De Digitale Kokerjuffer 19

De Digitale Kokerjuffer – jaargang 12, nummer 19: Pagina 1

De Digitale Kokerjuffer

Jaargang 12, Nummer 19: 2016

Digitale nieuwsbrief van de EIS-werkgroep Trichoptera

The Digital Caddisfly – Newsletter of the Benelux Trichoptera Society

Amsterdam / Gent, voorjaar 2016

Deze nieuwsbrief is bedoeld om geïnteresseerden in kokerjuffers of schietmotten op de

hoogte te brengen van recente ontwikkelingen over Trichoptera.

Voorgaande nummers kunt u downloaden op de werkgroeppagina van EIS-Nederland:

http://www.eis-nederland.nl/Publicaties/Nieuwsbrieven

Bijdragen over Trichoptera zijn welkom. U kunt uw bijdragen mailen aan de redactie:

[email protected] of [email protected]. Het volgende nummer wordt

voorzien voor begin 2017.

THE DIGITAL CADDISFLY – The Digital Caddisfly is an on-line magazine,

dedicated to the study of caddisflies in the Benelux countries (Belgium, the

Netherlands and Luxembourg). From the 16th

issue onwards, English summaries have been

placed after each contribution. For the content of this issue, please consult the last page of

this issue. Please contact us when you wish to know more about Trichoptera in our countries

or in case you wish to submit a contribution yourself. Previous issues can be downloaded from

http://www.eis-nederland.nl/Publicaties/Nieuwsbrieven. We look forward to your comments.

Adressen van de redacteurs / editors’addresses

Koen Lock David Tempelman

Merelstraat 27 Postbus 95125

9000 Gent 1090 HC Amsterdam

tel. + 31 6 1772 8489

[email protected] [email protected]




Inhoudsopgave

Faunistiek België

Bijzondere Belgische waarnemingen .......................................................... Koen Lock 3

Faunistiek Nederland

Voortplanting van Oligostomis reticulata definitief vastgesteld in Twente ...................

.................................. Eelke Schoppers, Rob Heusinkveld & Eveline Stegeman-Broos 4

Molanna albicans en Oxyethira sagittifera nieuw voor Friesland ...................................

........................................................................................................ Casper Zuyderduyn 7

Eerste vondst van larven van Ithytrichia lamellaris in Nederland sinds begin 20e eeuw

............................................... David Tempelman, Ton van Haaren & Jeroen van Mil 10

Eerste larvevondst van Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland . .. Casper Zuyderduyn 12

Venrode: een mooi ven met een grote populatie van de schietmot Tricholeiochiton

fagesii ........................................................... Maria J. Sanabria & David Tempelman 14

Literatuur

Literatuur zoeken .......................................................................................................... 18

Oude Nederlandse kokerjuffers .................................................................................... 18

Internet

Een kokerjuffer op YouTube ............................................................. Alexander Klink 18

Content ........................................................................................................................ 19


Bijzondere Belgische waarnemingen

Koen Lock

In de vorige nieuwsbrief werd Beraea species al gemeld uit West-Vlaanderen omdat

Manuel Valdueza een exemplaar had gefotografeerd in Westouter (Lock, 2015a). Op

21.V.2015 heb ik zelf één mannetje Beraea pullata ingezameld op dezelfde plaats. B.

pullata kan hierdoor worden toegevoegd aan de fauna van West-Vlaanderen.

Eén mannetje Plectrocnemia brevis trof ik aan op 21.V.2015 langs de Hellegatbeek in

Westouter. Ook deze soort is nieuw voor de provincie West-Vlaanderen.

In de vorige nieuwsbrief werden 30 soorten schietmotten gemeld van het Bos t’Ename

(Lock, 2015b). Dit jaar werden nog enkele extra soorten gevonden: Ceraclea senilis,

Mystacides azureus, Agraylea sexmaculata, Hydroptila sparsa, Orthotrichia costalis,

Oxyethira falcata en Phryganea grandis. O. falcata is bovendien nieuw voor Oost-

Vlaanderen. Deze soort werd eerder enkel langs de Zwarte Beek in Hechtel (provincie

Limburg) aangetroffen (Lock, 2014).

Hydroptila forcipata vond ik voor het eerst in de provincie Luik. Op 6.VI.2015 vloog de

soort massaal in Aywaille langs de Amblève.

Op 1.V.2015 werd door Cole De Schepper in Gravière d’Amay Oxyethira flavicornis

gefotografeerd (http://waarnemingen.be/waarneming/view/103289143). Dit is de eerste

waarneming van deze soort voor de provincie Luik.

Nobby Thys vond op 4.X.2014 een larve van Hydropsyche saxonica in Habiémont.

Daarmee is dit de eerste waarneming van deze soort voor de provincie Luik.

Luc Verhelst ontdekte de eerste Athripsodes cinereus voor de provincie Henegouwen in

Froidchapelle langs Lac de l’Eau de l’Heure op 5.VII.201

(http://waarnemingen.be/waarneming/view/104068796?_popup=1).

