DERTIENMAAL omdat dit volgens historische bronnen Over het Dertienmaal hebben we tot nog toe weinig helemaal niet klopt. De oorsprong van de dertienmaal moet gepubliceerd in DDD. Het is dan ook een bedevaart waarvan niet gezocht worden in het Christendom. De brochure de oorsprong in de nevelen der tijd verloren ging. Wat voor vermeldt “…. elk jaar in de nacht van 16 op 17 januari, dus de iedereen al lang duidelijk is, is het vermoeden dat de der t iende dag na Driekoningen, b iddend het herkomst van het feest niet christelijk is of toch reeds wortels DERTIENMAAL gegaan…” Driekoningen valt steeds op 6 heeft in voorchristelijke tijden.Januari!! Dus zou de bedevaart op 19-20 januari moeten Probleem is echter dat men snel aan het speculeren gaat over doorgaan!!! Laat mij een historisch overzicht geven en alles die vroeger oorsprong. Als men voor onze streken teruggaat zal duidelijk wordennaar de voorchristelijke periode, komt men al snel bij de

Kelten uit. De ouderen onder de lezers leerden de Kelten in Joelfeesthun schooltijd kennen als de “Galliërs” of de “Oude Voor en ook nog na de kerstening werd in de Germaans Belgen”. gebieden het joelfeest gevierd ter gelegenheid van de Toch mogen we niet te snel zijn met het leggen van winterzonnewende. Het Joelfeest (joel, juel, houl, hiaul staat verbanden. Over de Keltische godsdienst is niet zo veel wiel of rad, de wielen van de zon die zich wenden bij het bekend omdat de Kelten zelf over geen geschrift beschikten. winterzonfeest of midwinterfeest) of grote Zielenfeest dat Alles wat we over hen weten, komt uit de geschriften van vanaf de bronstijd gold als het belangrijkste feest voor de Romeinse auteurs of uit Keltische verhalen die later -soms Scandinavische streken, Germanië en nog andere gebieden. veel later- zijn ter schrift gesteld. Het is dus zeker oppassen

De joelfeesten waren tegelijk vruchtbaarheids- en geblazen als we op zoek gaan naar mogelijke verbanden.dodenfeesten. Drie dieren de bok, geit en everzwijn (later het Drs. Ing. Jean Pierre L. leerden we kennen via email. Hij varken overgenomen door het Christendom en op Antoius-wees ons erop dat het fout is de oorsprong van het Abt, 17 januari, worden na de kerkdienst varkenskoppen dertienmaal in het christendom te zoeken. Maar dat wisten onder de armen verdeeld) symboliseerden de we al langer... vruchtbaarheid. Het getal 3 speelt een belangrijke rol omdat

het ook de (schijnbaar) drie dagen aanduidt dat de zon haar Ik ben verwonderd over wat het foldertje vermeldt ivm de

dieptepunt bereikt. De feesteli jkheden duurde Juliaanse kalenderoorspronkelijk 12 nachten (dertien dagen: tot de De vaste Juliaanse zonnekalender was gebaseerd op eerstvolgende volle, respectievelijk nieuwe maan na de berekening van 365,25 dagen voor een vol jaar. Dit was een winterzonnewende). Toen het Christendom de Juliaanse lichte overschatting want een zonnejaar duurt 365,2422 vaste zonnekalender invoerde werd de begindatum van het dagen. Door de fout en het niet steeds correct toepassen van dertiendaagse Joelfeest gekoppeld aan het kerstfeest, dat de schrikkeljaren was er wanorde ontstaan en kwamen de onder Romeinse invloed werd gevierd op 25 december seizoenen niet meer overeen met de kaldenerseizoenen. (Aanhangers van de Mithras zonnecultus vierde dan de 'sol Daarom kondigde paus Gregorius XII op 24 februari 1582 invictus' en de Romeinse keizer wou de vele aanhangers niet een kalenderhervorming aan in de bul “Inter Gravissimas”. voor het hoofd stoten en liet ook om diplomatieke redenen De bedoeling was de lente-evening ( equinox) terug op 21 beide feesten samenvallen). Het Germaanse joelfeest duurde maart te plaatsen (fundamenteel belangrijk voor het bepalen van dan af dus tot 6 januari, de “heidense” Dertiendag en later van het paasfeest) en de fouten van vroeger te corrigeren en te werd daar de christelijke Driekoningendag geplaatst (In vermijden. Men besliste dat 4 oktober 1582 zou gevolgd Engeland heet de Driekoningendag nog steeds de “twelfth worden door 15 oktober 1582 en dat nieuwjaar zou verplaatst night”, Duitsers spreken nog van de “Zwölften”). De worden van 1 april naar 1 januari! De kalender werd niet dertiendag viel dus op 6 januari! De koppeling van een overal tegelijk ingevoerd. In Vlaanderen was dit in de heidens feest aan een christelijke feest zoals Kerstmis, periode 1582-1583, in de noordelijke landen, Engeland, Driekoningen, Allerheiligen en vele anderen waren met de Ierland, Noord- Amerika in 1752 en in Rusland op 21 januari kennelijke bedoeling dat het heidense feest zou overgaan in 1918!het christelijke, wat overigens meestal is gelukt. Ook met rituelen werd dit gedaan denken we maar aan de Kinderdoop. Dertiendag

Het gevolg van deze kalenderhervorming was dat de

heidense “Dertiendach” niet meer op 6 januari maar op 16 januari viel en op die manier de Driekoningendag, behouden op 6 januari, een zuiver christelijk feest werd. Het is waarschijnlijk dat de dertiendag bij de bevolking bleef leven en dat het invoeren van bijvoorbeeld bedevaarten op die dag een efficiënte manier was om deze dag te christianiseren.Ook de paardenprocessie is een pre-christelijke traditie en een gekerstende vorm v a n d e v r o e g e r e G e r m a a n s e veldommegangen die de bedoeling hadden het veld vruchtbaar te maken. De traditie rond de “spikboom” is een mooi voorbeeld van een gekerstend boomgeloof dat op geen andere manier kon vernietigd worden. In de kerk staat een afbeelding van engelen die bezig zijn met het omhakken van de “spikboom” maar deze iconografie heeft niet “gewerkt”. De legende ivm met stichting van de kerk, het veranderen van de “spikboom” (meidoorn als “meiboom”, symbool van de levensboom. Reeds in het oude Testament krijgen de bomen antropomorfe eigenschappen zie PS. 1 0 4 : 1 6 , J s . 5 5 : 1 2 . . e n z ) i n e e n “spikdoornstruik, getuigd van de assimilatie van oude Germaanse of Keltische gebruiken.

