Hedendaagse programmering in een eeuwenoud monument2017-2020

De Nieuwe Kerk Amsterdam is een ontmoetingsplaats waar bezoekers door een breed programma van kunst en cultuur meer begrip krijgen voor elkaar. Dit alles in het unieke en historische gebouw met zijn nationale functie van herdenken en vieren voor een publiek van bijna een miljoen bezoekers in vier jaar.

colofon

Copyright

De Nieuwe Kerk Amsterdam,

januari 2016

– Bouwjaar 1410

– Expositieruimte 2.500 m2

– Medewerkers 60, fte’s 28

Postbus 3438

1001 ae Amsterdam

+31 (0)20 626 81 68

nieuwekerk.nl

facebook.nl/nieuwekerk

Ontwerp

Beukers Scholma

Fotografie

Beukers Scholma (p. 11)

André Cremer (p. 15)

Bas Czerwinski (p. 16)

Janiek Dam (pp. 12, 18, 26)

Evert Elzinga (pp. 8, 25)

John van Iperen (p. 6)

Jan Willem Knol (voorzijde)

founder

subsidiënt

hoofdbegunstiger

meesterwerk

mediapartner

3

De Nieuwe Kerk

De Nieuwe Kerk is vandaag de dag de nationale culturele ontmoetingsplek van ons land. Met een breed palet aan tentoonstellingen, concerten, lezingen, debatten en tal van andere activiteiten wordt invulling gegeven aan onze missie: het initiëren van culturele ontmoetingen.

Het prachtige kerkgebouw staat midden in de samenleving. Al eeuwenlang en telkens met een bestemming die past bij de tijd waarin we leven. Voor de middeleeuwse Amsterdammers was de katholieke parochiekerk het symbool van de groeiende stad, voor de vrijgemaakte, trotste protestantse burgers van de Gouden Eeuw was het een statige kerk waar de zeehelden van de Republiek werden geëerd en bij de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1814 werd de kerk het theater van

staat waar de volksvertegenwoordiging bijeenkomt om nieuwe vorsten feestelijk in te huldigen.

De meest recente verandering kreeg in de vorige eeuw haar beslag. Vanwege de ontkerke­lijking van Nederland verliet de protestantse gemeente het gebouw, om plaats te maken voor een rijkgeschakeerde culturele programmering voor zowel Amsterdammers als bezoekers uit binnen­ en buitenland. De hoofdtaak definiëren wij sinds 1980 als ‘culturele ontmoetingen’. Tegelijkertijd is het gebouw door zijn historie en staatkundige betekenis een uniek monument.

De inhuldiging van 30 april 2013 bewees dat ook voor de generatie van nu. Voor ons zijn culturele ontmoetingen de grote of kleine momenten waarbij je ervaart dat kunst en cultuur verrijken, inspireren of misschien gewoonweg verwonderen.

Culturele ontmoetingen aan de Dam van iedereen

Wie aan De Nieuwe Kerk denkt, denkt aan de Dam. Bijvoorbeeld aan de jaarlijkse Nationale Herdenking van 4 mei, in aanwezigheid van onze koning en koningin, de minister­ president en honderden betrokkenen en gasten. Miljoenen kijkers volgen het live. Maar de Dam is meer, het is een levendig hart van de stad met grote groepen toeristen en dagjesmensen, concerten, actuele demonstraties en (soms spontane) politieke of maatschappelijke manifestaties, evenementen als het WK Beach Volleybal en een kermis. Aan deze Dam, in een binnenstad die zichzelf – met Noord/Zuidlijn,

4

nieuwe Rode Loper en andere impulsen – aan het herontdekken is, bieden wij een unieke, hoogwaardige en toch laagdrempelige culturele programmering die ook een historisch monument iedere dag levendig en toegankelijk kan maken.

Ons publiek, onze markt, onze marketing

De ontmoetingen die De Nieuwe Kerk vanuit haar idealistische missie wil faciliteren zijn bedoeld voor iedereen. Onze programmering neemt kwaliteit en inhoud in acht maar is tevens bewust breed en laagdrempelig, voor elck wat wils. Divers dus. We willen nadrukkelijk een breed publiek aanspreken. De kerk is in zekere zin ‘een overdekt verlengstuk’ van de Dam. Wij zijn er dan ook trots op dat ons publiek ons keer­op­keer veel toegankelijker vindt dan reguliere musea. Jaarlijks bezoeken dan ook zeker 225.000 mensen De Nieuwe Kerk.

De diverse, bepaald niet monotone programmering van De Nieuwe Kerk biedt kans op nieuw publiek maar vereist ook uitgekiende, meer gesegmenteerde marketing­ en publiciteitscampagnes. Door samenwerking met andere organisaties bereiken we nieuwe, duidelijk andere doelgroepen. Voorafgaand aan elke campagne wordt met externe partijen goed nagedacht over de doelgroepenstrategie. Voor wie maken we welk onderdeel? Waar zit de potentie in Amsterdam en in Nederland en hoe zit het met de aantrekkelijkheid voor die potentiële bezoekers? Hoe maken we gebruik van onze sponsors en partners én, niet onbelangrijk, denken we dat er genoeg potentieel (betalend) publiek is, zodat de kosten van de programmering te dragen zijn? Met deze ondernemende principes leggen we de lat hoog en maken de publiekswerving en marketing taakstellend. Globaal gesproken hanteren we een percentage van 10–15 van de totale kosten voor marketing. Per activiteit wordt uit een breed aanbod van middelen, van een traditionele folder tot social media, een selectie gemaakt om bij de gekozen doelgroep effect te bereiken. In 2016 wordt de website van De Nieuwe Kerk geheel vernieuwd en nog publieksvriendelijker gemaakt.

