze opnieuw ingezet, in zowel Irak als Syrië.32

Sinds 2014 zijn bovendien honderden militairen aanwezig in Mali, hoofdzakelijk voor het vergaren van inlichtingen over mili-tanten. Deze militairen zijn onderdeel van een VN-missie die werd opgetuigd nadat Frankrijk begin 2013 had ingegrepen om de opmars van jihadisten en andere rebellen in het noorden van het land te

26

Nederlandse steun

stuiten. Apache gevechtshelikopters hebben Nederlandse militairen begeleid, maar die zijn inmiddels weer terug in Nederland.33

De huidige militaire missies in Afghanistan, Irak en Syrië en Mali kosten tezamen jaarlijks enkele honderden miljoenen euro’s.

Veel minder duidelijk is de mate waarin Nederland een bijdra-ge levert aan de geheime oorlogen van de Amerikanen in Jemen, Pakistan, Somalië en elders. Het NRC Handelsblad berichtte in 2014 dat Nederland inlichtingen die door de militaire inlichtingendienst MIVD zijn onderschept in Somalië, deelt met de VS.34 Het is goed denkbaar dat dergelijke informatie wordt gebruikt voor de inzet van Amerikaanse drones. Amnesty International waarschuwde daar in april 2018 nog eens voor en roept op terughoudend te zijn met het delen van informatie omdat dit bij kan dragen aan mensen-rechtenschendingen en oorlogsmisdaden.35

Ondanks een aangenomen motie van de SP die de regering oproept expliciet als voorwaarde voor het delen van inlichtingen te stellen dat deze niet gebruikt mogen worden voor illegale ‘targeted killings’,36 blijft het kabinet hierover vaag. In de praktijk is het sowieso de facto onmogelijk om te controleren of Nederlandse inlichtingen zijn gebruikt voor illegale drone-aanvallen. Inlichtin-gendiensten zijn daar niet transparant over.

Nederland heeft zelf geen drones die raketten kunnen afvuren, maar het kabinet Rutte-III, dat een stevige verhoging van het budget voor defensie doorvoert, schaft die wel aan. In eerste instantie wordt van bewapening afgezien, maar de luchtmacht sorteert duidelijk voor op uitrusting met raketten.37 Opvallend is verder dat het bedrijf Fokker in Nederland landingsgestellen bouwt voor Amerikaanse drones.38

Nederland heeft, ten slotte, steeds ontkend betrokken te zijn geweest bij de geheime martelvluchten van de CIA in de eerste jaren na aanvang van de oorlogen tegen Afghanistan en Irak. Maar

27

Nederlandse steun

uit journalistiek speurwerk blijkt dat een deel van de vliegtuigen van de CIA die mogelijk geheime vluchten hebben uitgevoerd met terrorismeverdachten in die periode in Nederland is geland of in het Nederlandse luchtruim is geweest. Niet duidelijk is wat er precies gebeurde met de verdachten in of boven Nederland.39

28

1

29

1 De aanslagen op 9/11. foto REX by Shutterstock / Hollandse Hoogte©

2 Bush kondigt de Amerikaanse reactie op de aanslagen aan. foto REX by Shutterstock / Hollandse Hoogte©

3 Nederlandse militairen in Afghanistan. foto Evert Jan Daniels / Hollandse Hoogte©

4 Demonstratie tegen de Irak-oorlog in Amsterdam. foto Rob Voss

2

4

3

5 Een standbeeld van Saddam Hoessein wordt neergehaald in Bagdad. foto AP | Associated Press / Hollandse Hoogte©

6 Amerikaanse martelpraktijken in de Abu Ghraib gevangenis. foto REX by Shutterstock / Hollandse Hoogte©

7 Een Amerikaanse Predator drone. foto Los Angeles Times / PolarisLos / Hollandse Hoogte©

5

7

31

6

31

32

8

9

33

8 Trump kondigt extra troepen naar Afghanistan aan. foto Mark Wilson / dpa Picture-Alliance GmbH / Hollandse Hoogte©

9 Reddingswerkers aan de slag na de aanslag op het vliegveld in Brussel. foto Belga Photo Yorick Jansens / Hollandse Hoogte©

10 Verwoesting in Mosul na de herovering op IS. foto Ivor Prickett / The New York Times Syndication / Hollandse Hoogte©

10

35

Meer terrorisme, meer ellende

3. MEER TERRORISME, MEER ELLENDE

De War on Terror heeft een einde gemaakt aan twee nare regimes, het Talibanbewind in Afghanistan en de dictatuur van Saddam Hoessein in Irak. Het leidde tot de dood van Osama bin Laden, de legendarische leider van Al Qaida. Duizenden andere leden van Al Qaida en vergelijkbare organisaties zijn bij bombardementen om het leven gekomen. Het uiterst wrede IS kan mede door westerse luchtaanvallen niet langer functioneren als staat, wat een zegen voor de regio is. Wie uitzoomt en het geheel in ogenschouw neemt, moet desondanks concluderen dat de Oorlog tegen het Terrorisme faliekant mislukt is.

Het is niet gemakkelijk en soms onmogelijk een causaal verband vast te stellen tussen de War on Terror en de resultaten daarvan, maar in ieder geval moet geconcludeerd worden dat het aanvankelij-ke, door president Bush gestelde doel niet is bereikt. Anno 2018 zijn organisaties als Al Qaida nog altijd springlevend en is er niet minder, maar veel meer terrorisme en dreiging daarvan.

Een in juni 2017 verschenen rapport van een vooraanstaande libertarische denktank in Washington, het Cato Institute, maakt dit duidelijk. Op basis van cijfers van een Amerikaanse universiteit en de federale overheid wordt geconcludeerd dat er in het jaar 2000 dertien door islamisme geïnspireerde buitenlandse terroristische organisaties waren en dat in 2015 dat aantal was gegroeid naar 44. In 2000 beschikten die dertien organisaties over iets meer dan 32 duizend strijders, terwijl dat aantal in 2015 was opgelopen tot bijna 110 duizend.40 Door de vele aanvallen op strijders van IS in Irak en Syrië is dat aantal inmiddels ongetwijfeld iets teruggelopen. Maar daar staat tegenover dat het aan Al Qaida verbonden Hayat Tahrir al-Sham, wat eerder Jabhat al-Nusra heette, de laatste jaren sterk

36

Meer terrorisme, meer ellende

is gegroeid in Syrië en naar schatting inmiddels over enkele tien-duizenden strijders zou beschikken.41

Een grootschalige aanslag als op 9/11 is de Amerikanen na 2001 bespaard gebleven, maar het Cato Institute stelt ook vast dat er sindsdien meer en dodelijkere terroristische aanslagen op Amerikaans grondgebied zijn geweest dan in de jaren vóór 2001. Wereldwijd groeide het aantal terroristische aanslagen zelfs van 1.880 in 2001 tot 14.806 in 2015, waarbij meer dan 38 duizend men-sen omkwamen. Deze toename van terreur vond vooral plaats in de landen die het doelwit werden van Amerikaanse bombardemen-ten. In Afghanistan, Irak, Pakistan, Syrië, Libië, Jemen en Somalië, landen die vóór 2001 niet, nauwelijks of in ieder geval veel minder met terreur te maken hadden gehad, nam het aantal terroristische aanslagen met meer dan 1.900 procent toe.42 Andere onderzoeken stellen eveneens dat terrorisme enorm is toegenomen sinds de start van de oorlog ertegen.43

Europa kent een lange geschiedenis van terrorisme, met name door separatistische bewegingen, maar ook vanuit extreem-linkse en -rechtse hoek. In de vorige eeuw waren er vooral in de jaren ’70 en ’80 veel aanslagen. Maar na 9/11 verandert de terreur in Europa van karakter. Vooral na aanvang van de oorlog tegen Irak nam het aantal aanslagen door Al Qaida of daardoor geïnspireerde individu-en toe.44 Maart 2004 was er een grote aanslag op een aantal treinen in Madrid waarbij 192 mensen om het leven kwamen en nog eens tweeduizend gewonden vielen. Een jaar later, in juli, waren er meer-dere zelfmoordaanslagen op metro’s en een bus in Londen waarbij 52 doden vielen en honderden gewonden. In Nederland was er in die periode, op 2 november 2004, de moord op Theo van Gogh.

Na een periode van relatieve rust waren er met name vanaf 2015 weer grote aanslagen, ditmaal vooral daartoe aangezet door IS dat in Irak en Syrië steeds meer onder vuur kwam te liggen. In november

37

Meer terrorisme, meer ellende

2015 kwamen bij meerdere aanslagen in Parijs 130 mensen om het leven, onder andere in een concertzaal. Eerder dat jaar, in januari, was er een aanslag op het hoofdkantoor van het satirische weekblad Charlie Hebdo in Parijs, al wordt deze toegeschreven aan de Al Qaida afdeling in Jemen. Twaalf medewerkers kwamen toen om het leven.

Maart 2016 kwamen bij meerdere zelfmoordaanslagen in Brussel meer dan dertig mensen om het leven, onder andere op vliegveld Zaventem. Juli van dat jaar reed een vrachtwagen in op een menigte in Nice, Frankrijk, waarbij meer dan tachtig mensen om het leven kwamen. Een aantal maanden later, in december, was er een vergelijkbare aanslag met een vrachtwagen, die in Berlijn inreed op bezoekers van een Kerstmarkt, met twaalf doden tot gevolg.

In 2017 was er onder meer een grote aanslag, in mei, tijdens een popconcert in Manchester, Groot-Brittannië, waarbij meer dan twintig mensen werden gedood. In augustus dat jaar werden nog eens dertien mensen gedood toen een vrachtwagen inreed op een menigte op de Ramblas in Barcelona.

Naast deze grote aanslagen waren er nog vele kleinere, zoals in mei 2018 in Parijs toen vijf mensen werden neergestoken en in diezelfde maand in Luik, waarbij drie mensen werden gedood. Bovendien zijn er aanslagen verijdeld. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) stelde begin 2018 dat in de afgelopen zes jaar in Nederland drie of vier aanslagen zijn voorkomen.45 Verder zijn er aanslagen vanuit jihadistische hoek gepleegd, ook heel grote, in bijvoorbeeld Rusland en Turkije.

Westerse luchtaanvallen hebben een bijdrage geleverd aan het terugdringen van IS. Dat is wellicht de belangrijkste prestatie van de Oorlog tegen het Terrorisme. Toch is het misplaatst om dit als een succes te presenteren. Als Irak in 2003 niet was binnengevallen en bezet door de Amerikanen, had IS nooit kunnen uitgroeien tot de goed geoliede moordmachine die het in 2014 werd.46 Het is niet voor niets dat verschillende journalisten IS ‘Bush’s baby’ noemen.47

38

Meer terrorisme, meer ellende

Het ontstaan van IS, dat voortkwam uit Al Qaida, loopt via de beruchte Jordaanse jihadist Abu Musab al-Zarqawi. Kort voor of na het uitbreken van de oorlog tegen Irak – de geschiedenis van derge-lijke organisaties is deels in nevelen gehuld – vertrok de ambitieuze Zarqawi naar Irak. Vele aanslagen zijn aan Zarqawi of zijn organi-satie toegeschreven, zoals die in augustus 2003 waarbij de speciale vertegenwoordiger voor de VN in Irak samen met twintig anderen om het leven kwamen.

