DE JONGE APOTHEKERNieuwsbrief van de Vereniging van Jonge Apothekers | 22e jaargang 2015 #4

Verder in deze JA:

DJAIDA, De jonge apotheker in de Apotheek

'Pak de handschoen op.' Arno Rutte

Hoofdpijn; één van de meest gehoorde klachten...

Migraine van diagnose tot nieuwe

profylactische behandelingMw. Drs. I.J.T. Herraets; Hr. Dr. G.G. Schoonman

Overname apotheek?

Uw eigen apotheek?

Studie farmacie

VAN EEN APOTHEKER

Tijd voor ondernemerschap? Voorop staat uw advies aan de patiënt. U wilt uw tijd voornamelijk besteden aan het bieden van de juiste zorg. En als ondernemer wilt u uw opbrengsten en kosten in balans. Onze adviseurs met jarenlange ervaring in begeleiding bij aankoop, verkoop en verbeteren van de resultaten van apotheken helpen u met de juiste connecties, inzicht en advies.

Download de brochure: www.vvaa.nl/hufenfedap

Contact Lennard Werner lennard.werner@vvaa.nlConsultant VvAA hufenfedap 06 515 101 68

Apothekenmarkt trekt aan.Is dat waar? Worden er weer meer apotheken

aangeboden? Is het wel mogelijk om een apotheek

te kopen? En, niet onbelangrijk, is dat een goed

idee? Apotheekeigenaren en ketens benaderen

ons regelmatig met de vraag of wij enthousiaste

apothekers kennen, die een eigen apotheek of

mede-eigenaarschap ambiëren.

De dienstverlening van VvAA

Aankoop & verkoop van een apotheek

VAN EEN ZORGPROFESSIONAL

Uw eigen apotheek

Uw apotheek verkopen

CBS 1.75 adv A4 apothekenmarkt Hufenfedap_05_PROEF.indd 1 14-08-15 11:59

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 3

We hebben er allemaal wel eens last van. Ook bij de VJA is het een actueel thema; hoofdpijn. Niet in de laatste plaats vanwege alle festiviteiten die rondom het lustrum van de VJA zijn gehouden. Tijdens het lustrumsymposium was men nog fris. Interessante sprekers en dagvoorzitter Henk Pastoors zorgden ervoor dat iedereen zijn hoofd erbij hield. Het lustrum werd afgesloten met een waar Nineties feest met neon accessoires, waar het bier rijkelijk vloeide. Hoofdpijn was hetgeen sommige deelnemers de volgende dag naast hun ontbijt geserveerd kregen. Niet veel anders ging het er aan toe bij het oud-besturen diner van de VJA. Onder het genot van een hapje en een drankje werden herinneringen over de VJA opgehaald. Al snel werd het erg gezellig en ook hier zullen sommige deelnemers het zondag rustiger aan gedaan hebben wegens hoofdpijn. Bovenstaande hoofdpijnen zijn van tijdelijke aard. Met een dagje rust en wat paracetamol zijn bezoekers van het lustrum en oud-bestuursleden al snel weer boven Jan! In de farmacie spelen echter momenteel een paar hoofdpijndossiers, die niet zo makkelijk te genezen zijn.

Met de actie ‘Het roer moet om’ hebben de huisartsen een verlichting van de administratieve lasten bereikt. Paulus Lips (LHV) vertelde tijdens het lustrum blij te zijn met de behaalde resultaten, maar gaf terecht aan dat apothekers hun eigen boontjes moeten doppen. Waar er eerst een soort halleluja stemming de kop op stak, vragen nu steeds meer apothekers zich af wat de gevolgen voor hen zullen zijn. Hoeven wij nu ook geen machtigingen meer te verzamelen? En krijgen wij spécialité vergoed als er ‘MN’ op het recept staat? Niemand weet het. Voorlopig blijkt uit de contracten voor 2016 geen verlichting van de administratieve lasten voor de apotheken. Wat niet is, kan natuurlijk nog komen. Voor nu is echter onduidelijk of de actie ‘Het roer moet om’ onze hoofdpijn doet genezen of verergert. Hoe dan ook, als maatschappij, overheid en zorgverzekeraars willen dat de apotheker zich profileert als zorgverlener moet hem daar ook de mogelijkheid toe geboden worden. Het kan niet zo zijn dat wij ons bezig moeten houden met de administratieve afhandeling van zorg, terwijl de rest van het zorgveld zich toe kan wijden aan het verlenen van zorg.

Patiënten krijgen aan de balie soms spontaan hoofdpijn. Als ik ze vertel dat ik geen chlooramfenicol oogzalf, noscapine hoestdrank, flucloxacilline, of itraconazol heb. Als apotheker kan ik hun hoofdpijn wat verlichten door samen met de arts op zoek te gaan naar een alternatief middel of alternatieve inkoopkanalen aan te spreken. Hoewel het voor mij als apotheker uitdagend is steeds maar weer een passende therapie te vinden, komen deze beschikbaarheidsproblemen de patiëntenzorg niet te goede. De patiënt is boos dat ik niet kan leveren. Hij begrijpt niet dat de leveringsproblemen mij niet persoonlijk aan te rekenen zijn. En ziet mij dus niet als de reddende engel, die met veel kunst- en vliegwerk het beste alternatief voor hem heeft gevonden. Ik verwijt de patiënt niks, maar ook dit is verre van optimaal voor apothekers om zich aan patiënten te presenteren als hun zorgverlener. Dus ja, apothekers moeten hun rol als zorgverlener pakken, maar het moet hen ook mogelijk gemaakt worden die rol te pakken. Verlos ons van de administratieve lasten, beschikbaarheidsproblemen etc. etc. en wij kunnen zonder hoofdpijn een zeer gewaardeerde zorgverlener voor de patiënt zijn!

Elaine ten BergeVoorzitter VJA

Voorwoord voorzitter

Met de actie ‘Het roer moet om’

hebben de huisartsen een verlichting van de administratieve

lasten bereikt. Paulus Lips (LHV) vertelde

tijdens het lustrum blij te zijn

met de behaalde resultaten,

maar gaf terecht aan dat

apothekers hun eigen

boontjes moeten doppen.

<

4 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

Hoofdpijn is een interessant, maar ook ingewikkeld onderwerp. Hoofdpijn kan allerlei (farmacologische) oorzaken hebben. Stress, vermoeidheid, geneesmiddelgeïnduceerd en bijvoorbeeld migraine. Soms is de oorzaak niet eens

bekend en mede daarom ook moeilijk behandelbaar. Kijk bijvoorbeeld naar migraine: het exacte mechanisme is nog steeds niet opgehelderd en medicatie heeft slechts baat bij een deel van de populatie. Dan is er nog een probleem met een grote groep patiënten met medicatiegerelateerde hoofdpijn, eigenlijk een verslaving die zichzelf in stand houdt.

Hoe invaliderend de aandoening kan zijn blijkt ook uit het patiëntverhaal verderop in dit blad. Zij is al twee jaar niet naar school geweest en verdraagt geen licht. Vaak is het experimenteren om te kijken of bijvoorbeeld een geneesmiddel werkt, maar tot nu toe zijn dat alleen kleine verbeteringen en geen echte oplossing. Nog meer stuitend vind ik de bureaucratie, waardoor vele instellingen haar niet willen behandelen: niet vergoed, niet uit de regio of niet in het “plaatje”

van patiënten die een ziekenhuis/kliniek of specialist normaal behandeld. Hierin is nog een wereld te winnen dus.

Lees in het blad ook naar de bevindingen van de neurologen in Nederland op het gebied van hoofdpijn en in het bijzonder migraine. Wat kan de toekomst nog brengen voor de mensen met veel, niet te verdragen hoofdpijnen?

Test ook je eigen hoofdpijn uit de Wist je dat rubriek dat kan ontstaan bij je huidige baan. Veel plezier weer.

David, Marianne en ThomasRedactie Jonge Apotheker

Redactioneel

<

Sinds kort maak ik als ApIOS (apotheker in opleiding tot openbaar apotheker specialist) deel uit van de visitatiecommissie van de Specialisten Registratie Commissie Openbare Farmacie van de KNMP. Via de VJA hoorde ik dat men een ApIOS zocht om deel te nemen aan deze commissie.

De commissie visiteert opleidingsapothe-ken om na te gaan of het opleidingswkli-maat goed is. Tot op heden bestond de visitatiecommissie alleen uit apothekers met minstens vijf jaar praktijkervaring. In de huidige vervolgopleiding vind ik het van groot belang dat het opleidingsklimaat in een apotheek optimaal is. Ik heb het idee dat hierin nog verbeterstappen te maken zijn. Hieraan wil ik graag bijdragen door deel te nemen aan de visitatiecommissie.

Mijn deelname aan deze commissie houdt in dat ik zo nu en dan mee ga

naar een opleidingsapotheek om deze te visiteren. Tijdens zo’n visitatie wordt het opleidingsklimaat van de apotheek onderzocht. Daarnaast zal ik mijn eigen ervaringen met de vervolgopleiding inbrengen binnen de visitatiecommissie, in de hoop dat dit het opleidingsklimaat voor toekomstige ApIOSsen ten goede zal komen. Omdat ik zelf ook ApIOS ben, herken ik verschillende situaties en eventuele moeilijkheden in de opleidingsapotheken. Het is voor mij gemakkelijker om vanuit ervaring over die situaties mee te denken en in te schatten wat in de praktijk daadwerkelijk haalbaar is, om een zo goed mogelijk opleidingsklimaat te realiseren.

