De Molenvriend 45

Uitgave van de verenigingMolenvrienden Land van Cuijk

Nr. 45

VERENIGING MOLENVRIENDEN LAND VAN CUIJKwww.molens.net/landvancuijk

BESTUUR

VOORZITTER Mari Goossens D. Boutsstraat 25Tel. 0485-573815 5831 VN BOXMEER

SECRETARIS Don Werts Straatkantseweg 28Tel. 0485-322460 5443 NC HAPSFax 0842-110623 E-mail:

[email protected] Perry Hendriks De Vang 20

Tel. 0485-322872 5437 BP BEERSBESTUURSLEDEN Frits Harteman Bilderbeekstraat 23

Tel. 0485-572271 5831 CW BOXMEERHans Heijs Steenstraat 85ATel. 0485-577330 5831 JC BOXMEER

COMMISSIES

ARCHIEFCOMMISSIE Tel. 0485-313647 Isabellalaan 305431 GW CUIJK

LEDENADMINISTRATIE Tel. 0485-322460 Straatkantseweg 28Fax 0842-110623 5443 NC HAPSGIRONUMMER: 4008385 onder vermelding adres penningmeester

MOLENARCHIEF Tel. 0485-313647 Isabellalaan 30LAND VAN CUIJK 5431 GW CUIJK

Eenieder kan na afspraak het archief raadplegen

BIOTOOPWACHT Tel. 0485-313298 Moleneind 4LAND VAN CUIJK 5431 HW CUIJK

DE MOLENVRIEND 45

ColofonJaargang 17, nummer 3, oktober 2001Lijfblad van de vereniging Molenvrienden Land van Cuijk, opgericht in 1984.De Molenvriend wordt gratis toegezonden aan de leden van de vereniging. De contributie hiervoor is ƒ 22,04 of• 10,--. Aanmelding kan geschieden door het bewuste bedrag te storten op de girorekening van de vereniging. DeMolenvriend is een advertentiemedium.

REDACTIE Harry Daverveld Frits HartemanPeter Simons Marko SturmBen Verheijen

REDACTIEADRES Bilderbeekstraat 23 5831 CW BOXMEERof e-mail: [email protected]

VERDER WERKTE(N) MEE Mari Goossens, Hans Heijs en Stefan Willems

ILLUSTRATIES J. Coopmans, Mari Goossens, Frits Harteman,Marko Sturm, Jos Verberk en Stefan Willems

VOORPAGINA De molen “De Reus” te Gennep(foto J. Coopmans)

De Molenvriend 45, oktober 2001 pagina 3

pagina 2 Colofonpagina 3 In dit nummer

Van de redactiepagina 4 Mededelingen van het bestuurpagina 5 Informatieborden bij molens Land van Cuijk

verslag van de onthulling van het informatiebord van de Hapse molendoor: Marko Sturm

pagina 6 Mijn grootvader Sjef Kessels kon koren malen met zijn ogen dichtover de geschiedenis van de Cuijkse molen

door: Stefan Willemspagina 10 Gebruik van wiekstanden

samenvatting van de gemaakte afspraken over het toepassen van de wiekstandendoor: Marko Sturm

pagina 12 Een molen in Noord-Limburgeen uitgebreid artikel over molen “De Reus” te Gennep

door: Marko Sturmpagina 16 De Maltezer molen

door: Mari Goossenspagina 18 Aan de licht

een molenaar stelt zich voor...door: Hans Heijs

pagina 19 Molens in de regioactuele informatie over de molens in onze omgeving

door: Frits Harteman en Ben Verheijen

In dit nummer

Van de redactieU zult wel opkijken, alweer een Molenvriend. Inder-daad, we zijn er tot onze eigen verbazing in geslaagdzo kort na het verschijnen van nummer 44 een nieuweuitgave van de Molenvriend het licht te doen schijnen.Het moet gezegd worden, het heeft ditmaal niet eenszo heel veel moeite gekost om aan kopij te komen.Onze noodkreet op de laatst gehouden molenaarsver-gadering heeft blijkbaar geholpen, hetgeen niet weg-neemt dat we de inzenders uiteraard dankbaar zijnvoor hun medewerking.

Verder zijn we verheugd u mede te kunnen delen datde redactie uitgebreid is met twee nieuwe leden t.w.Peter Simons en Harry Daverveld. Wij hopen dat wedoor hun medewerking in staat zijn de Molenvriendin de toekomst frequenter en regelmatiger te kunnenlaten verschijnen.

In dit nummer treft u weer diverse artikeltjes aan waar-voor we u gemakshalve verwijzen naar “In ditnummer”. Zoals we in ons vorig nummer reeds ver-meld hebben, zijn een viertal molens in Noord-Lim-burg in de rubriek Molens in de regio opgenomen,zodat u voortaan ook over deze molens het laatstenieuws kunt vernemen voor zover dat ons bekend is.Voor wat “de Reus” betreft, vindt u in dit nummereen artikel van de hand van ons redactielid MarkoSturm.

Tot slot, een zwaluw maakt nog geen zomer, dus blijfuw kopij inzenden. U helpt er niet allen de redactiemee maar de gehele vereniging.

de redactie

De Molenvriend 45, oktober 2001pagina 4

Mededelingenvan het bestuur

Bij overname van artikelen en/of foto's, auteur eneventuele bron(nen) vermelden. Tevens hiervanmelding maken bij de uitgeefster of redactie vandit blad.

De redactie stelt zich niet aansprakelijk vooreventueel gemaakte fouten of anderszins ontstaneongemakken.

Afgelopen zomer stonden de activiteiten binnen devereniging niet stil. In juli werd een molenaarsverga-dering georganiseerd op de molen in Haps. Op dezeavond werden tevens de informatieborden officieelin gebruik genomen.

Verder werd er een werkgroep opgericht bestaandeuit Jos Verberk, Ben Verheijen, Mari Goossens, FritsHarteman en Don Werts, om op zondag 10 maart2002 de vijfde editie van Molendag Land van Cuijkte kunnen gaan organiseren. Inmiddels zijn er reedspersberichten uit naar de kwartaalbladen in molenlanden is er een speciale plaats binnen de website(www.molens.net/landvancuijk) in het leven geroe-pen om de (laatste) details voor deze dag te kunnenbeheren. Besloten is gedurende deze dag de vereni-gingsstand op de Hapse molen te plaatsen.

Op genoemde molenaarsvergadering werd ook nogde redactie nieuw leven ingeblazen dankzij de toe-gezegde assistentie van Harry Daverveld, Peter Si-mons en Ben Verheijen. Een vijf man sterke club kannu werken aan de realisatie van ons lijfblad, waarvanu nu het resultaat onder ogen heeft!

Van de in het voorjaar uitgebrachte video over demolens in het Land van Cuijk zijn er inmiddels ruim20 verspreid onder de leden. Dit relatief hoge getalmogen we interpreteren als een compliment.

Binnen het bestuur kwamen enkele molens in de regiouitgebreid ter sprake. Naast de gebruikelijke updateover het reilen en zeilen van de Molenstichting DeHoop in Beers met het doel restauratie van genoemdemolen in dit dorp, kwam ook de molen van Rijkevoortaan bod. De molen werd namelijk plotseling door degemeente stilgelegd in verband met de technischestaat van de windpeluw. Gesprekken tussen en daaruit

voortvloeiende acties voor de MolenstichtingBoxmeer, de molenaars, de gemeente en molenmakerBeijk, zullen aan deze situatie hopelijk snel een eindemaken.

Recent kwam ook De Hamse Molen te Wanroij inbeeld. Of beter gezegd uit beeld, gezien de plannenter uitbreiding van het industrieterrein aan de zuidkantvan dit dorp die tot op minder dan 100 meter van demolen ophouden te bestaan. De biotoop van de molenlijkt hierdoor gevaar te lopen. De vereniging zal inieder geval protest aantekenen, al is het alleen al voorde visuele schade die de nieuwe bebouwing in relatietot de molen zal aanrichten!

de secretaris

Agendawoensdag 21 november 2001Molenaarsvergadering

zaterdag 19 januari 2002Gezamenlijke maaltijd

zondag 10 maart 2002Molendag Land van Cuijk

dinsdag 19 maart 2002Jaarvergadering

weekend 22 en 23 juni 2002Brabants Molenweekend


Het zal de bezoekers van de molens in het Land vanCuijk wellicht opgevallen zijn dat bij de molens sindsdeze zomer informatieborden te vinden zijn met infor-matie over de molen en over de Vereniging Molen-vrienden Land van Cuijk.

