20 KINDEROPVANG | april 2019

VAN 0 TOT 12 JAAR

CREATIVITEIT‘Werkjes’, voor de één een veelgebruikte term, voor de ander een woord waar de haren recht van overeind gaan staan. Te vaak bestaan creatieve activitei-ten in de kinderopvang nog uit kant-en-klare werkjes. Maar het kan ook an-ders! In dit dossier vertelt Nicole de Beer hoe je voorkomt dat je steeds bij de-

zelfde knutselwerkjes uitkomt. En Stefanie van Heusden laat zien wat een prachtige kunstprojecten je kunt maken met bso-kinderen: alles met recy-clingmateriaal! Maar eerst nemen we een kijkje bij de speciale kinderop-

vangvoorstelling van Kleintjekunst. Toneel, maar dan speciaal voor baby’s, dreumesen en peuters. Veel inspiratie toegewenst!

TEKST CARLA OVERDUIN, FRIDA NOORDZIJ, NICOLE DE BEER SAMENSTELLING MARIANNE VELSINK

KINDEROPVANG | april 2019 21

Kleintjekunst: ‘Doordat Nina er geen woor-

den aan geeft, gaan de kinderen zelf op

zoek naar woorden om te benoemen wat ze

zien. Zo stimuleren we de taalontwikkeling.’

Nina zet een hoofdtooi vol verfkwasten op

haar hoofd. ‘Mag ik het pakken?’, fluistert

een van de kinderen. ‘Mag ik ook voelen?’,

vraagt een ander. Nina kruipt naar de

kinderen toe, die een voor een de verf-

kwasten aanraken. Jooske: ‘Je ziet dat ze

haar beginnen te vertrouwen; nu mag

Nina dichtbij komen.’

Nina trekt een strook plakband dwars

door het lokaal. En een rol zilverfolie: dat

knispert, het is glad, het glimt. Alle zintui-

gen doen mee. Propjes folie worden op

het plakband geplakt. Jooske: ‘De kinde-

ren hebben zich eerst verwonderd, zijn

los gemaakt van waar ze zijn. Door de

selectie van materialen en de volgorde

van introduceren, kun je deze jonge kin-

deren heel lang in de flow houden.’

NOOIT FOUTEr is geen goed of fout in het creatieve

proces. Jooske legt uit: ‘Elke keer als je

zegt: “Nee, dat mag niet”, stop je het ont-

dekkingsproces van een kind. Want ook

een kind dat alles lostrekt wat jij net vast

hebt geplakt, is aan het ontdekken. Het

onderzoekt wat het materiaal is en wat je

ermee kan doen’.

Het is niet makkelijk, 12 kleintjes stil krij-

gen én zo’n 20 minuten lang boeien. Maar

het lukt Nina Boas, één van de kunste-

naars van Kleintjekunst. Vandaag neemt

ze de kinderen van Kindercentrum We-

reldKids in Amsterdam mee op een span-

nende ontdekkingsreis voor de zintuigen.

KIEKEBOE!De kinderen zitten op de mat, samen met

de pm´ers. Nina komt erbij zitten, ze zegt

niks. De kinderen worden stil en kijken

nieuwsgierig naar Nina. Die doet haar

handen voor haar ogen en… kiekeboe! De

kinderen slaken blije kreten. Dan wordt

het weer stil. Nina graait in een grote tas:

dat maakt knisperende geluiden. Wat zit

er allemaal in? Er komt een lint tevoor-

schijn, dat Nina om haar hoofd bindt. Er

bungelen lange franjes aan: Nina’s gezicht

verdwijnt helemaal achter de slierten.

Dan blaast ze; de franjes wapperen om-

hoog. Dat is grappig! De kinderen begin-

nen enthousiast terug te blazen. Alles gaat

zonder woorden: zo kunnen ook de klein-

sten alles meedoen en meebeleven.

ALLE ZINTUIGEN DOEN MEESteeds komt er iets nieuws uit de tas. Nina

met een kleed over haar hoofd. Een jongetje

gaat staan en roept: ‘Whaaa, een spook!’.

