a

Bijlage I INHOUDELIJKE VERANTWOORDING VAN HET

GESLOTEN LEARNER REPORT

Ad item 1

In het programma, zoals uitgewerkt door de Stichting Leerplan ontwikkeling, is drama

(tragedie) en het Griekse theater en de functie daarvan (opvoeringen) in het kader van de

Grote Dionysia onderdeel van de leerstof.

In beide leerboeken wordt aan dit onderwerp aandacht besteed, zowel in Synopsis (70)

als in Forum (34).

Ad item 2

De werken van Homeros vormen van oudsher de kern van het curriculum van het

Grieks. Het zijn de oudste epische werken, die in deze taal overgebleven zijn. Zij vor-

men sinds het begin van de westerse beschaving educatief materiaal (zie Hoofdstuk I).

Tevens is Homeros één van de eindexamenauteur voor Grieks.

In Forum wordt de voorgeschiedenis, het beleg van Troje, en de verwoesting van Troje

naverteld onder de titel “Hoe Troje ten onderging: het beroemdste verhaal uit de Oud-

heid” (13–19) en wordt de auteur Homeros geïntroduceerd (21). Het themaboek Oorlog

en Vrede bevat een hoofdstuk over de Ilias met passages uit de tekst en de literaire en de

beeldende receptie (11-56). Het themaboek Sterke vrouwen uit de Oudheid bevat een

hoofdstuk over Vrouwen in de Trojaanse oorlog: Helena, Andromache en Penelope

(oriëntatie, onderzoek, receptie, opdrachten) (15-26) en fragmenten van de Ilias (71-77)

en de Odyssee (81-88). Het themaboek Het Paleis op de Dam bevat een inleiding op en

passages uit de Odyssee en wel het fragment Odysseus en Nausicaä en Mars en Venus

(68-78), tevens de receptie en afbeeldingen (49, 103-104).

In Synopsis wordt vooral de aandacht gericht op de Odyssee. Onder het kopje De epen

van Homerus (102) volgt een zeer korte samenvatting van de inhoud van de Ilias. De

inhoud van de Odyssee wordt echter zeer uitvoerig besproken (105) en tevens Odysseus

als inspriatiebron (107-108), Odysseus in de beeldende kunst (107-109), en thema’s in

de moderne Odysseus-literatuur (109-111). In werkboek A van Synopsis zijn vragen en

opdrachten opgenomen, die gedetailleerd ingaan op de volledige tekst van de Odyssee

en eveneens op de receptie in beeldende kunst en literatuur (151-194).

Ad item 3

Ovidius is één van de eindexamenauteurs voor Latijn. De Metamorphosen bevatten een

zeer groot aantal mythen. Forum bespreekt (de mythe van) het Parisoordeel (13, 82) en

de receptie in de schilderkunst in de Renaissance, (82-84), Maniërisme (85, 86), Barok

(86-87), Rococo (87), Neoclassicisme (88-89), Symbolisme (89-91), Expressionisme

b

(91), Nazikunst (91-92)en Postmodernisme (92). Tevens komt de mythe van Orpheus

aan de orde (106), de literaire receptie in de Middeleeuwen, de Renaissance (107), de

17e eeuw (107-108) en de 20e eeuw (onder andere Presser, Vestdijk, Willem Wilmink),

geïllustreerd met afbeeldingen van schilderijen (Peter Paul Rubens, Melchior Lechter,

Roeland Savery, .Ker Xavier Roussel, Edward Poynter en Lord Frederic Leighton).

Het themaboek Het Paleis op de Dam bespreekt de volgende mythen uit Ovidius’ Meta-

morphosen: Apollo en de Pythonslang, Apollo en Daphne, Io, Argus en Mercurius, Mer-

curius steelt de kudde van Apollo, Invidia, Perseus, Atlas en Medusa, Theseus en Ariad-

ne, Daedalus en Icarus, Venus en Adonis en Midas (81-95) met afbeeldingen (46, 47,

48). In het themaboek Rome, leven met het verleden wordt o.a. informatie gegeven over

het verhaal en de receptie van de mythe van Amor en Psyche (112-116) en Galatea en

Polyphemus (117-120) in de Villa Farnesina en de Perseus van Canova in het Vaticaans

museum (129-130).

Synopsis behandelt eveneens Ovidius’ Metamorphosen en de receptie van het werk

(182-186). Ter illustratie van de tekst zijn schilderijen van vier mythen afgebeeld (de

dood van de Niobiden, de val van Icarus, Arachne in competitie met Minerva, Actaeon,

die als straf in een hert is veranderd).

Voorts is er een hoofdstuk opgenomen waarin de mythische figuur Heracles centraal

staat onder de titel Heracles/Hercules: een held als voorbeeld: Heracles in de mythe

(186-190), De werken van Heracles, Heracles als superman, de Prodicusmythe,

Heracles en Omphale, Heracles als beschermer en redder, Heracles en Alexander de

Grote (190-192), Hercules bij de Romeinen (192-193) en in later tijd, de allegorische

interpretatie, Heracles in de politiek (193-195).

In het erop volgende hoofdstukje staat Orpheus centraal onder de titel: de Orpheus fi-

guur en zijn doorwerking (196), Orpheus in de mythologie: de deelname aan de tocht

van de Argonauten, de afdaling in de onderwereld, de dood van Orpheus, het hoofd van

Orpheus, verschillende versies, literaire bronnen, visuele bronnen (197-200), Orpheus

als toverpriester (200) het ontstaan van de wereld, Zagreus (=Dionysus wordt be-

dreigd), lichaam en ziel, de Zielsverhuizing (reïncarnatie), Orpheus in Rome, Orpheus

als symbool van het aangename leven, Orpheus bij Vergilius en Ovidius (202), in de

Middeleeuwen (204), in de muziek (205), in later tijd (211).

Ad item 4

Deze stelling is van zeer algemene aard. De Commissie, die zich onder voorzitterschap

van C.M.J. Sicking heeft beziggehouden met de legitimering van de vakken Latijn en

Grieks stelde voor om een vak te ontwerpen, dat het volgende beoogde: de introductie

in de voorgeschiedenis van de eigen Europese cultuur en het aankweken van het vermo-

gen, het eigen referentiekader niet te verabsoluteren, maar zich reëel te verdiepen in

c

wat op het eerste gezicht vreemd en onbegrijpelijk is1. Sicking zag in de studie van de

Latijnse en Griekse taal en cultuur unieke mogelijkheden deze dubbele doelstelling te

realiseren door de specifieke manier waarop in deze vakken het ‘eigene’en het ‘vreem-

de’ verweven zijn.