De kopie op ware grootte van de reusachtige kop van keizer Constantijn wordt opgetuigd voor de Rome­tentoonstelling, september 2015

De burgemeester van Amsterdam spelt mevrouw Van Santen­van den Bril een koninklijke onderscheiding op bij de jaarlijkse ‘lintjesregen’ in De Nieuwe Kerk, 24 april 2015

7

Ons programma

De Nieuwe Kerk brengt haar missie naar het publiek door haar programmering. Deze kent vier terugkerende programmaonderdelen. Bij ingang van elk kalenderjaar staat nog een Wintertentoonstelling over een groot thema uit de geschiedenis of cultuur, die in de herfst van het voorgaande jaar opende. Daarna presenteren we de eigentijdse en eigenwijze kunstserie Het Meesterwerk, de World Press Photo­expositie en de zomeropenstelling Reis in de tijd. History & Royalty. Het najaar staat weer in het teken van de Wintertentoon­stelling, die dus nog enige tijd doorloopt in het volgende jaar.

Maar De Nieuwe Kerk is natuurlijk meer dan deze vier producties. We noemden al de Nationale Herdenking op 4 mei. In die lijn ligt ook de grote ceremonie vlak voor Koningsdag als de burgemeester van Amsterdam tijdens de ‘lintjesregen’ de koninklijke onderscheidingen uitreikt. En er is nog meer: de jaarlijkse ontroerende herdenking bij het graf van Michiel de Ruyter door de Hongaarse ambassadeur van de ontzetting (uit Spaanse gevangenschap) door De Ruyter van Hongaarse predikanten in 1676; of, iets heel anders, de Matthäus Passion die dirigent Reinbert de Leeuw op 20 en 21 maart 2016 in de kerk gaat uitvoeren met het Nederlands Kamerkoor en de Holland Baroque Society. Iets waar velen reikhalzend naar uit zullen kijken.

Bij de programmering willen wij een verschil maken, niet doen wat anderen al doen. Wat De Nieuwe Kerk presenteert is net even anders dan wat elders te vinden is en wat juist wel in De Nieuwe Kerk kan.

De Ivoriaanse kunstenaar Jems Robert Koko Bi bij enkele van zijn beelden die werden geëxposeerd in Magisch Afrika, najaar 2014

9

Vier verschillende presentaties in een jaar

Wintertentoonstelling (oktober-februari)

De Nieuwe Kerk is voor Amsterdam wat het Grand Palais is voor Parijs. In De Nieuwe Kerk maak je kennis met bijzondere verhalen. De grote Wintertentoonstellingen zijn van ouds­her ons meest geliefde product. Tezamen trokken zij al miljoenen bezoekers. Ze staan vier maanden lang; daarmee vormen ze tegelijk ons grootste ondernemersrisico. Hier steken wij – bij wijze van spreken – onze nek het verste uit. Alle Wintertentoonstellingen staan in het teken van ontmoetingen en kennismakingen: vaak met landen of religies maar inmiddels tekenen we ook voor historisch thema’s: een iconische figuur of een belangrijke omwen­teling in de wereldgeschiedenis. De laagdrempeligheid, de actualiteit van de thema’s, het ontwerp van de expositie en de bijdetijdse aanvullende programmering maken de tentoon­stellingen uniek. De Nieuwe Kerk is niet gebonden aan een eigen basiscollectie of discipline en heeft daarvan haar sterkte gemaakt. Zij kan onderwerpen agenderen uit de hele wereld. De meest recente tentoonstellingen (Jodendom, Indianen, China (Ming) en Afrika in respectievelijk 2011/12, 2012/13, 2013/14 en 2014/15) waren in de eerste plaats een lust voor het oog, maar beoogden eveneens bij te dragen aan kennisvergroting en respect voor religieuze en culturele belevingswerelden. Nu is ook de christelijke cultuur in deze serie aan bod gekomen. Momenteel pronkt de kerk met een ambitieuze tentoonstelling van zowel wereldberoemde als verrassende vroegchristelijke kunst uit de grootste musea van Rome onder de titel Rome. De droom van keizer Constantijn.

De Nieuwe Kerk is daarmee de inspirerende culturele ontmoetingsplaats van Amsterdam. Een bezoek aan De Nieuwe Kerk is een bezoek aan een internationaal tentoonstellings­centrum waar Amsterdammers en niet­Amsterdammers elkaar ontmoeten. Door de kunst­ of cultuurobjecten in een actuele maatschappelijke context te plaatsen wordt een bijdrage geleverd aan meer begrip voor en betrokkenheid bij elkaar. Het is de eigentijdse invulling van een aloude idealistische missie. Vanuit deze aanpak streven we naar vernieuwing door experiment. Hieronder is te lezen waar we aan denken.

