architectuurtheaterdansmuziek

deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van

hoofdsponsor mediasponsors

MUZIEKBLAUWE ZAALGROTE PODIA

WORD FAN VAN DESINGEL OP FACEBOOK

T +32 (0)3 248 28 28DESGUINLEI 25 / B-2018 ANTWERPEN WWW.DESINGEL.BE

Orquestra sinfónica dO POrtO casa da Músicaolv. christOPh KönigdO 6 OKt 2011

2011-2012internatiOnaal syMfOnisch

RotteRdams PhilhaRmonisch oRkest olv. Yannick nézet-séguin vR 23 seP 2011

Orquestra sinfónica dO POrtO casa da MúsicaOlv. christOPh König dO 6 OKt 2011

anima eteRna BRugge olv. Jos van immeRseel vR 3 feB 2012

BudaPest festival oRchestRa olv. iván fischeR wo 7 mRt 2012

inleiding Mark delaere / 19.15 uur / blauwe foyer

begin 20.00 uurpauze omstreeks 20.45 uureinde omstreeks 21.40 uur

teksten programmaboekje Mark delaerecoördinatie programmaboekje desingel

gelieve uw gsm uit te schakelen

reageer& win

de inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze.

op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … betreffende het programma van desingel met andere toeschouwers delen. selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen.

Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t klavervieR, kasteeldreef 6, schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be

grand café desingelopen alle dagen 9 > 24 uurinformatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen

Orquestra sinfónica dO POrtO casa da MúsicachristOPh König muzikale leidinglise de la salle piano

iannis XenaKisMosaïques 8’

ludwig van BeethOven (1770-1827)concerto voor piano en orkest nr 4 in g, opus 58 35’allegro moderatoandante con motoRondo (vivace)

pauze

iannis XenaKis (1922-2001)ata 15’

ludwig van BeethOvenOuverture ‘leonore iii’, opus 72b in c 14’

waartOe dienen Muzi-Kale vernieuwers?

ludwig van Beethoven en iannis Xenakis stonden in hun tijd bekend als muzikale vernieuwers. in postmodernistische kringen stuit een dergelijke omschrijving vandaag op wantrouwen, onder meer omdat er vooruit-gangsdenken en waardeoordelen in doorschemeren. we kunnen ons inderdaad afvragen wat de betekenis daarvan is voor de luisteraar van vandaag: hebben wij nu nog een boodschap aan het feit dat componisten in hun tijd op een andere manier te werk gingen?

de Pianosonate opus 31 nr 2 van Beethoven, de zogenaamde ‘sturm’ sonate uit 1802, staat symbool voor de muzikale revolutie die deze componist bewerkstelligde. er is een verregaande vervaging van formele functies: het openingsthema zoekt een vaste vorm, en zodra die bereikt is begint het te moduleren. dat wijkt af van de klassieke werkwijze waarin de componist een stabiel thema eerst duidelijk presenteert om het pas nadien te verwerken. deze formele ambiguïteit is slechts een van de vele symptomen van de overgang tussen de klassieke en de romantische peri-ode in de muziekgeschiedenis, een overgang die vooral door toedoen van Beethoven voltrokken is. naast harmonische innovaties en een extreme toepassing van motivische verwerking is Beethoven ook verantwoorde-lijk voor de expansie van de muzikale vorm. dat mag letterlijk genomen worden, met bijvoorbeeld strijkkwartetten, pianosonates of symfonieën die twee tot drie keer zo lang duren als composities van haydn of mozart in dezelfde genres. maar de expansie schuilt ook in de vermenging van schrijfwijzen en genres: recitatieven in instrumentale composities, een symfonie met een programmatisch trekje, een andere met vocale solis-ten en koor, een strijkkwartet met een overgedimensioneerde fuga als finale, enzovoort. al deze compositorische keuzes spruiten voort uit de behoefte om de muzikale expressie te vergroten. Beethoven bouwt wel voort op de laatklassieke stijl van haydn en mozart, maar hij breekt er ook mee. deze muzikale ommekeer had ingrijpende gevolgen voor de hele negentiende-eeuwse muziek, en in bepaalde opzichten werkt ze ook vandaag nog door.

