De gevolgen van COVID-19 voor Gelderland

Gelderse impactmonitor

1 mei 2020Editie 4

2/37 COVID-19 monitor Gelderland

InleidingCOVID-19 (het coronavirus) zet onze samenleving, en vooral onze gezondheidszorg, onder grote druk. Ook in Gelderland. Ondertussen wordt er keihard gewerkt,op allerlei fronten. Om zieken te helpen, om een vaccin te vinden, om ervoor te zorgen dat u elke dag nog boodschappen kunt doen, om ons land en onze provincie schoon en veilig te houden. De provincie zelf heeft geen directe rol in de bestrijding van corona. Wel willen en zullen we onze verantwoordelijkheid pakken. We zullen onze partners zo goed mogelijk bijstaan in deze razend drukke periode. Daarom hebben we een noodfonds in het leven geroepen van € 10.000.000,-Het noodfonds is de eerste fase van de Gelderse aanpak van de coronacrisis. In deze fase zijn vooral de gemeenten, ook via de veiligheidsregio’s, en het rijk aan zet.

De provincie richt zich veel meer op de fases die hierna komen. Allereerst de fase van overbrugging: wat willen we overeind houden en waarom?Daarna komt de fase van herstel. Dat is een fase van investeren en versterken. We hebben het dan over hele andere bedragen dan het noodfonds van 10 miljoen.Daarvoor is het nodig om een goed inzicht te krijgen in de gevolgen, ook op langere termijn, van de huidige crisis: op sociaal, economisch en cultureel terrein. Daarvoor houdt de provincie een monitor bij de meest actuele informatie zien van de afgelopen week laat zien. Deze monitor vormt, samen met gesprekken met de belangrijkste partners (gemeenten en diverse organisaties en instellingen) belangrijke input voor een pakket aan maatregelen om Gelderland zo goed mogelijk door en uit de crisis te helpen. Voor u ziet u de vierde editie van de Gelderse impactmonitor.

3/37 COVID-19 monitor Gelderland

Inhoud1. Samen voor Gelderland 4 1.1 #zorgvoorelkaar 5 1.2 Financiële impact op gemeenten 6

2. Gelderland wordt duurzaam 10

3. Gelderland blijft rijk aan natuur, landschap en cultuurhistorie 12 3.1 Cultuur en erfgoed 13 3.2 Recreatie en toerisme 17 3.3 Agrarische sector 20

4. Gelderland werkt aan een gezonde, veilige, schone en welvarende samenleving 21 4.1 Leefbaarheid: gemeenschapsvoorzieningen 22 4.2 Bouw en wonen 23 4.3 Sport 24 4.4 Bij onze oosterburen: Nordrhein-Westfalen 24

5. De Gelderse economie is robuust, toekomstbestendig en verbonden 26 5.1 Economische impact 27 5.2 Mobiliteit 28

6. Maatregelen 33 6.1 Provincie Gelderland 34 6.2 Gelderse gemeenten 34 6.3 Europa 35

Over de monitor 37

Dit document volgt dezelfde 5-deling als in het coalitieakkoord “Samen voor Gelderland 2019-2023”. Dit zijn immers de ambities waar we in Gelderland aan werken.

4/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

1. Samen voor Gelderland

Gelderland is de mooiste provincie van Nederland! Samen met inwoners, gemeenten, waterschappen en maatschappelijke organisaties kunnen we Gelderland nog mooier, veiliger en beter bereikbaar maken. In dit hoofdstuk schetsen we de impact van de COVID-19-crisis op het welbevinden van de Gelderse inwoners en enkele ontwikkelingen die impact hebben op ons sterk bestuur in Gelderland.

5/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

1.1 #zorgvoorelkaar

De maatregelen tegen de verspreiding van COVID-19 raken onze Gelderse samenleving diep. Hoewel we 1,5 meter afstand moeten houden van elkaar, stimuleren we initiatieven om toch met elkaar in contact te komen of te blijven, onder het motto #zorgvoorelkaar. Daarom is er een mogelijkheid om subsidie aan te vragen voor initiatieven die zorgen voor sociale verbinding in de periode dat de COVID-19-maatregelen gelden, via deze website. Denk aan digitale voorleesactiviteiten, activiteiten voor inwoners van

zorginstellingen, het opzetten van een digitaal platform of site om verbinding te creëren, opzetten van thuishulp. Het gaat om een laagdrempelige regeling, met een toegankelijke manier van aanvragen. De subsidieverlening verloopt hierdoor snel. Er zijn al 136 initiatieven aangemeld, variërend van € 213 tot € 10.000.

Hieronder een aantal voorbeelden van initiatieven waarvoor subsidie is verleend:

Eerste Hulp Bij Verveling – Wezep Beeldbellen voor niet digi-vaardige ouderen – Achterhoek en Liemers Arnhem Uurtje Cultuur

“Steeds meer krijgen wij signalen dat door langdurig thuisverblijf spanning in sommige gezinnen toeneemt. Maar ook dat bij alleenstaanden eenzaamheidsgevoelens toenemen. Soms is afleiding een goede oplossing. Met de ‘Eerste Hulp Bij Verveling-pakketjes’ (EHBV) willen we afleiding combineren met creativiteit en omzien naar elkaar (versterken van sociale verbondenheid). Met deze EHBV-pakketten richten we ons op kinderen, volwassen / kwetsbare gezinnen en ouderen.

In dit project werken we met 2 soorten pakketten. Themapakketten (zoals Natuur, Kunst & Cultuur, Fun en Sport & Beweging) die worden samengesteld, gevuld en verspreid door vrijwilligers. Daarnaast kunnen mensen zich aanbieden om zelf een pakket op maat te vullen en te brengen.”

Livelife wil kwetsbare (eenzame) niet digi-vaardige ouderen helpen met een zo persoonlijk mogelijk (digitaal) contact met hun naasten. De afstand in de sociale verbinding tussen ouderen en hun naasten is door de coronacrisis groter geworden. Ouderen raken daarmee in een (nog groter) sociaal isolement. Livelife wil dit tegengaan en ouderen digitaal dichter bij hun naasten brengen en andere mensen die voor hen van betekenis zijn.

De oudere ontvangt een Femly-pakket wat kant en klaar wordt afgeleverd door vrijwilligers van Achterhoek Werkt. Deze hanteren een werkwijze die volledig in lijn is met de richtlijnen van het RIVM en waarbij betreding van de woning niet nodig is. Het enige wat de bewoner hoeft te doen is het scherm uit de doos halen, neerzetten en stekker in het stopcontact te doen.

“Ouderen die niet makkelijk hun huis uit komen, en in deze coronaperiode nog meer in isolement raken, toch een actueel Uurtje Cultuur, taal en erfgoed aanbieden. Zo blijven zij betrokken bij wat er in de stad gebeurt, en ook worden ze geactiveerd om thuis mee te doen. Wij willen het aanbod beschikbaar houden voor alle ouderen die aan huis gekluisterd zijn, maar hen niet alleen consumptief, maar ook actief cultuur aanbieden. Dit aanbod ontwikkelen wij nu speciaal naar aanleiding van de coronacrisis, maar wij willen het ook bestendigen, zodat het duurzaam gaat behoren tot de mogelijkheden voor ouderen om cultuur te bereiken, ook als zij aan huis gekluisterd zijn. Zij worden geprikkeld om mee te doen, maar ook om hun aandeel te leveren door verhalen, gedichten en foto’s. Deze kunnen worden verzameld door de professionals die hen op dit moment begeleiden, en later ook door mantelzorgers en vrijwilligers.”

6/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

1.2 Financiële impact op gemeenten

In de media• Voor 2021 verwacht gemeente Ermelo een tekort van ruim een half miljoen,

in 2022 is het tekort naar verwachting € 2,25 miljoen en in 2023 € 2,12 miljoen. De gemeente heeft inmiddels een bedrag als voorschot ontvangen van het Rijk voor het uitvoeren van de noodmaatregelen. Maar wethouder Vogelsang verwacht dat dit bedrag niet genoeg is om de daadwerkelijke uitgaven te dekken.

• Ook zonder corona dreigt tekort gemeente Culemborg. In een conceptnota van het college van Culemborg aan de gemeenteraad staat dat de OZB flink omhoog moet en dat bezuinigingen onvermijdelijk zijn, omdat het begrotinhgstekort in 2022 anders oploopt tot € 2,2 miljoen. “De nota is opgesteld in het pre-coronatijdperk, luidt het slotzinnetje van het begeleidende bericht. Wat de effecten daarvan zijn, kan niemand voorrekenen.”

• “Gemeenten hebben plan van aanpak nodig.” Gemeenten moeten zich gaan voorbereiden op ‘het nieuwe normaal’. Zij moeten er rekening mee houden dat de 1,5-meter-afstandsmaatregel ook nog in 2021 zal gelden. Per gemeente is een doordacht plan van aanpak nodig, dat er moet liggen voordat de nieuwe fase (‘het nieuwe normaal’) aanbreekt. Die plannen moeten niet teveel van elkaar afwijken. Dat stelt de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS).