Drs. Ing. Jean Pierre L. & Marleen G. de Keersmaeker-FonteyneArt Historian EthnologistHttp://home.planetinternet.be/~sl988158/vanuatu/vanuatu_inhoud.htm

in Carnac, Frankrijk en in Stonehenge in Wiltshire, Verenigd Kelten of Galliërs is de naam van een Indo-europese Koninkrijk). Zo vermengt hun cultuur zich met die van nog bevolkingsgroep afkomstig uit Midden-Europa, oudere bevolkingsgroepen.vermoedelijk benoorden de Alpen. Vanaf ongeveer De druïden nemen een zeer belangrijke plaats in binnen de 1500 v. Chr. beginnen zij zich in noordwestelijke Keltische samenleving. Het zijn meer dan priesters: zij treden richting te bewegen tot zij rond 400 v. Chr. het grootste ook op als rechters en als raadsheren van de Keltische leiders. deel van West-Europa bewonen. Zij zijn zeer nauw verbonden met de natuur en baseren hun Dat de Kelten zich over een zeer groot gebied raadgevingen en voorspellingen voornamelijk op (voor-

gevestigd hebben, is nog aan veel woorden zoals )tekens uit de natuur. Ze fungeerden eveneens als het eigennamen te herkennen waar het element "Gal" voor 'geheugen' van de stam. Ze waren beroemd om de "Kelt" in voorkomt: hoeveelheid kennis die ze van buiten konden leren en ze

hadden vaak een complete bibliotheek in hun geheugen. De � Galicië (Spanje) druïden zijn ook verantwoordelijk voor de mondelinge � Gallië (oude naam voor Frankrijk) overlevering van de religieuze legenden rond de eerste � Galatië (streek in Klein-Azie, thans Turkije) Keltenmens Mannus en de scheppergod Tuïsto. Helaas zijn er � Gaelic (Gaelische familie Keltische talen, pas veel later, in de vroege middeleeuwen, keltische waaronder Schots-Gaelisch, Iers-Gaelisch) overleveringen op schrift gesteld. Tegen die tijd waren de meeste Kelten al christen geworden en was de druïdenklasse verdwenen en met hen ook hun kennis. Het meeste wat we Of er werkelijk sprake is geweest van een volk waarvan de weten zijn verhalen en mythen van de Ierse en Britse kelten. leden zich beschouwden als "Kelt" is niet zeker. Wel is zeker Van de Gallische, Iberische en overige 'continentale' kelten dat er sprake is geweest van een Keltische cultuur. De Kelten weten we bijna niets meer van hun verhalen, cultuur en maken vaak gebruik van prehistorische bouwwerken om er mythen.hun eigen feestelijkheden in te houden (bv. in de steenkringen

speelt in de legende. Aan de voet van de boom staan manden met We laten ons meesleuren in de massa en nemen een kijkje in een takjes van de boom. Ze worden meegenomen als talisman. Men merkwaardige kapel gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. De heeft rond de boom een hekje geplaatst om te voorkomen dat de bedevaarders knielen en bidden voor het altaar van Sint-Maurus

bedevaarders zelf schors en takjes gaan en plaatsen er een kroontje op het hoofd. lossnijden. Op het kerkhof bevindt zich ook Sommigen brengen hun eigen kroontje een aardehok. Een man verdeelt zakjes mee en laten het achter als ex-voto.gevuld met die aarde. Jaarlijks verdwijnen Ze laten de kronen maken bij een smid van er op deze manier twee karrenvrachten hun dorp met ijzer dat ze bij hun geburen kerkhofgrond. Aan die grond worden hebben gebedeld. Men legt ze op het m e r k w a a r d i g e e i g e n s c h a p p e n altaar en meteen worden er met toegeschreven. Men strooit het over de h a a r s p e l d e n h a a r l o k k e n a a n akkers als bescherming tegen de Kwade vastgemaakt. Ook de vloer voor het altaar Hand van de heksen. Tussen het graan in is bedekt met zulke haarlokken. Ze worden de schuur is het ideaal tegen ratten en er achtergelaten door mensen die lijden muizen. Als je in zo'n zakje een menselijk aan langdurige hoofdpijn en migraine. bot vindt, kan je het tegen een pijnlijke tand Moeders van kinderen met een moeilijk houden. karakter en kinderen met klachten van

hoofdpijn.In de kerk staat het beeld van de De bedevaarders nemen de kronen mee Zaligmaker. Mensen offeren er geld, en nemen zich voor ze terug te brengen als spelden met haar, zakjes graan, de genezing is voltrokken. Deze rite is niet aardappelen. De voeten van het beeld typisch voor Grimde of voor Sint-Maurus.lijken wel aangetast door houtworm. Maar niets is minder waar. De gelovigen prikken We naderen stilaan de kerk van de voeten van het beeld met gewijde Hakendover (...)

spelden, ideaal voor het genezen van tandpijn. Velen doen dertienmaal de toer rond de kerk, anderen slechts driemaal. Ze stoppen even bij de spikdoorn die zo'n belangrijke rol Albert Marinus (1920)

streek bekend onder de benaming DERTIENMAAL"Hakendoverwijn". Tans van Suskes De meeste Dertienmalers doen beweerde in haar jeugd van haar ouders hun bedevaart op Paasmaandag, maar het gehoord te hebben dat destijds op deze e igen l i jke Der t i enmaa l i s een kermis veel wijn gedronken werd. Wijn is gebeurtenis die zich in de winter afspeelt, steeds een luxueus goedje geweest voor van oudsher de nacht van 16 op 17 onze volksmensen en zeker voor de januari.buitenmensen. Naar mijn bescheiden E v e n v o o r m i d d e r n a c h t mening hebben we hier misschien te doen verzamelen de bedevaarders in de kerk met de herinnering aan een zeer oud van Hakendover, waar E.H. pastoor een gebruik: aan de bedevaarders die uit verre korte toespraak houdt en de gelovigen parochies overkwamen en zo lang nuchter zegent met het Allerheiligste. Het is dan moesten blijven, werd na het uitreiken klokslag middernacht. Sommige van de H. Communie een glas wijn te bedevaarders die van ver komen, hebben drinken gegeven. dan reeds enkele toeren afgelegd. Na de

Vo l g e n s C a l l e b a u t k o m t zegen verlaten de gelovigen de kerk die "Hakendoverwijn van "kerkwijding", wat achter hen gesloten wordt en begeven later verbasterde tot "wijing" en "wijn". zich dan op weg. Het gaat bij maanlicht Op "Hakendoverwijn" wordt immers de of wel met een stallantaarn voorop, in kerkwijding gevierd.”verschillende groepjes, die elk een Dertienmaal en Hakendoverwijn waren voorbidder hebben, langs besneeuwde, reeds zeer geslonken voor 1940. In 1954 bevroren of modderige wegen naar het waren er toch nog een dertigtal een diploma en medaille die als een kapelletje van O.-L.-V.-ten-Steen te

deelnemers voor de nachtelijke tocht van kostbare relikwie bewaard wordt.Grimde, een afstand van ongeveer 1200 het Dertienmaal. Maar de noveenprocessies 17 januari is ook de feestdag van Sint-meter. Aldaar aangekomen gaan ze rondom zijn gans verdwenen. De laatste jaren Antonius en te dezer gelegenheid is er ook de eveneens gesloten kapel en keren dan herleeft de bedevaart enigszins door de een noveen aan deze heilige toegewijd en ... terug langs dezelfde weg naar Hakendover, inzet van o.a. het processiecomité.gelegenheid tot het vieren van een weer een gang rondom de kerk en terug naar

winterkermis. Grimde.Iedere dag van deze noveen kwamen de Deze weg moet dertienmaal heen en terug inwoners van de omliggende dorpen in afgelegd worden (ongeveer 40 km) onder groep en al biddende onder leiding van hun het bidden van menig vaderons, pastoor, naar de mis die die dag speciaal weesgegroet en litaniën en bij om het even voor hun parochie werd opgedragen. Deze welke weersomstandigheid.dag bleef voor ieder dorp jaarlijks dezelfde, Als de dag is ingetreden, hebben de met soms een éénjarige afwijking, meest volhardenden hun dertien toeren afhankelijk van de dag waarop de 17e viel gehaald en betreden de kerk, waar om negen want die werd voorbehouden voor de uur een plechtige Hoogmis wordt Dertienmalers. opgedragen, met nogmaals de zegen met het

