EINDREDACTIE

REDACTIETEAM

LAY-OUT

FOTOGRAFIE - LAY-OUT

REVISIE

Bart Vetsuypens.

VERTALINGKatrien Vandepladutse

PRODUCTIEommunicatie- en Jeugdcentrum - Recife, BraziliëGrafische Begeleiding – Karine Raquel

Alessandra Masullo - DiaconiaBart Vetsuypens - Volens

Mathieu Orfinger - Volens/GaccOsmar Rufino Braga - Visão Mundial

Alessandra Masullo - Diaconia, Arlene Freire - ABRAÇO SISAL, Bart Vetsuypens - Volens,Daniele Xavier - Conexão de Saberes, Fernando Filho - ACOPAMEC, David Junior - CCJ,

Gerinelson Lima Gonçalves - REFAISA-BA, Maria Micinete - ESCUTA, Mathieu Orfinger - Volens/Gacc,Osmar Rufino Braga - Visão Mundial, Sandro Silva de Lima - Conexão de Saberes

Karine Raquel

José Cleiton (Carbonel)

Gerson Flávio

FOTO’SCarlos Alberto, David Junior, Gilmar Raimundo, José Cleiton (Carbonel), Francisco Boony e

DRUK8 de Março Gráfica e Editora

CCJ - C

SITE VAN DE KARAVAANwww.caravanadecomunicacao.org.br

SITE VOLENSwww.volens.be

www.volensamerica.org

We dragen dit werk op aan Dominee Arnulfo Barbosa, ex-directeur van Diaconia,overleden in augustus 2008, die meedroomde van de Communicatie- enJongerenkaravaan en ons gestimuleerd heeft om ze uit te voeren. We bedankenhem hiervoor en denken met heimwee aan hem.

Manzoni Luz, Graça Elenice, Verônica Maciel, Alexandre Botelho Merrem, Gerson Flávio, Erika Miguel de

Jesus, Kris Fierens, Michel Lataer, Eric Gijssen, John Erbuer, Mara Leon e Martha Vetsuypens Vandiest,

Daltro Paiva, Ilma Bitencourt, Kris Jansen, Francisco Dantas, Simão Neto, Maria Auxiliadora Cabral,

Diglane Galvão, Christian Schoien, André Bilsen, Jefferson Vasconselhos, Gerard Vanderelst, Marc

Storms, Dimas Galvão,Valdenio Sabino, Omar Rocha, Katrien Vandepladutse, Pedro Mendes, Alexandre

Cardoso, Felix Guedes Aureliano da Silva, Raimundo Oliveira Cajá, Ita Porto, Nathan Kamliot, Maria

Hortência Mendes, Socorrinha Silva, Professora Socorro, Thiago Esperandio, Cássia Bechara, Beatriz

Tibiriçá, IRPAA, Sicoob – Pintadas e Valente, Sindicato dos Trabalhadores Rurais de Pintadas e Neuza

Cadore, Tatiane dos Santos e Silva, Francisca Edvânia Freitas da Silva, Killvio Souza, Claudiney Souza de

Arruda, Francisco Wandeberg, Joana D´arc da Silva Feitosa, Celene Maria da Costa Pereira, Francisco

Cristiano Sabino Gabriel, Verônica Patrícia Pereira da Silva, Edcarlos Gonçalves Bezerra, Pablo

Wanderson Andrade da Silva, Inácio Alves de Sá, José Willian Ferreira, Luiz Rufino da Silva Neto,

Edgleison Vieira Rodrigues, Francisco Juan Araújo, Ana Paula Alves, Valcivania Oliveira Santos, Lucineide

Vieira da Silva, Francisco Ricardo de Sousa, Francisco José da Silva Soares,Antonio Hélio Roque da Silva,

Edenisio da Silva, Maria Micinete de Lima, Josineide Luz de Freitas, Charles Willian Farias Gomes,

Jamieson Simões, Maria Pinheiro do Nascimento, Antonia Aurinelda da Silva, Osmar Rufino Braga, Mac

Thiago Barbosa, Ramon Bonfim Barros, Thiago Silva de Santana, Alessandra Sávia da Costa Masullo,

Francisco Cristiano Alves, Artur Rodrigues da Silva Santos, Gleyson Gonçalo de Oliveira, Francisco Danilo