Leptocerus tineiformis kon worden toegevoegd aan de fauna van Henegouwen. Op

17.VII.2014 vond Manuel Valdueza de soort in Ploegsteert

(http://waarnemingen.be/waarneming/view/86456216), op 21.VII.2015 vond Fons

Verheyde de soort daar ook (http://waarnemingen.be/waarneming/view/104605220) en op

2.VII.2015 vonden Mario Lemaire en Elizabeth Lorin L. tineiformis in Quevaucamps

(http://waarnemingen.be/waarneming/view/105525007).

Manuel Valdueza ontdekte op 17.VII.2014 ook de eerste Oecetis lacustris voor de

provincie Henegouwen in Ploegsteert

(http://waarnemingen.be/waarneming/view/86456246?_popup=1).

Referenties Lock, K. (2014). Oxyethira falcata Morton, 1893 new to Belgium (Trichoptera : Hydroptilidae). Bulletin de la

Société Royale Belge d’Entomologie 150 : 199-200.

Lock, K. (2015a). Schietmotten in West-Vlaanderen. De Digitale Kokerjuffer 18 : 6-8.

Lock, K. (2015b). Schietmotten in Bos t’Ename. De Digitale Kokerjuffer 18 : 9.

http://waarnemingen.be/waarneming/view/103289143

http://waarnemingen.be/waarneming/view/104068796?_popup=1




http://waarnemingen.be/waarneming/view/86456246?_popup=1


Fig. 1. Langzaam stromende

landbouwsloot in de omgeving van de

Dollandbeek, Twente. Nieuwe vindplaats

van larven van Oligostomis reticulata.

Foto genomen op 28 februari 2015 door

E. Schoppers.

Slowly flowing draining ditch near

Dollandbeek stream (Denekamp area,

Twente the Netherlands). Second recent

location for larvae of Oligostomis

reticulata.

Photo E. Schoppers, 28 February 2015.

Voortplanting van Oligostomis reticulata definitief vastgesteld in

Twente

Eelke Schoppers, Rob Heusinkveld & Eveline Stegeman-Broos

In nummer 17 van de Digitale kokerjuffer is te lezen dat de schietmot Oligostomis reticulata

voor het eerst sinds 1952 weer is aangetroffen in het beheersgebied van Waterschap

Vechtstromen (Heusinkveld & Schoppers, 2014). Tijdens een macrofaunabemonstering op 19

maart 2014 vonden medewerkers van Aqualysis diverse adulte exemplaren rondvliegend bij

de Dollandbeek. In het monster werden destijds geen larven van deze soort aangetroffen. Wel

werden er in het monstermateriaal veel grote, lege en half vergane ‘Phryganeidae-achtige’

kokers van plantaardig materiaal aangetroffen die waarschijnlijk tot van soort waren.

Naar aanleiding van de hoeveelheid vliegende imago’s en lege huisjes in het monster, hadden

we het idee dat er op deze locaties een populatie van Oligostomis reticulata aanwezig zou

kunnen zijn. De kokerjuffers vliegen vroeg in het voorjaar uit waardoor de kans om deze soort

als larve aan te treffen tijdens de reguliere macrofaunabemonstering erg klein is. Om deze

reden zijn ondergetekenden op 28 februari 2015 terug naar de Dollandbeek gegaan om te

kijken of we larven van deze soort konden vinden om dit vermoeden vast te stellen.

Zichtwaarnemingen vanaf de waterkant en enkele scheppen met een macrofaunanet in de

beek bleek al genoeg te zijn om de soort te vinden. We vonden in nog geen drie meter

scheppen grote aantallen larven (> 50) van Oligostomis reticulata. Hiermee is deze locatie

met zekerheid de tweede actuele voortplantingslocatie in Nederland. De andere locatie betreft

de Neterselse Loop waar in 2010 deze soort werd gevonden (Tempelman et al., 2011).

De Neterselse Loop heeft veel overeenkomsten

met de Dollandbeek. De Neterselse Loop is

evenals de Dollandbeek een in het bos gelegen

droogvallende bovenloop. In de praktijk valt de

Neterselse Loop bijna nooit droog, maar blijft een

kwelstroompje houden (Tempelman et al., 2011).

De bodem van beide wateren bestaat uit zand met

veel organisch materiaal, zoals bladeren en takjes.

In de omgeving van de Dollandbeek zijn meer van

dit soort type stroompjes aanwezig. Daarom

besloten we naar een andere potentiële bovenloop

(hemelsbreed op ca. 2,5 kilometer van de huidige

locatie) te gaan. Aangekomen bleek de locatie

toch niet optimaal door gebrek aan stroming en

aanwezigheid van dikke bladpakketten. Een nabij

gelegen langzaam stromende landbouwsloot,

tussen een gedraineerd grasland en een loofbosje

(Fig. 1) bleek wel geschikt voor deze bijzondere

kokerjuffer. Na enkele meters scheppen vonden

we hier drie larven van Oligostomis reticulata.


Fig. 2 en 3. Larven van Oligostomis reticulata in het veld (Foto's: Eveline Stegeman-Broos en Eelke

Schoppers).