In maart 2004 was er een serie aanslagen op heiligdommen van sjiitische moslims, met bijna tweehonderd doden. Het waren dergelijke aanslagen die bijdroegen aan de burgeroorlog die later in het land zou uitbreken tussen hoofdzakelijk soennieten, die onder Saddam Hoessein aan de touwtjes trokken, en sjiieten. Die laatste groep, die een meerderheid vormt in Irak, kreeg na de Amerikaanse invasie de macht in handen wat ten koste ging van de soennitische minderheid, die na verloop van tijd steeds meer onderdrukt werd. Tienduizenden doden, massale zuiveringen en miljoenen vluchte-lingen waren het gevolg van deze strijd, die uiteraard in het geheel niet te verklaren is door enkel te kijken naar verschillende religi-euze opvattingen en praktijken. Sociaal-economische factoren en veranderingen in het politieke landschap van Irak waren van grote invloed.

In 2004 wordt Zarqawi’s organisatie van heilige strijders, moed-jahedien, officieel onderdeel van Al Qaida en gaat verder onder de naam Al Qaida in Irak. Na het overlijden van Zarqawi, die in juni 2006 bij een Amerikaanse luchtaanval werd gedood, ging zijn organisatie samen met enkele andere organisaties en kreeg daarbij een nieuwe naam: Islamitische Staat in Irak. In 2010 trad een nieuwe leider aan, Abu Bakr al-Baghdadi, die maakte dat oud-legerleiders onder Saddam Hoessein meer invloed binnen de organisatie kregen. Gebruikmakend van de chaos in het in burgeroorlog vervallen

39

Meer terrorisme, meer ellende

buurland Syrië, waar de organisatie steeds meer invloed kreeg, werd de naam een paar jaar later nog eens aangepast: Islamitische Staat in Irak en Syrië, ISIS. Toen in juni 2014 het kalifaat werd uitgeroepen na verovering van miljoenenstad Mosul, werd het simpelweg Islami-tische Staat, IS. President Obama was zich bewust van deze voor-geschiedenis toen hij in 2015 opmerkte dat ‘IS een directe uitwas van Al Qaida in Irak [is] die voortkwam uit onze invasie’, waaraan hij toevoegde dat het ‘een voorbeeld is van onbedoelde gevolgen.’48

Deze uitwas van Al Qaida, IS, is zijn kalifaat kwijt, maar is aller-minst verslagen. Het zou nog over duizenden strijders beschikken in de kernregio in het grensgebied tussen Irak en Syrië en is over-duidelijk nog in staat grote aanslagen uit te voeren, bijvoorbeeld in Bagdad. Bovendien claimen allerlei jihadisten elders in de regio onderdeel van IS te zijn, zoals in Afghanistan, Jemen en Libië. IS is geglobaliseerd, net als Al Qaida dat eerder deed. Er zijn berichten dat de tienduizenden jihadisten die uit vele tientallen landen naar het kalifaat waren gereisd, nu op andere strijdtonelen verschijnen om daar hun heilige oorlog voort te zetten. De wereld is nog niet van IS af.

De prijs die, vooral door de lokale bevolking, wordt betaald voor het terugdringen van dit product van westerse militaire inmenging is hoog. De strijd tegen IS gaat gepaard met veel (burger)slachtoffers, enorme vernieling en grote vluchtelingenstromen. Het is niet ge-makkelijk om aan precieze cijfers te komen, maar duizenden burgers zijn alleen al omgekomen bij de herovering van Mosul en Raqqa. De onafhankelijke organisatie Airwars, die onderzoek verricht naar de effecten van de luchtaanvallen tegen IS in Syrië en Irak, houdt dat bij.49 Journalist en auteur Patrick Cockburn, die alom gerespecteerd wordt vanwege zijn werk over IS, schrijft dat de Koerdische inlichtin-gendiensten in het noorden van Irak rekening houden met veertig- duizend doden als gevolg van de strijd om Mosul. Velen kwamen om

40

Meer terrorisme, meer ellende

door luchtaanvallen onder Amerikaanse leiding.50 Persbureau AP berekende dat meer dan 9.000 doden vielen bij de slag om Mosul.51

Er zijn luchtaanvallen geweest waarbij in één keer vele tien-tallen of zelfs honderden doden vielen. Een bekend voorbeeld is een Amerikaanse luchtaanval op Mosul in maart 2017 toen maar liefst tweehonderd burgers om het leven kwamen. Bij een aanval in het noorden van Syrië, in juli 2016, zouden meer dan honderd mensen zijn omgekomen, grotendeels burgers. In totaal hebben de coalitielanden onder Amerikaanse leiding zo’n dertigduizend keer luchtaanvallen uitgevoerd. In de periode tot juli 2016, toen de F-16’s voor onderhoud terugkwamen, heeft Nederland meer dan 1.800 keer wapens ingezet, hoofdzakelijk in Irak.

Wie overigens afgaat op cijfers van het Pentagon zou denken dat het hier een schone oorlog betreft, die enkel met uiterste precisie wordt uitgevoerd en met gebruikmaking van zogenaamde slimme bommen. Het toegegeven aantal burgerslachtoffers door de coalitie onder leiding van de VS is een fractie van het aantal waarover media en monitoringsorganisaties als Airwars berichten.

Nederland is hierop geen uitzondering. Ondanks 1.800 keer wapeninzet is slechts in één enkel geval erkend dat er burgers bij omgekomen zijn. Hoeveel precies, is niet bekend gemaakt. Bij een andere aanval zouden ‘zeer waarschijnlijk’ burgers zijn omgekomen en bij een derde aanval is dat ‘waarschijnlijk’. Omdat het kabinet niet transparant is over de precieze data en locatie van de aanvallen, is het onmogelijk onafhankelijk te controleren wat hiervan klopt en of er niet (veel) meer gevallen zijn waarbij burgers zijn omgekomen.52

Waarom de coalitielanden op veel lagere aantallen burger-slachtoffers uitkomen, werd eind 2017 duidelijk na uitgebreid onderzoek van de New York Times. Na achttien maanden studie in het oorlogsgebied, moest deze toonaangevende krant vaststellen dat de bombarderende landen er simpelweg van uitgaan dat elk slacht-

41

Meer terrorisme, meer ellende

offer schuldig is, totdat het tegendeel bewezen is. Het is vanwege deze logica dat de Amerikaanse krant zelf op een veel hoger doden-tal uitkomt. Berekend is dat in werkelijkheid maar liefst 31 keer vaker burgerdoden zijn gevallen door aanvallen in Irak en Syrië dan officieel wordt toegegeven.53

Een vergelijkbare praktijk geldt overigens ook voor slachtoffers van Amerikaanse drones. Wederom de New York Times onthulde, in 2012, dat bij dergelijke aanvallen er simpelweg vanuit wordt gegaan dat alle mannen van militaire leeftijd ter plaatse strijders zijn.54

De herovering van gebied op IS leidt ook tot miljoenen vluch-telingen, dan wel intern ontheemden – vluchtelingen in eigen land. Alleen al de strijd om Mosul leidde tot meer dan een miljoen vluchtelingen. Uit Raqqa vluchtten er nog eens honderdduizenden. Vele anderen ontvluchtten eerder al gebied dat op IS werd heroverd, zoals de stad Ramadi in Irak, waar eerder een paar honderdduizend mensen woonden.

In ongeveer 90 procent van de gevallen worden deze mensen in de regio opgevangen. Maar soms kloppen vluchtelingen ook in Europa aan voor asiel. Vluchtelingen die bijvoorbeeld in Nederland asiel aanvragen vluchtten voor de vatenbommen van Assad in Syrië en voor zuiveringen door Islamitische Staat in Irak of geweld van de kant van de Taliban in Afghanistan, die al jaren aan een opmars bezig is. Maar deze mensen vluchtten ook voor westerse bommen, al blijft dat in de discussie over de toegenomen vluchtelingenstroom richting Europa nogal eens ongenoemd. De landen van de War on Terror scoren al jaren hoog op de lijsten van landen waaruit asiel-zoekers afkomstig zijn.55

Het is waarschijnlijk dat veel van deze vluchtelingen niet spoedig terug kunnen keren naar hun huizen. De pijnlijke realiteit is dat zo’n 80 tot 90 procent van steden als Mosul en Raqqa vernietigd is, niet in de laatste plaats door westerse bommen. Het ontlokte bij menig

42

Meer terrorisme, meer ellende

journalist ter plaatse de cynische opmerking, een opmerking die bekendheid verwierf tijdens de desastreuse Amerikaanse oorlog tegen Vietnam, dat het noodzakelijk werd om de stad te vernietigen om deze te redden.56 Tijdens een hoorzitting eind 2017 in de Tweede Kamer over burgerslachtoffers in de strijd tegen IS verwoordde de directeur van Airwars het optreden van de coalitielanden klip en klaar: ‘we are in the business of destroying cities now.’ De titel van een rapport van Amnesty International van juni 2018 over de her-overing van Raqqa, ‘War of annihilation’, spreekt verder boekdelen.57

Een eerste schatting van de Iraakse minister van Planning is dat zo’n honderd miljard dollar nodig is voor de wederopbouw in Irak. Later werd 88 miljard genoemd. Dat geld heeft Irak niet en tijdens een donorconferentie in februari 2018 bleek dat de internationale gemeenschap weinig animo heeft hiervoor diep in de buidel te tasten.58 In Syrië, dat geen grote inkomsten uit de export van olie heeft zoals het buurland, is de destructie niet minder. Integendeel, de speciale Syrië-gezant van de VN, Staffan de Mistura, stelt dat de wederopbouw ten minste 250 miljard dollar gaat kosten.59 Ook dat geld is er niet.

De War on Terror is veel meer dan de strijd tegen IS en omvat veel meer ellende. Meerdere artsenorganisaties uit Duitsland, de VS en Canada berekenden in het rapport Body Count dat de eerste twaalf jaar van deze oorlog in Irak, Afghanistan en Pakistan leidde tot 1,3 miljoen doden.60 Alleen al in Irak vielen in de jaren na de Amerikaanse invasie een miljoen doden. De auteurs van het rapport merken op dat het getal van 1,3 miljoen doden een conservatieve schatting is en het werkelijke aantal ook meer dan twee miljoen kan zijn.

Het aantal doden in Irak sinds de opkomst van IS en de strijd daartegen is in het rapport van de artsenorganisaties niet meege-nomen. Evenmin zijn de laatste jaren van de oorlog in Afghanistan,

43

Meer terrorisme, meer ellende

die alleen maar bloederiger is geworden, erin verwerkt. Andere strijdtonelen, zoals de geheime drone-oorlog in Jemen, komen in het geheel niet aan bod.

In een poging een realistischer dodental te berekenen heeft jour-nalist en schrijver Nicolas J.S. Davies een grove schatting gemaakt voor alle strijdtonelen tezamen. In Irak, Afghanistan, Pakistan, Libië, Somalië, Jemen en Syrië zijn, in zestien jaar oorlog, rond de zes miljoen doden gevallen. Dat zijn uiteraard niet enkel doden door westers optreden, maar veelal wel doden vanwege door de VS ontketend geweld.61

Dat clandestiene operaties van de CIA en het Amerikaanse leger buiten erkende oorlogsgebieden als Irak en Afghanistan ook erg dodelijk kunnen zijn, bleek wel toen Obama eind 2009 een kruis-raket op een terrorismeverdachte in Jemen liet afvuren. Bij die actie, waarbij clustermunitie werd ingezet, kwamen tientallen burgers om het leven, waaronder veel vrouwen en kinderen. Bij een drone- aanval in 2013 kwamen nog eens twaalf mensen om het leven die onderweg waren naar een bruiloft. Talloze andere voorbeelden van drone- aanvallen met hoge aantallen burgerdoden – aanvallen die volgens Amnesty International neerkomen op buitengerechtelij-ke executies dan wel oorlogsmisdaden62 – kunnen hier genoemd worden.