Ad item 5

Deze stelling is een variant op de voorgaande. Door confrontatie met de ‘eigenheid’ dan

wel ‘vreemdheid’ van de Griekse en Romeinse cultuur - zo wordt er geredeneerd – ont-

staat er begrip voor andere culturen, dat wil zeggen. het eigen egocentrische cultuur-

beeld wordt doorbroken.

Beide lesmethoden leggen de nadruk op verschillen tussen de (culturele) situaties in de

antieke wereld (Griekenland en het Romeinse rijk) en de huidige cultuur. In Forum ge-

beurt dit met behulp van de thema’s: Mensen en Goden (133-139), Leven en Dood

(Voor de rechters van de onderwereld; het slot van Plato’s Gorgias) (140-141); de my-

thologie; misdaad en straf (142), Mannen en Vrouwen (152-159) en Meesters en Slaven

(160-162).

In Synopsis wordt hiervoor gekozen voor thema’s als: de Griekse goden en hun voort-

leven in de Europese cultuur, de Griekse mythologie en haar ‘betekenis’ (28-29), My-

then en riten Athene en Apollo (85-101), het toneelfestival (70), Mythos en Logos: voor-

stellingen van de dood onder andere De onderwereld en de dode bij de Grieken, Dood

en begrafenis bij de Grieken, Toegangen tot de Onderwereld, Begra-fenisgebruiken bij

de Romeinen (146-153), Eros, De god Eros, Verliefdheden van goden, Eros in de lyri-

sche poëzie, Eros in het Symposium van Plato, De homosexuele praktijk in Athene (161-

174), Hybris en Virtus bij Herodotus, Livius en Ovidius (175-185).

Beide lesmethoden beschrijven de receptiegeschiedenis van een groot aantal thema’s,

waarbij de nadruk ligt op veranderingen in de loop van de tijd in betekenis en zinge-

ving.

Ad item 6

Ook dit is een algemene stelling. Eén van de vereisten voor een geslaagde opvoeding in

de westerse cultuur is dat het volwassen individu op (zorgvuldige) en kritische wijze de

werkelijkheid waarneemt en daarover een zelfstandig oordeel kan geven (kritisch: κρίνω

= (be)oordelen).

Ad item 7

Zowel (klassieke) beeldende kunst als (klassieke) architectuur zijn domeinen die het on-

derwerp vormen van het vak KCV. In de lesboeken wordt dan ook aan beide onderwer-

pen veel aandacht besteed. Bovendien bevatten de hoofdstukken over mythen, literatuur

1 C.M.J. Sicking, Doelstellingen en hun verwezenlijking: 1968-1992. Lampas 25, 1992, 156.

d

en filosofie (de andere domeinen) een groot aantal afbeeldingen (beelden en schilderijen

en vaasschilderingen) ter illustratie.

Forum besteedt veel aandacht aan Romeinse bouwkunst, beeldhouwkunst en

schilderkunst (67-80) en de receptie in de schilderkunst, in architectuur en beeldhouw-

kunst (81-105).

Het themaboek Oorlog en Vrede bevat onder andere een hoofdstuk over de Ilias in de

beeldende kunst.

Om een indruk te geven van het aantal opgenomen afbeeldingen van beeldende kunst.

Forum bevat onder andere 16 afbeeldingen van vazen, 14 van reliëfs, 39 van schilderij-

en, drie van mozaïeken, 62 van beelden(groepen), 43 foto’s van architectuur en vier af-

beeldingen van muurschilderingen. Het themaboek Oorlog en Vrede bevat negen voor-

stellingen op vazen, 15 reliëfs, vier schilderijen en zeven portretbustes.

Het themaboek Sterke Vrouwen uit de Oudheid bevat een groot aantal afbeeldingen bij

ieder onderdeel: zes afbeeldingen op vazen, drie fresco’s, 53 afbeeldingen van schilde-

rijen, vier reliëfs en zes (portret) beelden.

Het themaboek Paleis op de Dam bevat zes afbeeldingen op vazen, 28 reliëfs, 23 beel-

den (groepen), 19 schilderijen en 16 foto’s van de architectuur (buitenzijde, binnenzij-

de).

Het themaboek Rome leven met het verleden bevat zeer veel informatie over de beel-

dende kunst en de klassieke bouwkunst in Rome. Het bespreekt de overblijfselen op het

Forum Romanum, de Thermen van Caracalla, het Colosseum, het Circus Maximus, de

basilica in Rome, de Renaissance en Barok: de Sint Pieter en Sant Ignazio, Rafael en

Michelangelo (in Rome), Livius in het Conservatorenpaleis, (de klassieke verhalen in)

de Villa Farnesina, de beeldhouwkunst uit de oudheid in de Vaticaanse en andere musea

(o.a. het Nationaal museum) en de receptie van de beeldhouwkunst en de architectuur.

Het aantal afbeeldingen in Rome leven met het verleden bedraagt: o.a. 58 afbeeldingen

van architectuur, 34 schilderijen, 59 beelden (groepen), zes reliëfs, 54 mozaïeken, 57

muur- en plafondschilderingen2.

Synopsis besteedt aandacht aan de Griekse kunst (38-56) (de Griekse beeldhouwkunst

(38-47), beelden alom, de archaïsche periode, de klassieke periode, de Hellenistische

periode, Grieks aardewerk, de protogeometrische en geometrische periode, de oriënta-

liserende en archaïsche periode (48), de klassieke periode, het Hellenisme, de zwart- en

roodfigurige techniek, de schilder als verteller (56) Het zelfde geldt voor De Romeinse

kunst (56-70). Het betreft: de Romeinse architectuur, bouwwerken in Rome, de Romein-

2 Afbeeldingen in de docentenboeken zijn niet meegeteld. Dit geldt ook voor tekeningen, gravu-res en dergelijke.

e

se schilderkunst, het reliëf bij de Romeinen, portretten (70), en voorts de receptiege-

schiedenis van Orpheus en Heracles en de Renaissance en Barok in Rome.

Het aantal afbeeldingen in Synopsis: onder andere 58 voorstellingen op vazen, 23 reli-

efs, 69 schilderijen, 48 foto’s van architectuur, 76 beelden(groepen), 39 muur-(plafond)

schilderingen, en drie mozaïeken.

Werkboek A en B bevatten eveneens talloze (zwart-wit) afbeeldingen van beelden, archi-

tectuur, vazen, et cetera.

