Randmeerconcertbrief Seizoen 2011/12 nr. 11

Concert zaterdag 17 maart 2012Rubens Quartet

Oude Kerk Ermelo

Programma 17 maart 2012

Over de musici

Toelichting door Anne de Vries

Contactadressen en concertlocaties

Agenda seizoen 2011/2012

2

3-4

5-8

9

10

Inhoud

1

11e Randmeerconcert - seizoen 2011/2012zaterdag 17 maart 2012 20.00 uur

Oude Kerk Ermelo

Rubens Quartet

Sarah Kapustin - viool, Tali Goldberg - vioolRoeland Jagers - altviool, Joachim Eijlander - cello

Henri Dutillieux Ainsi la Nuit (1976-1977)(1916-heden) 1. Nocturne 2. Miroir d'espace 3. Litanies 1 4. Litanies 2 5. Constellations 6. Nocturne 2 7. Temps suspendu

~pauze~

Franz Joseph Haydn Die sieben letzen Worte unseres Erlösers am Kreuze (1785-1787)(1732-1809) 1. L'Introduzione. Maestoso ed adagio 2. Sonata I. Largo - Pater dimitte illis, non enim sciunt, quid faciunt! 3. Sonata II. Grave e Cantabile - Amen dico tibi: hodie mecum eris in Paradiso! 4. Sonata III. Grave - Mulier, ecce filius tuus, et tu, ecce mater tua! 5. Sonata IV. Largo - Eli, Eli, lama asabthani? 6. Sonata V. Adagio - Sitio! 7. Sonata VI. Lento - Consumatum est! 8. Sonata VII. Largo - Pater! In manus tuas commendo spiritum meum 9. Il Terremoto. Presto con tutta la forza

12

Over de musici 1/2

3

Het Rubens Quartet - van origine Nederlands/Amerikaans/Israëlisch - heeftzich sinds de oprichting in 2000 ontwikkeld tot een van de meest vooraan-staande strijkkwartetten van Nederland. Het kwartet, opgeleid in de rijkeEuropese strijkkwartetcultuur, verbindt de rijkdom van het bekende met devernieuwende kracht van het onbekende, immer met artistieke diepgangals uitgangsbasis. Het kwartet heeft inmiddels een grote naam verkregenin binnen- en buitenland en wordt geroemd om zijn warme toonvorming,gepassioneerde uitvoering, fijngestileerde nuances in klank en dynamieken een schier volmaakt samenspel.

Naast een uitgebreide concertpraktijk met een klassieke programmering,combineert het Rubens Quartet Haydn met Dutilleux, Sjostakovitsj metRoukens en legt het dwarsverbanden bloot in themaconcerten. Het kwartetdanst en laat dansen op klassieke en moderne strijkkwartetten, verbindttaal met traditionele en hedendaagse composities, initieertmuziektheatervoorstellingen en speelt samen met de oude en nieuwegeneratie kamermusici van topniveau.

Het kwartet trad op met het Borodin Quartet, met Liza Ferschtman en metGwyneth Wentink, creëerde muziekdanstheatervoorstellingen metchoreografe Aafje Franken, verbond samen met regisseur Dick Hauserliederen van Sjostakovitsj op theatrale wijze met de huidige migratie-problematiek, liet Jochem ten Haaf en Loes Luca de muziek in woordenvangen en werkte intensief samen met hedendaagse componisten als LouisAndriessen, Sofia Gubaidulina en György Kurtág.

Het Rubens Quartet studeerde drie jaar fulltime aan de Nederlandse StrijkKwartet Academie en rondde daarna zijn studie cum laude af aan de HannsEisler Hochschule in Berlijn. Tijdens deze studies werd het kwartet intensief begeleid door wereldberoemde internationale kamermuziekspecialisten,waaronder de leden van het Amadeus en Juilliard Quartet. Daarnaast was het Rubens Quartet tweemaal quartet-in-residence aan de Britten-PearsSchool in Aldeburgh (UK), werd het uitgenodigd voor het Gergiev Festival en had het de afgelopen jaren een residency bij het Festival International deQuatuors à Cordes du Luberon (F). Het kwartet behaalde prijzen op nationale en internationale strijkkwartetconcoursen en treedt veelvuldig op inbinnen- en buitenland.

Het Rubens Quartet prijst zich erg gelukkig met de zeer mooie instrumenten van het Nationaal Muziek Instrumenten Fonds (NMF). De instrumenten zijnwekelijks op diverse podia in Nederland en daarbuiten te horen. De instrumenten zijn gebouwd door Italiaanse meestervioolbouwers, niet allemaal evenbekend, maar zonder uitzondering hoogstaand in kwaliteit.