Zeer eigenaardig is het dat dorpen Allerheiligste. Dan volgt de ondertekening die even nabij of zelfs dichter bij van het guldenboek. Diegenen die dertien Hakendover liggen, nooit processiegewijs jaar hun bedevaart kwamen doen, krijgen

afkwamen: Goetsenhoven, Oplinter, Eliksem, Wange en Bost.

Een ander merkwaardig feit is een noveen van Sint-Antonius die hier luisterrijk gevierd werd, alhoewel hier geen beeld van de heilige aanwezig is. Deze bedevaart werd bijzonder gedaan om geluk te hebben met het vee in de stallen en op het veld. Tot in 1950 kon men in het kerkportaal nog grote getraliede kisten zien, waarin vroeger denkelijk graan werd geofferd. Noveen en kermis zijn in de

17 Woensdag18 Donderdag Wommersom19 Vrijdag Orsmaal20 Zaterdag Neerlinter21 Zondag Ezemaal22 Maandag Tienen23 Dinsdag Vissenaken24 Woensdag Overhespen25 Donderdag Sint-Margriet-Houtem

17 Zondag18 Maandag Tienen19 Dinsdag Vissenaken20 Woensdag Overhespen21 Donderdag Wommersom22 Vrijdag Orsmaal23 Zaterdag Neerlinter24 Zondag Ezemaal25 Maandag Sint-Margriet-Houtem

Op de website http://www.adolphus.nl/xus/antonius/ritus/hakendover.html vonden we een reeks prachtige foto’s van de Nederlander Dolf Hartsuiker. We vroegen hem of we de foto’s mochten gebruiken en hij gaf hiervoor zijn toestemming. Zijn bericht is echter om nog een andere reden interessant. Leest u maar.

Hakendover & Grimde Het Dertienmaal in 2005

"Ik zal de foto's hier tonen, zoals ik ze gemaakt heb, toen ik samen met mijn vriendin Marie-José het Dertienmaal in totaal drie keer gelopen heb.Te beginnen in Grimde, wat misschien niet het meest logisch is, maar wat zo uitkwam doordat we vanuit Tienen gestart waren.Tijdens de conversatie met twee ervaren Dertienmalers op de Oude Heerweg, maakten zij ons duidelijk dat het oude Dertienmaalpad niet meer bestond.Het staat op de kaart nog met stippellijnen aangegeven, maar door

en Borsbeke en de zegening in Esch), lijkt het mij toch wel voor de hand liggend, dat al deze activiteiten onderdeel zijn van ÚÚn cluster gerelateerd aan Antonius."Want eigenlijk dient deze pagina alleen over Antonius te gaan.

Maar ja, de activiteiten in Hakendover zijn zo interessant dat ik niet kon nalaten die op te nemen, en zoals je gezien hebt, Hakendover te bezoeken en het Dertienmaal bij te wonen (drie Beste Kris Merckx,maal heen en weer gelopen).Het was er zeer aangenaam, met een goede sfeer, en ik hoop er Het klopt dat ik foto's en informatie van je site heb nog eens terug te komen.overgenomen. De meeste foto's op mijn Christen Ascese pagina's De Paardenprocessie is wellicht te druk naar mijn smaak, maar heb ik van het Net geplukt, en vrijwel altijd zonder toestemming

wie weet.te vragen, I.h.a. maak ik wel een link naar de pagina's waar ik En wie weet, kunnen we elkaar dan ontmoeten?interessante informatie vandaan haal, en ik heb ook een link naar

jouw pagina gemaakt.Met vriendelijke groet,Je mag zeker foto's van mijn site gebruiken. Ik zou dat zelfs leuk

vinden. Maak je dan ook een link?Dolf Hartsuiker.

Zou je mij misschien ook wat informatie kunnen geven over de positie van Antonius Abt in de Hakendoverse rituelen?Of commentaar geven op hetgeen ik op mijn pagina in het begin zeg: "Rond 17 januari, de dag van Sint Antonius abt zijn er naast Hakendoverwijn diverse activiteiten in Hakendover, die in het algemeen als uit andere bronnen komend en als losstaand van de Antoniusverering worden beschouwd, zoals het Dertienmaal en de Paardenprocessie. Maar gezien de datum van het Dertienmaal (de nacht van 16 op 17 januari) en de aard van de Paardenprocessie (overeenkomend met paardenvereringen op andere plaatsen die wel duidelijk aan de Antoniusverering gekoppeld zijn, zoals bijvoorbeeld de ommegangen in Serskamp

gekerstende heidense vruchtbaarheidsrite zou zijn, waarvan de datum samenhing met de zonnewende.Na een mis in de kerk van Hakendover, die goed gevuld was, vertrok de groepsprocessie, met twee voorbidders — waaronder een non (leek mij) met rozenkrans die de hele weg Weesgegroetjes uitsprak — naar Grimde.Zo'n 100 mensen namen deel. Veel mensen van middelbare leeftijd, maar ook een aantal kinderen. D o o r d e dertienmalers die dwars door het veld gaan, wordt bijna een nieuw pad uitgesleten..

Het Dertienmaal zou de volgende dag, 17 januari, officieel beëindigd worden, met een mis in Hakendover, maar daar zijn we niet naar toe gegaan.Op deze dag van Antonius, waren er ook elders activiteiten, en daarvoor gingen we naar Herdersem.

Mijn vriendin Marie-José en ik hadden echt een fantastische dag.Er heerste een fijne sfeer.We hebben zeer aardige mensen ontmoet, die ons erg welkom deden voelen.

herverkaveling is het nu verdwenen, waardoor men de route van de processie aangepast heeft, via een stukje Meierstraat.

Na een eerste bezoek aan de kerk in Hakendover, liepen we weer terug naar Grimde.