met ‘metastasis’ (1953-54) schrijft Xenakis een orkestwerk dat regelrecht ingaat tegen de werkwijze en het concept van de seriële muziek die op dat ogenblik de norm was. Xenakis werkt met klankmassa’s, een zeer

ludwig van Beethoven. schilderij van willibrord Joseph mähler, 1804

dicht web van klanken en lijnen die niet afzonderlijk waarneembaar zijn maar die zich ‘en bloque’ in de muzikale ruimte bewegen. het serialisme was toen net gefixeerd op het tegenovergestelde, namelijk de extreme bepaling van elk individueel toonpunt. Xenakis’ alternatief brengt volledig nieuwe muzikale criteria in het spel: densiteit (dichtheid, de ‘dikte’ van het klankweb op basis van het aantal gelijktijdig klinkende tonen), volume, ruimtelijkheid, sonoriteit. er zijn wel aangrijpingspunten met de muziek van debussy, varèse of messiaen, maar pas bij Xenakis is dit zo radicaal toegepast dat er van een merkbare muzikale ommekeer sprake is. de revolutie betreft het muzikale denken zelf, een denken dat sterk beïnvloed is door ruimtelijke, grafische, architecturale concepten en technieken.de impact van Beethovens en Xenakis’ vernieuwingen is in 2011 verschil-lend voor elke luisteraar. Beiden behoren tot het muzikale verleden dat in de muziekgeschiedenis staat geboekstaafd. daarin is de context waarin deze componisten werkten haarfijn beschreven: dit werd overgenomen van de vorige generatie, dit herdacht of ontwikkeld, dit werd opzijgescho-ven en door iets volledig nieuws vervangen. sommige luisteraars zijn daar goed over geïnformeerd en zijn ook vandaag nog in staat de historische impact van een toenmalige innovatie waar te nemen en naar waarde te schatten. voor andere luisteraars is dat veel minder het geval. voor alle hedendaagse luisteraars geldt echter dat de auditieve context drastisch gewijzigd is. hoe schatten we de harmonische innovaties van Beethoven in nu ook de muziek van wagner en schönberg tot onze luisterhorizont behoort? worden Beethovens formele experimenten nog als dusdanig waargenomen nu we ook werk van mahler of Boulez kennen? zijn Xenakis’ bewegende klankmassa’s niet tot de norm uitgegroeid in muziek van ligeti en zijn vele navolgers? als de muzikale vernieuwingen uit het verleden vandaag nog betekenis hebben, dan is dat wellicht vooral omdat ze tot composities van een buitengewone kwaliteit geleid hebben. het verlaten van de gebaande paden maakt creatieve krachten los. in vele gevallen is wat vroeger een muzikale vernieuwing was vandaag een esthetische kwaliteit.

iannis XenaKisata (1987)‘ata’ is zeer representatief voor de muzikale taal van Xenakis. we horen clusters, samenklanken die uit zoveel en zo dicht bij elkaar gelegen tonen bestaan dat ze eerder een sonore dan een harmonische functie vervullen. een cluster is een toontros waarin de individuele druiven of tonen omwille van de grote hoeveelheid niet langer herkenbaar zijn. in het begin van de compositie klinken deze clusters zeer luid en agressief. ze brengen ook een ritmisch proces op gang: we horen de ritmische articulatie van 1, 2 of 3 clusters die steeds herhaald worden in wisselende combinatie. op sommige momenten zeeft Xenakis die clusters uit tot samenklanken met

iannis Xenakis

harmonische betekenis. die akkoorden sluiten onmiskenbaar aan bij het harmonisch vocabularium van messiaen, en meer bepaald bij de dissonan-tere samenklanken uit diens modi. de ritmische processen gaan ook terug op messiaen, en uiteindelijk op stravinsky’s ’sacre du Printemps’. ook in ‘ata’ ageren de herhaalde clusters en akkoorden als ritmische personages die groeien of krimpen. ‘ata’ is ook in dat opzicht te horen als de orkestrale versie van het ensemblewerk ‘thalleïn’ (1984), waarin processen van groei en verschrompeling eveneens uitgecomponeerd werden. ‘ata’ heeft een fysieke, haast viscerale impact.