Alhoewel de geheime oorlogen in onder meer Pakistan en Jemen minder intensief zijn dan het Amerikaanse geweld in Irak, Syrië en Afghanistan zijn ook op deze strijdtonelen de gevolgen verstrekkend. Er zijn allerlei rapporten over de gevolgen van de drone-oorlogen in beide landen geschreven, waaronder een door twee Amerikaanse universiteiten, de Stanford Law School en de New York University School of Law. De auteurs van het rapport schrijven over het ontwrichtende effect dat de permanente aanwezigheid van drones in delen van Pakistan heeft, waar het openbare leven soms

44

Meer terrorisme, meer ellende

vrijwel tot stilstand is gekomen. Angst en andere psychologische klachten zijn enorm toegeno-

men op plaatsen waar drones soms wel 24 uur per dag circuleren en zomaar, onaangekondigd, toeslaan. Er zijn ook berichten over drone-aanvallen op reddingswerkers die na een eerdere aanval toesnelden om hulp te verlenen. Niemand voelt zich veilig. Het is daarom dat het rapport van de universiteiten concludeert dat ‘de drone-campagne mannen, vrouwen en kinderen terroriseert.’63

45

Niet ondanks, maar dankzij

4. NIET ONDANKS, MAAR DANKZIJ

Als vastgesteld kan worden dat sinds de start van de Oorlog tegen het Terrorisme er veel meer terrorisme en dreiging daarvan is en dat de onveiligheid is toegenomen, dan moet een aantal vragen dringend beantwoord worden: waarom is het westen doelwit van terrorisme van de kant van Al Qaida, IS, en vergelijkbare organisaties en waarom zijn terreuraanslagen zo drastisch toegenomen sinds er biljoenen worden gespendeerd om het militair te bestrijden? Met andere woorden, waarom is de War on Terror contraproductief?

Lang is er vanuit gegaan dat de VS op 11 september 2001 werden aangevallen omdat ‘ze onze vrijheden haten’. Dat was wat president Bush het Amerikaanse publiek van begin af aan voorhield.64 Een veelgehoord en samenhangend argument, veelal afkomstig van de kant van rechts-populistische partijen, is dat haat tegen het westen nu eenmaal ingebakken zit in conservatieve interpretaties van de islam, zoals het salafisme. Menigeen gaat tegenwoordig nog een stap verder door te stellen dat de islam zelf anti-westers, haatdragend en gewelddadig is. Aanslagen tegen het westen zijn dan een (direct) gevolg van (een bepaalde, conservatieve religieuze stroming binnen) de islam – een religie die door deze tegenstanders geregeld een ideo-logie wordt genoemd.

Het valt niet te ontkennen dat plegers van aanslagen tegen het westen en de organisaties die hiertoe oproepen wars zijn van de beginselen van de democratische rechtsstaat en de daarbij horende vrijheden en dat zij er doorgaans conservatieve islamitische dan wel salafistische denkbeelden op nahouden. Toch gaat de verklaring, dat (toenemend) terrorisme tegen het westen een (direct) gevolg is van deze conservatieve geloofsrichting, goeddeels mank. Het kan namelijk niet verklaren waarom terrorisme tegen het westen door Al

46

Niet ondanks, maar dankzij

Qaida en vergelijkbare organisaties tijdens langdurige periodes vrij-wel geheel afwezig was en op andere momenten juist snel toenam, bijvoorbeeld na aanvang van de oorlog tegen Irak in 2003 of sinds de bombardementen op IS vanaf 2014. Streng religieuze opvattin-gen en haat tegen bepaalde vrijheden zijn slechts een deel van het antwoord.

Een zinvolle, maar nog erg algemene verklaring is dat jihadisti-sche organisaties goed gedijen in de chaos die steeds opnieuw het gevolg is van Amerikaanse militaire avonturen. De totale anarchie in Irak sinds de invasie, die leidde tot Al Qaida in Irak en later IS, is hiervan het schoolvoorbeeld. Hetzelfde geldt voor Afghanistan, waar het geweld de afgelopen jaren blijft toenemen en IS inmiddels ook voet aan de grond heeft gekregen. Libië, dat sinds de NAVO- interventie in 2011 zonder centraal gezag zit en waar tot de tanden bewapende milities de dienst uitmaken, is een andere illustratie. Jemen kan hier ook genoemd worden, waar Saudi-Arabië met grootschalige Amerikaanse steun alweer ruim drie jaar lang op grote schaal bombardeert. In deze en andere landen hebben jihadistische organisaties veel bewegingsruimte.

Een preciezere verklaring komt van de Amerikaanse onder-zoeker Robert A. Pape, die aan de universiteit van Chicago onderzoek doet naar zelfmoordaanslagen. Hij en zijn team hebben alle zelfmoordaanslagen sinds 1980 – dat zijn er duizenden – in kaart gebracht en geconstateerd dat deze bijna altijd onderdeel uitmaken van een campagne, waar een strategische logica achter schuilgaat. Zijn conclusie is helder:

‘wat 95 procent van alle zelfmoordaanslagen gemeen heeft, sinds 1980, is niet religie, maar een specifieke strategische motivatie om te reageren op een militaire interventie, vaak specifiek een militaire bezetting, van gebied dat de terroristen als hun thuis­

47

Niet ondanks, maar dankzij

land zien of zeer waarderen. Van Libanon en de Westoever in de jaren ’80 en ’90, tot Irak en Afghanistan, tot en met de zelfmoord­aanslagen in Parijs […] – en vooral wanneer een militaire inter­ventie gebied bezet – dat is wat zelfmoordterrorisme meer dan wat dan ook aan moedigt.’65

Dat zelfmoordterrorisme een reactie is op militaire bezetting of interventie kan, aldus onderzoeker Pape, bijvoorbeeld ook verklaren waarom de grootste zelfmoordcampagne vóór de invasie van Irak niet vanuit salafistische, maar uit een heel andere hoek kwam. Tot 2003 kwamen de meeste zelfmoordaanslagen van de Tamil Tijgers, die op Sri Lanka opereerden en geen aanvallen tegen het westen uit-voerden. Leden van deze groep zijn geen salafisten maar seculier. Zij vochten tegen het Sri Lankaanse regeringsleger en voor een eigen, onafhankelijk thuisland.

De opvatting dat (zelfmoord)terrorisme tegen het westen in ieder geval ook een reactie is op militair optreden is niet beperkt tot een paar professoren aan een enkele Amerikaanse universiteit. Integen-deel, binnen de wereld van de inlichtingendiensten en het Ame-rikaanse ministerie van Defensie is het zelfs gemeengoed. Allerlei studies van deze diensten bevestigen de relatie, steeds opnieuw.

Het al eerder genoemde rapport van het Cato Institute somt een aantal van die interne studies op, die doorgaans het stempel ‘geheim’ kregen maar desondanks soms het daglicht vonden. Een onderzoek waartoe in 2004 opdracht werd gegeven door toenmalig minister van Defensie Rumsfeld, concludeert bijvoorbeeld dat Amerikaanse interventie in het Midden-Oosten de status van en de steun voor radicale islamisten heeft verhoogd. Dan wordt gedoeld op de invasie en bezetting van Irak en Afghanistan, maar ook de eenzijdige steun aan Israël, die velen in de regio een doorn in het oog is. Het rapport stelt verder uitdrukkelijk dat ‘moslims niet onze vrijheid haten, maar eerder ons beleid haten’.66

48

Niet ondanks, maar dankzij

Een zogenaamde National Intelligence Estimate, een rapport van de gezamenlijke Amerikaanse inlichtingendiensten, waaronder de CIA, de FBI en de NSA, stelt in 2006 dat ‘de invasie en bezetting van Irak […] bijdroeg aan de komst van een nieuwe generatie van zich op de islam beroepende radicalen’. Een studie van de FBI van 2011, naar (verijdelde) aanslagen tegen de VS, concludeerde dat een anti-Amerikaans sentiment, gebaseerd op de perceptie dat de VS in oorlog met islam is, in belangrijke mate individuen aanzette tot het beramen van aanslagen. Een ander FBI-onderzoek, een jaar later, stelt dat de belangrijkste motivatie voor zogenaamde homegrown aanslagen in de VS radicalisering als gevolg van woede betrof, die wordt gevoeld vanwege Amerikaanse militaire interventies tegen landen in het Midden-Oosten.

Dit is overigens geen wijsheid die met de jaren, met vallen en opstaan, is gekomen. Ook voordat de oorlog tegen Irak uitbarstte, waarschuwden inlichtingendiensten al dat het zou leiden tot meer terreur. Een goede illustratie daarvan is een rapport van verschillen-de Britse inlichtingendiensten, van februari 2003. Daarin staat onder andere:

‘de dreiging van Al Qaida zal toenemen bij aanvang van militai­re actie tegen Irak. Coalitietroepen en andere westerse belangen in het Midden­Oosten zullen doelwit zijn. Aanvallen tegen westerse belangen elders zijn ook waarschijnlijk, vooral in de VS en het VK, voor maximale impact. De wereldwijde dreiging van andere islamistische groepen en individuen zal significant toenemen.’67

Sterker nog, zelfs jaren voordat de War on Terror uitbrak, was dit al de opvatting van wetenschappers verbonden aan het Amerikaan-se ministerie van Defensie. In een rapport, uit 1997, wordt klip en

49

Niet ondanks, maar dankzij

klaar geconcludeerd dat ‘historische data een sterke correlatie aan-tonen tussen Amerikaanse betrokkenheid in internationale situaties en een toename van terroristische aanvallen tegen de VS’.68

Dat Nederlandse inlichtingendiensten ook oog hebben voor de relatie tussen militaire interventie en terroristische dreiging, blijkt uit brieven van het kabinet. Toen Nederland in 2014 besloot deel te nemen aan de strijd tegen IS werd het volgende aan de Tweede Kamer geschreven:

‘aan de deelneming van Nederland aan de strijd tegen IS zijn ook risico’s verbonden. Deze risico’s vertalen zich in een ver­hoogd profiel van Nederland onder jihadisten. Dit kan onder meer leiden tot een hogere terroristische dreiging tegen Neder­land en een hoger risico van aanslagen in en tegen Nederland.’69

Daaraan werd nog toegevoegd dat ‘IS en andere jihadistische groepen hebben opgeroepen tot strijd tegen alle landen die zich bij de internationale coalitie hebben aangesloten,’ dus ook tegen Nederland.70

Organisaties als Al Qaida en IS, maar ook individuen die in opdracht daarvan of op eigen houtje aanslagen plegen, geven zelf vaak ook aan dat hun aanslagen een vergelding zijn voor militaire bemoeienis in het Midden-Oosten en elders. Uit talrijke processen tegen aanslagplegers blijkt dat.

De man die een bom liet afgaan tijdens de marathon in Boston, in 2013, stelde bijvoorbeeld dat dit een vergelding was voor de Ameri-kaanse oorlogen in Afghanistan en Irak. De persoon die in 2010 een mislukte poging deed om op Times Square in New York een autobom tot ontploffing te brengen, stelde dat hij hiertoe gemotiveerd was door drone-aanvallen van de CIA in zijn geboorteland Pakistan.71

50

Niet ondanks, maar dankzij

Dat de War on Terror leidt tot meer aanslagen tegen het westen is ook een logisch gevolg van het gegeven dat de bommen vanuit F-16’s en drones geregeld de verkeerde doelen raken, zoals mensen die in de rij staan bij de bakkerij of mensen op weg naar een bruiloft. Zelfs als ze hun doel wel raken, worden vaak ook veel burgers gedood, zoals bij de Amerikaanse aanval op een IS-doel in Mosul waarbij zo’n tweehonderd burgers omkwamen.

Het is moeilijk voor te stellen hoe met dergelijk geweld begrip gekweekt kan worden voor het westerse handelen. Wel is het goed voor te stellen dat iedereen die door een luchtaanval familie of vrienden verliest sterke wraakgevoelens zal koesteren tegen de daders, ongeacht wie zij zijn. Daarom mag het ook niet verbazen dat organisaties die het westen willen aanvallen, na elke luchtaanval kunnen rekenen op nieuwe rekruten.