Het idee voor deze borden ontstond zo’n twee jaargeleden. Alhoewel er in het begin twijfels waren overde haalbaarheid van het project, werd er toch eenwerkgroep gevormd, bestaande uit Harry Daverveld,Mari Goossens en Ben Verheijen.

Vergaderingen bij de commissieleden thuis gaven devolgende eisen voor het bord: het bord moest niet tegroot zijn, om lelijke plaatjes van de molen te ver-mijden; verder moest het bord vandaal- en weerbe-stendig zijn. Qua inhoud moest er ruimte komen vooreen vaste rubriek met informatie over de molen enonze vereniging en een variabele rubriek met infor-matie naar keuze van de molenaar. Deze ruimte kanbijvoorbeeld ingevuld worden met actuele informatieover molendagen.

De volgende stap was het vragen van toestemmingaan de gemeenten. Borden mogen immers niet zo-maar geplaatst worden, zeker niet bij molens dieeigendom van de gemeente zijn. Verder werd de ge-meenten verzocht een financiële bijdrage vanƒ 600,00 (EUR 272,27) te doen, omdat de kosten voorde borden buiten het normale budget van onze ver-eniging vielen.Alle gemeenten reageerden positief op het voorstel,al duurde het bij gemeente Boxmeer (drie molens)wel erg lang. Wel moet gezegd worden dat gemeenteBoxmeer daarna snel betaalde.

In de afgelopen periode zijn de borden besteld envervolgens geplaatst door de leden van de werkgroep.

Speciaal het vermelden waard is de hulp van onzenieuwe molenaar-in-opleiding Hans Selten. De plaat-sing van de borden is gedaan in overleg met de mole-naars en de gemeenten. Hierbij is speciaal aandachtbesteed aan mogelijkheden voor maken van foto’s.Als het goed is, blijft het bij alle molens mogelijkfoto’s te maken, zonder dat het bord een storend ele-ment vormt.

Toen iedereen van een bord was voorzien, was hettijd voor een officiële onthulling. Dit gebeurde tijdensde molenaarsvergadering op de “Maria” te Haps, opdinsdagavond 10 juli. Het bord hing verborgen achtereen grote vlag van de molenstichting Noord-Brabant,door middel van het doorknippen van een touw maak-te Mari Goossens, voorzitter van de Vereniging Mo-lenvrienden Land van Cuijk, het bord zichtbaar. Ditdeed hij niet voordat hij een toespraak had gehouden,waarin hij de geschiedenis van de totstandkoming vanhet bord vertelde (zoals U ook kunt lezen in dit artikel)en de sponsors, penningmeester en alle anderen diehulp geboden hadden, bedankte voor hun medewer-king.

Momenteel zijn de borden nog gevuld met informatiedie de molenaars zelf gemaakt hebben. Het is de be-doeling dat in ieder geval de informatie over de ver-eniging in alle borden gelijk wordt. Een en ander zalwaarschijnlijk gecoördineerd worden door onze se-cretaris Don Werts.

Namens de informatiebordencommissie wil ik vanafdeze plaats de wens overbrengen dat de borden bij-dragen aan de saamhorigheid binnen en de herken-baarheid van onze vereniging.

Marko Sturm

Informatieborden bijmolens Land van Cuijk

Voorzitter verricht onthulling informatiebordMariamolen


Toen mijn grootvader Sjef Kessels in 1977, samenmet Niek Wortman, begon met de opleiding van vrij-willig molenaar in het Land van Cuijk werd er regel-matig gevraagd aan hem of hij de aspirant-molenaarsgoed kon leren koren te malen. “Je moet twee jaarlang elke dag op de molen zijn en als je het in devingers hebt, leer je het dan wel,” was zijn antwoord.

Als molenaarskleinzoon zag ik hem dan aan de maal-bak staan, in de ene hand had hij de licht, een touwwaarmee hij de bovenste steen kon lichten, en metzijn andere hand voelde hij of het meel goed gemalenwas. Goed malen is een hele kunst en mijn grootvaderkon koren malen met zijn ogen dicht. Het gemalenmeel werd opgevangen in zakken waar Kessels’ naamopgedrukt stond. Deze zakken mocht ik dan als jon-gen van 4 jaar samen met mijn vader, die werkzaamwas in het molenbedrijf, met de oude Opel Blitz weg-brengen naar de boeren in de wijde omtrek. Als iknu, dertig jaar later, door de molen loop, zie ik ditnog allemaal in mijn gedachte gebeuren. Alleen nuzonder mijn grootvader Sjef de mulder zoals hij inCuijk genoemd werd. Ik vraag me wel eens af hoehij het gevonden zou hebben, als hij wist dat zijnkleinzoon nu aankomend molenaar is op de Jan vanCuijk.

Molen Jan van Cuijk heeft een turbulente geschie-denis achter de rug. Als ik me verdiep in de diversemolenboeken en archieven kan ik alleen maar conclu-deren dat de molen volgens opschrift op de baard in1860 gebouwd moet zijn. Bewijzen hiervoor heb ikdestijds niet kunnen vinden. Pas in 1877 komt demolen voor in de oude stukken. In dat jaar koopt land-bouwer Gerard Derks de korenmolen. Hij stond er

Mijn grootvader SjefKessels kon koren malen

met zijn ogen dichtOver de turbulente geschiedenis van de Jan

van Cuijk

dus al, zodat het bouwjaar op de baard juist kan zijn.Vijf jaar houdt hij de molen draaiend, voordat PieterIsaak Groen, beter bekend omdat hij later burgemees-ter werd van Cuijk, de Cuijkse wind-, graan en schors-molen koopt. Later gaat de molen in eigendom overnaar Vincent van Riet, Willem van der Stappen en

Molen Jan van Cuijk met molenaar Sjef Kessels


weer later naar de Mookse herbergier Gerard Wil-lems. Het geslacht Willems zou de molen tot in detweede wereldoorlog in bezit houden. Als ik mijn fa-miliestamboom bekijk, dan moet ik opmerken dat de-ze generatie Willems ook voorkomt in mijn familie.

De oorlog ging aan de Jan van Cuijk niet geruisloosvoorbij. In de meidagen van 1940 kwam de molenonder Duits vuur te liggen. De beschadigingen aande molen vielen mee, maar de schuur naast de molenbrandde geheel af. Na het begin van de oorlog werdde molen gerestaureerd. Hij kreeg hierbij zijn witteuiterlijk en Van Bussel-stroomlijnneuzen. Het huidigepakhuis werd aangelegd en verving de belt aan deoostzijde. Op 21 november 1942 werd de molen her-opend.

Op 15 juni 1943 nam mijn grootvader de Jan vanCuijk over van weduwe P. Willems-Bernards. De mo-len was toen vanaf 1918 in hun bezit, verkregen uiteen erfenis. Sjef Kessels kocht in 1931 samen metzijn broer Martien de molen in Heijen. De beide, uitMeerlo afkomstige, molenaars bemaalden samen de-ze molen. Sjef Kessels had inmiddels verkering ge-

kregen met Maria Derksen. Maria Derksen was werk-zaam in het naast de molen gelegen café-restaurant,dat uitgebaat werd door de vrouw van mijn groot-vaders broer Martien. Hij verliet na een boedelschei-ding in 1942 de Heijense molen.Sjef Kessels huurde in Cuijk de, pas gerestaureerde,molen van de net weduwe geworden Willems-Ber-nards. Dagelijks kwam hij op de fiets van Heijen naarCuijk, totdat het tijdelijk woonhuis onder in het pak-huis gereed was. Op 15 juni 1943 nam Kessels demolen over van de weduwe Willems. Mulder Kesselshad niet lang plezier van de gerestaureerde molen.Tijdens de Geallieerde operatie Market Garden wistenAmerikaanse paratroepen van het 82-parachutisten-brigade Cuijk snel te veroveren. De overzijde van deMaas bij Cuijk bleef echter in Duitse handen. Vanachter de Cuijkse spoorlijn beschoot de Amerikaanseartillerie Mook onophoudend. Op hun beurt bescho-ten de Duitsers Cuijk van over de Maas.