De aanstaande WintertentoonstellingenOnze lijst van volgende tentoonstellingen met werktitels geeft een goede indruk van de koers voor de nabije toekomst. Voor de periode van 2017 tot en met 2020 werken wij aan

10

tentoonstellingen die passen bij de tijd van nu, en die kunst en geschiedenis combineren met grote actuele maatschappelijke thema’s, soms heel concreet en soms heel subtiel.

– Happy Birthday Marilyn! 90 jaar Marilyn Monroe, omzien naar een iconische vrouw

– I Have a Dream. Wereldverbeteraars: Gandhi, King en Mandela

– Life of Buddha, een biografie in kunst en schoonheid

– Mode & identiteit. Jongeren, burgers en ontwerpers

– Suriname, van wingewest naar trotse republiek

– Uitgepakt! Cadeaus voor de Oranjes (ter gelegenheid van 18 jaar prinses Amalia)

De laatste drie tentoonstellingen zijn gepland als samenwerking met het Amsterdam Museum.

Voor de Wintertentoonstellingen streven we ernaar 100.000 bezoekers binnen te halen. Zij kennen een fijnmazig doelgroepenbeleid afgestemd op het onderwerp, waarin altijd gezocht wordt naar nieuwe bezoekers, mensen die specifiek voor het onderwerp of verhaal de gang naar de Dam willen maken.

Hoe komen de onderwerpen en thema’s nu ter tafel bij een instelling zoals De Nieuwe Kerk die zelf geen collectie heeft die stuurt, dwingt of inspireert? Inspiratie halen wij uit onze bezoekers en de actualiteit. De tentoonstelling I Have a Dream. Wereldverbeteraars is een goed voorbeeld. Mandela, King en Gandhi zijn een inspiratiebron voor velen, of ze nu gelovig zijn of niet. Boeken, films en musea in hun geboorteplaatsen getuigen daarvan. ‘Hervertellen’ van hun inspirerende biografieën op een eigentijdse wijze geeft een nieuwe lading aan de kerk als plek van inspiratie en reflectie. Een ander treffend voorbeeld is Marilyn Monroe. Bijna 55 jaar na haar dood is zij nog steeds een mondiaal icoon. Ze boeit en inspireert, een vrouw die de media als geen ander wist te bespelen. Wij brengen de vrouw áchter het icoon in beeld.

De uiteindelijke keuzes worden gemaakt met een paar ijkpunten in het achterhoofd: relevant voor een breed publiek en voor het onderwijs, vernieuwend voor Nederland en, om in bezoekerstermen te spreken: worth a journey. In wekelijks overleg buigen zowel de inhoudelijke specialisten (onze conservatoren) als de publieksdeskundigen (onze marke­teers) zich over de long­ en shortlists en vooral over de verhaallijnen. Altijd met het publiek centraal. We streven er altijd naar ons publiek te verrassen en daarmee nieuwsgierig te maken zodat ze behalve genieten van al het moois zich ook vragen blijven stellen.

Aankondiging van de Marilyn Monroe­tentoonstelling (2016/17)

Publiek aanschouwt Bill Viola’s Fire Woman, Meesterwerk van 2015

13

Programmering bij de WintertentoonstellingKenmerkend voor de grote Wintertentoonstellingen is de programmering met lezingen, concerten, dans­ en toneelvoorstellingen, debatten, film en/of literatuur rondom het onderwerp van de tentoonstelling. Deze activiteiten worden ingezet om weer andere publieksgroepen te bereiken en de tentoonstellingen nadrukkelijker aan de actualiteit te verbinden. De programma’s, op de donderdagavonden en/of zaterdagmiddagen, trekken duizenden bezoekers. Mooie voorbeelden uit de afgelopen jaren zijn er te over. Neem de reeks debatten en voorstellingen Africa Out Loud!, een samenwerking met het Prins Claus Fonds. Bij Het Meesterwerk van 2015 (zie onder) gaf onder meer essayist Hans den Hartog Jager een prikkelende lezing en was er een reeks workshops ‘loopmeditatie’ die we hadden opgezet met een Amsterdamse boeddhistische tempel. Rondom Rome gaven bekende hoogleraren én priester Antoine Bodar een lezing en waren er meerdere concerten met gregoriaanse en andere oude kerkelijke muziek.

Het Meesterwerk van De Nieuwe Kerk (februari/maart)

Sommige kunstwerken zijn zó bijzonder dat ze bijna nooit worden uitgeleend. Ze zijn te kwetsbaar of de eigenaar wil ze niet missen. Dit zijn de échte meesterwerken van de wereld. Niet zelden zijn het werken met een religieuze oorsprong of een onverwachte religieuze kant, wat ze perfect maakt om even in Amsterdam te laten zien. In de serie Het Meesterwerk die wij in 2011 lanceerden, tonen we ieder jaar een beroemd kunstwerk dat de allerhoogste internationale kwaliteit combineert met een spirituele of religieuze betekenis. Er wordt gekozen uit beroemde museale en particuliere collecties. Let wel: geen grote expositie, geen overdaad aan kunst, geen veelheid aan beelden en indrukken, maar één enkel werk. De Heilige Familie van Rembrandt uit de Hermitage in St.­Petersburg beet vijf jaar geleden het spits af. Het is een ontroerend beeld van Maria en haar kind. In een ruime maand bezochten 36.000 liefhebbers de kerk om naar dit ene werk te komen kijken.