Larvae of Oligostomis reticulata. Dollandbeek forest stream, Twente region (the Netherlands). Photos Eveline

Stegeman-Broos en Eelke Schoppers), 28 February 2015.

Fig. 4, 5 en 6. Dollandbeek (Foto's: Eveline Stegeman-Broos en Eelke Schoppers) en een volwassen

Oligostomis reticulata in het veld op 19 maart 2014 (Foto: Eelke Schoppers).

Dollandbeek forest stream on 28 February 2014 (Photos Eveline Stegeman-Broos and Eelke Schoppers) and

an adult of Oligostomis reticulata photographed in the field, photographed on 19 March 2014 on the same

location (Photo Eelke Schoppers).

Hiermee is dit slootje de derde locatie in Nederland waar deze soort recent weer is gevonden.

Verder zijn op deze nieuwe locatie de soorten Stenophylax permistus, Micropterna lateralis

en Limnephilus extricatus aangetroffen.

De drie vindplaatsen van deze soort suggeren een voorkeur voor (deels) opdrogende

kwelgevoede matig stromende wateren met een zandige bodem en veel grof detritus van


bladmateriaal, hout en takjes. Bomen langs het water lijken hier ook een voorwaarde

(Tempelman et al., 2011). Dit soort milieus komen landelijk relatief weinig voor. Omdat de

uitvliegtijd van deze soort vaak voor de reguliere monsterperiode van macrofauna ligt en dit

soort locaties relatief weinig in een regulier meetnet van een waterschap worden

meegenomen, kan deze soort algemener zijn dan wordt vermoed. Onderzoek op dit type

locaties in de maand februari kan verrassende resultaten opleveren. Voel je uitgedaagd om in

februari onderzoek te doen!

E-mailadressen van de auteurs / authors’ e-mail address

Eelke Schoppers [email protected]

Rob Heusinkveld: [email protected]

Eveline Stegeman-Broos: [email protected]

Referenties

Heusinkveld, R. & E. Schoppers (2014). Oligostomis reticulata gevonden in het beheergebied van Waterschap

Vechtstromen – De Digitale Kokerjuffer 17: 17-19.

Tempelman, D., K. Lock, M. Scheepens & M.J. Sanabria (2011). Oligostomis reticulata opnieuw in Nederland

en Vlaanderen gevonden – De Digitale Kokerjuffer 12: 5-11.

ABSTRACT – Reproduction of Oligostomis reticulata confirmed in Twente. On

19 March 2014, adults of Oligostomis reticulata were found at the Dollandbeek, a

forest stream in the Twente region (near Denekamp, the Netherlands). This record constitutes

the second recent location of this species in the Netherlands. Previously, the species was

rediscovered in 2011 the Neterselse Loop, a forest stream in the south east of Brabant

province, after an absence of records in the Netherlands of 50 years. On 28 February 2015,

many larvae were found at the Dollandbeek, on exactly the same location where the adults

were seen the year before. Hence, reproduction of this species is confirmed for the Twente

region. Furthermore, in the same catchment area, 2.5 km onwards, three larvae were found in

an agricultural drain bordering a forest area. With these records, now three recent locations of

Oligostomis reticulata are known from the Netherlands. At the Dollandbeek, also larvae of

Stenophylax permistus, Micropterna lateralis and Limnephilus extricatus were found on 28

February 2015. With these interesting records, which were done outside of the regular

sampling period of March – September, it is clear that research in the final weeks of the

winter period may reveal important information on rare Trichoptera species.

mailto:[email protected]




Molanna albicans en Oxyethira sagittifera nieuw voor Friesland

Casper Zuyderduyn

In de ochtend van 24 mei 2015 bezocht ik het Canadameer (x. 215,25; y. 550,35) in het Friese

deel van het Drents-Friese Wold. Ik trof daar zeker 15 exemplaren van een schietmot aan, die

mij sterk deden denken aan Molanna albicans. De habitus van deze soort had ik nog helder

voor me, omdat ik een week eerder een nieuwe vindplaats aangetroffen had in het

Koelevaartsveen in het Dwingelderveld (15 mei 2015, x. 225,83; y. 536.55), waar M. albicans

overdag massaal vloog (enkele honderden exemplaren).

De soort lijkt veel op de algemene Molanna angustata en heeft daar onder andere de lange

smalle vleugels mee gemeen. In het veld viel mij echter op dat de vleugels grijzer zijn. M.

angustata is geelbruin en ook de rusthouding is net even anders; M. angustata heeft het

achterlijf meer naar achter gericht dan M. albicans. Wanneer je de dieren met een veldloupe

bekijkt, valt verder op dat M. albicans een zwartbruin lichaam heeft dat duidelijk contrasteert

met de geelbruine poten. Bij M. angustata zijn zowel het lichaam als de poten geelbruin. Om

mijn determinatie zeker te stellen heb ik een aantal exemplaren verzameld en het bleek hier te

gaan om twee mannetjes en drie vrouwtjes van M. albicans. Het betreft hier de eerste

waarneming voor de provincie Friesland.