Silva Mariano, Elenilda Carlos de Melo (Elen), Mathieu Orfinger, Maria Wanderlúcia Lopes do Nascimento,

Francisca Márcia Fernandes de Morais, Josivan Cosmo da Silva, Mateus Ferreira de Freitas, Lucas

Pinheiro de Queiroz, Aurilene Pereira de Jesus, Claudeci Corpi Moraes, Sandro Silva de Lima, Danielle

Xavier de Santana, David Carlos Silva Santos Júnior, Francisco da Silva Cruz, Bart Vetsuypens, Natália

Lopes Wanderley, Carine Haesen, Carlos Alberto Gomes de Lima, Jailton Ferreira da Silva, José Caique

Rago Ferreira, Raquel de Melo Santana, Joselito Coutinho Costa, Célio Meira Sá, Ethel Ramos de Oliveira,

Martina Marzagalli, Talynne Lopes de Souza, Ingvild Lundeby Kirkebak, Einar Seilskjær, Juliana Joana da

Silva, Josiclébio Bastos,Alexsandra Marinho da Silva, Marília Gabriela Guilherme Nascimento dos Santos,

José Cleiton Severino de Lima, Zoé Maus e família, Leonildo de Moura Souza, Francisco Boony Pereira de

Amorim, Anderson Agide Albuquerque Moura, Alexsandra Rodrigues de Lima, José Severino da Silva,

Péricles Chagas Farias,Aldigleide Ferreira da Silva, JessykaAlves da Silva, Paulo Ricardo do Nascimento,

Robson Ramos dos Santos, Gilmar Raimundo da Silva, Emerson Patrício da Silva, Alexsandro de Oliveira,

Jonas de Melo Silva, Johnatan Fernandes da Silva, Alcidésio Silva dos Santos Jr., Geovane Marcelino dos

Santos, Gisele da Silva Falcão, Adriana Gomes de Freitas, Romário Henrique Silva de Almeida, Francilene

Menezes dos Santos, Givanildo de Araújo Braz, André Nilton Carneiro da Conceição, Arlene Cristina Freire

Araújo, Kivia Maria da Silva Carneiro, Alcione Bispo dos Santos, Silvano Manoel Oliveira dos Santos, José

Valdo Santos de Pinho, Nilson Pereira de Souza Júnior, Miguel Elísio Teles Pereira, Jocivaldo dos Anjos,

Evandro da Conceição Soares, Gil Brás, Osmário Daniel dos Santos, Cristovão de Jesus Santana,Antoniel

da Silva Brito, Jucelino, Gerinelson Lima Gonçalves, Derivânio Pereira Lima, Ronivea Oliveira de Lima,

Adriano Alves dos Santos, Fernando dos Santos Pinheiros, Pedro dos Santos, Sérgio Sildagio Cantor,

Fernando Carneiro dos Santos Filho, Suemys Luize Tavares Pancene, Patrick de Menezes Brasileiro,

Ronildo Sacramento dos Santos, Alessandro Chineles, Nayara, Dânica Silvana Teles Santos, Alessandra,

Manuela Correia do Vale, Sirlene, Filipe de Morais Mota, Bruno Sousa Santos, Vanessa Sena de Almeida,

Damiana e Flávio.

Het project van de Communicatie- en Jongerenkaravaan isverwezenlijkt dankzij veel handen... daarom bedanken we:

Op weg.......................................................................................................................................................7

Interview: een idee dat project werd...........................................................................................................9

De conditie van de jeugd in het Noordoosten.............................................................................................13

De sociale mobilisatie in het kader van de Communicatie- en Jongerenkaravaan: betekenissen,lessen en impact.......................................................................................................................................17

De wereld heeft de kleur die wij hem geven................................................................................................25

Sociale bewegingen en de democratisering van de communicatie.............................................................29

Workshops tijdens de Communicatiekaravaan.............................................................................. .......30/31

Flashes uit de workshops................................................................................................................... .......32

De kracht van de jongeren in de Communicatie- en Jongerenkaravaan................................................ .....33

Trajecten van de jongeren: Een reflectie over de perceptie en de ervaring van de jongeren in de Communicatie- en Jongerenkaravaan......................................................................................................35

