De afsluiting van de Zuiderzee

FORUM 10 Mei 2007 11Achtergrond Tekst: Peter Boorsma, foto’s: Zuiderzeemuseum

De afsluiting van de ZuiderzeeStel dat we de Afsluitdijk zouden moeten

realiseren onder de huidige wet- en

regelgeving op het gebied van milieu en

ruimtelijke ordening. Stel! Zou die er dan

nog kunnen komen? Een reconstructie ter

gelegenheid van 75 jaar Afsluitdijk.

Van Mastenbroek: Het dichten van de Vlieter 18 mei 1932 Van Mastenbroek: De overstroomde polder tusschen Broek op Waterland en Monnikendam 1916

FORUM 10 Mei 200712 FORUM 10 Mei 2007 13

2007 Kabinet besluit tot afsluiting van de Zuiderzee

Den Haag, 16 mei 2007 - “Een volk dat leeft, bouwt aan zijn

toekomst. Nederland gaat weer iets van die daadkracht en

ondernemingszin laten zien die ons land eeuwen heeft ge-

kenmerkt. In 2020 moet de Zuiderzee zijn afgesloten opdat

ook toekomstige generaties verzekerd zijn van voldoende

drinkwater.”

De aankondiging van minister Eurlings van Verkeer en

Waterstaat van de bouw van een dijk die de Zuiderzee moet

afsluiten kwam volkomen onverwacht en was breaking news.

Sinds de Tweede Kamer plannen voor een ‘IJsselmeer’ in

1918 met een nipte meerderheid had verworpen, had geen

enkel kabinet het aangedurfd een dergelijk megaproject op-

nieuw te agenderen. Volgens Eurlings is het na het dreigend

tekort aan drinkwater van de afgelopen zomer – toen Neder-

land te maken kreeg met rantsoenering en er alleen ’s och-

tends water uit de kraan kwam – onverantwoord de aanleg

van een afsluitdijk langer uit te stellen. Een ‘IJsselmeer’ kan

dienen als bekken voor de opvang van zoetwater, betoogde

de minister.

Afsluiting is volgens Eurlings niet alleen nodig voor de

drinkwatervoorziening maar ook om het risico op overstro-

mingen als gevolg van de klimaatverandering weg te nemen.

Tijdens de laatste novemberstorm klotste het water nog over

de kaden van Spakenburg. Verder zullen door de afsluiting

de getijden verdwijnen, wat de aanleg van polders eenvou-

diger maakt. “Nieuw land is hard nodig voor de bouw van

nieuwe woningen, industrie en een nationale luchthaven

om Schiphol te ontlasten”, aldus Eurlings.

Het kabinet wil de aanleg realiseren in goed overleg met de

betrokken overheden en maatschappelijke groeperingen.

Er komt een afzonderlijke ‘Zuiderzeewet’ om de afslui-

ting mogelijk te maken. Desondanks zullen alle gangbare

procedures in acht worden genomen. Het omzeilen van

de procedures, zoals bij de aanleg van de Deltawerken, is

volgens Eurlings niet meer van deze tijd. “Nederland zal er

samen uit moeten komen”, zei hij in verwijzing naar het

motto van het regeerakkoord. Hij verwacht het project in

2013 te kunnen gaan aanbesteden om het jaar daarop te kun-

nen beginnen met de werkzaamheden.

De plannen voor een afsluitdijk zijn juichend ontvangen

door de Zuiderzeevereniging, waarin ondermeer Luchtha-

ven Schiphol, de grote bouwondernemers en waterbedrijven

zijn vertegenwoordigd. Ook de burgemeesters van de ge-

meenten die in november te kampen hadden met overstro-

mingen betoonden zich tevreden.

De milieubeweging verklaart echter “faliekant tegen” te

zijn. “Een afsluitdijk leidt tot onherstelbare schade voor

flora en fauna in zowel de Waddenzee als de Zuiderzee, twee

bijzondere natuurgebieden die ook bijzondere bescherming

verdienen”, aldus een woordvoerder van Milieudefensie,

die verder aankondigde zich met alle middelen te verzetten

tegen “dit megalomane plan”.

Het Productschap Vis en de watersportbedrijven pleiten

voor een schadeloosstelling van vissers en ondernemers die

schade lijden door de afsluiting van de Zuiderzee.

2013 Nipte Kamermeerderheid geeft fiat plannen AfsluitdijkDen Haag, 21 maart 2013 – Met de kleinst mogelijke meer-

derheid is de Tweede Kamer afgelopen nacht akkoord ge-

gaan met de Zuiderzeewet die de ministers van Landbouw,

Natuur en Voedselkwaliteit, Verkeer en Waterstaat en vrom

de bevoegdheid geeft een ontwerpvergunning te verlenen

voor de aanleg van een dijk die de Zuiderzee afsluit. De meer-

derheid kwam tot stand nadat coalitiepartij sp zich uitein-

delijk toch kon vinden in het compromis waarbij vrijwel de

hele kop van Noord-Holland wordt aangewezen als Natura

2000-gebied. “Voor ons is de veiligheid van de bewoners

van het Zuiderzeegebied een groot goed, maar we willen wel

de zekerheid dat een dergelijk zware ingreep in de natuur

voldoende wordt gecompenseerd”, aldus de veterane partij-

leider Jan Marijnissen.