Die rekruten worden overigens niet enkel lokaal geworven. Alleen al op het slagveld in Syrië hadden maar liefst veertigduizend jihadisten zich aangesloten bij IS, aldus onderzoek van het Soufan Center. Duizenden daarvan waren afkomstig uit het westen van Europa, waarvan enkele honderden uit Nederland.72 Veel van deze tienduizenden strijders zijn inmiddels gedood, vertrokken naar een ander strijdtoneel of huiswaarts gekeerd, met potentieel grote veilig-heidsproblemen tot gevolg.

Dat bommen op burgers individuen aanzetten tot terroristische aanslagen is dermate vanzelfsprekend dat het thema ook is verwerkt in de populaire Amerikaanse serie Homeland. Tegen het einde van het eerste seizoen daarvan wordt duidelijk waarom de Amerikaanse ex-krijgsgevangene Nicholas Brody een aanslag in de VS wil plegen. Hij was namelijk, toen hij nog een gevangene was van Al Qaida in Irak, getuige van een drone-aanval waarbij meer dan tachtig doden vielen, waaronder een kind dat hij tijdens zijn gevangenschap had leren kennen.

51

Niet ondanks, maar dankzij

De drone-aanval met dit hoge dodental is overigens waarschijn-lijk niet zomaar als illustratie gekozen door de makers van Home-land. Weliswaar niet in Irak, maar in Pakistan was er in oktober 2006 immers een dergelijke aanval op een religieuze school waar precies dit aantal doden viel, bijna allemaal kinderen.73

Soms wordt de aanslag van 9/11 aangegrepen om de relatie tussen militaire interventie of bezetting en terroristisch geweld tegen het westen te problematiseren. Deze aanslag kwam voor velen immers uit het niets. De al eerder aangehaalde onderzoeker Pape ziet dat anders. Net als de aanslagen van IS in het westen vanaf 2015, kunnen ook de aanslagen van Osama bin Ladens Al Qaida tegen Amerikaanse doelen niet los gezien worden van de militaire aan-wezigheid in de regio, in dit geval specifiek in Saudi-Arabië.74

In dat land, waar de twee heiligste plaatsen voor moslims zijn, bleven in 1991, nadat Saddam Hoessein tijdens de Golfoorlog uit buurland Koeweit was weggejaagd, tienduizenden Amerikaanse troepen achter. Dat was de leider van Al Qaida dermate een doorn in het oog dat hij de VS en het Saudische koningshuis de oorlog verklaarde. De tekst waarin hij die strijd legitimeerde kreeg als titel mee de ‘Verklaring van jihad tegen de Amerikanen die het land van de twee heilige moskeeën bezetten’.75

Constateren dat er een relatie bestaat tussen westers militair optreden in verre landen en terroristische daden tegen en in het westen, zoals onderzoekers, inlichtingendiensten en aanslagplegers zelf ook doen, is natuurlijk niet hetzelfde als goedpraten dat die aanslagen worden gepleegd. Dat zou evident moeten zijn, maar in de discussie over terrorisme, waarin de gemoederen geregeld hoog oplopen, is zo’n opmerking helaas toch nodig. Het staat buiten kijf dat terroristische aanslagen nooit een legitieme reactie kunnen zijn op westers militair optreden en dat eerst en vooral individuen die dergelijke aanslagen plegen daarvoor verantwoordelijk zijn.

52

Niet ondanks, maar dankzij

Langzaamaan lijkt de hierboven beschreven relatie tussen de Oorlog tegen het Terrorisme en aanslagen tegen het westen ook in de politiek meer gemeengoed te worden. Tijdens de Britse verkie-zingscampagne en kort na de zelfmoordaanslag in Manchester in mei 2017 stelde ook Labourleider Jeremy Corbyn dat er geen twijfel over bestaat dat de verantwoordelijkheid voor de terreurdaad bij de dader ligt en er geen enkele legitimering is voor dergelijk geweld. Maar hij durfde het aan daaraan toe te voegen dat veel experts heb-ben gewezen op de relatie tussen de oorlogen die Groot-Brittannië heeft gesteund of gevochten in andere landen en terrorisme zoals in Manchester. Ook stelde hij dat de War on Terror niet werkt.76

Een paar maanden later ontvouwde Bernie Sanders, die in 2016 namens de Democratische Partij net niet presidentskandidaat zou worden maar inmiddels wel de populairste politicus in de VS is, zijn opvattingen over buitenlandse zaken. Ook hij geeft daarin blijk van de averechtse werking van de Amerikaanse oorlogen. De War on Terror noemde hij een ramp voor de wereld en voor de VS. Over drone-aanvallen die burgers doden zei hij dat die alleen maar meer tegenstand creëren.77

53

Tegen terrorisme?

5. TEGEN TERRORISME?

Een permanente, onmogelijk te winnen oorlog wordt gevoerd die meer vijanden creëert dan hij uitschakelt. Desondanks wordt die voortgezet. Daarom is het niet vreemd dat sommigen zich hardop afvragen of er wel sprake is van een Oorlog tegen het Terrorisme.

Om die vraag goed te kunnen beantwoorden, is het zinvol het begrip terrorisme precies te definiëren. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, die in Nederland verantwoor-delijk is voor de bestrijding van terrorisme, doet dat als volgt:

‘terrorisme is het uit ideologische motieven dreigen met, voor bereiden of plegen van op mensen gericht ernstig geweld, dan wel daden gericht op het aanrichten van maatschappij­ontwrichtende zaakschade, met als doel maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen, de bevolking ernstige vrees aan te jagen of politieke besluitvorming te beïnvloeden.’78

Dat lijkt een helder begrip, maar in de (internationale) praktijk valt op dat er veel discussie is. Ondanks vele jaren aan inspanningen om te komen tot een definitie van terrorisme lukt het de Verenigde Naties bijvoorbeeld tot de dag van vandaag niet om hier overeen-stemming over te krijgen. Er blijft onder deskundigen onenigheid over de vraag of staten zich ook schuldig kunnen maken aan terrorisme. Vaak wordt er vanuit gegaan dat terreur alleen door niet- statelijke groepen gepleegd kan worden, zoals Al Qaida. De inwoners van Pakistan en Jemen, waar drones permanent rondcirkelen en wekelijks toeslaan, denken daar begrijpelijkerwijs anders over.

Wat verder opvalt bij de discussie over terrorisme is dat wie voor de één een terrorist is door de ander soms wordt gezien als vrijheids-

54

Tegen terrorisme?

strijder. Soms zijn dezelfde strijders zelfs eerst vrijheidsstrijders, maar later terroristen. Een veelzeggend voorbeeld zijn de religieuze strijders in Afghanistan. Toen zij eind jaren ’70 begin jaren ’80 van de vorige eeuw de wapens opnamen tegen de bezettingsmacht van de Sovjet-Unie – dat was ten tijde van de Koude Oorlog – werden zij in het westen geregeld beschouwd als vrijheidsstrijders. President Ronald Reagan noemde hen zelfs letterlijk ‘freedom fighters’.79

Het bleef niet bij woorden. Al snel werd door de VS, met behulp van Saudi-Arabië en Pakistan, een ambitieus plan opgesteld om deze strijders te financieren en te bewapenen. Miljarden dollars zijn hier-aan besteed.80 Er is discussie in hoeverre de VS zelf Al Qaida hebben gefinancierd. Dat wordt officieel ontkend, maar opvallend is dat belangrijke figuren met kennis van zaken daar tegenin lijken te gaan, zoals Bandar bin Sultan, die toentertijd de Saudische ambas sadeur in de VS was. Te gast bij een Amerikaans tv-programma in 2001 stelde hij dat Osama bin Laden hem kwam bedanken omdat hij de Amerikanen erbij had gehaald om de leider van Al Qaida te helpen.81

Kortom, het begrip terrorisme is politiek zeer gevoelig en boven-dien gemakkelijk te manipuleren. In de praktijk wordt de term niet zelden gebruikt om tegenstanders zwart te maken. Als er sprake is van terrorisme, houdt elke discussie op. Met terroristen wordt niet gesproken. Wie tegenstanders weg kan zetten als terroristen, heeft verder geen argumenten meer nodig en wint de discussie.

Dat bleek wel in de maanden voor de oorlog tegen Irak, eind 2002 begin 2003. Het was de Amerikanen er alles aan gelegen om Irak aan te vallen. Dat plan lag al langer klaar, maar de argumenten moesten er nog bij verzonnen worden. Zo kort na de aanslagen, had-den president Bush en zijn collega’s er alle belang bij om de indruk te wekken van een link tussen Irak en de terreur van 9/11.

Het Amerikaanse Center for Public Integrity, een Amerikaanse organisatie die zich richt op onderzoeksjournalistiek, heeft bere-

55

Tegen terrorisme?

kend dat hoge figuren uit de Amerikaanse regering door middel van onder andere allerlei toespraken en interviews in tv-programma’s ten minste 935 keer het Amerikaanse publiek misleidden. Dat ging veelal over massavernietigingswapens, die Irak niet bleek te hebben, maar ook over de banden met Al Qaida, die er evenmin waren.82

Toen minister Rumsfeld van Defensie in juli 2002 werd gevraagd of Irak banden had met terroristen van Al Qaida, zei hij even kort als helder: ‘sure.’ Even later, in februari 2003, sprak minister van Buitenlandse Zaken Powell de Veiligheidsraad van de VN toe waarin hij uitgebreid inging op de relatie tussen Irak en terrorisme.83 Vice-president Cheney beweerde eind 2001 dat een van de negentien kapers op 9/11 enkele maanden daarvoor contact had gehad met iemand van de Iraakse inlichtingendienst.84 Stuk voor stuk regel-rechte leugens, die door premier Blair in Groot-Brittannië op grote schaal werden herkauwd.

In Nederland richtte de discussie zich veel minder op de relatie tussen Irak en Al Qaida. Maar opvallend was dat premier Balken-ende, op subtiele wijze, wel degelijk gebruik maakte van de angst voor terroristische aanslagen om steun te verwerven voor een ille- gale oorlog. Tijdens een debat in maart 2003 in de Tweede Kamer, kort voordat de hel in Irak losbarstte, stelde hij:

‘er zijn op dit moment terroristische groeperingen actief die er niet voor terugdeinzen dodelijke wapens in te zetten, met als enig doel het maken van zoveel mogelijk slachtoffers. Van een aantal van deze terroristen is bekend dat zij hebben gepro­beerd massavernietigingswapens te verwerven. Ofschoon ik nu niet wil beweren dat er een directe link is tussen Bagdad en bijvoorbeeld Al Qaida, acht ik het regime van Saddam evenmin betrouwbaar genoeg om te durven garanderen dat toekomstige samenwerking niet zal plaatsvinden. Wij zouden het onszelf

56

nooit vergeven als dit horrorscenario werkelijkheid zou worden.’85

Bizar is overigens dat de CIA, daartoe aangemoedigd door de regering-Bush, ook marteling inzette om informatie te vinden over de banden tussen Irak en Al Qaida. Dat blijkt uit onderzoek door de Amerikaanse Senaat. Alhoewel iedereen met gezond verstand weet dat een gevangene die gemarteld wordt alles zegt wat hij denkt dat men horen wil, was er toch veel vraag naar de volstrekt onbetrouw-bare informatie die het opleverde. Sommigen menen zelfs dat het vinden van een link tussen het regime van Saddam Hoessein en Al Qaida en niet het voorkomen van een volgende aanslag de hoogste prioriteit was van het martelprogramma.86

Terwijl zelfs marteling eraan te pas moest komen om een oorlog mogelijk te maken tegen een land dat niets met het terrorisme van Al Qaida te maken had, bleven twee andere landen die er veel meer mee te maken hadden juist buiten schot: Saudi-Arabië en Pakistan. Tot op de dag van vandaag vinden de Afghaanse Taliban bijvoor-beeld onderdak in Pakistan om te ontkomen aan Amerikaanse luchtaanvallen in het buurland.