De Korenmolen Jan van Cuijk, die dicht aan de Maasligt, kreeg twee voltreffers te verwerken. Deze veroor-zaakten twee grote gaten in de molenromp en vernie-tigden bijna het gehele binnenwerk. Het wiekenkruis,

Tijdens de oorlog werd de Jan van Cuijk zwaargehavend

Op deze foto van de Jan van Cuijk is duidelijkzichtbaar dat de balie vroeger verticale planken

had.


dat immers net nieuw was, en de kap bleven gelukkigonbeschadigd. Wel was het een wonder dat de rompniet in elkaar zakte.

Na de oorlog werd de schade snel hersteld. De stroom-lijnneuzen werden nu uitgerust met remkleppen. Indeze zelfde periode verhuisde het molenaarsgezin vande woning in het pakhuis naar de 100 meter zuidelijkgelegen molenaarswoning.

In 1959 worden de lasten van de molen voor mulderKessels toch te groot. Vooral het schilderwerk wordtte duur. De gemeente weigert de sloop van deze dannog in goede staat verkerende molen. Wel sluit zij demolen aan op het elektriciteitsnet. Zo ontstond onderin de molen een mechanische maalderij.

Op deze manier kon mulder Kessels het redden tot1971. Toen was het voor hem niet meer mogelijk omde molen te onderhouden en schoot de gemeenteCuijk te hulp door de, inmiddels op de monumenten-lijst geplaatste, molen te kopen.

In 1977 komt vrijwillig molenaar Niek Wortman opde Jan van Cuijk. Samen met mulder Kessels verzorgthij de opleiding voor zestien vrijwillig molenaars. Nahet overlijden van mijn grootvader neemt Niek hetbeheer over. De tweede geslaagde vrijwilliger, BenVerheijen, neemt in 1981 het beheer over van Niek.

Nu is wel de geschiedenis van de Jan van Cuijk nog-maals beschreven, maar over mezelf heb ik het nogniet gehad. Zoals hierboven al bleek, ben ik de klein-zoon van de laatste beroepsmulder van deze molen.Ik heb mijn hele leven al interesse gehad in molens.Dit kan ook niet anders, want het is me met de paple-pel ingegoten. Ik liep in mijn jeugd bijna dagelijksop de molen rond, totdat ik naar school moest. Dik-wijls was ik na schooltijd en op zaterdagen bij mijnopa op de molen.Het was op een decemberavond toen ik weer eens bijmijn grootouders logeerde, dat ik mijn grootvadervroeg of ik het dikke Brabants Molenboek mocht in-zien. Ik wilde namelijk een spreekbeurt voorbereiden.Dit moet op de lagere school geweest zijn toen ik inde vijfde klas zat. Hij gaf mij het boek en zei: “Jongendoe er maar wat mee, het is voor jou.” Het was ookdie avond dat mijn grootvader een noodlottig ongevalkreeg. Aan de gevolgen hiervan is hij enkele dagenlater overleden. Dit voorval heeft destijds op mij zo’ndiepe indruk gemaakt, dat ik al snel besloot dat ik

ook molenaar wilde worden. In 1983 ben ik begonnenals officieel leerling-molenaar op de Jan van Cuijk.Al snel ben ik gaan zwerven langs diverse molens inhet Land van Cuijk. Op nationale molendag in 1984ben ik bij Johan Reijnders op de Korenbloem in Millterechtgekomen. Johan was immers net geslaagd enkon wel wat hulp gebruiken. Na wat afgewisseld tehebben met o.a. de Luctor et Emergo te Rijkevoort,kwamen we uiteindelijk terecht op de Heimolen inSt.-Hubert. Op deze molen hebben we ruim 2 jaargedraaid.

In 1988 ben ik samen met Johan Reijnders gaandraaien op de nieuw gebouwde standerdmolen deNeije Kreiter in Volkel. De voorganger van deze mo-len brandde in 1983 af in een novemberstorm. Omdatde vroegere molenaar van deze molen inmiddels wasoverleden, zijn we via Nol Naaijkens op deze molenterechtgekomen. Een geheel nieuw gebouwde stan-derdmolen was destijds een hele uitdaging. Ik hebhier dan ook altijd met plezier gedraaid.Mijn opleiding heb ik destijds op een laag pitje gezet,deels omdat ik het zelf niet altijd eens was met demanier van opleiden en examineren, en deels omdatde gemeente Uden dit ook niet verlangde.

Het geheel kreeg plots een andere wending toen ikvorig jaar met Ben Verheijen in contact kwam. Hijnodigde me uit om weer eens aan te komen op de Janvan Cuijk. En toen ik weer door deze molen liep kwa-men de herinneringen uit mijn jeugd weer omhoog.

Molen Jan van Cuijk heeft toch een speciale plek inmijn leven. Het is immers de plek waar ik mijn jeugddoorgebracht heb. Het is de plek waar mijn grootou-ders ruim 35 jaar hard gewerkt hebben. Het is de plekwaar mijn ouders gewoond hebben en getrouwd zijn.En als laatste is het de plek waar ik mijn vrouw Biancaheb leren kennen, zij woonde immers naast dezemooie molen. Ik kan haast niet anders zeggen dandat de Jan van Cuijk mijn plek is. En gelukkig was erdie plek; molenaar Ben Verheijen bood mij aan omop deze molen te komen draaien. Onlangs heb ik dedraad weer opgepakt. Ik hoop in het voorjaar mijndiploma tot molenaar te behalen om zo de Jan vanCuijk nog jarenlang draaiende te kunnen houden. Ver-der hoop ik nog lang de bezoekers van deze molen tekunnen vertellen: “mijn grootvader Sjef Kessels konkoren malen met de ogen dicht...”

Stefan Willems


MolendagLand van Cuijk

zondag 10 maart2002

11:00 – 17:00 uur

Informatie:

0485 - 322460

www.molens.net/landvancuijk/molendag

Organisatie: vereniging Molenvrienden Land van Cuijk

tekening: De Hamse molen te Wanroij, Jos Verberk

Verdere informatie volgt in volgende nummers van dit blad.


Enige tijd geleden stelde Jan Selten voor om binnenhet Land van Cuijk afspraken te maken over het toe-passen van de wiekstanden. Deze afspraken zoudenwe dan door middel van een artikel in De Molen-vriend vastleggen.Op de molenaarsvergadering van 10 juli 2001 hebbenwe definitieve afspraken gemaakt, zodat wij nu ditartikel kunnen presenteren. In het artikel herhalen wenog eens de wiekstanden, zoals die in het Land vanCuijk altijd gebruikt zijn (zie de aparte bladzijde) enwe leggen de afspraken over het toepassen van dewiekstanden vast.

VreugdZoals U in eerdere nummers van De Molenvriendkunt lezen (zie bijvoorbeeld De Molenvriend 40,pagina 5 (1999) en De Molenvriend 44, pagina 5–6(2001)) is het min of meer een traditie om de molenin de vreugd te zetten en te versieren, om zo een hu-welijk luister bij te zetten. We moeten de vreugde-stand dus gebruiken bij het huwelijk van de molenaar-(ster) en bij 25-, 40- en 50-jarig huwelijk. Zoals ooktot nu toe steeds gebeurd is, zetten we de molen vande desbetreffende molenaar(ster) in de vreugd.

Bij de vreugdstand hoort natuurlijk versiering. In hetverleden bleef dit beperkt tot vlaggenlijnen, vlaggenin de toppen, gevlochten zeil en cijfers en letters. Opdit moment zijn Robbert Verkerk en Sytske Verheyendruk bezig om een volledige set mooimakersgoed tevervaardigen. Wanneer dit gereed is, kunnen we demolens bij feestelijkheden nog mooier versieren.

GeboorteAls er in de familie van de molenaar(ster) een geboor-te is, dan kan de molenaar de molen in de geboorte-stand (laten) zetten. De stand kan toegepast wordenbij geboorte van kinderen of kleinkinderen van demolenaar(ster). Net als bij de vreugdestand, wordtde geboortestand alleen toegepast op de molen vande desbetreffende molenaar(ster).

RouwAls in de familie van de molenaar een sterfgeval is,dan kan de molenaar als teken van rouw zijn molenin de rouwstand zetten.