Ad item 8

Deze stelling stelt de relatie tussen kennis van de mythe en de uitbeelding in beeld-

houwwerk of schilderij aan de orde. Het is duidelijk, dat zonder kennis van de mythe,

het beeldhouwwerk of schilderij niet begrepen kan worden. Om het schilderij te herken-

nen als een afbeelding van de mythe wordt echter meer verondersteld. De schilder of

beeldhouwer geeft vaak een heel eigen interpretatie. In het programma KCV komt deze

vaardigheid voortdurend aan de orde door dat beide lesmethoden een groot aantal af-

beeldingen bevatten (zie item 7).

Ad item 9

Forum bevat een hoofdstuk over de Receptie in architectuur en beeldhouwkunst. Over

bouwkunst betreft dit: Architectuur: Hollands classicisme (93-94, Empirestijl (95), Ar-

chitectuur: musea in München (95), Morele boodschap (97), Architectuur: verbonden

met revolutie en vrijheid (97), Macht en legitimatie van macht (89), Architectuur en

beeldhouwkunst in Frankrijk (98, 99), Architectuur ten tijde van Mussolini (100-101),

Architectuur in het Derde Rijk (101,102), Flirten met de Oudheid: de twintigste eeuw

(103) en Postmoderne architectuur (103-104).

In Paleis op de Dam staat één classicistisch gebouw met zijn decoraties centraal, zowel

het exterieur (11 en 29) als het interieur (13, 35, 38, 41, 44-46). In de opdrachten wor-

den de classicistische gebouwen (17-18, 22-23) vergeleken met de Griekse bouwkunst

(20).

Het themaboek Rome leven met het verleden omvat de volgende hoofdstukken: De ste-

nen spreken. Klassieke bouwkunst in Rome (11-38), De basilica in Rome (59-69), Re-

naissance en barok: Sint Pieter en Sant Ígnazio (71-83) en de Receptie van klassieke ar-

chitectuur in Rome (160-174).

Synopsis bevat een hoofdstuk over het klassieke bouwen in Nederland, waarin de recep-

tiegeschiedenis van de klassieke bouwstijlen in de Nederlanden aan de orde komt in: De

theoretische achtergrond van het classicisme (231), Hendrik de Keyser (233), Het Hol-

lands classicisme (233), De strakke stijl (236), Het paleis op de Dam in Amsterdam

(239), Het classicisme na de 17e eeuw (241). In Werkboek A (14) staan praktische op-

f

drachten met betrekking tot classicistische bouwwerken in de directe omgeving en uit-

leg van de Dorische, Ionische en Corinthische bouwstijlen.

In Werkboek B in het hoofdstuk Rome in de Renaissance en de Barok wordt eveneens

aandacht besteed aan architectuur (156-169). Het hoofdstuk Klassiek bouwen in Neder-

land vanaf de 17e eeuw bevat onder andere achtergrondartikelen en opdrachten rond ar-

chitectuur (170-182).

Ad item 10

Het bezoeken van (klassieke) toneelvoorstellingen vormt een onderdeel van het pro-

gramma KCV. Forum bevat richtlijnen (vragen en opdrachten) voor de voorbereiding,

het theaterbezoek, reflectie, evaluatie en verslaggeving (189-190). Ook Synopsis Werk-

boek A bevat een stappenplan voor theaterbezoek en het schrijven van een recensie (11-

12).

Ad item 11

Het lezen van klassieke teksten is een verplicht onderdeel van KCV. Het SLO stelde

voor 40 studielasturen te reserveren voor deze activiteit.

In Synopsis Werkboek A is een zeer uitvoerige handleiding afgedrukt ter voorbereiding

van een leesverslag. De aandachtspunten zijn o.a. het boek/de tekst, het verhaal (delen,

wendingen, (tragedie peripetie), hoogtepunt(en), open/gesloten einde, personages, per-

spectief, tijdsstructuur, ironie, thematiek, de auteur, (persoonlijke) evaluatie (7-9).

Ook Forum bevat een handleiding voor het lezen van een Griekse tragedie (46, 47). Te-

vens wordt ingegaan op de kunst van het vertellen (28-30): vertelperspectief, auctoriale-,

ik- en personale verteller, verteltijd en vertelde tijd, structuur, thematiek, personages en

het opwekken van emoties. In Synopsis is dit te vinden in Werkboek B (151).

Ad item 12

Deze stelling is zeer algemeen. Het sluit aan bij het schema van A.D. de Groot. Door de

confrontatie met de oudheid zou je bij voorbeeld kunnen reflecteren op jezelf (van uit

het perspectief van tijd, vergankelijkheid, eigen identiteit en existentie).

Ad item 13

In beide lesmethoden wordt uitvoerig aandacht besteed aan de Griekse en Romeinse his-

torie. Forum beschrijft de geschiedenis van Griekenland vanaf de Myceense beschaving

tot de periode van de ondergang van de Hellenistische rijken (163-175). De Romeinse

geschiedenis wordt beschreven vanaf de Koningstijd (753 v. Chr.) tot de late

keizertijd (476 na Chr.) (176-187).

Synopsis beschrijft in Werkboek B de geschiedenis van Griekenland van de oudheid tot

heden (183-188) en de geschiedenis van Rome en Italië (189-204).

g

Ad item 14

In het programma KCV worden veel onderwerpen aan de orde gesteld die te maken

hebben met existentiële zaken. Te denken valt aan de menselijke problematiek in de

Griekse tragedies, bijv. Medea, die haar kinderen doodt, Orestes, die zijn moeder doodt.

Ook andere morele kwesties komen aan de orde: Hoe goed te leven? (verg. Plato, Epicu-

rus en de Stoa), de relatie tussen de (Griekse) godenwereld en de mensenwereld, de rela-

tie tussen schoonheid en goedheid (Plato) en de relatie staat en burgers.

Ad item 15

In Forum wordt ingegaan op de literaire receptiegeschiedenis van de mythe van Orp-

heus in de Middeleeuwen, de Renaissance, de zeventiende eeuw en de twintigste eeuw.

Bij dit laatste zijn onder andere gedichten opgenomen van Presser, Vestdijk en Wilmink

(107-112).

In Werkboek B (Synopsis) worden literaire receptie van Orpheus opgenomen van Ach-

terberg, Presser, Vestdijk, Warren, Hensen, Oosterhuis, Otten, Harten, Gerhard (drie ge-

dichten) (153-155). Tevens worden praktische opdrachten gegeven over Orpheus in lite-

ratuur, film en muziek (152-153) In Synopsis wordt in de paragraaf Orpheus in later tijd

de thema’s opgesomd waarmee Orpheus (in de literatuur) verbonden kan worden: als

brenger van beschaving, als goede herder (Christus), als personificatie van de scheppen-

de kunstenaar, als de ontdekker van de liefde, als symbool van de verloren liefde en van

eeuwige trouw, als dichter, als denker, als ziener, als overwinnaar van de dood, als het

symbool van misogynie en als personificatie van androgynie (211).