Het was verder bepaald geen toeval dat maar liefst vijftien van de negentien kapers op 9/11 Saudiërs waren – niet één kwam er uit Afghanistan of Irak. Er is in de VS uitgebreid onderzoek gedaan naar de banden tussen Saudi-Arabië en Al Qaida en, specifiek, naar de steun van het land voor de aanslagen op 11 september – onder-zoek dat tot de dag van vandaag deels geheim blijft. Onder meer oud-Senator Bob Graham, die samen met andere parlementariërs het Senaatsonderzoek naar 9/11 leidde, heeft vergaande uitspraken gedaan over deze relatie. In 2012 stelde hij ervan overtuigd te zijn dat er een directe lijn was tussen tenminste een aantal van de terro-risten die de aanslagen van 11 september uitvoerden en de regering van Saudi-Arabië.87

Tegen terrorisme?

57

Meer in het algemeen is van Saudi-Arabië, maar ook andere landen in de Golf, bekend dat het ook indirect bijdraagt aan de groei van jihadistische organisaties via het exporteren van radicaal salafistisch gedachtegoed. Daar worden per jaar miljarden euro’s aan uitgegeven, vooral in de regio, maar ook onder migrantengemeen-schappen in het westen, onder andere in Nederland.88

In plaats van het nemen van stevige maatregelen tegen Pakistan en Saudi-Arabië trok de VS juist samen op met beide landen in de Oorlog tegen het Terrorisme en ook elders, zoals bij de huidige, nietsontziende oorlog onder leiding van Saudi-Arabië tegen Jemen.

Deze steun vanuit onder andere Saudi-Arabië aan jihadisti-sche organisaties blijkt ook uit verschillende documenten die via WikiLeaks naar buiten werden gebracht. In een officieel document uit 2009 van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken wordt door de toenmalige minister, Hillary Clinton, geklaagd over steun vanuit Saudi-Arabië aan Al Qaida. In een ander document, een email van Clinton uit 2014, toen zij geen minister meer was, wordt gewag gemaakt van Saudische steun aan IS.89

De Amerikaanse houding in de gewapende strijd die in 2011 in Syrië losbarstte rechtvaardigt evenzeer het plaatsen van kantteke-ningen bij de mate waarin er oorlog wordt gevoerd tegen terrorisme. Toen, enige tijd na het uitbreken van het geweld in Syrië, al lang en breed duidelijk was dat radicale, Al Qaida-achtige groepen dominant waren op het Syrische strijdtoneel, bleven de VS en bondgenoten als Saudi-Arabië, maar ook Turkije en Qatar, op grote schaal wapens leveren – wapens die in handen vielen van zowel het aan Al Qaida verbonden Nusra Front, inmiddels omgedoopt tot Hayat Tahrir al-Sham, als in die van strijders van IS.90

Officieel was het Amerikaanse beleid in Syrië om zogenaamde gematigde gewapende groepen te bewapenen en te trainen, maar kenners van het Syrië-conflict kwamen al vroeg tot het inzicht dat

Tegen terrorisme?

58

zij geen serieuze rol van betekenis spelen op het slagveld. Dat de Amerikanen dit ook wisten, blijkt uit rapporten van de eigen inlich-tingendiensten, waarin de dominantie van jihadisten wordt erkend.91 Veelzeggend is dat de Britse premier Cameron zijn woorden publie-kelijk moest terugnemen nadat hij eind 2015 stelde dat er zeventig-duizend gematigde strijders in het land zouden zijn. Deels bleken die strijders tot ‘relatief hardline Islamistische groepen’ te behoren.92

Net als tijdens de gewapende strijd tegen het bezettingsleger van de Sovjet-Unie in de vorige eeuw in Afghanistan, ging het in Syrië om miljarden dollars aan wapens, die veelal via en met actieve medewerking van Turkije in het land terechtkwamen. Via diezelfde, uitgestrekte grens kwamen ook veel van de tienduizenden buiten-landse jihadistische strijders Syrië binnen.

Ondanks de goed gedocumenteerde steun voor Al Qaida-achtige organisaties door vermeende bondgenoten van het westen konden deze landen blijven rekenen op grootschalige militaire steun van de VS en op omvangrijke wapenleveranties. Niet zelden werd dat juist gerechtvaardigd vanwege de noodzaak om terreur te bestrijden. De afgelopen jaren heeft bijvoorbeeld alleen al Pakistan tientallen miljarden dollars aan militaire steun van de VS ontvangen. Wapen-leveranties aan Saudi-Arabië lopen zelfs op tot honderden miljarden dollars. Andere Golflanden en Turkije, een NAVO-lid, importeren eveneens omvangrijke hoeveelheden wapentuig.

Vanuit de EU worden sommige landen, zoals Turkije en Sau-di-Arabië, eveneens uitgebreid militair bevoorraad. Dit ondanks omvangrijke mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden door beide landen en ondanks wapenexportcriteria die dergelijke leveranties onmogelijk zouden moeten maken. In Turkije worden deze wapens bijvoorbeeld al een aantal jaar ingezet tegen de eigen bevolking in het Koerdische zuidoosten van het land en sinds begin 2018 ook tegen de Koerdische strijders in het noorden van Syrië

Tegen terrorisme?

59

– dezelfde strijders die eerder zo belangrijk waren bij het stoppen van de opmars van IS en later het ineenstorten van het kalifaat. Als gevolg van de Turkse invasie moesten Koerdische strijders worden teruggetrokken van het front tegen IS om strijd te leveren tegen Turkije, dat in het noorden van Syrië bovendien samenwerkt met jihadistische strijders.

Merkwaardig is dat Amerikaanse en Europese wapenleveranties aan opstandelingen in Syrië door zijn gegaan terwijl deze wapens in handen van jihadisten vielen. Een bekend, maar zeker niet het enige voorbeeld zijn Amerikaanse antitankwapens die bij Al Qaida terechtkwamen.93 Een rapport van Conflict Armament Research concludeerde na een omvangrijke studie dat maar liefst een derde van de wapens in handen van IS uit EU-landen afkomstig was, veelal indirect.94

Het militair-industrieel complex, zoals de belangen van het politieke en militaire leiderschap en de wapenindustrie wel eens worden aangeduid, heeft op nog een andere wijze geprofiteerd van de War on Terror. Uit een onderzoek van de Financial Times uit 2013 blijkt dat de oorlog tegen Irak de zakken van Amerikaanse en andere bedrijven met ten minste 138 miljard dollar heeft gevuld. Dat betreft bedrijven die bijvoorbeeld beveiliging verzorgen voor ambassades en logistiek, taken die worden uitgevoerd door zogenaamde huurlin-gen. Opvallend bij dat onderzoek is dat de ‘private military contrac-tor’ KBR er met meer buit dan alle andere concurrenten vandoor is gegaan.95 Niemand minder dan de eerder genoemde Amerikaanse vicepresident Cheney gaf in het verleden leiding aan dat bedrijf toen het nog onderdeel was van Halliburton, een andere dienstverlener in het militaire circuit.

Gezien het bovenstaande mag het niet verbazen dat velen bij-voorbeeld de oorlog tegen Irak in 2003 niet zagen als een strijd tegen terrorisme, maar als een oorlog om olie. Een veelgehoorde leus

Tegen terrorisme?

60

tijdens de omvangrijke anti-oorlogsdemonstratie in februari dat jaar was dan ook ‘No blood for oil’.

Officieel is altijd ontkend dat olie een belangrijke of zelfs bepa-lende factor was bij het omverwerpen van het regime van Saddam Hoessein. Eenmaal uit overheidsdienst klinkt bij menigeen een heel ander geluid. Het voormalige hoofd militaire operaties in Irak, generaal John Abizaid, zei in 2007 bijvoorbeeld dat niet ontkend kan worden dat het natuurlijk om olie gaat. Oud-voorzitter van de Ame-rikaanse Centrale Bank, Alan Greenspan, betreurde het in datzelfde jaar zelfs dat het politiek ongemakkelijk is om te erkennen wat ieder-een weet, namelijk dat de Irak-oorlog grotendeels om olie gaat.96

Wat de motieven van de regering-Bush in 2003 ook zijn geweest, één ding is zeker: in de periode vóór 2003 verdienden Amerikaanse en andere westerse oliegiganten niet of nauwelijks aan de Iraakse olie. Zij werden grotendeels van de Iraakse markt geweerd. De Iraak-se olie-industrie was in nationale handen. Na de invasie veranderde dat. Amerikaanse producenten zoals ExxonMobil en Chevron, maar ook het Britse BP en Brits-Nederlandse Shell hebben sindsdien flink verdiend aan een aantal van de grootste olievelden ter wereld.

Sinds de invasie van Irak is er dan ook hardop aan getwijfeld of het terrorisme na 9/11 wel de oorlog is verklaard. Iemand als Noam Chomsky, een van de meest gelezen politieke denkers in de VS en daarbuiten, stelde in 2005 bijvoorbeeld al dat er in feite geen War on Terror is. Hij noemde de strijd tegen terrorisme een ‘minor conside-ration’. Ook naar zijn opvatting was controle over de olievoorraden in het land veel belangrijker.97 Andere acties van de Amerikanen, zoals het (laten) bewapenen van dubieuze organisaties in Syrië, de militaire steun aan landen als Saudi-Arabië en de hulp in een verder verleden aan ‘vrijheidsstrijders’ in Afghanistan, laten nog meer vraagtekens rijzen. Hoe het ook zij, in ieder geval moet gesteld wor-den dat andere belangen dan de strijd tegen terreur, vaak economi-

Tegen terrorisme?

61

sche en geopolitieke belangen, geregeld de overhand hebben gekre-gen, en nog steeds krijgen, in het Amerikaanse buitenlandbeleid.

Tegen terrorisme?

63

Eindeloze oorlog beëindigen

6. EINDELOZE OORLOG BEËINDIGEN

De zogenaamde Oorlog tegen het Terrorisme is faliekant mislukt. Na bijna zeventien jaar van invasies, bezettingen, luchtbombarde-menten, drones en geheime operaties met commando’s is er niet minder, maar juist veel meer terrorisme en terroristische dreiging. Bovendien is er uit naam van de strijd tegen terreur door de VS en zijn bondgenoten op immense schaal dood en verderf gezaaid, met vele honderdduizenden doden, miljoenen vluchtelingen en ver-woeste steden tot gevolg. Ook zijn morele grenzen overschreden en is het internationaal recht geweld aangedaan.

Het is onmiskenbaar dat juist de militaire aanpak van terro-risme een belangrijke verklaring is voor de averechtse resultaten. De bizarre realiteit is dat de ‘Oorlog tegen het Terrorisme’ zichzelf voedt. Door onbezonnen militaire interventies veranderen landen waar jihadisten eerder niet of nauwelijks voet aan de grond hadden in veilige havens voor hen. En elke aanval met een drone of F-16 waarbij burgerslachtoffers vallen – en dat zijn er veel – motiveert een volgende generatie jongeren om de wapens tegen het westen op te nemen.

Aanslagen die volgen, vooral die tegen het westen, worden ver-volgens door voorstanders van eindeloze oorlogvoering aangewend om de strijd voort te zetten, om nog meer te bombarderen en nog meer militairen aan gevaar bloot te stellen. Het is een vicieuze cirkel.