In Drenthe is de soort bekend van het Esmeer bij Veenhuizen, een aantal vennen in het

Dwingelderveld en het Wapserzand in het Drents-Friese Wold (Boonstra & Wiggers, 2014).

De vindplaats op het Wapserzand is hemelsbreed circa 5 kilometer verwijderd van het

Canadameer. In 2005 werden hier vijf larven verzameld. In 2013 werden larven van M.

albicans gevonden in een ven op de Jilt Dijksheide in Groningen. Dit betrof de eerste

waarneming van larven buiten Drenthe en de tweede waarneming van deze soort buiten

Drenthe (Boonstra & Wiggers, 2014).

Tijdens het fotograferen van M. albicans, landde er een Hydroptilidae op mijn jas. Het lukte

me om het dier te verzamelen en het bleek te gaan om een mannetje Oxyethira sagittifera. In

juli 2014 is een mannetje van deze soort gevonden in een Ven nabij Spier, Drenthe

(Tempelman & Sanabria, 2015), de eerste vondst van deze soort boven de grote rivieren. De

overige Nederlandse vondsten van O. sagittifera beperken zich tot een viertal vennen in

Zuidoost-Brabant en Noord-Limburg (Higler, 2008).

Het Canadameer is een voormalige zandwinplas met een maximale diepte van 30 meter. De

vindplaats van M. albicans en O. sagittifera betreft een ondiepe oeverzone van de plas met

een overwegend onbegroeide zandbodem. Tijdens het bezoek werd hier Oeverkruid

(Littorella uniflora) en Waterbies (Eleocharis sp.) aangetroffen.


Fig. 1. Het Canadameer op 24 mei 2015 (Foto C. Zuyderduyn).

Canadameer Lake (N 52.937, E 6.283) on 24 May 2015, location for Molanna albicans and Oxyethira

sagittifera. Photo C. Zuyderduyn.

Fig. 2. Molanna albicans op 24 mei 2015 langs het Canadameer.

Adult of Molanna albicans at the Canadameer Lake, 24 May 2015.

Fig. 3. Achterlijfpunt ♂Oxyethira sagittifera, aangetroffen op 24 mei 2015 aan het Canadameer

(Foto’s C. Zuyderduyn).

Tip of the abdomen of ♂Oxyethira sagittifera, found on 24 May 2015 at the Canadameer Lake.

(Photos C. Zuyderduyn).


Referenties

Boonstra, H. & R. Wiggers, 2014. Eerste larvenvondst van de kokerjuffer Molanna albicans buiten Drenthe

(Trichoptera: Molannidae) – Nederlandse Faunistische Mededelingen 43: 93-101.

Higler, L.W.G., 2008. Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). European Invertebrate Survey-

Nederland. 248 pp.

Tempelman, D. & M.J. Sanabria, 2015. Eerste waarneming van Oxyethira sagittifera Ris, 1897 in Drenthe – De

Digitale Kokerjuffer 18: 14-18.

ABSTRACT – Molanna albicans and Oxyethira sagittifera new for Friesland

province (the Netherlands). On 24 May 2015, 15 adults of Molanna albicans

were observed along the shores of the Canadameer, of which 2 ♂ and 3 ♀ were collected.

Also 1 ♂ of Oxyethira sagittifera was collected. The observations were done during day time.

The Canadameer lake is a former sand pit with a depth of 30 m. The water is crystal clear and

has mainly bare, sandy sediments. Along the shoreline stands of Littorella uniflora are

present. The records of both Trichoptera are the first for the Friesland province (the

Netherlands).

E-mailadres van de auteur / authors´ e-mail address

[email protected]



Eerste vondst van larven van Ithytrichia lamellaris in Nederland

sinds begin 20e eeuw

Ton van Haaren, David Tempelman & Jeroen van Mil

Ithytrichia lamellaris is een kleine soort uit de familie Hydroptilidae. De larven hebben

kenmerkende uitsteeksels aan het lichaam en de soort is zo met geen andere soort te

verwarren. Vondsten van larven werden in Nederland gemeld uit het begin van de 20e eeuw

uit de Gulp en de Geul, en de ‘laaglandbeek’ Beek Tienraai. Deze laatste beek betreft

vermoedelijk de Grote Molenbeek bij Tienray in Noord-Limburg (Tempelman, Sanabria &

Kruijt, 2013).

Sinds 2013 werden in Zuid- en Midden-Limburg op verschillende plekken adulte dieren van

deze soort aangetroffen. Ze werden gevonden langs de Roer, Bosbeek en Geul (data

gearchiveerd op Waarneming.nl). Larven werden tot dusver echter nog niet aangetroffen.

Op 23 april 2015 werd door Erik Binnendijk (Waterschap Peel & Maasvallei) een monster

van de macrofauna genomen in de Swalm bij Hoosterhof. Bij het determineren van de

uitgezochte macrofauna werden twee larven aangetroffen van Ithytrichia lamellaris. Dit

betreffen de eerste larven van deze soort sinds circa 100 jaar uit ons land!

Onderstaande foto’s geven een indruk van de monsterlocatie.