Ad item 16

In het leerplan klassieke culturele vorming staat expliciet drama (tragedie) als één van

de vijf domeinen genoemd. Forum bevat een handleiding voor de leerling bij het lezen

van een Griekse tragedie (46-47).In het themaboek Oorlog en Vrede wordt aandacht be-

steed aan Euripides’ Trojaanse Vrouwen (76-79) en Aeschylus’ De Perzen (80-90) met

opdrachten. In het themaboek Sterke Vrouwen in de Oudheid wordt aandacht besteed

aan Electra en Antigone van Sophocles (29-31) en Medea van Euripides (32-35) (oriën-

tatie en opdrachten, receptie, beeldende kunst) en bovendien aan de tekst van de Medea

(53-68) en Trojaanse Vrouwen (Euripides) (68-70) en van Antigone (93-97) en Electra

(Sophocles) (98-102). Synopsis bevat de tekst van de Antigone in Werkboek A (80-94)

(met vragen en opdrachten) (p. 95-100), de Antigone van Anouilh (100–107) (met op-

drachten) (107), het Nederlandse toneel en de Antigone (107-109) (met opdrachten)

(109-110), de Medea van Euripides (vragen en opdrachten: 110-112) (onder andere een

vergelijking met de Medea van Seneca en een vergelijking tussen Jason en Medea in de

Tocht der Argonauten (Apollonios Rhodios), en Jason en Medea (Ovidius Metamorpho-

sen VII, 1- 424) (112). De tekst van de Medea van Anouilh (113-116) (met opdrachten)

h

(116) en bovendien vragen en opdrachten rond de Bacchanten van Euripides (116-121)

en de receptie van Dionysos (122-126).

Ad item 17

Soms is Vergilius mede eindexamenauteur voor Latijn. Vergilius wordt gerekend tot de

auteurs uit de ‘Gouden periode’. De (tragische) liefdesrelatie tussen ‘Dido en Aeneas’

(Boek IV) werd beroemd onder andere door de opera van Purcell (1689).

In Forum wordt de Aeneis van Vergilius geciteerd in het fragment dat de kwaliteiten

van Grieken en Romeinen tegenover elkaar stelt (67). In themaboek Oorlog en Vrede

wordt de inhoud samengevat en passages uit de Aeneis besproken (126 -134). In het

themaboek Sterke Vrouwen in de Oudheid is geen rol weggelegd voor Dido.

In Synopsis wordt de Aeneïs van Vergilius samengevat (203) in de context van Orpheus

in Rome. Onder de titel Mythos en Logos 2: voorstellingen van de dood: 5 wordt de pas-

sage Aeneas in de Onderwereld besproken (157-158). In (Synopsis) Werkboek B is de

tekst Aeneïs VI 124-155, 268-493, 548-627,679-901 opgenomen met vragen en op-

drachten (51-59).

De Aeneis, de hoofdpersoon Aeneas, en de auteur Vergilius worden alle drie genoemd

door Hirsch3 in zijn boek Cultural Literacy (een canon). In zijn boek somt hij vijf dui-

zend begrippen en namen op, die iedere ontwikkelde Amerikaan zou behoren te kennen.

Ad item 18

Zie item 16 (tragedies) naast tragedies wordt er in de lesmethoden aandacht besteed aan

komedies. Zo bevat Werkboek B (Synopsis) De Wolken van Aristophanes (9-30).

Ad item 19

In beide boeken worden richtlijnen gegeven om beelden te analyseren en te beschrijven.

Het beeldanalyse schema van Forum is als volgt opgebouwd: Wat is het?, Wat is het

materiaal?, Wat is de gebruikte techniek?, Wat is er te zien?, Wat is de inhoud?, Hoe is

de voorstelling?, Hoe zijn de vormaspecten toegepast? (licht, kleur, compositie, lijn,

vlak, ruimte, ritme, structuur), Wat zijn de opvallendste aspecten?, Waarom?, tijd?, ma-

ker?, reactie?, invloed?, betekenis?, betekenis voor jou? (192,193).

Het schema van (Synopsis) Werkboek A wijkt enigszins af: Wat is het?, Wanneer en

door wie is het gemaakt? Waar werd het gemaakt en waar bevindt het zich nu?, Wat is

de aard van het materiaal en productiewijze?, Welke techniek?, Wat is de omvang

(grootte)?, Wat is de stijl? Wat is er te zien?,Welke beeldende middelen (contrast, kleur,

ruimte, vorm, compositie)? Wat heeft de nadruk?, Wat was/is de bedoeling (functie)?

Wat vind je er van (motivatie)?(9).

3 E. D. Hirsch, Cultural Literacy, what every American needs to know. (Boston: Houghton Mifflin, 1987),152, 212.

i

Ad item 20

Het onderzoeken van een zelf gekozen onderwerp is onderdeel van het programma

KCV, evenals (schriftelijke) verslaggeving en/of presentatie. Beide lesmethoden geven

hiervoor richtlijnen. Forum besteedt aandacht aan het kiezen van het onderwerp, het

formuleren van de onderzoeksvraag, de oriëntatiefase, het verzamelen van informatie en

de uitvoering van het onderzoek (194-196) en het schriftelijke verslag (197- 200). Ook

Synopsis geeft een stappenplan voor de onderzoeksopdracht en een stappenplan voor

een werkstuk (en een essay) in Werkboek A (5-6).

Ad item 21

Dit item is opgenomen, omdat sommige scholen deze activiteit met hun leerlingen uit-

voeren (Bron: Grex: internetcommunity van docenten klassieke talen).

Ad item 22

Vele scholen bezoeken in de vierde of vijfde klas Rome, Griekenland, Xanten of ander

plaatsen waar zich klassieke archeologische opgravingen bevinden (Bron Grex). In de

lesboeken wordt hierop geanticipeerd. Het themaboek Rome leven met het verleden

biedt informatie over het antieke Rome, maar het biedt ook kunsthistorische en archi-

tectonische informatie over de perioden daarna. Ook Synopsis bevat een hoofdstuk over

Romeinse kunst (bouwwerken in Rome, de Romeinse architectuur, schilderkunst, reliëfs

en portretten) (56-68), informatie over Rome in de Renaissance en de Barok (214- 228).