Doorgaan op deze ingeslagen weg, zoals president Trump, met Nederlandse steun, doet, betekent oorlog zonder einde, permanente oorlog. Behalve de militaire industrie en enkele oliegiganten kent die strijd enkel verliezers. Daarom moet die beëindigd worden. Deze waanzin moet stoppen. Nederland kan daarmee beginnen door geen nieuwe missie naar Afghanistan te sturen en lopende missies, in Irak en Syrië, Mali en Afghanistan te beëindigen.

64

Eindeloze oorlog beëindigen

De vraag hoe terrorisme wél effectief bestreden kan worden, is niet altijd makkelijk te beantwoorden. Maar zeker is dat wanneer westerse landen niet langer onschuldige slachtoffers maken in Irak, Syrië, Afghanistan en elders, jihadistische organisaties hun belang-rijkste argument om aanslagplegers te werven uit handen wordt genomen.

Daarmee zal de terroristische dreiging tegen het westen niet ineens van de aardbodem zijn verdwenen. Daarvoor is er te veel gebeurd. Militair ingrijpen heeft hele generaties in het Midden- Oosten en elders van het westen vervreemd en sommige individuen zijn bereid tot onacceptabel handelen. Die bereidheid is er soms ook bij individuen in westerse landen met een migratieachtergrond in de regio waar de War on Terror woedt.

Daar moet natuurlijk tegen opgetreden worden. Dat is vooral een binnenlandse aangelegenheid. Voldoende financiering voor effec-tieve deradicaliseringsprogramma’s en voor de politie en geheime dienst is nodig. Belangrijk is ook dat het buitensluiten van migran-tengemeenschappen, discriminatie en racisme, effectief bestreden worden, want ook dat is een voedingsbodem voor terrorisme. Tegelijk is van belang dat onwenselijke financiering uit onder andere Saudi-Arabië waarmee radicaal, onverdraagzaam gedachtegoed wordt verspreid aan banden wordt gelegd.

Na zeventien jaar oorlog zonder resultaat is het vooral van groot belang dat de rol van de krijgsmacht in het buitenlandbeleid stevig wordt teruggedrongen. Het is bizar dat westerse beleidsmakers, de Amerikanen voorop, de overtuiging hebben gehad met militaire middelen complexe problemen in verre landen, zoals terrorisme en dictatuur, effectief aan te kunnen pakken. Terwijl de maakbaar-heid van de eigen samenleving met de opkomst van het neoliberale denken in het laatste kwart van de vorige eeuw in het westen werd losgelaten, werd diezelfde maakbaarheid van landen als Afghanistan

65

Eindeloze oorlog beëindigen

en Irak – ‘nation building’ werd dat genoemd – wel omarmd. Die gedachte moet men laten varen. Na zeventien jaar oorlog past hier enkel bescheidenheid.

Er moeten gevolgen zijn voor de organisatie van de krijgsmacht. De resultaten van de permanente oorlog bieden geen rechtvaardi-ging voor een expeditioneel leger dat ver van huis en in het hoog-ste geweldsspectrum kan optreden, waar nu aan vastgehouden wordt, onder andere door de aanschaf van JSF-gevechtsvliegtuigen. Een (stevige) verhoging van het budget voor defensie, waar brede politieke consensus over is, wordt er evenmin door gerechtvaar-digd. Politici die pleiten voor miljardeninvesteringen in het militaire apparaat kunnen niet aantonen dat het leger tegenwicht kan bieden tegen een dreiging als die van Al Qaida. Terrorisme laat zich niet weg bombarderen. Het voedt zich juist met oorlogsgeweld.

Dat neemt uiteraard niet weg dat de krijgsmacht een aantal belangrijke taken te vervullen heeft, te beginnen met de verdediging van het grondgebied. Maar ook daarbuiten kan opgetreden worden, als de omstandigheden juist zijn. Bijvoorbeeld VN-vredesoperaties, die geen verkapte oorlogsmissies zijn en voldoen aan de criteria van legitimiteit, proportionaliteit en effectiviteit, kunnen gesteund wor-den. Er ligt voor de krijgsmacht een taak voor vredesopbouw.

Tegelijk met het terugdringen van de overtuiging dat militaire interventie ingewikkelde problemen aan de andere kant van de wereld kan oplossen, moet er een herwaardering komen van diplo-matie. De geschiedenis onthult haar alternatieve verloop niet, maar wat zou er zijn gebeurd als de wapeninspecteurs van de VN begin 2003 in Irak meer tijd hadden gekregen om vast te stellen dat het land niet over massavernietigingswapens beschikte? Was Irak dan niet op illegale wijze binnengevallen en – zoals inmiddels wel kan worden gesteld – vernietigd? Zouden meer dan een miljoen doden ons bespaard zijn gebleven? Zou IS niet zijn ontstaan? Zouden

66

Eindeloze oorlog beëindigen

gruwelijke aanslagen in Europa achterwege zijn gebleven? Zouden er minder vluchtelingen naar Europa zijn gekomen? De antwoorden laten zich raden.

Hieruit volgt dat de VN versterkt moet worden. De oorlog tegen Irak, toen zonder VN-mandaat werd opgetreden, en de NAVO-oorlog in Libië, toen een VN-mandaat voor burgerbescherming werd mis-bruikt voor ‘regime change’, hebben de VN grote schade berokkend. Recent illegaal militair optreden, bijvoorbeeld van Turkije in het noorden van Syrië vanaf januari 2018 en de Amerikaans-Frans-Brit-se aanval op datzelfde land drie maanden later, tonen aan dat cruci-ale principes van de VN nog altijd onder grote druk staan.

Elke vorm van illegaal optreden buiten de VN om moet voor-komen worden. Tegelijk moet gezocht worden naar manieren om de VN meer legitimiteit te geven, bijvoorbeeld door de Veiligheidsraad uit te breiden waardoor het meer een afspiegeling van de wereldbe-volking wordt. De Veiligheidsraad van de VN, die nu nog een product is van de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog, moet worden gedemocratiseerd.

In plaats van nog meer geweld hebben de landen, waar de VS en hun bondgenoten de afgelopen jaren de ene na de andere luchtaan-val hebben uitgevoerd, vooral behoefte aan humanitaire hulp. Het is onacceptabel en hypocriet dat coalities van bereidwilligen wel bereid zijn biljoenen dollars te besteden aan zinloze oorlogvoering, maar dat keer op keer onvoldoende tegemoet wordt gekomen aan hulp-verzoeken van de Verenigde Naties, die een fractie van de kosten van de War on Terror omvatten.

Wederopbouw kan ook een belangrijk middel zijn tegen jiha-distische groepen. Neem Irak. Het Iraakse leger en daaraan loyale milities hebben met omvangrijke westerse steun grote delen van het gebied waar IS de touwtjes in handen had tot puin gebombardeerd. Miljoenen mensen zijn vanwege dit geweld gevlucht en verblijven nu

67

Eindeloze oorlog beëindigen

in kampen voor ontheemden. Dat zijn in belangrijke mate mensen met een soennitische achtergrond – de religieuze stroming waar-binnen IS eerder duizenden strijders rekruteerde. Als de positie van de soennitische gemeenschap in Irak niet verbetert, kan dat in de toekomst voor nieuwe problemen zorgen. Daarvoor is inclusief politiek bestuur nodig, respect voor mensenrechten en, op een an-der niveau, het terugdringen van armoede en ongelijkheid.

Dat doemscenario had Midden-Oostenexpert en columnist voor NRC Handelsblad Carolien Roelants voor ogen toen zij in oktober 2017 schreef dat ‘de manier waarop de strijd is gevoerd, op termijn ook meehelpt aan een comeback van de IS of anders genoemde extremisten’.98 Het is tegen dezelfde achtergrond dat Chris Woods, directeur van monitororganisatie Airwars, tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer waarschuwde dat ‘Al Qaida deel drie’ in de maak is (waarbij IS als Al Qaida 2.0 wordt gezien).99

Naast bommen is er evenmin behoefte aan extra wapens. In een land als Syrië, waar tijdens de gruwelijke strijd sinds 2011 al meer dan een half miljoen mensen omkwamen en miljoenen op de vlucht sloegen, is aan zo’n beetje alles een gebrek, van schoon drinkwater tot medische voorzieningen. Maar aan één ding is nadrukkelijk geen gebrek: wapens. Nog meer wapens, of die nou van Rusland of Iran komen of van de VS en landen als Turkije en Saudi-Arabië, betekent nog meer geweld. Als Syrische burgers en burgers in andere, door gewapend conflict verscheurde landen ergens behoefte aan hebben, is het wel aan minder wapens, aan een wapenembargo. Wie conflic-ten van buitenaf voedt met wapentuig, verlengt deze vaak.

De vluchtelingencrises, die door westers ingrijpen in de regio is verergerd, vraagt ook om een serieuze aanpak. De meer dan 65 miljoen mensen die wereldwijd op de vlucht zijn, worden in overgrote mate in de regio zelf opgevangen. Dat is te prefereren, maar kampen barsten uit hun voegen. Een land als Libanon, waar

68

Eindeloze oorlog beëindigen

maar liefst een op de drie inwoners vluchteling is, kan niet nog meer dragen. Daarom moet het westen zijn verantwoordelijkheid nemen en oorlogsvluchtelingen opnemen en opvang ter plaatse ruimhartig financieren.

Wil het westen in het Midden-Oosten enige geloofwaardigheid herwinnen, dan is van groot belang dat respect voor het internati-onaal recht hersteld wordt. Dat betekent dat illegale invasies zoals in Irak in 2003, toen de VN en alles waar zij voor staat terzijde werd geschoven, uit den boze zijn. Maar dat betekent ook dat verantwoor-delijken voor schendingen van het internationaal recht en agres-sieoorlogen rekenschap moeten afleggen. Het is onacceptabel en gevaarlijk dat verantwoordelijken voor ernstige oorlogsmisdaden en martelpraktijken niet worden bestraft.

Na zeventien jaar oorlog moet het roer drastisch om. Het is tijd voor vrede. Of, zodat president Trump het ook begrijpt: make peace great again!

69

BOEKENLIJST

• Phyllis Bennis, Understanding ISIS and the new global War on Terror: A primer, 2015.

• Rein Bijkerk en Christ Klep, De oorlog van nu; Een rationele kijk op militair geweld in de 21e eeuw, 2018.

• Harry van Bommel en Guido van Leemput, Onverantwoord goedgelovig of welbewust misleidend? De Nederlandse steun aan de oorlog in Irak: een reconstructie, https://www.sp.nl/sites/default/files/0703-rapport-irak_1.pdf, 2007.

• Ludo de Brabander, Oorlog zonder grenzen, 2016.• Patrick Cockburn, The rise of Islamic State: ISIS and the new sunni

revolution, 2015.• Loretta Napoleoni, De terugkeer van het kalifaat; De stormachtige

opkomst van Islamitische Staat en de verwarring in het Westen, 2015.

• Robert Pape, Cutting the fuse; The explosion of global suicide terrorism and how to stop it, 2010.

• Robert Pape, Dying to win; The strategic logic of suicide terrorism, 2006.

Boekenlijst

71

Eindnoten

EINDNOTEN

1 Remarks by the President upon arrival, https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010916-2.html, 16 september 2001.

2 Here’s how many US troops and private contractors have been sent to Afghanistan, https://www.businessinsider.nl/this-is-how-many-private-contrac tors-and-us-troops-are-in-afghanistan-2017-8/?international=true&r=US, 22 augustus 2017.

3 Transcript of President Bush’ address to a joint session of Congress, http://edition.cnn.com/2001/US/09/20/gen.bush.transcript/, 21 september 2001.

