De bezetting van Nederland1940-1945in tekeningen vanL.J. Jordaan

NACHTMERRIEOVERNEDERLAND

Nachtmerrie over Nederland. Politieke tekeningen van L.J. Jordaan, 1940 - 1945

In 1976 schonk tekenaar Leo Jordaan (1885-1980) een groot deel van zijn werk aan de Atlas Van Stolk. De collectie Jordaan omvat ruim 2300 tekeningen.Jordaan werkte onder andere voor De Groene Amsterdammer, Het Parool en Vrij Nederland. Een klein en bijzonder onderdeel zijn de tekeningen en schetsen die Jordaan clandestien in de oorlog vervaardigde over bezet Nederland en die na de bevrijding werden gepubliceerd in het herinneringsalbum Nachtmerrie over Nederland…

Leendert Jurriaan Jordaan werd op 30 december 1885 in Amsterdam geboren. Op de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam specialiseerde hij zich in de politieke prent. Als zeventienjarige kreeg hij zijn eerste tekenopdracht voor het familieblad Eigen Haard.

Jordaan werd sterk beïnvloed door het werk van Albert Hahn en hij werd diens opvolger bij het socialistische satirische weekblad De Notenkraker. Daarnaast werkte Jordaan voor het satiri sche blad De Ware Jacob en voor het geïllustreerde apolitieke weekblad Het Leven.

In 1915 kwam Jordaan bij het liberale week blad De Amsterdammer, na 1925 De Groene Amsterdammer genoemd. Jordaan was zeer onder de indruk van de toenmalige hoofd tekenaar Johan Braakensiek.

Als schooljongen kocht hij van zijn zakgeld niet alleen wekelijks De Amsterdammer maar ook alle boeken die door Braakensiek werden geïllustreerd. Toch had Jordaan een eigen stijl gevonden en was hij een tekenaar met eigen ideeën. Na het vertrek van Braakensiek in 1931 werd Jordaan hoofdtekenaar en vanaf 1934 verschenen zijn platen wekelijks op de voorpagina.

Deze voorplaten waren een felle aanklacht tegen het opkomende fascisme en communisme. In 1939 maakte Jordaan een tekening ('De tijdbom') van Hitler, Goebbels en Goering als boeven - herkenbaar aan hun maskertjes - die bommen klaar maken.

Het beeld dat Jordaan van Hitler en de nazi's schetste liet niets aan duidelijkheid te wensen over en veroorzaakte vaak meer commotie dan de buitenlandcommentaren. Jordaan werd dan ook verscheidene malen op het politiebureau ontboden, waar hij steevast ontkende dat zijn werk beledigend was bedoeld.

Als een dief in den nacht … (10 mei 1940)

Op 8 mei 1940 meldde United Press uit Berlijn:”Vannacht en vanmorgen vroeg

deden te Berlijn de wildste geruchten de ronde over een beraamden Duitschen

inval in Nederland, met het gevolg, dat er geen autoriteiten genoeg waren om de telefonische vragen te beantwoorden.

Iedereen kreeg een duidelijke categorische tegenspraak te hooren.

Officieele personen zeiden, dat er geen woord van waar was.”

Twee dagen later deed Hare Majesteit de Koningin Nederland in een proclamatie

kond:“In den afgeloopen nacht is door de

Duitsche weermacht zonder de minste waarschuwing een plotselingen aanval op ons gebied gedaan … Ik richt hierbij een

vlammend protest tegen deze voorbeeldlooze schending van de goede trouw en aantasting van wat tusschen

beschaafde staten behoorlijk is.”

Alles voor Volk en VaderlandNiet alleen tegen den buitenlandschen vijand moesten onze soldaten strijden. Zij wisten

achter zich: het verraad, de vijfde colonne. De aanwezigheid van lieden die met het inbrekend fascisme sympathiseerden, die de komst der vijandelijke legers begroetten als de komst van geestverwanten en bondgenooten – het schiep een geest van fnuikenden

argwaan, het werkte, feitelijk en in elk geval moreel, als een schot in den rug.

“Zes-en-een-“kwartOp 18 mei 1940 decreteerde de “Führer”:“Tot Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied benoem ik Rijksminister Arthur Seyss-Inquart.”Deze verrader van Oostenrijk begon, zich met een Oproep tot het Nederlandsche Volk te richten: “De grootmoedigheid van den Führer en de kracht van de Duitsche weermacht maakten het mogelijk, dat er reeds weinig dagen na de door de vroegere leiding van Nederland veroorzaakte catastrophe een ordening in het openbare leven zal komen, die in den gewonen gang van zaken alleen zoover ingrijpen zal als de gegeven omstandigheden dit vereischen … Het is mijn wil, hierbij het tot dusver geldende recht in werking te laten, tot uitoefening van bestuur de Nederlandsche autoriteiten er bij te betrekken en de onafhankelijkheid van de rechtspraak te handhaven.”