iannis XenaKisMosaïques (1994)deze compositie werd geschreven op vraag van michaël tabachnik, de huidige chef-dirigent van het Brussels Philharmonic orchestra (het voormalige vlaams Radio orkest) die vaak met Xenakis samenwerkte. tabachnik wilde een compositie voor het orchestre des Jeunes de la méditerranée, en hij stelde voor om dat orkestwerk samen te stellen uit fragmenten van 5 werken die Xenakis tussen 1987 en 1991 gecomponeerd had: ‘ata’ (1987) – en hiermee wordt duidelijk waarom ‘mosaïques’ en ‘ata’ zinvol in eenzelfde concertprogramma gecombineerd worden –, ‘kyania’ (1991), ‘troorkh’ (1991), ‘krinoïdi’ (1991) en ‘Roáï’ (1991). Xenakis ontleende hier fragmenten van 1 tot 7 maten uit, die hij als in een mozaïek naast elkaar plaatste. het orkestwerk bestaat uit 17 secties, een verwijzing naar de 17 mediterrane landen die in het orkest vertegenwoordigd waren. de volg-orde waarin deze 17 secties uitgevoerd worden is vrij te kiezen door de dirigent. ‘mosaïques’ behoort dus tot het type van de ‘open vorm’. elke sectie eindigt op een fermate (een aangehouden toon, akkoord of stilte), maar toch horen we het werk in een continue beweging.

ludwig van BeethOvenconcerto voor piano en orkest nr 4 in g, opus 58 (1805-07)in vergelijking met de meer massieve concerto’s nr 3 en vooral nr 5 is Beethovens vierde Pianoconcerto een lyrisch buitenbeentje. hier is geen sprake van wedijver, eerder van een zachtmoedige samenspraak tussen solist en orkest. alle muzikale keuzes zijn daarop afgestemd. de thema’s zijn buitengewoon zangerig van aard; als dusdanig lenen ze zich eerder tot herhaling of lyrische uitweiding dan tot motivische uitbening. het con-certo zet in met 5 maten voor de solist, zonder orkestbegeleiding en in de nuance ‘piano dolce’: hoogst uitzonderlijk voor een concerto in die tijd. daarna krijgen we de gebruikelijke dubbele expositie door orkest en solist. de tweede beweging is in feite een kort intermezzo dat zonder onder-breking in de finale overgaat. de buitengewone aandacht die Beethoven aan de opbouw van de sonoriteit in de piano schenkt, sluit perfect aan bij het overkoepelende concept van dit concerto. de pianist speelt heel

de beweging pianissimo, molto cantabile of espressivo, en bovendien una corde (op een snaar, wat mogelijk is door via het pedaal de positie van de hamertjes zodanig te verschuiven dat ze slechts een van de drie snaren raken). op enkele welgekozen plaatsen duidt Beethoven aan dat er op twee of drie snaren moet gespeeld worden. dat alles creëert onver-moede klankkleuren met een in principe monochroom instrument als de piano. dat dergelijke klankkleurexperimenten opduiken in de context van een concerto maakt ze des te meer visionair. de finale is dan weer wat ritmischer en virtuozer. het is een snelle mars, waarin de muziek af en toe toch ook weer een lyrische wending neemt.

ludwig van BeethOvenOuverture ‘leonore iii’, opus 72b in cdeze ouverture voor de 1805-versie van de opera ‘fidelio’ (of ‘leonore’) werd al gauw tot Beethovens beste werken gerekend: een machtig symfonisch bouwwerk, dat bovendien aan de basis ligt van de program-matische orkestmuziek en van het symfonisch gedicht. toch waren de reacties ten tijde van Beethoven minder positief, om niet te zeggen vernietigend. na de eerste uitvoering schreef een criticus dat «niemand ooit dergelijk incoherente muziek had geschreven, muziek die beledigend, chaotisch en verwarrend is voor het oor. de meest abrupte modulaties volgen elkaar op afstotelijke wijze op. er is niets subliems aan dit werk. in-tegendeel, er zijn slechts zwakke ideeën in uitgewerkt, wat de ongelooflijk onaangename indruk van dit werk verklaart. » en de toen zeer beroemde componist luigi cherubini bekende dat hij niet in staat was de tonaliteit van de ouverture vast te stellen wegens de vele modulaties. hij zond Beethoven een cursustekst over (vocale) muziek, met het advies dit gron-dig te bestuderen. toen zoals nu werden muzikale vernieuwers verguisd.