Fig. 1, 2. Swalm bij Hoosterhof (x. 199,5 y. 362,2; 15 m boven zeeniveau), 21 mei 2015. Beide foto’s genomen

in stroomopwaartse (oostelijke) richting. (Foto’s E. Binnendijk)

River Swalm at Hoosterhof (N51.248 E 6.025, 15 m above sea level ) Limburg province, the

Netherlands) on 21 May 2015. Location for larvae of Ithytrichia lamellaris (photos E. Binnendijk).

Op 23 april was er nog niet echt sprake van vegetatie in de beek; langs de oevers stond wat

emerse vegetatie. In juli bestaat de watervegetatie hoofdzakelijk uit Rietgras (abundant),

Liesgras (lokaal abundant), Mannagras (lokaal abundant), Moeraszegge (lokaal frequent),

Watermunt (lokaal frequent) met hier en daar Grote egelskop, Moerasvergeet-mij-nietje en

Fioringras. Er was geen draadalg aanwezig. Er is veel stromings- en dieptevariatie, de diepte

bedraagt maximaal 1,1 meter. Stroomsnelheden waren die dag maximaal 62 cm/s en minimaal

30 cm/s; het meest kwam de stroomsnelheid 48 cm/s voor. Het substraat bestond


voornamelijk uit zand (60%), in de binnenbocht een beetje fijne detritus (19%) en vlakbij het

bruggetje redelijk wat stenen (20%) als oeververdediging en een geringe hoeveelheid emerse

vegetatie (1%).

Fig. 3. Larve van Ithytrichia lamellaris uit de Swalm (bij Hoosterhof), 23 april 2015 (Foto Ton van Haaren).

Larva of Ithytrichia lamellaris from Swalm River 23 April 2015. Photo Ton van Haaren.

E-mailadressen van de auteurs / authors’ e-mail address

Ton van Haaren [email protected]

David Tempelman [email protected]

Jeroen van Mil [email protected]

Referenties

D. Tempelman, M. Sanabria & D. Kruijt (2013). Schietmotten in 2012 op de Meinweg – Natuurhistorisch

Maandblad 102 (10): 286-291.

ABSTRACT – First record of larvae of Ithytrichia lamellaris in the Netherlands

in nearly 100 years. On 23 April 2015, 2 larvae of Ithytrichia lamellaris were

collected in the Swalm, a lowland stream in Limburg province. The species had previously

been recorded from the Netherlands elsewhere in the Limburg province, recent records

concerning adults collected at light along the Roer and Rode Beek. Dutch records of larvae

date back to the beginning of the 20th

century, making the Swalm record the first one of larvae

in nearly 100 years.





Eerste larvevondst van Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland

Casper Zuyderduyn

Sinds 2011 worden regelmatig volwassen dieren van Limnephilus hirsutus op Lentevreugd en

de nabijgelegen “de Klip”, Wassenaar, op licht gevangen (Zuyderduyn, 2011). Het betreft tot

op heden de enige vindplaats van deze soort in Zuid-Holland. Aangezien de soort soms in

hoge aantallen werd gevangen, bestond het vermoeden dat de voortplantingswateren ergens in

de directe omgeving aanwezig zijn. Ondanks een behoorlijke inspanning zijn er tot voor kort

geen larvenvondsten gedaan van deze soort in het gebied.

Op 7 februari 2016 werd de langverwachte eerste vondst van een larve gedaan in een ondiep

kwelplasje in het centrale deel van Lentevreugd. Een deel van deze plasjes vallen in de loop

van de zomer droog. De vegetatie bestond op het moment van de bemonstering hoofdzakelijk

uit Riet (Phragmites australis) russen (Juncaceae) en ondergedoken Gewoon puntmos

(Calliergonella cuspidatum). Lentevreugd, in beheer bij Staatsbosbeheer, was vanaf de jaren

twintig in de vorige eeuw in gebruik als bollenland en is sinds begin deze eeuw omgevormd

tot een natuurterrein met een aantal kwelplasjes en duinbeekjes. Een vergelijkbare

ontwikkeling heeft plaatsgevonden in het nabijgelegen “de Klip”. Vanuit het aangrenzende

duingebied komt er veel kwel in het gebied.

De larve maakt een licht gebogen zandkokertje en het pronotum en mesonotum zijn voor een

Limnephilus opvallend dicht behaard (“hirsutus” betekent “harig”). Dit exemplaar had tevens

opvallend veel oppervlakteharen op de binnenkant van de femora van het tweede en derde

pootpaar. Oppervlakteharen op de buitenkant bevonden zich alleen op de femora van het

derde pootpaar. Een belangrijk verschil met Limnephilus extricatus zijn de haren die aan

weerszijde van de anaalspleet aanwezig (zie afbeelding 3, rode pijltje).

Fig. 1. Limnephilus hirsutus, larve in kokertje. Lentevreugd (Wassenaar),

7 februari 2016.

Limnephilus hirsutus, larva in its case. Lentevreugd (near Wassenaar,

the Netherlands), 7 February 2016.

