De

inspirerende

leraar

Voorwoord

Ter gelegenheid van nieuwe kabinetsplannen voor de integratie van wetenschap en technologie in het

onderwijs, vertelt Jan Terlouw aan leraren over de verandering van de economie, het gevaar van

klimaatverandering, de zoektocht naar duurzaamheid en de rol van de politiek in het licht van

wetenschappelijke en technologische ontwikkeling. De weg naar succesvolle vernieuwing ligt bij jeugd, in de

klas. De kracht om een beweging te bewerkstelligen ligt echter bij de persoon die ervoor staat: de inspirerende

leraar. Hij vertelt als natuurkundige, als oud politicus, schrijver en verwonderaar.

,,Hoe mooi wetenschap en technologie is en wat je er

allemaal mee kunt doen in praktische zin, dát zie je pas,

door de ogen van de inspirerende leraar’’

Door Jan Terlouw 1 oktober 2014

Dank aan wetenschap en technologie

Vroeger was alles anders… Vaak klinkt het in

nostalgische zin. Vroeger was inderdaad alles

anders. Er is veel gebeurd. Niet alles is een

verbetering geweest, maar de ontwikkeling van

kennis heeft zoveel moois gebracht. Ter illustratie

neem ik u mee terug in de tijd van Johan

Sebastiaan Bach. Hij maakte niet alleen prachtige

muziek. Uit twee huwelijken had hij maar liefst

zestien kinderen, maar de helft hiervan overleed

klein. Het gebeurde veel. We weten het van onze

zeehelden, we weten het van Rembrandt. De lijst is

lang. In die tijd stierf meer dan de helft van de

kinderen klein. Het verdriet moet enorm zijn

geweest. De angst en de zorg zijn langzaam uit

onze generaties gevloeid en we denken er niet zo

vaak meer aan. Nu is het gelukkig een uitzondering

dat een klein kind sterft. Een ander voorbeeld van

de wetenschappelijke ontwikkelingen in de

gezondheidszorg is de verlenging van de

gemiddelde leeftijd. In het jaar 1800 was de

gemiddelde leeftijd die de Nederlander bereikte 45

jaar. Nu, ruim twee eeuwen later, is het gemiddeld

80 jaar. Die enorme verlenging van de levensduur

danken wij aan de ontwikkeling van wetenschap en

technologie.

Onze koopkracht is nu meer dan

vijf maal zo groot

Ook op andere vlakken heeft het ons goed gedaan.

Terugkijkend naar de welvaart in 1950 is onze

koopkracht nu, 70 jaar na de Tweede

Wereldoorlog, meer dan vijf maal zo groot. Maar

er is nog zoveel meer zoals meer en betere

medicijnen, geavanceerde technieken in de

medische wereld die we vroeger niet voor mogelijk

hielden, zoals de verfijnde technologie van een

operatie door de bloedvaten van het hart, de

seksuele revolutie, de ontwikkeling van de pil, de

landbouw, de grote uitbreiding van soorten

voedsel, de machines die er allemaal voor

ontwikkeld zijn, het heeft zoveel betekent voor de

samenleving. Daarnaast is er nog de ontwikkeling

van transport. Er zijn zoveel mogelijkheden om in

korte tijd van de ene plaats naar de andere te

komen. Deze ontwikkeling heeft vele positieve

uitwerkingen, maar de mooiste is toch wel dat het

ervoor heeft gezorgd dat brede lagen van de

bevolking in aanraking kunnen komen en kennis

kunnen maken met andere culturen. Het belang

daarvan is niet te onderschatten in een mondiale

samenleving. Het is allemaal de ontwikkeling van

wetenschap en technologie.