Financiële gevolgen corona voor gemeentenEen speciale werkgroep van deskundigen bij de ministeries en vanuit de decentrale overheden gaat zich buigen over de vraag welke informatie straks nodig is voor het bepalen van een reële compensatie. Ter voorbereiding op de werkgroep heeft de VNG samen met gemeenten een lijst gemaakt met verschillende kosten die gemaakt worden en inkomsten die teruglopen (zie volgende pagina).

7/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Financiële gevolgen corona voor gemeenten

Korte termijnNoodmaatregelenAcute hulp

1,5 m-samenleving

MLTUitsteleffectenVervolgschadeHerstel-maatregelenGevolgen recessie

Ondersteuning(zorg, werk, inkomen)

TOZODoorbetalen zorgaanbiedersMeerkosten in sociaal domeinDak- en thuislozen opvangVeilig Thuis/huiselijk geweld

Dak- en thuislozen opvangWmo-ondersteuning?

BUIGArmoedebeleid/bijzondere bijstandSchuldhulpverleningWmo-inhaaleffectJeugd-inhaaleffect

Lokale infrastructuur(sport, cultuur, media, onderwijs)

(Liquiditeits)steun culturele instellingen(Liquiditeits)steun sport instellingenLokale media ondersteunenPeuterspeelzalen/VVELeerlingenvervoer

(Onderwijs)huisvesting 1,5m-proof

Garantstellingen t.a.v. Culturele en sport instellingenGederfde inkomsten uit huur en belastingenFinanciele compensatie wegvallende eigen inkomstenZomerscholen (leerachterstanden)

Uitvoeringslasten(Handhaving, GGD-en, huisvesting)

GGD-enVeiligheidsregios (voorzover niet direct via Rijk)Handhaving corona-richtlijnenThuiswerkfaciliteiten/ICT/beschermingsmiddelenJGZ

Klantcontactcentra / loketten / spreekkamersGGD-en?Handhaving van 1,5m samenleving o.a. bij sectoren

Inhaalslag op reguliere taken GGDInhaalslag op reguliere taken JGZ

Bedrijf-economisch SW-bedrijven

Inkomstenderving(heffingen, leges, deelnemingen)

Belastinginkomsten: uitstellenLeges-inkomstenHuurinkomsten: opschortenDividenden en winstenGrondexploitatieDerving eigen bijdrage wmo

Belastinginkomsten: on-inbaarLeges-inkomstenHuurinkomsten: kwijtschelden?Dividenden en winstenGrondexploitatieDerving eigen bijdrage wmo

Bron: VNG Financiële

8/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Gevolgen waarover afspraken zijn gemaaktEr zijn verschillende kostenposten van gemeenten die kunnen rekenen op (volledige) compensatie door het Rijk. Hieronder vallen bijvoorbeeld de kosten voor: • TOZO-bijstand aan zelfstandig ondernemers; • het doorbetalen van zorgaanbieders in het social domein

door gemeenten; • VVE/peuterspeelzalen; • voedselbanken; • huis-aan-huisbladen en lokale media;• voucherregeling voor kunstpodia en musea;• steunpakket van € 300 miljoen voor de culturele en

creatieve sector.

Extra kosten waarvoor (nog) niks geregeld isGemeenten krijgen op dit moment te maken met verschillende kostenposten als gevolg van COVID-19 waarvoor (nog) geen compensatie geregeld is. Denk hierbij aan culturele instellingen en sportinstellingen die in financiële nood gaan komen en bij de gemeente aan gaan kloppen. Denk daarbij ook aan GGD’s die extra kosten maken in verband met de inzet rond corona. Hierover is al een brief gestuurd door de GGD’s aan de VNG. Denk daarnaast ook aan het leerlingenvervoer waarvan gemeenten 80% doorbetalen, het toenemend beroep op de bijstand en de bijzondere bijstand, en de toenemende kosten voor openbare orde en handhaving. Bekijk het complete overzicht op de website van de VNG.

Wegvallende inkomstenNaast extra kosten hebben gemeenten ook te maken met wegvallende inkomsten.

9/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Wegvallende inkomsten

ToeristenbelastingTotale opbrengst 411 mln. Zal vooral op microniveau impact hebben (toeristische gemeenten). Minder toeristen =minder opbrengst. Totale impact niet in te schatten, wel (in toeristische gemeenten) per maand naar mate het jaar vordert.

OZBTotale opbrengst ca. 4 mld. Zelfde aantal belastingplichtigen, mogelijk meer leegstand (maar niet per peildatum, dustheoretisch geen impact). Macro zouden betalingsproblemen van ondernemers/inwoners de opbrengst OZB in gevaarkunnen brengen, hiervan is geen inschatting te maken, dit levert wel onzekerheid op.

Parkeerbelasting Totale opbrengst 1 mld. Directe inkomstenderving doordat minder geparkeerd wordt, % niet in te schatten.

Retributies/leges

Speelt breed bij alle soorten leges, o.a.- Teruggaaf evenementenleges omdat evenementen niet doorgaan, idem- vermakelijkhedenretributie (bijv. rondvaartboten A’dam, Efteling)- Liggelden/havengelden- Markgelden

Reclame belasting Verwachting niet of nauwelijks impact.

Precario Precario m.n. terrassen: inkomstenderving door sluiten horeca (geen terrassen = geen precario)

Huurcontracten/concessies: coulance

Gemeenten die de huur opschorten (bij instellingen die in financiele problemen raken).Idem t.a.v. afdracht concessie-ontvangers? – brief exploitanten raamreclame

Dividenden/aandeelhouderschap: Dividenden die waren begroot en nu wegvallen. O.a. BNG, energiebedrijven, parkeergarage-exploitanten

Winst uit eigen bedrijven Bijv. Havenbedrijven, zwembaden

Grondexploitatie PM

Toelichting - In algemene zin zal financiële impact per heffing verschillen, en ontstaan

door betalingsproblemen, kwijtschelding of afschaffing van belastingen. Gemeenten krijgen ook te maken met uitstel van betaling. Macro zouden invorderingsproblemen kunnen optreden (failliete ondernemers, meer kwijtschelding etc.). De omvang is daarvan op dit moment niet in te schatten. Gemaakte en te maken inschattingen worden continue

geupdate via verbinding met uitvoerders. Het gaat daarbij zowel om “oude” - nog openstaande - aanslagen, als vooralsnog uitgestelde aanslagen. Impact: ieder procent minder inbaar is ruim 100 miljoen.

- In de crisis 2009- 2014 zijn de OEM teruggelopen met 11% (ca €1 mrd. Incl. dividenden) Bron: VNG Financiële

10/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

2. Gelderland wordt duurzaam

Gelderland staat voor een CO2-reductie van 55% in 2030. Daarvoor zijn innovatie, energiebesparing, hernieuwbare energie en energie-infrastructuur nodig. In dit hoofdstuk schetsen we enkele effecten van de COVID-19-crisis op onze duurzaamheidsambities.

11/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

In de media

• De coronacrisis beïnvloedt alles, ook het klimaatbeleid. “Je merkt echt op alle vlakken tempoverlaging. Dat zie je bijvoorbeeld aan uitstel van isolatiewerk”. Van een vertraging van de verduurzaming lijkt echter nog geen sprake.

• Voedselboxen met lokale producten in trek. De producten voor de voedselboxen worden geleverd door lokale boeren uit de Veluwe. Een boerderij is omgetoverd tot distributiecentrum. De boeren zijn blij met de boxen. “We hopen dat mensen ook na de coronacrisis lokale producten blijven kopen.”

• CO2-uitstoot daalt met 6%. Door de coronapandemie neemt de uitstoot van het schadelijke CO2 (kooldioxide) dit jaar wereldwijd af met 6%, verwacht de meteorologische organisatie van de Verenigde Naties (WMO). Het zou dan de grootste daling sinds de Tweede Wereldoorlog zijn.

• Watersector pleit voor duurzame hervorming: “Mateloos je tuin sproeien kan niet meer.” De watersector vraagt vaker om veranderingen, maar de stevige inzet dit keer is opvallend. De herbezinning die de coronacrisis teweegbrengt dringt ook door in de watersector, geeft Vewin hiervoor als verklaring. Een recente oproep van 170 wetenschappers in Trouw, dat Nederland duurzamer uit de crisis kan en moet komen, zette de watersector aan tot het groene pleidooi. “We moeten met andere ogen gaan kijken naar de aanpak van droogte en het beheer van het gehele watersysteem”, aldus Vewin.

• “Pas over 3 jaar is het luchtverkeer weer zoals voor de coronacrisis”. Zodra de maatregelen worden versoepeld en de grenzen weer opengaan, moet het ‘nieuwe vliegen’ de luchtvaart weer langzaam op gang brengen. Brancheorganisatie IATA is in gesprek met overheden hoe extra hygiëne en bescherming in vliegtuigen het vliegverkeer deze zomer alweer op gang kunnen brengen.