Fig. 2. Limnephilus hirsutus larve, achterlijftop

ventraal (zelfde larve als in fig. 1). Pijl:

borsteltjes.

Larva of Limnephilus hirsutus, abdomen tip

ventral (same larva as Fig. 1). Arrow: small

spines.


Fig. 3. Lentevreugd bij Wassenaar. Voorgrond: poeltjes, vindplaats van de larve van Limnephilus hirsutus. Achtergrond: de

duinen. Foto genomen op 7 februari 2016 in westelijke richting.

Lentevreugd Nature Reserve near Wassenaar (the Netherlands). Front: small pools, location for larva of Limnephilus

hirsutus. Backgrond: nearby dunes. Photo 7 February 2016 in westerly direction.

Referenties

Zuyderduyn, C. (2011). Lichtvangsten veldstation De Klip bij Wassenaar in 2011. De Digitale Kokerjuffer 13:

10-12.

E-mail adres van de auteur / authors´ email address

[email protected]

ABSTRACT – First larva record of Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland

province (the Netherlands). On 7 February 2016, a larva of Limnephilus hirsutus

was collected at Lentevreugd nature reserve in the coastal region of Zuid-Holland province

(the Netherlands). The larva was found in a small pool. The Lentevreugd area had been in

agricultural use during most of the 20th

century, but has recently been converted into a more

natural area with seepage ponds and streams draining the nearby dunes. Close by, at the Klip

Limnephilus hirsutus had been collected on several locations. Larvae of L. hirsutus are rarely

found in the Netherlands, the larva record from Lentevreugd constituting the first one from

Zuid-Holland province.


Venrode: een mooi ven met een grote populatie van de schietmot

Tricholeiochiton fagesii

Maria Judith Sanabria & David Tempelman

Venrode is een vrij toegankelijk landgoed van 88 ha in de gemeente Boxtel. Het is een

natuurgebied dat wordt beheerd door Stichting het Brabants Landschap. In het gebied

liggen enkele vennen, waarvan Venrode Midden het grootste is (x. 150,8; y. 402,6; 5 m.

boven N.A.P.). Het landgoed is gelegen op een stuifzandrug die zich langs de westoever

van de Dommel uitstrekt tussen Boxtel en Sint-Michielsgestel. Omstreeks 1900 werd dit

stuifzand, waarin zich door uitstuiven een aantal vennen hadden gevormd, beplant met

Grove den. Geleidelijk aan heeft zich hier berken-eikenbos ontwikkeld. Langs de

oostkant van het ven ligt een soort stuwwal, oostelijk daarachter een laagte en daar

stroomt de Dommel. Het ven is dan ook een stroomdalven.

Het ven bestaat uit twee hoofdgedeelten: het noordoostelijke, smalle deel wat bijna helemaal

is volgegroeid met Pitrus en Gagel, met pleksgewijze Riet en Snavelzegge; en het

hoofdven, wat een grote open wateroppervlakte heeft met plaatselijk met veel Witte

waterlelie. Langs een groot deel van de oever van het hoofdven staan zomen met

Moerashertshooi en plaatselijk Wateraardbei (Fig. 1). Aan de zuidoostkant van het hoofdven

is bovendien een ‘lob’, wat een moerasbos aan het worden is: er vallen veel bladeren en takjes

in en er ligt al een flink bladpakket. Het water in het ven is lichtgeel en helder. Het doorzicht

werd geschat op 150 cm. De waterdiepte van het ven wordt geschat op 150-200 cm..

Fig. 1. Zuidwesthoek van het ven Venrode Midden met een zoom van Moerashertshooi langs de oever en ondergedoken

veenmosvelden in het water.

Moorland lake Venrode (the Netherlands) with fringe of Hypericum elodes along the shoreline and submerse

fields of Sphagnum.

Fig. 2. Rechts: Vindplaats waar Tricholeiochiton fagesii op waterlelie is aangetroffen.

Field of Nymphaea alba along the northern shore of the lake, location for larvae, pupae and adults of

Tricholeiochiton fagesii.

Foto´s D. Tempelman, 7 juni 2015.

Op 7 juni 2015 vonden we aan de oostkant van het ven op Witte waterlelies talrijke

larven, poppen en adulten van Tricholeiochiton fagesii (Fig. 2). Er was die dag volop zon.

De larven en de poppen zaten vastgehecht aan de onderzijde van de waterleliebladeren,

de volwassen dieren zaten aan de bovenkant. Ten opzichte van andere soorten


Hydroptilidae waren ze in het veld makkelijk te herkennen aan de algehele donkere kleur.

Er werden vaak meerdere volwassen dieren per waterlelieblad gezien, vaak drie. Ze leken

hun territorium goed te verdedigen: het zijn temperamentvolle dieren die een opvallende,

opgerichte houding aannemen met omhoog gehouden voorlijf en antennen (Fig. 4). Er

werden ± 10 dieren verzameld, vooral mannetjes, en enkele vrouwtjes. Alle verzamelde

individuen bleken inderdaad tot T. fagesii te behoren.