De goedkeuring in het parlement komt na zes jaar intensief

overleg met ruim 150 gremia over de exacte uitvoering van

de Afsluitdijk. Er is uitgebreid gesproken met onder meer

de werkgeverskoepels, natuur- en milieuorganisaties, met

verenigingen van verontruste bewoners, de recreatieonder-

nemers, de Hiswa, duikersverenigingen, het Productschap

Vis en de vereniging van strandpaviljoenhouders. Ook met

alle betrokken gemeenten, provincies en waterschappen is

intensief overlegd.

Met name de milieubeweging ziet niets in de plannen. Zij

stelt dat het project niet te verenigen is met de Europese Vo-

gel- en Habitatrichtlijnen. Ook de uitkomsten van de voor-

lopige Milieueffectrapportages (mer’s) van de aanleg van de

Op 28 mei is het precies 75 jaar geleden dat

het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht

werd en de Zuiderzee het IJsselmeer werd.

In januari 1927 was men begonnen met de

aanleg van de dijk tussen Den Oever in Noord-

Holland en het Friese Zürich. Ruim vijfduizend

arbeiders klaarden de klus in vijf jaar, bijna drie

jaar sneller dan verwacht. In 1933 werd de dijk

opengesteld voor (betalend) verkeer.

Plannen voor de afsluiting van de Zuiderzee

dateren al van de zeventiende eeuw maar kre-

gen pas eind negentiende eeuw vorm met de

oprichting van de Zuiderzeevereniging. Een

van de vooraanstaande leden van de Zuiderzee-

vereniging was ingenieur – en later minister

– Cornelis Lely, die in 1891 het ‘Ontwerpplan

voor de afsluiting der Zuiderzee’ presenteerde.

Toch zou het nog tot 1918 duren voordat de

Tweede Kamer akkoord ging met de plannen

en de Zuiderzeewet aannam. Men hikte vooral

aan tegen de hoge kosten van het project en

men twijfelde aan de technische uitvoerbaar-

heid. Maatschappelijke oppositie was er nau-

welijks, hooguit vanuit enkele vissersdorpen

rond de Zuiderzee. Het ‘milieu’ speelde nog

geen rol in de besluitvorming.

Twee zaken gaven de doorslag om met het

project te beginnen. De overstroming van de

Zuiderzee in 1916 die talloze dorpen rond de

Zuiderzee, maar ook steden als Amersfoort on-

der water zetten. Daarnaast was tijdens de Eer-

ste Wereldoorlog gebleken dat Nederland niet

in het eigen voedsel kon voorzien. Men wilde

daarom over meer landbouwgrond beschikken

De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw

‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn Na de grote overstroming van 1916 was

het duidelijk: die dijk om de Zuiderzee

af te sluiten moest er toch echt komen.

Zestien jaar later – drie jaar eerder dan

gepland - was de Afsluitdijk gereed en werd

de Zuiderzee IJsselmeer. Een proeve van

“machtig ingenieurswerk”.

Wat als het er 75 jaar terug gewoon niet van

gekomen was de Afsluitdijk te bouwen en we zouden

nu – in 2007 – besluiten de Zuiderzee af te sluiten?

Forum werpt een blik in de toekomst.

Van Mastenbroek: Het dichten van de Vlieter 18 mei 1932 Van Mastenbroek: De overstroomde polder tusschen Broek op Waterland en Monnikendam 1916

2007 Kabinet besluit tot afsluiting van de Zuiderzee

Den Haag, 16 mei 2007 - “Een volk dat leeft, bouwt aan zijn

toekomst. Nederland gaat weer iets van die daadkracht en

ondernemingszin laten zien die ons land eeuwen heeft ge-

kenmerkt. In 2020 moet de Zuiderzee zijn afgesloten opdat

ook toekomstige generaties verzekerd zijn van voldoende

drinkwater.”

De aankondiging van minister Eurlings van Verkeer en

Waterstaat van de bouw van een dijk die de Zuiderzee moet

afsluiten kwam volkomen onverwacht en was breaking news.

Sinds de Tweede Kamer plannen voor een ‘IJsselmeer’ in

1918 met een nipte meerderheid had verworpen, had geen

enkel kabinet het aangedurfd een dergelijk megaproject op-

nieuw te agenderen. Volgens Eurlings is het na het dreigend

tekort aan drinkwater van de afgelopen zomer – toen Neder-

land te maken kreeg met rantsoenering en er alleen ’s och-

tends water uit de kraan kwam – onverantwoord de aanleg

van een afsluitdijk langer uit te stellen. Een ‘IJsselmeer’ kan

dienen als bekken voor de opvang van zoetwater, betoogde

de minister.