Doordat het oorspronkelijke Dertienmaalpad voor een groot deel verdwenen is, gaan een aantal dertienmalers dwars door het veld, met als extra ontbering, dikke kleiklonten aan de schoenen.In de kapel van Grimde waren we nog net op tijd voor een informatiev bijeenkomst betreffende de historie van de kapel en een korte dienst. De kapel was vrijwel geheel gevuld.Wat nieuw was, deze keer — hoewel in feite het oppakken van een oude traditie na 30 jaar onderbreking — was een kleine processie die eerst vanuit Grimde naar Hakendover vertrok om zich daar, na de mis bijgewoond te hebben, bij de grotere processie te voegen.

Onderweg werd ik verder geïnformeerd door de "Voorganger" (zoals ik hem maar even zal noemen omdat ik zijn naam helaas niet goed verstaan heb; misschien zou hij nog eens contact met me op willen nemen, als hij deze website bezoekt?), die de dienst leidde in Grimde en die het initiatief genomen had voor het weer beginnen met de processie vanuit Grimde.Hij vertelde me ook over de "kipkap" die ze vroeger maakten. Hoewel het gebeuren in Hakendover en Grimde volgens hem niets met een Antoniusviering te maken had, maar eerder een

en de uitbetalingen waren er echter slechts 12 aanwezig. Omstreeks het jaar 690 waren er in Hakendover drie Niemand echter vermoedde of wist wie er ontbrak, vrome maagden die stamden uit het geslacht van de omdat steeds leek of ze voltallig waren. God zelf was de Romeinse keizer Octavianus. Deze drie vrouwen dertiende werkman. besloten -door een goddelijke ingeving- een kerk te Toen de kerk voltooid was, werd zij door God als volgt bouwen voor de Goddelijke Zaligmaker, voor wie zij gewijd: "Deze plaats wijd Ik in Mijn naam, zodat ze een bijzondere verering koesterden. Te Hakendover verder door niemand anders hoeft gewijd te worden." aangekomen lieten zij op een plaats, "Hooibout" Toen twee bisschoppen de kerk wilden wijden, werd de geheten, de werken beginnen. Maar 's avonds braken de ene plots blind en de andere lam. Omwille van hun engelen alles terug af. Hierop kozen de maagden de plek berouw schonk God hen vergiffenis en herstelde hun uit die men "Steenberg" noemt. Wederom braken de gezondheid. Hiervoor zeer dankbaar, zijn deze engelen 's nachts af wat overdag gebouwd was. bisschoppen grote beschermers van onze kerk Uiteraard waren de maagden nu wel zeer ontgoocheld geworden.en bedroefd, temeer daar zij dachten een zonde begaan

te hebben en God zich van hen had afgewend. Hierom smeekten zij de Heer om vergeving en vroegen God hen een geschikte bouwplaats aan te wijzen. God zond hen een engel die zei: "Maagden, uw verzoek wordt verhoord. Sta op en volg mij naar de plaats die de Heer welgevallig is." Dit gebeurde op de dertiende dag na Driekoningen en er lag een dik pak sneeuw. Op de aangewezen plek echter, in een kring afgespannen met een rode zijden draad, stond alles in bloei en geurden fijne kruiden en bloemen, alle besprenkeld met fijne dauwdruppels. Daarenboven stond er op de plek waar het hoofdaltaar zich nu bevindt een spikdoorn in volle bloei, groen en heerlijk geurend. In de boom zongen vogels een prachtige zang. Eén van hen hield in zijn rechterpoot een brief waarin te lezen stond: "Dit is de plaats door God uitverkoren en door God aan de drie maagden toegewezen om er een kerk te bouwen ter ere van de Goddelijke Zaligmaker." De engel geleidde de maagden naar deze plaats en sprak: "Deze plaats heeft God uitverkoren, bouw hier een kerk en stel daarvoor 12 werklieden aan, want God zelf zal de dertiende zijn." Gedurende de bouw werden door iedereen steeds 13 werklieden gezien. Bij de maaltijden

menigeen een lief. En wie van de ouderen probleem. In die tijd was iedereen vlug Over Pasen zoals de ouderen die zich durft ontkennen dat er af en toe eens duchtig tevreden. Een simpele strozak in één van de nog herinneren willen we het hier hebben: gevochten werd? De rivaliteit tussen cafés was meestal al genoeg. Op sommige een Pasen met veel meer volk, een devotere Hakendover en Wommersom was in die tijd plaatsen lagen bijna 10 bedevaarders, Pasen, een Pasen die uitgebreid gevierd gekend. Tussen de jongemanne van beide strozak tegen strozak, te slapen. In de werd.dorpen werd soms hard gekokt, zij zochten schamele prijs van de overnachting was Volk? Ja, dat was er toen veel meer dan nu. mekaar op op hun dorpskermissen. dikwijls de ontbijtkoffie of het ontbijt Zo'n 40 à 50 jaar geleden werd Hakendover

begrepen. Vele Nederlanders waren echter met Pasen als het ware overspoeld door Buffalo Bill voor meerdere dagen voorzien van enig godvruchtige pelgrims van overal uit België De feesten rond Pasen waren toen proviand. In het geheugen van vele en natuurlijk ook vanuit Nederland.

veel uitgebreider. De kermis strekte zich dorpsbewoners leeft zeker nog de Zeer talrijk waren de mensen uit de veel verder uit. Voornamelijk langs de ganse herinnering aan het jaarlijkse karwei van het naburige dorpen en uit Tienen die met de Putstraat en Processieweg en zelfs langs vullen en ledigen der strozakken.fiets of te voet naar Hakendover kwamen stukken van de Oude Steenweg bevonden afgezakt. De meesten bleven menig uurtje zich kermisattracties. Ook deze attracties Sparen om te feestenplakken in de toendertijd talrijke cafés en waren heel anders dan nu. Velen zal hun De feesten rond Pasen zijn nu zowat gelegenheidscafés."originaliteit" tegenwoordig raar in de oren de enige echte dorpskermis in de streek en Liefde en haat klinken. Zo was er 'Buffalo Bill', de fakir die lokken nog altijd veel mensen uit de omtrek. vuur spuwde , op spijkerbedden lag en Toch is het nu nog maar een schijntje van In sommige jaren zou het aantal stukken van hoeden opat. En hoevelen wat het vroeger was. Diegenen die toen tot herbergen de 50 benaderd hebben. Heden hebben zich niet vergaapt aan de dikste de jeugd behoorden, vertelden ons adt het ten dage zijn er nog een vijftal tijdens de vrouw ter wereld of aan de 'twee gezusters', toen moeilijk was om aan het noodzakelijke paasdagen. Vele Hakendovernaren hebben de een geweldig dik en de ander geweldig kermisgeld te komen dan nu. Zo verhuurde één of meerdere jaren zich de moeite mager. Een vleugje gruwel was er ook. Of men parkeerplaatsen voor fietsen, men getroost hun huis geheel of gedeeltelijk te hoe moet men anders het bewegende en hielp de kermisreizigers en anderen ontruimen om er een gelegenheidscafé te sprekende hoofd noemen dat echter "geen" verkochten bronwater. Wie dit niet kon, installeren. Mer herinnert zich nog goed dat lichaam bezat? begon lang op voorhand te sparen. in sommige straten meerdere huizen naast Het meest bezocht waren wellicht de elkaar in herberg werden omgetoverd. populaire danstenten waar men tot een gat "Uitloper" van PasenHier in zochten Hakendovenaren , in de nacht kon dansen op de tonen van een De uitloper van Pasen is natuurlijk Nederlanders en bedevaarders uit alle draaiorgel en wie weet een lief vinden... Beloken Pasen. Dit was het moment om zijn mogelijke plaatsen vertier na hun devote

weinige centjes nog op te drinken en om de bedevaart of na het meegaan in de Slapen op een strozak laatste keer plezier te maken want het is processie. Wat betreft het logeren van de maar een keer Pasen op een jaar. Bij Hier en in de danstenten waaraan velen nog

