De mythe van het (ab)normale kind Paul van Geert Universiteit Groningen.
-
Upload
jonas-boer -
Category
Documents
-
view
214 -
download
0
Transcript of De mythe van het (ab)normale kind Paul van Geert Universiteit Groningen.
De mythe van het (ab)normale kind
Paul van Geert
Universiteit Groningen
De mythe …
1
het (ab)normale kind 3
Wat betekent “mythe”Wat betekent “mythe”
• my▪the
• 〈 de mythe (mannelijk); mythen/mythes 〉 • 1 vaak heilig, fictief verhaal van een volk
over zijn herkomst en godsdienst
• 2 〈 pejoratief 〉 ongegrond verhaal fabel
• 3 als juist aanvaarde maar ongefundeerde voorstelling
• my▪the
• 〈 de mythe (mannelijk); mythen/mythes 〉 • 1 vaak heilig, fictief verhaal van een volk
over zijn herkomst en godsdienst
• 2 〈 pejoratief 〉 ongegrond verhaal fabel
• 3 als juist aanvaarde maar ongefundeerde voorstelling
het (ab)normale kind 4
Over welke mythe gaat het hier? 1/2Over welke mythe gaat het hier? 1/2
• Kinderen worden ingedeeld op basis van categorieën als• Het normale kind• Of een kind met Autisme, Onveilige hechting,
Oppositioneel gedrag, Enuresis/encopris, ADHD, Leerproblemen, SLI en Dyslexie, Depressiviteit, Suïcidaliteit, Angststoornissen, Gedragsstoornissen en antisociaal gedrag, Schizofrenie, Eetstoornissen, Verslaving, Mentale handicaps, Persoonlijkheids-stoornissen
• Kinderen worden ingedeeld op basis van categorieën als• Het normale kind• Of een kind met Autisme, Onveilige hechting,
Oppositioneel gedrag, Enuresis/encopris, ADHD, Leerproblemen, SLI en Dyslexie, Depressiviteit, Suïcidaliteit, Angststoornissen, Gedragsstoornissen en antisociaal gedrag, Schizofrenie, Eetstoornissen, Verslaving, Mentale handicaps, Persoonlijkheids-stoornissen
het (ab)normale kind 5
Over welke mythe gaat het hier? 2/2Over welke mythe gaat het hier? 2/2
• Het is zeker geen mythe dat • deze stoornissen bestaan en leed veroorzaken• de problemen soms hardnekkig zijn• de problemen allerlei oorzaken hebben, van
biologische tot omgevingsoorzaken
• De mythe gaat over • het groeiende geloof in het feit dat deze
stoornissen verwijzen naar iets essentieels in het kind, naar iets dat het kind heeft
• En over de manier waarop daarmee moet worden omgegaan
• Het is zeker geen mythe dat • deze stoornissen bestaan en leed veroorzaken• de problemen soms hardnekkig zijn• de problemen allerlei oorzaken hebben, van
biologische tot omgevingsoorzaken
• De mythe gaat over • het groeiende geloof in het feit dat deze
stoornissen verwijzen naar iets essentieels in het kind, naar iets dat het kind heeft
• En over de manier waarop daarmee moet worden omgegaan
het (ab)normale kind 6
Welke ontmythologisering is nodig?Welke ontmythologisering is nodig?
• Deze categorieën • Verwijzen zelden naar iets <essentieels> <in>
het kind• Maar moeten worden begrepen
• In de context van concrete ontwikkelingsprocessen• In de context van het handelen van kinderen,
opvoeders, beleidsmakers, …
• Deze categorieën • Verwijzen zelden naar iets <essentieels> <in>
het kind• Maar moeten worden begrepen
• In de context van concrete ontwikkelingsprocessen• In de context van het handelen van kinderen,
opvoeders, beleidsmakers, …
het (ab)normale kind 7
De rol van impliciete vooronderstellingen
2
het (ab)normale kind 8
Impliciete vooronderstellingenImpliciete vooronderstellingen
• Onze kijk op verschijnselen wordt bepaald door een verzameling impliciete aannames, “wereldbeelden”• Ze bepalen onze evaluatie van de
verschijnselen• En ons handelen daarin
• Dat geldt evenzeer voor onze kijk op normaliteit, afwijkende en problematische ontwikkeling
• Onze kijk op verschijnselen wordt bepaald door een verzameling impliciete aannames, “wereldbeelden”• Ze bepalen onze evaluatie van de
verschijnselen• En ons handelen daarin
• Dat geldt evenzeer voor onze kijk op normaliteit, afwijkende en problematische ontwikkeling
het (ab)normale kind 9
Het klassieke wereldbeeld achter pathologieHet klassieke wereldbeeld achter pathologie
• Gezondheid en ziekte zijn twee categoriaal verschillende toestanden• De natuurlijke toestand is gezondheid
• Als een organisme geconfronteerd wordt met een pathogene invloed en zich niet voldoende kan verweren wordt het ziek
• De pathogene invloed kan ongedaan worden gemaakt door een curatieve tegen-invloed• Geneesmiddel, therapie, ….