In een tijd van onthaasting en reflectie is de formule goed aangeslagen. De Meesterwerk­serie werd door de kunstpers opgepakt als ‘de nieuwe trend: de miniblockbuster’ (Vrij

Nederland) of ‘slow art’ (de Volkskrant). Het relatief jonge cultuurfonds Stichting Ammodo was onze eerste partner voor dit initiatief, dat een vervolg kreeg met een van Andy Warhols mooiste ‘Last Suppers’ uit het Warhol Museum in Pittsburgh, het drieluik In Memory of

George Dyer van Francis Bacon uit de collectie van Fondation Beyeler uit Basel en twee indrukwekkende eigentijdse installaties van videokunstenaar Bill Viola getiteld Tristan’s

Ascension en Fire Woman uit zijn privécollectie. Ook voor de komende jaren hebben we heel bijzondere verrassingen in petto.

14

In 2016 brengen we uit het MoMA in New York een van de mooiste werken van Chagall, Calvary (ook wel bekend als Golgotha) uit 1912, en het jaar daarop een absolute primeur. In samenwerking met het British Museum in Londen gaan we een van de beroemdste beeld­houwwerken uit de collectie tonen, een van de Elgin Marbles. De hele Meesterwerk­serie steunt op de internationale reputatie van De Nieuwe Kerk, opgebouwd door de jarenlange traditie van grote Wintertentoonstellingen in samenwerking met de grote musea van de wereld. Het Meesterwerk vergt ieder jaar weer een forse investering vanwege de hoge verzekeringspremies. Tot onze grote vreugde heeft Stichting Ammodo besloten de serie ook de komende jaren te steunen, weliswaar voor een lager bedrag maar in de volle overtuiging dat ook andere partijen het initiatief, nu het volwassen is geworden, willen ondersteunen. World Press Photo (april/mei)

Twee sterke merken hebben elkaar hervonden. Na vele jaren elders is World Press Photo sinds 2014 weer een vast onderdeel van ons programma. In De Nieuwe Kerk komt het voor­bije jaar in beeld. Journalistiek en fotografie met een wereldse blik. Met foto’s die door de jury van World Press Photo zijn uitgeroepen tot de beste en meest indringende persfoto’s in de gehele wereld. De Nieuwe Kerk toont de bekroonde foto’s. De wereld en de mensen die er wonen zijn weergaloos vastgelegd. Hoop, schoonheid, ontroering, compassie en – al dan niet begrijpelijke – woede wisselen elkaar af. De beelden hebben een enorme impact en laten zien hoe ongelooflijk visueel onze nieuwswereld is geworden. Na de presentatie aan de Dam reist de World Press Photo­tentoonstelling met werk van ’s werelds beste pers­fotografen langs meer dan veertig steden over de gehele wereld. In Amsterdam ontplooien we jaarlijks nieuwe initiatieven rondom deze expositie. Inmiddels is er een publieksprijs en zijn er speciale rondleidingen voor klassen. Ook bij dit project streven we, samen met onze partner World Press Photo, naar vernieuwing. Zo zal de editie van 2016 verrijkt worden met een spectaculaire presentatie van het project Streets of the Worlds van fotograaf Jeroen Swolfs. Met foto’s uit bijna 200 landen van de wereld verbindt hij de 180 nationali­teiten woonachtig in Amsterdam. Ook zijn we met World Press Photo in gesprek over een speciaal junior World Press Photo­concept.

Reis in de tijd. History & Royalty (zomer)

Amsterdamse zomers staan in het teken van schoolvakanties, een binnenstad vol terrasjes en bezoekers uit binnen­ en buitenland. De stad draait een tandje lager. Niets oogt dan zo vervelend en onvriendelijk als grote gebouwen die ‘op slot zitten’, zeker als ze in het hart van de stad liggen. Met Reis in de tijd. History & Royalty zetten wij de deuren van de kerk in

De entreewand van World Press Photo 2015

Impressie van Reis in de tijd, zomer 2015

17

de zomer wijd open. En we doen meer: we vertellen in geuren en kleuren het verhaal van de kerk en alles wat er plaatsvond. Op grote schermen passeren de gebeurtenissen de revue: van de middeleeuwse brand tot de traan van Máxima. De bezoeker kan bovendien ieder jaar weer een aantal bijzondere, tot dan toe verborgen, elementen ontdekken. Zo werd in 2014 voor het eerst het graf van een Amsterdamse kruisridder getoond en ging in 2015 de Kerkmeesterskamer exclusief voor het zomerpubliek open. Deze achttiende­eeuwse stijl­kamer is sinds jaar en dag in gebruik als ‘royal suite’ voor hoog bezoek: koning en koningin, buitenlandse staatshoofden en andere mondiale prominenten. De Dalai Lama is in deze kamer ontvangen.