Afsluiting is volgens Eurlings niet alleen nodig voor de

drinkwatervoorziening maar ook om het risico op overstro-

mingen als gevolg van de klimaatverandering weg te nemen.

Tijdens de laatste novemberstorm klotste het water nog over

de kaden van Spakenburg. Verder zullen door de afsluiting

de getijden verdwijnen, wat de aanleg van polders eenvou-

diger maakt. “Nieuw land is hard nodig voor de bouw van

nieuwe woningen, industrie en een nationale luchthaven

om Schiphol te ontlasten”, aldus Eurlings.

Het kabinet wil de aanleg realiseren in goed overleg met de

betrokken overheden en maatschappelijke groeperingen.

Er komt een afzonderlijke ‘Zuiderzeewet’ om de afslui-

ting mogelijk te maken. Desondanks zullen alle gangbare

procedures in acht worden genomen. Het omzeilen van

de procedures, zoals bij de aanleg van de Deltawerken, is

volgens Eurlings niet meer van deze tijd. “Nederland zal er

samen uit moeten komen”, zei hij in verwijzing naar het

motto van het regeerakkoord. Hij verwacht het project in

2013 te kunnen gaan aanbesteden om het jaar daarop te kun-

nen beginnen met de werkzaamheden.

De plannen voor een afsluitdijk zijn juichend ontvangen

door de Zuiderzeevereniging, waarin ondermeer Luchtha-

ven Schiphol, de grote bouwondernemers en waterbedrijven

zijn vertegenwoordigd. Ook de burgemeesters van de ge-

meenten die in november te kampen hadden met overstro-

mingen betoonden zich tevreden.

De milieubeweging verklaart echter “faliekant tegen” te

zijn. “Een afsluitdijk leidt tot onherstelbare schade voor

flora en fauna in zowel de Waddenzee als de Zuiderzee, twee

bijzondere natuurgebieden die ook bijzondere bescherming

verdienen”, aldus een woordvoerder van Milieudefensie,

die verder aankondigde zich met alle middelen te verzetten

tegen “dit megalomane plan”.

Het Productschap Vis en de watersportbedrijven pleiten

voor een schadeloosstelling van vissers en ondernemers die

schade lijden door de afsluiting van de Zuiderzee.

2013 Nipte Kamermeerderheid geeft fiat plannen AfsluitdijkDen Haag, 21 maart 2013 – Met de kleinst mogelijke meer-

derheid is de Tweede Kamer afgelopen nacht akkoord ge-

gaan met de Zuiderzeewet die de ministers van Landbouw,

Natuur en Voedselkwaliteit, Verkeer en Waterstaat en vrom

de bevoegdheid geeft een ontwerpvergunning te verlenen

voor de aanleg van een dijk die de Zuiderzee afsluit. De meer-

derheid kwam tot stand nadat coalitiepartij sp zich uitein-

delijk toch kon vinden in het compromis waarbij vrijwel de

hele kop van Noord-Holland wordt aangewezen als Natura

2000-gebied. “Voor ons is de veiligheid van de bewoners

van het Zuiderzeegebied een groot goed, maar we willen wel

de zekerheid dat een dergelijk zware ingreep in de natuur

voldoende wordt gecompenseerd”, aldus de veterane partij-

leider Jan Marijnissen.

De goedkeuring in het parlement komt na zes jaar intensief

overleg met ruim 150 gremia over de exacte uitvoering van

de Afsluitdijk. Er is uitgebreid gesproken met onder meer

de werkgeverskoepels, natuur- en milieuorganisaties, met

verenigingen van verontruste bewoners, de recreatieonder-

nemers, de Hiswa, duikersverenigingen, het Productschap

Vis en de vereniging van strandpaviljoenhouders. Ook met

alle betrokken gemeenten, provincies en waterschappen is

intensief overlegd.

Met name de milieubeweging ziet niets in de plannen. Zij

stelt dat het project niet te verenigen is met de Europese Vo-

gel- en Habitatrichtlijnen. Ook de uitkomsten van de voor-

lopige Milieueffectrapportages (mer’s) van de aanleg van de

Op 28 mei is het precies 75 jaar geleden dat

het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht

werd en de Zuiderzee het IJsselmeer werd.

In januari 1927 was men begonnen met de

aanleg van de dijk tussen Den Oever in Noord-

Holland en het Friese Zürich. Ruim vijfduizend

arbeiders klaarden de klus in vijf jaar, bijna drie

jaar sneller dan verwacht. In 1933 werd de dijk

opengesteld voor (betalend) verkeer.