• Waardoor het organisme tot de toestand van gezondheid terugkeert
• Gezondheid en ziekte zijn twee categoriaal verschillende toestanden• De natuurlijke toestand is gezondheid
• Als een organisme geconfronteerd wordt met een pathogene invloed en zich niet voldoende kan verweren wordt het ziek
• De pathogene invloed kan ongedaan worden gemaakt door een curatieve tegen-invloed• Geneesmiddel, therapie, ….
• Waardoor het organisme tot de toestand van gezondheid terugkeert
het (ab)normale kind 10
Achter het wereldbeeld ….Achter het wereldbeeld ….
• Impliciete vooronderstelling van categoriale verschillen• Bv ziek-gezond; ADHD of niet; autisme of niet
• Impliciete vooronderstelling van achterliggende essenties• Bv., ADHD als identificeerbaar achterliggend
kenmerk van gedrag• Bv., ADHD als verklaring van hyperactief
gedrag of aandachtsstoornissen
• Impliciete vooronderstelling van categoriale verschillen• Bv ziek-gezond; ADHD of niet; autisme of niet
• Impliciete vooronderstelling van achterliggende essenties• Bv., ADHD als identificeerbaar achterliggend
kenmerk van gedrag• Bv., ADHD als verklaring van hyperactief
gedrag of aandachtsstoornissen
Achter de klassieke opvattingen over normale ontwikkeling en (psycho)-pathologie schuilt een wereldbeeld van min of meer geïsoleerd opererende “essenties” en oorzakelijke factoren …
Voor veel soorten problemen en omstandigheden is dit wereldbeeld handig …Maar is het ook het beste wereldbeeld voor het begrijpen en handelen in de context van wat we ontwikkelingsstoornissen noemen?
Achter de klassieke opvattingen over normale ontwikkeling en (psycho)-pathologie schuilt een wereldbeeld van min of meer geïsoleerd opererende “essenties” en oorzakelijke factoren …
Voor veel soorten problemen en omstandigheden is dit wereldbeeld handig …Maar is het ook het beste wereldbeeld voor het begrijpen en handelen in de context van wat we ontwikkelingsstoornissen noemen?
het (ab)normale kind 11
Niets nieuws onder de zon ….Niets nieuws onder de zon ….
• Onze huidige problemen met verklaren en veranderen bestonden al binnen de klassieke Griekse filosofie• Plato: de essenties achter de verschijnselen• Heraclitus: alles beweegt, alles gaat in elkaar
over
• In de 19e eeuw kwam er een variant bij: studie van populaties om daarmee iets te zeggen over de individuen in die populatie
• Onze huidige problemen met verklaren en veranderen bestonden al binnen de klassieke Griekse filosofie• Plato: de essenties achter de verschijnselen• Heraclitus: alles beweegt, alles gaat in elkaar
over
• In de 19e eeuw kwam er een variant bij: studie van populaties om daarmee iets te zeggen over de individuen in die populatie
De categoriale benadering (bv impliciet in DSM-IV)De categoriale benadering (bv impliciet in DSM-IV)Maar onze inzichten in processen zijn over
het algemeen ontoereikend. Maar onze inzichten in processen zijn over het algemeen ontoereikend.