En net als in de zeventiende eeuw is er elke dag muziek in De Nieuwe Kerk. Dagelijks om 12 uur wordt het beroemde grote hoofdorgel bespeeld. We zijn hier heel trots op, het orgel klinkt vaker dan ooit tevoren. Toeristen en stadsbewoners staan als aan de grond genageld als de honderden pijpen geluid beginnen te maken. Op de dinsdagen hebben we ruimte voor muzikale vernieuwingen en verrassingen die zich goed lenen voor de grote Nieuwe Kerk. Zo trad Ellen ten Damme op met het Ricciotti Ensemble en ontmoette Het Zwanenkoor deze zomer in de kerk pianist Wibi Soerjadi.

Concluderend

De programmering van de kerk is geen doel op zichzelf. De elementen ervan worden uitvoerig geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Een goed voorbeeld is de serie Kerkmeester, gestart in 2010. Na drie mooie en veelbesproken presentaties van respectievelijk Krijn de Koning, Mart Visser en Jan Fabre werd de serie in 2013 afgesloten. De grote belangstelling en lof van de pers vond helaas geen weerspiegeling in de bezoekcijfers. Doordat we streng zijn, kunnen programmaonderdelen sneuvelen, maar ontstaat ook ruimte om snel in te spelen op de actualiteit. Dat is prachtig gebleken uit de tentoonstelling Ingehuldigd! De Oranjes en De Nieuwe Kerk. In recordtijd presenteerde het team van De Nieuwe Kerk op zaterdagochtend 11 mei 2013, nauwelijks een week na de inhuldiging, een tentoonstelling over alle zeven Oranje­koningen en ­koninginnen en hun inhuldigingen, van Willem I in 1813 tot en met Willem­Alexander in april 2013. Meer dan 100.000 bezoekers genoten in de kerk van koninklijke uniformen, japonnen, tronen, decorstukken en nog veel meer. De tijdgeest werd door ons goed aangevoeld.

Directeur Cathelijne Broers plaatst het laatste in 3D geprinte gebouw in de Verboden Stad. Tentoonstelling Ming, januari 2014

19

Voor wie, met wie en dankzij wie

Educatie

Educatie is een speerpunt in het beleid van De Nieuwe Kerk. Van leek tot specialist, voor iedere bezoeker is er een gepaste educatieve bron. Informatievoorziening voor volwassenen en kinderen gaat via geschreven en gesproken tentoonstellingsteksten, lezingen en rond­leidingen. Ons educatiebeleid omvat een speciaal atelierprogramma en benadering via de scholen. We richten ons zowel op scholen in groepsverband, primair en voortgezet onder­wijs, als op de zelfstandige CKV­leerling en het individuele kind. Al het lesmateriaal komt tot stand in samenwerking met scholen en onderwijsdeskundigen. De verschillende onder­wijssectoren worden op de hoogte gehouden van het educatieve programma via mailings en speciale docentenavonden.

Primair onderwijsWe maken soms speciale lespakketten voor scholen, maar alleen als het onderwerp echt past bij het curriculum. Bij tentoonstellingen zoals Wereldverbeteraars, Mode & identiteit en Suriname is dit vanzelfsprekend het geval. De pakketten bestaan dan uit drie onderdelen: voorbereiding, bezoek aan de tentoonstelling met op maat gesneden rondleiding, en nabe­schouwing op school. Het lesmateriaal wordt ontwikkeld met gebruik van weblessen.

Bij educatie kiezen we voor bestendigheid, duurzaamheid. Een goed voorbeeld is het lesmateriaal voor de Wintertentoonstelling Rome. Het behandelt het onderwerp van de tentoonstelling, namelijk de opkomst van het christendom, maar doet meer, namelijk het christendom plaatsen in de bredere context van wereldreligies als jodendom en islam. Die twee religies waren al eerder onderwerp van een tentoonstelling in De Nieuwe Kerk. Zo is een drieluik ontstaan dat aansluit bij de kerndoelen onder ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ en ‘Kunstzinnige oriëntatie’ (kerndoelen 37, 38, 55 en 56 van de midden­ en boven­bouw) van groep 5, 6, 7 en 8. Voor het schoolbezoek bij de Rome­tentoonstelling zijn zo’n 10.000 schoolkinderen aangemeld. Het lespakket is zo gemaakt dat het na afloop van de tentoonstelling nog jarenlang gebruikt kan worden bij onderwijs over wereldreligies.

Voortgezet onderwijsDe Nieuwe Kerk ontwikkelt bij de verschillende tentoonstellingen CKV­pakketten, volgens een module die voor havo en vwo is gemaakt. Het is van belang ook de grote en groeiende groep vmbo­leerlingen niet ongemoeid te laten. Daarom wordt eraan gewerkt om ook op dit niveau lesmateriaal aan te kunnen bieden.