(De altviool en cello zijn gebouwd door relatief minder bekende vioolbouwers uit Napels en Padua, namelijk Pistucci en Chiocchi, die in kwaliteit nietonderdoen voor de meest bekende. De prachtige viool van Sarah is gebouwd door Rogeri uit Brescia, (over bekende namen gesproken).

In een strijkkwartet komen deze Italiaanse instrumenten bijzonder goed tot zijn recht, ze hebben de unieke kwaliteit om als solo-instrument te kunnenklinken en toch perfect te mengen met de andere instrumenten. De stralende warme klank is voor het Rubens Quartet dagelijks een grote inspiratiebronom zich steeds verder te verdiepen in verschillende samenklanken en muzikale kleuren. Het NMF steunt het kwartet al tien jaar lang.

Over de musici 2/2

Sarah Kapustin (1981) is geboren in Milwaukee, Wisconsin, Sarah Kapustins muzikale activiteiten brachten haar reeds naar Noord-Amerika, Europa,Azië en Australië, in uitvoeringen als soliste en in kamermuziek.

Ze heeft gesoleerd bij orkesten als het Milwaukee Symphony Orchestra, de Juilliard Symphony, de Pasadena Symphony, en de Vogtland Philharmonie.Sarah heeft prijzen en eervolle vermeldingen behaald tijdens talrijke concoursen. Recentelijk won ze de eerste prijs van het Internationaal Concours vanMarkneukirchen 2007, wat zal resulteren in solo-optredens in heel Duitsland en een radio-opname. Sarah heeft opgetreden in zalen als Alice Tully Hall,Carnegie Hall en Sala Nezahualcoyotl (Mexico City), en ze nam deel aan masterclasses bij Joshua Bell, Midori, Leonidas Kavakos en William Preucil.

Als geïnspireerd kamermuzikante was Sarah te gast op verschillende festivals, zoals Giverny Hors Les Murs (F), Sarasota en Marlboro Music Festival(USA), waar ze samenspeelde met muzikale persoonlijkheden als Claude Frank, Joseph Silverstein, David Soyer en Kim Kashkashian. Sarah was lid vanhet Atlas Trio en van het Dubinsky Kwartet, prijswinnaar van de Fischoff en Coleman Chamber Music Competitions. Sarah’s affiniteit met hedendaagsemuziek bracht haar in contact met belangrijke componisten als Henri Dutilleux, Kryzstof Penderecki en Ned Rorem, met wie ze aan hun eigencomposities mocht werken. Sinds een aantal jaren vormt Sarah een vast duo met pianiste Jeannette Koekkoek, met wie ze de complete vioolsonates vanBeethoven uitvoerde in Italië en de VS. Onlangs is van het duo de integrale cd-opname van deze sonates verschenen bij het label Et'cetera/Olive.

Tali Goldberg (1978) is geboren in Amerika. Ze begon al vroeg met het bespelen van viool. Ze heeft onder andere les gehad van Isaac Malkin, LeviaHofstein, Artur Zisserman en Prof Yfrah Neaman.Ze studeerde aan de Thelma-Yellin School of Arts waar ze ook de leiding had over het symfonie orkest van de school. Ze haalde verder ook haar B.A.aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen. Hier leidde ze ook het Guidhall Chamber Orchestra. Ze was lid van het Etive Ensemble. Ditensemble won diverse prijzen en trad door heel Engeland op. Het kwartet speelt onder andere in Isreal, Europa en de VS. Ze speelde verder in het Tel Aviv Soloists ensemble en is meerdere malen gast geweest van het Swedish Camarata Nordica.Tali Goldberg woont sinds kort in Amsterdam. Ze is opgeleid aan o.a. de Londense Guildhall School, en heeft een jarenlange strijkkwartetervaringopgedaan in het voormalige Israel Contemporary String Quartet. Met veel succes hebben wij opgetreden in twee festivals in Zuid-Frankrijk.

Roeland Jagers (1980) begon op zesjarige leeftijd met vioolspelen en had tot 1995 les van Heleen Koppe aan de Eindhovense Muziekschool. Daarnaging hij altviool studeren aan het Brabants Conservatorium in Tilburg. Zijn docenten daar waren Gisella Bergman (vooropleiding) en Ferdinand Erblich.In 2001 behaalde Roeland het diploma Uitvoerend Musicus met onderscheiding. De vervolgstudie Tweede Fase bij Vladimir Mendelssohn werd, eveneensmet onderscheiding, in 2004 voltooid aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Roeland volgde masterclasses bij o.a. Ervin Schiffer, Wolfram Christ,Nobuko Imai, Milan Skampa en Lars Anders Tomter. Hij maakte als solo-altist deel uit van het Nationaal Jeugd Orkest en remplaceerde o.a. in HetBrabants Orkest en het Nederlands Kamer Orkest. Solistisch concerteerde hij met diverse Nederlandse ensembles. In kamermuziekverband maakte hijverschillende buitenlandse concertreizen, o.a. met de pianist Igor Roma. Behalve altviool studeerde Roeland ook piano aan het Brabants Conservatoriumwaarvoor hij in 2003 zijn diploma Uitvoerend Musicus behaalde.

