De hervormde Senaat en de samenvallende verkiezingen

Koen Muylle, referendaris bijhet Grondwettelijk Hof en praktijklector aan de KU Leuven

Inleiding

Artikel 1 van de Grondwet:

“België is een federale Staat, samengesteld uit de gemeenschappen en de gewesten.”

De hervorming van de Senaat

Vierentwintig herzieningen van de Grondwet, drie bijzondere wetten, vijf gewone wetten, …• Herziening van de artikelen 43, 44, 46, 56, 57, 64, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 100, 119 en 167 van

de Grondwet;

• Bijzondere wet van 6 januari 2014 tot invoeging van een artikel 217quater en een artikel 217quinquies in het Kieswetboek;

• Bijzondere wet van 6 januari 2014 tot wijziging van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen en de bijzondere wet van 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse instellingen, ten gevolge van de hervorming van de Senaat;

• Bijzondere wet van 6 januari 2014 tot wijziging van de bijzondere wet van 16 juli 1993 tot vervollediging van de federale staatsstructuur en tot aanvulling van de kieswetgeving met betrekking tot de gewesten en de gemeenschappen, tengevolge van de hervorming van de Senaat;

• Wet van 6 januari 2014 tot wijziging van het Kieswetboek ten gevolge van de hervorming van de Senaat;

• Wet van 6 januari 2014 tot wijziging van diverse wetten tengevolge van de hervorming van de Senaat en houdende verscheidene wijzigingen inzake verkiezingen;

• Wet van 6 januari 2014 tot wijziging van diverse wetten tengevolge van de hervorming van de Senaat;

• Wet van 6 januari 2014 tot wijziging van de wet van 31 december 1983 tot hervorming der instellingen voor de Duitstalige Gemeenschap ten gevolge van de hervorming van de Senaat;

• Wet van 6 januari 2014 tot wijziging van de wet van 6 augustus 1931 houdende vaststelling van de onverenigbaarheden en ontzeggingen betreffende de ministers, gewezen ministers en ministers van staat, alsmede de leden en gewezen leden van de wetgevende kamers;

• Reglement van de Belgische Senaat;

• Wijziging van de artikelen 82, 83 en 94 van het Reglement van de Kamer van volksvertegenwoordigers wat de tweede lezing betreft;

• Voorstel van technische wijzigingen van het Reglement van de Kamer van volksvertegenwoordigers ten gevolge van de zesde staatshervorming;

• Voorstel tot wijziging van de artikelen 39 en 149 van het Reglement van de Kamer van volksvertegenwoordigers.

Waarom de Senaat hervormen?

• De Senaat als een assemblee die zowel de vertegenwoordiging van de deelstaten zou verzekeren als de rol van reflectiekamer zou spelen;

• De samenstelling van de Senaat is niet aangepast aan zijn taak:o Rechtstreeks verkozen senatoren;o Gemeenschapssenatoren

• Bevoegdheden: het onderscheid tussen monocamerale, optioneel bicamerale en verplicht bicamerale aangelegenheden leidt tot moeilijkheden.

En niet afschaffen …• De Senaat kan dus perfect worden afgeschaft.

• Met een confederaal systeem zullen er minder bevoegdheden op het huidige federale niveau overblijven en kunnen we het met minder ministers doen, met kleinere kabinetten en zonder staatssecretarissen. De senaat verliest zijn functie en wordt afgeschaft.

• Afschaffing Senaat. De tweede kamer van het federale parlement, de Senaat (71 senatoren), heeft de voorbije jaren sterk aan belang ingeboet. Het eigenlijke politieke debat en wetgevende werk gebeurt in de Kamer, de rol van de Senaat is beperkt geworden. Groen! vindt daarom dat we de Senaat beter afschaffen.

• De NV België moet op dieet. De politiek kan het goede voorbeeld geven door Senaat en provincies meteen af te schaffen.

Het Institutioneel Akkoord voor de zesde Staatshervorming van 11 oktober 2011

“De Senaat zal aan de nieuwe staatsstructuur worden aangepast.

De Senaat wordt, voor het eerst bij de regionale verkiezingen van 2014, omgevormd tot een Senaat van de deelstaten.

De nieuwe Senaat zal niet permanent zijn …”.

De samenstelling van de hervormde Senaat

Senaat (1993-2014)• 40 rechtstreeks verkozen

senatoren (25N/15F);

• 21 gemeenschapssenatoren (10N/10F/1D);

• 10 gecoöpteerde senatoren (6N/4F);

• senatoren van rechtswege.