Doordat ik als ApIOS in hetzelfde ‘schuitje’ zit, merk ik dat een visitatie voor de ApIOS in de betreffende opleidingsapotheek wat meer ontspannen wordt. Ik wil alle ApIOSsen adviseren om de visitatoren

een volledig en eerlijk beeld te schetsen van het opleidingsklimaat in de opleidingsapotheek, of dit nu positief of negatief is. Alleen met deze input is het mogelijk om in de toekomst een optimaal opleidingsklimaat te waarborgen. Annemieke van der Kaaij

Mijn rol als ApIOS in de visitatiecommissie opleidingsapotheken

<

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 5

RECO'S UTRECHTEven voorstellen

Na de zomer hebben wij het Utrechtse Reco-schap van Heleen en Iris overgenomen. We vinden het leuk om

jullie te ontmoeten bij onze

borrels en gaan graag met

jullie in gesprek over wat

jullie bezig houdt. Naast

borrels verzorgen we

uiteraard ook nascholingen.

Meike van Steenis: Sinds 2012 werk ik als openbaar apotheker (Veenendaal Zuid) en ik heb net mijn opleiding tot apotheker specialist afgerond. Naast de website commissie (webcie) en de klankbordgroep van de VJA vind ik het ontzettend leuk om mij nu ook als Reco in te zetten voor de vereniging.

Ik wil jullie, jonge apothekers, ontmoeten en filosoferen over waar WIJ willen dat ons vak in de toekomst heen gaat! In mijn vrije tijd vind ik het fijn om uit eten te gaan en dat probeer ik dan weer te compenseren met een andere grote passie: sporten.

Susanne Bouwman: Na mijn studie in Groningen ben ik naar Utrecht verhuisd en aan de slag gegaan als tweede

apotheker in apotheek Didam. Afgelopen september heb ik de opleiding tot openbaar apotheker specialist afgerond. Naast mijn werk vind ik het leuk om te koken en reis ik graag de wereld over. Als Reco's van Utrecht willen we je graag kennis laten maken met andere studenten of jonge apothekers. Iedereen is dan ook welkom bij onze borrels en nascholingen! De borrels zijn er om te netwerken, maar natuurlijk ook om gezellig een drankje te doen met mede-collega's. Bij onze nascholingen zorgen we voor actuele onderwerpen die je zullen prikkelen om mee te doen. Ook zijn we altijd bereikbaar voor vragen over de regio. We hopen jullie allemaal snel te ontmoeten!

Elske Hokke: Ik heb gestudeerd in Utrecht en ben daarna gaan werken in apotheek Oog in Al te Utrecht. Samen met het bijbehorende gezondheidscentrum zijn we daar bezig om verschillende projecten uit te voeren rondom gezondheidszorg. Daarbij ben ik net begonnen met de opleiding tot openbaar apotheker specialist.

Naast Reco ben ik ook bezig met het organiseren van de tweejaarlijkse patiëntendag van de VJA. Als ik niet aan het werk ben hou ik van lekker eten en koken, ga ik graag naar concerten en festivals of ben ik in de bossen te vinden met mijn paard.

'Ik wil jullie, jonge apothekers,

ontmoeten en filosoferen over

waar WIJ willen dat ons vak in de

toekomst heen gaat!'

'Als ik niet aan het werk ben hou

ik van lekker eten en koken, ga ik

graag naar concerten en festivals

of ben ik in de bossen te vinden

met mijn paard.'

<

V.l.n.r.: Meike van Steenis , Susanne Bouwman en Elske Hokke.

6 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

>

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 7

Sinds de komst van het preferentiebeleid is die tijd definitief voorbij. Wat mij betreft is dat een uitstekende zaak. Een apotheker is geen kruidenier, een apotheker is een zorgverlener. En een zorgverlener verdient zijn geld met het verlenen van optimale zorg, niet met het incasseren van hoge marges op verkochte spullen. Om dat mogelijk te maken is de financiering van de apotheker aangepast. Misschien kan die nog verder worden geoptimaliseerd, maar de basis is gelegd.

Jonge apothekers hebben bij uitstek de kans om te gaan excelleren in goede zorg. Zij zijn niet belast met de werkwijze en het verdienmodel uit het verleden. Zij kunnen al bij de start van hun loopbaan de focus leggen op optimale zorg. Dat is vakinhoudelijk een interessantere weg om te bewandelen. Een weg die bovendien ten goede komt aan de gezondheid van de patiënt. Ik ben er van overtuigd dat hier nog veel valt te winnen.

Nederlandse apothekers zijn hoog opgeleid. Geen enkele zorgprofessional weet meer van geneesmiddelen dan de apotheker. En geneesmiddelen hebben een steeds grotere rol in de geneeskunde. Bovendien komen er, in het bijzonder vanwege de vergrijzing, steeds meer patiënten met meerdere aandoeningen en zodoende meerdere geneesmiddelen tegelijk slikken. Terwijl over de interactie tussen die middelen nog weinig bekend is. Het zou logisch zijn als de apotheker in dat speelveld een steeds sterkere rol krijgt als zorgprofessional. Die ontwikkeling is her en der al zichtbaar, maar gaat nog langzaam. Wat mij betreft té langzaam en dat is jammer.

Ik heb mijn hoop gevestigd op de jonge apothekers. Apothekers die het lef hebben om hun plek als zorgprofessional in de keten op te eisen. Apothekers die

in de eerste plaats kiezen voor optimale zorg en pas daarna vragen hoe dat qua vergoedingen uitpakt. Apothekers die nieuwe en slimme samenwerkingsver-banden opzoeken, binnen en buiten de zorg. Apothekers die sociale media omarmen als communicatiemiddel met grote groepen patiënten.

Als jonge apothekers het lef hebben om die rol op te pakken, dan kunnen ze een enorme kwaliteitsimpuls geven aan de eerstelijnszorg in Nederland. Dat lijkt mij een geweldig perspectief. Mijn tip aan alle jonge apothekers: pak die hand-schoen op! En mocht je onderweg tegen belemmeringen aanlopen, weet dan dat ik graag met jullie meedenk om die uit de weg te ruimen.

Arno RutteKamerlid VVD

<

PAK DE HANDSCHOEN OP POLITIEK

'Ik heb mijn hoop gevestigd op de

jonge apothekers. Apothekers die

in de eerste plaats kiezen voor

optimale zorg en pas daarna vragen

hoe dat qua vergoedingen uitpakt.'

In apothekersland heeft de afgelopen

jaren een stille revolutie

plaatsgevonden. Het is nog niet zo heel

lang geleden dat een

apotheker goed verdiende

door forse bonussen

te incasseren voor de

uitgifte van generieke

geneesmiddelen.

8 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

Al enige tijd ben ik docent bij een nascholing over de invloed van voeding op geneesmiddelen. Tijdens mijn deel van de nascholing heb ik het met collega’s over gezonde voeding, hypes, trends en natuurlijk de relatie tussen ziekte, voedingsstoffen en de noodzaak van suppletie. Op het moment van schrijven heeft de Gezondheidsraad net de ‘Richtlijnen goede voeding 2015’ aangeboden aan de ministers van economische zaken en VWS. Aan het Voedingscentrum nu de schone taak deze richtlijnen te vertalen voor het grote publiek en de schijf van vijf verder aan te passen.

De relatie tussen voeding en geneesmiddelen is al eeuwenlang een bron voor verschillende zorgverleners. Op de drempel van 2016 denken we al gauw aan de hypes en trends (raw en super foods, de Voedselzandloper), maar ook aan de welvaartsziekten die we in de Westerse wereld geheel of gedeeltelijk kunnen

terugvoeren op onze voedingsgewoonten. Veel van deze wetenswaardigheden zijn ook opgenomen in de richtlijnen van de gezondheidsraad en de media hebben het woord al snel verspreid: minder rood en vooral bewerkt vlees, minder alcohol, minder toegevoegde suikers, minder vaste margarines en vetten, minder vis (ja echt), minder zout en minder voedingssupplementen.

Gelukkig mogen we, zo met de feestdagen voor de deur van een aantal voedingsproducten ook méér gaan gebruiken: koffie (zonder suiker), water en vooral thee, ongezouten noten (dagelijks minimaal 15 gram), volkoren producten en peulvruchten (zeker 1 dag in de week).

Vanuit invloed op aandoeningen als hart- en vaatziekten en kanker weten we inmiddels wel dat alcoholgebruik en overmatig (vet) eten slechte precursors zijn. Dat ongezouten noten heel gezond zijn, komt ook naar voren uit een goed leefstijladvies voor mensen met een te hoog cholesterol. Neem die nootjes als tussendoortje in plaats van een toastje met brie, een halve zak chips of een lekker stuk salami. De winst blijkt hem niet alleen te zitten in het vermijden van deze bronnen met koolhydraten en slechtere vetten,

maar ook in het hogere eiwitgehalte van de noten. Eiwitrijke producten geven sneller een gevoel van verzadiging en komen bijna niet in de vorm van vet op je buik of heupen te zitten. Toch zullen deze adviezen niet in elk Nederlands huishouden even makkelijk uitgevoerd worden in de praktijk.