Joachim Eijlander (1975) kreeg vanaf zijn negende jaar celloles bij Jan Hollinger. Hij studeerde vanaf 1997 bij Elias Arizcuren aan het conservatoriumvan Utrecht en kreeg ook lessen van Lenian Benjamins. In 2002 behaalde hij zijn Tweede Fase diploma. Daarna kreeg hij lessen van Antonio Meneses,Clemens Hagen en Laurentiu Sbarcea. Tijdens zijn studie speelde Joachim solistisch met het conservatoriumensemble en was hij regelmatig aanvoerdervan de cellogroep van het conservatoriumorkest. Ook was hij aanvoerder van de celli in het Erasmus Chamber Orchestra, een Europees orkest vanconservatoriumstudenten. Zijn voorliefde voor kamermuziek uitte zich in deelnames aan internationale kamermuziekfestivals. In dit kader speelde hijmet pianiste Daria Hovora in het ‘Festival plus Six 2000’ te Parijs. Voorts speelde hij samen met onder anderen violist Charles-André Linale en met depianisten Paolo Giacometti en Klara Würtz in het Concertgebouw te Amsterdam.

4

In de Fransman Henri Dutilleux, in 1916 geboren in Angers, ontmoeten we eenvan de grootste componisten uit de tweede helft van de 20e eeuw en - tot dusver -het eerste decennium van de 21e eeuw. Hij heeft zijn wortels in de rijke traditie vanRavel, Debussy en Roussel, maar zijn stijl is hoogst persoonlijk en uniek, en ver-toont een dynamische ontwikkeling in de loop van zijn componistenloopbaan. Ditkomt mede doordat hij voortdurend communiceert met de culturele ontwikkelingenbinnen en buiten de grenzen van zijn eigen vakgebied. Daarbij paart hij zijn oor-spronkelijke creativiteit en zijn ambachtelijke vaardigheden aan een hoge mate van

kritisch zelfbewustzijn. Het resultaat iseen oeuvre om van te watertanden: eenreeks composities in uiteenlopende gen-res waarmee hij de muziekgeschiedenisreeds tijdens zijn leven heeft verrijkt.Dat blijkt ook uit de internationale waar-dering die hem telkens weer ten deelvalt. De groten onder de groten - com-ponisten, dirigenten, instrumentalisten,zangers - hebben hem van opdrachtenvoorzien, en hij ontving een indrukwek-kend aantal prijzen en onderscheidin-gen.

Als jonge man begon Dutilleux zijn studie muziekwetenschappen en piano in Douai(Frans Vlaanderen), alvorens naar het Conservatoire de Paris over te stappen. Daarvolgde hij van 1933 tot 1938 klassen in harmonie en contrapunt, compositie enmuziekgeschiedenis. In 1938 won hij met zijn cantate ‘L'anneau du roi’ de Prix deRome. Zijn studie in Rome werd abrupt afgebroken door het uitbreken van deTweede Wereldoorlog. Hij keerde terug naar Parijs en werkte daar vanaf 1940 alspianist, arrangeur en muziekleraar, tot hij in 1942 dirigent van het koor van de Pa-rijse Opera werd. Van 1945 tot 1963 was Dutilleux Hoofd Muziekproducties vanRadio France.Van 1961 tot 1970 was Dutilleux Professeur de Composition aan de École Normalede Musique van Parijs. Hij werd in 1970 benoemd tot staflid van het ConservatoireNational Supérieur de Musique. Bij het Tanglewood Festival 1995 en 1998 was hij‘composer in residence’. Hij heeft in zijn loopbaan als docent diverse Franse, Engel-se en Noord-Amerikaanse componisten opgeleid.

De muziek van Dutilleux zet de traditie van voorgaande Franse componisten voort:Claude Debussy, Maurice Ravel. Maar hij is ook duidelijk beïnvloed door Béla Bartóken Igor Stravinsky. Met het naoorlogse serialisme had hij een haat-liefde verhou-ding. Hij besteedde altijd aandacht aan de ontwikkeling van eigentijdse muziek, enhij gebruikte ook seriële elementen in zijn eigen composities, maar hij kritiseerdede tamelijk radicale, soms zelfs intolerante intenties van deze beweging. Dutilleuxwas wars van het dogmatisme en het autoritaire gedrag dat hij erin ontwaarde.