Jooske Hommes-van Dooremalen van

OVER KLEINTJEKUNSTJooske Hommes-van Dooremalen en Cathalijne Smulders richtten in 2013 Kleintjekunst op. Ze maken voorstellingen voor baby’s, peu-ters en kleuters (0-6 jaar). ‘We vinden dat kinderen zich niet vaak genoeg kunnen verwonderen. Kunstenaars en kinderen lijken op elkaar: ze spelen met materiaal, geluid, het lichaam. Hoe werkt iets? Hoe voelt het? Welke vor-men kan ik maken?’ Cathalijne selecteert kunstenaars voor Klein-tjekunst en die kiezen zelf een uitwerking die past binnen het concept. Dat betekent: stimule-rend voor zintuiglijk en zelfont-dekkend spel, in een fantasierijke sfeer en zo dat het de aandacht van kinderen vasthoudt. Kleintjekunst geeft voorstellingen op kinderopvanglocaties en basis-scholen. Voor pm’ers zijn er work-shops. Meer info: www.kleintje-kunst.com.

>

ONDER DE INDRUKPm’ers Michelle en Dayenne zijn onder de

indruk van de programma’s van Kleintje-

kunst. Michelle: ‘Ik vind het leuk om te zien

dat de kinderen zich veilig en vertrouwd

voelen, en mee gaan doen. Dit is een hele

drukke groep, maar tijdens de voorstelling

hebben ze aandacht voor wat er gebeurt.’

Dayenne: ‘Je wordt zelf weer kind bij zo’n

voorstelling. Als je zelf enthousiast mee-

doet kun je de kinderen die het een beetje

spannend vinden tóch meekrijgen.’

De voorstelling is afgelopen. De kleintjes

gaan slapen. En de pm’ers hebben weer

nieuwe inspiratie opgedaan.

KLEINTJE-KUNSTHet is muisstil op de groep. Twaalf dreumesen en peuters kij-ken geboeid naar kunstenaar Nina. Nina zegt niks, ze maakt alleen bewegingen en geluiden. Dan duikt ze in een grote tas en tovert er allerlei materialen uit. De ontdekkingsreis begint.

TEKST FRIDA NOORDZIJ

22 KINDEROPVANG | april 2019

Stefanie heeft een bijzondere aanpak bij

het lesgeven aan bso-kinderen. Creativi-

teit is volgens haar veel belangrijker dan

fraaie werkjes in elkaar knutselen. ‘Ik heb

lesgegeven in röntgentechniek en ontdek-

te dat je iets beter begrijpt als je het beel-

dend maakt. Kijken en denken in beelden

helpt kinderen bij alle vormen van leren,

ook als je de wetten van rekenen en na-

tuurkunde wilt begrijpen. Hoe ziet het

eruit, hoe steekt het in elkaar, wat doen

materialen? Gebruik creativiteit om een

bruggetje te maken naar techniek en

kennis.’

TIP 1: RECYCLE!Een uitgangspunt bij de activiteiten van

Stefanie is recyclingmateriaal. ‘We moe-

ten zuinig zijn op onze grondstoffen.

Gelukkig wordt iedereen zo langzamer-

hand wakker. Je kunt de mooiste dingen

maken en veel technieken toepassen met

restmaterialen.’ Ze legt zelf het accent op

gerecycled plastic, vanwege de plasticver-

vuiling in de wereld. Denk aan oude vi-

deobanden, flessendoppen en restanten

tricotdraden uit de textielindustrie. De

resultaten zijn spectaculair. Zo maakte

Stefanie samen met kinderen een reus-

achtig schilderij van Vincent van Gogh

na: van 1000 plastic zakken!

TIP 2: GEBRUIK KLEURKleuren maken taken eenvoudiger. Een

voorbeeld. Voor het WK Zeilen een paar

jaar geleden maakte Stefanie met een

groep kinderen 500 sleutelhangers van

gerecycled tricotdraad. ‘Kinderen vanaf

vier jaar leerden hiervoor knooptechnie-

ken. Je doet dat in stappen. Ik gebruikte

draad van verschillende kleuren, die de

kinderen over elkaar moesten leggen.