Het is moeilijk om het onderscheid tussen die twee niveaus goed te begrijpen
Het is moeilijk om het onderscheid tussen die twee niveaus goed te begrijpen
het (ab)normale kind 12
Categorisering en verschillen tussen kinderen
3
het (ab)normale kind 13
Vraag: hoe verschillen tussen kinderen in kaart brengen en benoemen
Vraag: hoe verschillen tussen kinderen in kaart brengen en benoemen• Vergelijk individuen op een onderliggend
waarneembaar kenmerk (bv. Verschillende kenmerken, testscores, …)
• Deel individuen in op basis van die vergelijking
• Definieer daarmee wat geldt als “afwijking” of stoornis
• Bijvoorbeeld de stoornis ABC ….
• Vergelijk individuen op een onderliggend waarneembaar kenmerk (bv. Verschillende kenmerken, testscores, …)
• Deel individuen in op basis van die vergelijking
• Definieer daarmee wat geldt als “afwijking” of stoornis
• Bijvoorbeeld de stoornis ABC ….
het (ab)normale kind
Twee verdelingen, twee onderscheiden categorieënTwee verdelingen, twee onderscheiden categorieën
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
9.00
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81 85 89 93 97
gemeten variabele
fre
qu
en
tie
Categorie 1 Categorie 2
Hebben
ABC
Hebben geen
ABC
het (ab)normale kind
0.00
0.50
1.00
1.50
2.00
2.50
3.00
3.50
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73 77 81 85 89 93 97
gemeten variabele
fre
qu
en
tie
Gemeten variabele
Eén verdeling met twee toppen, twee onderscheidbare categorieënEén verdeling met twee toppen, twee onderscheidbare categorieën
Hebben
ABC
Hebben geen
ABC?
het (ab)normale kind
0.00
0.50
1.00
1.50
2.00
2.50
3.00
50 60 70 80 90 100 110 120 130 140
gemeten variabele
fre
qu
en
tie
Gemeten variabele
Eén verdeling, continue overgang:Eén verdeling, continue overgang:
Hebben
ABC
Hebben geen
ABC
de klassieke statistische definitie van afwijking of stoornis
Verdeling van
ABC
het (ab)normale kind 17
Is deze statistische benadering dan niet verkeerd?Is deze statistische benadering dan niet verkeerd?
• Geeft een verdedigbare beschrijving van het steekproef- en populatieniveau
• Sluit aan bij het handelen op populatieniveau, namelijk beleid• Onderwijsbeleid, gezondheidszorg en ziekteverzekering
• Opvoeders, therapeuten handelen op het individuele niveau • het individu-in-context niveau
• Een veelgemaakte fout: • wat geldt op het beschrijvingsniveau van de populatie
geldt ook op het beschrijvingsniveau van handelings- en ontwikkelingsprocessen
• Geeft een verdedigbare beschrijving van het steekproef- en populatieniveau
• Sluit aan bij het handelen op populatieniveau, namelijk beleid• Onderwijsbeleid, gezondheidszorg en ziekteverzekering
• Opvoeders, therapeuten handelen op het individuele niveau • het individu-in-context niveau
• Een veelgemaakte fout: • wat geldt op het beschrijvingsniveau van de populatie
geldt ook op het beschrijvingsniveau van handelings- en ontwikkelingsprocessen
het (ab)normale kind 18
De procesbenadering
4
het (ab)normale kind 19
Wat houdt procesbenadering in?Wat houdt procesbenadering in?
• Een procestheorie is een theorie die uitlegt hoe de volgende stap in een proces voortkomt uit de vorige stap
• Een procestheorie is een theorie die uitlegt hoe de volgende stap in een proces voortkomt uit de vorige stap
stap1 stap2
• En op die manier uitlegt hoe een traject of veranderingsproces tot stand komt
• En op die manier uitlegt hoe een traject of veranderingsproces tot stand komt
• En uitlegt wat je moet doen om van de ene tot de andere stap te komen • En of, of onder welke condities je iets kunt doen …
• En uitlegt wat je moet doen om van de ene tot de andere stap te komen • En of, of onder welke condities je iets kunt doen …
het (ab)normale kind 20
Steekproef en procesSteekproef en proces
Een relatie die geldt over een steekproef geldt niet noodzakelijk voor een proces• Bijvoorbeeld relatie snelheid van typen en aantal fouten in steekproef en bij een typist(e)
Een relatie die geldt over een steekproef geldt niet noodzakelijk voor een proces• Bijvoorbeeld relatie snelheid van typen en aantal fouten in steekproef en bij een typist(e)
• Hoe kan iemand sneller en met minder fouten leren typen?