Als onafhankelijke componist verzette hij zich er altijd tegen met welke school danook te worden geassocieerd. Zijn grote kracht is dat hij de tradities van vroegerecomponisten, vermengd met de vernieuwingen uit het tijdperk na de Tweede We-reldoorlog, als organische elementen wist te integreren in zijn eigen, sterk per-soonlijke stijl. Ook vallen er jazzecho’s in zijn muziek te beluisteren, bijvoorbeeldin de vorm van de veelvuldige syncopische ritmes.

Andere kenmerken zijn, naast zeer verfijnde orkestrale weefsels, een voorkeurvoor atonaliteit en modaliteit boven tonaliteit, het gebruik van orgelpunten alsatonale tooncentra en ‘omgekeerde variatie’. Met dit laatste wordt bedoeld dat eenbepaald thema niet onmiddellijk geëxponeerd wordt, maar pas geleidelijk aan hetlicht komt. Het verschijnt pas in zijn complete vorm na een paar gedeeltelijke,tentatieve exposities.Tot slot is opvallend dat Dutilleux’s muziek sterk gestructureerd is en symmetrischopgebouwd. Dit komt niet alleen tot uiting in de uitwendige vorm van het stuk, deverhoudingen tussen de delen, of in de ruimtelijke opstelling van de verschillendeinstrumenten, maar het blijkt ook uit de muziek zelf. Thema’s, harmonieën enritmes spiegelen zich, vullen elkaar aan of stellen zich tegenover elkaar. Een pas-sage kan voortkomen uit een symmetrische figuur van noten op een stuk papier,om daarna pas muzikale inhoud te krijgen. Dutilleux houdt dan ook van symmetri-sche muzikale figuren als palindromen (spiegelzinnen) of waaiervormige frasen.

Dutilleux’s scheppingen staan vaak onder invloed van anderekunstuitingen. Hij put uit de schilderkunst, bijvoorbeeld Vincentvan Gogh - en uit de literatuur: Charles Baudelaire en MarcelProust. Zijn betrokkenheid op de concepten van ‘tijd’ en ‘geheu-gen’ blijkt uit expliciete citaten uit het werk van Béla Bartók, Ben-jamin Britten en Jehan Alain; ze komt ook naar voren in kortetussenspelen, de ‘parenthèses’ (haakjes) die reeds genoteerd ma-teriaal herhalen of elementen aankondigen die verderop volledigtot bloei komen.

In zijn sterke hang naar artistieke integriteit heeft Dutilleux zijn eigen werk altijduiterst kritisch bekeken. Hij schaaft het vele malen bij, herschrijft het desnoodsherhaaldelijk - en hij keurt het ten slotte af als het niet aan zijn eigen hoge stan-daard voldoet.

Toelichting 1/4

5

Henri Dutilleux schreef zijn ‘Ainsi la nuit’ in 1976, in opdracht van de Kousse-vitzky Foundation, het belangrijke fonds dat de grote dirigent Sergei Koussevitzkyin 1942 had opgericht ter nagedachtenis van zijn echtgenote en dat een reeks mijl-palen in de muziekgeschiedenis zou slaan. Het was de bedoeling dat het befaamdeJuilliard String Quartet zijn nieuwe creatie ten doop zou houden.

Alvorens aan het componeren te beginnen, besteedde Dutilleux enige tijd aan devalstrikken van het kwartetspel. Sinds zijn studietijd aan het Conservatorium vanParijs had hij geen pogingen meer ondernomen in de richting van een compositievoor strijkkwartet. Bij deze voorbereidingen maakte hij dankbaar studie van de ZesBagatellen van Anton Webern uit 1913 - hij verklaarde later dat deze hem buiten-gewoon op weg hadden geholpen. Daarnaast hield hij ook de Lyrische Suite vanAlban Berg uit 1926 voor ogen, evenals het strijkkwartettenoeuvre van Ludwig vanBeethoven en Béla Bartók. Dutilleux maakte om te beginnen een paar schetsen, alsoefening voor effectief schrijven voor strijkkwartet. Vervolgens zond hij drie afge-ronde stukken ter beoordeling naar het Juilliard String Quartet. Deze stukken, totstand gekomen in 1974, gaf hij de titel ‘Nuits’. Ze bevatten materiaal dat hij zougebruiken in de definitieve versie van ‘Ainsi la nuit’.