Meten is weten

Natuurlijk is dit geen nieuwe informatie, maar de

snelheid waarmee de wereld verandert onder

aanvoering van wetenschappelijke en

technologische ontwikkeling, maakt dat we het

beeld soms even stil moeten zetten om te zien hoe

ver we zijn gekomen. De invloed op ons dagelijks

leven is enorm. Graag zet ik het beeld even stil bij

iets prachtigs waar we bijna allemaal over mee

kunnen praten, namelijk de iPhone. De

ogenschijnlijke onuitputtelijke mogelijkheden

blijven mij verbazen. Laten we samen een minuut

stil zijn uit bewondering voor de iPhone! Wat een

onvoorstelbaar mooi apparaatje. Ik kan hiermee

over een minuut iemand aan de telefoon hebben

die wandelt in de Andes! Het is niet alleen een

telefoon, maar ook een videocamera, een

dictafoon en een kompas ineen! Ik ben mij ervan

bewust dat ik me verlies in zaken die u allang weet,

maar wat een fantastisch fijn apparaatje. Het is

een samenballing van kennis en van

ontwikkelingen, van creativiteit, technologisch en

wetenschappelijk, die zo’n belangrijke rol speelt in

de samenleving. Daar kun je niet genoeg

bewondering voor hebben.

Zo’n 400 jaar geleden vond de wetenschappelijke

revolutie plaats die ten grondslag ligt aan deze

ontwikkeling. Grote namen als Copernicus en

Galilei, Newton en Huygens gooiden het roer om:

,,Niet meer wat wij denken is waar, maar wat wij

meten is waar.” Kortgezegd: meten is weten. Die

instelling heeft al die vooruitgang gebracht.

Als je iets zeker weet,

is dat eigenlijk stilstand

Dat betekent niet dat je klaar bent als je iets zeker

weet. Als je iets zeker weet, is dat eigenlijk

stilstand. Twijfel is zoveel meer creatief dan zeker

weten, dat geldt op alle gebieden, zelfs op het

gebied van politiek.

De kracht die bestaat in twijfel, is de kracht die

maakt dat je meer wilt weten en nog preciezer wilt

zijn. Het is de kracht die deuren opent waarvan je

eerder dacht dat ze gesloten zouden blijven. De

kracht van de twijfel die zijn oorsprong vond in de

wetenschappelijke revolutie, stuwt ons sindsdien

met volle kracht vooruit. Het leven is er zo door

veranderd. Het is er zo veel rijker door geworden.

Als natuurkundige kan ik eindeloos van de

wetenschap genieten. En ik gun dat ieder ander

mens. Het is niet zo moeilijk als het soms lijkt. Het

is overal. Toen ik wis- en natuurkunde ging

studeren, zeiden sommige mensen ook tegen mij

,,Maar het is zo moeilijk!’’. De werkelijkheid ligt

volgens mij een klein beetje anders. Welllicht zijn

niet alle wis- en natuurkundigen het met mij eens,

maar mijns inziens is het niet de moeilijkste studie

in het hedendaagse wetenschappelijk onderwijs.

Terugkijkend is wat ik heb gedaan vrij simpel

uiteen te zetten. Het kernfusieonderzoek waar ik

mij dertien jaar mee bezig heb gehouden, is

eigenlijk de studie van hete gassen. Er zitten maar

drie soorten deeltjes in: ionen, elektronen en

misschien nog wat neutrale deeltjes. Dit kun je

statistisch behandelen, want er zijn maar drie

soorten. Dat is overzichtelijk en in mijn ogen niet

moeilijk. Kijk je naar de chemie, dan wordt het

alweer een stuk ingewikkelder met het periodiek

systeem der elementen, gerangschikt naar

kerngetal en allemaal doen ze wat anders. Of kijk

naar de biologie, dat is nog weer een stuk

ingewikkelder. Kijk maar naar een cel, miljoenen

processen per seconde in een cel, dat is waanzinnig

ingewikkeld! Toch komen we daar ook door meten

is weten steeds verder.

De natuur is lastig maar fair

Als je naar de menswetenschap kijkt, dan wordt

het pas ingewikkeld. Het is een fluïde wetenschap.