Plannen voor de afsluiting van de Zuiderzee

dateren al van de zeventiende eeuw maar kre-

gen pas eind negentiende eeuw vorm met de

oprichting van de Zuiderzeevereniging. Een

van de vooraanstaande leden van de Zuiderzee-

vereniging was ingenieur – en later minister

– Cornelis Lely, die in 1891 het ‘Ontwerpplan

voor de afsluiting der Zuiderzee’ presenteerde.

Toch zou het nog tot 1918 duren voordat de

Tweede Kamer akkoord ging met de plannen

en de Zuiderzeewet aannam. Men hikte vooral

aan tegen de hoge kosten van het project en

men twijfelde aan de technische uitvoerbaar-

heid. Maatschappelijke oppositie was er nau-

welijks, hooguit vanuit enkele vissersdorpen

rond de Zuiderzee. Het ‘milieu’ speelde nog

geen rol in de besluitvorming.

Twee zaken gaven de doorslag om met het

project te beginnen. De overstroming van de

Zuiderzee in 1916 die talloze dorpen rond de

Zuiderzee, maar ook steden als Amersfoort on-

der water zetten. Daarnaast was tijdens de Eer-

ste Wereldoorlog gebleken dat Nederland niet

in het eigen voedsel kon voorzien. Men wilde

daarom over meer landbouwgrond beschikken

‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn Na de grote overstroming van 1916 was

het duidelijk: die dijk om de Zuiderzee

af te sluiten moest er toch echt komen.

Zestien jaar later – drie jaar eerder dan

gepland - was de Afsluitdijk gereed en werd

de Zuiderzee IJsselmeer. Een proeve van

“machtig ingenieurswerk”.

Wat als het er 75 jaar terug gewoon niet van

gekomen was de Afsluitdijk te bouwen en we zouden

nu – in 2007 – besluiten de Zuiderzee af te sluiten?

Forum werpt een blik in de toekomst.

Van Mastenbroek: Polderjongens op weg, 1932 Van Mastenbroek: Keileemtransporteur, 1931

en inpoldering van de Zuiderzee zou eenvoudi-

ger zijn als deze was afgesloten van open zee en

er geen getijden meer zouden zijn.

In 1919 richtte de regering een aparte over-

heidsdienst op voor de uitvoering van de

inpolderingsplannen: de Dienst der Zuiderzee-

werken. De voorbereidende werkzaamheden

gingen van start in 1920 met de beteugeling

van het Amsteldiep tussen Noord- Holland en

het eiland Wieringen. Vier jaar later kon de

dijk worden gesloten en in 1930 viel de Wierin-

germeerpolder droog.

De aanleg van de Afsluitdijk was een technisch

hoogstandje, die met voor nu relatief primi-

tieve middelen ter hand werd genomen. Voor-

afgaande aan de bouw is er veel gediscussieerd

over de technische aspecten van de aanleg van

de dijk en de invloed van dit waterwerk op

stromingen en waterstanden. Ingenieur Lely

schreef in totaal acht technische rapporten.

Technieken werden op verschillende plaatsen

uitgeprobeerd. Zo is voor de bouw niet zoals

dijk naar het eiland Wieringen en de Afsluitdijk zelf worden

door de milieubeweging betwist. Het IJsselmeer wordt vol-

gens haar een grote levensloze plas water “die harder stinkt

dan een Amsterdamse gracht in de zomer.”

Ook het moeizame overleg met de betrokken provincies en

gemeenten heeft voor veel vertraging gezorgd, aldus direc-

teur Peter Pompe van het Projectbureau IJsselmeer in een in-

terview met De Pers. Veel van de watersportplaatsen langs de

kust vrezen dat zij door de aanleg van vier grote polders hun

aantrekkingskracht verliezen. De inwoners van Wieringen

en Urk voelen er niets voor hun eiland-status op te moeten

geven. “Wij zijn en blijven eilanders”, aldus burgemeester

Smit van Wieringen, dat bekend staat als ‘Wassenaar in zee’.

Lang zag het ernaar uit dat het Zuiderzeeproject zou stran-

den in het polderoverleg. Maar na de storm van afgelopen

maand, toen de – al eerder verhoogde – Zuiderzeedijk bij

Spakenburg doorbrak en de Eemvallei volledig blank kwam

te staan, lijkt de stemming te zijn omgeslagen. De overstro-

ming leidde tot enorme schade. Circa 100.000 inwoners van

Amersfoort, Leusden en Veenendaal wonen nog steeds in

noodopvang op de Veluwe en in Limburg.

Het Projectbureau IJsselmeer start na de zomer met een se-

rie informatiebijeenkomsten in Noord-Holland, Friesland,

Overijssel, Gelderland en Utrecht over de gevolgen van de

Afsluitdijk.