We spreken af dat, als een van de molenaars in hetLand van Cuijk komt te overlijden, we als teken vanmedeleven met de nabestaanden van de desbetreffen-

Gebruik van wiekstandende molenaar(ster) alle molens in onze streek in derouw zetten. We proberen dan zo snel mogelijk nahet overlijden alle molens in de rouw te zetten, voorminimaal 8 dagen. Tussendoor kan er dan wel metde molens gedraaid worden, als dan bij het stilzettenmaar weer de rouwstand aangehouden wordt, totdatde 8 dagen volgemaakt zijn. In de praktijk zal het erop neerkomen, dat de molen na het draaien op deeerste zaterdag na het verstrijken van de periode van8 dagen weer gewoon recht weggezet wordt.Op de molen van de overleden molenaar kan de rouw-stand veel langer gebruikt worden, bijvoorbeeld eenmaand.

We zullen de rouwstand op alle molens niet alleengebruiken bij het overlijden van een van de vrijwilligemolenaars in onze regio, maar ook bij het overlijdenvan mensen die als beroepsmolenaar in deze regiowerkzaam zijn geweest, zoals bijvoorbeeld Gerrit vande Berg (voormalig beroepsmolenaar op de Martinuste Beugen). We passen dan dezelfde afspraken toeals bij een vrijwillig molenaar uit het Land van Cuijk.

Mocht een van de vrijwillige molenaars in onze streekoverlijden, dan moeten we elkaar laten weten dat demolens in de rouw gezet moeten worden. Dit kunnenwe per telefoon aan elkaar doorgeven, in de volgordezoals die vaak achter in De Molenvriend staat, op depagina “Molenbezoek Land van Cuijk”. Hier staande telefoonnummers van de molenaars bij. Deze lijstis ook altijd te vinden op Internet:http://home.wxs.nl/~donwerts/bezoek.htm.

Nu we afspraken hebben over het toepassen van derouwstand bij overlijden van molenaars in deze streek,kunnen individuele molenaars natuurlijk nog altijdde rouwstand gebruiken bij het overlijden van beken-de molenaars uit de provinciale of nationale molenwe-reld.

Wiekstanden Land van CuijkWe zullen dus de wiekstanden van het Land van Cuijkaanhouden, omdat dit een belangrijke streekgewoonteis. Omwille van de duidelijkheid, staan de wiekstan-den in het Land van Cuijk in dit artikel nogmaalsafgedrukt.

Tekst en foto’s: Marko Sturm


Wiekstanden in het Land van Cuijk

Rust

Een roede staat voor de borst: de wieken staanrecht.In deze stand kan de molenaar zo weer beginnenmet zijn werk en het eerste zeil voorleggen op deonderste wiek.

Vreugde

De roeden staan overhek: de wieken staan schuinonder een hoek van 45°.De molenaar zet de molen in de vreugdestand voorfeesten zoals een huwelijksfeest, specialeverjaardagen en als een leerling-molenaar geslaagdis voor het molenaarsexamen.

Geboorte

De roede is gaand: de onderste wiek staat netvoorbij het laagste punt.De molenaar ziet de rondgang van een wiek als eenlevensloop. Als de wiek net aan de rondgangbegint, symboliseert deze de geboorte van eenkind.

Rouw

De roede is komend: de onderste wiek staat op hetpunt zijn rondgang te beëindigen.Deze stand staat symbool voor het einde van eenmensenleven.

Voor alle duidelijkheid op deze pagina nog een keer de wiekstanden zoals deze in het Land van Cuijk gebruiktworden.


Voorwoord

Zoals reeds aangekondigd in het vorige nummer vanDe Molenvriend, in de rubriek Molens in de regio,nemen we vanaf dit nummer ook het nieuws van devier windmolens in Noord-Limburg op in deze ru-briek. Deze windmolens zijn de ronde stenen bergmo-len “Nooitgedagt” te Afferden, de ronde stenen berg-molen “De Reus” te Gennep, de achtkante bergmolen“Gerarda” te Heijen en de ronde stenen bergmolen“Rust na arbeid” te Ven-Zelderheide. Om de lezersvan dit blad wat achtergrondinformatie over deze mo-lens te geven, willen we in de volgende nummerstelkens een uitgebreid artikel over een van deze mo-lens schrijven, waarin de geschiedenis, de opbouwen inrichting van de molen en tot slot restauraties vande molen aan bod komen. De molen “De Reus” magde spits afbijten…

Impressie

Bij het opdraaien van de Ottersumseweg vanuitGennep centrum valt meteen de grote molen “DeReus” op. Een vlucht van 27,06 meter is ook nietniks. Verder is alles aan de molen groot: zijn diameter,

Een molen inNoord-Limburg

De Reus te Gennep

de staart, ga maar door. Voordat we de opbouw vande molen wat beter bekijken, beginnen we met hetbegin: de geschiedenis.

Geschiedenis

In de vroegere vestingstad Gennep, bij de splitsingvan de Niers, stond op de zogenaamde “Molenberg”

Molen “De Reus” met het in 1943 geplaatste VanBussel-gevlucht. In 1970 werd dit systeem

vervangen door oudhollands tuig. (foto archief JanCoopmans)

Het gebouwtje waar vroeger de stoommachinestond, gefotografeerd vanaf de molenberg


een windmolen. Op 13 maart 1845 werd deze molendoor brand verwoest. Molenaar Cornelis van denBoogaard luisterde goed naar opmerkingen vanboeren uit de omgeving en begreep dat er behoeftewas aan een windmolen aan de Nieuwenweg, of te-genwoordig de Ottersumseweg. De bouw van de mo-len begon rond 1847, rond 1850 was het werk gereeden was de bergmolen “De Reus” een feit.

In 1876 wilde molenaar Van den Boogaard watnieuws, hij liet de molen “Rust na arbeid” te Ven-Zelderheide bouwen; de molen “De Reus” werd ver-kocht aan Hendrik Wilhelm Willemsen uit Pfalzdorf,die zich in 1878 in Gennep vestigde. Om niet alleenvan wind afhankelijk te zijn, liet deze molenaar in1880 een stoommachine plaatsen, waarop een dub-bele maalstoel werd aangedreven.In 1882 sloeg het noodlot toe: de molen brandde uit.Brandend graan werd door de hitte de lucht in geslin-gerd en de wieken trokken, al brandend, een vurigecirkel in de lucht. Molenaar Willemsen liet de molendirect herbouwen.

Na vijfenveertig jaar malen werd molenaar Willem-sen te oud voor het molenaarsvak. Hij verkocht demolen in het jaar 1923 voor ƒ 14.000 aan JohannesLeonardus Coopmans (kortweg Jean Coopmans ge-naamd), zoon van de toenmalige molenaar uit Ven-Zelderheide. Deze Jean Coopmans is de vader vande huidige eigenaar Jan Coopmans. Molenaar JeanCoopmans leerde het vak in het Land van Cuijk enkende zodoende vele molenaars in het Land vanCuijk. Van oudsher waren er dus al volop contactentussen het Land van Cuijk en Noord-Limburg: eentraditie die we in ere moeten houden!

In 1934 liet molenaar Coopmans een van de steen-koppels van een electrische aandrijving op de steen-spil voorzien. In de periode hierna werd voornamelijkelectrisch gemalen, de toestand van de windmolenverslechterde daardoor. Tevens werd in 1934 het pak-huis onder de molen gebouwd.Stijgende energieprijzen maakten in 1943 het gebruikvan windkracht aantrekkelijker. Het toch al 27 metergrote gevlucht werd voorzien van het systeem-VanBussel, om nog meer kracht te geven. De huidigeeigenaar Jan Coopmans kan de verhalen van zijn va-der over de ingebruikname van de gestroomlijndewieken nog goed herinneren. Vol goede moed werdde molen opgezeild zoals men voor oudhollands tuiggewend was, vervolgens wist men zich geen raad metde kracht en snelheid die de molen nu kon ontwikke-len: dit had wat gevloek tussen molenaar en knechttot gevolg!

Wonderwel bleef “De Reus” gespaard tijdens de twee-de wereldoorlog. Bij de operatie “Market Garden”verrasten de geallieerden de Duitsers zodanig, datdeze geen tijd meer hadden om de molen op te bla-zen. In de buurt van de molen sloegen enkele gra-naten in, maar deze veroorzaakten geen ernstige scha-de aan de molen. De lindeboom, die op de foto methet Van Bussel-systeem rechts nog net zichtbaar is,sneuvelde wel.