Ik ben niet roomser dan de Paus en wie is dat wel? Af en toe zondigen hoort nou eenmaal een beetje bij de sociale omgeving van een borrel of (kerst)diner. Voldoende bewegen is natuurlijk ook sterk aan te bevelen. Je kunt er in elk geval wat goede voornemens aan ophangen voor de naderende jaarwisseling en natuurlijk de clientèle de meest actuele leefstijladviezen geven. Maar eerst even die gezellige dagen met gourmetten, wild en niet te vergeten een week later de bubbels en oliebollen. Mooie feestdagen en een goede jaarwisseling gewenst!

(Op)gevoedColumn Ralph de Backer

<

De overdraagbaren

De JA is op zoek naar een nieuwe columnist. Lijkt het jou leuk om een column te schrijven voor de JA? Mail dan met redactie@vja.nu

Graag wil de redactie, ook namens de VJA, Ralph bedanken voor alle bijdrages aan de JA!

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 9

Door Floor van Leersum, Mediq apotheken cluster IJsselstein

De apotheker van nu positioneert zich als behandelaar, is zichtbaar in de keten als geneesmiddel-deskundige en wordt beloond voor zorg in plaats van distributie. Medicatiereviews zijn zowel

richting arts als patiënt dé

manier om hier een gezicht

aan te geven. Maar welke

barrières komen wij tegen

bij het structureel uitvoeren

van medicatiereviews?

Ten eerste is het gehele proces complex: van selectie naar inclusie, van anamnese naar behandelplan en evaluatie. De inspectie stelt dat de patiënt tenminste 75 jaar moet zijn, meer dan 7 geneesmiddelen gebruikt én dat hij een verminderde nierfunctie heeft. Daar komt nog bij dat verzekeraars verschillende eisen hanteren, zoals een aanvullend medicatiereview diploma.

De logistieke uitdaging begint dan pas echt. Na inclusie vanuit het apotheeksysteem legt de apotheker

de lijst met patiënten voor aan de arts. Samen besluiten zij om mevrouw Jansen, 83 jaar, uit te nodigen. Zij ontvangt een brief en de apotheker belt haar persoonlijk op om extra uitleg te geven. De afspraak met mevrouw Jansen plant hij liever niet op vrijdagmiddag, want dan staat de hele apotheek vol. Mevrouw Jansen zelf moet om 10 uur bij de kapper zijn, dus ze spreken af om half 12 in de apotheek. Ter voorbereiding vraagt de apotheker de meest recente labwaarden en een lijst met episodes op bij de doktersassistente. Dan kan eindelijk het gesprek plaatsvinden.

Na een uitgebreide farmaceutische anamnese, maakt de apotheker een afspraak met de arts om de bevindingen te bespreken en om gezamenlijk een behandelplan te formuleren. Terugkoppeling aan mevrouw Jansen doet de apotheker per telefoon of er volgt nogmaals een afspraak. Idealiter stuurt de hij haar de besproken interventies schriftelijk na. Vergeet vooral ook niet na 4 en na 12 weken te bellen om te evalueren hoe het met mevrouw Jansen gaat. En daarna volgt hetzelfde nog minstens 99 keer vanaf 2017. Voor iemand die beloond wil worden voor zorg, alsnog een logistieke uitdaging!

In IJsselstein doen we sinds enkele maanden de medicatiereviews vanuit de huisartsenpraktijk. De apothekers houden hier, om de week een dagdeel, hun eigen apothekersspreekuur. Patiënten hebben via een brief van zowel de apotheker als de huisarts informatie over de medicatiereview ontvangen. Hierin wordt de patiënt verzocht de doktersassistente te bellen voor het maken van een afspraak op het apothekersspreekuur . Patiënten die niet hebben gereageerd op de brief, worden na een aantal weken door de

doktersassistente nagebeld. Het voordeel van dit model is dat de doktersassistente de agenda inplant en het spreekuur dus vol zit.

Aanstaande woensdag doe ik ‘s middags medicatiereviews in één van onze huisartspraktijken.’s Ochtends log ik in om te zien welke patiënten er ingepland staan. Ik bekijk alvast het actueel medicatieoverzicht van deze patiënten, om gerichte vragen voor te bereiden. Ik ga om 13.00 uur naar de huisartsenpraktijk toe en start mijn AIS, mijn medicatiereviewprogramma en het HIS van de huisarts op. De eerste patiënt zit al klaar in de wachtkamer. Na het gesprek zoek ik de labwaarden en episoden zelf op in het HIS en maak mijn eigen episode ”medicatiereview.” Hier noteer ik mijn conceptbehandelplan. Nadat ik 4 patiënten gesproken en geanalyseerd heb, zit ook het spreekuur van de huisarts erop en is er een nabespreking in onze agenda’s ingepland. Daardoor kan ik vaak diezelfde dag al het behandelplan met de patiënt bespreken. Direct plan ik een evaluatiemoment in voor over 4 en 12 weken, dan ben ik hier namelijk weer.

Het uitvoeren van medicatiereviews wordt op bovenstaande manier een vast onderdeel van je werkweek en heeft veel minder een ad hoc karakter. Dat komt het overzicht en de logistiek ten goede. Doordat je fysiek in de huisartsenpraktijk aanwezig bent heb je frequenter contact met de artsen. Je leert elkaar goed kennen en weet elkaars expertise beter te benutten. Deze samenwerking straalt ook uit naar de patiënt.

Hoe ga jij straks 100 reviews inplannen in jouw apotheek?

APOPRO

MEDICATIEREVIEWS: EEN APOTHEKER DOET ER TENMINSTE 20 IN 2015, 60 IN 2016 EN 100 IN 2017. MAAR HÓE DAN?!

<

10 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

David van Hartskamp, apothekerDirecteur Pharmalead

“Ik wil nog even geen vastigheid”Francien Paalhaar (30), apotheker

Van vaste medewerker bij een apotheek in februari naar je al helemaal thuis voelen bij Pharmalead in september. Apotheker Francien Paalhaar (30) twijfelde over de richting van haar carrière, maar de laatste maanden is ze snel volwassen geworden in de farmaceutische wereld. Via detacheringsbureau Pharmalead leerde ze in korte tijd het vak echt kennen.

“Dit is voor mij een mooie tussenstap om te kijken wat er nog meer mogelijk is in de apotheekbranche. Voor mijn gevoel was ik nog niet uitgeleerd,” vertelt Francien over haar nieuwe job. “Bij Pharmalead ontdekte ik bijvoorbeeld al snel dat mijn ondernemerschap beter moest. Dit had ik nooit zo goed kunnen ontwikkelen in mijn vorige functies als dat ik nu gedaan heb. Via Pharmalead ontwikkel je jezelf sneller dan in een vaste apotheek. Je doet heel snel veel ervaring op. Zo werkte ik afgelopen maanden bij ketenapotheken, zelfstandige apotheken en poliklinische apotheken.”

Springplank voor carrière“De laatste maanden heb ik echt een gigantisch netwerk opgebouwd. Ook in dat opzicht is dit echt een springplank voor mijn carrière.” Francien ziet dan ook geen problemen voor de toekomst als ze als beherend apotheker aan de slag wil. “Als ik over een tijd besluit weer op een vaste plek te willen gaan werken, dan heb ik nu al genoeg ingangen. In de eerste maanden heb ik al door het hele land bij apotheken gewerkt.”

UitdagingSoms waarnemen voor een apotheker op vakantie en een week later ergens anders een heel kwaliteitssysteem opzetten.

“Het uitdagende aan het werken bij Pharmalead is dat je op veel verschillende plekken wordt ingezet met veel verschillende opdrachten. Iedereen heeft weer andere verwachtingen van je. Je wordt soms in het diepe gegooid en dát is de uitdaging, het is nooit hetzelfde.”

Vrij“Ik wil mij nog niet binden aan een vaste plek. Iedereen wil toch op deze leeftijd nog een beetje vrij blijven en verschillende apotheken zien,” besluit Francien.

Het Pharmalead High Potential Program is een tweejarig management development programma voor ambitieuze geregistreerde apothekers met maximaal 10 jaar werkervaring.

Je krijgt een opleiding bij Nijenrode en cursussen bij onder andere Schouten & Nelissen en de Baak richting persoonlijke ontwikkeling, management, finance en communicatie. Je wordt persoonlijk begeleid door een professionele coach en gaat samen met andere High Potentials aan de slag met vraagstukken uit de praktijk.

Bij Pharmalead werk je op diverse opdrachten en krijg je de kans om te onderzoeken waar jouw toekomst ligt als apotheker. Ga voor meer informatie naar: www.pharmalead.nl/highpotentialprogram

Partnership Vereniging van Jonge Apothekers (VJA)

Het 4e lustrum van de VJA is voor Pharmalead het startpunt van een partnership met de VJA. David van Hartskamp, directeur van Pharmalead: “Ik ben trots dat we voor de leden van de VJA het Pharmalead High Potential Program ontwikkeld hebben. Een prachtig management development programma voor apothekers die via Pharmalead serieus werk willen maken van hun carrière. Je krijgt de kennis, vaardigheden, werkervaring en het netwerk om je ambities waar te maken.”

Ik kijk uit naar onze samenwerking!