Nederlandse bedevaarders was er geen Beloken Pasen vond er tot in 1992 een met weemoed terugdenken, zocht

vrouw van kleine gestalte, kroop processie plaats. Dit was zowat een in het hok en voor een paar vanzelfsprekende afsluiting van centiemen kon men van haar dan het kerkelijk en profaan feest rond wat gewijde grond kopen. Deze Pasen.aarde wierp men op de akkers of

Hollandse pelgrims gaf men aan het vee ter bescherming tegen allerlei Duizenden mensen willen onheil. o p p a a s m a a n d a g d e

Sinds een aantal jaren wordt paardenprocessie meegaan. Nog er geen water of aarde meer altijd drukken de Nederlandse verkocht. Het mooie stukje bedevaarders hun stempel op de v o l k s g e l o o f r o n d h u n p r o c e s s i e . H u n d e v o t e beschermende of onheilwerende aanwezigheid was vroeger nog macht is natuurl i jk s terk duidelijker. Toen kwamen zij per afgenomen. Tegenwoordig kan trein vanuit Nederland naar de men zoveel aarde meenemen als stations van Grimde en Tienen om men wil. Onder despikdoorn dan al biddend in processie naar bevindt zich een mand met takjes Hakendover af te zakken. Men

verdrongen elkaar om hun waar te kunnen van de spikdoorn die men mag meenemen. arriveerde toen op zondag en velen van hen slijten. Men verwacht wel dat men hiervoor een ondernamen 's nachts nog het dertienmaal. Ook de belangstelling voor de bron was bedrag naar keuze in de aldaar aanwezige Ne blijft nog een beperkt aantal eertijds veel groter. Hier was dan ook een offerblok werpt. Het snoeien en klaarzetten bedevaarders logeren. Met de autocar is de handel in flesjes bronwater. Ondermeer de van de mand gebeurt door Marcel reis nu gemakkelijker dan eertijds. Toen kerkmeesters verkochten deze flesjes voor Stroobants. Zijn echtgenote Yvonne getroostten de mensen uit Breda, Tilburg en een paar centen. Dit water was ondermeer Lenaerts vertelde ons dat enkel die stukjes omstreken zich veel moeite om hier te goed voor het uitwassen van zieke ogen. tak die doornen (!) hebben worden raken.Kort bij de kerk bevinden zich de spikdoorn meegenomen. Om de een of andere reden Wie tegenwoordig niet meer komt en het hok met gewijde kerkgrond. Voor de blijven de stukjes zonder doornen steevast opdagen, zijn de bedevaarders uit de spikdoorn was Pasen een moelijke tijd. liggen. Waarom weten we niet. Kempen. Deze mensen sprongen vroeger Door hoevele handen werden er geen takjes zeker in het oog door het feit dat zij in

"Christus-op-de-Koude-Steen"traditionele klederdracht verschenen. Dit In de rijke informatieschat van maakte hen wel eens tot voorwerp van spot

Victor Respen vonden wij nog een bij de plaatselijke jeugd. Begin jaren '90 interessant gegeven. Vroeger waren er kwam er nog een zeer kleine groep verkopers die spelden staken in de voet van bedevaarders uit Turnhout. Dat was echter het beeld "Christus-op-de-Koude-Steen". de laatste maal. Het hoofdstuk van de Deze werden dan als gewijd en Kempense bedevaart is voorgoed geneeskrachtig beschouwd (o.a. voor het afgesloten. opensteken van blaren). De verkopers Die bonte mengelmoes van pelgrims uit brachten de spelden op de kermis aan de verschillende streken zorgde zeker voor een man. g e z e l l i g e d r u k t e , v o o r a l i n d e

jubileumjaren. SpringlevendEen gegeven dat nu ook verdwenen

Zoals u ziet is er tussen Pasen is, is de grote drukte rond de Onze-Lieve-vroeger en nu een wereld van verschil. Het Vrouw-ten-Steenkapel te Grimde. Daar is is nog steeds een moment van devotie en nu nog steeds activiteit maar deze is niet godsvrucht, maar ook van feest, vreugde en meer te vergelijken met vroeger. Toen dorpsleven. Laat ons hopen op en ijveren wurmden dichte drommen bedevaarders voor een zo volledig mogelijk behoud van zich door de kapel.de paasfeesten en op een herwaardering van

Commercie en volksgeloof Beloken Pasen. Want a ls deze hoogtepunten teniet gaan, zal ook Op Paasmaandag was in vroeger tijd Hakendover sterven. Voorlopig is het nog ook een levendige handel te zien. De lang niet zo ver. Dus: stort u in het befaamde kraampjes van Scherpenheuvel paasgebeuren te Hakendover en adem met zakten af naar Hakendover. Zj deden of stukjes schors van hem afgeplukt en volle teugen de sfeer in van een uniek en gouden zaken met hun religieuze artikelen. afgebroken? Ook gewijde aarde werd groots gebeuren dat nog steeds -dankzij u- Overigens vond men langs de straat verkocht doorhen de tralies van het springlevend is.v e r k o p e r s v a n p a t e r n o s t e r s , aardehok. Julia Degendt, vroeger

heiligenbeeldjes en "echte" relikwieën. Zij woonachtig in de Hakendoverstraat en een Geert Weenen

en het 15e-eeuwse retabel dat de legende aanschouwelijk Hakendover ligt ten zuidoosten van Tienen, op de grens

voorstelt.van het Hageland en de Haspengouw.