Dutilleux voltooide ‘Ainsi lanuit’ in 1976. Het werk werdop 6 januari 1977 in Parijs inpremière gebracht - niet doorhet Juilliard String Quartet,maar door het Quatuor Par-renin. Dit kwartet, in 1942opgericht door de Franse vio-list Jacques Parrenin, had zichaltijd al sterk gemaakt voormoderne muziek, vooral dievan de Tweede Weense

School. Het Juilliard String Quartet speelde de compositie op zijn beurt voor heteerst op 13 april 1978, in de Library of Congress te Washington D.C.

De definitieve versie heeft zeven delen, met vier ‘parenthèses’, ‘haakjes’, als ver-bindende schakels tussen de eerste vijf delen. Dutilleux had de gewoonte om deverschillende delen van zijn werken een titel, een naam te geven - zo ook in ditgeval. De zeven delen van ‘Ainsi la nuit’ zijn:1. Nocturne I - Nocturne I 2. Miroir d'espace - Ruimtespiegel3. Litanies I - Klaagzangen I 4. Litanies II - Klaagzangen II5. Constellations - Sterrenbeelden 6. Nocturne II - Nocturne II7. Temps suspendu - Uitgestelde tijd.

De functie van de ‘parenthèses’ is om elementen te herhalen die al eerder in het stuk gebruikt zijn en om nieuwe fragmenten te introduceren die verderop volledig ontwikkeld zullen worden.

Daarom wordt ‘Ainsi la nuit’ vaak geassocieerd met de idee van ‘geheugen’. Elkdeel brengt zijn eigen speciale effect naar voren: pizzicati, glissandi, harmonieën,extreme registers, contrasten in dynamiek. Zo ontstaat een lastig maar fascine-rend geheel, waarvan de onderdelen zonder onderbreking in elkaar overgaan.

Enkele kenmerken van Dutilleux's latere werken zijn reeds te vinden in ‘Ainsi lanuit’. Het gaat om zijn ‘waaiervormige’ schrijfwijze, de aanduiding van drieklankenin een overigens atonaal werk, en de verwantschap van sommige melodielijnenaan de klankkleur van het Gregoriaans.

Dutilleux's ‘waaiervormige’ schrijfwijze kan men zich het beste voorstellen doorzich een pianocompositie in te denken waarin de plaatsing van de vingers eenspiegelbeeld van de twee handen vormt. In ‘Ainsi la nuit’ wordt dit klankbeeld totstand gebracht door de stemmen van de vier strijkinstrumenten. Verscheideneandere stukken van Dutilleux uit de tijd van ‘Ainsi la nuit’ laten eveneens dezeschrijfwijze zien.

Daarnaast is gebleken dat in enkele van zijn latere werken een drieklank wordtneergezet in het verloop van het stuk, en wel door een uitgekiende nadruk op in-dividuele tonen. In ‘Ainsi la nuit’ wordt een D gr.t. geschetst doordat de drie op-eenvolgende tonen van de drieklank ieder voor zich in een afzonderlijk deel hetcentrale element vormen.De D krijgt zijn nadruk in de introductie, terwijl F de belangrijkste toon is in hetvierde deel, ‘Litanies II’. Tot slot is A de kerntoon in ‘Constellations’, het hoogte-punt van het stuk.

Dutilleux heeft zelf in zijn eigen notitie over ‘Ainsi la nuit’ gewezen op de invloedvan het Gregoriaans, namelijk in ‘Nocturne I’ en in de openingsmaten van ‘LitaniesII’.

“Dans cette période, les valeurs rythmiquessont très relatives - Il ne faut donc pas les con-sidérer d’une manière trop stricte”…Sic!

Een prachtige film over het strijkkwartet ‘Ainsi la nuit’, met de componist in de hoofdrol, is tezien op internet (Télé Nord Pas-de-Calais). De link luidt:http://www.wikinorpa.com/medias/detailstatic.aspx?INSTANCE=EXPLOITATION&RSC_BASE=TLNP&RSC_DOCID=AINSI_LA_NUIT_HENRI_DUTILLEUX

Toelichting 2/4

6

Musica instrumentale sopra le 7 ultime Parole del nostro Redentore incroceInstrumentale muziek bij de 7 Laatste Woorden van onze Verlosser aan het kruis(1787)

Het ontstaanFranz Joseph Haydn was reeds een internationaal gelauwerde componist, toen hijtegen het eind van 1785 (of in de loop van 1786) een belangrijke opdracht uitSpanje kreeg. Don José Sáenz de Santa María, markies van Valde-Ínigo (1738-1804), kanunnik van de kerk van Santa Cueva, vroeg hem zuiver orkestrale muziekte schrijven bij de plechtigheid van de Zeven Kruiswoorden. Het is niet onmogelijkdat Luigi Boccherini, die in die dagen in Spanje werkzaam was en een grote bewon-dering voor Haydn koesterde, hem bij de markies had aanbevolen.