Pharmalead High Potential Program

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 11

David van Hartskamp, apothekerDirecteur Pharmalead

“Ik wil nog even geen vastigheid”Francien Paalhaar (30), apotheker

Van vaste medewerker bij een apotheek in februari naar je al helemaal thuis voelen bij Pharmalead in september. Apotheker Francien Paalhaar (30) twijfelde over de richting van haar carrière, maar de laatste maanden is ze snel volwassen geworden in de farmaceutische wereld. Via detacheringsbureau Pharmalead leerde ze in korte tijd het vak echt kennen.

“Dit is voor mij een mooie tussenstap om te kijken wat er nog meer mogelijk is in de apotheekbranche. Voor mijn gevoel was ik nog niet uitgeleerd,” vertelt Francien over haar nieuwe job. “Bij Pharmalead ontdekte ik bijvoorbeeld al snel dat mijn ondernemerschap beter moest. Dit had ik nooit zo goed kunnen ontwikkelen in mijn vorige functies als dat ik nu gedaan heb. Via Pharmalead ontwikkel je jezelf sneller dan in een vaste apotheek. Je doet heel snel veel ervaring op. Zo werkte ik afgelopen maanden bij ketenapotheken, zelfstandige apotheken en poliklinische apotheken.”

Springplank voor carrière“De laatste maanden heb ik echt een gigantisch netwerk opgebouwd. Ook in dat opzicht is dit echt een springplank voor mijn carrière.” Francien ziet dan ook geen problemen voor de toekomst als ze als beherend apotheker aan de slag wil. “Als ik over een tijd besluit weer op een vaste plek te willen gaan werken, dan heb ik nu al genoeg ingangen. In de eerste maanden heb ik al door het hele land bij apotheken gewerkt.”

UitdagingSoms waarnemen voor een apotheker op vakantie en een week later ergens anders een heel kwaliteitssysteem opzetten.

“Het uitdagende aan het werken bij Pharmalead is dat je op veel verschillende plekken wordt ingezet met veel verschillende opdrachten. Iedereen heeft weer andere verwachtingen van je. Je wordt soms in het diepe gegooid en dát is de uitdaging, het is nooit hetzelfde.”

Vrij“Ik wil mij nog niet binden aan een vaste plek. Iedereen wil toch op deze leeftijd nog een beetje vrij blijven en verschillende apotheken zien,” besluit Francien.

Het Pharmalead High Potential Program is een tweejarig management development programma voor ambitieuze geregistreerde apothekers met maximaal 10 jaar werkervaring.

Je krijgt een opleiding bij Nijenrode en cursussen bij onder andere Schouten & Nelissen en de Baak richting persoonlijke ontwikkeling, management, finance en communicatie. Je wordt persoonlijk begeleid door een professionele coach en gaat samen met andere High Potentials aan de slag met vraagstukken uit de praktijk.

Bij Pharmalead werk je op diverse opdrachten en krijg je de kans om te onderzoeken waar jouw toekomst ligt als apotheker. Ga voor meer informatie naar: www.pharmalead.nl/highpotentialprogram

Partnership Vereniging van Jonge Apothekers (VJA)

Het 4e lustrum van de VJA is voor Pharmalead het startpunt van een partnership met de VJA. David van Hartskamp, directeur van Pharmalead: “Ik ben trots dat we voor de leden van de VJA het Pharmalead High Potential Program ontwikkeld hebben. Een prachtig management development programma voor apothekers die via Pharmalead serieus werk willen maken van hun carrière. Je krijgt de kennis, vaardigheden, werkervaring en het netwerk om je ambities waar te maken.”

Ik kijk uit naar onze samenwerking!

Pharmalead High Potential Program

HOOFDPIJN

Jonge werknemers van 25 tot 35 hebben relatief vaak last, namelijk 17 procent. Werkstress leidt jaarlijks tot 7,5 miljoen verzuimdagen en kost Nederland 1,8 miljard per jaar!! Aldus een onderzoek van NPO.

Oorzaken van stress op de werkvloer:• 44% weinig autonomie op het werk• 38% te hoge taakeisen• 23% slachtoffer ongewenst gedrag van

buiten de organisatie• 16% slachtoffer ongewenst gedrag

binnen de organisatie• 8% wordt gepest

Wist je dat… Je hersenen zelf kunnen geen pijn ervaren, wat dus wil zeggen dat je nooit rechtstreeks hoofdpijn van je brein krijgt. De prikkels komen uiteraard wel van gebieden rond de hersenen. Zo is je (hoofd)huid gevoelig voor pijn, maar ook de botstructuren in onder meer je neus, oren en mond.

Wist je dat… Spanningshoofdpijn ontstaat wanneer je spieren iets te lang samengetrokken worden. Die spierspanning vanuit je nek, gezicht of hersenvliezen

irriteert je pijnreceptoren, die op hun beurt een signaal sturen naar de sensorische cortex in je hersenen. Hierdoor ervaar je deze prikkels als pijn. De grote boosdoeners zijn onder meer emotionele stress of slecht zicht, bijvoorbeeld door een verkeerde bril.

Wist je dat… we heel vaak naar paracetamol grijpen om de pijn te verlichten. Deze medicatie doet zijn werk in de hersenen zelf, waar het de werking van prostaglandines saboteert. Deze lokken hier pijn en ontsteking uit. Verder nemen veel mensen ibuprofen, acetylsalicylzuur (in hogere dosering), diclofenac of naproxen. Ze zijn vrij verkrijgbaar en dus weten we eigenlijk niet precies hoe ze worden genomen door iedereen. Wel is al bekend dat je ook juist hoofdpijn blijft initiëren wanneer er een continu gebruik is van pijnstillers. Een paradox.

Wist je dat… Migraine wellicht wordt veroorzaakt door een wijziging in de bloeddoorstroom in de aderen die naar en door je hersenen lopen. Ze behoren daardoor tot de noemer vasculaire hoofdpijn. Feit is dat wetenschappers nog steeds geen heldere verklaring hebben voor het ontstaan van een migraine. Wat we al wel weten is dat migraine uitgelokt kunnen worden door onder meer het weer, slechte nachtrust, een ongezond eetpatroon

en stress. Een aanval kan gemiddeld 4 tot zelfs 72 uur duren. Bij ongeveer 1 op de 5 migrainelijders wordt de hoofdpijn voorafgegaan door visuele kwalen, zoals lichtflitsen of zigzag-lijnen voor de ogen. Vermoedelijk heeft serotonine hier iets mee te maken, wat slecht nieuws is voor vrouwen, aangezien ze vaker hormonale veranderingen ondergaan. Hierdoor zijn ze opvallend gevoeliger voor hoofdpijn.

Wist je dat… Clusterhoofdpijn weken tot maanden kan duren met verschijnselen aan één kant van het hoofd of enkel en alleen rond het oog. Ook van clusterhoofdpijn ligt de precieze oorzaak nog niet vast, al wordt ook met de vinger gewezen naar de bloedstroom in en naar de hersenen. Stoffen die hierop inspelen, zoals alcohol en cafeïne, zouden wel eens de aanleiding kunnen geven. Wie bijvoorbeeld sloten koffie drinkt en dan plots stopt, krijgt een stormloop van bloed naar het brein. Ook te veel en te lang pijnstillers nemen, zou een boosdoener zijn omdat het je pijnregulatie volledig ontregelt. Je zou hier weleens enorme doseringen sumatriptan injecties kunnen tegenkomen.

Wat doe jij er tegen? Kijk voor de test op: www.checkjewerkstress.nl en www.duurzameinzetbaarheid.nl voor de achtergrond en tips.

JA ZEKER

<

Wist je dat… hoofdpijn is een van de meest gehoorde klachten bij huisartsen? In de week van 16 november is er extra aandacht gekomen voor stress tijdens werk. Stress op de werkvloer is beroepsziekte nummer 1. Meer dan een miljoen mensen loopt jaarlijks het risico op een burnout en andere werkgerelateerde psychische ziekten.

EEN VAN DE MEEST GEHOORDE KLACHTEN BIJ HUISARTSEN

12 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

Mw. Drs. I.J.T. HerraetsHr. Dr. G.G. Schoonman Afdeling neurologie, Elisabeth-Tweestedenziekenhuis Tilburg

Migraine is een veelvoorkomend hoofdpijnsyndroom. In de algemene bevolking is de prevalentie bij vrouwen 25% en bij mannen 7,5%. Dat wil zeggen dat bijna iedereen wel iemand kent of zelf bekend is met migraine. Binnen de neurologie is het een van de meest voorkomende ziektebeelden op de polikliniek. Er is een grote patiëntenpopulatie die veel verschillende medicamenten gebruiken en dus zullen apothekers ook veelvuldig met migraine te maken hebben. Met dit artikel willen wij uiteenzetten wanneer de diagnose gesteld mag worden en wat er bekend is over de pathofysiologie. Vervolgens zullen we ons richten op de profylactische (preventieve) medicamenteuze behandeling en alvast een blik op de toekomst richten waarbij mogelijk behandeling met CGRP antagonisten een rol zullen gaan spelen.