In 1948 werd de windmolen voor het laatst commer-cieel gebruikt, wel bleef de molen electrisch malen.In 1955 nam Jan Coopmans het molenaarsbedrijf vanzijn vader over, al maalde hij slechts electrisch.Niettemin werd de molen in 1970 opgeknapt. Eénvan de twee potroeden werd vervangen door een ge-laste roede van constructiebedrijf De Bie uit Sprang-Capelle. Om restauratiekosten te sparen, verdweenhet systeem-Van Bussel: de molen werd weer uitge-rust met het oudhollands wieksysteem.In 1971 stopte Jan Coopmans met het molenaarsbe-drijf. Sindsdien liet hij de molen draaien met vrijwilligmolenaar Niek Wortman uit Oeffelt.

Bij een grote restauratie in 1987 (uitgevoerd door mo-lenmaker Beijk uit Afferden) werd een groot aantalbalken in de kap vernieuwd.Momenteel nadert een grote restauratie de voltooiing.De werkzaamheden bij deze restauratie worden ge-meld in het verdere verloop van dit artikel.

Sporen van hergebruik: een achtkantstijl in devloer van de maalzolder (boven, let op het nummerVIII) en een houten roede, eveneens in de vloer van

de maalzolder (onder)


Een rondtocht door de molen

Het pakhuis in de molen is onlangs omgebouwd totwoonhuis, de ingang van de molen is nu via de aan-bouw aan de achterzijde, waar ooit de stoommachinestond. Een alternatieve ingang gaat langs de opnieuwop te bouwen trap langs de molenberg.In het bijgebouwtje is de oorspronkelijke plaats vande stoomketel nog te zien. Bij de restauratie is bovende aanbouw plastic aangebracht (onder het zand vande berg), om binnensijpelen van regenwater tegen tegaan. Door een gangetje vervolgen we de weg naarde begane grond van de molen. Vroeger liepen doordeze gang drijfriemen van de stoommachine naar eenmaalstoel in de begane grond van de molen.Voor de vloerbalken van diverse zolders zijn oudebalken van een achtkant uit Noord-Holland gebruikt,in een van de vloerbalken is het nummer VIII zicht-baar. Helaas is niet bekend waar deze achtkante molengestaan heeft en uit welk jaar hij was, ook is niet be-kend wanneer deze balken in De Reus gekomen zijn.Dit is in ieder geval niet bij de bouw van de molen,maar later. Verder zijn er oude houten roeden ver-werkt in de vloer.Aan de binnenkant is het muurwerk van deze molenlange tijd erg slecht geweest. Van binnen is de muurbij de restauratie gerepareerd, bovendien wordt hijopnieuw gewit.Jan Coopmans vertelt mij dat er een oude molensteenin de vloer verwerkt is. Helaas kan ik deze niet zienvanwege een bescherming die op de vloer aange-bracht is, zodat deze niet vies wordt tijdens de res-tauratie.

Op de meelzolder valt op dat de molen drie koppelsstenen heeft gehad: de vroegere uitsparingen voorde meelpijpen zijn nog zichtbaar. Jan Coopmans weetnog te vertellen dat één koppel gebruikt werd voorbakrogge, een ander voor veevoer en het nu nog res-terende koppel voor baktarwe. Het koppel voor tarweheeft in het verleden een regulateur gehad, hiervooris een uitsparing in de muur gemaakt. Iets anders datzijn sporen heeft nagelaten, is de vroegere mengketel.Een van de vloerbalken van de steenzolder is enigs-zins uitgehold. Een andere vloerbalk was vroeger af-gezaagd, en ondersteund door een stut, om zo vol-doende ruimte voor de ketel te creëren. Bij de laatsterestauratie is deze balk aangelast met een nieuw stukbalk, zodat de stut kon vervallen.Voor de vloerbalken van de steenzolder heeft menonder andere een in de lengte doorgezaagde konings-spil van de vroegere Noordhollandse achtkant ge-bruikt.

Bij het betreden van de steenzolder, valt op dat de

molen een nieuwe koningsspil heeft. Deze is bij delaatste restauratie geplaatst, het hout was al langer inbezit van de eigenaar. Het spoorwiel ondergaat mo-menteel een grote opknapbeurt in de werkplaats vanBeijk. Ook wordt het steenrondsel van het resterendekoppel blauwe stenen gerestaureerd en krijgen de mo-lenstenen een nieuwe kuip.Aan de oude spilbalken is nog goed te zien dat indeze molen ooit drie koppels stenen gelegen hebben.

Op de luizolder wordt een nieuwe luitafel geplaatst.Het forse gaffelwiel blijft behouden, maar zal weltijdelijk weggenomen moeten worden om de muurachter het gaffelwiel op te kunnen knappen.Vanaf de luizolder kijken we tegen een geheel ver-nieuwde vloer van de kapzolder aan: zowel de balkenals vloerdelen zijn nieuw, omdat de vorige vloer teslecht was om op te knappen.

Het luiwerk, de luitafel is nog niet geplaatst navervanging van de koningsspil

De bovenas van “De Reus”, gefotografeerd bij depen. Het betonblok is aangegoten na de komst van

het systeem-Van Bussel.


De dubbele beltdeuren in de opnieuw gevoegdemolenromp

Op de kapzolder zien we een Engels kruiwerk metforse rollen. Van het aswiel (of groot wiel / boven-wiel) zullen nog een aantal kammen vervangen moe-ten worden. Verder wordt de wieg (ofwel de schijf-loop) vervangen.De molen heeft een gietijzeren bovenas. Er was duide-lijk geen as te vinden die goed bij het formaat vanonze Gennepse Reus paste, want tussen de penbalken de korte spruit zit een ruimte van zeker één meter;een broekbalk ontbreekt.Jan Coopmans heeft na het aanbrengen van het sys-teem-Van Bussel een betonblok om de staart van deas aangegoten, om het geheel in beter balans te bren-gen. Na het aanbrengen van het oudhollands gevluchtis het betonblok gebleven.

Op de molenberg (en het platte dak van het woonhuisin het voormalige pakhuis) valt nog eens goed ophoe groot de molen is. De buitenomtrek is zo’n 32meter! Het wiekenkruis van de molen heeft nog éénpotroede. De roeden zijn uitgerust met zeilarmen enniet met schuifijzers, zoals in het zuiden van het landvaak voorkomt. Jan Coopmans weet zich niet andersdan de zeilarmen te herinneren.

Bij de restauratie worden de lange schoren vervangen.Zowel bij de oude als bij de nieuwe schoren bestaande schoren uit twee balken, met een las ter plaatsevan de hanger. Verder wordt de kruibok vernieuwd,omdat het houtwerk te ver uit verband raakt, watzwaar kruien tot gevolg zou hebben.

De muren zijn van buiten opnieuw gevoegd. Doorde lichte kleur van het voegsel ziet de molen er mooiuit. Een dakgoot aan de kap (met afvoer via de staart)moet in de toekomst voorkomen dat de muur opnieuwverslechtert. Verdere werkzaamheden bij de restau-ratie zijn het op bepaalde plaatsen ophogen van demolenberg en het opnieuw maken van een trap langsde berg.

Biotoop

Vanaf de molenberg kijken we in de richting van hetwesten en zuiden op huizen, terwijl de oostkant veelvrijer is, daar is nu nog open veld. In de toekomstworden hier waarschijnlijk wel huizen gebouwd,maar door de inspanningen van eigenaar Jan Coop-mans blijft de windvang van de molen als het goed isin de toekomst behouden.

Molenstichting Gennep

De drie molens in de gemeente Gennep worden be-heerd door een stichting. Twee molens van de stich-ting zijn in particulier eigendom (“De Reus” en de“Rust na arbeid”), terwijl de “Gerarda” eigendom isvan de gemeente. Sinds enkele jaren zijn de molensin erfpacht overgedragen aan de stichting, in de hoopdat deze stichting gemakkelijker gelden kan verkrij-gen voor onderhoud en restauratie dan de afzonder-lijke eigenaren. De stichting ontvangt subsidie vangemeente, rijk en provincie en zorgt momenteel vooreen grote opknapbeurt van de drie molens, zodat zeallemaal weer draaien maalvaardig worden. In detoekomst is het de bedoeling dat de molens op basisvan tienjarenplannen onderhouden worden. Hoe ditin de toekomst gaat lopen zult U hopelijk lezen in detoekomstige nummers van dit blad, onder de rubriek“Molens in de regio”.Als alles volgens plan verloopt, zal molenmaker Beijkin november de restauratie van De Reus voltooien.Via dit blad, in de rubriek “Molens in de regio” of ineen apart artikel, zullen we de voltooiing van de res-tauratie van De Reus aan U melden.