20

IndividueelHet beleid richt zich niet alleen op groepsbezoeken van kinderen in verschillende leeftijds­categorieën, maar ook op individuele kinderen. Bij hun bezoek aan een tentoonstelling kunnen de kinderen een rondleiding krijgen en daarna meedoen aan een atelier. Het karakter van de workshops is geënt op dat van de tentoonstelling. De combinatie van passieve en actieve deelname stimuleert de creatieve ontwikkeling. Op het gebied van kinderactiviteiten bouwt De Nieuwe Kerk expertise op door de organisatorische versmelting met de Hermitage Amsterdam (zie p. 23), waar een aparte Hermitage voor Kinderen is gerealiseerd.

Ons publieksbereik

Bij de opzet van de programmering, het benaderen van publiek en de uitvoering van de projecten zijn steeds opnieuw aandacht, inventiviteit en kwaliteit van het grootste belang, omdat de kwaliteit en de eigenheid van de activiteiten uiteindelijk doorslaggevend zijn. Het gaat dan om de keuze van onderwerpen, verhaal en objecten. De Nieuwe Kerk wil ongeren, (alle) Amsterdammers en (buitenlandse) bezoekers van Amsterdam bereiken. Per jaar vormen die een totaal van ongeveer 225.000 bezoekers. 2015 sloten we af met 230.000 bezoekers. De ambitie is om het aantal de komende periode stabiel te laten groeien. De Nieuwe Kerk wil naast het reguliere publiek specifieke groepen bereiken, afhankelijk van het onderwerp. Om die te bereiken wordt vooraf onderzoek gedaan en expertise ingewonnen voor niche­marketing. Zo werd bij de Ming­tentoonstelling uit 2013/14 uitdrukkelijk samengewerkt met de Chinese gemeenschap, wat zijn vruchten afwierp. Een kwalitatief bijzonder hoogwaardige activiteit was het zeer recente (januari 2016) colloquium over het vroege christendom met de hoogleraren van de Radboud Universiteit, bij de Rome­tentoon­stelling. Een keur van internationale experts hield presentaties en voerde discussies over fascinerende historische en archeologische thema’s.

Publieksonderzoek geeft inzicht in bezoekersgedrag en waardering van de tentoon­stellingen. Het afgelopen jaar hebben we succesvol geëxperimenteerd met panelgroepen. Hierbij hebben we vaste bezoekers, Vrienden van De Nieuwe Kerk, niet­bezoekers en jongeren samengebracht in publiekspanels. We hebben deze panels laten reageren op tentoonstellingsconcepten, wat ons zeer veel leerde. Ook hebben we veel publieksonder­zoek gedaan naar titels en beeld. We stelden bezoekers in De Nieuwe Kerk of potentiële bezoekers op de Dam de vragen: ‘Welke titel spreekt u het meeste aan?’ en ‘Wat vindt u een aantrekkelijk campagnebeeld?’ Standaard is ook een rapportcijferonderzoek onder onze bezoekers. We krijgen goede cijfers, zevens en achten komen heel vaak voor. Maar we beseffen dat eigenlijk pas een 9 of hoger een bezoeker ertoe beweegt een ander aan te raden om een tentoonstelling te bezoeken.

Wibi Soerjadi in De Nieuwe Kerk, juli 2015

Strategische samenwerkingen In De Nieuwe Kerk komt niets tot stand zonder samenwerking, lokaal, nationaal en inter­nationaal. De Nieuwe Kerk hoort bij Amsterdam en is verbonden met de bewoners en de collega­instellingen van de stad. Waar mogelijk wordt samengewerkt. Zo wordt het publiek steevast gewezen op Amsterdamse culturele instellingen die aandacht besteden aan hetzelfde onderwerp in hun discipline of op hun manier, of wordt samenwerking met de universiteiten gezocht. Strategische financiële allianties zijn er met pers, toerisme, onderwijs, bedrijfsleven en talloze culturele partners. Heel Amsterdamse voorbeelden zijn: I amsterdam (City Card), Amsterdam Topstad, Stadspas, Het Parool, AT5, Amsterdams Stadsblad, Ons Amsterdam, Openbare Bibliotheek Amsterdam, andere Amsterdamse kerken. Daarnaast met de middenstand: restaurants, winkels, reisaanbieders.

In 2017 neemt De Nieuwe Kerk het initiatief voor een nieuwe toeristische Gouden Eeuw­positionering in Amsterdam. In de Hermitage Amsterdam, het Amsterdam Museum en Museum Het Rembrandthuis komen dat jaar speciale tentoonstellingen over de Gouden Eeuw. De Nieuwe Kerk gaat met in elk geval het Amsterdam Museum de musea samen­brengen die in zeventiende­eeuwse gebouwen hun verhaal vertellen. Authentieker dan in gebouwen uit de Gouden Eeuw is die unieke Amsterdamse bloeitijd niet te beleven.

De inhoudelijke en organisatorische samenwerking met het Amsterdam Museum wordt van heel bijzondere aard. We onderzoeken de komende vier jaar of het mogelijk is gezamenlijk tentoonstellingen te produceren waarbij het Amsterdam Museum collectie, contacten en vakkennis levert en De Nieuwe Kerk het platform biedt voor groot publieksbereik. De kennis en kunde van De Nieuwe Kerk wordt ingezet om de collectie van de stad Amsterdam optimaal te presenteren aan een groot publiek. Achter de schermen sturen we aan op efficiency en kostenreductie in beide organisaties.