Rood over wit, wit over geel. Vervolgens is

het probleem: hoe houd je dat vast? Dan

leer je dat één hand vasthoudt en met de

andere hand de draad er over legt. Stap

voor stap bedenk je oplossingen en voeg

je vaardigheden toe.’

TIP 3: MAAK HET GROTERSoms is de fijne motoriek van ongeoefen-

de kinderhanden nog niet optimaal. De

oplossing: maak het werkstuk groter. Ste-

fanie geeft als voorbeeld de klassieke

muizentrap (stroken papier steeds haaks

over elkaar vouwen). ‘Een leuke opdracht,

goed voor je technisch inzicht. Met smalle

strookjes is het lastig, maar met bredere

stroken papier een stuk gemakkelijker en

duidelijker. Neem ook hier verschillende

COLOURS OF LIFE

CREATIEF MET RECYCLING-MATERIAALJe bent geen creabea? Geen paniek, elke pedagogisch mede-werker kan leuke, creatieve projecten van de grond tillen. Ste-fanie van Heusden was vroeger röntgenlaborant; nu gebruikt ze haar technologie-achtergrond voor workshops aan pm’ers en kinderen op de bso. Doel: creatief aan de slag met recy-clingmateriaal. ‘Kinderen kunnen veel meer dan je denkt. Het zijn super denktankjes.’

TEKST CARLA OVERDUIN

‘Een 4-jarige kan veel meer dan je denkt’

WIE IS STEFANIE?Stefanie van Heusden (52) kreeg creativiteit met de paplepel inge-goten. Haar moeder gaf handen-arbeid op basisscholen; ook zij gebruikte graag kostenloos mate-riaal. Stefanie was röntgenlabo-rant en praktijkbegeleider van hbo-leerlingen, maar na een ern-stig ongeluk moest ze haar loop-baan omgooien. Ze geeft nu workshops techniek en design op basisscholen en bso’s, zowel aan kinderen als pedagogisch profes-sionals. Samen met collega Gabri-elle Wouters van Talentgroep Technisch Talent geeft ze ook les aan hoogbegaafde kinderen die extra uitdaging nodig hebben. www.coloursoflife.nl

KINDEROPVANG | april 2019 23

kleuren, zodat je steeds een andere kleur

vouwt. Leer de kinderen kijken. Laat bij-

voorbeeld zien dat het schaduwvlak net

een andere kleur lijkt. Los problemen op.

Is het lastig om vast te houden? Misschien

kan je iets zwaars op de muizentrap leg-

gen tussen het vouwen door.’

TIP 4: NOOIT FOUTStefanie aarzelt niet om kinderen inge-

wikkelde vaardigheden te leren zoals

haken en weven. ‘Kinderen kunnen veel

meer dan je denkt. Ook dit moet je stap

voor stap doen. Leer ze eerst om een

haakpen vast te houden. Weef je met

videotape, verstevig dan het puntje met

plakband. Houd rekening met leeftijds-

verschillen en een korte spanningsboog.

Bij het weven doen de jongsten de simpe-

le dingen en de oudere kinderen de inge-

wikkelde. En: niets is fout. Zeg nooit:

“Haal maar uit”. Dat ontmoedigt. Het gaat

om het leren, oefening baart kunst.’

TIP 5: NIET TE VOORZICHTIG

Laat kinderen met gereedschappen wer-

ken. ‘Bso’s en scholen doen dat nauwe-

lijks. Jammer, want kinderen leren ervan.

We maken alles te veilig.’ Als je bang bent

voor verwondingen, zorg dan voor meer

begeleiding en bedenk samen veilige

oplossingen. ‘Een plastic fles waar een

gaatje in moet worden geprikt is een stuk

steviger in een verstekbak en een hand-

boortje werkt veiliger dan een schaar.