2019 Kabinet verleent formele goedkeuring aan Zuiderzeeplannen

Den Haag, 7 maart 2019 – De ministers van Landbouw,

Verkeer en Waterstaat en vrom hebben het Projectbureau

IJsselmeer vergunning verleend voor de aanleg van een dijk

tussen de kust van Noord-Holland en het eiland Wieringen

en voor de ‘Afsluitdijk’. Nog voor het einde van dit jaar zullen

de inspraakprocedures van start gaan.

De afgelopen twaalf jaar heeft het Projectbureau uitgebreid

onderzoek laten doen naar alle mogelijke gevolgen voor de

omgeving van de voorgenomen projecten. Ook eventuele

alternatieve oplossingen zijn bestudeerd in het milieueffect-

rapport. Het afsluiten van de Zuiderzee heeft grote gevolgen

voor de waterstanden en de stromingen, niet alleen in het

toekomstige IJsselmeer maar ook in de Waddenzee. Beide

gebieden zijn aangewezen als beschermd onder de Europese

Vogel- en Habitatrichtlijnen. Voor de Zuiderzee komt daar

nog eens bij, dat het zoute water wordt vervangen door zoet

water met alle gevolgen voor flora en fauna.

“De gevolgen voor de omgeving willen we zeker niet bagatel-

liseren, al was het maar omdat de Zuiderzee uiteindelijk een

zoetwatermeer zal worden”, aldus projectdirecteur Pompe.

“Maar we doen er alles aan om de habitat van de Waddenzee

in tact te laten. In het tracé van de dijk is hiermee zoveel mo-

gelijk rekening gehouden. Zo zal de zeehondenpopulatie van

de Waddenzee geen nadeel ondervinden.”

De overheid erkent dat de werken grote gevolgen hebben

voor de omgeving maar doet een beroep op het zwaar-

wegend maatschappelijk- en veiligheidsbelang van de

Afsluitdijk. “We zijn nog maar nauwelijks bekomen van de

grote overstroming van zes jaar geleden. Het is ondenkbaar

dat we zouden toestaan dat zich weer een dergelijke ramp

voltrekt”, aldus minister Aranda Roos van Verkeer en Water-

staat. “Schade aan de natuur zullen we ruimschoots compen-

seren.” Al eerder voorzag de regering in het aanwijzen van

de kop van Noord-Holland als Natura-2000-gebied. Om het

verlies aan zoutwater-habitat te compenseren worden ook

grote delen van het noorden van Friesland omgevormd tot

zout natuurgebied.

Verder komt er een vergoedingsregeling voor vissers en

watersportbedrijven in de Zuiderzeedorpen. De eilanden

Wieringen en Urk hebben van de minister de garantie

gekregen dat zij niet onder de aanvliegroutes komen te lig-

gen van de nationale luchthaven in de nieuw aan te leggen

polder.

Volgens de projectdirecteur Peter Pompe houdt ook de af-

stemming tussen alle betrokken overheden het project erg

op. “De politiek is er in meerderheid volledig van overtuigd

dat die Afsluitdijk er moet komen, de meeste betrokken

organisaties staan er achter, maar toch kost het nog veel tijd.

Bij de mer’s hebben we te maken met vijf ministeries, vijf

provincies en zestien gemeentelijke diensten.”

Tegenstanders van het Zuiderzeeproject hechten weinig

waarde aan de argumenten van het kabinet. “Een overstro-

ming als die uit 2013 is ook te voorkomen door ophoging

van de Zuiderzeedijken”, meent burgemeester Smit van

Wieringen. “Bovendien blijken de gevolgen van de klimaat-

verandering schromelijk overschat.” Ook het argument van

een zoetwater-buffer doet volgens hem weinig opgeld. “De

landbouw gaat steeds zuiniger om met water en nu bijna

de helft van de 67-plussers in het buitenland woont, is ook

gebrek aan drinkwater geen issue meer.” Smit verdenkt het

kabinet ervan dat het vooral te doen is om de aanleg van de

luchthaven en meer grond voor bedrijventerreinen. “Geen

van beide is te verenigen met een rustige omgeving als die

van de Zuiderzee en Wieringen.”

Urk en Wieringen weigerden aanvankelijk hun bestaande

bestemmingsplannen te herzien. Met een beroep op de Wet

ruimtelijke ordening van 2008 heeft de rijksoverheid zelf

een rijksinpassingsplan gemaakt dat in plaats komt van

de gemeentelijke bestemmingsplannen en in lijn is met

de Structuurvisie IJsselmeer. Ook de provincie Overijssel

en enkele waterschappen hebben zich lang verzet tegen de

‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn toekomst’ ‘Een volk dat leeft, bouwt aan zijn

Van Mastenbroek: Polderjongens op weg, 1932 Van Mastenbroek: Keileemtransporteur, 1931

en inpoldering van de Zuiderzee zou eenvoudi-

ger zijn als deze was afgesloten van open zee en

er geen getijden meer zouden zijn.