In de jaren dat het Amsterdam Museum op zoek gaat naar nieuwe locaties start hier alvast de vernieuwing. De helft van onze tentoonstellingsprogrammering willen we gezamenlijk met het Amsterdam Museum uitvoeren:– Mode & identiteit. Jongeren, burgers en ontwerpers (2019/20)– Suriname, van wingewest naar trotse republiek (2020/21)– Uitgepakt! Cadeaus voor de Oranjes, ter gelegenheid van 18 jaar prinses Amalia (2021/22) Het Amsterdam Museum ontsluit in de vestiging aan de Nieuwezijds Voorburgwal de geschiedenis van de stad voor de nationale en internationale bezoeker. De grote publieks­trekkers worden geprogrammeerd in De Nieuwe Kerk, waar meer en andere bezoekers bereikt kunnen worden.

22

23

Onze bedrijfsvoering

Sinds 1980 heeft de Nationale Stichting De Nieuwe Kerk de verantwoordelijkheid voor het monumentale gotische gebouw, de bijbehorende inventaris, de instandhouding van de (eveneens monumentale) orgels en de programmering. De oorspronkelijke religieuze functie heeft plaatsgemaakt voor die van laagdrempelig cultureel publiekscentrum. De initiëring, aansturing en verantwoording van alle activiteiten in en rond de kerk liggen bij de Nationale Stichting De Nieuwe Kerk. Dankzij professionele bedrijfsvoering wordt de spilfunctie die het gebouw heeft verworven als cultureel ontmoetingscentrum, gehandhaafd en uitgebouwd.

De bedrijfsvoering van De Nieuwe Kerk kreeg in 2007 een sterke efficiency­impuls door een volledig doorgevoerd shared office & data system waarbij de nieuw opgerichte Hermitage Amsterdam en De Nieuwe Kerk achter de schermen samengingen in een nieuwe organi­satie: Stichting Producties De Nieuwe Kerk en Hermitage Amsterdam. Het aantal fte’s dat toegerekend wordt aan De Nieuwe Kerk is nauwelijks meer dan twee dozijn. De organisatie is daarmee efficiënt en doelgericht. Anno 2016 heeft dit model navolging gekregen onder Amsterdamse instellingen. De samenwerking van het Amsterdam Museum met andere kleine instellingen onder de titel Amsterdam Heritage Museums is erop gebaseerd.

Veel aandacht gaat de komende jaren uit naar duurzaamheid. Voor een groot historisch maar full swing­gebouw heeft dit bijzondere consequenties. In 2017 hopen wij te kunnen investeren in een glazen tochtportaal met draaideurfunctie in de hoofdingang, zodat we het warmteverlies verminderen en het thermisch comfort van de bezoekers versterken. Het is altijd een ‘kunst’ om zoiets te realiseren in een historisch monument. Daarnaast doet De Nieuwe Kerk in 2016 een haalbaarheidsonderzoek voor realisatie van een gedeelde Warmte­Koude­Opslag (WKO) met de Bijenkorf. Idealiter zou het warmteoverschot van de Bijenkorf naar De Nieuwe Kerk worden getransporteerd, wat een significante besparing van fossiele brandstoffen oplevert. De Bijenkorf ontvangt vervolgens kou retour, iets waar het warenhuis structureel behoefte aan heeft. Zo komt ook de Bijenkorf tot een aanzienlijke energiebesparing.

De Nieuwe Kerk is voorts een studieobject op zichzelf. Sinds 2013 faciliteren we materiaal­studies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Helicon Conservation Services, met als doel meer kennis te vergaren over degeneratie van (museale) objecten. Net als alle andere kerken in Nederland heeft ook De Nieuwe Kerk baat bij onderzoeken ten behoeve van de instandhouding van cultureel erfgoed.

De Nieuwe Kerk, sponsors en subsidiënten

De Nieuwe Kerk heeft altijd voorop gelopen in sponsorwerving. Veel grote bedrijven zijn de afgelopen decennia sponsor van De Nieuwe Kerk geweest. Niettemin staat sponsoring ook voor kwetsbaarheid. Zeker na de financiële crisis en de volledige overvraging van het bedrijfsleven door de culturele sector is sponsoring ook een bedrijfsrisico. Daarom hebben we de afgelopen jaren gewerkt aan een nog ondernemender bedrijfsmodel waarbij de afhankelijkheid van sponsorinkomsten substantieel is verlaagd. We signaleren ook dat de fondsen in Nederland met minder middelen een groter aantal culturele instellingen moeten bedienen. De eerder genoemde steun van Stichting Ammodo voor Het Meesterwerk, gecontinueerd maar verlaagd, illustreert dit. We zijn er dan ook bijzonder trots op dat we in een relatief korte periode (2012–15) een ware financiële omslag hebben kunnen maken. Waar eerst de verhouding tussen de begrote inkomsten bij alle projecten 50% recettes en 50% sponsoring en subsidies bedroeg, zijn nu alleen de Wintertentoonstelling en Het Meesterwerk nog afhankelijk van sponsorinkomsten en subsidies. De projecten World Press Photo en Reis in de tijd worden volledig betaald door het publiek. Daarnaast hebben we de op­ en afbouwtijden drastisch teruggebracht. De Nieuwe Kerk is tussen de vier presentaties door hooguit enkele weken gesloten. Terwijl in voorgaande jaren drie van de twaalf maanden niemand het gebouw in kon.