12/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

3. Gelderland blijft rijk aan natuur, landschap en cultuurhistorie

Onze natuur en cultuurhistorie trekken erg veel toeristen. Dit is belangrijk voor de Gelderse economie en onze mooie streken. Ook boeren en tuinders zijn een onmisbare economische pijler in ons land. In dit hoofdstuk komen onder andere de onderwerpen recreatie, toerisme, cultuur, erfgoed, natuur, landschap en landbouw aan de orde.

13/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

3.1 Cultuur en erfgoed

Geluiden uit de Tweede KamerOp 28 april heeft de Kamer gesproken met minister Van Engelshoven (ministerie van Onderwijs, Cultuur Wetenschap) over de steunmaatregelen voor de culturele sector vanwege de coronacrisis. Het kabinet trekt € 300 miljoen uit om de culturele en creatieve sector te helpen. Van Engelshoven erkent dat het niet genoeg is, maar dit steunpakket is dan ook vooral bedoeld voor de eerste maanden.

Gemeenten en provinciesIn de verdeling van de steun is een grote rol weggelegd voor gemeenten en provincies. Dat is van belang, vindt Geluk (CDA), want ook harmonieorkesten, kastelen en immaterieel erfgoed als het zomercarnaval mogen niet verloren gaan.

Hoe gaat het verdelen van het geld in zijn werk, vraagt Van den Berge (GroenLinks). Is het wie het eerst komt, die het eerst maalt? De minister antwoordt dat ze nog met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het Interprovinciaal Overleg aan het verkennen is hoe ze het gaan doen. El Yassini (VVD) vraagt haar de gemeenten de regie te laten houden, omdat die zelf het beste weten wat van belang is.

Niet-gesubsidieerde instellingenHet overgrote deel van de € 300 miljoen komt terecht bij organisaties die subsidie krijgen. Dat is ironisch, constateren Asscher (PvdA) en Belhaj (D66), want de instellingen die normaal gesproken voor zichzelf konden zorgen, kunnen nu dus geen aanspraak maken op hulp.

Verschillende woordvoerders vragen de minister ook aandacht te hebben voor niet-gesubsidieerde makers en instellingen. Kwint (SP) neemt het in het bijzonder op voor de popcultuur die “ten onder dreigt te gaan aan zijn eigen succes”.

Gevolgen van de coronacrisis op de lokale culturele infrastructuurCultuur Oost bevroeg de 51 Gelderse gemeenten over de mogelijke gevolgen van de coronacrisis op de lokale culturele infrastructuur. Zowel gemeenten als culturele organisaties en verenigingen maken zich zorgen over de gevolgen van de crisis op de (middel)lange termijn. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen de huidige intelligente lockdown (vooralsnog tot en met 20 mei), waarbij de financiële gevolgen enigszins binnen de perken blijven, en een lockdown tot (na) de zomer, met veel grotere (financiële) gevolgen. Lees verder op de website van Cultuur Oost.

14/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Musea en tentoonstellingenOp basis van de verlengde maatregelen (vastgesteld op 21 april door het kabinet) zou je kunnen concluderen dat musea na 19 mei weer open mogen, maar hoe zit dat dan met tentoonstellingen? Vallen die wel of niet onder het kopje ‘vergunnings- of meldplichtige evenementen’, waarop een verbod tot 1 september rust? We zijn dit nagegaan bij Erfgoed Gelderland. Daaruit kwam het volgende naar voren:• Tentoonstellingen/exposities vallen onder de noemer

interne bedrijfsvoering, en zijn daarmee niet vergunnings- of meldplichtig (en vallen dus niet onder evenementen).

• Wat wel onder de noemer evenementen met meld-/vergunningsplicht kan vallen, zijn extra activiteiten (tenten, muziek) op buitenruimtes zoals pleinen. Maar we kunnen ervan uitgaan dat musea zich daarvan bewust zijn.

• De brancheverenigingen zijn druk bezig met het opstellen van basisprotocollen om de RIVM-normen (1,5 meter afstand enzovoort) bij heropening te kunnen waarborgen. Onduidelijk is (ook voor Erfgoed Gelderland) wie die protocollen dan uiteindelijk gaat goedkeuren, en wie gaat toezien op de naleving daarvan.

• Met betrekking tot de heropening van musea na 19 mei vangt Erfgoed Gelderland signalen op dat niet alle musea verwachten precies op 20 mei weer open te gaan. Zij willen zich eerst goed voorbereiden op de nieuwe situatie. Ze moeten protocollen kunnen waarborgen (routes, wc’s, kleine ruimtes afplakken enzovoort) en willen met hun personeel en vrijwilligers in gesprek gaan over hoe ze hiermee om willen gaan. Dat heeft dus best nog wel wat voeten in de aarde.

• Musea worden via de websites van de musea brancheverenigingen www.kunsten92.nl en www.museumcontact.nl op de hoogte gebracht van de actuele ontwikkelingen. Erfgoed Gelderland wijst hen daar actief op.

Protocol Samen veilig doorwerkenOp de meeste plekken kunnen restauraties van monumenten doorgaan. Het is echter wel een uitdaging om dat veilig te doen. Bouwend Nederland en Techniek Nederland hebben in overleg met de rijksoverheid, diverse bouwbranches en vakbonden eind maart een protocol opgesteld over veilig werken tijdens de coronacrisis. Het biedt duidelijkheid aan werknemers, bedrijven, klanten, bewoners en opdrachtgevers. Zie Protocol ‘Samen veilig doorwerken’. De partijen hebben ook een Helpdesk Corona Bouw en Techniek ingericht.

Taskforce culturele en creatieve sectorDe taskforce culturele en creatieve sector bestaat uit Federatie Creatieve Industrie, Federatie Cultuur, de Creatieve Coalitie en Kunsten ’92. Zij hebben zich verenigd vanaf het moment dat de coronacrisis uitbrak. Op 30 maart heeft de taskforce een brief gestuurd aan de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en aangegeven dat de cultuursector de wanhoop nabij is.

Op 27 april heeft deze taskforce een aanvullende brief gestuurd aan de cultuurwoordvoerders in de Tweede Kamer. Daarin geeft zij aan dat het noodzakelijk is om breder te kijken dan het Rijkscultuurbeleid om de vitale delen van de cultuursector door de coronacrisis heen te helpen. De taskforce spreekt in de brief haar erkentelijkheid uit voor de € 300 miljoen die beschikbaar is gesteld om de acute nood in de cultuursector te verlichten. Tezamen met de door het kabinet genomen generieke maatregelen en de door de minister van OCW ingezette coulance-maatregelen ontstaat hierdoor voor de korte termijn lucht in met name de Rijksgesubsidieerde delen van de culturele sector.

15/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Tegelijkertijd blijven er bij de taskforce grote zorgen “over het verlies aan werkgelegenheid en de kwetsbaarheid van productieketens, waarbij veel kennis en kunde juist ook bij zzp’ers zit”. Dat reikt veel verder dan de begroting en het beleidsdomein van OCW. De betrokkenheid van de ministeries van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en van Economische Zaken en Klimaat hierin is “onmiskenbaar groot”. Ook wijst de taskforce op de belangrijke rol die de lagere overheden en met name de gemeenten hebben te vervullen in het behoud van de lokale infrastructuur.

In de brief doet de taskforce een aantal concrete voorstellen om ook gemeenten en provincies in staat te stellen om de lokale culturele infrastructuur in stand te houden, om ook het niet-gesubsidieerde deel van de sector overeind te houden en om te voorkomen dat werkenden tussen wal en schip vallen. De taskforce dringt in haar brief aan op een tweede noodpakket om grootschalige faillissementen, massaontslagen en kapitaalvernietiging in de cultuursector tegen te gaan.

EvenementenNadat het kabinet op 21 april besloot dat evenementen tot 1 september niet zijn toegestaan, zijn veel Gelderse evenementen afgelast. Denk hierbij aan de Nijmeegse Vierdaagse en zomerfeesten, de Zwarte Cross, de Airborne Herdenking en Down The Rabbit Hole. Maar ook alle volksfeesten en kermissen in het voorjaar en in de zomer zijn afgelast, zoals de schuttersfeesten in de Achterhoek, de Kadedagen in Doesburg en het Theaterfestival in Doetinchem. Daarnaast gaan verschillende evenementen na 1 september ook niet door, zoals de Airborne wandeltocht, uit voorzorg omdat de veiligheid van de deelnemers niet geborgd kan worden. Er zijn echter ook verschillende evenementen die een alternatief hebben bedacht,

zoals het Buitenblik Festival in Zevenaar. De organisatie geeft alle verpleeghuizen in De Liemers een usb-stick met daarop de muziek die dit jaar aan de oevers van De Breuly had moeten klinken.Verder berichten verschillende kranten dat de Nederlandse evenementenbranche aan de rand van de afgrond staat en een enorme financiële injectie nodig heeft om volgend jaar überhaupt iets op gang te brengen. Vanwege een directe dreiging voor 48.000 banen en een geschat omzetverlies van € 3,5 miljard is het de vraag of de ondernemers 2021 kunnen halen om weer festivals en concerten te organiseren, waarschuwt de Vereniging van Evenementenmakers (VVEM). Veelal zzp’ers worden geraakt. Daar komt bij dat evenementen zich volgend jaar ook niet meer kunnen verzekeren tegen pandemieën, omdat verzekeraars dit uit hun pakket hebben geschrapt. Er klinkt een roep om een garantiefonds vanuit de overheid, zodat de evenementenbranche toch alvast voor volgend jaar aan de slag kan, ondanks alle onzekerheden die er nog zijn.Overigens geven de organisatoren van de Zwarte Cross (De Feestfabriek) en Dancefestival Dreamfields (Matrixx Events) aan dat zij met de huidige economische maatregelen van het Rijk het wel gaan redden.