De natuur is lastig, maar fair. Als je iets meet in je

laboratorium en je komt de volgende morgen terug

en je hebt niets veranderd, dan meet je hetzelfde.

De natuur verandert de regels 's nachts niet

stiekem. Maar bij economie of welke

‘menswetenschap’ dan ook, is de wetenschap

compleet overgeleverd aan allerlei factoren waar

je als wetenschapper geen invloed op hebt.

Vertrouwen is daarvan een voorbeeld. Ter

illustratie, Poetin kucht een keer en het

consumentenvertrouwen schudt op zijn

grondvesten. Dat lijkt wat overdreven, maar zo

fragiel is vertrouwen in de economie. Het laat

zomaar de regels veranderen en dat maakt dat

soort van vakken pas echt ingewikkeld.

We hebben als mensheid onvoorstelbaar veel

bereikt op het gebied van alles wat met

wetenschap en technologie te maken heeft, maar

als je ziet wat we hebben gepresteerd op het

gebied van het bewaren van de vrede, dan laat dat

direct zien hoe veel moeilijker het is om daar

vooruitgang in te boeken. Zouden we ook daarvoor

kunnen putten uit wetenschap en technologie? Zie

het als een uitdaging.

De inspiratoren

Terug naar wetenschap en technologie vandaag de

dag. Voor alles wat het doet in de samenleving en

in je persoonlijke leven, is het niet alleen heel

belangrijk, het is ook zo allemachtig mooi. Het hele

bouwwerk van de natuurwetenschappen zoals de

grote genieën het eeuwen lang voor ons hebben

ontwikkeld, het bouwwerk van wat we nu weten

van het heelal, van de biologie, de weinige

natuurkrachten die er zijn en hoe dit alles onze

wereld zo beïnvloedt, is zo mooi.

Net als de taal van de wiskunde, is de taal van de

natuurwetenschappen zo mooi. Ik weet mijn eigen

kennismaking met de wiskunde nog als de dag van

gisteren. Ik vond het meteen zo prachtig. De leraar

speelde bij deze inspirerende kennismaking met dit

prachtige vak een essentiële rol. Mijn leraar wist

de schoonheid van de wiskunde op mij over te

brengen. Daarmee kom ik op het belang van de

leraar. Het is een belang dat mijns inziens nooit

onderschat mag worden. De statistische

onderzoeken die anders beweren, leg ik dan ook

graag en zonder twijfel naast me neer. Mijn

persoonlijke ervaring leert dat ik me in de gehele

tijd dat ik van onderwijs heb mogen genieten, van

de lagere school tot de universiteit, nog maar een

aantal leraren kan herinneren. Het is geen

verrassing dat die leraren de leraren zijn die mij

inspireerden. Het zijn de leraren die niet alleen de

kennis overbrachten maar ook het enthousiasme

en de voorliefde voor hun vak. Je laten inspireren

door de leraar is zo belangrijk.

Een voorbeeld van hoe het niet moet is het even

geleden ingevoerde studiehuis. De uitkomst ervan

is gelijk aan het idee; inspiratieloos. Het idee dat

de leraar er alleen maar is om aan te wijzen ‘daar

staat het’ gaat compleet voorbij aan de kracht van

een voorbeeld, een inspiratiebron bij het

overbrengen van informatie.

Het gaat niet alleen om het

weten, het gaat ook om de

vreugde van het weten

Vergeten wordt hoe mooi het is, want het gaat niet

alleen om kennis, het gaat ook om de schoonheid

van kennis. Het gaat niet alleen om het weten, het

gaat ook om de vreugde van het weten. Het gaat

om de gezamenlijke verwondering over wat er is

en hoe je er in kunt doordringen. Het gaat om het

mooie besef van wat je er allemaal mee kunt doen

in praktische zin. Dát zie je pas, bijna zonder

uitzonderingen, door de ogen van de inspirerende

leraar.