de oorsprong van het Orquestra sinfónica dO POrtO casa da Música gaat terug tot 1947, toen het orquestra sinfónica do conservatório de música do Porto werd opgericht. na meerdere naamwissels werd het orkest in 1997 omgedoopt tot het orquestra nacional do Porto en onderging het een enorme uitbreiding. vandaag de dag telt het orkest 94 vaste leden, wat de mogelijkheid geeft om het volledige symfonische repertoire – van klassiek tot 21ste-eeuws – uit te voeren. het orkest maakt sinds juli 2006 deel uit van de fundação casa da música. het repertoire dat aan bod komt wordt gekenmerkt door een enorme verscheidenheid, gaande van jazz tot klassiek en van fado tot filmmuziek. ook werkt het orkest geregeld samen met hedendaagse componisten als emmanuel nuñes en magnus lindberg. verder is het orkest enorm betrokken bij educatieve activiteiten. zo brengt het elk jaar, in de context van het project ‘the orchestra goes to school’, een bezoek aan meerdere scholen in de regio. ook workshops voor jonge componisten en masterclasses voor dirigenten, onder leiding van de bekende maestro Jorma Panula, staan op het programma. afgelopen seizoen voerde het orkest als eerste Portugees orkest alle mahler symfonieën uit. het orquestra sinfónica do Porto casa da música werd reeds geleid door gastdirigenten zoals andris nelsons, Reinbert de

leeuw, vasily Petrenko, tugan sokhiev, martin andré, Peter Rundel, Yves abel, Joseph swensen, takuo Yuasa, Pablo heras-casado, olari elts, John storgårds and Joana carneiro. Bovendien stond het orkest reeds op het podium met heel wat solisten, onder anderen met antónio meneses, håkan hardenberger, andreas haefliger, Boris Berezovski, natalja gutman, christian lindberg, marc-andré hamelin, sequeira costa, simon trpceski, gerardo Ribeiro, lise de la salle, ana Bela chaves, martin grubinger, midori, Jean-efflam Bavouzet, lisa milne, Birgit Remmert, Joyce didonato, elisabete matos, anssi karttunen en steven isserlis. naast de meer dan vijftig jaarlijkse uitvoeringen in het casa da musica, treedt het orkest ook steeds vaker buitenhuis op. zo waren ze reeds te gast in het konzerthaus in wenen , het auditorium in santiago de compostela en het grande auditório gulbenkian in lisbon. Recent maakte het orkest cd-opnamen met werken van Jonathan harvey, schönberg, Prokofjev, sibelius en kaija saariaho. www.casadamusica.com

christOPh König is de huidige chef-dirigent van het orquestra sinfónica do Porto casa da música (2009-12) en werd recent ook benoemd tot de chefdirigent en music director van de solistes européens luxembourg. Bovendien wordt hij regelmatig als gastdirigent gevraagd in europa en amerika. zo trad hij reeds op met het nederlands Philharmonisch orkest, norwegian Radio orchestre oslo, Real filharmoniá de galicia, mozarteum orchestra, BBc Philharmonic orchestra en de scottish symphony orchestra – hiermee ondernam hij een zeer succesvolle tournee in china (mei 2008). in augustus maakte hij bovendien zijn debuut bij het new zealand symphony orchestra. verder was christoph könig reeds de chefdirigent van het malmö symphony orchestra (2003-2006) en de belangrijkste gastdirigent van het orquesta filarmonica de gran canaria. met beiden orkesten bracht hij een zeer gevarieerd repertoire, gaande van haydn en mozart tot ligeti, henze en turnage. sinds hij in 2003 franz welser-möst in het operahuis van zürich verving en een zeer succesvolle uitvoering van ‘die entführung aus dem serail’ dirigeerde, verwierf hij eveneens enorme bekendheid als operadirigent. ook ‘die zauberflöte’ en ‘il turco in italia’ met cecilia Bartoli and Ruggero Raimondi, werden door hem geleid in de opera van zürich. in de staatsoper van stuttgart dirigeerde hij ‘don giovanni’ en in de deutsche oper Berlin ‘die zauberflöte’ en ‘Rigoletto’. zijn cd-opnamen omvatten werken van schönberg, Prokofjev (Romeo & Julia), saariaho en sibelius (symfonie nr 7) met het orquestra sinfónica do Porto casa da música (ao vivo), melcer met het BBc scottish symphony orchestra (hyperion), Beethovensymfonieën met het malmö symphony orchestra (dB Productions), en Prokofjev en mozart met de solistes européens luxembourg (sel classics). www.christophkoenig.at