CasusAmber is 22 jaar en bezocht de polikliniek neurologie vanwege sinds 1 jaar hoofdpijn aanvallen. Deze hoofdpijn aanvallen heeft ze gemiddeld 4x per maand. De aanvallen beginnen met tintelingen in de linkerhand die langzaam uitbreiden over de gehele linkerarm en daarna naar de linkerzijde van het gelaat. De tintelingen zijn na 10 minuten verdwenen waarna de hoofdpijn begint die meestal rechts frontaal gelokaliseerd is. Hierbij is ze misselijk en af en toe braakt ze. Het liefste gaat ze direct naar bed als de hoofdpijn op komt zetten. De aanvallen duren gemiddeld ongeveer 8 uur. Bij Amber werd op de polikliniek neurologie de diagnose migraine met aura gesteld.

InleidingMigraine is een verbastering van het middeleeuwse Franse woord megrim, dat weer ontstaan is vanuit het Grieks-Latijnse woord hemicrania oftewel ‘halfzijdige hoofdpijn’. Hippocrates beschreef in 400 v. Chr. al de drie meest bekende en karakteristieke verschijnselen: 1 aanvallen van hoofdpijn aan een zijde van het hoofd; 2 misselijkheid en braken; 3 aura met tijdelijke stoornissen van het zien.In 1988 werd migraine geclassificeerd door de International headache society (IHS). Zij ontwikkelde een classificatiesysteem om hoofdpijn op systematische wijze in te delen om zo gerichte diagnostiek en behandeling in te kunnen zetten. De laatste revisie heeft plaats gevonden in 2013 (1).Migraine wordt volgens de IHS gedefinieerd als recidiverende hoofdpijn die zich manifesteert in aanvallen gedurende 4-72 uur. Typische karakteristieken van de hoofdpijn zijn unilaterale lokalisatie, pulserend van aard, een matige tot ernstige intensiteit, verergering door of vermijding van normale lichamelijke activiteit en geassocieerd met misselijkheid, braken en/of fotofobie en fonofobie.In appendix 1 en 2 zijn de diagnostische criteria volgens de IHS voor migraine zonder aura en met typische aura weergegeven.

FasenEen migraine aanval bestaat uit een aantal fasen (zie figuur 1). Niet alle fasen zijn bij elke patiënt in gelijke mate aanwezig. De waarschuwingsfase treedt in ongeveer 15% van de migraine patiënten op. Deze fasen kan uren tot dagen voor een migraine aanval beginnen waarbij patiënten een plotselinge verandering in stemming kunnen ervaren, een veranderde smaak kunnen krijgen, vermoeid raken of veelvuldig gapen. De aura fase treedt in ongeveer 33% van de migrainepatiënten op waarbij de aura meestal voorafgaand aan de hoofdpijn begint en niet langer dan 60 minuten duurt. De hoofdpijnfase komt bij bijna alle patiënten voor.

Bij sommige patiënt begint de hoofdpijn vrij plotseling en bereikt in korte tijd het maximum, bij andere patiënten bouwt de pijn zich in enkele uren op. De mediane duur van de hoofdpijn is 24 uur. Na de hevige hoofdpijn komt de herstelfase waarbij patiënten vaak nog vermoeid zijn en concentratieproblemen hebben. Dit kan 1 week duren maar gemiddeld duurt dit 1 tot 2 dagen. Het is van belang dat deze fasen goed onderscheiden worden omdat de aanvalsbehandeling pas werkt tegen de hoofdpijnfase en niet tegen auraverschijnselen of prodromale verschijnselen (waarschuwingsfase).

EtiologieEr is ontzettend veel onderzoek verricht naar de oorzaken van migraine maar tot op heden is het nog steeds niet duidelijk. Er lijkt een combinatie van omgevingsfactoren en genetische factoren een rol te spelen. De gevoeligheid voor migraineprikkels is waarschijnlijk voor een groot deel erfelijk bepaald maar kan door bepaalde omstandigheden zoals menstruatie, atmosferische veranderingen en ontspanning na stress veranderen.

PathofysiologieEr zijn meerdere hypothesen over de pathofysiologie van migraine aanvallen. Sinds de theorieën van Willis (1664) en Wolff (1948), dat craniële vaatverwijding de hoofdpijn en vasoconstrictie de auraverschijnselen zou veroorzaken werd migraine lange tijd gezien als een vasospastische aandoening. Vele onderzoeken na Willis en Wolff ondersteunden de hypothese dat vasodilatatie de primaire trigger was voor

MIGRAINE: van diagnose tot nieuwe profylactische behandeling.

Figuur 1De fasen van een migraine aanval (2)

Tijd

Klachten

Klachten

Waarschuwings-fase (1 à 2 dagen)

Aura10-60 min

Herstelface(1 à 2 dagen)

Hoofdpijn(4-72 uur)

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 13

de migraine en in andere onderzoeken zou het een secundair fenomeen zijn wat ontstaat door activatie van het trigeminovasculaire systeem. Recentelijk is echter aangetoond dat extracraniele vasodilatie waarschijnlijk geen evidente rol speelt in de pathogenese van migraine maar waarschijnlijk een epifenomeen is (4-5). Op dit moment wordt verondersteld dat activatie van het trigeminovasculaire systeem een rol speelt in de pathogenese van migraine. Het trigeminovasculaire systeem bestaat uit gevoelsneuronen van het ganglion van de vijfde hersenzenuw (oftewel n. trigeminus) en de bovenste dorsale cervicale wortels (zie figuur 2) in combinatie met de craniële bloedvaten waar de zenuw contact mee maakt. De nervus trigeminus projecteert op de nucleus trigeminus in de pons vanuit waar de vezels betrokken bij pijn projecteren naar de thalamus en sensore cortex en de vezels voor de emotionele en vegetatieve reactie op pijn projecteren naar delen van de hersenstam, cerebellum en thalamus. Activatie van het het trigeminale ganglion leidt tot afgifte van diverse neuropeptiden onder andere calcitonin gene-related peptide (CGRP), substantie P en neurokinine A, die vervolgens neurogene inflammatie veroorzaken. De twee belangrijkste componenten van deze steriele inflammatie zijn vasodilatatie (CGRP) en plasma proteïne extravasatie. De neurogene inflammatie is belangrijk voor de verlengde duur en intensiteit

van de pijn. Daarnaast leidt het tot sensitisatie.

Sensitisatie staat voor het proces waarbij neuronen een versterkte reactie vertonen voor nociceptieve en niet nociceptive stimulatie, de reactiedrempel verlaagd, de reactie versterkt wordt en er spontane neuronale activiteit ontstaat. Perifere sensitisatie vindt plaats in de primaire afferente neuronen en centrale sensitisatie in de trigeminus nucleus en cortex. Perifere sensitisatie wordt gekarakteriseerd door verergering van de pulsatiele hoofdpijn bij hoesten, buigen of lichamelijke activiteit. Centrale sensitisatie bestaat uit veranderd gevoel/pijn van hoofdhuid (periorbitaal) en nek in een reactie op bijvoorbeeld kou of warmte.

Corticale spreidende depressie (CSD) is een tijdelijke depolarisatiegolf die zich uitbreidt over de cortex vanuit de occipitale regio met een snelheid van 3-5 mm/min. Een Braziliaanse onderzoeker, Aristides Leão heeft dit voor het eerst waargenomen in rattenhersenen in 1944. Op dit moment wordt verondersteld dat CSD de oorzaak is voor de migraine aura omdat de depolarisatiegolf een verstoring van het metabolisme en de perfusie van de cortex op regionaal niveau veroorzaakt zodat klinisch visuele, sensibele of motorische verschijnselen worden ervaren. Daarnaast activeert CSD de afferenten van de n. trigeminus wat uiteindelijk weer tot neurogene inflammatoire veranderingen leidt en dus pijn veroorzaakt.

Terug naar de casusAmber werd door de huisarts in eerste instantie behandeld met ibuprofen 200 mg maar dit had geen enkel effect en werd daarom verhoogd naar 400 mg en uitein-delijk 600 mg. Daarnaast kreeg zij dompe-ridon. Hierna werd gestart met sumatriptan 6 mg sc. Omdat de aanvalsfrequentie niet verminderde onder aanvalsbehandeling werd Amber verwezen naar de neuroloog.Er werd vanwege een aanvalsfrequentie van 4 aanvallen per maand gestart met profylactische behandeling met propranolol 80 mg retard.

BehandelingMigraine wordt meestal alleen behandeld met aanvalsmedicatie zoals paracetamol, een NSAID of triptan. We zullen hier nu niet verder op ingaan.

Voor de preventieve behandeling van episodische migraine (>2 aanvallen per maand) zijn veel verschillende medicamenten ter beschikking. In 2000 heeft de American Academy of Neurology (AAN) een richtlijn gepubliceerd over de preventieve behandeling waarvan in 2012 een update verschenen is. Daarnaast is er in Nederland de richtlijn Hoofdpijn van de Nederlandse Vereniging voor Neurologie. Het belangrijkste doel voor de behandeling is het bereiken van een aanvalsreductie met 50% binnen 3 maanden. Daarnaast wordt gekeken naar verminderde aanvalsduur of ernst, verbeterde respons op acute behandeling en verbeterde kwaliteit van leven.

BetablokkersIn de groep van de bètablokkers is propranolol een effectief middel gebleken. Waarschijnlijk is de werking gericht op het centrale zenuwstelsel door inhibitie van noradrengere systemen, interactie met serotoninereceptoren en modulatie van het serotonerge systeem. Bijwerkingen kunnen zijn hypotensie, verminderde inspanningstolerentie, brochospasmen nachtmerries, gewichtstoename en impotentie.