Toen ik zelf wiskunde studeerde, had ik les van

prof. Freudenthal. Een groot wiskundige, alsook

een groot onderwijsdeskundige. Toen ik later in de

Tweede Kamer zat, kreeg ik een brief van hem en

daar stond onder andere in: Realiseert u zich

meneer Terlouw - want toen deden we nog heel

deftig tegen elkaar - dat van al die nieuwe

onderwijstechnieken, er eigenlijk maar één echt

goed is, en dat is de overheadprojector. Weet u

waarom? Omdat de leraar met zijn gezicht naar de

leerling nog in contact staat met de klas, waarbij

hijzelf tegen ze spreekt in plaats van het scherm

waar hij voor staat. Ik ben zijn uitspraak nooit

vergeten, omdat deze uitspraak voor mij de zorg

voor het verlies en de overtuiging van de noodzaak

illustreert van een verbinding tussen de leraar en

de leerling in een leerproces. Ik deel zijn zorg en

zijn overtuiging.

Kracht van inspiratie

Er zijn vele bekende en minder bekende

natuurkundigen waarmee ik in mijn tijd als

natuurkundestudent heb mogen kennismaken. De

één briljant, de ander iets minder, maar bijna

allemaal werden ze ook hoogleraar. De drijfveer

daarvoor leek voor iedereen hetzelfde. Ze waren

geïnspireerd door hun leraar en in hun kracht die

inspiratie door te geven aan de nieuwe generatie

waren ze in briljantie gelijk. Dat is namelijk wat een

leraar een goede leraar maakt. Kennis speelt

daarbij een ondergeschikte rol. Dat is iets wat

nooit vergeten mag worden.

Inhoudelijk was er eigenlijk zo

weinig gebeurd, maar op het

gebied van inspiratie des te

meer

Als spreker inspireren

Ik ben ooit in mijn leven partijleider geworden van

een politieke partij. Ik kreeg toen de gelegenheid

en de plicht om tijdens congressen grote groepen

mensen toe te spreken. In het begin wilde ik onze

identiteit als een programmatische partij uitdragen

bij elke gelegenheid die ik daarvoor kreeg. Ik

diepte programmapunten uit en sprak over het

belang en mogelijke politieke implicaties. De

reacties na zo’n optreden waren vaak vriendelijk

maar lauw. Ik miste iets en ik ontdekte al gauw wat

het was. Programmapunten zijn mooi, maar

aandacht besteden aan de vraag waarom iemand

daar iets mee moet doen, wat iemand inspireert,

waarom iemand op zaterdagmiddag daar zit, dat

maakte dat de reacties van de aanwezigen

veranderden in; ,,Prachtige toespraak.” En dan was

er inhoudelijk eigenlijk zo weinig gebeurd, maar op

het gebied van inspiratie des temeer. En dat

element in de leraar, mag niet onderschat worden,

dat is zo belangrijk.

Technologie gebeurt overal

De rol van de technologie in de wetenschap is

enorm. In 1950 had een grote Groningse boer tien

knechten, nu in 2014 heeft hij geen knechten meer

en in plaats daarvan heeft hij een enorm

machinepark en doet hij het werk alleen of

misschien nog met zijn vrouw. Maar wat gebeurt

er als hij ophoudt? Eigenlijk niks en dus zie je

leegstand. Voor veel boerderijen wordt geen

opvolger meer gevonden. De wetenschap en

technologie heeft de spierkracht vervangen door

machines. Het gebeurt overal. Het gebeurt in het

huishouden, waar mijn moeder vroeger nog

lichamelijk moest arbeiden in het huishouden is nu

alles zo prachtig gemechaniseerd. Het gebeurt in

het bedrijfsleven, waar computers, met

bijvoorbeeld computerdesign en

computermanufacturing, ons allemaal werk uit

handen neemt.