De Kunst als Politieke en Culturele Mobilisering tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan ............ 46

Communicatie- en Jongerenkaravaan: brug tussen de jeugd en de wereld.................................................49

Het leerproces en de lessen van de politieke participatie en de resultaten...................................................51

Brief van de Communicatie- en Jongerenkaravaan aan de de autoriteiten van Crateús..............................53

Organisaties die meewerkten aan de realisatie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan...................55

Steun.........................................................................................................................................................56

Encaminhamentos van de PubliekeAudiëntie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan.....................57

Cordel van de Karavaan.............................................................................................................................58

Bibliografie................................................................................................................................................59

De Communicatie- en Jongerenkaravaan:de verwezenlijking van een droom die geschiedenis werd.......................................................................47

De dag is aangebroken. De bagage staat klaar, de namen zijn gecontroleerd,er is veel gelach en plezier in de bussen en een hoge concentratie adrenaline!Eindelijk is iedereen klaar voor het vertrek. In een van de deelstaten vraagt een nog watverlegen chauffeur: 'Alles ok?' 'Alles ok!' Iemand van de coördinatie beaamt: 'Wekunnen vertrekken!'. Voor sommigen betekent dit veel verwachtingen en ongeduld,voor anderen zorg en aandacht, maar één gevoel deelt iedereen: vrolijkheid en zin omop weg te gaan, en onderweg de jongeren uit te nodigen om een andere reële wereld tebouwen voor het Noordoosten van Brazilië.

In de koffer zit er van alles: persoonlijke spullen, boeken, teksten, opnames, recorders, fototoestellen, verkleedkleren, maquillage, folders van de organisaties, eendagboek om de gebeurtenissen en emoties bij te houden, computers, printers,videocamera's, liedjesteksten, gedichten, gitaar, trommel, tamboerijn, triangel enandere muziekinstrumenten, cd's, dvd's, spandoeken, stiften, plakband, posters,papier (veel papier – grote bruine vellen, A4, crêpe, cellofaan, krantenpapier,steekkaarten... ). Maar ook koekjes, fruitsap, snoepjes, fruit, water, kauwgom, borden,kopjes, rooster, croque-monsieurtoestel, thermos, waterkoker, zonnemelk,muggenmelk, verschillende geneesmiddelen, telefoonkaarten, walkietalkies,draagbare stereoketens, tenten, matrassen, en hangmatten! Er zat werkelijk vanallesin de koffers, zelfs een pluche beest, de Furão!

Geen enkel detail mocht over het hoofd gezien worden, maar als dat toch hetgeval was, dan was het de verantwoordelijkheid van de groep en werd het probleemdoor de groep opgelost. “Ieder voor zich” was niet meer van toepassing, iedereen wasverantwoordelijk voor zichzelf én voor het collectief. Akkoorden werden afgesloten,verantwoordelijkheden gedeeld.De Communicatie- en Jongerenkaravaan ging van start vanuit verschillendesteunpunten in Bahia, Pernambuco en Ceará, maar met deelnemers van alle statenvan het Noordoosten en ook van andere delen van de wereld namelijk België enNoorwegen.

De droom om de wereld te transformeren, die alle jongeren van alledeelnemende organisaties al koesterden in het dagelijks leven, ging op weg. Meer dan4.000 km werden geanimeerd met optochten, educatieve workshops, culturelevoorstellingen, feestjes, filmdebatten, mobilisatie, flyeren, seminaries, bezoeken aande gemeenschappen, interviews, publieke audiënties, aanklachten, graffiti op demuren van de steden, audiovisuele opnames, getuigenissen, foto's... Op het einde, delaatste halte, is er het Wereld Sociaal Forum, in Belém, Pará.

Het waren 18 dagen met veel zon en veel regen! Warme dagen en koudenachten! Momenten van vermoeidheid en van euforie. Momenten van reflecties,politieke debatten, vormingen, planningen, evaluaties, zoektocht naar financiëlemiddelen, van het ontdekken van beperkingen en mogelijkheden, van angst en moed,van twijfels en zekerheden. Maar bovenal waren het momenten waaruit we veelgeleerd hebben, kennis die we hier graag met jullie willen delen.