KermissenKermisexploitanten zitten in zwaar weer. Jan Boots van de Nederlandse Kermisbond denkt dat de branche een “gigantische klap in de nek” krijgt. Er zijn tussen de 750 en 800 ondernemers die nu brodeloos zijn. Eind maart, begin april is het seizoen van start gegaan, maar kermissen zijn niet toegestaan tot 1 september. Het is afwachten of de kermissen in september weer kunnen starten. Boots schat dat 10% tot 15% van de kermisexploitanten er uiteindelijk noodgedwongen mee moet stoppen.

16/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

1,5-metereconomieVerschillende partijen zoeken naar alternatieven om toch zichtbaar te zijn en blijven bij het grote publiek. Zo heeft Belmonte Arboretum in Wageningen een virtueel podium geopend waar bezoekers hun creatieve uitingen kunnen delen met een breder publiek. Heeft het Kunsthuis in Wijchen werken van 14 kunstenaars uit de regio achter de ramen laten zien. Houdt Pastoor Franken uit Millingen dagelijks een online mis. En werkt het Zevenaarse softwarebedrijf NoHisto aan een systeem om online een plek te reserveren in een winkel, pretpark of museum op een bepaald tijdstip.

Verder heeft de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters een conceptprotocol ingediend bij de overheid als de bioscopen na 20 mei weer open mogen. Zij zullen 70% tot 75% minder bezoekers toelaten in de zalen.

Cultuuraanbod in coronatijdVeel gesloten culturele instellingen gaan momenteel creatief om met de mogelijkheden hun publiek te bereiken. Onder andere Cultuurmarketing en LKCA zetten dit op een rijtje. Hier een aantal voorbeelden uit Gelderland.

Introdans Interactie

virtuele openstelling

Museum ArnhemNieuwe actieve videoreeks ‘Introdans beweegt je’ online Museum Arnhem Museum gaat digitaal

Het team van Introdans Interactie presenteert vanuit hun eigen woonkamers vanaf maandag 6 april ‘Introdans beweegt je’. Een gloednieuwe reeks van 5 actieve video’s om je dag vol energie te beginnen, om als tussendoortje te bewegen of om de dag fit af te sluiten.In iedere video neemt het prof-docententeam van Introdans Interactie je mee in 3 oefeningen, geïnspireerd op het Introdans-repertoire.

Museum Arnhem blijft ondanks de tijdelijke sluiting van expositieruimte De Kerk online zichtbaar. Met video’s, challenges, winacties en een educatieprogramma, zodat jong en oud zich niet hoeft te vervelen in quarantainetijd.

Musea mogen in coronatijd niet open zijn. Museum MORE in Gorssel heeft een virtuele openstelling bedacht. Het is 100 jaar geleden dat kunstschilder Jan Mankes overleed. Publiek kan online 35 schilderijen van Mankes (1889-1920) bewonderen.

17/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

3.2 Recreatie en toerisme

Werkgelegenheid recreatie en toerisme naar deelsector in GelderlandDe horeca en logiesverstrekking nemen 70% van het totaal aantal arbeidsplaatsen R&T (67.900) voor hun rekening.

ImpactBij gebrek aan centraal beleid wordt er regionaal beslist hoe en waar er vakantie gevierd mag worden – en dat leidt tot grote verschillen. De gemene deler: de vakantiesector wordt overal hard getroffen. HISWA-RECRON gaat in een eerste prognose uit van een schadepost van € 1 miljard voor de komende periode. Hierdoor staan bijna 20.000 banen op de tocht.

Binnenlandse vakanties biedt kansen voor GelderlandGezien de huidige COVID-19 maatregelen overwegen wel steeds meer Nederlanders een vakantie in eigen land. Een en ander is afhankelijk van besluiten van de overheid en het consumentenvertrouwen. Dat heeft allerlei consequenties maar het biedt ook kansen voor Gelderland. Vooral Gelderland, Zeeland, Overijssel, Noord-Holland en Limburg zijn populair, meldt Belvilla. Dit komt doordat mensen in deze provincies relatief veel ruimte hebben en het er dus minder druk is. De Gelderlander berichtte er 30 april ook over;

De berichtgeving rond vakantie vieren in eigen land in combinatie met de 1.5 meter maatregel heeft ook gevolgen voor de mogelijke drukte in bepaalde gebieden. Daarentegen resulteerde het besluit van Duitsland om reizen naar het buitenland tot en met 14 juni te verbieden resulteerde echter vanaf deze week in een storm van annuleringen in de Achterhoek.

Detailhandel/groothandel

Logiesverstrekking

Horeca

Vervoer

Cultuur, recreatie en amusement

Sport

Overig

4.180

6.880

3.040

36.680

4.160 1.910

11.020

Werkgelegenheid recreatie en toerisme naar deelsector, Gelderland, 2019

Bron: Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland / De landelijke R&T standaard IPO

18/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Een ondernemer van een gecombineerd Recreatiepark vertelt: “Ons vakantiepark heeft een omzet van € 15 miljoen per jaar. Vanaf 15 maart jongstleden is er voor 3.8 miljoen euro aan annuleringen binnengekomen. Uit onderzoek onder onze gasten blijkt dat de directe regio, een ruime cirkel van 20 kilometer rondom het park, profijt heeft van de vele gasten die naar ons bedrijf komen. Gedacht kan worden aan markten, restaurants, musea en dag attracties. Naar verwachting zullen de gevolgen voor ons bedrijf en directe omgeving minimaal tot en met 2021 voelbaar zijn”.

Oproep sector aan Den HaagZowel Hiswa-Recron en KHN hebben meerdere brandbrieven verzonden aan zowel Minister Wiebes en Staatssecretaris Keijzer. Beide brancheorganisaties roepen op tot stevige verbeteringen op het Noodpakket banen en economie (Kamerbrief 17maart jl), zoals :ondersteuning in de opstartfase gezien de effecten van de 1.5 meter maatregel, eenduidigheid in beleid, verbetering NOW 1, aanpassingen op wetgeving, tegemoetkoming seizoenbedrijven en afstel diverse heffingen. Vaste kosten zorgen bij niet of nauwelijks omzet voor acute problemen.

In het Tweede Kamer debat van 22 april jongstleden is opgeroepen met extra steunmaatregelen voor de Horeca en Recreatie sector te komen. Zowel Staatssecretaris Keijzer als Minister Wiebes zijn in gesprek met de sector over benodigde steunmaatregelen.

Taskforce Recreatie en ToerismeBinnen de Taskforce Recreatie & Toerisme wordt informatie gedeeld over de effecten van Covid-19 op de sector en de geboden Rijksmaatregelen middels

Noodpakket Banen en Economie (Kamerbrief d.d. 17 maart jl) en het onlangs aangekondigde extra Noodpakket (Tweede Kamer debat d.d.22april). Er worden ideeën uitgewisseld over midden lange termijn activiteiten en stimulering van ondernemerschap gedurende de herstartfase.

Bezoekintenties na corona Amerikaans onderzoeksbureau IMPACTS onderzoekt in hoeverre bezoekers na de coronacrisis weer geneigd zijn om culturele organisaties en toeristisch hotspots te bezoeken. Het onderzoek geeft interessante inzichten die ook voor Nederlandse instellingen de moeite waard zijn. Het goede nieuws: deelnemers geven aan hun cultureel bezoek binnen 3 maanden weer te hervatten. Maar: de mate van bewegingsvrijheid en het type aanbod maakt daarin wel een verschil. 1 Culturele ervaringen die de relatieve bewegingsvrijheid

van een bezoeker mogelijk maken – met name die met buitenruimtes – zullen waarschijnlijk profiteren van een grotere vraag. In deze categorie vallen bijvoorbeeld: historische buitenlocaties, parken, dierentuinen, botanische tuinen, enz.

2 Ervaringen in ruimtes met minimale bewegingsvrijheid – zoals podiumkunsten – zullen kampen met een verminderde vraag.

3 Wetenschapscentra zullen moeite ondervinden om hun bezoekers opnieuw aan te trekken, omdat er in dit type organisaties veel tastbare objecten te vinden zijn die bezoekers mogen aanraken.

4 Hoe vatbaar mensen zijn voor het virus kan een belangrijke rol spelen bij de beslissing een evenement bij te wonen. Het (symfonie)orkestpubliek is bijvoorbeeld vaak ouder en maakt zich meer zorgen over het oplopen van het virus.