De Nieuwe Kerk ontvangt geen structurele subsidie van de Rijksoverheid. De belangrijkste meerjarige bijdrage komt van de BankGiro Loterij. De Gemeente Amsterdam is een andere zeer gewaardeerde partner, die de afgelopen jaren ook een meerjarig perspectief bood. De bedrijfsvoering berust in essentie op twee pijlers, recettes en sponsor­/fondsengelden. De activiteitenkosten, waaronder kosten voor personeel, huur van het gebouw, verzekerings­premies, vormgeving, ontwerp en tentoonstellingsbouw, publiciteit, marketing en educatie, worden projectmatig begroot. Het streven is de kosten van de activiteiten zoveel mogelijk te dekken uit recettes en alleen waar nodig uit sponsorgelden. Andere serieuze inkomsten komen uit de Museumshop en de verhuur van zalen en aanpalende (winkel) ruimten.

24

Impressie van de tentoonstelling Ingehuldigd!, mei 2013

Cathelijne Broers en minister Kamp tijdens de opening van Ming, 3 oktober 2013

27

Bestuur en organisatie

De Nationale Stichting De Nieuwe Kerk is vertakt in een aantal onderling samenhangende stichtingen, elk met haar eigen doelstelling en bestuur.De samenhang tussen deze stichtingen is gewaarborgd op bestuursniveau.De aanbevelingen van de projectgroep Cultural Governance worden gevolgd.

Onze Vrienden

De Stichting Vrienden van De Nieuwe Kerk draagt zorg voor de vele Vrienden die zich verbonden weten met de kerk. De Stichting Vrienden is een aparte steunstichting met een onafhankelijk bestuur. De Stichting steunt specifieke projecten, zoals de vernieuwing van de verlichting in het gebouw, de aanleg van vloerverwarming en de publicatie van kinderboeken bij de Wintertentoonstellingen.

Een bijzondere groep wordt gevormd door onze zogenaamde Grote Vrienden. Dit zijn individuele donors die jaarlijks een bedrag ter beschikking stellen en in ruil hiervoor een aantal bijzondere privileges ontvangen.

Wie is wie?

Cathelijne Broers (kunsthistorica en bedrijfskundige) is directeur van De Nieuwe Kerk. Samen met Marlies Kleiterp (hoofd Tentoonstellingen), Sebastiaan Lagendaal (hoofd Facilitaire Zaken en Veiligheid), Mark van Kampen (Controller Financiële en Juridische Zaken) en Paul Mosterd (adjunct­directeur en hoofd Communicatie, Educatie & Marketing) leidt zij het team van De Nieuwe Kerk. Sietze Hepkema is voorzitter van het bestuur, dat voorts bestaat uit Bartout Gieben (penningmeester), Inge Kauer (secretaris), Oswald Coene, Johan Idema, Elmer Mulder en Herna Verhagen. Winnie Sorgdrager is bestuursvoorzitter van de Stichting Vrienden van De Nieuwe Kerk.

Wat doet De Nieuwe Kerk in de komende jaren?

– We bereiken met een zeer diverse en maatschappelijk relevante programmering een groter en nog gedifferentieerder publiek dan we al deden; gemiddeld 225.000 bezoekers per jaar.

– We slaan daarbij ook een nieuwe weg in: van tentoonstellingen over meestal andere culturen en godsdiensten naar tentoonstellingen die meer passen bij de tijd van nu, met een combinatie van kunst, cultuur, maatschappij, biografieën, geschiedenis en grote actuele thema’s.

– We delen ons ondernemerschap met anderen en we streven naar een nog efficiëntere bedrijfsvoering door samenwerking met andere instellingen.

– We vergroten onze publieksinkomsten naar 65% van de baten. In de Kunstenplanperiode 2013–16 was dit gemiddeld 55%. Sponsoring en private fondsen nemen 20% van de baten voor hun rekening.

– We zijn alert op educatie. Als het past in het curriculum van de scholen, pakken we ook groots uit en dan richten ons op grote groepen kinderen. We vernieuwen altijd. Voor onze Boeddha-tentoonstelling denken we aan lesmateriaal over Boeddha op een unieke boeddhistische educatieve leest geschoeid. Al het educatiemateriaal blijft digitaal meerjarig beschikbaar.

– We zorgen ervoor dat de kerk openbaar is en blijft. We gaan van drie maanden gesloten naar slechts enkele weken een ‘dichte deur’ aan de Dam.

– We initiëren projecten op het gebied van duurzaamheid die passen binnen de monumentale context en die andere partijen kunnen inspireren.