De computer heeft de laatste 25 jaar gezorgd voor

een enorme digitale revolutie. Neem de komst van

het internet en de automatisering die ermee

gepaard ging. Niet alleen fysieke maar ook

geestelijke arbeid is intussen voor een groot deel

door technologie vervangen. De mogelijkheden

lijken eindeloos te zijn. Een voorbeeld daarvan

mogen we al even aanschouwen in landen als

Japan; de robotisering. Ook in ons land sijpelt het

langzaam door vernieuwende processen heen. De

politiek pakt het gretig op en spreekt bijvoorbeeld

over de komst van robots die werk gaan

overnemen in de zorg. Ik vraag me daarbij direct af

of nu de spierkracht én de denkkracht vervangen

is, we ook nog de empathie gaan vervangen. Gaat

nu de computer vriendelijk spreken tegen de oude

van dagen? Het lijkt ondenkbaar, maar dat is het

niet. In de zorg zullen we sprekende computers

krijgen die de eenzaamheid een beetje moeten

verdrijven. Ze zullen leren koken, ze zullen

boodschappen bestellen. Ze zullen al dat soort

dingen gaan doen en, of je het leuk vindt of niet,

het komt er aan. Het duurt niet eens meer lang.

Dat is de trend die we hebben gezien: spierkracht

geestkracht en denkkracht is of wordt vervangen

en empathie lijkt het volgende te zijn. De vraag

rijst: waar zal er nog werk zijn? Tot op heden valt

het mee. Waar technologie werkgelegenheid heeft

weggenomen, heeft de ontwikkeling en constructie

ervan ook werkgelegenheid gecreëerd. Voor

computers geldt hetzelfde. Sterker nog, juist in die

sector zal veel werkgelegenheid ontstaan om

bijvoorbeeld software te ontwikkelen. De

ontwikkeling van technologie zal hand in hand

gaan met de ontwikkeling van arbeidsplaatsen.

Nieuwe technologie vraagt om nieuwe banen, in

elke sector.

Wek de belangstelling bij de

leerlingen!

De technologie zal dus ook banen bieden! Zoals de

bediening en ontwikkeling van machines, maar ook

in de wetenschap zal de vraag naar goede mensen

blijven bestaan. Elke antwoord leidt immers tot

een nieuwe vraag en zo zal het altijd zijn, daarom is

het zo belangrijk om onze kinderen nu mee te

nemen in de wondere wereld van wetenschap en

technologie. Wek hun belangstelling! Omdat het zo

mooi en zo nuttig is én omdat je er later werk in

kunt vinden. In overtuiging hiervan, schaar ik mij

achter de oproep van het kabinet aan het

onderwijs om wetenschap en technologie te

integreren in de klas ter voorbereiding op de

toekomst.

Het grootste gevaar wat de mensheid bedreigt

Wetenschap en technologie vindt zijn belang in

nog een ander punt. Een punt waarvan de

immense impact allang is voorspeld, maar waarop

nog steeds veel te weinig actie wordt ondernomen.

Kortgeleden bracht Obama het in een toespraak

treffend onder woorden: ,,Van alle directe

uitdagingen; terrorisme, instabiliteit, ongelijkheid,

ziektes, is er één onderwerp dat de contouren van

deze eeuw meer dramatisch zal bepalen dan enige

andere en dat is de urgente en groeiende

bedreiging van de klimaatverandering.” Of hij zijn

woorden ook in actie kan omzetten, valt in het

huidige politieke klimaat in Amerika te bezien,

maar elk woord dat hij erover zegt is waar.

Klimaatverandering is het allergrootste gevaar wat

de mensheid bedreigt en daarmee de allergrootste

uitdaging waar we samen voor staan. Er liggen

meerdere gevaren op de loer in onze mondiale

samenleving die aandacht verdienen, maar

klimaatverandering kent in mate van bedreiging

geen gelijke. Deze is veel groter dan de meeste

mensen weten en veel groter dan de politiek zich

lijkt te realiseren.

Waar op andere vlakken in de wetenschap vaak

vele verschillende geluiden opgaan, zijn de

wetenschappers het in deze met elkaar eens.