Daarom stellen we dit tijdschrift voor, met artikels geschreven doordeelnemers van de Karavaan. Op basis van een collectief systematiseringsproceszullen zij teksten, gedichten, foto's en illustraties verzorgen, maar ook theoretischebedenkingen over de Communicatie- en Jongerenkaravaan willen zij met u delen.We hopen dat dit tijdschrift inspirerend werkt, het potentieel van de jeugd goedweergeeft en dat de kennis opgebouwd tijdens deze ervaring, onze dromen en onsproject voor een andere wereld mag blijven stimuleren.

Editoriale commissie

9

Bart Vetsuypens is actiecoöperant voor de Belgische ngo Volens en

werkte zeven jaar in Brazilië. Volens is al 40 jaar werkzaam in

Brazilië en sinds kort in het Noordoosten, waar ze een tiental sociale

organisaties als partners heeft. Het is een niet-gouvernementele

organisatie die sociale projecten ondersteunt in twee actielijnen:

aangepaste vorming en solidaire economie. Deze ngo en haar

netwerkpartners lanceerden het voorstel van de Communicatie- en

Jongerenkaravaan. Dat idee werd later ook opgenomen door andere

organisaties, netwerken en jeugdbewegingen uit het Noordoosten.

Hieronder kunt u een interview lezen met Bart, over hoe het idee is

ontstaan en hoe het project van de Communicatie- en

Jongerenkaravaan is geïmplementeerd en gerealiseerd in januari en

februari 2009 met deelname van 200 jongeren uit zes staten van het

Noordoosten. De Karavaan is een methodologie geworden voor

sociale mobilisatie van jongeren van het Noordoosten.

Hoe is het idee van de Communicatie- en Jongerenkaravaan ontstaan?

BART – Alles is begonnen in maart 2008, tijdens een

planningsbijeenkomst van Volens en partners, in

Fontainha, Aracati (CE). Het idee is daar voorgesteld.

Beetje bij beetje werd het idee sterker en werd het steeds

meer ondersteund door de partners.

Het eerste voorstel is gelanceerd in het Centrum voor

Communicatie en Jeugd (CCJ) van Recife (PE), en is

gegroeid vanuit het idee om in de wijken een reizende

markt te organiseren rond vorming en alternatieve

communicatie om lokale inhoud te creëren.

Dit is een nieuwe manier waarop Volens zich organiseert:

werken in acties samen met een netwerk van Braziliaanse

partnerorganisaties. We hebben het idee opgenomen in

het programma van Volens en uiteindelijk is het

uitgegroeid tot een bredere samenwerking, om later de

verbinding te maken met het Wereld Sociaal Forum. Op die manier is de Karavaan een geïntegreerde actie geworden tussen

de verschillende partners en groepen bij het begin van een nieuw programma.

Wat is de hogere doelstelling van de Karavaan?BART – In het begin was het doel de educatieve actie van de jongeren van CCJ te versterken, om het gehele

communicatieplan te produceren. Dus een communicatieproject rond de Karavaan.

Later is het een geïntegreerde actie geworden tussen de Volens-partners met als doel de verschillende soorten jongeren van

het Noordoosten van Brazilië te mobiliseren in het vooruitzicht van het Wereld Sociaal Forum. De Karavaan heeft een actie

gestimuleerd die verschillende werelden verbindt en dat is een goed begin voor toekomstige acties en netwerken.

10

Hoe was de ontvangst van het Project bij de andere organisaties?BART – Ik herinner me nog de eerste vergaderingen met lokale organisaties in Recife en in Fortaleza om het project van deKaravaan voor te stellen. We hoorden dingen als: 'Het is zo lang geleden dat we zo een brede sociale mobilisatiegeorganiseerd hebben, met verschillende organisaties uit verschillende staten'... Vanaf deze bevinding zijn veel organisatiesbeginnen meewerken aan het project, ze begonnen mogelijkheden toe te voegen en maakten van het project een actie inheel het Noordoosten. In het algemeen was iedereen gemotiveerd om zich te engageren en deel uit te maken van deKaravaan.

Hoe was de constructie/het uitwerken van het project van de Karavaan?Welke stappen hebben jullie gezet?