In 1919 richtte de regering een aparte over-

heidsdienst op voor de uitvoering van de

inpolderingsplannen: de Dienst der Zuiderzee-

werken. De voorbereidende werkzaamheden

gingen van start in 1920 met de beteugeling

van het Amsteldiep tussen Noord- Holland en

het eiland Wieringen. Vier jaar later kon de

dijk worden gesloten en in 1930 viel de Wierin-

germeerpolder droog.

De aanleg van de Afsluitdijk was een technisch

hoogstandje, die met voor nu relatief primi-

tieve middelen ter hand werd genomen. Voor-

afgaande aan de bouw is er veel gediscussieerd

over de technische aspecten van de aanleg van

de dijk en de invloed van dit waterwerk op

stromingen en waterstanden. Ingenieur Lely

schreef in totaal acht technische rapporten.

Technieken werden op verschillende plaatsen

uitgeprobeerd. Zo is voor de bouw niet zoals

dijk naar het eiland Wieringen en de Afsluitdijk zelf worden

door de milieubeweging betwist. Het IJsselmeer wordt vol-

gens haar een grote levensloze plas water “die harder stinkt

dan een Amsterdamse gracht in de zomer.”

Ook het moeizame overleg met de betrokken provincies en

gemeenten heeft voor veel vertraging gezorgd, aldus direc-

teur Peter Pompe van het Projectbureau IJsselmeer in een in-

terview met De Pers. Veel van de watersportplaatsen langs de

kust vrezen dat zij door de aanleg van vier grote polders hun

aantrekkingskracht verliezen. De inwoners van Wieringen

en Urk voelen er niets voor hun eiland-status op te moeten

geven. “Wij zijn en blijven eilanders”, aldus burgemeester

Smit van Wieringen, dat bekend staat als ‘Wassenaar in zee’.

Lang zag het ernaar uit dat het Zuiderzeeproject zou stran-

den in het polderoverleg. Maar na de storm van afgelopen

maand, toen de – al eerder verhoogde – Zuiderzeedijk bij

Spakenburg doorbrak en de Eemvallei volledig blank kwam

te staan, lijkt de stemming te zijn omgeslagen. De overstro-

ming leidde tot enorme schade. Circa 100.000 inwoners van

Amersfoort, Leusden en Veenendaal wonen nog steeds in

noodopvang op de Veluwe en in Limburg.

Het Projectbureau IJsselmeer start na de zomer met een se-

rie informatiebijeenkomsten in Noord-Holland, Friesland,

Overijssel, Gelderland en Utrecht over de gevolgen van de

Afsluitdijk.

2019 Kabinet verleent formele goedkeuring aan Zuiderzeeplannen

Den Haag, 7 maart 2019 – De ministers van Landbouw,

Verkeer en Waterstaat en vrom hebben het Projectbureau

IJsselmeer vergunning verleend voor de aanleg van een dijk

tussen de kust van Noord-Holland en het eiland Wieringen

en voor de ‘Afsluitdijk’. Nog voor het einde van dit jaar zullen

de inspraakprocedures van start gaan.

De afgelopen twaalf jaar heeft het Projectbureau uitgebreid

onderzoek laten doen naar alle mogelijke gevolgen voor de

omgeving van de voorgenomen projecten. Ook eventuele

alternatieve oplossingen zijn bestudeerd in het milieueffect-

rapport. Het afsluiten van de Zuiderzee heeft grote gevolgen

voor de waterstanden en de stromingen, niet alleen in het

toekomstige IJsselmeer maar ook in de Waddenzee. Beide

gebieden zijn aangewezen als beschermd onder de Europese

Vogel- en Habitatrichtlijnen. Voor de Zuiderzee komt daar

nog eens bij, dat het zoute water wordt vervangen door zoet

water met alle gevolgen voor flora en fauna.

“De gevolgen voor de omgeving willen we zeker niet bagatel-

liseren, al was het maar omdat de Zuiderzee uiteindelijk een

zoetwatermeer zal worden”, aldus projectdirecteur Pompe.

“Maar we doen er alles aan om de habitat van de Waddenzee

in tact te laten. In het tracé van de dijk is hiermee zoveel mo-

gelijk rekening gehouden. Zo zal de zeehondenpopulatie van

de Waddenzee geen nadeel ondervinden.”

De overheid erkent dat de werken grote gevolgen hebben

voor de omgeving maar doet een beroep op het zwaar-

wegend maatschappelijk- en veiligheidsbelang van de

Afsluitdijk. “We zijn nog maar nauwelijks bekomen van de

grote overstroming van zes jaar geleden. Het is ondenkbaar

dat we zouden toestaan dat zich weer een dergelijke ramp

voltrekt”, aldus minister Aranda Roos van Verkeer en Water-

staat. “Schade aan de natuur zullen we ruimschoots compen-

seren.” Al eerder voorzag de regering in het aanwijzen van

de kop van Noord-Holland als Natura-2000-gebied. Om het

verlies aan zoutwater-habitat te compenseren worden ook

grote delen van het noorden van Friesland omgevormd tot

zout natuurgebied.