Tekst: Marko SturmFoto’s: Marko Sturm en archief Jan Coopmans


Tijdens onze vakantie in het voorjaar op het eilandMalta zagen we daar, en op het erbij gelegen eilandjeGozo, wat molenresten en enkele nog redelijk intactekorenmolens staan. Op het eilandje Gozo staat, aande noordoostkant, ook nog een molen die als muse-umpje is ingericht. Deze konden we helaas niet bezoe-ken omdat we er met een groepstoertocht langs kwa-men. Deze wordt, naar zeggen, beheerd door de laat-ste echte molenaar van Malta. Wel konden we toeval-lig op een van onze wandelingen in het zuidwestenvan het eiland in Zurrieq een gerestaureerde molenbekijken en daar wat foto’s maken.Terwijl we daar bezig waren kwam er een jongemandie af en toe de molen openstelde wat uitleg geven.Als je dan vertelt dat je zelf ook molenaar bent, bran-den ze los. Ik denk dat velen van ons dat wel ergenservaren hebben. Zo ben ik veel van wat nu volgt viahem aan de weet gekomen.

De Maltezer molen

De molen staat op een vierkante onderbouw die alswoonhuis dienst deed. Het geheel is opgetrokken uitde lokale zandsteen. Malta is eigenlijk een grote “Sint-Pietersberg” met catacomben, grotten en fortificaties.De kleur van veel gebouwen is daarom ook okergeel.De eerste molens op het eiland dateren van rond 1200!Deze molen is gebouwd begin 1700 en staat aan derand van het dorp. Er moeten er vroeger diverse heb-ben gestaan. Maar ook hier is tengevolge van het oor-logsgeweld en de vele bombardementen heel wat ver-loren gegaan. De molenaar maalde voor het dorp ende directe omgeving. Als hij ging malen blies hij opeen hoornachtige schelp (Bronja) zodat men in hetdorp wist dat ze graan konden brengen (zie de teke-ning).

Hij is met het typische mediterrane wiekenkruis uit-gevoerd en is een binnenkruier. Het kruiwerk is eensoort neuten schuifkruiwerk. Om te kruien gebruiktde molenaar een staak. Die steekt hij tussen een ijze-ren pin, die in de onderring gezet kan worden, en eensoort roosterhouten, in de voeghouten en de boven-ring van de kap. Zo krikt hij de kap en het gevluchtop de wind. Om de kap tijdens het malen en als bevei-liging worden om de pinnen schalmen gehangen.Hoe men de molen vangt en zeilen voorlegt heb ikniet kunnen ontdekken. Ze hadden dat hier in geenjaren meer gedaan omdat de vroegere molenaar nuin de museummolen op Gozo zit. Hieruit valt te con-cluderen dat de kennis behorende bij het molenaars-vak hier zo goed als verdwenen is.

De steenzolder c.q. kap kan men via een zeer smalstenen wenteltrapje aan de binnenkant langs de romp

De Maltezer molen, met een typisch mediterraangevlucht

Op deze bronja, een soort schelp, blies demolenaar om aan te geven dat er graan naar de

molen gebracht kon worden.


bereiken. Hoe men zo een redelijke hoeveelheid graanin de kaar kon krijgen is mij nog steeds een raadsel.Misschien ook buiten langs door het raampje?De steen wordt direct, door middel van een klein tand-wiel op het staakijzer, dat veel lijkt op de domp vaneen karrenwiel, door het bovenwiel aangedreven. Delicht e.d. zit ook op de steenzolder die erg klein is ennogal vol staat.Typisch zijn ook de 4 stenen (zie foto) die als contra-gewicht voor het gevlucht dienen en opgehangen zijnaan een dwarsbalk die de naar buiten gebrachte voeg-houten verbindt. Om de wieken tijdens stilstand tebeveiligen zijn onder in de romp sparingen aange-bracht waar men een blok hout in kan steken. Ditblok fungeert dan als kruipaal waaraan het gevluchtwordt vastgebonden.Al met al vind ik het zeer markante molentjes. Het isjammer dat er nog maar een paar over zijn.

Ook nu is het me weer vergaan als anders. Als je wegbent bedenkt je, ik had dat en dat nog willen vragen.Maar misschien kan iemand anders als hij of zij op

Schematische tekening van de molen. Onderaanzijn de contragewichten die de molen in balans

moeten houden, links en rechts zitten deroosterhouten , die nodig zijn voor het kruien (zie

tekst).

Malta komt of al kennis op dit gebied heeft, nog enigevragen die mij nog bezig houden beantwoorden.

Maar ook zonder molens is Malta een bezoekje waard.

Tekst en foto’s: Mari Goossens

De contragewichten die de kap in balans houden

Tekening van de molen en het bovenwiel


Reeds geruime tijd was ik aan de beurt, mij aan Uvoor te stellen. Aangezien ik het moeilijk vind overmezelf te schrijven, moest ik flink “aangespoord”worden. “Je bent aan de beurt en je doet ’t maar niet,”kreeg ik telkens te horen!Nou, hier ben ik dan: Hans Heijs, oudste molenaarvan ’t Land van Cuijk 75 jaren jong. Pas gevierd en“mijn” molen was ook nog versierd door mijn colle-ga’s. ’t was schitterend, ik was er geweldig trots op.

We werken met een geweldig fijn team op de Beugen-se molen en hopen over enkele maanden een tweedekoppel stenen te hebben geplaatst, onder de bezie-lende leiding van molenaar Frits.

Hoe is dit alles zo ontstaan?

In 1986 stond er in de Gelderlander een oproep voorvrijwillige molenaars, door de vereniging Molen-vrienden Land van Cuijk. Ik werd er door mijn overle-den vrouw Ger op gewezen. Aangezien mijn interessedaar reeds lag vanwege het verleden van de Beugensemolen en de VUT in zicht kwam, leek me dat eenjuiste invulling.

In die periode gingen Frits Harteman en ik vaak kijkennaar de prestaties van onze kinderen bij de handbal-vereniging. Tijdens een van onze gesprekken verteldeik dat ik me had aangemeld bij de molenaarsvereni-ging. Frits had ook meteen veel interesse en heeftzich toen ook opgegeven. Samen hebben wij de oplei-ding gedaan bij Theo van bergen, in die periode mole-naar op de molen van Beugen.

Vanaf die tijd tot op heden werken Frits en ik samenop deze molen, die qua geschiedenis ook nog vanmijn voorouders is geweest.

Deze molen is namelijk in 1868 gebouwd door Bar-tholomeus Heijs en tot 1917 in onze familie gebleven.Mijn vader heeft hem verkocht aan Martinus van de

Aan de lichtHans Heijs

Berg. Vandaar de naam “Martinus” molen. In de Heijs-periode was z’n naam “Zeldenrust”

Op 11 april 1974 is de molen weer verkocht aan deGemeente Boxmeer voor ƒ 27.500,00 incl. de bijbe-horende grond. Na volledige restauratie is hij op 18september 1978 heropend.

Frits en ik werken nu al ruim 15 jaar op deze molensamen met een kleine onderbreking van 2 jaar wegensrestauratie. In die periode zijn we samen naar de mo-len in St.-Hubert gegaan.

Dit is dus mijn verhaal. Als het gaat zoals is afgespro-ken, tekent Sytske Verheyen voor de volgende bij-drage “Aan de Licht” in ons molenblad.


Molens in de regioDe Nooitgedacht te AfferdenDe molen verkeert nog in een goede gezondheid –maar met Harry Beijk als eigenaar kan het eigenlijkook niet anders. Helaas beschikt de molen niet overeen vaste molenaar zodat hij niet op geregelde tijdenkan draaien c.q. malen. Hopelijk komt daar spoedigverandering in. Ook de biotoop op het westen –noordwesten kan beter, maar met dit euvel kampenmeer van zijn soortgenoten. Op de laatst gehoudenLimburgse molendag is de molen voor publiek opengeweest en heeft toen ook gedraaid.

De Hoop te BeersMomenteel is men nog steeds op zoek naar een nieu-we voorzitter van de stichting. Ook is men op zoeknaar mensen die de organisatie en het beleid van deMolenstichting de Hoop kunnen ondersteunen. Perry

Hendriks is bezig om uit te zoeken welk subsidie-percentage maximaal haalbaar is. Een vervelend ge-geven is dat veel acties pas concreet kunnen wordenwanneer de restauratie, welke gepland is in het jaar2003, om de hoek komt kijken. Deze restauratie zalwellicht in drie fasen uitgevoerd worden met als voor-deel een financiële spreiding en met het nadeel datde laatste fase in het algemeen moeilijk haalbaar is.