Op 1 augustus 2015 hebben we een lichtvangst uitgevoerd op Venrode, waarbij we de

lichttoren vlak langs de oever bij de vindplaats van T. fagesii opstelden; hierbij werden

echter geen Tricholeiochiton aangetroffen. In het ven werden verder opmerkelijk veel

Amerikaanse hondsvisjes gevangen (waarnemingen auteurs).

Fig. 3. Waterlelieblad met ♂ Tricholeiochiton fagesii (pijl).

Leaf of Nymphaea alba with ♂ Tricholeiochiton fagesii (arrow).

Fig. 4. Zelfde individu van Tricholeiochiton fagesii (Foto’s D. Tempelman).

Same individual of Tricholeiochiton fagesii.

Foto´s D. Tempelman, 7 juni 2015.

De larven maken hun vierkante huisjes van zijde. De larven en popen zitten op de onderzijde

van de bladeren. Op 7 juni 2015 constateerden we er op een enkel blad meerdere stadia

aanwezig waren (Fig. 6, 7).

Fig. 5. Larve en huisje van T. fagesii (foto M.J. Sanabria).

Larva and case of T. fagesii (photo M.J. Sanabria).

Fig. 6. Onderzijde van een blad van Witte waterlelie met huisjes van larven en poppen van T. fagesii (foto D.

Tempelman).

Underside of a leaf of Nymphaea alba with larvae and pupae of T. fagesii (photo D. Tempelman).


Fig. 7. Verschillende stadia van T. fagesii, alle aangetroffen op 7 juni 2015 op de onderzijde van een blad van Witte

waterlelie (foto M. J. Sanabria).

Various stages of T. fagesii, all found on 7 June 2015 on the underside of a leaf of Nymphaea alba (photo M. J.

Sanabria).

Naast Tricholeiochiton fagesii troffen we op Venrode tien andere soorten Trichoptera aan,

waaronder de Landkokerjuffer Enoicyla pusilla, Agraylea sexmaculata, Leptocerus

tineiformis, Triaenodes bicolor, Oligotrichia striata en Limnephilus marmoratus, soorten die

typisch zijn voor stilstaande wateren.

In 2015 is in de ruime omgeving op verschillende andere locaties een populatie van T. fagesii

gevonden. In april 2015 zijn in de Witte Loop op de Strabrechtse Heide tientallen larven van

T. fagesii aangetroffen op Witte waterranonkel en Vlottende bies (waarneming M. Scheepens

van Waterschap De Dommel en M.J. Sanabria). De soort was talrijk langs het Ganzenven

(centrale Kampina) in augustus 2015. Het Ganzenven is een zuur ven en wordt bijna helemaal

bedekt door Witte waterlelie. Volwassen dieren werden hier op aangespoelde bladeren van

Witte waterlelie gevonden en ook op nat zand langs de oever. Net als in Venrode waren hier

talrijke Amerikaanse hondvisjes aanwezig (waarneming D. Tempelman).

Uit de literatuur zijn verder meldingen bekend van grote aantallen larven die op Krabbescheer

zaten (Higler, 1977). Van der Velde & Berges (1987) melden de soort eveneens van Witte

waterlelie. De soort is dus duidelijk geassocieerd aan watervegetatie. Het zure karakter van

het water en het massaal aanwezig zijn van Amerikaanse hondsvis is kennelijk geen probleem

voor deze soort. Mogelijk is het bovenste waterlaagje, waar de bladeren op drijven, iets

minder zuur dan de rest van het water. De hondsvissen zijn kennelijk niet in staat de larven en

poppen op te eten, die stevig aan de onderkant van de bladeren vastzitten.


De status van deze soort is volgens de Verspreidingsatlas (Higler, 2008) ‘minder algemeen’.

Hij meldt vooral veel waarnemingen komen uit het laagveengebied. Wij vermoeden dat de

soort in veel meer vennen voor kan komen dan nu bekend. Ten opzichte van de rest van

Europa waar de soort over het algemeen zeldzaam is, komt de soort in Nederland veel voor.

In Vlaanderen zijn bijvoorbeeld slechts vijf vindplaatsen bekend, uit Wallonië geen

(Trichobel database). De vliegperiode van deze soort is vanaf april tot september. Ze kunnen

overdag gevangen worden, omdat ze vooral dagactief zijn, maar kunnen ook op licht komen:

er zijn o.a. vangsten van Kaaistoep en Kortenhoef (waarnemingen auteurs).

Oproep: kijk op de onderkant van bladeren van waterlelie en op andere soorten waterplanten

waar verschillende water insecten en andere macrofauna kunnen worden gevonden. Het doel is

opbouwen van auto-ecologische kennis van onze mooie Trichoptera soorten. Laat graag uw

waarnemingen aan ons weten of schrijf zelf een klein verhaaltje.