Maar liefst 97% van de artikelen van de

klimatologen, geologen, natuurkundigen, biologen

enzovoort over de klimaatverandering vermelden

dezelfde conclusie; Wij denken met grote

stelligheid dat wij de verhoging van de

temperatuur op deze aarde niet deze eeuw tot 2°

kunnen beperken als het beleid niet drastisch wordt

veranderd. Want, zeggen die 97% van de

wetenschappers, het komt grotendeels door het

verbranden van fossiele brandstoffen, zoals het

verbranden van olie, kolen en gas. Het is veel

erger dan verwacht. De CO2 toename in de

dampkring en de uitstoot is groter dan voorspeld,

het smelten van de ijskappen, Noordpool met

name, maar ook de Zuidpool gaat harder dan

verwacht. Daarbij is het effect exponentieel. Als

dat ijs smelt, dan reflecteert er minder zonlicht

waardoor we ons op een hellend vlak begeven. Al

bij een lichte stijging van de temperatuur zullen de

permafrostlagen in Alaska en in Siberië smelten,

waardoor allerlei broeikasgassen loskomen zoals

methaan dat in vergelijking met CO2 twintig keer

zo sterk is .

Er is genoeg

Het gebeurt en je kunt het dagelijks waarnemen.

De stormen worden heftiger, de hoeveelheid

energie in de atmosfeer is groter, de regenval, én

de droogtes zijn ernstiger. Overal kun je het

waarnemen en we doen er veel te weinig aan,

terwijl het overduidelijk is wat er moet gebeuren.

We moeten stoppen met het verbranden van

fossiele grondstoffen en beginnen met het gebruik

van duurzame energie. Die duurzame energie is er

allang, in overvloed zelfs. Kijk bijvoorbeeld naar de

natuur zoals het oerwoud in Brazilië, waar

miljarden processen bestaan, waar we niets aan

hoeven te doen. We hoeven er geen kunstmest

heen te brengen, we hoeven er geen afval uit te

halen, we hoeven er geen regen te laten vallen.

Het gebeurt allemaal vanzelf. Het heeft slechts

één ding nodig en dat is energie.

Het oerwoud heeft niks anders

nodig dan de zon, waarom wij

dan wel?

Voor alles wat leeft en groeit, is energie nodig en

laat die energie nou net gratis van buiten door de

zon op dat oerwoud komen. Het oerwoud redt zich

daar prima mee. Het heeft niks anders nodig dan

de zon, waarom wij dan wel? Waarom moeten wij

als menselijke samenleving nou die gedateerde

energie gebruiken die in honderden miljoenen

jaren is opgeslagen in olie, kolen, gas, leisteen,

teerzanden, enzovoort? Waarom kunnen we het

niet doen met de duurzame energie die de zon

vandaag op ons schijnt? Een vraag die nochtans

onbeantwoord blijft. De beschikbaarheid biedt in

ieder geval geen enkel obstakel. Er is meer dan

genoeg.

Laten we ons even samen kosmologisch

verwonderen over de kracht van de zon. De zon

straalt het equivalent uit van tien miljoen vaten

olie, dat is 159 liter per vat, per aardbewoner per

seconde. Ondanks dat maar een heel klein deel op

aarde komt (99% van de energie gaat zo weer het

heelal in), geeft de zon ons in een uur al genoeg

voor het hele jaar. Er is meer en meer en meer dan

genoeg. Waarom maken we daar geen gebruik

van? Het kán geen technisch probleem zijn. We

kunnen een capsule laten landen op een komeet,

gaatjes graven op Mars en ogen repareren met

laserstralen. De oorzaak zoeken in het gebrek aan

technologische mogelijkheden is in dat licht

compleet ridicuul. De oorzaak wordt gedeeltelijk

gevonden in het economische aspect. Kosten gaan

voor de baten uit. Er zijn allerlei kosten-

batenanalyses gemaakt, maar die komen er

allemaal op neer dat de eerste twintig jaar lastig

zijn met alle benodigde investeringen en dat het

zich pas na de tweede twintig jaar gaat uitbetalen

met gratis zonne-energie. Dat lijkt te lang te duren

voor de economen.