Verder komt er een vergoedingsregeling voor vissers en

watersportbedrijven in de Zuiderzeedorpen. De eilanden

Wieringen en Urk hebben van de minister de garantie

gekregen dat zij niet onder de aanvliegroutes komen te lig-

gen van de nationale luchthaven in de nieuw aan te leggen

polder.

Volgens de projectdirecteur Peter Pompe houdt ook de af-

stemming tussen alle betrokken overheden het project erg

op. “De politiek is er in meerderheid volledig van overtuigd

dat die Afsluitdijk er moet komen, de meeste betrokken

organisaties staan er achter, maar toch kost het nog veel tijd.

Bij de mer’s hebben we te maken met vijf ministeries, vijf

provincies en zestien gemeentelijke diensten.”

Tegenstanders van het Zuiderzeeproject hechten weinig

waarde aan de argumenten van het kabinet. “Een overstro-

ming als die uit 2013 is ook te voorkomen door ophoging

van de Zuiderzeedijken”, meent burgemeester Smit van

Wieringen. “Bovendien blijken de gevolgen van de klimaat-

verandering schromelijk overschat.” Ook het argument van

een zoetwater-buffer doet volgens hem weinig opgeld. “De

landbouw gaat steeds zuiniger om met water en nu bijna

de helft van de 67-plussers in het buitenland woont, is ook

gebrek aan drinkwater geen issue meer.” Smit verdenkt het

kabinet ervan dat het vooral te doen is om de aanleg van de

luchthaven en meer grond voor bedrijventerreinen. “Geen

van beide is te verenigen met een rustige omgeving als die

van de Zuiderzee en Wieringen.”

Urk en Wieringen weigerden aanvankelijk hun bestaande

bestemmingsplannen te herzien. Met een beroep op de Wet

ruimtelijke ordening van 2008 heeft de rijksoverheid zelf

een rijksinpassingsplan gemaakt dat in plaats komt van

de gemeentelijke bestemmingsplannen en in lijn is met

de Structuurvisie IJsselmeer. Ook de provincie Overijssel

en enkele waterschappen hebben zich lang verzet tegen de

gebruikelijk zand en klei gebruikt, maar kei-

leem waarmee bij het dichten van het Amstel-

diep goede ervaringen waren opgedaan.

Uiteindelijk bleek de dijk een aantal onver-

wachte effecten te hebben. Zo bleek de visserij

aan de voormalige Zuiderzeekusten gered te

worden door de komst van de paling. De Friese

landbouw had veel baat bij het zoete water dat

kon worden ingenomen vanuit het IJsselmeer.

En vorige maand nog besloot Rijkswaterstaat

om in verband met de droogte het peil van

het IJsselmeer te verhogen om zo te beschik-

De Zuiderzeewerken van Van MastenbroekJohan Hendrik van Mastenbroek was een van de vijf schilders die eind jaren twintig door Rijkswaterstaat

gevraagd waren mee te werken aan een album over de Zuiderzeewerken. Uiteindelijk resulteerde

dit in meer dan honderd aquarellen en schilderijen. De Rotterdamse schilder met een talent voor het

verbeelden van ‘technisch zaken’ voelde zich volkomen in zijn element bij het “machtige ingenieurswerk”.

Regelmatig liet hij zich meerdere dagen rondvaren in een motorvlet, sjouwde door de bagger en de klei

en deelde een keet met de polderjongens om de schetsen te maken die hij later uitwerkte.“Ik werd door

dit werk zeer gegrepen en het liet me niet meer los: ik moest het wel maken, zoo was ik onder de indruk

van het geweldige werk, het was in één woord dan ook iets grootsch!”

De afgebeelde en andere werken van Van Mastenbroek zijn afkomstig uit de collectie van het Zuiderzee

museum. Tot 3 juni is daar de expositie ‘De Dijk‘ te zien.www.zuiderzeemuseum.nl

ken over een buffer voor beregening voor de

landbouw.

Cornelis Lely kreeg postuum – hij overleed in

1929 – een monument op de Afsluitdijk met

daarop de spreuk “Een volk dat leeft, bouwt aan

zijn toekomst”.

Van Mastenbroek: Sluiting der Zuiderzee, 28 mei

komst van de Afsluitdijk. Er loopt nog wel een procedure bij

de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State tegen

het besluit.