Anti-epilepticaBinnen deze groep is natriumvalproaat en topiramaat bewezen effectief. Waarschijnlijk zijn er meerdere aangrijpingspunten bijvoorbeeld op het

Centrale synapsCraniale arterie

Figuur 2Schematische weergave van hersengebieden en vasculaire structuren die betrokken zijn bij de pathofysiologie van migraine. TG = trigeminaal ganglion; TNC=trigeminale nucleus caudalis (14)

14 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

GABAerge systeem, op NMDA-receptoren, en op calcium- en natriumkanalen. Bijwerkingen van natriumvalproïnezuur zijn; misselijkheid, vermoeidheid, tremor, duizeligheid, gewichtstoename en haaruitval. Daarnaast is gebleken dat gebruik in de zwangerschap leidt tot een lager IQ bij kinderen van moeders die natriumvalproïnezuur gebruikten. Om deze reden wordt afgeraden om dit middel voor te schrijven aan vrouwen met een zwangerschapswens. Bij topiramaat zijn als belangrijkste bijwerkingen anorexie, gewichtsverlies, tintelingen en geheugen-spraak- en stemmingsstoornissen gemeld.

AngiotensinemodulatorenIn deze groep wordt door veel Nederlandse hoofdpijnspecialisten candesartan voorgeschreven. De effectiviteit van deze middelen was aangetoond op basis van een dubbelblinde gerandomiseerde studie van beperkte omvang (14).Recent is een RCT verricht waarbij de effectiviteit van candesartan met propranolol werd vergeleken en bleek dat beide middelen even effectief zijn voor de profylactische migraine behandeling (15).Het exacte werkingsmechanisme van de angiotensinemodulatoren is niet opgehelderd. Er zijn meerdere studies die aantonen dat het renine-angiotensine systeem een belangrijke bijdrage levert aan het ontstaan van migraine maar de exacte pathofysiologie is niet bekend (16).De meest voorkomende bijwerkingen van candesartan zijn duizeligheid en paresthesieën.

De keuze voor een medicament is sterk afhankelijk van specifieke patiënt-karakteristieken, co-morbiditeit, bijwerkingsprofiel en de voorkeuren van de patiënt zelf. Ongeveer 50-75% van de patiënten die een van de 1e keuze medicamenten krijgt voorgeschreven heeft een aanvalsreductie van 50% maar vaak moeten hoge doseringen worden gegeven en leidt dit tot niet acceptabele bijwerkingen.

ToekomstZoals al eerder genoemd werd speelt CGRP een rol in de pathofysiologie van migraine. CGRP komt vrij bij trigeminovasculaire activatie en tijdens een migraineaanval is CGRP in verhoogde concentraties aanwezig

in het bloed van de vena jugularis externa. Deze verhoogde concentraties konden met sumatriptan worden opgeheven waarop de hoofdpijn verbeterde. Daarnaast lijdt intraveneuze toediening van CGRP tot migraine achtige hoofdpijn bij migraine patiënten. De ontwikkeling van specifieke CGRP blokkers de zogenaamde “gepanten” leidde tot de bevinding dat blokkade van CGRP abortief als preventief kan helpen maar hepatotoxiciteit bracht deze ontwikkeling onverhoopt tot een vroegtijdig einde. CGRP en de CGRP receptor bleven een aangrijpingspunt voor geneesmiddelontwikkeling en op dit moment zijn er vier monoclonale antilichamen ontwikkeld voor de preventieve behandeling van migraine. ALD403, LBR101, LY2951742 zijn gericht tegen GCRP en AMG334 is gericht tegen de CGRP receptor. Het voordeel van antilichamen is dat ze een zeer specifieke werking hebben, een veelal lange halfwaardetijd en een verminderd risico op hepatotoxiciteit en geneesmiddeleninteractie. Van twee antilichamen hebben gerandomiseerde dubbelblinde placebo gecontroleerde fase II a onderzoeken plaatsgevonden waarbij voorlopige effectiviteit aangetoond is bij episodische migraine met of zonder aura en ook met goede verdraagzaamheid. Van de andere twee antilichamen zijn de fase II a onderzoeken met goede resultaten afgerond maar dit is nog niet gepubliceerd (17-18).

Concluderend kan door middel van de juiste diagnose en de keuze van het juiste medicament de migraine behandeling geoptimaliseerd worden. Daarnaast wordt er veel onderzoek verricht naar CGRP antilichamen wat hopelijk gaat bijdragen aan een nog succesvollere migraine behandeling.

Referenties:1. The International Classification of Headache

Disorders, 3rd edition (beta version), 20132. Aanvalsbehandeling van migraine en

clusterhoofdpijn, prof dr M.D. Ferrari, Biemond cursus pijn en hoofdpijn, 2013

3. Alles over hoofdpijn en aangezichtspijn, prof dr M.D. Ferrari, Dr J. Haan, 2004

4. Amin et al, Magnetic resonance angiography of intracranial and extracranial arteries in patients with spontaneous migraine without aura; a cross sectional study, Lancet Neurol 2013

5. Migraine headache is not associated with cerebral or meningeal vasodilation—A3T magnetic resonance angiography study. Randomized controlled trial, Schoonman G.G. et al, Brain 2008

6. Silberstein, preventive migraine treatment, Continuum 2015

7. Gronseth T, et al, Practice parameters and technology assessments; what they are, what they are not and why you should care, Neurology 2008

8. French J et al, Lost in al jungle of evidence: we need a compass, Neurology 2008

9. Gross RA et al, Levels of evidence: taking Neurology to the next level. Neurology 2008

10. Silberstein et al, Evidence-based guideline update: pharmacologic treatment for episodic migraine prevention in adults: report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology and the American Headache Society, Neurology 2013

11. Preventieve behandeling van hoofdpijn bij volwassenen, Dr W. Mulleners, Biemond cursus 2013

12. Pringsheim T et al, Profylaxis of migraine headache, CMAJ 2010

13. Schwedt TJ, chronic migraine, BMJ 201414. Tronvik E et al. Prophylactic treat- ment of migraine

with an angiotensin II receptor blocker: A randomized controlled trial. JAMA 2003

15. Stovner et al, A comparative study of candesartan versus propranolol for migraine prophylaxis: A randomised, triple-blind, placebo-controlled, double cross-over study, Cephalalgia, 2014

16. Tronvik E, Stovner LJ, Schrader H, et al. Involvement of the renin-angiotensin system in migraine. J Hypertens Suppl 2006

17. De potentiële rol van CGRP-receptor antagonisten in de behandeling van migraine; een blik in de nabije toekomst, van Oosterhout et al, Tijdschr Neurol Neurochir 2010

18. Nieuwe ontwikkeling in migrainepreventie met CGRP (-receptor) antilichamen, Spierings et al, Tijdschr Neurol Neurochir 2015

Appendix 1Migraine zonder auraA. Tenminste 5 aanvallen die voldoen aan B tot DB. Hoofdpijn aanvallen gedurende 4-72 uur

(onbehandeld of zonder succes behandeld)C. Hoofdpijn heeft tenminste 2 van de volgende

kenmerken 1. Unilateraal gelokaliseerd 2. Pulserend van aard 3. Matige tot hevige intensiteit 4. Toegenomen door of vermijden van normale

lichamelijke inspanning (zoals lopen of traplopenD. Tijdens de hoofdpijn ten minste een van de volgende

symptomen 1. Misselijkheid en of braken 2. Fotofobie en fonofobieE. Niet toegeschreven aan een andere aandoening

Appendix 2Migraine met typisch auraA. Tenminste 2 aanvallen die voldoen aan criteria

B tot DB. Aura met een van de volgende symptomen maar

geen motorische uitval 1. Volledig reversibele visuele symptomen

waaronder positieve symptomen (bijv. flikkeringen of lijnen) en/of negatieve symptomen (verlies van visus)

2. Volledig reversibele gevoelsstoornissen waaronder positieve symptomen(tintelingen) en/of negatieve symptomen (doofheid)

3. Volledig reversibele spraak- of taalstoornisC. Tenminste 2 van de volgende kenmerken 1. homonieme visuele symptomen en of unilaterale

gevoelsstoornissen 2. minimaal 1 aura symptoom met progressie over

≥ 5 minuten en/of verschillende aurasymptomen die elkaar opvolgen over ≥ 5 minuten

3. Elk symptoom duurt ≥ 5 minuten en ≤ 60 minuten

D. Hoofdpijn die voldoet aan criteria B-D van migraine zonder aura. Hoofdpijn ontstaat tijdens of binnen 60 minuten na de aura

E. Niet toegeschreven aan een andere aandoening <

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 15

Na mijn studie ben ik begonnen als apotheker bij Bijwerkingencentrum Lareb. Bijwerkingencentrum

Lareb is een onafhankelijke

stichting met als kerntaak het

signaleren van risico's van het

gebruik van geneesmiddelen

in de dagelijkse praktijk en

het verspreiden van kennis

hierover.