Iets doen, namelijk overgaan

naar duurzame energie, is

uiteindelijk veel goedkoper dan

niets doen

Politiek probleem

De studies verschijnen nu bijna dagelijks met

dezelfde bijna wanhopige oproep. We moeten nu

iets doen. De zorg om de kosten nu, is kortzichtig

en niet realistisch. Iets doen, namelijk overgaan

naar duurzame energie, is uiteindelijk veel

goedkoper dan niets doen. Niets doen betekent

enkel dat de kosten om de gevolgen daarvan recht

te zetten, worden doorgeschoven naar de

volgende generatie, onze kinderen. Dit klinkt

wellicht wat stoffig, maar ik zeg dit echt niet met

geitenwollen sokken aan, dit zijn

wetenschappelijke feiten. De contouren van het

belang én de haalbaarheid worden steeds beter

zichtbaar. Duurzame energie gaat winnen. Het

schept werkgelegenheid, het schept welvaart. Het

idee dat het een achteruitgang in welvaart zou

betekenen, kunnen direct van tafel worden

geveegd.

Op technologisch en economisch gebied zijn er

geen onoverkomelijke obstakels. Toch gebeurt het

niet. Er speelt nog maar één probleem wat ervoor

zorgt dat de ontwikkelingen stagneren. Dat is

natuurlijk het politieke probleem, omdat er

gevestigde belangen aan verbonden zijn. Er zijn

enorme kapitaalaccumulaties overal en de politiek

kan of durft het niet te doorbreken. In ieder geval

doet zij het niet, terwijl het toch de taak van de

politiek is om daarvoor te zorgen. De oplossing lijkt

simpel en dat is het ook: de vervuiler betaalt. Als

de politiek daarachter zou gaan staan en dat

rigoureus zou doorvoeren, door te zeggen als

overheid tegen het bedrijfsleven, doe zoals je wilt,

maar de vervuiler betaalt, komt op ieder product

de prijs van de vervuiling. Eigenlijk hoef je niet veel

meer te doen. Het is eenvoudig en je schept een

gelijk speelveld. Op het ogenblik wordt fossiele

energie nog met zo'n $ 500.000.000.000 per jaar

gesubsidieerd, duurzame energie met zo'n $

100.000.000.000. Dat geeft zo'n ongelijk speelveld.

Als dat zo blijft krijg je het nooit voor elkaar.

Alleen wetenschap en

technologie kan het probleem

oplossen dat ze in zekere zin zelf

veroorzaakt heeft, als de

politiek maar zegt dat het moet

De politiek moet het afdwingen en dan, dan zullen

het bedrijfsleven, de wetenschap en de

technologie het gezamenlijk oplossen. En als u mij

vraagt of het moet gaan om een windmolenpark ,

zonnepanelen of thermische energie van de zon,

houd ik wijselijk mijn mond. De vorm waarin dat

gebeurt, is niet zo belangrijk en ondanks dat ik

daar wel bepaalde opvattingen over heb, laat ik

het graag over aan wetenschap, technologie en het

bedrijfsleven. Dat het gebeurt, is belangrijker dan

hoe. Als de randvoorwaarden dat het moet

gebeuren en dat het kan gebeuren, omarmd

worden, komt het in orde.

Als we onze kinderen en kleinkinderen niet willen

opzadelen met enorme kosten, met een veel

moeilijker leefbare aarde, met een hoog gestegen

zeespiegel, met enorme regenval en droogte, zoals

in China op het ogenblik het geval is, als we dat

niet willen en de politiek doet niets, dan moet er

een andere oplossing komen. De oplossing wordt

gevonden in wetenschap en technologie, samen

met het bedrijfsleven. Alleen wetenschap en

technologie, die het in zekere zin, met de

ontwikkeling van al die technische toepassingen

die de aarde uitputten zelf veroorzaakt heeft, kan

het oplossen, als de politiek maar zegt dat het

moet en daarmee actie afdwingt.