BART – Eerst hebben we het initieel voorstel opgenomen in de planning van Volens. Dit betekende dat er een budget werdvrijgemaakt voor het project - als initieel eigen aandeel - en ook dat de coöperanten eraan meewerkten. In een tweede fasebreidde het project zich uit naar organisaties van Recife, Fortaleza en nadien ook van Salvador. Deze staten hebben samenhet politiek-pedagogisch en financieel project opgemaakt. De organisaties hebben bijgedragen tot het zoeken en demobilisatie van partners.

Hoe hebben de jongeren zich geëngageerd in de Karavaan?

BART – Het was een vereiste die al vanafde eerste vergadering werd besproken:de jongeren moesten het voortouwnemen in de organisatie. De jongerenengageerden zich voor het collectiefopbouwen van het pedagogisch project,ze kozen de thema's en de methodologievan de Karavaan en beslisten over dec o m m u n i c a t i e s t r a t e g i e ë n , d efondsenwerving, de leefregels en dedeelnamecriteria. De jongeren waren deprotagonisten van het project via deorganisaties die deel uitmaakten van decomités van de respect ievel i jkedeelstaten.

Hoe is de fondsenwerving gebeurd?

BART – Dat was een grote uitdaging, we waren erg bezorgd in het begin, vooral in de context van de crisis van de ngo's inBrazilië.We kunnen twee niveaus onderscheiden in de realisatie van de Karavaan: in de eerste plaats hadden we de technischesteun, de infrastructuur en de netwerken met lokale steun; op de tweede plaats zijn we op zoek gegaan naar financiëlemiddelen.Op het eerste niveau hadden we een groep referentie-ngo's, zoals Volens, DIACONIA, EQUIP, MST, SERTA, Visão Mundial,DISOP Brasil, Obra Kolping, GACC, die de voorbereiding van de groepen hebben begeleid en die contacten hebben gelegd,die op hun beurt de steun van de verschillende partners in de deelstaten kregen. Visão Mundial heeft contacten gelegd metTeresina (PI) en Crateús (CE) om de overnachting en de maaltijden te organiseren. DISOP heeft de partners van Bahiagemobiliseerd. Diaconia heeft de contacten met de NGO CAATINGA gelegd, in Ouricuri (PE), onze eerste stopplaats, metovernachting en maaltijden. GACC heeft ons de juiste contacten doorgegeven in Belém (PA), waardoor de overnachting inBelém georganiseerd werd.Goede contacten ontstonden met het Wereld Sociaal Forum via APACC Belém en CEPEPO.MST heeft bijgedragen tot het debatt waardoor de Karavaan ook een sterke politieke inhoud meedroeg op weg naar hetWereld Sociaal Forum. GAJOP heeft geholpen om een contract af te sluiten met de overheid van de deelstaat Pernambucoiom het transport van de jongeren tussen Pernambuco en Belém (PA) te bekomen.

Ook het stadsbestuur van Crateús, de Boerenvakbond en de Parochies hebben hun bijdrage geleverd, net als de overheid

van de deelstaat Piauí, die overnachting en maaltijden heeft aangeboden tijdens de doortocht van de Karavaan. In verband

met de financiële steun willen we graag CESE-Bahia vernoemen en verschillende internationale organisaties: Volens, de

hulp van de Kerk van Noorwegen, Christian Aid, DISOP, Tearfund en ZUIDDAG, de campagne van de leerlingen van

middelbare scholen in België. EQUIP heeft de boekhouding en de financiële verslaggeving op zich genomen.

11

BART – In het begin vonden we dat de Karavaan enkel in de deelstaten moest plaats hebben. Daarna ontstond het idee om

in Karavaan naar het WSF te gaan, en in de laatste etappe bedachten we dat het interessant kon zijn om van de Karavaan

een soort reizend Wereld Sociaal Forum te maken door de thema's van het Forum naar enkele steden van het Noordoosten

te brengen, en dat laatste idee is blijven hangen. Het was dat idee dat de “ogen deed blinken” van veel mensen en

organisaties die de Karvaan steunden, ook van financierders, aangezien het Wereld Sociaal Forum een excellente ruimte is

voor vorming van jongeren.

BART – We hebben moeilijkheden ondervonden in de communicatie tussen de comités van de deelstaten. Het comité van

Pernambuco heeft uiteindelijk de communciatie gecentraliseerd waardoor de werkdruk verhoogde. Sommige deelstaten

hebben het communicatiecomité niet georganiseerd.