De “nieuwe (h)orde” marcheert!Achter het gefleem en gehuichel over grootmoedigheid en rechtshandhaving kwam de afschuwelijke werkelijkheid van het nationaal-socialisme aanmarcheeren. Had eerst de

plompe, bespijkerde laars van “das Militär” den Nederlandschen akker vertreden – weldra volgden de bokspoot van het gemaskerd verraad, de zachte gluiptred van den beul, het dreigend bonken van ’t gebrek en achter in den stoet zoowaar het manneke

Mussert, de geleide leider, met het verbeten gezicht en parmantigen paradepas.

Grootmoeder komt sprookjes vertellen

Toen de Duitsche troepen op woensdag 15 mei 1940 Hilversum

bezetten, kwam voor een der studio-gebouwen een Duitsche

vrachtwagen voorrijden. Zou de studio onklaar zijn geweest – geen nood, in dien auto lag alles gereed

wat er nodig was voor de uitzendingen en zelfs voor een

programma-verzorging van twee weken. Geen Duitsch programma, neen, een typisch “Nederlandsch”

programma, kant en klaar op grammofoonplaten en zelfs met

joodsche artisten. Zóó grondig had grootmoeder haar sprookjes-uurtje

voor Nederland geprepareerd. Maar hoe gauw had men dat trucje door! En hoe gretig luisterde men

naar de vrije wereld!

“In dit teeken…!”Nederland, een land met een in

vergelijking met vele andere landen hoogen socialen

standaard, met een goed georganiseerde

arbeidersbeweging, een land vol arbeidskracht. Arbeidskracht die gewonnen moest worden voor

Duitschland en die dan ook nog gewonnen moest worden voor het

zalvend ideaal van den arbeidersstaat met

“Volkswagens”, “Kraft durch Freude” en dergelijke plakplaatjes

van de slavernij. De arbeidskracht werd geboeid aan de hakerige emblemen van het

duizendjarig rijk, de arbeidskracht werd misbruikt en als menselijke

kracht weggehoond naar de harde, niemand ontziende

slavernij.

De waanzin breekt losZachtaan, bijna zoetsappig zette het in met alleen maar wat ontslagen en een aanmeldingsplicht voor registratie – daar zou het wat de Joodsche Nederlanders betreft wel bij blijven. Maar dra brak de storm los, de storm van waanzinnige verboden en brutale roofbevelen. Een ontzet en verbijsterd Nederland aanschouwde hoe de Joodsche medeburgers werden bijeengedreven in ghetti, hoe zij werden gearresteerd en uitgeplunderd, hoe zij werden weggevoerd naar Polen. Amsterdam-Westerbork-Lublin, Amsterdam-Westerbork-Auschwitz, dat waren de routes naar folterkamp en gaskamer. Op deze wijze zijn bijna 100.000 Nederlanders, mannen, vrouwen en kinderen, in koelen bloede vermoord.

De Leider van het Nederlandsche volk

Op 7 augustus 1942 werd te Rotterdam een aanslag

gepleegd op een spoortrein van de Duitsche weermacht. Beul Rauter, opperhoofd der Duitsche politie, dreigde: Als

niet binnen een week de daders zijn gegrepen, zal

“worden teruggegrepen op een aantal gijzelaars, die met

hun leven voor dergelijke daden van sabotage borg staan.” Men wilde dat niet gelooven. Onschuldigen

fusilleeren – dat zou zelfs geen nazi kunnen doen. Op

zaterdag 15 Augustus kwam de bekendmaking. Vijf

gijzelaars waren “aangepakt en doodgeschoten”. En “Volk en Vaderland” schreef slaafs: Äls de bezetter zich zwak zou

hebben getoond, zou allee vertrouwen op veiligheid en

rust, waar de bevolking recht op heeft, zijn verdwenen.”

Het licht in den nachtIn de donkere vijf jaren van den Duitschen Tijd heeft het den nederlanders toch nooit geheel aan zuivere voorlichting ontbroken. Vervulde aanvankelijk vooral de vrije radio een groote taak – na inbeslagneming van vele honderdduizenden toestellen kwam het accent te liggen op de geheime pers. De moeilijkheden der illegale bladen groeiden met het jaar – maar ook hun oplaag. De gevaren, waaraan redacteuren, drukkers en verspreiders zich blootstelden, waren groot; er kwamen rampen voor – maar als die voorlichters te zamen hielden den fakkel van het vertrouwen brandende, in de donkere jaren van den Duitschen Tijd. Het zal nimmer worden vergeten.

In memoriam5 mei 1945

Nederland, bevrijd, herdenkt.

Uit: Nachtmerrie over NederlandL.J. Jordaan

Samenstelling PPT: drs A.W.J. BiemansSint-Montfort © 2008