Taak om te inspireren

Iedereen in het onderwijs heeft de prachtige taak

om de leerlingen ervan te doordringen dat

wetenschap en technologie zo mooi en zo

belangrijk is in alle opzichten. Dat kan bijna geen

moeilijke taak zijn, want aan alle kanten zie je hoe

belangrijk het is.

Het kabinet heeft gelijk, meer

aandacht voor wetenschap en

technologie in het onderwijs en

u zult het moeten doen

De mogelijkheden van de wetenschap zijn echt

bewonderingswaardig en het kabinet heeft gelijk.

Er moet meer aandacht voor wetenschap en

technologie komen in de klas. En daar staat u. Aan

het begin van het pad naar onvermijdelijke

duurzaamheid met het lot van de volgende

generatie in uw handen. Wat een belangrijke en

prachtige taak. Want dames en heren, wetenschap

zoals wiskunde is zo mooi. Het klopt altijd en als

het niet klopt, hoef je alleen maar verder te zoeken

tot het wel klopt. Theoretische natuurkundigen

zetten in formules wat ze waarnemen in het heelal

aan krachten en bewegingen. Wanneer ze hun

formule niet kloppend krijgen, blijkt dat de natuur

zich niets gelegen laat aan wiskunde. Ze weten dat

om hun vergelijking kloppend te krijgen, er nog een

deeltje moét zijn ook al kunnen we het nu nog niet

zien. Dan wordt er voor honderden miljoenen

apparatuur opgezet om het deeltje te vinden.

Nooit tevergeefs, want altijd weer doemt

warempel het deeltje op! Met zo iets ontzaglijks

prachtigs kun je kinderen inspireren! En het schept

zoveel kansen op de arbeidsmarkt. Het schept

zoveel werkgelegenheid in de toekomst. Het is ons

wapen tegen de concurrentiestrijd in lage

loonlanden. De volledige werkgelegenheid wankelt

doordat machines, spierkracht, geestkracht en

uiteindelijk ook empathie gaan overnemen. Onze

hele economie zal op de helling moeten en worden

omgevormd naar een ander soort economie. Er zal

nog meer dan genoeg te doen blijven en nieuwe

banen zullen ontstaan. Daarnaast is een beetje

meer vrije tijd voor iedereen ook helemaal niet

verkeerd, zolang mensen maar de keuze en de

kans hebben om te werken. Als je kans ziet om

kinderen nu voor te bereiden op werk dat er echt

toe doet, wat echt belangrijk is, pak die kans dan

met beide handen aan en inspireer.

Ik eindig met een illustratie daarvan. Mijn vader zat

ongeveer honderd jaar geleden op het gymnasium

in Utrecht. De rector was dr. Hengeveld. Een

classicus, en hij was net zo streng als mijn meneer

Van de Lek in de wiskunde. Mijn vader vertelde dat

als een leerling uit de klas gestuurd werd en hij

moest naar de rector, dan sidderde hij van angst,

zo streng was dr. Hengeveld. Naast rector was hij

ook leraar in Grieks en Latijn in de hogere klassen.

Zo streng als hij was, kreeg hij tranen in zijn ogen

als hij Homerus voorlas. Dan zei hij: ,,Jongens let er

maar niet op, ik word weer nat, maar het is ook zo

mooi.” Daardoor heeft mijn vader ons opgevoed

met Griekse en Latijnse spreekwoorden, altijd

weer. Ik ben geen classicus geworden en ik weet er

allemaal heel weinig van, maar al die zinnen die hij

ons toe riep die zitten nog in mijn hoofd dankzij

dokter Hengeveld. En als ik bijvoorbeeld uit ging

dan riep hij mij na quid quid id est, timeo puellas et

oscula dantes: “Hoe het ook zij, pas op voor de

meisjes, ook al geven zij kusjes”. Maar dat heeft

niet geholpen.