Een andere moeilijkheid die we ondervonden hebben, was het proces rond fondsenwerving, , er kwam maar geen geld

binnen. De organisaties hadden andere prioriteiten. Op dat moment werd een persoon aangesteld om rechtstreeks contact

op te nemen met de mogelijke financierders, met het vertrouwen van de organisaties. De totale kost was hoog, maar dankzij

de inzet van de organisaties en partners hebben we een grote solidariteitsbeweging op gang gebracht en hebben we de

Karavaan gerealiseerd. We zien dat, wanneer een actie samen wordt ondernomen, alles mogelijk is. De mobilisatie verliep

vlot, we hebben geen problemen ondervonden tussen de organisaties. Maar het belangrijkste was de deelname van de

jongeren, die hun kennis, talenten en potentieel ingezet hebben tijdens de voorbereiding en realisatie van de Karavaan:”Dat

deed onze ogen blinken”.

Hoe ontstond de relatie tussen de Karavaan en het Wereld Sociaal Forum 2009?

Wat waren de grootste moeilijkheden in de uitvoering van dit project?

12

“Karavaan was een grootvormingsmoment waar ikb i j g e l e e r d h e b o v e rv e r s c h i l l e n d e t h e m a ' swaarvan ik niet veel af wist enze heeft ook goede opvoedersgevormd”. (Charles Gomes)

“ De Karavaan was een enorm goedevorm om te leren, om de realiteit van dejongeren te beleven in verschillendestreken van de deelstaten en door deuitwisseling van ervaringen”.

(Killvio Sousa)

“Ik heb een wereld vaninformatie leren kennenin de boeken die tentoongespreid waren in destands op het WereldS o c i a l F o r u m ” .(Alessandro Chinelles)

“Het beste wat me overkomen is op dit vlak, was de deelname aan hetWSF, maar het was niet het WSF datme gelukkig maakte, het was deC o m m u n i c a t i e - e nJongerenkaravaan. We gaaneenvoudigweg niet toelaten dat deKaravaan hierbij ophoudt, we willenintegendeel dat ze nog langverdergaat”.(Arthur Rodrigues da Silva Santos)

Er waren in totaal 200 jongeren, evenveel jongens als meisjes, tussen 16 en 29 jaar oud, afkomstig uitstedelijke en rurale gebieden van de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia, Alagoas, Rio Grande do Norte enPiauí. Alle jongeren zijn geëngageerd in sociale projecten, ngo's, bewegingen, netwerken en jeugdorganisaties.Het merendeel van de deelnemers van de Karavaan hebben hun hoger middelbaar afgewerkt of zijn het aan hetafwerken.

(Osmar Rufino Braga)

InleidingDe Communicatie- en Jongerenkaravaan

heeft gedurende 18 dagen tijdens de maandenjanuari en februari 2009 enkele steden van hetNoordoosten doorkruist, om de situatie van dejongeren te leren kennen en hun problemen aan tekaarten door samen te dromen, toekomstprojectente maken en op zoek te gaan naar oplossingen.Verschillende thema's en onderwerpen werdenbesproken zoals recht op onderwijs en gezondheid,jeugd en werk, gender, seksualiteit en etniciteit,duurzame ontwikkeling, politiek protagonisme enidentiteit van de jeugd.

Met deze tekst willen we graag informatieen reflecties delen over de situatie van de jeugd inBrazilië en in het bijzonder in het Noordoosten, indialoog met academische onderzoeken, gegevensvan overheidsinstellingen en van de organisatiesvan de burgermaatschappij, verbonden aan dejeugdorganisaties in de streek.

Wie zijn de jongeren die deelnamen aan

de Karavaan?