Werkboek A bevat teksten en opdrachten bij het eerst genoemde hoofdstuk (65-71) en

opdrachten voor de Romereis (71-77). In het hoofdstuk Mythe en rite: Athene en Apollo

wordt geanticipeerd op een Griekenlandreis met onder andere een bezoek aan Delphi

(127-150). In Werkboek B zijn teksten, afbeeldingen en opdrachten opgenomen bij het

hoofdstuk Rome in de Renaissance en de Barok (156-169).

Ad item 23

In het programma KCV is als vijfde domein antieke filosofie opgenomen.

In Forum komt Plato en de idee van het goede aan de orde (128), de gelijkenis van de

grotbewoners en Wat is de ware werkelijkheid? (113-116), en de grote synthese: Plato’s

ideeënleer (122-124). In het hoofdstuk Burger en Staat wordt de ideale staat van Plato

besproken en de ideale maatschappelijke hiërarchie onder de titel Plato: de filosofen aan

de macht. In Synopsis wordt onder het hoofdstukje Filosofen over de dood de opvattin-

gen van Plato over de ziel en de Ideeënleer besproken (160). In Eros en de Filosofie: het

symposium van Plato komt Plato’s levensloop, zijn werk (onder andere een aantal dia-

logen) en met name zijn dialoog het Symposium aan de orde (168-171).

Ad item 24

De Ionische natuurfilosofen waren de eerste Westerse filosofen. Forum behandelt dit

onderwerp kort in Op zoek naar de oerstof: Thales van Milete (117). Synopsis behandelt

j

het uitvoerig in De filosofie van de eerste Ionische natuurfilosofen (118-120). In Werk-

boek A zijn onder andere teksten afgedrukt van Aristoteles over Thales, Anaximander en

Anaximenes afgedrukt (met vragen en opdrachten) (201-207).

Ad item 25

Seneca was een aanhanger van de Stoa. In Forum worden Epicureërs en Stoïcijnen be-

handeld in: Op zoek naar nieuwe zekerheden: Epicureeërs en Stoïcijnen en de Romeinen

en de Griekse filosofie (125, 132, 161).

Ad item 26

In Synopsis wordt ingegaan op de figuur Socrates en zijn filosofie in Socrates: de bron-

nen, Socrates’ optreden en het proces, de filosofie van Socrates: de methode,algemene

kennis en de ethica van Socrates (136-145). In Werkboek B wordt Socrates ten tonele

gevoerd in de Wolken van Aristophanes (met vragen en opdrachten) (9-28), in Plato ’s

Phaedo (28-30) en Apologie (31-38) en in het commentaar van Aristoteles op de filoso-

fie van Socrates.

Forum behandelt dit onderwerp onder de titel: Is kennis wel mogelijk? De sofisten en

Socrates en Socrates: op zoek naar objectieve waarheid (122).

Ad item 27

Forum besteedt aandacht aan de relatie tussen burger en staat onder het kopje Athene:

de leerschool van de democratie, monarchie, oligarchie of democratie; Wat is de beste

staatsvorm? (144-147).

Ad item 28

Forum besteedt een paragraaf aan Mannen en vrouwen. Het bespreekt: Het klassieke

Griekenland, de Hellenistische tijd, vrouwen in het openbare leven, de Romeinse we-

reld, conclusies: constanten en variaties (152-159).

Het themaboek Sterke Vrouwen uit de Oudheid stelt vrouwen in de antieke literatuur

centraal: Helena, Andromache, Medea, Electra, Antigone en Medea en Lucretia en

Agrippina.

Synopsis Werkboek A bevat wel de tragedies Antigone (80-109) Medea (110-115). De

invalshoek is literair.

Ad item 29

In Forum is De receptiegeschiedenis in de schilderkunst: het Parisoordeel visueel ge-

documenteerd (82-92). Bovendien is de literaire receptiegeschiedenis van de mythe van

Orpheus geïllustreerd met zes schilderijen (106-112).

In Synopsis worden onder het hoofdje De Griekse goden en hun voortleven in de Euro-

pese cultuur talrijke afbeeldingen afgedrukt van schilderijen (en beelden) die gemaakt

zijn naar aanleiding van mythologische verhalen (10- 37). Zo wordt de mythe van de

verhouding van Mars met Venus geïllustreerd met Botticelli, Canova, (17) en Wtewael

k

(21). Ook de mythen over de avonturen van Zeus met sterfelijke vrouwen zijn rijk geïl-

lustreerd met afbeeldingen van schilderijen uit de 16e, 17e en 18e eeuw (164-166). De

Held Heracles/Hercules wordt niet alleen beschreven, maar ook uitvoerig afgebeeld (17,

186-195). In het Werkboek B zijn nog eens 31 afbeeldingen van de held in zwart wit

weergegeven (88-122). Dit geldt eveneens voor Orpheus met 20 afbeeldingen in Synop-

sis (196-213) en in Werkboek B 17 afbeeldingen (146-151).

Ad item 30

Het bezoek aan tentoonstellingen over de oudheid is een onderdeel van het programma.

In Forum worden richtlijnen gegeven voor museumbezoek met vragen en opdrachten

(191). Ook Synopsis Werkboek A bevat een stappenplan voor museumbezoek met vra-

gen en opdrachten (10-11).

l

Bijlage II HET GESLOTEN ‘LEARNER REPORT’ A.U.B. aankruisen wat van toepassing is: Ik ben het met deze stelling

eens

oneens

1 Door het vak klassieke culturele vorming is het mij duidelijk welke rol het theater en het opvoeren van tragedies speelde(n) in de Griekse sa-menleving.

2 De inhoud van de Ilias en de Odyssee is mij bekend.

3 Door klassieke culturele vorming kan ik een aantal verhalen uit de Me-tamorphosen van Ovidius navertellen.

4 De klassieke oudheid heeft geen relevantie voor het begrijpen van de huidige maatschappij.

5 Ik heb gemerkt, dat ik door klassieke culturele vorming meer begrip heb gekregen voor andere culturen.

6 Door mij in de klassieke oudheid te verdiepen ben ik kritischer gewor-den.

7 Door klassieke culturele vorming heb ik belangstelling gekregen voor klassieke en door de klassieken geïnspireerde kunstuitingen.

8 De betekenis van een aantal door mythen geïnspireerde beelden en schil-derijen is mij duidelijk geworden.

9 Ik kan in latere bouwwerken vormelementen herkennen die ook in ge-bouwen uit de Griekse en Romeinse tijd aanwezig waren.