Als we de kronieken mogen geloven, deden zich hier tal van Taalkundig bevindt het zich op een boogscheut van mirakels voor.de taalgrens en binnen de Uërdingerlijn (de ich-mich-grens). Toch is de legende meer dan zo maar een middeleeuwse De nabijheid van de Romeinse heerweg Bavai - Keulen uitvinding. Ze bevat duidelijk voor-christelijke elementen. onderstreept het belang van deze plaats. In de directe Vooral de cultus van de Drie Maagden of de Drie Gezusters is omgeving van het dorp treffen we drie Romeinse tumuli aan.

een motief dat in de Het dorp telt een aantal s t r e e k v e e l v u l d i g v i e r k a n t s h o e v e n opduikt. Wellicht moet ( w a a r o n d e r d e het worden gezien als Bosschellenhoeve op het een kerstening van de g r e n s g e b i e d m e t drie Keltische godinnen W o m m e r s o m d i e die de 'toegang' naar de toebehoorde aan de Orde andere wereld langs een van de Ridders van bron bewaakten.M a l t a ) , e e n De bron, de boom en de merk-waardige hoeve gewijde aarde (in de met zadeldak langs de meesteSint-Truidensesteenweg, B e d e v a a r t p l a a t s e n een tweetal 'kastelen' en treffen we slechts één de merkwaardige Sint-van deze motieven aan) Salvatorbron die op z i j n a l s g e g e v e n H e m e l v a a r t i n d e

duidelijk van Keltische of Germaanse oorsprong. volksmond: 'rijstpapkermis') wordt gewijd. De Kerk met Bedevaarders (thans vooral Nederlanders) nemen takjes van kerkhofmuur en de pastorij uit 1741 zijn als monument de spikdoorn, water van de Salvatorbron en gewijde aarde geklasseerd.

van het kerkhof mee als remedie tegen of ter voorkoming van allerlei Bedevaartplaats

onheil.Heel wat bedevaartplaatsen Ook de paardenprocessie op stammen uit de periode van de

paasmaandag draagt iets in zich van Contrareformatie (vb. Scherpenheuvel) een voor-christelijkeof uit de 19e-eeuwse secularisatie (vb. vruchtbaarheidscultus. De processie Lourdes, Banneux) tijdens dewelke de begeeft zich over de akkers naar het Katholieke Kerk haar tanende positie topje van de Tiense Berg, zowat de trachtte te restaureren. Hakendover is ' p o o r t ' v a n d e v r u c h t b a r e echter een typisch voorbeeld van een Haspengouw. Daar stormen de middeleeuwse bedevaartplaats.paarden in drie toeren rond het volk De bouwlegende van de Kerk waarna ze de zegen krijgen.van de Goddelijke Zaligmaker werd voor

De legende gaf ook het ontstaan aan het eerst ter schrift gesteld in 1432 door een merk-waardiger bedevaart, nl. drie kerkmeesters. De kerk beschikte niet die van het Dertienmaal op 16 en 17 over de noodzakelijke relieken en de januari. Een volledig Dertienmaal bouwlegende (de Goddelijke Zaligmaker omvat dertien toeren tussen de kerk was als dertiende werk-man zelf van de Goddelijke Zaligmaker en de aanwezig bij de bouw van zijn kerk) O.-L.-V.-ten-Steenkapel te Grimde moest dat gebrek opvangen. De (waar volgens de overlevering de bouwlegende bezorgde de kerk het Drie Maagden zouden begraven nodige cachet en vooral in de eerste helft liggen), in totaal ongeveer 42 km.van 15e eeuw steeg het belang van In dezelfde periode viert men Hakendover als begankenisplaats. e v e n e e n s h e t f e e s t v a n d e Getuigen hiervan zijn de kerkwijding ("Hakendoverwijn").uitbreiding van de kerk in deze periode

Ligging in Vlaams-Brabant

parochieploeg zijn geraakt omdat zij op Op maandag 3 april 2001 bleef de Zo stelt onze kersverse burgervader voor geen enkel ogenblik worden geraadpleegd. paardenprocessie binnen uit angst voor tienduizend handtekeningen te verzamelen Zoveel maanden werk en voorbereiding BSE. Hakendover stond in rep en roer. van Nederlanders die niet naar Hakendover voor niets. Meteen doen ze alternatieve Wij schreven toen: “Hakendover zullen komen in ruil voor een processie...”voorstellen zoals een processie zonder staat reeds een paar weken in rep en roer. paarden of een processie die de akkers niet Het besluit van burgemeester en Het zal u misschien verbazen maar zal betreden. Prompt worden de schepencollege heeft de gemoederen verhit. de inmenging van de politiek in religieuze Nederlandse broederschappen verwittigd Velen begrijpen de angst van de boeren wel aangelegenheden is niet nieuw. De dat de processie dit jaar niet zal kunnen maar moet de ingreep zo drastisch zijn? Een zogenaamde scheiding van kerk en staat doorgaan. Deze maken echter geen processie zonder paarden - dat kan er bij de mag dan al wel bij wet geregeld en aanstalten om hun bedevaartplannen meerderheid nog wel in - maar geen voorgeschreven zijn, in veel gevallen blijft hiervoor op te geven. Schijnbaar doet het p r o c e s s i e , g e e n k e r m i s , g e e n het tot op heden een dode letter. Een gemeentebestuur een toegift door te zeggen g e l e g e n h e i d s c a f é s , g e e n volledige scheiding is immers niet meer zich over deze voorstellen te zullen wielerwedstrijd...??? Is dat niet wat ver mogelijk vermits veel religieuze gebouwen beraden. gezocht? Het processiecomité en de zoals kerken eigendom zijn van de

Belgische staat of de gemeentes. Uiteraard staan zij dan ook in voor onderhoud en renovatie.Priesters worden in ons land door de overheid uitbetaald, het “katholiek” vrij onderwijs heeft nog steeds naam en faam. En ga zo maar door...

De wettelijke regelingen die er sinds de Verlichting in de 18e eeuw en vooral sinds de Franse Revolutie van kracht zijn, waren in oorsprong niet meer dan een poging om de invloed van de kerk en vooral van de katholieke kerkleiding in Rome aan banden te leggen. Op een aantal vlakken zou je dus kunnen stellen dat de band tussen kerk en staat nog groter is dan voordien... precies omdat men de macht van de kerk aan “banden” heeft willen leggen.

Koningen en vorsten, maar ook de clerus hebben zich in het verleden vaak bediend van religie om hun eigen positie te ve r s t ev igen en een goed gefundeerde religieuze basis aan hun machtsgeile politiek te geven. Religie was een middel... en het geloof van de volksmassa moest de rest doen.

In het volgende artikel sche tsen we een beknopt historisch overzicht van politieke beslissingen en wetten in verband met bedevaarten en processies. Als beginpunt voor ons relaas nemen we de regering van Maria-Theresia, landvoogdes van de

inkomen zouden hebben, en centraliseerde de Maria Theresia van Oostenrijk ( – aldaar ), regering. Deze hervormingen kwamen de aartshertogin van Oostenrijk, koningin van economie ten goede. In stichtte ze een Hongarije en Bohemen van 1740 tot 1780, militaire academie, in stichtte ze een school Duits keizerin van 1745 tot 1765.voor toekomstige ingenieurs en in een, in Maria Theresia was een dochter van keizer uit België, nog steeds actieve stichting voor de het Huis . Karel VI's enige mannelijke kinderen en weduwen van militairen en lagere troonopvolger, Leopold Johann, stierf als kind officieren van haar troepen . Op aanraden van in . Karel had echter in de afgekondigd, die haar kanselier, , verbrak ze haar alliantie met het toeliet dat een dochter de Oostenrijkse het , en verbond zich met en . In , wanneer ze troon besteeg.haar leger sterk genoeg achtte, plande ze een Veel Europese monarchen gingen akkoord met inval in Pruisen. Frederik II was haar echter deze sanctie wanneer ze werd afgekondigd,

voor, en viel binnen. Het beginschot van maar wanneer deze werd uitgevoerd, en de was zo gegeven. De oorlog dus wanneer Maria Theresia de

eindigde in wanneer Maria troon wilde bestijgen, begon de .Theresia het Verdrag van Op dat moment was Maria