(1) De jongeren waarover we het hebben, behoren tot of zijn verbonden met Jeugdbewegingen – Groep Jonge Toekomst Generatie, Jongerengroep

Fala Sério (Ceará), Netwerk van Jongeren van het Noordoosten-RJNE, Pastorale van de Jeugd van het Volkse Midden, Netwerk van Solidaire

Weerstand, Volkscentrum van Cultuur en Communicatie (Fortaleza-CE), Collectie Gambiarra Imagens, IntegraSol, Project Crescendo no Morro, Project

Peixearte, Groep Pé no Chão, Caranguejo Uca; met Milieu-organisaties en organisaties van de landhervorming – Landloze BoerenBeweging –MST;

met niet-gouvernementele organisaties, Centra voor de Verdediging van de mensenrechten en organisaties van de Verdediging van het recht op

communicatie – Vormingsschool Quilombo dos Palmares – EQUIP, Steungroep voor Arme gemeenschappen – GACC, Obra Kolping do Nordeste

(Ceará en Piauí), Wereld Visie (Ceará, Alagoas en Rio Grande do Norte), Centrum voor Communicatie en Jongeren (CCJ), Diaconia (Ceará en

Pernambuco), Volens, MSD/ASD; met Organisaties van de Professionele Wereld– Boerenvakbond (STR), Dienst voor Alternatieve Technologie –

SERTA, met Sociale Netwerken – Netwerk van Jongeren van het Noordoosten, Netwerk van Solidaire Weerstand; met Vrouwenorganisaties en

Organisaties voor de vrije sexuele orientatie – Beweging van de Vrouwen van het Platteland van het Noordoosten – MMTR/NE; met

Overheidsorganismen verbonden met de volkssectoren – Programma Conexões de Saberes (project van de federale Universiteit van Pernambuco).

1

Tijdens onze doortocht door de steden van het Noordoosten maakten we kennis met situaties vanuitsluiting van jongeren en werden we er volledig in ondergedompeld. We leerden meer over de socialeomstandigheden waarin het overgrote deel van de jongeren van de periferie en het platteland in deze streek leeften hadden de mogelijkheid om over die situaties te debatteren. Veel van de sociale problemen die typisch zijn voorde sociale omstandigheden van de jongeren, werden door de jongeren van de Karavaan als thema gekozen voorhun workshops, mobilisaties en activiteiten. In dialoog met enkele onderzoeken delen we graag met u enkele vande thema's en kwesties die tijdens de Karavaan aan bod gekomen zijn.

We zijn het eens met Abad (2002) wanneer die verdedigt dat we in alle analyses over de jeugd, rekeningmoeten houden met het verschil tussen de omstandigheid en de situatie van de jeugd. De auteur legt uit dat we inde conditie van de jeugd veel manieren terugvinden waarop de maatschappij denkt over de levenscyclus die men'jeugd' noemt. Vaak gaat men uit van uit een biologisch standpunt, zonder rekening te houden met de context vanhet “jong zijn”. Het is in de situatie van de jeugd dat we, volgensAbad, de specifieke kwesties terugvinden over hetleven van de jongeren zoals de conflicten tussen de sociale klassen, de sociale constructie van de genderrelaties,de etnische specificiteit, de regionale context, de verschillen in levensstijl, ook tussen de jongeren van de stad envan het platteland.

Volgens gegevens van PNAD/2005 bestaat de jonge bevolking in het Noordoosten, tussen 15 en 24 jaar,uit 10.511.736 personen, en vertegenwoordigt ze 21% van de bevolking van Brazilië. Als we ons baseren op degegevens van IBGE/2000, die werkt met een leeftijdsklasse van 15 tot 29 jaar, dan zijn er in het Noordoosten13.916.033 jongeren, 49,5% jongens en 50,5% meisjes. De meerderheid van deze jonge bevolking woont instedelijke gebieden, slechts 29% van de jongeren woont in rurale gebieden.

Het Noordoosten wordt beschouwd als de meest 'ongelijke' streek van het land, volgens recentegegevens van het Onderzoek van Familiebudgetten (POF). In deze streek verdienen de rijken 11,8 keer meer dande armen, wat zelfs boven het gemiddelde van Brazilië ligt dat 10 keer meer is.Deze realiteit heeft gevolgen voor de omstandigheden en de situatie van de jongeren, waar 5% behoort tot desocio-economiche klassenAen B; 16% tot de klasse C, en de overgrote meerderheid (79%) tot de klassen D en E,wat wil zeggen dat 11 miljoen jongeren tot de klassen D en E behoren.