10 Toneelvoorstellingen over de oudheid (tragedies) vind ik niet interessant.

11 Ik kan een gefundeerd en beargumenteerd oordeel geven over een tekst van een klassieke auteur.

12 Ik heb door klassieke culturele vorming mijzelf beter leren kennen.

13 Ik heb mij door klassieke culturele vorming een beeld kunnen vormen van de maatschappij waarin men in de oudheid leefde.

14 Door klassieke culturele vorming heb ik nagedacht over essentiële le-vensvragen.

15 Ik kan motieven uit de antieke literatuur opsporen in moderne(re) litera-tuur.

m

A.U.B. aankruisen wat van toepassing is: Ik ben het met deze stelling eens oneens

16 Ik heb me verdiept in de inhoud van één (of meer) tragedie(s).

17 Ik heb de Aeneis van Vergilius (gedeeltelijk) gelezen.

18 Ik lees in mijn vrije tijd teksten van antieke auteurs.

19 Ik kan klassieke schilderijen en beeldhouwwerken systematisch be-schrijven.

20 Ik heb geleerd onderzoek te doen naar een zelf gekozen klassiek onder-werp en daarover een werkstuk te schrijven.

21 Ik heb samen met anderen een klassiek toneelstuk opgevoerd.

22 Ik ben wel eens op een archeologische opgraving geweest.

23 Door klassieke culturele vorming begrijp ik meer van de filosofie van Plato.

24 Door klassieke culturele vorming heb ik me een beeld gevormd van de ideeën van de natuurfilosofen.

25 Door klassieke culturele vorming kan ik uitleggen wat de filosofische opvattingen waren van Seneca.

26 Mijn belangstelling voor filosofie is toegenomen doordat ik de opvattin-gen van Socrates heb leren kennen.

27 Door mijn kennis over de democratie in Athene in de 5e eeuw v. Chr. begrijp ik meer van de huidige politieke situatie.

28 Ik kan door klassieke culturele vorming de positie van vrouwen in Grie-kenland in de 5e eeuw v. Chr. (en de positie van vrouwen in Rome rond de jaartelling) vergelijken met de positie van vrouwen in de huidige maatschappij.

29 Ik kan de receptiegeschiedenis in de schilderkunst van een mythe (bijv. het Parisoordeel, of de mythe van Orpheus) beschrijven.

30 Ik bezoek graag tentoonstellingen over de oudheid.

n

Bijlage III: Het open ‘learner report’

Het learner report van A.D. de Groot

We zijn op dit moment bezig met een onderzoek naar klassieke culturele vorming. We willen

graag jouw hulp daarbij.

We willen je vragen naar aanleiding van KCV jouw inzichten over de wereld en over jezelf op

te schrijven met behulp van een ‘learner report’.

Dit ‘learner report’ bestaat uit vier velden. Het is de bedoeling dat je je leerervaringen over de

klassieke wereld (drama, verhalengoed, beeldende kunst, architectuur, filosofie) en de receptie

van de klassieke cultuur binnen deze vier velden ordent en beschrijft met behulp van zo veel

mogelijk zinnen. Waarbij de zinnen in de velden A en C steeds beginnen met: Ik heb ervaren

(ontdekt) dat…..

Terwijl de zinnen (weer zo veel mogelijk) in de categorieën B en D beginnen met: Ik heb er-

varen (ontdekt), dat het niet zo is dat ……

A. Fundamentele inzichten over de wereld

B. Uitzonderingen, verrassingen, ontdekkingen

over de wereld.

C.

Inzichten over jezelf

D.

Uitzonderingen, verrassingen, ontdekkingen

over jezelf.

Dus bij A: Inzichten, die je hebt verkregen op grond van je kennismaking met de klassieke

cultuur en de receptie daarvan in de latere tijd.

Bij B: de uitzonderingen, die je hebt ontdekt op A.

Dus: ik heb geleerd (ontdekt) dat het niet waar is dat…

Bij C: inzichten over jezelf (door KCV).

En bij D: ontdekkingen over jezelf, die je van jezelf niet verwachtte (in contrast met C).

Bijv. Ik heb gemerkt, dat het niet waar is dat ik (altijd)…

o

Bijlage IV ENQUÊTE VOOR DIRECTIES VAN SCHOLEN

Introductie

Hartelijke dank voor uw bereidheid om mee te werken aan dit onderzoek. Het onderzoek is er op

gericht om inzicht te verwerven in het implementatieproces van klassieke culturele vorming

(kcv) en de invloed van het beleid van de scholen daarin. Omdat ‘het studiehuis’ tegelijkertijd

werd ingevoerd, worden er eveneens vragen gesteld over het beleid ten aanzien van de onder-

wijskundige structuur. Het onderzoek betreft de periode van invoering van kcv, de huidige situa-

tie en de geplande veranderingen in de nabije toekomst, de situatie na 2007.

De gegevens worden anoniem verwerkt en samengevat. De namen en adressen worden gevraagd

om vast te kunnen stellen welke scholen nog ontbreken en alsnog benaderd kunnen worden. Over

de resultaten van het onderzoek zult U t.z.t. worden geïnformeerd.

1. Naam van de school:

2.Plaats:

3. Denominatie:

4. Totaal aantal leerlingen:

5. Hoe ligt de relatie tussen de missie van uw organisatie en het vak kcv?

6. Wordt kcv in het rooster op dit moment of in 2007 in het rooster gekoppeld aan Grieks en La-tijn?

p

Ja Nee

Toelichting:

7. Welke randvoorwaarden worden er voor kcv geboden?

Faciliteiten Beleid ten aanzien van klassieke culturele

vorming

het aantal lesuren kcv voor leerlingen op jaarbasis in het totale schoolprogramma

gunstige roostertijden

financiële middelen

eigen vaklokaal

audiovisuele middelen

computers

bibliotheek

aanschaf (nieuwe) lesboeken

andere, namelijk

8. In welke mate zijn de structuurveranderingen (studiehuis) die beoogd werden bij de invoering van de Tweede fase op uw school gerealiseerd ?

10. Welke structuurveranderingen worden er op uw school doorgevoerd tussen nu en 2007 ( bijv. wijzigingen in het rooster, studiehuis, e.d.)?

q

11. In hoeverre is er op uw school draagvlak voor onderwijsvernieuwing (studiehuis) bij docen-ten?

12. In welk opzicht hebben docenten vrijheid op vakorganisatorisch gebied?

13.Wordt het beleid over de inrichting van het onderwijs in gezamenlijk overleg met docenten ontwikkeld of gebeurt dit op directieniveau?