19/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Terug naar ‘normaal’ Gebaseerd op type organisatie 24 maart 6 april 20 april

Bron: IMPACTS

0 25 50 75 100

Bioscoop

Wetenschapscentra- en musea

Zwembaden

Concert hal en poppodia

Podiumkunsten (theater, dans, etc.)

Strand

Aquarium

Park (inclusief botanische tuin)

Dierentuin

Museum

Stadion (sport)

59 62

64

55 55

56

53 54

57

53 54 55

52 52 53

48 48

50

46 45 45

44 42

44

37 34 35

36 34 34

35 34 34

Bron: IMPACTS

20/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Belangrijk om te weten is dat het onderzoek niet noodzakelijkerwijs uitwijst dat mensen liever botanische tuinen bezoeken dan symfonieorkesten. In plaats daarvan meet dit onderzoek hoe waarschijnlijk het is dat mensen terugkeren naar hun normale, pre-coronavirusgedrag.

Dat betekent dat mensen van wie het normale gedrag is om naar symfonieorkesten te gaan, minder vaak terugkeren naar deze organisaties nadat de COVID-19-beperkingen zijn opgeheven. Voor mensen die gewoonlijk naar botanische tuinen gaan, bestaat de kans dat zij na de opheffing van de COVID-19 beperkingen vaker dan gewoonlijk een bezoek zullen brengen aan de botanische tuinen.

3.3 Agrarische sector

Veel handen tekort in de agrarische sectorHet tekort aan werknemers in de agrarische sector was altijd al groot, maar nu Oost-Europeanen vanwege het coronavirus massaal verstek laten gaan, zitten de boeren met de handen in het haar. En dat geldt ook voor andere sectoren waar veel Polen werken.

Onderzoekers: vooral landbouw en bouw overeind houden in coronatijdVanwege hun relatief sterke invloed op de rest van de Nederlandse economie is het belangrijk dat vooral de economische schokken in de bouw en landbouw deze coronacrisis worden afgeremd.

Kalverhouders Gelderse Vallei hard getroffen door coronacrisisKalfsvlees is een luxeproduct. Door de sluiting van de horeca kunnen kalverhouders in de Vallei hun vlees niet meer afzetten.

21/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

4. Gelderland werkt aan een gezonde, veilige, schone en welvarende samenleving

We werken mee aan een samenleving waarin we ‘omzien naar elkaar’; Nieuw Noaberschap. Juist in deze tijd is dat ontzettend belangrijk. In dit hoofdstuk komen onderwerpen als leefbaarheid, sociale cohesie, sport en wonen aan de orde.

22/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

4.1 Leefbaarheid: gemeenschapsvoorzieningen

Dorpshuizen en Kleine Kernen Gelderland (DKK Gelderland) heeft een brief verstuurd naar alle gemeenten in Gelderland en provincie Gelderland. Daarin wijzen zij op de financiële nood voor gemeenschapsaccommodaties en inwonersinitiatieven.

Financiële nood voor gemeenschapsaccommodaties Ondanks dat gemeenschapsaccommodaties het eerste kwartaal van 2020 over het algemeen goed hebben gedraaid, geven ze aan zich zorgen te maken over hun liquiditeit. Dit zal alleen maar toenemen naarmate de coronacrisis voortduurt. Dit heeft een aantal redenen: • Door de verplichte sluiting van gemeenschaps-

accommodaties kampen gemeenschapsaccommodaties met een forse omzetdaling (soms tot wel 70%).

• Vaste lasten blijven doorlopen. • Waar voor ondernemers landelijke regelingen worden

getroffen ter compensatie van de geldeden schade, blijft dit voor de meeste gemeenschapsaccommodaties uit. In een enkel geval kan een gemeenschapsaccommodatie gebruik maken van de NOW-maatregel.

• Zo staan gemeenschapsaccommodaties niet op de lijst van getroffen sectoren en komen daardoor niet in aanmerking voor de Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren (TOGS).

Financiële nood voor inwonersinitiatieven Waar de nood voor gemeenschapsaccommodaties hoog is, geldt dit in mindere mate ook voor inwonersinitiatieven. Ze hebben in een enkel geval vaste lasten, zoals de huur van een ruimte die doorloopt terwijl de activiteiten gedeeltelijk of volledig stil zijn gevallen. Verder ontvangen ze van fondsen en de gemeente subsidie om hun initiatief te realiseren, maar kunnen ze het initiatief als gevolg van het coronavirus (gedeeltelijk) niet uitvoeren. Verantwoordingstermijnen over bereikte resultaten komen snel dichterbij.

Landelijke steun voor gemeenschapsaccommodaties en inwonersinitiatieven Op basis van een landelijke inventarisatie van onder andere MAEX en de Landelijke Vereniging van Kleine Kernen (LVKK) - waar DKK lid van is en contacten mee onderhoudt - is geconcludeerd dat een sociaal noodfonds nodig is voor gemeenschapsaccommodaties en inwonersinitiatieven. Dit sociale noodfonds moet noodlijdende initiatieven deze moeilijke periode doorhelpen. Verder wordt er hard gelobbyd om gemeenschapsaccommodaties landelijk op de lijst te krijgen van getroffen sectoren, waardoor ze aanspraak kunnen maken op de TOGS.

23/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

4.2 Bouw en wonen

Vanaf 23 maart zijn 3 uitvragen gedaan door het ministerie van Binnenlandse Zaken aan de hele bouwsector over de impact van COVID-19 en de maatregelen om verspreiding tegen te gaan op de bouw. Deze uitvragen zijn breed uitgezet onder koepels in de bouw, installatiebedrijven, ontwerpbranche, woningcorporaties, netbeheerders, drinkwatervoorziening, gemeenten, provincies, waterschappen en andere partijen. De resultaten van deze inventarisatie dienen om de belangrijkste knelpunten in de bouw boven tafel te krijgen, zodat op basis hiervan nagedacht en gesproken kan worden over zinvolle oplossingen om de impact waar mogelijk zoveel mogelijk te beperken. Een aantal van de belangrijkste conclusies zijn:

• Planvorming/continuïteit: lopende bouwwerkzaamheden gaan vertraagd door. Brede zorgen over de pijplijn voor nieuwe projecten. Werkzaamheden ‘achter de voordeur’ vinden veel minder vaak doorgang. Nog geen oplossing voor participatietrajecten, wel al digitale raadsvergaderingen. Er is een toename te merken in signalen over gebrek aan bouwmaterialen.

• Personeel: meer uitval dan normaal. Dit leidt vooralsnog meestal niet tot het stilleggen van werk, maar wel tot vertraging. Uitval komt door ziekte, maar deels ook door zorgverlof en preventief verlof. Aantal signalen van problemen bij vakopleidingen en personeelsstops.

• Financieel-economisch: liquiditeitsproblemen in een aantal onderdelen van de sector waar grote omzetdaling nu al te zien is. Overheidsmaatregelen worden ingezet. Sectorbreed zijn er zorgen over omzetverlies op de middellange termijn.

• Bouwplaats/werkplek: uitval van personeel en de afstandmaatregelen zorgen voor vertraging en soms uitval van werkzaamheden. Vooral binnenshuis is dit een groot probleem. Het veiligheidsprotocol en heldere communicatie hierover helpen hierbij. Sector mist beschermende materialen die nu naar de zorg gaan.

• Noodmaatregelenpakket: pakket is positief ontvangen, maar verzoek om aandacht voor snelheid en voor stimulering doorgaande bouwactiviteiten. Specifieke zorgen om toekomstige verzekeringspremie en arbeidstekort na crisis, seizoensgebonden sectoren en duur maatregelen. Veel partijen geven aan dat het protocol helpt en dat er nu meer werkzaamheden doorgang vinden.

24/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

4.3 Sport

Vanaf 29 april mogen kinderen tot en met 12 jaar en jeugd 13 tot en met 18 jaar, onder begeleiding, weer samen trainen in de buitenlucht. Gemeenten hebben hiervoor het protocol verantwoord sporten kinderen t/m 12 jaar en jeugd 13 t/m 18 jaar ontvangen van VSG. Met dit protocol krijgen gemeenten en uitvoerende partijen richting hoe om te gaan met de nieuwe maatregelen. Maatwerk is hierin leidend (binnen de kaders van het Rijk en RIVM). Het protocol gaat onder meer in op:a Veiligheids- en hygiëneregels (onder andere niet douchen

op de sportlocatie, direct naar huis na de training).b Instructies voor gemeenten ten aanzien van

sportaanbieders. Daarin ook de instructie om regelingen te treffen voor de aanschaf van materialen voor extra hygiëne, productie van affiches/routing enzovoort.

c Instructies voor sportaanbieders en beheerders van sportaccommodaties. Met onder andere de instructie om kantines, kleedkamers enzovoort gesloten te houden en om met gemeenten in contact te treden.

d Instructies voor trainers, begeleiders en vrijwilligers.e Advies aan sporters, ouders en verzorgers.In het protocol is ook een duidelijke rol weggelegd voor de ‘corona-coördinator’ binnen een vereniging. Dit kan een vrijwilliger zijn, maar ook een buurtsportcoach of bestuurder.