De Martinus te BeugenOver de Martinusmolen zelf valt niet veel nieuws tevertellen. Hij maakt trouw wekelijks zijn omwente-lingen en gebreken vertoont hij totnogtoe gelukkigniet. Wel valt er weer iets te schrijven over de voort-gang van het 2e koppel. De stenen zijn inmiddels doorHans Titulaer gescherpt. Zowel de steenbus als deviertaks rijn zijn geplaatst zodat de stenen op hunplaats gelegd konden worden. De verbinding ligger/meelring is vervolgens met roggedeeg dichtgemaaktwaarna de meelkuip opgebouwd kon worden. Het ge-heel ziet er voor de molenaars als een plaatje uit. Nazoveel jaren weer twee koppels stenen op de steenzol-der. Het staakijzer moet nu nog passend gemaakt wor-den en voorzien van het steenrondsel. Hopelijk zaldat geen lange tijd meer in beslag nemen en dan maarhopen dat alles goed werkt.De molenaars hebben voorts de 75ste verjaardag vaneen van hen t.w. Hans Heijs gevierd. Ter gelegenheidhiervan was de molen in de feesttooi gezet. Het waseen gezellige middag op de molen (dat is het daaroverigens altijd). ’s Avonds werd het feest eldersvoortgezet. Hans nog vele jaren!!

De Jan van Cuijk te CuijkDeze molen had op een gegeven moment last vanhet zwaar lopen van het gevlucht. Bij onderzoek bleekde vang uiteindelijk toch aan te lopen en na het weg-halen van een vullatje van de rust bleek het euvelopgelost. In dit verband is het ook zaak om het hals-lager van de bovenas af en toe extra te smeren omzwaarder lopen te voorkomen. De molenaars BenVerheijen en Stefan Willems hebben met de vertegen-woordiger van de gemeente Cuijk op de molen eenbijeenkomst gehad. Met mevrouw Gitta Lucas is hetonderwerp “Het duurzaam repareren en restaurerenvan de Jan van Cuijk” besproken. Dit heeft te makenmet een wat bredere en meer moderne visie op dediverse aspecten van onderhoud en restauratie. Deontbrekende planken van de omheining rond de

Om de 75e verjaardag van molenaar Hans Heijs tevieren, werd de “Martinus” te Beugen versierd

(foto F. Harteman)


betonnen kruivloer zijn nog steeds niet vervangen.Wat deze omheining betreft willen we overigens ookterug naar de oorspronkelijke vorm welke bestonduit een netwerk van verticaal aangebrachte latten. Dekruibok komt steeds losser te zitten, hopelijk houdtdeze het vol tot het volgend jaar wanneer de helestaart vernieuwd wordt. De onderkant van een vande Van Bussel-neuzen vertoont sterke inrotting. Lang-zaam maar zeker doet het groen van de algen en wie-ren op de “witte” rompmuur weer van zich spreken.Een van de recreatiebanken heeft weer eens een flinkebeschadiging opgelopen. De spreeuwentijd is nuvoorbij zodat de molen niet meer als toilet wordtgebruikt. Wel hebben we last van fruitvliegjes in dekap maar als het wat kouder wordt, zal dit ook overzijn. Onlangs is de helling van de belt door de ge-meente gemaaid zodat deze er weer (te) netjes uitzietmaar de brandnetels en braamstruiken het eventuelekwaadwilligen niet meer moeilijk maken om de beltop te komen. De biotoop wordt steeds slechter waar-door er relatief steeds meer windkracht nodig is omgoed te kunnen draaien en malen. In verband met denieuwe draaipremieregeling wordt in de Cuijkse mo-len een omwentelingsteller ingebouwd. Twee trouw-paartjes hebben in de afgelopen tijd in en rond de Janvan Cuijk misschien de mooiste foto’s van hun levengemaakt.

De Bergzicht te GasselMolenaar Jan van Haren is bezig om een restauratie-plan voor de Bergzicht op te zetten. Er mankeert nogalhet een en ander aan de molen. Zo moet een veld aande zuidkant van een nieuwe laag riet worden voorzien.De lange spruit is niet al te best meer en de molenaarwil deze het liefst vervangen door een stalen spruitzoals dit bij de Mariamolen in Haps is gedaan. Hier-mee kan voorkomen worden dat door het doorbuigenvan de spruit de staartschoren bij het kruien de rietenmantel beschadigen. Een achtkantstijl vertoont ver-molmde delen en huisvest bovendien een familie bok-torren. De zeeg van de binnenroede is veel te diep endient in verband met overmatige zeilslag aangepastte worden. Dit kan worden gedaan door het uitslijpenvan de roede waarna het hekwerk verschoven aange-bracht kan worden. Het ligt ook in de bedoeling omeen tweede koppel stenen aan te brengen. De stenen,schijfloop, bolspil en de vaste rijn zijn reeds aanwezig.Momenteel is men bezig met het schilderen van debetonnen paaltjes en de planken van de omheiningvan de belt. Van de winter moet er weer gesnoeidworden en kunnen mensen van onze vereniging wel-licht meehelpen om het struikgewas te lijf te gaan.Verder liet Jan doorschemeren dat hij het op prijszou stellen wanneer er een molenaar op zijn molenzou willen draaien.

De Reus te GennepVoor bijzonderheden over deze molen zijn wij zo vriju te verwijzen naar het artikel van Marko Sturm overdeze molen in dit blad. Wij hopen u in nummer 46van de Molenvriend te kunnen laten weten dat demolen weer geheel maal- en draaivaardig is.

De Mariamolen te HapsMolenaar Don Werts weet te melden dat de kammenvan het bovenwiel nog steeds raak lopen tegen develgen van de schijfloop. Verder is de molen in eenredelijk goede staat. Een nieuwe aanwinst is eenFlymo grasmaaier. Met dit “Hoovercraftje” is het mo-gelijk om ook de schuine kanten van de belt te maaien.Nu de spreeuwen weg zijn heeft de Mariamolen ooklast van hele zwermen fruitvliegjes. Don heeft de zei-len zo op orde gemaakt dat de lussen goed tegenoverde kikkers zitten hetgeen gemakkelijk is bij hetopzeilen. De biotoop van de molen is niet denderend(waar wel) maar de windvang is dusdanig dat hijredelijk met de molen kan draaien

De Gerarda te HeijenAan deze molen is de afgelopen tijd veel gesleuteld.De romp is voorzien van een nieuwe rietpels. Het

Molen “De Reus” te Gennep in de steigers voor hetvoegwerk (foto F. Harteman)


gehele staartwerk (spruiten, schoren en staartbalk) isvernieuwd. De kap moet nog voorzien worden vannieuw riet. Voorts staat nog op het programma: aan-brengen van stalen banden om de stenen, een nieuwesteenkraan alsmede steenkuip. De luizolder krijgt eennieuwe vloer en trap naar de kap. Ook het stucwerken vloer van de entree krijgen een onderhoudsbeurt.Het ligt in de bedoeling dat het geheel eind van ditjaar klaar komt. Harry Kaak kan dan weer op zijneigen stek draaien.

De stellingmolen te KatwijkHet project “Cuijk terug naar het water” in de Hees-wijkse Kampen begint steeds meer vaste vorm tekrijgen. Tegenover de molen liggen momenteel grotezandhopen welke op langere termijn zullen verdwij-nen. Werd in een eerdere uitgave van de Molenvriendal aangegeven dat de Katwijkse molen op een “pol-dermolen” begon te lijken, nu heeft molenaar PeterSimons het als grap over “De molen achter de dui-nen”. Op langere termijn zal het afvoerkanaal wat nude weg rechtdoor naar de molen blokkeert verdwijnenevenals de noodbrug die over dit kanaal ligt. Tegen-over de molen komt een soort speelstrand waarbijenkele jaren geleden met de gemeente is afgesproken

dat er voor de molen geen bomen geplant zullen wor-den. Wat de molen zelf betreft is een vrijwilliger bezigmet het schilderen van het hekwerk terwijl Peter zelfde stelling met carbolineum heeft behandeld. Het iseen rustig jaar voor de molen geweest en de molenaargeeft wat teleurgesteld te kennen dat er tijdens deafgelopen Monumentendag geen enkele bezoeker isgeweest.