2024 Tegenstanders Afsluitdijk bekladden woonhuis minister RoosDen Haag, 25 juli 2024 – Afgelopen nacht is het woonhuis

van minister Roos van Verkeer en Waterstaat besmeurd met

rode verf en zijn er twee ruiten ingegooid. De vernielingen

volgden op de uitspraak van de rechtbank die bepaalde dat

de vergunning voor de Zuiderzee terecht is verleend. De

politie zoekt de daders in de sfeer van het Bewonerscomité

Wieringen.

De directeur van het Projectbureau IJsselmeer is teleurge-

steld. “We hebben sinds het begin van de plannen in 2007

steeds het gesprek gezocht met de tegenstanders van de dijk

en zijn hen waar mogelijk tegemoet gekomen. Het is dan

treurig om te zien dat sommigen het blijkbaar nodig vinden

naar dit soort middelen te grijpen.”

Het projectbureau beschikt inmiddels over 6.000 pagina’s

onderzoeken, adviezen en contra-expertises die zijn ver-

richt om te beoordelen hoe de plannen zich verhouden tot

het Europese omgevingsrecht. De knapste wetenschappers

van de wereld hebben zich hiermee bezig gehouden. Het

gaat dan met name om de Vogel- en Habitatrichtlijnen, het

Biodiversiteitsverdrag en in het geval van de Waddenzee om

de Wetlands-conventie.

Het Zuiderzee-project kampt echter met veel tegenslagen en

loopt inmiddels jaren achter op de planning. De vertraging

wordt grotendeels veroorzaakt door de uitgebreide onder-

zoeken die nodig zijn om uit te vinden wat de gevolgen van

de dijk-aanleg zijn voor de omgeving. Het feit dat de recht-

bank het nodig achtte prejudiciële vragen te stellen aan het

Europese Hof in Luxemburg over de correcte toepassing van

de Habitatrichtlijn heeft het project nog eens vijf jaar extra

opgehouden.

Al eerder was er een omgevingsvergunning aangevraagd

en verstrekt voor het werkeiland dat nodig is om de dijk

te kunnen aanleggen. Bewonerscomités uit Friesland en

Noord-Holland vechten ook deze vergunningverlening aan

voor de rechter. De comités hebben verder aangekondigd bij

de rechter schadevergoeding te eisen vanwege de verwachte

waardedaling van het onroerend goed als gevolg van de

dijkaanleg.

2027 Kabinet ziet af van afsluiting Zuiderzee

Den Haag, 11 november 2027 – Het kabinet heeft vrijdag-

middag besloten af te zien van de bouw van de Afsluitdijk.

In plaats daarvan worden de Zuiderzeedijken verder opge-

hoogd en zullen enkele wijken van gemeenten langs de kust

worden ontruimd. “In het besluit hebben we niet alleen de

mogelijke aantasting van de natuur betrokken maar ook de

maatschappelijke onrust die het project zou veroorzaken”,

aldus minister-president Eurlings in een toelichting.

Het besluit van het cda-vvd-kabinet volgt op de uitspraak

waarin de afdeling bestuursrecht van de Raad van State stelt

onvoldoende dwingende redenen van groot openbaar be-

lang te zien om van de zoute Zuiderzee een zoet IJsselmeer

te maken. De Raad van State twijfelt namelijk of inderdaad

alles is onderzocht wat had moeten worden onderzocht. Zo

had de overheid moeten onderzoeken wat het effect is van

de werkzaamheden, die vijf jaar in beslag zullen nemen, op

de fauna van de Waddenzee. Evenmin is duidelijk wat het

effect van de nachtelijke belichting van de werkzaamheden

is op de algengroei. Ook de gevolgen van het onderwaterge-

luid van baggermolens op bruinvissen had volgens de Raad

van State onderzocht moeten worden. “De Afdeling acht in

dit verband niet aannemelijk gemaakt dat nader onderzoek

niet zou kunnen bijdragen aan het verkrijgen van meer

duidelijkheid over de omvang en de gevolgen van de Afsluit-

dijk voor de te beschermen waarden van de Zuiderzee en de

Waddenzee in het licht van de instandhoudingsdoelstellin-

gen.” Verder is vooralsnog onvoldoende hard gemaakt dat de

voorgestelde compensatie in Friesland afdoende is volgens

de eisen van de Habitatrichtlijn en dat er geen alternatieven

zijn zoals dijkversterking.

Het project kampte al eerder met tegenslagen waardoor de

planning – het idee was in 2013 te beginnen met de aanbe-

steding – bij lange na niet gehaald werd. Ook de begroting is

inmiddels meer dan verviervoudigd.

Volgens emeritushoogleraar Omgevingsrecht Van den

Broek heeft ook het felle verzet van met name de Wieringers

een rol gespeeld bij het besluit de Zuiderzeewerken af te

blazen. De weerstand van de gefortuneerde eilandbewoners

leidde vorig jaar tot grote onrust in beide coalitiepartijen.

De Zuiderzeewerken in de 21ste eeuw