De Santa Cueva was gebouwd in de grot onder de parochiekerk van Santo Rosarioin Cádiz en gedecoreerd op kosten van de kanunnik. Het was de gewoonte om iederjaar op Goede Vrijdag een oratorium uit te voeren bij de speciale viering die in dezekerk gehouden werd; dus niet in de kathedraal van Cádiz, zoals Haydns biograafGeorg August Griesinger jaren later abusievelijk in het voorwoord tot de vocale ver-sie noteerde.

Haydn had Griesinger erop gewezen dat het effect van de entourage indrukwekkendmoet zijn geweest. De muren, ramen en zuilen van de kerk waren voor de gelegen-heid bekleed met zwarte stof, er hing in het gewelf slechts één brandende lamp diehet geheiligde duister verlichtte; om klokslag twaalf uur ’s middags gingen de deu-ren op slot en de muziek begon. De bisschop beklom de kansel, sprak het eersteKruiswoord uit en hield er een meditatie over. Daarna kwam hij de kansel af omvoor het altaar op de grond vooroverliggend in gebed te gaan. Deze zwijgende on-derbreking werd gevuld met muziek. Vervolgens stond de bisschop weer op, enherhaalde zich deze gang van zaken bij elk volgend Kruiswoord, tot zes keer toe.Iedere keer klonk na de korte preek opnieuw muziek.Haydns compositie moest passen in deze sequentie, ook en vooral wat tijdsduurbetreft.Zijn antwoord op de opdracht bestond uit zeven langzame orkestrale stukken, voor-afgegaan door een Introduzione en afgesloten met een Presto dat de aardbeving bijJezus’ dood moest verbeelden.Het werk is dan ook wel bekend onder de titel ‘7 sonate con’un introduzione ed alfine un terremoto’.Deze oorspronkelijke versie had een ongebruikelijk grote bezetting: verdubbeldehoutblazers, 4 hoorns, 2 trompetten, 2 pauken en strijkers.

Haydn vertelde achteraf dat het hem niet was meegevallen om zeven langzamedelen te componeren - adagio’s, lento’s - die allemaal even lang zouden duren endie luisteraar niet verveelden. De waardering van de zijde van zijn opdrachtgeverwas er niet minder om en kwam op een bijzondere manier tot hem: na enige tijdarriveerde uit Spanje een chocoladetaart gevuld met goudstukken.

De geschiedenisDe eerste uitvoering in Cádiz, opGoede Vrijdag 6 april 1787, wasniet de feitelijke première. Voor-dien hadden namelijk al uitvoerin-gen plaatsgevonden in Wenen - inhet paleis van Prins Auersperg - enin Bonn, beide in maart van datjaar.Enkele maanden later vond eenherhaling plaats ten huize vanGraaf Walsegg, de latere opdracht-gever van het Requiem van Mo-zart. Hier bleef het niet bij, ook alomdat het werk Haydn zelf bezigbleef houden.Op 7 juli 1787 maakte de invloed-rijke Weense uitgever Artaria opeen en dezelfde dag de publicatiebekend van maar liefst drie ver-sies: de oorspronkelijke orkestralepartituur, het door Haydn zelf ver-vaardigde arrangement voor strijk-kwartet (‘Opus 51’) en eenpianoversie die niet van Haydnseigen hand was maar waarvoor hijwel zijn fiat had gegeven. Artaria

gaf vervolgens de verschillende delen afzonderlijk uit. De oorspronkelijke orkest-versie werd pas in 1959 teruggevonden. Tot die tijd moest men het dus doen metde strijkkwartetversie of het oratorium dat Haydn in 1796 tot stand had gebracht -een grootse versie voor vier solisten, koor en orkest - en in 1801 onder de beken-de Duitse titel had doen uitgeven: ‘Die sieben Letzte Worte unseres Erlösers amKreuze’. Vermeldenswaard is nog dat ‘Le 7 ultime Parole’ reeds in 1793 in Amerikawerd uitgevoerd.