De Korenbloem te MillOp dit moment is er geen nieuws over deze molen.Wellicht dat we in een volgende uitgave van de Mo-lenvriend wat meer kunnen vertellen met betrekkingtot de gang van zaken rond deze molen.

De Vooruitgang te OeffeltMolenaar Theo van Bergen heeft alle kammen vande Vooruitgang met bijenwas behandeld. Samen metde leerlingen is de vang opnieuw afgesteld. De molenfunctioneert goed en is op het ogenblik vrij van man-kementen. Leerling Leo Vaes is onlangs in Woudri-chem geslaagd terwijl leerling Frank de Hoogh uitArnhem op 16 oktober in Deurne is geslaagd. StefanWillems uit Cuijk en Frans van de Water uit Berghemzijn momenteel de leerlingen die de opleiding bij JohnHouben en Theo van Bergen volgen. De gemeenteBoxmeer heeft de drie doosjes met muizengif doornieuwe vervangen. Enige tijd geleden is in het parkjevoor de molen het zogenaamde Lancaster-monumentonthuld. Dit monument waarvan Theo een van deinitiatiefnemers is geweest, is opgericht ter nagedach-tenis aan de zeven Engelse militairen die tijdens delaatste wereldoorlog in Oeffelt met hun Lancasterbommenwerper zijn neergestort en daarbij allemaalom het leven kwamen. Het monument bestaat uit eentrapeziumvormige sokkel met daar bovenop een con-structie van drie vliegtuigpropellers welke gemaaktzijn van roestvast staal. Op de voorkant bevindt zicheen marmeren plaquette met daarop de namen vande zeven omgekomen inzittenden van het vliegtuig

De Korenbloem en de watermolen te OplooHet scheef staan van de molen is nog steeds niet ver-holpen en de sleuf in de kruicirkel in het gras is nogsteeds nodig om goed rond te kunnen komen. Het isnog niet echt duidelijk wat de oorzaak is. Verder isde molen redelijk in orde en wordt er door de mole-naars Piet Geenen en Jan van Riet regelmatig meegewerkt. In de afgelopen zomer waren er redelijk veelbezoekers en excursies. In het algemeen heeft de Ko-renbloem geen biotoopproblemen, soms moet er welaan bomen gesnoeid worden. Met de watermolen kanook regelmatig gedraaid worden, zeker in deze herfstwaarin er zoveel regenwater gevallen is. De mole-naars zijn van plan om een nieuwe vloer in de water-

De Gerarda te Heijen krijgt een nieuw rietdek. Debossen riet liggen onder de dekzeilen, rechtsonder

op de foto (foto F. Harteman)


molen te leggen. Het is de bedoeling om hiervoor klei-ne waalstenen te gebruiken en om deze dan in eenvisgraatmotief aan te brengen. Deze stenen zijn nogalprijzig en men is bezig om daar toch op eengoedkopere manier aan te komen.

De Luctor et Emergo te RijkevoortOp verzoek van de gemeente Boxmeer heeft molen-maker Harry Beijk een onderzoek gedaan naar de hui-dige toestand van de Rijkevoortse molen. Aan de handvan het rapport heeft de gemeente de molenaars ver-zocht om niet meer met de molen te draaien. RobbertVerkerk heeft hierover een brief naar de gemeenteBoxmeer geschreven. Er bestaat een restauratieplanwaar ƒ 170.000 mee gemoeid is. Dit houdt de vol-gende activiteiten in: het vervangen van de wind-peluw; het vernieuwen van de staartbalk, schoren ende kruibok; het nazien van het hele gevlucht en hetvervangen van onderdelen in de kap; het vervangenvan de baard en het voorkeuvelens. Dit alles is ge-pland voor het jaar 2004. Er is een korte-termijnplanopgezet wat ƒ 50.000 aan kosten met zich meebrengt.Het betreft het vervangen van de windpeluw, de baarden het voorkeuvelens. De heer Nienhuis van Monu-mentenzorg heeft de zaak bekeken en het plan gunstigbeoordeeld. Men vreest echter dat het dit jaar nietmeer tot een uitvoering van het plan komt.

De Heimolen te Sint-HubertMolenaar Harry Daverveld deelde mede dat de maal-zolder opnieuw gewit is. Het is moeilijk om de kapvogelvrij te maken. Dit komt omdat de zaak niet hele-maal concentrisch is en het gaaswerk bij het kruienstukgetrokken wordt. Met de gemeente Mill is afge-sproken dat het gras rond de molen elke maand ge-maaid wordt. Vorig jaar heeft de gemeente de toppenvan de drie bomen welke aan westzijde voor de molenstaan verwijderd. Het ligt in de bedoeling van de mo-lenaar om het snoeiwerk aan deze bomen zelf bij tegaan houden. Aan het bos wat rechts van de molenligt is nog steeds niets gedaan. Inmiddels is Harrymet zijn vrouw naar Boxmeer verhuisd en woont daarin de Begijnenstraat. De Monumentenwacht heeft deHeimolen bezocht in verband met de jaarlijkse in-spectie van de molen.

De Rust na Arbeid te Ven-ZelderheideOp deze molen is het nog steeds volstrekte rust. Ech-ter, de voortekenen op een spoedig herstel kondigenzich middels een bord van de molenmaker reeds aanhoewel het nog wel even zal duren voor Ludger Paulsde wieken kan laten draaien. Als het echter zo ver iszal het jaar 2002 al een eind zijn gevorderd. Wij zullenals het zo ver is de restauratie op de voet volgen en uop de hoogte houden.

De Hamse molen te WanroijNu het bedrijventerrein bij de molen met ongeveer20 bedrijven wordt uitgebreid, is het zaak om wathet biotoopgebeuren betreft de vinger aan de pols tehouden. In het kader van deze uitbreiding wordt deboerderij waar molenaar Jan Selten woont afgebrokenen hebben hij en zijn vrouw een andere woning inWanroij gekocht. Jan en molenaar Jos Verberk zijnmet de biotoopgegevens naar de gemeente Sint-An-thonis geweest om deze zaak te bespreken en om huneisen met betrekking tot de biotoop voor de HamseMolen in te dienen. Bij die bespreking bleek dat devertegenwoordiger van ruimtelijke ordening op dehoogte was met de formule waarmede de maximaleobstakelhoogte bij een bepaalde afstand berekend kanworden. Als ruwheidfactor heeft men echter 75 geko-zen terwijl voor het gebied rond de molen een factorvan 140 genomen mag worden omdat het een vlakgebied is met een zeer goede biotoop en in principeweinig obstakels. Deze hogere ruwheidfactor brengtdan weer een lagere toegestane obstakelhoogte metzich mee hetgeen weer gunstiger is voor de windvang.

Ook de 100 meter cirkel wordt niet gehaald. Dit is decirkel waar binnen zich in principe geen enkel obsta-kel mag bevinden en deze is met betrekking tot deHamse molen ongeveer 80 meter. Op ongeveer 150meter van de molen in zuidelijke richting komt eenweg te liggen en het is de bedoeling om op langeretermijn aan beide zijden bedrijven te bouwen. Vlakbij de molen komt dan ook nog een wildsingel alsecologische afsluiting van het bedrijventerrein. Degemeente Sint-Anthonis heeft beloofd om over dezehele zaak een gesprek te hebben met de vertegen-woordigers van de Molenstichting. Men wacht ooknog op de officiële meetgegevens met betrekking totde askophoogte van de molen. Het ligt in de bedoelingom de informatie aangaande het biotoopgebeuren ooknaar de Vereniging De Hollandsche Molen te sturen.Welke bedrijven er zullen komen is niet helemaalbekend. Het is wel duidelijk dat er twee mestverwer-kingsbedrijven zullen komen maar deze worden ver-der weg van de molen gerealiseerd. Wat de molenzelf betreft deelde Jan Selten mede dat molenmakerBeijk de insteekkop van de bovenas heeft vastgezeten dat de staart met een nieuw middel is behandeldomdat het gebruik van carbolineum in feite wettelijkniet meer is toegestaan.

Frits HartemanBen Verheijen


(advertentie)

Beijk Molenbouw BVRimpelt 15a

5851 EK AFFERDENtel. 0485-531910fax 0485-532305

(advertentie) (advertentie)

De Molenvriend 45

Documents

Transcript of De Molenvriend 45