Senaat (vanaf 2014)• 50 deelstaatsenatoren

(29N/20F/1D)

• 10 gecoöpteerde senatoren (6N/4F)

De deelstaatsenatoren• 29 deelstaatsenatoren aangewezen door het Vlaams Parlement:

o uit de leden van dat Parlement of uit de Nederlandse taalgroep van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement;

o ten minste één lid moet op de dag van zijn verkiezing zijn woonplaats hebben in Brussel-Hoofdstad;

• 10 deelstaatsenatoren aangewezen door het Parlement van de Franse Gemeenschap:o drie leden moeten deel uitmaken van de Franse taalgroep van het Brussels

Hoofdstedelijk Parlement;o in voorkomend geval moet één van deze drie senatoren geen lid zijn van

het Parlement van de Franse Gemeenschap,

• 8 deelstaatsenatoren aangewezen door het Waals Parlement,

• 2 deelstaatsenatoren aangewezen door de Franse taalgroep van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement

• 1 deelstaatsenator aangewezen door het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap

Probleem 1: een driedubbele kiesdrempel

• ten minste een zetel in het Vlaams Parlement (art. 68, §1, tweede lid G.W.)

• minstens 5 % van het algemeen totaal van de geldig uitgebrachte stemmen voor de verkiezing voor het Vlaams Parlement (art. 210octies, §2 Kieswetboek)

• kiesdrempel per kieskring (artikel 29ter, eerste lid BHWI)

• ten minste een zetel in respectievelijk het Parlement van de Franse Gemeenschap, het Waals Parlement en de COCOF (artikel 68, §1, vierde lid G.W.)

• minstens 5 % van het algemeen totaal van de geldig uitgebrachte stemmen voor de verkiezing van zowel het Waals Parlement als de COCOF (art. 210decies, §2 Kieswetboek)

• kiesdrempel per kieskring (artikel 29ter, eerste lid BHWI; artikel 20, § 2 Bijz. Wet Brussel)

Probleem 2: de aanwijzing van de deelstaatsenatoren door PCF, PW en COCOF

Art. 212bis Kieswetboek:

§ 1. Na het onderzoek van de geloofsbrieven in het Gemeenschaps- of Gewestparlement dat de senatoren aanwijst, deelt de griffier van de Senaat aan de voorzitter van het Waals Parlement, de voorzitter van het Parlement van de Franse Gemeenschap en de voorzitter van het Parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest [,,,], het proces-verbaal bedoeld in artikel 210undecies mee.

§ 2. De leden die verkozen zijn op de lijsten die behoren tot eenzelfde politieke formatie en zitting hebben in het betrokken Gemeenschaps- of Gewestparlement, zenden ten laatste vijf dagen na het onderzoek van de geloofsbrieven aan de voorzitter van het betrokken Parlement, een lijst met zoveel namen van leden die behoren tot haar politieke formatie, als er zetels van deelstaatsenator toekomen aan de politieke formatie voor het betrokken Parlement, [,,,]

Het totaal van de namen die voorkomen op de lijsten van een politieke formatie die overgemaakt zijn aan de voorzitter van het Waals Parlement, de voorzitter van het Parlement van de Franse Gemeenschap en de voorzitter van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement of de eerste ondervoorzitter indien de voorzitter niet behoort tot de Franse taalgroep, mag het aantal zetels van deelstaatsenatoren die toekomen aan de politieke formatie niet overstijgen.

Het totaal van de namen die voorkomen op de lijsten van de politieke formaties voor een betrokken Parlement mag het aantal zetels die toekomen aan dit Parlement overeenkomstig artikel 67 van de Grondwet niet overstijgen.

[,,,]

Vooraleer de in het eerste lid bedoelde lijst wordt verzonden, plegen de politieke formaties in voorkomend geval overleg [,,,],

De gecoöpteerde senatoren

10 gecoöpteerde senatoreno 6 aangewezen door de 29 deelstaatsenatoren die tot de

Nederlandse taalgroep behoren; o 4 aangewezen door de 20 deelstaatsenatoren die tot de

Franse taalgroep behoren;o wanneer een zetel toekomt aan een partij die niet in de

Senaat is vertegenwoordigd: de lijst met kandidaten wordt opgesteld door de leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers die tot dezelfde politieke formatie behoren (artikel 67, § 4 van de Grondwet en artikel 220, § 6, van het Kieswetboek)

De bevoegdheden van de hervormde Senaat

Artikel 44, tweede lid, tweede zin, van de Grondwet:

De Senaat is een niet-permanent orgaan.

Artikel 30 Regl. Senaat:

De Senaat houdt jaarlijks acht gewone plenaire vergaderingen.

Indien het bureau van de Senaat vaststelt dat er geen punten zijn op de agenda, kan het besluiten om geen gewone plenaire vergadering te houden.

Het bureau van de Senaat kan uitzonderlijke plenaire vergaderingen bijeenroepen.

