De Gouden PapierversnipperaarBasisonderwijsHet beste idee tegen bureaucratie in het basisonderwijs

Manja SmitsSP Tweede Kamerlid

Het onderzoek

Een directeur van een basisschool heeft vele kwaliteiten nodig. Hij moet leiding kunnen

geven aan een team van leraren, snel problemen kunnen oplossen en bovenal goed kunnen

omgaan met kinderen en hun ouders. Daarnaast moet de basisschooldirecteur wekelijks

stapels papieren invullen. De landelijke overheid, de provincie, gemeente, inspectie en het

eigen schoolbestuur vragen om cijfers, leerlingaantallen, handtekeningen en nog veel meer.

Vooral op kleine scholen waar geen geld is voor een administratief medewerker, is dit een

grote belasting. Meer nog dan een goede leerkracht moet de schoolleider anno 2008 een

administrateur zijn. Om die reden heeft de SP ook het voorstel gedaan om tenminste één

conciërge op elke basisschool aan te stellen. Helaas heeft de regering dit voorstel vooralsnog

niet overgenomen.

De regering zegt de bureaucratie te willen verminderen. Jaar na jaar neemt de hoeveelheid

papierwerk echter toe. Omdat de plannen van de regering tot dusver niets hebben opgeleverd,

ging de SP op zoek naar praktische oplossingen. En waar zijn die beter te vinden dan op de

werkvloer? De SP schreef daarom directeuren van alle Nederlandse basisscholen aan en vroeg

hen om het beste idee tegen de bureaucratie. Het beste idee wint de Gouden

Papierversnipperaar en wordt in de Tweede Kamer aan de staatssecretaris voorgelegd.

Behalve naar ideeën tegen de bureaucratie, is de directeuren ook gevraagd hoe de bureaucratie

wordt ervaren en waar deze vandaan komt. In totaal deden 90 scholen mee aan de enquête.

De resultaten

De schoolleiders zijn bijzonder kritisch over dit kabinet als het gaat om de toename van

bureaucratie. Ruim 80% zegt dat de bureaucratie is toegenomen sinds de aanvang van dit

kabinet en ruim 77% denkt dat het de komende twee jaar nog zal toenemen. Daar staat

tegenover dat 17% zegt dat de bureaucratie is afgenomen met dit kabinet en slechts 6% van de

basisschooldirecteuren denkt dat de bureaucratie de komende twee jaar zal afnemen. Het

wantrouwen richting de regering wordt door sommige schooldirecteuren ook benoemd:

‘Waakzaamheid is geboden inzake het wegsluipen/wegmasseren van beloofde verbeteringen

door het huidige bewind.’

Er is ook gevraagd naar overbodige regels, zowel bij het Rijk als bij de gemeentelijke

overheid en het eigen schoolbestuur. Veruit de meeste klachten die binnen zijn gekomen

hebben betrekking op de landelijke overheid. De onderwijsinspectie werd het vaakst

genoemd. Sommige scholen noemen de vele informatie die naar de inspectie moet worden

gestuurd: ‘Ongelooflijk veel papierwerk moet worden ingevuld voor de inspectie.’ Ook deze

hartenkreet spreekt voor zichzelf: ‘De inspectie moet stoppen met het georganiseerde

wantrouwen en weer vertrouwen krijgen in de vakman/vrouw in de klas.’ Een andere

directeur beweert dat de terugtredende inspectie niets uitmaakt voor de bureaucratie:

‘Inspectie op afstand lijkt erop alsof er minder toezicht is. Door allerlei trapsgewijze controles

moet er per saldo toch nog meer papierwerk worden ingevuld.’

Andere veelgenoemde ergernissen van schoolleiders zijn de rompslomp rondom de

leerlinggebonden financiering voor zorgleerlingen (ook wel het rugzakje genoemd), de

gewichtenregeling waarmee wordt berekend hoeveel extra geld een school krijgt per leerling

en het persoonsgebonden nummer van leerlingen. Over het laatste schreef een schooldirecteur

dat het niet persé een overbodige maatregel is: ‘Het gaat er om dat weer de facilitering

ontbreekt. De overheid wil hoge opbrengsten tegen lage investeringen.’

Een aantal klachten over gemeentelijke bureaucratie kwam vaker terug. Verschillende scholen

klaagden over de subsidies waar zij aanspraak op kunnen maken: ‘Er is een handelwijze

ontstaan waarbij scholen en besturen jagen op subsidiepotjes waarvoor kunstjes worden

vertoond.’ Vervolgens is er volgens de scholen sprake van ‘verantwoording op

kruideniersniveau.’