Begeleid moeilijkere taken een-op-een.

En natuurlijk prikt er weleens iemand

in z’n vinger, maar die heeft dan wel die

ervaring: een schaar kan pijn doen.’

TIP 6: HET DRAAIT NIET OM HET RESULTAATStefanie merkt dat kinderen gefrus-

treerd raken als hun werk niet perfect is.

‘Alles in ons leven is tegenwoordig vol-

maakt. We zien nauwelijks nog hand-

werk waarbij kleine foutjes geaccepteerd

zijn. Daardoor denkt een kind dat elk

creatief resultaat perfect moet zijn. Maar

creativiteit draait om het proces. Het doel

>

is niet ‘mooie kunst’, maar om beeldend te

leren kijken en technieken te oefenen. Be-

gin bij stap één: hoe zit iets in elkaar, hoe

voelt een materiaal? Pas daarna ga je er

mee werken. Waarom dit zo belangrijk is?

Wie snapt waar dingen vandaan komen,

kan ook nieuwe dingen bedenken en

materialen op andere manieren toe-

passen.’

24 KINDEROPVANG | april 2019

Een paar maanden geleden liep ik in

Amsterdam langs een kindercentrum.

Kleurige verfhandjes van kinderen ston-

den op de ramen. Het centrum was dicht

en ik kon het niet nalaten om even naar

binnen te spieken. Ik zag dat ze in de weer

waren geweest met het knutselen van

kerstbomen. Negen bijna identieke

boompjes hingen aan een waslijn bij de

muur.

KANT-EN-KLARE KNUTSEL-WERKJESIk heb ondertussen heel veel kindercentra

mogen bezoeken in binnen- en buiten-

land. Dat vind ik altijd heel leuk, maar

vooral leerzaam. Wanneer ik op bezoek

ga, lees ik vooraf altijd wat er in het peda-

gogisch beleid staat over de creatieve

ontwikkeling. Interessant om te zien dat

dit op papier allemaal erg op elkaar lijkt,

terwijl de centra er heel anders uit zien.

Ook vind ik het boeiend om bijvoorbeeld

te lezen dat Reggio Emilia de inspiratie-

bron is om vervolgens tijdens het bezoek

kant-en-klare knutselwerkjes en spelma-

teriaal te zien. Hoe komt dat?

STOFLAAGBeleidsmedewerkers en hoger manage-

ment zeggen vaak dat ze het (creatief)

beleid flexibel willen houden. Er moet

ruimte zijn voor eigen keuzes die aanslui-

ten bij het kindercentrum en de buurt.

Maar uit gesprekken over het creatief

beleid met de locatiemanagers komt naar

voren dat zij zich belemmerd voelen door

besluiten van het hoger management of

de inspectie. Pedagogisch medewerkers

ervaren dat ze niets meer mogen en dat er

niet naar ze geluisterd wordt. Wanneer ik

dit hoor, begrijp ik best dat dit uiteindelijk

kan leiden tot identieke knutselwerkjes

aan een lijntje. Pm’ers weten niet meer

wat er van ze verwacht wordt en ze gaan

hun eigen regels volgen. Ze raken niet

meer geïnspireerd door het werk en gaan

zich ondergewaardeerd voelen.

Zo ontstaat er langzaam een ‘stoflaag’

over een kindercentrum of zelfs over een

hele organisatie. Die stoflaag kan steeds

dikker worden en uiteindelijk een be-

klemmende zware deken worden. Dat

belemmert mensen om het beste uit zich-

zelf te halen en hun creatief vermogen in

te zetten: niet goed voor het kind en ook

niet voor het bedrijf.

NIEUWE ENERGIEHet is niet altijd even gemakkelijk, maar

samen moet je werken aan het verwijde-

ren van die denkbeeldige stoflaag of de-

ken. Zo kunnen er weer mooie dingen en

initiatieven ontstaan.