Toelichting 3/4

7

Albrecht Dürer

De inhoudMet verbazingwekkend meesterschap speelt Haydn het klaar om eentonigheid in de‘Zeven Laatste Woorden’ te vermijden. Alle tempi zijn langzaam, met uitzonderingvan het afsluitende Terremoto; de Introduzione onderscheidt zich van de overigedelen door een meer geprononceerd ritme. De zeven opeenvolgende Sonate, heb-ben ondanks hun gelijkvormigheid en vrijwel gelijke duur ieder voor zich een uniekkarakter, in nauwe samenhang met de tekst van het Woord dat eraan voorafgaat.Dit bereikt Haydn door een uitgekiend evenwicht in toonsoort, thema’s en ritmes.Voor wat de toonsoorten betreft zien we een variatie tussen mineur en majeur, enbinnen de mineur getoonzette sonates een afgewisselde afsluiting in mineur of ma-jeur.Zo ontstaat het volgende dramatische klankbeeld(naar Marc Vignal, 1992)

Introduzione - Maestoso ed adagio in d kl.t., 4/4 maat Dramatisch en beknopt, focust de introductie met een gepun-

teerd ritme op het openingsmotief. Dit wordt echter rijk gevari-eerd met voortdurende dynamische contrasten. Het intense stukeindigt in mineur.

Sonata I - “Pater, dimitte illis; non enim sciunt quid faciunt” (Vader,vergeef hun, want zij weten niet wat zij doen)Largo in Bes gr.t., 3/4 maatNa een maat met regelmatige achtsten neemt het thema hetgepunteerde ritme van de Introduzione over. Net zoals in de vol-gende delen spreekt de eerste viool het beschreven Woord. Eendeel vol zachtmoedigheid, maar niet zonder onrust (chromatischtussenspel halverwege)

Sonata II - “Amen dico tibi: hodie mecum eris in Paradiso” (Voorwaar,ik zeg u: heden zult gij met mij in het Paradijs zijn)Grave e cantabile in c kl.t., 2/2 maatTragisch begin, vervolgens een melodisch tweede thema in Esgr.t. en verwijzing naar het eerste Oostenrijkse volkslied van1797 (‘Gott erhalte’). Na een bewogen doorwerking moduleert dereprise van c kl.t. naar de opgewektheid van C gr.t.

Sonata III - “Mulier, ecce filius tuus, et tu, ecce mater tua” (Vrouw, zieuw zoon, en gij, zie uw moeder)Grave in E gr.t., 2/2 maatHet begin is krachtig, maar na een orgelpunt op de dominant hkl.t. overheerst onzekerheid (syncopen, onverwachte modulaties).De vier laatste maten zijn identiek aan de vier eerste, wat hun in-nerlijke kracht nog versterkt.

Sonata IV - “Eli, Eli, lama asabthani?” (Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?)

Largo in f kl.t., 3/4 maatDit is de kern van het verhaal. Het enige thema is afkomstig uit

het slotdeel van het Tweede Woord. Slot in mineur.

Sonata V - “Sitio” (Mij Dorst)Adagio in A gr.t., 2/2 maatNa twee fortissimo akkoorden die het contrast met de afsluitingvan de vorige sonate benadrukken, hoort men veertien matenlang regelmatige pizzicato-achtsten. Die geven het gevoel vanuitputting weer en onderstrepen een motief van twee langenotenwaarden dat voor het Woord “Sitio” staat. Dit alles piano.Na een orgelpunt op de E-dominant wijzigt de klacht zich in eenschreeuw van pijn en vertwijfeling (mineur breekt erdoorheen)en dan volgt berusting.De doorwerking is zeer heftig.

Sonata VI - “Consummatum est” (Het is volbracht)Lento in g kl.t., 2/2 maatVijf lange unisono noten in fortissimo, die precies met hetWoord overeenkomen, openen de meest ‘symfonische’ sonatevan de cyclus. Ze wordt door een zware zucht doortrokken,vooral in de doorwerking, maar het stuk eindigt in een sfeervan serene berusting.

Sonata VII - “Pater, in manus tuas commendo spiritum meum” (Vader,in Uw handen beveel ik mijn geest)Largo in Es gr.t., 3/4 maatHet gebruik van dempers, de accentuering van de melodie enklankeffecten (hoorns) maken dit laatste Woord - het langsteen werkelijk finale - tot een meditatie die reeds aan het aardseonthecht is. De slotmuziek laat gaandeweg een herhaling horenvan de hoorneffecten aan het begin.

‘Il Terremoto’ - De aardbevingPresto e con tutta la forza in c kl.t., 3/4 maatZe breekt plotseling uit met afgekapte ritmes en betekent deoplossing van de opgehoopte spanning. De vier laatste matenlaten voor het eerst in de muziekgeschiedenis de aanwijzing fffzien. Het stuk eindigt in C, unisono: geen mineur, geen majeur.