Hiernaast genoemde maatregelen komen op het juiste moment, want uit onderzoek van Ipsos (in opdracht van NOC*NSF) blijkt dat met name kinderen minder zijn gaan bewegen sinds de invoering van de COVID-19-maatregelen. Volgens het onderzoek is in de leeftijd tussen 6 en 12 jaar sprake van een daling van 35%. In totaal zijn in Nederland 1,7 miljoen mensen minder aan het sporten.

Het kabinet heeft bekend gemaakt dat topsporters op aangewezen topsportaccommodaties de training mogen hervatten als zij 1,5 meter afstand in acht nemen. Dit gaat om topsporters met een A-, HP- of Selectiestatus. Voor Gelderland betekent dit dat CTO Papendal en Omnisport – na publicatie van de aangepaste noodverordening door de betreffende veiligheidsregio – weer opengesteld worden voor topsporters in bovengenoemde categorieën. Voor Omnisport geldt dit alleen voor het baanwielrennen.

4.4 Bij onze oosterburen: Nordrhein-Westfalen

De discussie over terugkeer naar normaliteit is in volle gang en de eerste versoepelingen van de maatregelen zijn op 20 april 2020 ingevoerd. Afhankelijk van de lokale of regionale omstandigheden kunnen de maatregelen echter weer snel worden aangescherpt. De belangrijkste versoepelingen hebben betrekking op scholen en winkels.

Scholen in DuitslandDuitsland kiest daarbij een andere insteek dan Nederland. Waar Nederland met de basisscholen begint en eerst versoepeling voor minderjarigen invoert, zet Duitsland vooral in op de eindexamenklassen. Zo zijn scholen in Nordrhein-Westfalen vanaf 23 april weer open voor de examenklassen in het middelbaar onderwijs. De eindexamens beginnen in Nordrhein-Westfalen op 12 mei 2020.

25/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Vanuit verschillende hoeken komt kritiek. Zo hebben docenten kritiek, aangezien de scholen nu zelf volledig verantwoordelijk blijken te zijn voor het nemen van passende maatregelen en maar op weinig extra steun vanuit de deelstaat kunnen rekenen. Structurele problemen als achterstallig onderhoud van scholen, gebrek aan digitale infrastructuur en een tekort aan docenten spelen daarbij een nog ingrijpendere rol dan voor de crisis. Ook scholieren uiten kritiek. Ze hebben het gevoel proefkonijn te zijn, aangezien relatief veel versoepelingen van maatregelen in een keer worden doorgevoerd. Zij hebben familieleden die tot een risicogroep behoren of familieleden die in de zorg werken en met mensen die tot een risicogroep horen contact hebben. De scholieren zitten daardoor met een dilemma: aan de ene kant willen ze niet de gezondheid van henzelf, familieleden of van anderen in gevaar brengen, maar aan de andere kant willen zij met het oog op de examens ook niet te veel school missen.

Kinderopvang in DuitslandDe noodopvang in de kinderopvang (Notfallbetreuung in der Kita) zal naar meer beroepsgroepen worden uitgebreid, maar van volledige opening is nog geen sprake.

Winkels in DuitslandEr is sprake van eerste openingen in de handel (onder voorwaarden als afstand houden, beschermingsmaatregelen, hygiëneregels en de beperking van de toegang) voor winkels tot 800 m² verkoopruimte (supermarkten en apotheken waren altijd al open). Met ingang van 27 april mag alle detailhandel in Nordrhein-Westfalen onder voorwaarden weer openen,

waarbij het maximale verkoopoppervlak van 800 m2 geldig blijft. Grotere winkels, zoals warenhuizen of elektronicazaken, moeten hun winkeloppervlak dan beperken tot maximaal 800 m2. Regels als afstand houden, hygiënevoorschriften en beperking van toegang blijven gelden.

Onafhankelijk van de grootte van de winkel mogen autodealers, fietsenwinkels en boekhandels (en in Nordrhein-Westfalen ook meubelzaken en babyspeciaalzaken) ook weer openen.Deze versoepelingen betekenen niet dat het contactverbod wordt opgeheven. Het contactverbod en verbod op bijeenkomsten blijven bestaan. Grote evenementen zijn tot en met 31 augustus verboden en er werd in eerste instantie nog geadviseerd om ter bescherming in de winkels en in het ov mondkapjes te dragen.

Mondkapjes in DuitslandIn het openbaar vervoer, in winkels en daar waar men niet 1,5 meter afstand van elkaar kan houden, is het dragen van een mondkapje inmiddels in heel Duitsland verplicht. Sinds maandag 27 april 2020 geldt deze regel ook voor Nordrhein-Westfalen. Ook in plaatsen langs de Nederlandse grens, zoals in Emmerich en Rees, waren op maandag overal mondkapjes te zien. De vraag komt nu op wat de gevolgen zijn als iemand zonder mondkapje wordt aangetroffen in de grensoverschrijdende bus of trein. Waarop moeten Nederlandse reizigers rekenen, die met de trein naar hun werk in Duitsland reizen, zonder over een mondkapje te beschikken? Winkeliers hebben het recht om personen zonder mondkapje de toegang te ontzeggen.

26/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

5. De Gelderse economie is robuust, toekomstbestendig en verbonden

Een sterke Gelderse economie is cruciaal voor de werkgelegenheid en leefbaarheid van nu en voor de toekomst in Gelderland. Het COVID-19-virus heeft een grote impact op

de Gelderse economie. In dit hoofdstuk brengen we de economische impact van de crisis op Gelderland op verschillende onderdelen in kaart, waarbij ook aandacht is voor mobiliteit.

27/37 COVID-19 monitor GelderlandInhoud

5.1 Economische impact

Kwart meer uitkeringen in Gelderland, minder dan landelijk gemiddeldeUit gegevens van het UWV blijkt dat het aantal WW-uitkeringen in Midden-Gelderland in maart, de maand waarin de coronamaatregelen werden afgekondigd, met 25% is toegenomen ten opzichte van februari. Landelijk was sprake van een toename van 42%.

Afname vraag om inkomenssteunRuim 3.200 zelfstandige ondernemers uit Arnhem hebben tot nog toe een beroep gedaan op de tijdelijke regeling voor inkomenssteun. Dat meldt gemeente Arnhem in een update over de gevolgen van de coronacrisis. Dagelijks komen er rond de 60 nieuwe aanvragen bij. Daarmee is sprake van afnemende belangstelling, in vergelijking met het moment dat de regeling werd aangekondigd.

Gazelle weer aan het werkNa 3 weken is de productie in de Dierense rijwielfabriek Gazelle weer begonnen. Mét coronamaatregelen. Rood-wit lint op de vloer markeert de afstand die mensen moeten houden als ze het complex van Gazelle binnenkomen. Tussen de werkplekken staan houten staanders met plexiglas schermen, bij de ingang is er desinfectiemiddel en liggen mondkapjes.

Eisen aan overheidssteun bedrijvenBedrijven die overheidssteun krijgen, mogen geen dividend en bonussen uitkeren. Daarnaast overweegt het kabinet een apart hulpplan voor de horeca. Rutte wilde niet toezeggen dat aan bedrijven eisen op het terrein van duurzaamheid gesteld worden. “Dat lijkt mij te ver gaan. Alle bedrijven moeten voldoen aan het klimaatakkoord.”

Faillissementsgolf als gevolg van coronacrisis blijft vooralsnog uitHet aantal faillissementen in de eerste 16 weken van dit jaar ligt nog op hetzelfde niveau als vorig jaar, blijkt donderdag uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

106.000 bedrijven vragen steun loonkostenMeer dan 100.000 bedrijven die de omzet zien dalen wegens de coronacrisis, hebben aangeklopt bij het UWV voor een tegemoetkoming in de loonkosten.

Vooral jongeren in de bijstandHet aantal nieuwe WW-aanvragen is in een maand met 40% gestegen: van bijna 27.000 in februari naar bijna 38.000 in maart, blijkt uit UWV-cijfers. Jongeren en uitzendkrachten worden het hardst getroffen. Jonge flexwerkers hebben weinig of geen WW-rechten opgebouwd en belanden daardoor vaak rechtstreeks in de bijstand. Uit een rondgang van NRC langs 32 gemeenten constateerde de helft van de gemeenten een verdubbeling van het aantal bijstandsaanvragen, vooral door jongeren.

Winkeleigenaren betalen massaal geen huurGrofweg 70% van de winkels en horecazaken heeft de huur van april nog niet overgemaakt. Ook verhuurders vrezen hierdoor in de problemen te komen.“Er is afgesproken dat per huurder wordt bekeken in hoeverre hij aan de huurverplichting kan voldoen. Een huurder zou dan naar rato betalen. Maar de cijfers laten een heel ander beeld zien: er wordt bijna helemaal niet meer betaald.”