4 The impact of Bush linking 9/11 and Iraq, https://www.csmonitor.com/2003/0314/p02s01-woiq.html, 14 maart 2003.

5 The largest protest ever was 15 years ago. The Iraq war isn’t over. What happened?, https://www.huffingtonpost.com/entry/what-happened-to-the-anti-war-movement_us_5a860940e4b00bc49f424ecb, 15 februari 2018.

6 Transcript for Sept. 16, Meet the press, http://emperors-clothes.com/ 9-11backups/nbcmp.htm, 16 september 2001.

7 Globalizing torture: CIA secret detention and extraordinary rendition, https://www.opensocietyfoundations.org/reports/globalizing-torture-cia- secret-detention-and-extraordinary-rendition, februari 2013.

8 Drone warfare, https://www.thebureauinvestigates.com/projects/drone-war. 9 Crime and punishment: Islamic State vs Saudi Arabia, http://www.middleeas-

teye.net/news/crime-and-punishment-islamic-state-vs-saudi- arabia-1588245666, 20 januari 2015.

10 Mapping a world from hell; 76 countries are now involved in Washington’s War on Terror, http://www.tomdispatch.com/post/176369/tomgram%3A_en gelhardt%2C_seeing_our_wars_for_the_first_time/%20-%20more,

4 januari 2018.

72

Eindnoten

11 What Trump has said about Afghanistan, http://abcnews.go.com/Politics/trump-afghanistan-past/story?id=49334361, 21 augustus 2017 & Donald Trump and the Iraq War, https://www.factcheck.org/2016/02/donald-trump-and-the-iraq-war/, 19 februari 2016.

12 Trump has tripled the pace of US bombing in Afghanistan, https://www.vox.com/world/2017/11/21/16684628/trump-afghanistan-bomb-troops, 21 november 2017.

13 ‘Mother of All Bombs’ never used before due to civilian casualty concerns, https://theintercept.com/2017/04/13/mother-of-all-bombs-never-used- before-due-to-civilian-casualty-concerns/, 14 april 2017.

14 The (not-so) peaceful transition of power: Trump’s drone strikes outpace Obama, https://www.cfr.org/blog/not-so-peaceful-transition-power-trumps- drone-strikes-outpace-obama, 2 maart 2017.

15 Game changer, https://www.reprieve.org.uk/wp-content/up loads/2017/10/2017_10_31_PRIV-Yemen-Report-UK-Version-FINAL-FOR-USE.pdf, juli 2017.

16 Trump’s first year in numbers: Strikes triple in Yemen and Somalia, https://www.thebureauinvestigates.com/stories/2018-01-19/strikes-in- somalia-and-yemen-triple-in-trumps-first-year-in-office, 19 januari 2018.

17 Trumps secret war? U.S. military’s presence in Middle East has grown 33 percent in past four months, http://www.newsweek.com/trumps-secret-war -us-militarys-presence-middle-east-has-grown-33-percent-past-718089, 21 november 2017.

18 Trump claims torture works but experts warn of its ‘potentially existential’ costs, https://www.theguardian.com/us-news/2017/jan/26/donald-trump-torture-ab solutely-works-says-us-president-in-first-television-interview, 26 januari 2017 & Guantanamo ‘prepared’ for new inmates: US admiral, http://www.middleeas teye.net/news/guantanamo-prepared-new-inmates-us-admiral-1684468227, 16 februari 2018.

19 De eerste vrouwelijke CIA-chef is omstreden: ze was betrokken bij martelpraktijken, https://www.volkskrant.nl/buitenland/de-eerste-

73

Eindnoten

vrouwelijke-cia-chef-is-omstreden-ze-was-betrokken-bij- martelpraktijken~a4580675/, 13 maart 2018.

20 Washington gets explicit: its ‘war on terror’ is permanent, https://www.theguar dian.com/commentisfree/2013/may/17/endless-war-on-terror-obama, 17 mei 2013.

21 Dempsey discusses anti-ISIL strategy at Senate hearing, http://archive.defense.gov/news/newsarticle.aspx?id=123175, 16 september 2014.

22 Moeten de missies in Irak en Mali worden gestopt?, https://www.nporadio1.nl/de-nieuws-bv/onderwerpen/435074-moeten-de-missies-in-irak-en-mali-wor den-gestopt-met-sadet-karabulut-en-marc-de-natris, 28 november 2017.

23 Senate backs massive increase in military spending, https://www.reuters.com/article/us-usa-defense-congress/senate-backs-massive-increase-in- military-spending-idUSKCN1BT2PV, 19 september 2017.

24 Did U.S. spend $6 trillion in Middle East wars?, http://www.politifact.com/truth -o-meter/statements/2016/oct/27/donald-trump/did-us-spend-6-trillion- middle-east-wars/, 27 oktober 2016.

25 Het Nederlandse aandeel in operatie Enduring Freedom in Afghanistan, https://www.defensie.nl/onderwerpen/historische-missies/missie-

overzicht/2001/enduring-freedom/nederlands-aandeel. 26 Missie Afghanistan kostte ten minste 2,5 miljard, https://missieafghanistan.

bnnvara.nl/alleberichten/2016/11/24/missie-afghanistan-kostte- tenminste-25-miljard, 24 november 2016. 27 De slag om Chora, https://missieafghanistan.bnnvara.nl/slag-om-chora/,

14 december 2016. 28 International Security Assistance Force (ISAF), https://www.defensie.nl/onder

werpen/historische-missies/missie-overzicht/2002/international-security- assistance-force-isaf, 26 oktober 2011.

29 Kabinet broedt op nieuwe militaire missie Afghanistan, commando’s en mariniers moeten Afghaanse special forces opleiden, https://beta.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kabinet-broedt-op-nieuwe-militaire-missie-afghani stan-commando-s-en-mariniers-moeten-afghaanse-special-forces-opleiden~ b80e0bbb/, 12 april 2018 & Plannen voor Afghanistan-missie steeds concreter,

74

Eindnoten

60 Nederlandse militairen extra, https://www.rtlnieuws.nl/nederland/politiek/plannen-voor-afghanistan-missie-steeds-concreter-60-nederlandse-militai-ren-extra, 31 mei 2018.

30 Rapport Commissie-Davids, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rappor ten/2010/01/12/rapport-commissie-davids, januari 2010.

31 Het Nederlandse aandeel in Stabilisation Force Iraq (SFIR), https://www.defen sie.nl/onderwerpen/missie-in-afghanistan/resolute-support.

32 Militaire bijdrage Nederland in Irak, https://www.defensie.nl/onderwerpen/mis sie-in-irak-en-oost-syrie/militaire-bijdrage.

33 Nederlandse bijdrage in Mali, https://www.defensie.nl/onderwerpen/mis sie-in-mali/nederlandse-bijdrage.

34 NSA-dossiers: Nederlandse data mogelijk gebruikt bij drone-aanvallen, https://www.nrc.nl/nieuws/2014/03/08/nsa-dossiers-nederlandse-data-mogelijk-ge bruikt-bij-drone-aanvallen-a1426678, 8 maart 2014.

35 Deadly assistance: The role of European States in US drone strikes, https://www.amnesty.org/download/Documents/ACT3081512018ENGLISH.PDF, april 2018.

36 Motie van Harry van Bommel over het delen van inlichtingen ten behoeve van illegale ‘targeted killings’, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-33750-V-21.html, 27 november 2013.

37 Luchtmacht klaar voor bewapenende drone, https://www.telegraaf.nl/nieuws/2064961/luchtmacht-klaar-voor-bewapenende-drone, 22 mei 2018.

38 Grote defensieorder voor Fokker, https://www.telegraaf.nl/nieuws/139634/gro te-defensieorder-voor-fokker, 25 april 2017.

39 Wat was de rol van Nederland bij de terreurvluchten van de CIA?, https://joop.bnnvara.nl/opinies/wat-was-de-rol-van-nederland-bij-de-terreurvluch-ten-van-de-cia, 14 februari 2013 & CIA-vluchten dikwijls via Nederland, https://www.nrc.nl/nieuws/2006/02/15/cia-vluchten-dikwijls-via-nederland-11083625-a1296091, 15 februari 2006.

40 Step back: Lessons for U.S. foreign policy from the failed War on Terror, https://www.cato.org/publications/policy-analysis/step-back-lessons-us-foreign-poli cy-failed-war-terror#full, juni 2017.

75

Eindnoten

41 While defeat of Isis dominates global attention, al-Qaeda strengthens in Syria, http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-defeat-al-quaeda-syria-grow-global-attention-islamist-terrorists-jihadis-un-us-west-iraq-raq qa-a7932881.html, 6 september 2017.

42 Step back: Lessons for U.S. foreign policy from the failed War on Terror, https://www.cato.org/publications/policy-analysis/step-back-lessons-us-foreign-policy-failed-war-terror#full, juni 2017.

43 Fivefold increase in terrorism fatalities since 9/11, says report, https://www.theguardian.com/uk-news/2014/nov/18/fivefold-increase-terrorism-fatali ties-global-index, 18 november 2014.

44 Terrorisme in Europa: vreselijk, maar niet uitzonderlijk (in 4 grafieken), https://www.rtlz.nl/opinie/column/stephan-okhuijsen/terrorisme-in-europa-vre-selijk-maar-niet-uitzonderlijk-in-4, 2017.

45 AIVD-chef: tot vier concrete aanslagen voorkomen in Nederland, https://nos.nl/artikel/2211348-aivd-chef-tot-vier-concrete-aanslagen-voorkomen-in-neder land.html, 10 januari 2018.

46 Blowback: How ISIS was created by the U.S. invasion of Iraq, https://theinter cept.com/2018/01/29/isis-iraq-war-islamic-state-blowback/, 29 januari 2018.

47 I know Isis fighters. Western bombs falling on Raqqa will fill them with joy, https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/nov/27/bomb-isis-west-learned-nothign-from-war-terror-defeat-muslim-world-equal-partner, 27 november 2015.

48 President Obama claims rise of Isis is ‘unintended consequence’ of George W. Bush’ invasion in Iraq, http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/president-obama-claims-rise-of-isis-is-unintended-consequence-of-george-

w-bush-s-invasion-in-iraq-10115243.html, 18 maart 2015. 49 Airwars, https://airwars.org/data/.50 The massacre of Mosul: 40,000 feared dead in battle to take back city from Isis

as scale of civilian casualties revealed, http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/mosul-massacre-battle-isis-iraq-city-civilian-casualties-kil led-deaths-fighting-forces-islamic-state-a7848781.html, 19 juli 2017.

76

Eindnoten

51 Meer dan 9000 burgerdoden bij Slag om Mosul, https://www.trouw.nl/home/meer-dan-9000-burgerdoden-bij-slag-om-mosul~a46c3a99/, 20 december 2017.

52 Kamerbrief met voortgangsrapportage Nederlandse bijdrage in strijd tegen ISIS, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/04/13/kamer brief-met-voortgangsrapportage-nederlandse-bijdrage-in-strijd-tegen-isis, 13 april 2018.

53 The uncounted, https://www.nytimes.com/interactive/2017/11/16/magazine/uncounted-civilian-casualties-iraq-airstrikes.html, 16 november 2017.

54 Secret ‘kill list’ proves a test of Obama’s principles and will, http://www.nytimes.com/2012/05/29/world/obamas-leadership-in-war-on-al-qaeda.html, 29 mei 2012.

55 Herkomstlanden van vluchtelingen, https://www.vluchtelingenwerk.nl/feiten- cijfers/landen-van-herkomst.

56 More than 1,800 civilians killed overall in defeat of ISIS at Raqqa, say monitors, https://airwars.org/news/raqqa-capture/, 19 oktober 2017.