Anne De Vries, 9 maart 2012

Toelichting 4/4

8

Onze contactpersonen geven u graag informatie:

voor Nunspeet E-mail: nunspeet@randmeerconcerten.nldhr. W.J. Bömer Telefoon: 0341 252968

voor Harderwijk E-mail: harderwijk@randmeerconcerten.nldhr. W. Molendijk Telefoon: 0341 421704

voor Ermelo E-mail: ermelo@randmeerconcerten.nlmevr. H. van Manen-Aartsen Telefoon: 0341 563634

voor Putten E-mail: putten@randmeerconcerten.nldhr. L. van Wijk Telefoon: 0341 353842

voor Zeewolde E-mail: zeewolde@randmeerconcerten.nldhr. H. W. de Wit Telefoon: 036 5223272

secretariaat E-mail: secretaris@randmeerconcerten.nldhr. R.G. Lemmens Telefoon: 0341 415593

Guido Gezellelaan 36, 3842 XM Harderwijk

financiën E-mail: penningmeester@randmeerconcerten.nldhr. H. Berkouwer Telefoon: 0577 411242

Hertlaan 3, 8076 PG Vierhouten

concertcoördinator: E-mail: coordinator@randmeerconcerten.nldhr. R.A. Norg Telefoon: 0341 551703

Margrietlaan 9, 3851 RS Ermelo

publiciteit/perscontacten: E-mail: publiciteit@randmeerconcerten.nldhr. M. de Lussanet

websitebeheer enRandmeerconcertbrieven: E-mail: media@randmeerconcerten.nldhr. A.P. Kuiper

website Randmeerconcerten www.randmeerconcerten.nl

aanvraag programmaboekje, zie secretariaat of vul het formulier op de website in.

reservering concerten door abonnementhouders, zie website

Adressen van de concertlocaties:

LukaskerkVan Asch van Wijklaan 693853 KV Ermelo

Oude KerkKerkbrink 13851 MB Ermelo

CatharinakapelKlooster 13841 EN Harderwijk

Sandton Landgoedhotel VennendalVennenpad 58072 PX Nunspeet

Hotel NH SparrenhorstEperweg 468072 DB Nunspeet

Kasteel De VanenburgVanenburgerallee 133882 RH Putten

Open HavenKerkplein 83891 ED Zeewolde

9

zaterdag 17 september 20 uur Putten Kasteel De Vanenburg

Ruysdaal Kwartet met Jeroen den Herder (cello), Gijs Kramers (altviool), Emi Oho Resnick en Joris van Rijn (viool)

zondag 2 oktober 11 en 14 uur Harderwijk CatharinakapelYooSeon Lee en Niek van Oosterom (pianoduet)

zaterdag 22 oktober 20 uur Ermelo Lukaskerk

La Rondine (blaaskwintet & piano) met Mariken Zandvliet (piano), Arco van Zon (hobo), Jeannet Landré (fluit),Sergei Dovgaliouk (hoorn), Nancy Braithwaite (klarinet), Jonathan Reeder (fagot)

zaterdag 12 november 20 uur Zeewolde Open Haven

Apollo Ensemble grote bezetting met 14 musici en Thomas Oltheten (fagot)

Zondag 27 november 14 uur Nunspeet Hotel Vennendal

Pieter Jan Belder (klavecimbel) met o.a. van J.S. Bach

Zondag 8 januari 14 uur Nunspeet Hotel NH SparrenhorstThe Hague String Variations met o.a. Loortje van den Brink en Max Haft (viool), Hannah Shaw en Veronika Lénártová(altviool), Clotilde Lacroix en Adrien Chosson (cello)

Zaterdag 21 januari 20 uur Ermelo LukaskerkAmsterdam Ensemble met Eildert Beeftink (piano), Julia Tom (cello), Michael Hesselink (klarinet),Rosanne Philippens (viool)

zondag 5 februari 14 uur Nunspeet Hotel Vennendal

Felicia van den End (fluit) en Gwyneth Wentink (harp)

Zondag 19 februari 11 en 14 uur Harderwijk Catharinakapel

Folke Nauta (piano) en Eva Stegeman (viool) met Huib Ramaer als verteller

zaterdag 3 maart 20 uur Zeewolde Open Haven

Hexagon Ensemble met Wout van den Berg (fluit), Bram Kreeftmeijer (hobo), Arno van Houtert (klarinet), ChristiaanBoers (hoorn), Marieke Stordiau ( fagot), Frank Peters (piano), Christine Ewert en Carol Linssen (acteurs)

van D. Sjostakovitsj

zaterdag 17 maart 20 uur Ermelo Oude KerkRubens Kwartet met Sarah Kapustin en Tali Goldberg (viool), Roeland Jagers (altviool), Joachim Eijlander (cello)

zaterdag 31 maart 20 uur Putten Kasteel De Vanenburg

Willem Brons (piano)

Programma 2011-2012

1

8

7

11

9

12

10

10

Randmeerconcertenklinken

als kamermuziek in uw oren!