Steekproef
0
5
10
15
20
25
0 5 10 15 20 25snelheid
typ
fou
ten
Steekproef
0
5
10
15
20
25
0 5 10 15 20 25snelheid
typ
fou
ten
Typist(e)
0
5
10
15
20
25
0 5 10 15 20 25snelheid
typ
fou
ten
Typist(e)
0
5
10
15
20
25
0 5 10 15 20 25snelheid
typ
fou
ten
het (ab)normale kind 21
Procestheorieën voor opvoeding en ontwikkelingProcestheorieën voor opvoeding en ontwikkeling
• Klassieke procestheorie: leertheorie• Veel gebruikt in problematische
onderwijscontexten• Bezwaren…
• Theorie van Complexe, niet-lineaire, Dynamische en Adaptieve Systemen• Een moderne procestheorie• Waarvan we enkele voor vandaag belangrijke
kenmerken zullen bespreken
• Klassieke procestheorie: leertheorie• Veel gebruikt in problematische
onderwijscontexten• Bezwaren…
• Theorie van Complexe, niet-lineaire, Dynamische en Adaptieve Systemen• Een moderne procestheorie• Waarvan we enkele voor vandaag belangrijke
kenmerken zullen bespreken
het (ab)normale kind 22
Complex en adaptief …Complex en adaptief …
• Complexe systemen• veel elkaar beinvloedende componenten
• Kind-klasgenoten-leerkracht-ouders-hulpverleners- …• Op verschillende organisatieniveaus: individuen, school, beleid,
…
• Adaptief systeem• Participanten proberen hun belangen te
realiseren• Handelen is een transactioneel proces
• “je geraakt door elkaar besmet”
• en transacties leiden tot evenwichtstoestanden
• Complexe systemen• veel elkaar beinvloedende componenten
• Kind-klasgenoten-leerkracht-ouders-hulpverleners- …• Op verschillende organisatieniveaus: individuen, school, beleid,
…
• Adaptief systeem• Participanten proberen hun belangen te
realiseren• Handelen is een transactioneel proces
• “je geraakt door elkaar besmet”
• en transacties leiden tot evenwichtstoestanden
Voorbeeld belangenaspect in een adaptief systeem• welke processen resulteren uit de interacties tussen de belangen van ouders – kinderen – hulpverleners - verzekeraars bij een diagnose “ADHD”, “dyslexie”, …
Voorbeeld belangenaspect in een adaptief systeem• welke processen resulteren uit de interacties tussen de belangen van ouders – kinderen – hulpverleners - verzekeraars bij een diagnose “ADHD”, “dyslexie”, …
het (ab)normale kind 23
Zelf-organiserende en zelf-instandhoudende toestandenZelf-organiserende en zelf-instandhoudende toestanden
• De meeste complexe processen zijn zelf-organiserend• Gebruikmakende van alle beschikbare
kenmerken• Bv. Geen “genetische blauwdruk”
• En leiden in veel gevallen tot zelf-instandhoudende toestanden• Voorbeeld: de genoemde gedragsstoornissen
als zelf-instandhoudende toestanden op verschillende niveaus: kind – volwassene – school - behandeling
• De meeste complexe processen zijn zelf-organiserend• Gebruikmakende van alle beschikbare
kenmerken• Bv. Geen “genetische blauwdruk”
• En leiden in veel gevallen tot zelf-instandhoudende toestanden• Voorbeeld: de genoemde gedragsstoornissen
als zelf-instandhoudende toestanden op verschillende niveaus: kind – volwassene – school - behandeling
Kernvraag• hoe komen we uit de zelf-instandhoudende proces-cyclus• en hoever kunnen we komen, gegeven dit vertrekpunt en de beschikbare middelen, mensen, mogelijkheden …
Kernvraag• hoe komen we uit de zelf-instandhoudende proces-cyclus• en hoever kunnen we komen, gegeven dit vertrekpunt en de beschikbare middelen, mensen, mogelijkheden …
het (ab)normale kind 24
Van elkaar afhankelijke tijdschalen 1/2Van elkaar afhankelijke tijdschalen 1/2