Lareb beheert de nationale databank van bijwerkingen. Elke melding van een vermoedelijke bijwerking die bij Lareb wordt gemeld wordt beoordeeld Indien er nieuwe veiligheidssignalen aan het licht komen die voldoende gegrond zijn, wordt er een rapport gemaakt voor het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Het CBG kan vervolgens overgaan tot actie, zoals de verantwoordelijke farmaceutische industrie erop wijzen dat de bijwerking moet worden opgenomen in de bijsluiter. In uitzonderlijke gevallen kan het CBG een geneesmiddel of vaccin van de markt halen, vanwege de kans op een gevaarlijke bijwerking. Naast de berichten aan het CBG communiceert Lareb haar signalen met betrekking tot bijwerkingen via de website, nieuwsbrieven en nationale en internationale publicaties.

Ik ben in januari 2013 bij Lareb begonnen als wetenschappelijk beoordelaar van spontane meldingen van bijwerkingen. Het vakinhoudelijke karakter van het werken bij Lareb spreekt me erg aan. Er is veel ruimte voor verdieping en verbreding van je kennis. Bij Lareb werken verschillende professionals, waaronder (ziekenhuis)apothekers, specialisten, (huis)artsen en gezondheidswetenschappers. Het is erg interessant en van meerwaarde om de specifieke kennis van verschillende professionals met elkaar te combineren. Als apotheker redeneer je vaak vanuit het geneesmiddel, terwijl de arts meer vanuit het klinische beeld van de patiënt praat. De combinatie van beide denkwijzen is van grote meerwaarde bij het herkennen en beoordelen van bijwerkingen. De intensieve samenwerking met artsen zorgt er tevens voor dat je veel bijleert op het gebied van de geneeskunde.

Naast de beoordeling van meldingen heb ik verschillende andere werkzaamheden en verantwoordelijkheden binnen Lareb. Dit maakt mijn huidige baan erg afwisselend en uitdagend. Ik ben actief betrokken bij het onderzoek ‘Lareb Intensive Monitoring’ (LIM). Dit is een onderzoek waarbij gebruikers van geneesmiddelen gevraagd wordt naar hun ervaring met een geneesmiddel. Hierbij wordt gebruik gemaakt van online vragenlijsten die periodiek per e-mail worden verstuurd aan de deelnemers. Met de kennis die via dit onderzoek wordt opgedaan komt er meer informatie beschikbaar over het optreden van bijwerkingen, de aard, het beloop, risicofactoren, het welbevinden en de gevolgen voor de gezondheid. Als LIM-coördinator ben ik betrokken bij de opzet van nieuwe onderzoeken, de doorontwikkeling van het LIM-systeem en analyses en publicaties van de resultaten.

Naast het uitvoeren van onderzoek verzorg ik ook met enige regelmaat onderwijs. Ik heb diverse presentaties, workshops en werkcolleges verzorgd voor verschillende doelgroepen, waaronder artsen, apothekers en studenten. Mijn overige werkzaamheden bestaan uit het beantwoorden van vragen die binnenkomen via de helpdesk, het uitvoeren van analyses van vermoedelijke bijwerkingen en het schrijven van artikelen. Ik heb het altijd belangrijk gevonden om vakinhoudelijke bezig te zijn in mijn werk.

Als apotheker bij Lareb maak je dagelijks gebruik van je farmaceutische kennis. Lareb is een prettige werkgever op het gebied van loopbaanontwikkeling. Er zijn ruime mogelijkheden voor nascholing. Zo heb ik verschillende vakinhoudelijke cursussen gevolgd en heb ik leren werken met SQL. Dit is een gestandaardiseerde taal die gebruikt kan worden voor taken zoals het bevragen en het aanpassen van gegevens in een relationele database.

Ik heb de afgelopen jaren met veel plezier bij Lareb gewerkt en kan het werk als apotheker bij Lareb dan ook aan iedereen aanbevelen. De werkervaring, opgebouwde relaties en specifieke kennis op het gebied van bijwerkingen zullen mij voor de rest van mijn carrière nog goed van pas komen.

APOANDERSDoor Loek de JongApotheker bij:

<

'In uitzonderlijke gevallen kan

het CBG een geneesmiddel of vaccin

van de markt halen, vanwege de

kans op een gevaarlijke bijwerking.'

Lareb werkt ook actief samen met farma-covigilantie centra in andere landen. Dit zorgt ervoor dat je ook op internationaal gebied up-to-date blijft. Er bestaat ook de mogelijkheid voor het bezoeken van internationale congressen.

'De intensieve samenwerking met

artsen zorgt er tevens voor dat je

veel bijleert op het gebied van de

geneeskunde.'

16 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.3

Ideeën waard om

te verspreidenVerslag VJA lustrum symposium

3 oktober 2015

SprekersProf. Dr. Eric van Roon (RUG)Dr. Anna van Poucke (KPMG)

Mr. Karik van Berloo (Eldermans en Geertsadvocaten)

Drs. Bram Boersma (Mediq)Drs. Paulus Lips (LHV)

Drs. Frank Burggeman (Regio ApotheekVechtdal)

Bezoekersaantal: 120

Locatie: Conferentiehotel Kontakt der

Kontinenten

Met het lustrumthema PHARMx is het de lustrumcommissie

gelukt om een meer dan geslaagd lustrum

neer te zetten. Een

thema dat gebaseerd is

op het gedachtegoed van

TEDx: ideeën die het

waard zijn om verspreid te

worden.

Overdag werden de gedachten van de jonge apothekers geprikkeld om na te denken over ondernemerschap en profilering als zorgverlener, terwijl ’s nachts in de stijl van het oprichtingsjaar ouderwets pasjes gemaakt werden. Lisette Darman verzorgde zonder te puffen het welkomstwoord van het 4e lustrum op de bijzonder mooie locatie het Conferentiehotel Kontakt der Continenten. Daarna gaf ze het stokje door aan Elaine ten Berge om het lustrum officieel te openen. Elaine wist de aanwezigen fijntjes te herinneren aan het jaar 1995, waarin Ajax de Champions League won en het alleen een wedstrijd van Feyenoord verloor, de KNMP de registratiefase voor openbaar apothekers invoerde, maar bovenal de VJA werd opgericht.

Henk Pastoors was overdag als dagvoorzitter de spin in het web om met zijn scherpe en kritische vragen de debatten op te zwepen. Bekend als strateeg in de farmacie wist hij zowel het publiek als de sprekers na te laten denken over de positie die de apotheker in het Nederlandse zorgstelsel heeft en welke die zou moeten krijgen. Tijdens het ochtendprogramma legde Eric van Roon, ziekenhuisapotheker-klinisch farmacoloog, de nadruk op het belang van medicatiereviews in de zorg. Zijn pleidooi ging over dat er nog onvoldoende bewijs is voor de meerwaarde van reviews door een tekortschietende methodologie in de trials: hypothese, onderzoeksvraag en resultaat. Volgens Van Roon is het de verplichting van de beroepsgroep van Nederlandse apothekers om onze maatschappij deze evidence te gaan bieden. Daarna was het de beurt aan Anna Poucke, voorzitter KPMG Gezondheidszorg, om te praten over de gezondheidszorg van 2025. Anna Poucke inspireerde het publiek met filmpjes over nieuwe partijen als Philips in de B2B2C markt. Dit om vervolgens

plenair te brainstormen over welke waarden de farmacie zou moeten leveren in de toekomst en wat de positie van de apotheek zou moeten worden.Na de lunch, die prima in het zonnetje genoten kon worden, gingen de lezingen verder met verhalen van Karik van Berloo en Bram Broersma. Karik van Berloo sprak over de contractering in de breedste zin in de farmacie. Waar zijn we de afgelopen jaren vandaan gekomen, hoe ziet 2016 er uit en hoe moeten we de toekomst in gaan. Zoals wel vaker zit de farmacie in een iets andere positie dan de overige zorgverleners. Wordt de receptregelvergoeding verlaagd, dan wordt er gelijk bezuinigd op de farmacie, verlaag je de vergoeding voor een staaroperatie, dan gaan oogartsen ineens meer andere operaties doen. Dit is volgens Karik iets om rekening mee te houden. Bram Broersma focuste op de processen in de apotheek. Hoe kun je deze zodanig scherp stellen dat alles in de apotheek makkelijker en sneller verloopt waardoor je kunt focussen op zorg.

Het laatste gedeelte van het symposium werd ingeluid door Paul Lips, huisarts in Amsterdam en secretaris van het Landelijke Huisartsen Vereniging. Volgens Lips dreigt er een verlies van de autonomie als zorgverlener en als ondernemer. Hij deelde inzicht in de huidige huisartsenzorg om vervolgens het debat met de aanwezigen aan te gaan over de rol die jonge apothekers en huisartsen zouden moeten innemen. Last but not least was het de

'Henk Pastoors was overdag als

dagvoorzitter de spin in het web om

met zijn scherpe en kritische vragen

de debatten op te zwepen.'

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 17

MARIËLLE16 JAAR

HOUDT VAN: MUZIEK,

FOTOGRAFIE,MANGA’S EN

ANIME

Mariëlle kan door migraine (bonkende hoofdpijn, band om haar hoofd en het gevoel dat haar ogen eruit gedrukt worden) al ruim twee jaar niet meer naar school. Ze zat in Gymnasium 2 en wil nu via staatsexamens haar havo-diploma halen, met hulp van het speciaal onderwijs.