14. Heeft U als directie controle en (sanctie)mogelijkheden om beleid af te dwingen?

Ja Nee

Toelichting:

15.Welke wijzigingen voor kcv worden voorgesteld tussen nu en 2007?

16. Welke invloed heeft U als directie op het plan voor kcv dat nu ter tafel ligt?

r

17. In welk jaar werd kcv op uw school ingevoerd?

1998 1999 Anders, nl.

18. Heeft de invoering van kcv destijds problemen opgeleverd?

Ja Nee

Zo ja, welke?

19. Was de invoering van kcv in uw ogen een grote verandering of een marginale verandering? Wilt U uw antwoord motiveren?.

20. Was er geld voor nascholing voor kcv?

Ja Nee Weet niet

21. Hebben de docenten op uw school destijds voor kcv nascholing gevolgd?

Ja Nee Weet niet

22. Was er voldoende expertise bij uw docenten om dit vak in volle breedte te kunnen ge-ven? Ja Nee Weet niet

23. Waren er docenten die weigerden kcv te geven?

Ja Nee Weet niet

Toelichting:

s

24. Hoe verliep het toedelen van kcv lessen tot op heden?

25. Was er consensus over het programma voor kcv op uw school? ( Deze vraag is slechts relevant bij meerdere docenten kcv).

26. Denkt U dat het een goede beslissing was om kcv in te voeren?

27. Mogen op uw school Atheneum en/ of Havo leerlingen het vak kcv kiezen in plaats van CKV 1 (Deze vraag is alleen relevant voor scholengemeenschappen)? Ja Nee

Toelichting:

28. Is er sprake van samenwerking tussen kcv-docenten en docenten ckv over hun lesprogram-ma’s? Ja Nee

29. Worden er excursies gemaakt in het kader van kcv?

Ja Nee

Waar gaan de leerlingen naar toe?

t

30. Bestaat er een Romereis op school?

Ja Nee

31. Bestond de Romereis al voor de invoering van kcv?

Ja Nee

32. Bestaat er een Griekenlandreis op de school ?

Ja Nee

33. Bestond de Griekenlandreis al voor de invoering van kcv?

Ja Nee

34. Is er voorlichting geweest over kcv als nieuw vak voor collegae docenten?

Ja Nee Weet ik niet

35. Is er voorlichting geweest over kcv voor de ouders van leerlingen?

Ja Nee Weet ik niet

36.Is er voorlichting geweest voor leerlingen over kcv?

Ja Nee Weet ik niet

37. De richtlijnen voor het schoolexamen kcv werden tussentijds gewijzigd. Heeft U de do-cent(en) daarvan op de hoogte gesteld? Ja Nee

38. Wat vindt U van de manier waarop in uw school het vak kcv wordt gegeven?

u

39. Welke positieve gevolgen had de invoering van het vak kcv?

40.Welke negatieve gevolgen had naar uw mening de invoering van kcv?

Hartelijke dank voor uw medewerking! De resultaten van deze enquête zullen te zijner tijd wor-

den gepubliceerd op internet (Grex). Ik verzoek U vriendelijk de ingevulde enquête te mailen

naar rh.vanmeurs@chello.nl of op te sturen naar de Rijksuniversiteit Groningen, afdeling Peda-

gogische Wetenschappen en Onderwijskunde, Grote Rozenstraat 38, 9712 TJ Groningen t.a.v.

Prof. Dr. M. van der Kamp (onderzoek KCV: drs. R.H. van Meurs).

v

Bijlage V ENQUÊTE VOOR DOCENTEN KLASSIEKE

CULTURELE VORMING

Toelichting

Deze enquête betreft de implementatie van het vak KCV als onderdeel van de vernieuwde

Tweede Fase. U hebt daarin een belangrijke rol gespeeld. Wij willen graag weten wat Uw me-

ning is over de wijze waarop dit heeft plaatsgevonden.

Wij danken U bij voorbaat voor uw medewerking.

De gegevens worden anoniem verwerkt en samengevat. Bij veel vragen wordt de mogelijkheid

geboden antwoorden toe te lichten. Ik verzoek U vriendelijk daarvan naar eigen inzicht gebruik

te maken. De namen en adressen worden gevraagd om vast te kunnen stellen welke scholen

nog ontbreken en alsnog benaderd kunnen worden.

De resultaten van deze enquête zullen te zijner tijd gepubliceerd worden op de internetsite van

docenten klassieke talen en klassieke culturele vorming Grex. Maar allereerst een belangrijke

vraag. Geeft U kcv, of heeft U het vak kcv in de afgelopen periode gegeven?

Ja Nee

Zowel bij een negatief antwoord als een positief antwoord verzoek ik U de

vragen voorzover van toepassing in te vullen.

Hoeveel jaren bent U in het onderwijs werkzaam?

Sinds kort 1- 4 jaar 5 -10 jaar 11-20 jaar 21 – 30 jaar 31- 40 jaar

Hoeveel jaren geeft U les op deze school?

Sinds kort 1- 4 jaar 5 -10 jaar 11-20 jaar 21 -30 jaar 31 -40 jaar

1. Op welke school bent U werkzaam?

2. Plaats

3. Hoeveel leerlingen telt de school?

w

4. Hoeveel docenten telt de sectie klassieke talen op uw school?

5. Hoeveel docenten klassieke talen op uw school geven ook kcv?

6. Aan hoeveel klassen en gedurende hoeveel lesuren (gemiddeld per week) wordt kcv gegeven op uw school ?

Eerste klas Tweede klas Derde klas Vierde klas Vijfde klas Zesde klas

Aantal klassen

Aantal lesuren per leerjaar

7.Welke invloed had U als docent op onderwijskundige veranderingen op school ( bijv. studiehuisaanpak) als gevolg van de invoering van de Tweede fase? Grote invloed Enigszins invloed Weinig invloed Geen invloed

Wilt U uw antwoord toelichten?

8. Welke invloed heeft U als docent op de onderwijskundige veranderingen op uw school die per 2007 worden gerealiseerd? Grote invloed Enigszins invloed Weinig invloed Geen invloed

Wilt U uw antwoord toelichten?