Hubertusberg tekende, Theresia getrouwd met , waarbij ze het Pruisische met wie ze zes t ien gezag over erkende.kinderen kreeg. Haar Haar man stierf twee jongste dochter was , die j a a r l a t e r . H a a r later de vrouw zou toewijding aan haar worden van .man was zo groot dat Maria Theresia's vader ze zich vanaf zijn dood had aangenomen dat enkel in rouwkleren zij het besturen van het hulde tot haar eigen land zou overlaten aan dood 15 jaar later. Ze haar man, en had haar

begon zich ook meer toe daarom niets geleerd te leggen op het behouden over het besturen van een

van de vrede dan op het rijk. Daarom werd ze heroveren van Silezië. Ze gedwongen alles op zichzelf

erkende ook , haar oudste zoon, t e l e r e n . Wa n n n e e r d e als co-regent en keizer. Ze gaf hem Oostenrijkse Successieoorlog

echter beperkte macht, aangezien ze uitbrak was de Oostenrijkse schatkist vond dat hij te arrogant en onvoorzichtig was.bijna leeg, en was het leger zwaar Ze stierf in , en was de enige vrouw in de 650-onderbemand.jaar lange -dynastie.Ze verdubbelde het aantal troepen in haar

leger, reorganiseerde de belastingen zodat het Bron. http.//nl.wikipedia.orgleger en de regering een stabiel jaarlijks

z u i d e l i j k e “ i n s t i t u t i o n Nederlanden. primitive”

Maria-Theresia Scherpenheuvel en (zie kadertekst) wou de protestanten de godsdienst niet Het ontstaan a f s c h a f f e n o f

van het protestantisme v e r b i e d e n m a a r of Reformatie en de z u i v e r e n v a n d a a r o p v o l g e n d e m i s b r u i k e n e n godsdienstoorlogen uitwassen. De religie deden de macht van de e n h e t g e l o o f katholieke Kerk van moesten terug naar Rome geen goed. De hun « institution Kerk lanceerde een primitive » en verlost tegenbeweging, de worden van alle Contrareformatie die barokke pracht en haar tanende macht in praal die er in de ere moest herstellen. vorige eeuwen was In die periode situeert aan toegevoegd.zich het optreden van De deelnemers d e l a n d v o o g d e n aan de processies Albrecht en Isabella. mochten voortaan Op afbeeldingen zien enkel « onverkleed » we hen knielen onder in hun dagelijkse de boom met het kleding meestappen mirakuleuze beeld van in de processie. M a r i a v a n B o v e n d i e n Scherpenheuvel. Het mochten volgens de onts taan van d ie maatregels die zij bedevaartplaats was u i t v a a r d i g d e i n een goede zet in het processies enkel die

gemeynelyk zes oft zeven hondert peerden, kaartspel tussen kerk en staat. b e e l d e n e n v o o r w e r p e n w o r d e n en met duyzende menschen te voet... »Ook het mirakel met het befaamde kruis van meegedragen die voor de processie waren

de Wittevrouwen in Tienen situeert zich bedoeld. In 1783 vaardigde ze een aantal Noot:rond die periode. wetten uit die de Broederschappen die Het Dertienmaal ging in die periode van de De paasmaandagprocessie moet achter de organisatie van een processie kerk van de Goddelijke Zaligmaker van in die «barokke» periode met de nodige zaten aan banden te leggen. Hakendover tot aan het kapelletje van het pracht en praal zijn uitgebouwd. Pieraerts Reeds 11 jaar eerder -in 1772- Wittevrouwenklooster (thans aan het en Cartuyvels schrijven daarover: «een werd het verboden om groepsbedevaarten kruispunt van de suikerraffinaderij), dertien Processie door het Dorp, en rondom door buiten het rijk te ondernemen. Bij zulke maal heen en terug.het Veld, in welke Processie het bedevaarten waaraan zowel mannen als « Voorders is te bemerken, dat den eersten Hoogweerdig H. Sacrament ende het Beeld vrouwen deelnamen, kwamen vaak dag, korts naer de voorsz. Benedictie, van den Zaligmaeker, met groote overnachtingen te pas en dat leidde in de worden gevonden veele menschen, de eerbiedinge word om-gedragen, wanneer ogen van de overheden maar al te vaak tot welke derthien-mael, met groote devotie, een ontellyke menigte van volk, zoo te voet, uitspattingen zoals drankmisbruik en gean van deze Kerke tot het Capelleken, als te peerd, hier aenkomen, om met hunne losbandigheid. Daarom mocht de staende aen het Klooster van de Witte-tegenwoordigheyd en bezondere devotie, de organisatie van een bedevaart niet langer in vrouwen tot Thienen, gaende en weder-zelve te vergezelschappen. Het Beeld word handen zijn van een leek maar van een keerende den heelen nacht, tot derthien-omgedraegen door de Confreers van den geestelijke.mael toe, niet-tegenstaende het saisoen van edelen Hand-boge tot Thienen, welke den tyd, wanneer het dikwils grootelyks altemael ook tegenwoordig zyn, gelyk ook Jozef IIregent, sneeuwt, oft vriest, &c. »de principaelste Heeren van het Magistraer Maria-Theresia's opvolger Jozef II

van Thienen, om het Alder-heyligste, te ging nog een stapje verder. Hij vaardigde Uit: E.H. Cartuyvels, F. Kort, klaer en seamen met het Beeld van de lieven r e g e l s u i t v o o r b e d e v a a r t e n , waerachtig verhael van den oorsprong en G e k r u y s t e n Z a l i g m a e k e r , t e broederschappen, processies...voortgang der Stichtinge van de vergezelschappen. Deze Processie placht «1. Behalve de kruisdagenprocessies Mirakuleuze Kerke van den Zaligmaekers eertys vereert te worden met eenige mochten in elke parochie jaarlijks niet meer des werelds in de parochie van Hakendover Triumphwagens, die nu door den Oorlog dan twee processies worden gehouden: op oft Haeckendoren..." Tienen, 1704, 71 p.zyn verwoest. In deze Processie ziet men Sacramentsdag en één op een andere, door