Hoe dik is de stoflaag in jullie centrum

serieCreativiteit

CREATIEF BELEIDIn het pedagogisch beleid staat vaak netjes hoe we de creatieve ontwikkeling van kinderen willen stimuleren. Toch maken we nog te vaak kant-en-klare knutselwerkjes. Hoe komt dat? En hoe kan het anders? Nicole de Beer van Creative like kids vertelt het in deze serie van 4 artikelen over creativiteit. Dit is deel 2.

TEKST NICOLE DE BEER FOTO´S PIXABAY

KINDEROPVANG | april 2019 25

(organisatie)? Neem het onderwerp eens

mee in een vergadering of breng het in als

rondvraag. Maak het bespreekbaar en laat

het weer bruisen en borrelen van nieuwe

creatieve energie.

CREATIVE LIKE KIDS VERSTERKT DE CREATIEVE ONTWIK-

KELING VAN KINDEREN, ZODAT ZIJ KUNNEN UITGROEIEN

TOT CREATIEVE VOLWASSENEN. MOMENTEEL WORDT ER

HARD GEWERKT AAN HET CREATIEF CURRICULUM VOOR

DE KINDEROPVANG. DIT IS EEN DIGITALE LEEROMGE-

VING VOOR BESTUUR, MANAGERS EN PEDAGOGISCH ME-

DEWERKERS, GERICHT OP DE CREATIEVE ONTWIKKE-

LING VAN HET KIND. KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP

CREATIVELIKEKIDS.COM.

ACTIVITEIT– LAPPENDEKEN

BENODIGDHEDEN• Oude kleding en lappen stof• Naaimachine• Naald en draad• Wol• Breipennen• Scharen• Liniaal• Stofkrijt of alternatief• Eventueel andere materialen om tot de lappendeken te

komen.

LEEFTIJDDeze activiteit is vooral geschikt voor bso-kinderen, maar voor de kleintjes kun je makkelijk alternatieven verzinnen. Voor de allerkleinsten is het aanbieden van diverse lapjes al een activiteit. Zo kunnen ze de verschillende materialen en structuren voelen. Voor de peuters kun je de lapjes stof aanbieden in de bouwhoek.

OUDERS BETREKKENVraag om oude kleding en lappen stof. Laat deze brengen, meenemen of haal het op met een groepje kinderen.

DE ACTIVITEIT & BEGELEIDINGSTIPS• Vertel een verhaaltje aan de kinderen: ‘Vannacht had ik

het een beetje koud. En toen dacht ik: zou het niet leuk

zijn om samen een deken te maken? Ik heb dat nog nooit gedaan. Jullie?’ Maak ook tijd voor de verhalen van de kinderen.

• Wat heb je nodig om een deken te maken? Samen met de kinderen bedenk je wat je nodig hebt. Verzamel ver-volgens de materialen die je hebt en kunt vinden. Hoe kun je met al die oude kleding, lapjes stof enzovoort een deken maken? Introduceer de term lappendeken en daar-na ook de naaimachine. Wie weet wat het is en hoe het werkt? De kinderen zullen de naaimachine misschien nog niet direct gebruiken, maar het kan ze wel motiveren om mee te doen aan het project.

• Tijd om aan de slag te gaan. De kledingstukken worden in lapjes van 15x15cm geknipt. Misschien zijn er ook kinde-ren die zulke lapjes kunnen breien? Uiteraard zullen be-ginnende breiers 5x5 cm al uitdagend vinden. Begin dan daarmee en maak dan eventueel ook de geknipte lapjes op dit formaat. Laat de kinderen zelf het materiaal kiezen dat ze willen gebruiken voor hun stukje lappendeken.

• Wanneer alle lapjes klaar zijn, maken de kinderen samen een patroon. Hoe gaat de lappendeken eruit zien? Laat de kinderen de lapjes op de grond leggen en maak er een foto van. Als er genoeg tijd is kun je ook (samen) de de-ken aan elkaar naaien. Introduceer de naaimachine nog-maals. Hoe werkt het? Waar moet je op letten? De kinde-ren die het kunnen, mogen allemaal een paar lapjes aan elkaar maken volgens het patroon.