9. Welke wijzigingen worden voorgesteld per 2007 voor kcv op uw school?

10. Worden de uren kcv in de toekomst roostertechnisch gekoppeld aan klassieke talen? Ja Nee Onbekend

Wilt U uw antwoord toelichten?

x

11.Welke faciliteiten biedt uw school wat betreft de lessen kcv? Faciliteiten die beschikbaar worden gesteld door de school Gunstige roostertijden Financiële middelen voor excursies en reizen Eigen vaklokaal Audiovisuele middelen Computers Bibliotheek Fondsen voor ‘nieuw’ studiemateriaal Andere, en wel…

12. Bent U vrij in de wijze waarop U het onderwijs kcv organiseert (binnen de landelijke richtlijnen)?

Ja nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

13. Was U ‘gelukkig’ met de invoering destijds van het vak kcv als zelfstandig vak?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

14. Beschouwt U de invoering van kcv destijds als een grote verandering of een marginale verandering?

Een grote verandering Een marginale verandering

Wilt U uw antwoord toelichten?

y

15. Is er in uw sectie consensus over het programma kcv?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

16. Heeft U bij de introductie van het vak kcv: er voor gekozen kcv te geven. er niet voor gekozen, maar U moest

het geven. er voor gekozen het niet te geven.

Wilt U uw antwoord toelichten?

17.Welke thema’s (onderwerpen) komen in ieder geval in uw kcv-programma aan bod ?

18.Hebben zich in de loop van de jaren veranderingen voorgedaan in de inhoud van het kcv-programma op uw school? Ja Nee Zo ja, welke?

19. Welke doeleinden voor het vak kcv staan voor U centraal?

z

20 Welke evaluatievormen gebruikt U?

Gehanteerde Evaluatievormen

Toetsen

Praktische opdrachten

Werkstukken

Creatieve opdrachten

Presentaties

Anders:

21. Wat vond U van het programmavoorstel van de Stichting Leerplan Ontwikkeling voor kcv? (Het SLO stelde

voor dat de docent in het eerste jaar op exemplarische wijze zou demonstreren hoe onderzoek verricht diende te

worden, waarbij twee themavelden aan de orde zouden komen. Het tweede jaar kcv zouden de leerlingen dan

zelfstandig onderzoek verrichten (onder begeleiding van de docent) over een onderwerp dat de twee overige

thema’s aan bod liet komen).

Zeer constructief Matig constructief Weinig constructief Niet constructief

Wilt U uw antwoord toelichten?

22. Hebt U het vorig jaar met uw leerlingen een toneelvoorstelling (bijv. een tragedie) bezocht?

Ja Nee

23. Hebt U met uw leerlingen excursiereizen gemaakt?

Ja Nee

Zo ja, waar bent U naar toe geweest met uw leerlingen?

24. Waren er omstandigheden (maatschappelijk, politiek, economisch, sociaal) die de ontwikkeling van kcv als zelfstandig vak belemmer(d)en?

Ja Nee

aa

Wilt U uw antwoord toelichten?

25. Werden er op uw school voldoende mogelijkheden geboden (nascholing, ondersteuning, studietijd) om het vak volgens uw standaarden aan te bieden?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

26. Hoe vaak heeft U nascholingsbijeenkomsten voor kcv bezocht?

Altijd Soms Nooit

27. Wat is de aard van de nascholingsbijeenkomsten die U hebt bezocht (indien van toepassing)?

Vakinhoudelijk didactisch anderszins

Wilt U uw antwoord toelichten?

28. Sloot de aard van de nascholing die werd aangeboden aan bij uw behoefte?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

29. Biedt het beschikbare lesmateriaal U voldoende aanknopingpunten om het vak goed te kunnen geven? Ja Enigszins Matig Nee

bb

Wilt U uw antwoord toelichten?

30. Gebruikt U een boek bij uw lessen?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

31. Welk boek (indien van toepassing) gebruikt U op dit moment?

Forum Synopsis Andere, namelijk:

32.Welke argumenten bepaalden de keuze van de kcv methode (indien van toepassing)?

33. Welke hoofdstukken (thema’s) uit de methoden gebruikt U (indien van toepassing)?

34. In hoeverre sluiten de inhouden van kcv aan bij uw eigen belangstelling?

35. Op welke themavelden van kcv voelt U zich het meest thuis?

cc

36.Van welke themavelden van kcv zou U graag meer willen weten?

37. Welke werkvormen gebruikt U bij kcv ? (Aankruisen wat van toepassing is)

Doceren:

Onderwijsleergesprek:

Groepswerk:

Zelfstandig werken:

Simulaties:

Probleemoplossend leren:

Ontdekkend leren:

Rollenspelen:

Spelvormen:

Discussievormen:

Andere en wel:

38. Hoe vaak maakt U in uw lessen gebruik van visueel materiaal ( dia’s, videomateriaal, power point) bij kcv? vaak soms een enkele keer nooit

39. Hoe vaak geeft U computeropdrachten bij kcv? vaak soms een enkele keer nooit

40. Bent U aangesloten bij het netwerk Grex?

Ja Nee

Zo nee, sla de volgende twee vragen over.

41. Zo ja, maakt U gebruik van het Grex om contact te leggen met collegae?

Ja Nee

dd

42. Hebt U wel eens lesmateriaal kcv (of toetsvragen) van collegae via Grex ontvangen en in uw lessen gebruikt? Ja nee

43.Toont de directie interesse in uw werk op het gebied van kcv?

Veelvuldig Af en toe Soms Nooit

44. Bespreekt de directie, wanneer de richtlijnen voor het schoolexamen kcv zijn gewijzigd dit met U? Ja Nee

45. Kent U collegae die wel eens geweigerd hebben lessen kcv op zich te nemen ?

Ja Nee

46. Zijn er docenten, die U kent, die aanvankelijk er tegen opzagen om kcv te geven, maar geleidelijk er plezier in hebben gekregen? Ja Nee Wilt U uw antwoord toelichten?

47. Werkt U wel eens samen met de docent(en) die ckv I ge(e)ft (ven)?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

48. Werkt U wel eens samen met docenten moderne talen en/of Nederlands in een project met een gemeen-schappelijk thema?

Ja Nee

Wilt U uw antwoord toelichten?

ee

49. Heeft U nog aanvullingen of suggesties die van belang kunnen zijn voor het onderzoek?

Hartelijke dank voor het invullen van deze enquête. Ik verzoek U vriendelijk de ingevulde enquête te mailen

naar rh.vanmeurs@chello.nl, of per post te zenden naar de Rijksuniversiteit Groningen, Opleiding Pedagogische

Wetenschappen en Onderwijskunde, Grote Rozenstraat 38, 9712TJ Groningen, t.a.v. Prof. Dr. M. van der Kamp

(onderzoek KCV: mevr. drs. R.H. van Meurs).

U zult te zijner tijd op de hoogte worden gesteld van de uitkomsten van het onderzoek.