Jozef II was van het van tot . Hij was de zoon van en keizer . In de stond hij bekend als de keizer koster omwille van zi jn bemoeizucht en zijn v e r l i c h t e hervormingspolitiek. Deze politiek leidde t o t v e r z e t e n uiteindelijk de van -.Jozef II heeft een grote invloed gehad op het vigerend strafrecht. Hij streefde naar een d i e p g a a n d e hervorming van de ConstitutioTheresiana Criminalis van zijn moeder . Op tekende hij te Wenen de afkondiging van het Allgemeines Gesetz über Verbrechen und d e r s e l b e n Bestraffung.Ook in de trachtte hij het recht diepgaand te hervormen. Hij gaf de hertog van Brabant opdracht om hieraan te werken. Het resultaat van deze poging tot he rvorming werd voorgelegd aan Jozef II maar deze ging niet akkoord en weigerde de ontwerptekst te aanvaarden omdat die niet ver genoeg ging. Hierop gaf hij aan de opdrach t om he t wetboek dat deze reeds voor had gemaakt te vertalen in het Nederlands. Deze "vreemde" tekst werd echter niet aanvaard door de Oostenrijkse Nederlanden en zal mede aan de basis liggen van de Brabantse Omwenteling.

de geestelijkheid dus niet overal in 'slechte' alcoholische drank aan te bieden. de bisschop vast te stellen dag. Deze moest aarde... «Ook verbieden wij aen alle herbergiers ten zoveel als mogelijk niet op een zondag Ook het profane gedeelte van bedevaarten platten lande, oft in de opene steden naer de worden gehouden om de zondagse liturgie met dans, herbergbezoek en kermissen negen uren savents te tappen wijn bier niet te storen. 2. Bij die processies mochten probeerde men aan banden te leggen. brandewijn genevel oft vergelijckbaer.»geen beelden of afbeeldingen worden

Een volgend verbod behandelt het houden meegedragen, noch ambachts- of In een kopie uit 1750 van een van maaltijden en het organiseren van een gildetekens, bijzondere kleding of andere

kaartboek uit 1665 met de goederen van de feestmaal bij een overlijden: «Daerenboven 'bigarrages' (bonte uitdossing); geen kerkfabriek van Hakendover vonden we verbieden wij het houden van alle begeleiding door muziek. 3. Afgezien van een aantal (handgeschreven) bladzijden met maelteyden zoo op den dagh van die de onder 1 genoemde, zijn verder alleen de reglementeringen voor wat betreft uytvaerden als daghet daer naer.» Wel mag door de bisschop verordonneerde h e r b e r g e n , d a n s g e l e g e n h e d e n , men («met a l l e ma t ighey t ende processies toegestaan om de hulp van God begrafenissen enz. We vermoeden dat het gheschiktheijt») toegang tot het huis bieden in te roepen in moeilijke omstandigheden: hier gaat om een transcriptie van een aan personen die van buiten de woonplaats voor regen of mooi weer en bij ordonnatie van de burgelijke overheid. van de overledene zijn gekomen om de noodsituaties. 4. Elke andere processie is

begrafenis bij te wonen. De boetes zijn niet verboden, alsmede de groeps- of «...verbieden we alle herbergiers van op mals: als je betrapt wordt op het uitnodigen processiebedevaart, naar welke plaats dan zondagen oft op heylige daeghen iement te van buren of dorpsgenoten kan je een boete ook. 5. Alle plechtigheden bekend onder de

krijgen van 50 gulden! Ter naam 'jubilés' zijn eveneens v e r g e l i j k i n g : e e n verboden. »

Uit: Margry, « Teedere Quaesties: herbergier die na negen uur religieuze rituelen in conflict », 's avonds toch alcoholische Hilversum, 2000 dranken schonk, kreeg een

boete van hooguit 3 gulden. KruisdagenHet is opvallend dat de rituelen rond de kruisdagen (=bidweek voorafgaand aan Onze-Lieve-Heer-hemelvaart) afzonderlijk worden vermeld. Drie redenen liggen hiervoor aan de grondslag.1.De gelovigen werden niet 'verplicht' tot deelname.2.De kruisdagen bestonden reeds sinds 'onheuglijke' tijden.

ontfangen in herbergen oft voer hun te 3.Ze vielen op werkdagen zodat er geen tappen wijn bier brandewijn genever oft iets speciale feestdag aan verbonden was.dergelijkx uytgenomen die rijsende luyden

oft te houden eenige spelen oft dansen Broederschappen en herbergenghedurende den teyt dat men de hooghmisse

Dit kaartboek bestaat uit 195 bladen, ieder met een Veel bedevaarten en processies werden sermoen oft vesperen is doende...» klein plan van één, soms twee of drie percelen met de sinds de Contrareformatie georganiseerd en Overtreders krijgen een geldboete evenals opgave van de afmetingen en de namen van de gestimuleerd door broederschappen van eigenaars van de aanpalende goederen. Op een groot diegenen die op die momenten dansen of leken die niet altijd op goede voet leefden aantal ziet men de toen bestaande gebouwen en wegen spelen houden op straat of op andere

afgetekend o.a. de 'dorpplaatsen' van Hakendover en met de lokale kerkelijke overheden. Hun rol openbare plaatsen. Wommersom. De goederen waren grotendeels gelegen in het plattelandsleven reikte veel verder «insgelijks verbieden wij aen alle te Hakendover, andere te Goetsenhovern, Oplinter, dan enkel de organisatie en begeleiding van Wommersom...ens.onghehuwde vrouwspersoonen haer te processies en bedevaarten. Wellicht om Een kopie werd gemaakt in 1750. gekleurde bevinden ter vergaderinghe oft omtrent die

pentekeningen op bladen (0.30 x 0.21)geld in hun laatje te krijgen organiseerden selve op zondaghen heylighe daeghen oft zij maaltijden en begeleidden ze zelfs merkdaghen...»begrafenissen. «Daerenboven verbieden wij aen de (wordt vervolgd)De organisatie van bedevaarten en ongetroude luyden te houden eenighe Deel II: de Franse Revolutie en de 19e eeuwprocessies naar kerken en kapellen in spinninge» (=bijeenkomst waarop Deel III: de bedevaart vanuit Nederland

naburige en verder af gelegen dorpen en Deel IV: het ontstaan van bedevaartengekeuveld en gepraat wordt tijdens het steden lokte de gelovigen weg uit de eigen Deel V: middeleeuwse bedevaartenspinnen!)parochie én dat betekende dan automatisch Het is ook verboden om jongeren voor de Kris Merckxook minder geld voor de eigen kerk... deur of bij je thuis bier of een andere De reglementeringen van Jozef II vielen bij

Bibliografisch adres kaartboek.Kaartboek van de goederen van de kerkfabriek van Hakendover, met volgende attestatie: "Annis 1665, in novermber ende december, ende 1666, inde april en mey, hebbe ick ondergescreven landmeter by den Souveraine Raede van Brabant gheadmitteert, ten versoecke van heer Arnoldus Pieraets, Pastor tot Haeckendover, gemeten a l le dese landen b o s s c h e n , b e m d e n e n d e wooninghen, soo van Kerck taeffel ende anniversairen tot

Haeckendover, als oock van de Capelle Wulmersum ende Sint-Dionyes Authaer aldaer... Aldus verclaere ende ghetuyge midts dese onder myne gewoonlycke onderteekeninghe binnen Haeckendover, desen XX mey 1666." Getekend: DIONYSIUS GOFFART, LAMBRECHT WARNIS...