20% minder vacaturesSinds de uitbraak van de coronacrisis half maart is het aantal vacatures in Nederland met gemiddeld 20% afgenomen. De verschillen per beroepsgroep en regio zijn groot. Dat blijkt uit een analyse van het UWV naar het aantal openstaande online vacatures. De Achterhoek scoort met een daling van 14% relatief goed.

28/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

5.2 Mobiliteit

In de media• Als de 1,5-meterregel blijft bestaan, blijft van de totale capaciteit in

het openbaar vervoer slechts een kwart over. Een plaats reserveren wordt mogelijk de toekomst.

• BOVAG: protocol voor mobiliteitssector in de maak. • De NS wil de concessie voor het spoor vanwege het snel oplopende tekort

voorlopig niet betalen. OV-wereld denkt na over 1,5-metersamenleving. • Gelderland is koploper thuiswerken. Ruim de helft van de inwoners van

Gelderland werkt momenteel vanuit huis vanwege het coronavirus. Met 56,3% aan thuiswerkers staat onze provincie bovenaan. Dat blijkt uit onderzoek van Kieskompas in opdracht van LocalFocus.

Werkt u momenteel vanuit huis vanwegen de coronavirus (COVID-19)?

Bron: Kieskompas i.s.m. LocalFocus

Zuid-Holland

Noord-Brabant

Overijssel

Drenthe

Limburg

Noord-Holland

Utrecht

Gelderland

Groningen

Flevoland

Landelijk

Friesland

48,7%

56,3%

43,6%

41,7%

40,9%

40,3%

41,4%

41,2%

37,4%

33%

46,1%

45,6%

35,5%

25,2%

40,9%

50%

44,5%

51,2%

39,7%

45,3%

45,8%

42%

40,2%

37,5%

15,8%

18,5%

15,5%

8,3%

14,6%

8,5%

19%

13,5%

16,8%

25%

13,8%

16,9%

Ja Nee Anders (bv. gepensioneerden, mensen met vrijwilligerswerk, mensen in ziektewet)

Bron: Kieskompas i.s.m. LocalFocus

Zuid-Holland

Noord-Brabant

Overijssel

Drenthe

Limburg

Noord-Holland

Utrecht

Gelderland

Groningen

Flevoland

Landelijk

Friesland

48,7%

56,3%

43,6%

41,7%

40,9%

40,3%

41,4%

41,2%

37,4%

33%

46,1%

45,6%

35,5%

25,2%

40,9%

50%

44,5%

51,2%

39,7%

45,3%

45,8%

42%

40,2%

37,5%

15,8%

18,5%

15,5%

8,3%

14,6%

8,5%

19%

13,5%

16,8%

25%

13,8%

16,9%

Ja Nee Anders (bv. gepensioneerden, mensen met vrijwilligerswerk, mensen in ziektewet)

29/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Dashboard mobiliteitBekijk hier de dashboard mobiliteit van provincie Gelderland. In dit dashboard is te zien hoeveel motorvoertuigen er over de provinciale wegen rijden.

Na het opleggen van de strenge maatregelen rond het COVID-19-virus daalde het aantal motorvoertuigen in de eerste weken op werkdagen met gemiddeld ongeveer ruim één derde en in het weekend met ongeveer de helft. Langzamerhand neemt zowel het percentage van de werkdag als ook het weekend weer toe naar respectievelijk 71% en 70% in de afgelopen week.

MotorvoertuigenOp een 25-tal permanente telpunten is gekeken hoeveel verkeer er na de opgelegde beperkingen nog aanwezig was en dat is vergeleken met de eerste week in maart 2020.Alle detailgegevens van deze telpunten staan op de kaart en in de grafieken van de 25 meetpunten.

Verkeer per weekProvinciale wegen Gelderland index verkeer per week, werkdag, zaterdag en zondag (2 - 8 maart = 100)

Bron: provincie Gelderland

werkdag zaterdag zondag

2 - 9 maart 9 - 15 maart 16 - 22 maart 23 - 29 maart 30 maart -5 april

6 - 12 april 20 - 27 april14 - 19 april

120

60

40

20

0

80

100100 100 100

95

7567 66

5648

6155 54

65 6152

6964 64

71 7168

6053

44

Bron: provincie Gelderland

werkdag zaterdag zondag

2 - 9 maart 9 - 15 maart 16 - 22 maart 23 - 29 maart 30 maart -5 april

6 - 12 april 20 - 27 april14 - 19 april

120

60

40

20

0

80

100100 100 100

95

7567 66

5648

6155 54

65 6152

6964 64

71 7168

6053

44

30/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Inmiddels zijn we 7 weken verder na de start van de maatregelen rondom COVID-19. Langzamerhand neemt het verkeer weer iets toe. Daalde het verkeer de 2e week naar rond de 60%, inmiddels is dit op werkdagen weer gestegen naar gemiddeld 71%. Het weekend is relatief rustiger, maar ook daar stijgt de verkeersintensiteit weer een aantal procenten ten opzicht van voorgaande weken. Ook zien we dat het percentage van het weekend langzamerhand weer naar hetzelfde percentage gaat als de werkdagen.

Ochtend- en avondspitsProvinciale wegen Gelderland index verkeer per week, werkdag, ochtend- en avondspits ( 2 - 6 maart = 100)

Bron: provincie Gelderland

werkdag ochtendspits avondspits

2 - 6 maart 9 - 113 maart 16 - 20 maart 23 - 27 maart 30 maart -3 april

6 - 10 april 20 - 24 april14 - 17 april

120

60

40

20

0

80

100100 100 100 95 95 97

6658

65 6153

61 65

5464

69

58

69 71

59

71

6052

60

Duidelijk is te zien dat de invloed van de maatregelen in de ochtendspits groter is dan in de avondspits en de rest van de dag. Dit komt omdat juist in die ochtendspits veel woon-werkverkeer zit, en mensen werken nu voornamelijk thuis. Nu over de hele dag het verkeer weer enkele procenten stijgt, zien we dat ook weer terug in de verkeersintensiteiten in de spitsen. Het percentage verkeer in de avondspits ligt ongeveer op hetzelfde niveau als het percentage over de gehele werkdag.

Bron: provincie Gelderland

werkdag zaterdag zondag

2 - 9 maart 9 - 15 maart 16 - 22 maart 23 - 29 maart 30 maart -5 april

6 - 12 april 20 - 27 april14 - 19 april

120

60

40

20

0

80

100100 100 100

95

7567 66

5648

6155 54

65 6152

6964 64

71 7168

6053

44

31/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Grenswegen naar DuitslandOp verzoek van Koninklijke Marechaussee houden we nu ook wekelijks de permanente telpunten in de gaten op de wegen richting Duitsland. Momenteel worden zo veel mogelijk Duitsers bij de grens aangehouden en wordt verzocht niet Nederland in te rijden. Naast de A12 (Rijksweg) doet de Marechaussee dit ook op een aantal provinciale wegen.

Om inzicht te krijgen in wat het effect is van deze acties zijn op de 8 provinciale wegen die naar Duitsland leiden de verkeersintensiteiten op een rij gezet per week.

Provinciale wegen in Gelderland nabij grensovergangen Duitsland week 20 - 24 april index (week 2 - 6 maart = 100)

Bron: provincie Gelderland

werkdag zaterdag zondag

N313-03Aalten

N317-31Dinxperlo

N319-23Winterswijk

N325-01Beek

N811-03Lobith

N820-02Winterswijk

N843-05Groesbeek

N827-01‘s Heerenberg

120

60

40

20

0

140

80

100

64

50 48

7671

81

60

3341

5546 45

8492

100

65

5363 60

53 52

81

92

123

Bron: provincie Gelderland

werkdag zaterdag zondag

2 - 9 maart 9 - 15 maart 16 - 22 maart 23 - 29 maart 30 maart -5 april

6 - 12 april 20 - 27 april14 - 19 april

120

60

40

20

0

80

100100 100 100

95

7567 66

5648

6155 54

65 6152

6964 64

71 7168

6053

44

32/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

De acties van de Koninklijke Marechaussee op de belangrijkste provinciale grensovergangen (N313, N319, N325 en N827) hebben een groot effect op de verkeersintensiteit op die wegen, vooral op de zaterdag en zondag.

Maar ook duidelijk is te zien dat op de wegen waar nu geen specifieke controle is (N317, N811 en N843) het verkeer juist in het weekend sterk toeneemt. Op de N843 bij Groesbeek zelfs met 23% meer dan op zondag 8 maart.

Provinciale wegen in Gelderland nabij grensovergangen Duitsland 2e Paasdag en Koningsdag index (zondag 8 maart = 100)

Bron: provincie Gelderland

2e Paasdag Koningsdag

N313-03Aalten

N317-31Dinxperlo

N319-23Winterswijk

N325-01Beek

N811-03Lobith

N820-02Winterswijk

N843-05Groesbeek

N827-01‘s Heerenberg

120

60

40

20

0

140

80

100

40

58

91

24

4133

56

86

103

48

70

30

66

101

126

Voor de feestdagen (2e paasdag en Koningsdag) is eenzelfde beeld te zien op deze telpunten nabij de grens.