lise de la salle lise de la salle (°1988) begon op haar vierde piano te spelen. ze gaf haar eerste concert op haar negende, dat toen live uitgezonden werd door Radio france. tussen 1997 en 2004 won lise de la salle talrijke wedstrijden (onder meer de eerste Prijs op de 2004 Young concert artists international auditions in new York). van 1998 tot 2006 volgde ze les bij Pascal némirovski. ze nam tevens aan masterclasses deel van Bruno Rigutto aan het conservatoire supérieur de Paris. sinds 2001 schittert ze op vele internationale podia, zowel in europa, de verenigde staten, als in azië. zo trad ze reeds op in de Berliner Philharmonie, de hollywood Bowl in los angeles, de tokyo metropolitan art space, de grand national theater Beijing, het metropolitan museum new York, het concertgebouw amsterdam, de tonhalle zürich, Bozar in Brussel, de herkulessaal in münchen, het auditorium du louvre Paris, het grand auditorium in lissabon, de Philharmonia in st. Petersburg, het lincoln center washington, het théâtre des champs-elysées in Parijs en de alte oper frankfurt. ze werkte onder meer samen met de dirigenten James conlon, fabio luisi, osmö vanska en Philippe herreweghe. haar eerste cd met werken van Ravel en Rachmaninov (2002) werd met unaniem lovende kritiek onthaald. voor haar volgende opname (Bach, liszt 2004) kreeg ze de prijs ‘cd of the month’ van het invloedrijke tijdschrift gramophone. ook met haar derde (‘concertos no 1’) en vierde album (werken van mozart en Prokofjev) sleepte ze meerdere prijzen in de wacht. www.lisedelasalle.com

lise de la salle

Orquestra sinfónica dO POrtO casa da Música

fluitana Maria ribeiroalexander auercarla rodriguesana catarina costa

hobo aldo salvettitamás BartókJean-Michel garettieldevina Materula

klarinetluís silvacarlos alvesantónio rosagergely suto

saxofoonhugo teixeira

fagotgavin hillrobert glassburnervasily suprunovPedro silva

hoornabel Pereirahugo carneiroBohdan sebestikJosé Bernardo silvaeddy tauberhugo sousa

trompetsérgio Pachecoivan crespoluís granjorui Brito

trombonesevero Martinezdawid seidenbergJoão Martinhonuno Martins

tubasérgio carolino

paukenJean-françois lézé slagwerk Paulo Oliveiranuno simõesandré diasrenato PenedaMarcelo airesMário costa

harpilaria vivanfrançoise de Maubus

piano, celestaluís filipe sávítor Pinho

muzikale leidingchristoph König

1ste vioolzofia wóycickaMaya egashiraradu ungureanutünde hadadyMaria Kaganarlindo silvaJosé despujolsianina Khmelikemília vanguelovazoltan santaroumiana Badevaandras Buraivladimir grinmanalan guimarães

2de vioolJossif grinmannancy fredericktatiana afanasievalilit davtyanfrancisco P. de sousaJosé Paulo JesusPedro rochadomingos lopesMariana costavítor teixeiraJosé sentieiroPaul almond

altvioolryszard wóycickiJoana PereiraMateusz stastoemília alvesJean loup lecomteluís norberto silvarute azevedofrancisco Moreirasara Barroslourenço Macedo sampaio

celloJ. a. Pereira de sousavicente chuaquifeodor Kolpachnikovaaron choigisela nevesBruno cardosohrant yeranosyanMichal Kiska

contrabasflorian PertzbornJoel azevedoJean-Marc fauchertiago Pinto ribeiroaltino carvalhosamuel abreu

BinnenKOrt in desingelgrandes daMes

antJe weithaas viooltanJa tetzlaff cellogunilla süssMann piano c schuMann Pianotrio in g, opus 17 f MendelssOhn-hensel Pianotrio in d, opus 11l BOulanger d’un matin de printemps d’un soir triste

wO 19 OKt 2011 20 uur / blauwe zaal

inleiding adeline Boeckaert / 19.15 uur / blauwe foyer€ 22, € 18 basis € 18, € 14 -25/65+ € 8 -19 jaar

tanja tetzlaff © alexandra vosding

architectuurtheaterdansmuziek

deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van

hoofdsponsor mediasponsors

MUZIEKBLAUWE ZAALGROTE PODIA

WORD FAN VAN DESINGEL OP FACEBOOK

T +32 (0)3 248 28 28DESGUINLEI 25 / B-2018 ANTWERPEN WWW.DESINGEL.BE