Dankwoord

Met dank aan Martijn Fliervoet (Stichting Brabants Landschap) voor toelating voor het doen

van onderzoek naar schietmotten in Venrode, aan Mark Scheepens (Waterschap de Dommel)

voor zijn waarnemingen aan de Witte Loop, aan Herman van Dam (Adviseur Water en

Natuur) voor waardevolle opmerkingen op het artikel en aan Wiel Poelmans en Simon

Lavrijssen (Provincie Noord-Brabant) voor het geven van toestemming voor het gebruik van

gegevens. De werkzaamheden zijn mogelijk gemaakt door een subsidie van de Provincie

Noord-Brabant voor het project ‘Een eeuw monitoring van veranderingen in vennen in

Midden-Brabant: basis voor een adequaat beheer’.

Referenties

Higler, L.W.G. 1977. Macrofauna-cenoses on Stratiotes plants in Dutch broads – RIN Verhandeling 11.

Higler, L.W.G. 2008. Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). – European Invertebrate

Survey-Nederland. Leiden, 248 p.

Van der Velde, G. & P.J.M. Berges 1987. The temporal and spatial distribution of adult Trichoptera on the upper

surfaces of the floating leaves of nymphaeids. – Proceedings of the 5th

International Symposium on

Trichoptera: 319-324.

E-mail adressen van de auteurs / authors´ email addresses

Maria J. Sanabria, Senior Hydrobioloog (AQUON), [email protected]

David Tempelman [email protected]

ABSTRACT – Larvae, pupae and adults of Tricholeiochiton fagesii in Venrode

moorland lake in (Brabant province the Netherlands). On 7 June 2015,

numerous larvae, pupae and adults of Tricholeiochiton fagesii were found on leaves of

Nymphaea alba in a moorland lake. On the underside of the leaves, larvae and pupae were

present; adults were found in broad daylight on the upper side of the leaves. In the lake,

numerous Eastern mudminnow (Umbra pygmaea) were present. Apparently the presence of

this exotic fish species poses no problems for this hydroptilid species. In the region, several

other populations of T. fagesii were found, suggesting the species is more widespread and

common than previously thought.


Literatuur zoeken

Op zoek naar scans van zeer oude literatuur? De onderstaande pagina’s

zijn hier bruikbaar voor. Hier kunnen pdf’s van werken van bv.

Fabricius worden gedownload.

http://www.biodiversitylibrary.org/

http://gallica.bnf.fr/?lang=DE

https://gdz.sub.uni-goettingen.de/gdz/

http://www.europeana.eu/portal/

Oude nummers van Lauterbornia zijn ook on-line te vinden, op

http://www.landesmuseum.at/datenbanken/digilit/?litnr=36817

Oude Nederlandse Kokerjuffers

De eerste drie nummers van de Nederlandse Kokerjuffer zijn terecht! Ze zijn gescand en staan

binnenkort op de pagina van de werkgroep.

Een kokerjuffer op YouTube

Alexander Klink

Ik ben me aan het bekwamen in het maken van macrofilmpjes. Enerzijds omdat ik al 40 jaar

naar (geconserveerde) macrofauna kijk, zonder een goed beeld te hebben wat ze eigenlijk

doen. Anderzijds omdat ik de grootste moeite heb om een leek uit te leggen wat macrofauna is

en waarom ze een graadmeter zijn voor het aquatische ecosysteem.

Verder lijkt het me leuk, maar ook nuttig om filmpjes te maken over verschillende

watertypen, waarin we kenmerkende soorten aan het werk te zien.

Hierbij een link naar een sample van

Limnephilus (lunatus?) in een beek in

Oosterbeek, waarin goed te zien is waarom

Limnephilidae zulke forse kaken hebben:

https://youtu.be/6KzybIr_9kg

Oud boek van Fabricius

Still uit de video van Limnephilus op youtube

http://www.biodiversitylibrary.org/

http://gallica.bnf.fr/?lang=DE

https://gdz.sub.uni-goettingen.de/gdz/

http://www.europeana.eu/portal/

http://www.landesmuseum.at/datenbanken/digilit/?litnr=36817

https://youtu.be/6KzybIr_9kg


Content

Faunistics Belgium

Remarkable Trichoptera from Belgium ...................................................... Koen Lock 3

Faunistics the Netherlands

Reproduction of Oligostomis reticulata confirmed in Twente (Overijssel province, the

Netherlands) ............. Eelke Schoppers, Rob Heusinkveld & Eveline Stegeman-Broos 4

Molanna albicans and Oxyethira sagittifera new for Friesland province (the

Netherlands) ................................................................................... Casper Zuyderduyn 7

First record of larvae of Ithytrichia lamellaris in the Netherlands in nearly 100 years ...

............................................... David Tempelman, Ton van Haaren & Jeroen van Mil 10

First larval record of Limnephilus hirsutus in Zuid-Holland province (the Netherlands)

...................................................................................................... Casper Zuyderduyn 12

Venrode (Brabant province, the Netherlands): a moorland lake with a large population

of the caddisfly Tricholeiochiton fagesii ...... Maria J. Sanabria & David Tempelman 14

Literature

Literature searches ........................................................................................................ 18

Previous issues of `the Dutch Caddisfly` ..................................................................... 18

Internet

A caddisfly on YouTube ................................................................... Alexander Klink 18

De Digitale Kokerjuffer 19

Documents

Transcript of De Digitale Kokerjuffer 19