Bron: provincie Gelderland

werkdag zaterdag zondag

2 - 9 maart 9 - 15 maart 16 - 22 maart 23 - 29 maart 30 maart -5 april

6 - 12 april 20 - 27 april14 - 19 april

120

60

40

20

0

80

100100 100 100

95

7567 66

5648

6155 54

65 6152

6964 64

71 7168

6053

44

33/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

6. Maatregelen

34/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

6.1 Provincie Gelderland

Provincie Gelderland neemt verschillende (nood)maatregelen:• Voor de acute hulpvragen heeft de provincie een budget van

€ 10 miljoen beschikbaar gesteld en dit bestaat onder andere uit: - Subsidieregeling voor Gelderse gemeenten: de gemeente kan

zelf (binnen kaders) bepalen waar de provinciale subsidie aan wordt besteed. De regeling is bedoeld voor acute hulp op de korte termijn en faciliteert het inhuren van personeel voor het uitvoeren van vitale functies (waaronder BOA’s en medewerkers voor communicatie en onderwijs), noodopvang voor kwetsbare groepen, gemeentelijke projecten op het gebied van sociale cohesie en door de gemeente te verlenen noodhulp aan gemeenschapsvoorzieningen, ook wel dorpshuis of Kulturhus genoemd, en aan culturele instellingen, sportverenigingen en instellingen op het gebied van recreatie en toerisme. De maximale hoogte van de subsidie is afhankelijk van de omvang (inwonertal) van de gemeente. De regeling heeft een totale omvang van € 5,9 miljoen.

- Provincie Gelderland stelt € 1 miljoen beschikbaar voor initiatieven (tot € 10.000 per initiatief) die de sociale verbinding bevorderen. Aanvragen via de website van provincie Gelderland.

- Provincie Gelderland stelt € 75.000 beschikbaar in het kader van Gelderland herdenkt.

- Provincie Gelderland steunt platform voor extra zorgmedewerkers met € 150.000.

- Provincie Gelderland heeft verschillende aankopen gedaan bij bedrijven in de tuinbouwsector. In totaal is hier € 172.500 mee gemoeid. Het gaat hier onder andere om bloemen, groenten, champignons en laanbomen. Een groot gedeelte hiervan is ten goede gekomen aan de voedselbanken.

• Provincie Gelderland is coulant met betrekking tot subsidieregels. Subsidieregels zijn normaal gesproken strikt:

als een project, activiteit of evenement niet doorgaat, heeft de aanvrager niet voldaan aan de verplichting en dus geen recht op subsidie. Maar door de COVID-19-uitbraak is er sprake van een bijzondere situatie. Het wegvallen van de toegezegde financiële bijdrage van de provincie kan initiatiefnemers in de problemen brengen. Als provincie vinden wij dat initiatiefnemers hier niet de dupe van mogen worden. In dit overzicht van veelgestelde vragen kunt u lezen hoe wij met uw subsidie in relatie tot de COVID-19-maatregelen omgaan.

6.2 Gelderse gemeentenSituatie op 28 april 2020Vrijwel alle gemeenten in Gelderland hebben maatregelen genomen om ondernemers te ondersteunen. 2 gemeenten verwijzen alleen naar landelijke maatregelen op hun site, geen eigen gemeentelijke maatregelen: Buren en Scherpenzeel. Wat in alle overige gemeenten terugkomt is uitstel van het betalen van gemeentelijke belastingen voor ondernemers. Daarnaast ook vaak coulanceregelingen voor het betalen van huur en/of het voldoen aan subsidievoorwaarden en dat leges van evenementen vervallen. Ook bij verschillende gemeenten het sneller betalen van facturen en verruimen van betaaltermijnen. Bij een aantal gemeenten worden er maatregelen getroffen voor sport- en cultuurinstellingen, bijvoorbeeld met betrekking tot het betalen van huur. Naast de financiële regelingen wordt bij een aantal gemeenten nog genoemd dat supermarkten langer open mogen zijn. 2 gemeenten noemen dat zij investeringen die voor komende jaren gepland staan sneller uit gaan voeren om zo de lokale economie te steunen: Aalten en Oude IJsselstreek.

35/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

De hierboven genoemde gemeenten - Aalten en Oude IJsselstreek - zijn 2 gemeenten die naast elkaar liggen en dezelfde maatregel treffen. Je ziet bij meerdere gemeenten terugkomen dat ze samenwerken en dat ze veel dezelfde maatregelen treffen en vaak ook in exact dezelfde bewoordingen, bijvoorbeeld bij Duiven/Westervoort/Zevenaar en Renkum/Rheden/Rozendaal. Verder valt de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid op. Veel gemeenten uit Rivierenland en uit regio Nijmegen, die samen de Veiligheidsregio Gelderland-Zuid vormen, hebben veel dezelfde maatregelen en soms ook in dezelfde bewoordingen op de site staan. Bij de andere 2 Gelderse veiligheidsregio’s valt dat niet direct op.

Op gemeentesites wordt naast verwijzingen naar landelijke regelingen en naar veiligheidsregio’s ook regelmatig verwezen naar de provinciale subsidieregeling Sociale Initiatieven.

Het totale overzicht van maatregelen die gemeenten nemen is bij ons op te vragen (situatie 28 april 2020).

6.3 Europa

Hierbij geven wij een overzicht van de ontwikkelingen bij de Europese Commissie / Europese Unie die invloed hebben op ontwikkelingen op Gelderland.

Economie• De Europese Commissie ondersteunt met verschillende

instrumenten de economie. Met de investeringsfondsen CRII en CRII+ wordt de economie met miljarden ondersteund. Daarnaast is het initiatief SURE opgezet, waarbij lidstaten tegen gunstige voorwaarden leningen kunnen aanvragen. Het Solidariteitsfonds zal worden ingezet om de lidstaten te ondersteunen. Het Europees Investeringsfonds gebruikt het Europees Fonds voor Strategische Investeringen om garanties te verstrekken, waardoor banken geld kunnen lenen aan 100.000 Europese middelgrote en kleine bedrijven. De Europese Investeringsbank zal € 200 miljard extra investeren.

• De Europese Commissie heeft aangegeven de regels met betrekking tot Staatssteun te versoepelen om de uitvoering van maatregelen die crises kunnen tegengaan niet te vertragen.

• In Gelderland zijn op dit moment honderden Europese projecten in uitvoering. De gevolgen van de crisis voor de uitvoering van projecten, en de veranderingen in de eisen en voorwaarden vanuit Brussel zullen in beeld worden gebracht en gedeeld.

36/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

VolksgezondheidVolksgezondheid is in eerste instantie zaak van de lidstaten. Vanuit de Europese Commissie en de lidstaten gezamenlijk wordt € 6 miljard uitgetrokken van de EU-begroting voor noodhulp en beschermingsmaterialen.

Grenzen/mobiliteitReizigers (niet-essentiële reizen) van buiten de EU worden niet toegelaten binnen de Schengen-zone tot in elk geval 15 mei 2020. Landen zijn zelf verantwoordelijk voor het invoeren van de richtlijnen. Een overzicht van de verschillende maatregelen per land is hier te vinden.

Versoepelen COVID-19-maatregelenDe Europese Commissie heeft 3 criteria opgesteld voor de lidstaten om te bepalen of er mogelijkheden zijn om de maatregelen omtrent het COVID-19-virus te versoepelen. Het is aan de lidstaten zelf om te bepalen hoe strikt zij zich houden aan deze criteria. Een overzicht van de criteria is hier te vinden.

Strijd tegen desinformatie / nepnieuwsDe Europese Commissie werkt samen met socialemediaplatforms om betrouwbare bronnen over COVID-19 te promoten en misleidende, illegale en schadelijke informatie tegen te gaan. Daarnaast heeft de Europese Commissie op 30 maart een webpagina aangemaakt tegen desinformatie over COVID-19.

37/37 COVID-19 monitor Gelderland Inhoud

Over de monitorDe Gelderse impactmonitor is een initiatief van provincie Gelderland. We streven ernaar de Gelderse impactmonitor wekelijks online te plaatsen. Meer informatie en (nood)maatregelen• Kijk voor meer informatie op onze website.• De Rijksoverheid houdt op haar website een overzicht bij

van alle noodmaatregelen en deze wordt met regelmatig bijgewerkt.

• Bekijk de website van The Economic Board voor meer informatie rondom de coronacrisis en de regio Arnhem-Nijmegen-Wageningen.

• De kamer van koophandel heeft het KVK Coronaloket geopend om ondernemers te helpen.

• Oost NL heeft op hun website een Corona-update voor ondernemers in Oost-Nederland.

Opmerkingen en/of suggestiesHeeft u opmerkingen over en/of suggesties voor de Gelderse impactmonitor? Neem dan contact met ons op.

Provincie GelderlandMarkt 116811 CG ArnhemPostbus 90906800 GX Arnhem026 359 99 99provincieloket@gelderland.nlwww.gelderland.nl

20 0

00 10

2