57 Hoorzitting Tweede Kamer, Burgerslachtoffers in de strijd tegen ISIS, https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/de tails?id=2017A03310, 29 november 2017. Er is geen verslag gemaakt van de bijeenkomst & Raqqa in ruins and civilians devastated after US-led ‘war of annihilation’, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2018/06/syria- raqqa-in-ruins-and-civilians-devastated-after-us-led-war-of-annihilation/, 5 juni 2018.

58 Iraq wants $88 billion for rebuilding. Allies offer a fraction of that, https://www.nytimes.com/2018/02/13/world/middleeast/iraqi-donor-conference-abadi-til lerson.html, 13 februari 2018.

59 Security Council briefing on the situation in Syria, Special Envoy Staffan de Mistura, http://www.un.org/undpa/en/speeches-statements/27112017/syria, 27 november 2017.

60 Body Count; Casualty figures after 10 years of the “War on Terror”, https://www.ippnw.de/commonFiles/pdfs/Frieden/Body_Count_first_internatio nal_edition_2015_final.pdf, maart 2015.

77

Eindnoten

61 How many millions of people have been killed in America’s post-9/11 wars? – Part one: Iraq, https://consortiumnews.com/2018/03/22/how-many-milli ons-of-people-have-been-killed-in-americas-post-9-11-wars-part-one-iraq/, 22 maart 2018 & Part 2: Afghanistan and Pakistan, https://consortiumnews.com/2018/04/03/how-many-people-has-the-u-s-killed-in-its-post-9-11-wars-part-2-afghanistan-and-pakistan/, 3 april 2018 & Part 3: Libya, Syria, Somalia and Yemen, https://consortiumnews.com/2018/04/25/how-many-millions-ha-ve-been-killed-in-americas-post-9-11-wars-part-3-libya-syria-somalia-and-yemen/, 25 april 2018.

62 Pakistan: Will I be next?” US drone strikes in Pakistan, https://www.amnesty.org/en/documents/ASA33/013/2013/en/, 22 oktober 2013.

63 Living under drones; Death, injury, and trauma to civilians from US drone prac tices in Pakistan, https://law.stanford.edu/publications/living-under-drones-de ath-injury-and-trauma-to-civilians-from-us-drone-practices-in-pakistan/, september 2012.

64 Address to a joint session of Congress and the American people, https://2001-2009.state.gov/coalition/cr/rm/2001/5025.htm, 20 september 2001.

65 Here’s what a man who studied every suicide attack in the world says about ISIS’ motives, https://www.thenation.com/article/heres-what-a-man-who-stu-died-every-suicide-attack-in-the-world-says-about-isiss-motives/, 2 december 2015. Het originele citaat in het Engels luidt: ‘What 95 percent of all suicide attacks have in common, since 1980, is not religion, but a specific strategic motivation to respond to a military intervention, often specifically a military oc-cupation, of territory that the terrorists view as their homeland or prize greatly. From Lebanon and the West Bank in the 80s and 90s, to Iraq and Afghanistan, and up through the Paris suicide attacks [...] – and specifically when the mili-tary intervention is occupying territory – that’s what prompts suicide terrorism more than anything else.’

66 A Rumsfeld-era reminder about what causes terrorism, https://www.salon.com/2009/10/20/terrorism_6/, 20 oktober 2009.

78

Eindnoten

67 The Government has known since 2003 that the failed ‘war on terror’ could cause an attack like the one in Manchester, http://www.independent.co.uk/voi-ces/corbyn-speech-manchester-attack-war-on-terror-did-cause-it-a7758066.html, 26 mei 2017. Het originele citaat in het Engels: ‘The threat from al-Qaeda will increase at the onset of any military action against Iraq. They will target Coalition forces and other Western interests in the Middle East. Attacks against Western interests elsewhere are also likely, especially in the US and UK, for maximum impact. The worldwide threat from other Islamist groups and indivi-duals will increase significantly.’

68 Donald Trump’s vow to hit ISIS “10 times harder” guarantees more terrorism against Americans, https://theintercept.com/2017/11/06/donald-trumps-vow-to-hit-isis-ten-times-harder-guarantees-more-terrorism-against-americans/, 6 november 2017.

69 Brief aan de Tweede Kamer over het besluit van het kabinet een Nederlandse bijdrage te leveren aan de strijd tegen ISIS, https://zoek.officielebekendmakin-gen.nl/kst-27925-506.html, 24 september 2014.

70 Antwoorden op vragen over de brief aan de Tweede Kamer over het besluit van het kabinet een Nederlandse bijdrage te leveren aan de strijd tegen ISIS https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-27925-508.html, 3 oktober 2014.

71 Why drone strikes are real enemy in ‘war on terror’, https://edition.cnn.com/2013/06/21/opinion/terrorism-gerges/index.html, 21 juni 2013.

72 Derde van alle Europese IS-strijders weer thuis, https://nos.nl/arti-kel/2199963-derde-van-alle-europese-is-strijders-weer-thuis.html, 27 oktober 2017.

73 The Bush years: Pakistan strikes 2004 – 2009, https://www.thebureauinves tigates.com/drone-war/data/the-bush-years-pakistan-strikes-2004-2009, januari 2009.

74 Myth busting: Robert Pape on ISIS, suicide terrorism, and U.S. foreign policy, http://chicagopolicyreview.org/2015/05/05/myth-busting-robert-pape-on-isis-suicide-terrorism-and-u-s-foreign-policy/, 5 mei 2015.

75 The Twenty Years’ War, https://www.theatlantic.com/international/archi ve/2016/08/twenty-years-war/496736/, 23 augustus 2016.

79

Eindnoten

76 Jeremy Corbyn blames terrorist attacks such as Manchester bombing on UK foreign policy, http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/jeremy-cor byn-manchester-attack-terrorism-uk-foreign-policy-wars-speech-a7756266.html, 25 mei 2017.

77 Bernie Sanders to Democrats: This is what a radical foreign policy looks like, https://theintercept.com/2017/09/22/bernie-sanders-interview-foreign-policy/, 22 september 2017 & Watch: Bernie Sanders lays out progressive foreign policy vision, https://www.commondreams.org/news/2017/09/21/watch-bernie-san-ders-lays-out-progressive-foreign-policy-vision, 21 september 2017.

78 Terrorismebestrijding, https://www.nctv.nl/organisatie/ct/terrorismebestrijding/index.aspx.

79 Message on the Observance of Afghanistan Day, http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=41078, 21 maart 1983 & President Ronald Reagan meeting some mujahideen, https://www.youtube.com/watch?v=y3f9mlUQzJA.

80 Arming Afghan guerrillas: A huge effort led by U.S., http://www.nytimes.com/1988/04/18/world/arming-afghan-guerrillas-a-huge-effort-led-by-us.html?pagewanted=all, 18 april 1988.

81 America’s new war: Responding to terrorism, http://edition.cnn.com/TRAN SCRIPTS/0110/01/lkl.00.html, 1 oktober 2001.

82 Search the 935 Iraq War false statements, https://www.publicintegrity.org/2014/06/24/14969/search-935-iraq-war-false-statements, 24 juni 2014.

83 False pretenses, https://www.publicintegrity.org/2008/01/23/5641/false-pre tenses, 23 januari 2008.

84 Text: Cheney on Bin Laden tape, http://www.washingtonpost.com/wp-srv/nati on/specials/attacked/transcripts/cheneytext_120901.html, 9 december 2001.

85 Debat naar aanleiding van een verklaring van de minister-president over Irak, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/h-tk-20022003-3275-3313.html, 18 maart 2003.

86 Report: Abusive tactics used to seek Iraq-al Qaida link, http://www.mcclatchy dc.com/news/nation-world/world/article24535114.html, 21 april 2009 & CIA ‘torture report’: Agency conduct was driven by pressure to link Iraq to al-Qaeda following 9/11, http://www.independent.co.uk/news/world/americas/cia-tortu

80

Eindnoten

re-report-agency-conduct-was-driven-by-pressure-to-link-iraq-to-al-qaeda-following-911-9924552.html, 14 december 2014.

87 Saudi Arabia may be tied to 9/11, 2 ex-Senators say, http://www.nytimes.com/2012/03/01/us/graham-and-kerrey-see-possible-saudi-9-11-link.html?_r=1, 29 februari 2012.

88 ‘Saudi-Arabië verspreidt extremisme met miljarden, ook in West-Europa’, https://nos.nl/artikel/2181661-saudi-arabie-verspreidt-extremisme-met-mil jarden-ook-in-west-europa.html, 5 juni 2017.

89 We finally know what Hillary Clinton knew all along – US allies Saudi Arabia and Qatar are funding Isis, http://www.independent.co.uk/voices/hillary-clinton-wi kileaks-email-isis-saudi-arabia-qatar-us-allies-funding-barack-obama-knew-all-a7362071.html, 14 oktober 2016.

90 How America armed terrorists in Syria, http://www.theamericanconservative.com/articles/how-america-armed-terrorists-in-syria/, 22 juni 2017.

91 Now the truth emerges: how the US fuelled the rise of Isis in Syria and Iraq, https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/jun/03/us-isis-syria-iraq, 3 juni 2015.

92 David Cameron admits 70,000 moderate Syrian army contains ‘relatively hardline Islamist militants’, https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/mid-dleeast/syria/12096133/David-Cameron-admits-70000-moderate-Syrian-ar-my-contains-relatively-hardline-Islamist-militants.html, 12 januari 2016.

93 How America armed terrorists in Syria, http://www.theamericanconservative.com/articles/how-america-armed-terrorists-in-syria/, 22 juni 2017 & ‘I gave the US trucks and ammunition to Al Qaeda’: The chaotic US effort to arm Syrian rebels, http://www.foxnews.com/world/2018/05/15/gave-us-trucks-and-am-munition-to-al-qaeda-chaotic-us-effort-to-arm-syrian-rebels.html, 16 mei 2018.

94 ‘Islamic State’ is fighting with weapons made in the EU: study, http://www.dw.com/en/islamic-state-is-fighting-with-weapons-made-in-the-eu-study/a-41802825, 14 december 2017.

95 Contractors reap $138B from Iraq war, https://edition.cnn.com/2013/03/19/business/iraq-war-contractors/index.html, 19 maart 2013.

81

Eindnoten

96 Why the war in Iraq was fought for Big Oil, https://edition.cnn.com/2013/03/19/opinion/iraq-war-oil-juhasz/index.html, 15 april 2013.

97 ‘There Is No War on Terror’, Noam Chomsky interviewed by Geov Parrish, https://chomsky.info/20051223/, 23 december 2005.

98 Alles is kapot in Syrië en er komt geen wederopbouw, https://www.nrc.nl/nieuws/2017/10/23/alles-is-kapot-in-syrie-en-er-komt-geen-wederopbouw-13622506-a1578239, 23 oktober 2017.

99 Voorkom een Al Qaida 3.0, https://www.sp.nl/opinie/sadet-karabulut/2017/ voorkom-al-qaida-30, 11 december 2017.

Sinds 2001 is het westen onder leiding van de VS verwikkeld in een eindeloze Oorlog tegen het Terrorisme in het Midden-Oosten en daarbuiten. Deze militaire interventies, bezettingen, luchtbombardementen en geheime operaties hebben, anders dan beloofd, niet geleid tot minder, maar juist veel meer terrorisme, ook in Europa. Vele honderdduizenden doden en miljoenen vluchtelingen zijn ook een resultaat van dit optreden. De War on Terror is mislukt, maar ook permanent geworden. Na zeventien jaar vechten is er nog altijd geen enkel zicht op een einde aan het zinloze bloedvergieten. Dat is waanzin. Het is de hoogste tijd het roer drastisch om te gooien.

Sadet KarabulutSP-Tweede Kamerlid en woordvoerder Buitenlandse Zaken, Defensie en Ontwikkelingssamenwerking

Jip van Dort SP-fractiemedewerker Buitenlandse Zaken