Ook wordt veel gesproken over de veiligheidsvoorschriften. Een schoolleider beschreef hoe

hij voor de gemeente een logboek bij moest houden over de brandveiligheid van een

tafelkleedje in de gang. De strenge arbo-regels en de gebruiksvergunning worden eveneens

vaak genoemd.

Maar lang niet al het papierwerk komt van buiten de school. Net als in andere sectoren hebben

zich in het basisonderwijs schaalvergroting en de daarbij horende fusies voorgedaan. Hierdoor

zijn schoolbesturen ontstaan die vaak vele scholen onder hun hoede hebben en zorgen voor

interne bureaucratie. Die uit zich vooral in verantwoorden en vergaderen waar het nut niet

altijd van wordt ingezien. Een directeur noemt de kern van het probleem: ‘Het aanleveren van

steeds meer cijfers en managementrapportages. De bestuurslaag wordt steeds dikker en

duurder.’ Een ander noemt dit probleem ook: ‘De schaalvergroting in het primaire onderwijs

heeft een nieuwe bureaucratische laag gecreëerd.’ Een derde had een fraaie vergelijking met

het oude ministerie van onderwijs: ‘Besturen zijn kleine "Zoetermeertjes" geworden.’ Een

mogelijke oplossing voor deze interne bureaucratie is ons ook toegestuurd: ‘Er wordt door

éénpitters (een bestuur met maar één school onder zich) prima rekening gehouden met de

werknemers. Direct overleg zonder tussenkomst van bovenschoolse directeur is wel zo

prettig.’

Het basisonderwijs wordt dus vanuit verschillende kanten lastig gevallen met papierwerk,

schooldirecteuren zien soms door de bomen het bos niet meer: ‘In het basisonderwijs zijn

meer dan 100 planmatige verslagleggingen nodig om alles te laten draaien en te

verantwoorden. Hiervan zijn er zo'n 50 verplicht. Het is voor scholen bijna onmogelijk te

weten wat er in staat.’ Door al dit papierwerk komen andere werkzaamheden van de directie

in de verdrukking. Voor een directeur in het onderwijs is het belangrijk om binding te houden

met leerlingen, ook dit komt onder druk te staan: ‘Heb geen tijd meer voor kinderen, kom

mijn kamer niet meer uit. De lol gaat er af na 38 jaar.’ En: ‘Zorg ervoor dat onderwijsmensen

het leuk blijven vinden!’

Verslag van de jury

De jury voor de verkiezing van de Gouden Papierversnipperaar bestaat uit:

Ron Abel: directeur van een basisschool in Schiedam.

Aleid Truijens: schrijfster en journalist/columnist voor de Volkskrant.

De criteria die de jury stelde voor de winnaar waren vrij eenvoudig: de aangedragen oplossing

moest concreet en uitvoerbaar zijn en een oplossing bieden voor de bureaucratie. Daarnaast

moesten beide juryleden het idee onderschrijven. Suggesties als ‘laat beleidsmakers ieder jaar

een paar dagen het werk doen van een schooldirecteur’ kwamen daardoor, hoe sympathiek

ook, niet in aanmerking. De bureaucratie lost er namelijk niet door op. Dit geldt ook voor de

roep om extra administratieve krachten op de scholen: hoewel de jury de oproep begrijpt,

verdwijnt de papierwinkel er niet door.

De winnaar is erin geslaagd om op basis van een achtergrondanalyse een creatief voorstel te

doen dat ook nog geïllustreerd wordt door een voorbeeld. De directeur schetst een duidelijk

beeld: tien jaar geleden was voor de opgave van een leerling één formulier nodig, nu zijn dat

er vier. Vervolgens geeft hij een kader waarin we zouden moeten denken om de bureaucratie

tegen te gaan: ‘Vlooi met de papierversnipperaar naast de tafel de complete

onderwijswetgeving na. Denk eerst: Wat wordt het kind, de leerling hier beter van? Daarna:

Wat wordt de juf, de meester, de directeur hier beter van? Als deze twee vragen niet positief

beantwoord kunnen worden, dan weg wet.’ Tenslotte het voorstel: ‘Vereenvoudig arbo-

wetgeving, privacywetgeving, persoonsgebonden nummer, informatieverstrekking aan de

inspectie, enz.’

De kracht van het voorstel schuilt in de eenvoud. Centraal in het onderwijs moeten het kind en

de leerkracht staan, niet de overheid en het schoolbestuur. Wanneer schoolbesturen én

overheid dat in praktijk weten te brengen, kan de bureaucratie een flink stuk verminderen en

teruggebracht worden naar de noodzakelijke hoeveelheid. Directeur Jan Altenburg, van de RK

Daltonschool St. Martinus in Makkum, verdient daarom de Gouden Papierversnipperaar.