Wetgevende bevoegdheden

Senaat (1993-2014)Monocameraal1. legercontingent;

2. begroting;

3. naturalisatie;

4. verantwoordelijkheid ministers;

Verplicht bicameraal• institutionele wetgeving;

• wetgeving i,v,m, het internationale domein;

• jurisdictionele wetgeving

Optioneel bicameraalResiduaire categorie

Senaat (vanaf 2014)Monocameraal

Residuaire categorie

Verplicht bicameraal1. de verklaring tot herziening van de Grondwet, de herziening

en de coördinatie van de Grondwet;

2. de aangelegenheden die krachtens de Grondwet door beide Wetgevende Kamers dienen te worden geregeld (bv. i.v.m. de monarchie);

3. de bijzondere meerderheidswetten;

4. de wetgeving m.b.t. de instellingen en de financiering van de Duitstalige Gemeenschap;

5. de wetgeving m.b.t. de financiering van politieke partijen en de controle op de verkiezingsuitgaven;

6. de wetgeving m.b.t. de organisatie van de Senaat en het statuut van senator

Optioneel bicameraalLimitatieve lijst

Drie minpunten

1. Het behoud van de driedeling monocamerale/verplicht bicamerale/optioneel bicamerale aangelegenheden

2. De goedkeuring van verdragen en samenwerkingsakkoorden als monocamerale aangelegenheid

3. Een minimalistische invulling van de tweede lezingartikel 83.2 Regl. Kamer: Na de stemming over de artikelen van een wetsontwerp of -voorstel gaat de commissie, op verzoek van een commissielid, of, ingeval het een door de Senaat naar de Kamer teruggezonden wetsontwerp betreft, op verzoek van een derde van de commissieleden, over tot een tweede lezing. De commissie kan niet overgaan tot de tweede lezing dan na verloop van ten minste tien dagen te rekenen vanaf het ogenblik waarop het commissieverslag samen met de door de commissie in eerste lezing aangenomen

tekst is rondgedeeld.

Overige bevoegdheden van de Senaat

Geen politieke controle meer:

• enkel nog schriftelijke vragen;

• recht van onderzoek wordt vervangen door informatieverslagen

• geen verzoekschriften verwijzen naar de minister

• beperkt opvorderingsrecht ex. artikel 100 van de Grondwet

Behouden bevoegdheden

• belangenconflicten

• voordrachten in het kader van de benoeming van de leden van het Grondwettelijk Hof en van de Raad van State

• benoeming van de leden-niet magistraten van de Hoge Raad voor de Justitie verder benoemen

Evaluatie

De Senaat krijgt een duidelijker profiel als Senaat van de deelstaten:

• Toename van het aantal vertegenwoordigers van de deelstaten

• Niet alleen de Gemeenschapsparlementen, maar ook de Gewestparlementen kunnen deelstaatsenatoren aanwijzen.

• De zetelverdeling van de deelstaatsenatoren wordt afgeleid van het resultaat van de verkiezingen voor de Gemeenschaps- en Gewestparlementen.

Samenvallende verkiezingen of niet?

Samenvallende verkiezingen: ja, op 25 mei 2014

Artikel 65 van de Grondwet (overgangsbepaling):

Federale wetgevende verkiezingen zullen in elk geval plaatsvinden op dezelfde dag als de eerste verkiezingen van het Europees Parlement die volgen op de bekendmaking van deze herziening in het Belgisch Staatsblad.

Samenvallende verkiezingen ná 2014

Art. 65 G.W.

De leden van de Kamer van volksvertegenwoordigers worden gekozen voor vijf jaar.

De Kamer wordt om de vijf jaar geheel vernieuwd.

De verkiezingen voor de Kamer vinden plaats op dezelfde dag als de verkiezingen voor het Europese Parlement.

Art. 46, zesde lid G.W.:

In geval van vervroegde ontbinding zal de nieuwe federale zittingsperiode uiterlijk duren tot de dag van de eerstvolgende verkiezingen voor het Europese Parlement die op deze ontbinding volgen.

Samenvallende verkiezingen ná 2014Bijz. Wet wordt aangenomenSamenvallende verkiezingen in 2019, tenzij de deelstaatparlementen gebruik maken van hun constitutieve autonomie

Bijz. Wet wordt niet aangenomen• De Kamer wordt niet vroegtijdig

ontbonden → samenvallende verkiezingen in 2019, tenzij de deelstaatparlementen gebruik maken van hun constitutieve autonomie

• De Kamer wordt vroegtijdig ontbonden → geen samenvallende verkiezingen en nieuwe zittingsperiode van vijf jaar

Constitutieve autonomie

Art. 117 van de Grondwet

De bijzondere wet kan de Gemeenschaps- en Gewestparlementen toestaan om af te wijken van de regel dat de verkiezingen voor de Gemeenschaps- en Gewestparlementen op dezelfde dag plaatsvinden als die van de verkiezingen voor het Europees Parlement.

Art. 118, §2 van de Grondwet

De bijzondere wet kan de Gemeenschaps- en Gewestparlementen de bevoegdheid toevertrouwen om de duur van hun zittingsperiode en de datum van de verkiezing van hun parlement vast te stellen.

Samenvallende verkiezingen of niet

Pro• Kiesfrequentie

• Politieke stabiliteit

• Coherentie in het beleid

Contra• Politieke eigenheid van de

deelstaten

• Hervorming van de Senaat

Besluit

• De hervorming in de Senaat is een goede stap in de richting van een deelstatenkamer.

• Maar die wordt bedreigd door de samenvallende verkiezingen.