Is door migraine overgevoelig voor licht en brengt het grootste deel van de dag op haar kamer in het donker

door. Bewegen verergert de bonkende hoofdpijn. Een ergo- en fysiotherapeut helpen haar om, ondanks de migraine, haar dagelijkse activiteiten uit te breiden.

Ze is dol op tekenen en kijkt het liefst naar Anime (Japanse teken- en animatiefilms). ‘Helpt me om niet depressief te worden’. Is ook dol op programma’s waarin een moord wordt gereconstrueerd. Leest en zingt graag en speelt gitaar en keyboard.

Dit artikel is verschenen in het Tienermagazine van de Nederlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten

beurt aan Frank Bruggeman, openbaar apotheker te Ommen en ooit aanwezig tijdens de oprichtingsvergadering van de VJA, om het publiek nog eenmaal te inspireren. Frank Bruggeman vertelde gepassioneerd over zijn ervaringen om met regionale samenwerkingspartners een nieuwe vorm van de apotheek op te zetten. Kenmerkend voor de presentatie was dat afspraken goed opgeschreven moeten worden, omdat ook Henk moet kunnen begrijpen wat er ooit bedoeld was.

Na het serieuze gedeelte was het tijd om de kurken van de fles te trekken en overgaan op avondprogramma met een

borrel. Hier werd de basis gelegd voor een aangename sfeer om oude herinneringen op te halen en te netwerken. Het diner vormde de bodem van een feest met als thema 90’s party. Tijdens dit feest in het voormalig kloosterkapel werden de aanwezigen verrast door hitjes die gedraaid werden door het onvergetelijke duo genaamd Buurman en Buurman. Dit duo is vermoedelijk het komende jaar volledig uitverkocht. Voor sommigen was dit niet de enige verrassing, want ook de pasjes van

enkele collega apothekers blijven nog lang in de geheugens gegrift. Terwijl de zon net opkwam en door het glas van de ontbijtzaal van het hotel scheen, konden diegenen die de nacht (sommigen alleen en anderen met meer dan twee) doorgebracht hadden in het hotel, napraten over alle inspiratie die ze de vorige dag en nacht hadden opgedaan. De lustrumcommissie en het bestuur van de VJA mogen terugkijken op een onvergetelijk en geslaagd lustrum.

PERSOONLIJK VERHAAL

'Last but not least was het de

beurt aan Frank Bruggeman,

openbaar apotheker te Ommen

en ooit aanwezig tijdens de

oprichtingsvergadering van

de VJA, om het publiek nog

eenmaal te inspireren.'

Ze is dol op tekenen en kijkt

het liefst naar Anime (Japanse

teken- en animatiefilms). ‘Helpt

me om niet depressief te worden’

<

<

MIGRAINE

18 - De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr.4

De Jonge Apotheker in de Apotheek.In deze rubriek vertelt een jonge apotheker over zijn of haar ervaringen in de openbare apotheek

GLENN STOLK DJAIDA

Dierenarts, dat moest het gaan worden.

Tot het einde van de middelbare school was

ik hier vrij zeker van. Over een half jaar hoop ik

de opleiding tot openbaar

apotheker specialist te

hebben afgerond om

uiteindelijk als beherend

apotheker aan de slag te

kunnen.

Vanaf de basisschool was het al snel duidelijk dat ik in de medische hoek terecht wilde komen. Dierenarts, dat moest het gaan worden. Tot het einde van de middelbare school was ik hier vrij zeker van. Totdat ik me ging afvragen of ik het nou echt zag zitten om me de hele dag met parkietjes en cavia’s bezig te houden. Uiteindelijk heb ik toch nog de switch gemaakt en me ingeschreven voor de studie farmacie. En daar heb ik geen spijt van.

De openbare farmacie trok me al vrij snel tijdens de studie, vooral vanwege het directe patiëntencontact. Na mijn afstuderen in augustus 2013 ben ik daarom direct gaan werken bij Service Apotheek Heerkens in Gouda. Dit is een grote apotheek in een maatschap van vier apotheken. Naast het openbare gedeelte levert de apotheek ook aan verschillende AWBZ instellingen en wordt er gebaxterd voor de hele regio. Er is dus een grote diversiteit aan werkzaamheden in de apotheek, waarbij ik me zowel met de openbare kant als met de instellingen bezig houd. Veel contact met artsen, vraagbaak voor assistenten en controlewerk behoren tot mijn werkzaamheden. Ik vind dit allemaal zeer leerzaam, maar het allerleukste vind ik het directe contact met de patiënt, waarbij ik de patiënt kan ondersteunen in het laten slagen van de behandeling.

Over een half jaar hoop ik de opleiding tot openbaar apotheker specialist te hebben afgerond om uiteindelijk als beherend apotheker aan de slag te kunnen. Ik zie de apotheker nog steeds als een belangrijke schakel in de eerste lijn. Belangrijk hierbij is echter wel goede voorlichting aan en persoonlijke aandacht voor de individuele patiënt. Daarnaast vind ik dat we als apothekers nog meer moeten laten zien wat wij allemaal doen en kunnen betekenen

voor de patiënt. Ik denk dat dit zorgt voor een binding met de apotheek en ons onderscheidt van internetaanbieders en de drogist. Voor het verlenen van goede zorg is een goed team nodig. De moderne apotheker is volgens mij dan ook iemand die naast leidinggevende een motivator is voor het gehele team. Het aanwezig zijn op de werkvloer om je team naar een hoger niveau te brengen en zichtbaar te zijn voor de patiënt is dan ook wat ik nastreef. Een goed draaiend team is naar mijn idee dan ook een vereiste om goede en persoonlijke zorg te kunnen verlenen aan je patiënten.

Jammer is het wel dat alle administratieve lasten die tegenwoordig op het bureau van de apotheker liggen, zo veel tijd op slokken. Het kan hierdoor lastig zijn om voldoende tijd te besteden aan de belangrijkste zaken; de patiënt en het team. Klagen over deze administratieve lasten heeft geen zin en ik vind het dan ook juist een uitdaging om zelf te zorgen voor de juiste balans in mijn werkzaamheden. De geluiden dat deze lasten vanaf 2016 iets lijken af te nemen stemmen mij dan ook zeer verheugd. Heel voorzichtig lijkt het erop dat minister Schippers ook inziet dat ze ons als apothekers beter kan inzetten om de patiënt te helpen en ik kijk dan ook zeer optimistisch naar het vak van apotheker.

Glenn StolkApotheker Apotheek Heerkens

<

'Een goed draaiend team is naar

mijn idee dan ook een vereiste

om goede en persoonlijke

zorg te kunnen verlenen aan je

patiënten.'

De Jonge Apotheker | 22e jaargang 2015 nr. 4 - 19

Drenthe

Haarlem

Delft/Leiden/Den Haag

Amsterdam

Limburg

Noord-Brabant

Overijssel

Friesland

Utrecht

Zeeland

Groningen

Flevoland

Rotterdam

Gelderland

REGIOCOÖRDINATOREN

AmsterdamMarlou van GilsJoelle WalgersAnneloes de Bruinamsterdam@vja.nu

HaarlemMyrte Sondervan Haarlem@vja.nu

FlevolandZie Amsterdam of Utrecht

Delft/Leiden/Den HaagMarianne van GenugtenLisette Tichelaardenhaagdelftleiden@vja.nu

Zeeland/RotterdamLydia DakakNilufar Pashaeerotterdamzeeland@vja.nu

Groningen/FrieslandSylvia Oosting-Eleveld

Arnout Jansegroningenfriesland@vja.nu

LimburgBoris Tyndall

limburg@vja.nu

Noord-BrabantManon Snels

brabant@vja.nu

UtrechtElske HokkeMeike van SteenisSusanne Bouwman utrecht@vja.nu

Drenthe/OverijsselJudith Altena

Suzanne van der Lindedrentheoverijssel@vja.nu

GelderlandZie Utrecht of Overijssel

Agenda

RedactieThomas AartsDavid GroenMarianne van Genugten redactie@vja.nu

Redactieadres:Mediq apotheek WassenaarHofcampweg 254, 2241 KL Wassenaar

Vormgeving en opmaakZwartlicht | www.zwartlicht.nl

Deadline kopij15 februari 2016

Algemeen adres VJAPostbus 9272501, CX Den Haagsecretaris@vja.nu | www.vja.nu

Adreswijziging doorgevenDe VJA maakt gebruik van de ledenadministratie van de KNMP. Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven via de ledenadministratie van de KNMP. Indien je geen KNMP lid bent, kun je door in te loggen op www.vja.nu jouw adreswijziging doorgeven.

Lid worden?Neem contact op met de secretaris voor een aanmeldingsformulier of ga naar onze website www.vja.nu en vul daar het formulier in.

Bestuur VJAElaine ten Berge | Voorzittervoorzitter@vja.nu

Kenny van Deventer | Secretarissecretaris@vja.nu

Stefan Ottenbros | Penningmeesterpenningmeester@vja.nu

Ron Bartels | Lid algemene zakenalgemenezaken@vja.nu

Mariska van Grinsven | Lid Politieke en Maatschappelijke zakenmaatschappelijkezaken@vja.nu

Floor van Leersum | Lid Communicatiecommunicatie@vja.nu

Renske Hebing | Lid Specialismespecialisme@vja.nu

Maart 20165 Patiëntendag11 ALV

Colofon