• Korte-termijn tijdschaal van het handelen• Belangen-context-middelen• Handelen is een manier om je problemen op te lossen,
mits je belang hebt bij die oplossing• Ast nait ken zoas ‘t mout, din mout ‘t moar zoas ‘t ken
• Lange-termijn tijdschaal van ontwikkeling• Door de hoge mate van plasticiteit van de menselijke
hersenen is menselijke ontwikkeling, leren, …, mogelijk
• Korte-termijn tijdschaal van het handelen• Belangen-context-middelen• Handelen is een manier om je problemen op te lossen,
mits je belang hebt bij die oplossing• Ast nait ken zoas ‘t mout, din mout ‘t moar zoas ‘t ken
• Lange-termijn tijdschaal van ontwikkeling• Door de hoge mate van plasticiteit van de menselijke
hersenen is menselijke ontwikkeling, leren, …, mogelijk
het (ab)normale kind 25
Van elkaar afhankelijke tijdschalen 2/2Van elkaar afhankelijke tijdschalen 2/2
• De tijdschalen zijn van elkaar afhankelijk• Je handelingsmogelijkheden zijn afhankelijk van
je ontwikkelingsniveau• Maar in een opvoedingssituatie worden die
mogelijkheden nu juist uitgebreid doordat je hulp krijgt van competentere andere personen (onderwijs…)
• Je ontwikkeling verloopt via het handelen• Hoe in het handelen allerlei aspecten samenkomen…• De spanning tussen zelf-instandhoudende
probleemsituaties en de ruimte voor verandering
• De tijdschalen zijn van elkaar afhankelijk• Je handelingsmogelijkheden zijn afhankelijk van
je ontwikkelingsniveau• Maar in een opvoedingssituatie worden die
mogelijkheden nu juist uitgebreid doordat je hulp krijgt van competentere andere personen (onderwijs…)
• Je ontwikkeling verloopt via het handelen• Hoe in het handelen allerlei aspecten samenkomen…• De spanning tussen zelf-instandhoudende
probleemsituaties en de ruimte voor verandering
het (ab)normale kind 26
De boodschap-om-mee-naar-huis-te-nemen
5
het (ab)normale kind 27
Meeneem boodschap 1/2Meeneem boodschap 1/2
• Diagnostische categorieën als ADHD, dyslexie, … • Verwijzen niet naar onderliggende essenties• Maar naar geleidelijke overgangen
• De manier waarop ze worden gebruikt en begrepen• Verandert ze in schijnbaar essentiële
verschillen tussen kinderen• En geraakt steeds verder verweven in
ongewenste conflicten tussen belangen
• Diagnostische categorieën als ADHD, dyslexie, … • Verwijzen niet naar onderliggende essenties• Maar naar geleidelijke overgangen
• De manier waarop ze worden gebruikt en begrepen• Verandert ze in schijnbaar essentiële
verschillen tussen kinderen• En geraakt steeds verder verweven in
ongewenste conflicten tussen belangen
het (ab)normale kind 28
Meeneem boodschap 2/2Meeneem boodschap 2/2
• Veel kenis over diagnostische categorieën…• Is gebaseerd op het populatieniveau en heeft betekenis op
het handelingsniveau van beleid• Maar wordt te gemakkelijk onterecht vertaald naar kennis
over (be)handelen
• Voor ouders, opvoeders, hulpverleners, …• Moeten diagnostosche categorieën betekenis hebben in
het perspectief van ontwikkelings-gericht handelen• Met oog voor de complexiteit en het zelf-organiserende
karakter van het proces
• Veel kenis over diagnostische categorieën…• Is gebaseerd op het populatieniveau en heeft betekenis op
het handelingsniveau van beleid• Maar wordt te gemakkelijk onterecht vertaald naar kennis
over (be)handelen
• Voor ouders, opvoeders, hulpverleners, …• Moeten diagnostosche categorieën betekenis hebben in
het perspectief van ontwikkelings-gericht handelen• Met oog voor de complexiteit en het zelf-organiserende
karakter van het proces