2. PNAD/2005 – Nationaal Onderzoek op basis van Staafmetingen

14

De omstandigheden van de jongeren in het Noordoosten2

De sociale segregatie van de jeugd van het Noordoosten

De sociale segregatie van de jongeren van het Noordoosten heeft een grote invloed op het jong zijn enbepaalt de socio-economische, politieke en culturele omstandigheid en situatie van de jongeren.

Een van de constataties is dat de jongeren hun houding aan het veranderen zijn door nieuwe waarden enreferenties te zoeken en door nieuwe trajecten op te bouwen, alhoewel deze autonomie geen totaleonafhankelijkheid betekent, want de jeugd blijft langer bij de familie wonen. De gezondheid van de jeugd baartzorgen en betreft een reeks van relaties en rechten: seksuele en reproductieve rechten, medische rechten enziekenhuisassistentie, situaties van geweld, ontspanning, sport, zorg voor het lichaam, risicopraktijken, alcohol- entabaksconsumptie en andere drugs, en andere. Er bestaan echter geen officiële studies die al deze situaties metelkaar in verband brengen. Een belangrijk en specifiek aspect is dat van de seksuele en reproductieve gezondheid.Men constateert een verhoging van de vruchtbaarheid bij jongeren in het Noordoosten in vergelijking met die vanhet land, wat zich manifesteert in een stijging van het aantal tienermoeders in de leeftijd van 15 tot 19 jaar.

Analfabetisme is een van de grote problemen van de Braziliaanse jeugd: 11,1% van de bevolking ouderdan 15 jaar is analfabeet. In het Noordoosten is dit cijfer zelfs tot vijf keer hoger, in vergelijking met andere strekenvan het centrum-zuiden van het land. In totaal zijn er ongeveer 550.000 analfabete jongeren, waarvan de overgrotemeerderheid in de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia en Maranhão woont. Gegevens tonen aan dat dezejongeren op het platteland wonen en behoren tot analfabete families met weinig financiële middelen.

3 Gegevens van het InformatieSysteem over Mortaliteit (SIM), beheerd door het Secretariaat voor Toezicht van de Gezonheidszorg vanhet Ministerie voor Gezondheidszorg (2005).

15

In de leeftijdscategorie tussen 15 en24 jaar gaat meer dan de helft (53,1%) van dejongeren niet naar school, en als ze al naarschool gaan, komt hun onderwijsniveau nietovereen met hun chronologische leeftijd. In hetNoordoosten onderbreekt 55% van dejongeren hun middelbare studies en hernemendie niet. Een ander zorgwekkend feit is dat de jongeren van het noorden en noordoosten,anders dan die van het zuiden en zuidoosten,een laag gemiddeld aantal studiejaren kennen.Gegevens tonen aan dat blanke jongerengemiddeld langer studeren dan zwartejongeren en dat het aantal studiejaren afneemtnaargelang de jongere afkomstig is van eenfamilie met minder of meer financiëlemiddelen.

De slechte kwaliteit is misschien hetgrootste probleem op het vlak van hetonderwijs in Brazilië. Brazilië staat op ditmoment zo goed als op de laatste plaats ofzelfs op de laatste plaats wanneer menvergelijkt met andere landen. Meer dan 90%van de leerlingen hebben geen adequateopleiding gehad in wiskunde en Portugees.Ook hier zijn de resultaten van blanke jongerenbeter dan die van zwarte.

De inkomsten van de jongeren is delaatste jaren gedaald en minder dan 50% heefteen eigen inkomen. In de regio's Zuid, Zuidoosten Centrumwest zijn de inkomsten van dejongeren hoger. In het Noordoosten zijn dejongeren die toegang hebben tot dearbeidsmarkt, ingeschakeld in hachelijkeomstandigheden: de meerderheid heeft geenenkel voordeel voorzien in de socialewetgeving. De helft van de jongeren van hetNoordoosten is op zoek naar werk, wat eenalarmerende situatie is. En dan hebben we hetnog niet over de vereisten om toegang te krijgen tot de arbeidsmarkt namelijk ervaring en een goed studieniveau,vereisten die de jongeren van het Noordoosten in een nadelige positie brengen.

Studies tonen aan dat de gezondheid van de Braziliaanse jeugd verslechtert, niet op natuurlijke wijze,maar omdat de jeugd het slachtoffer is van ongevallen, moord en zelfmoord. De dood van de jeugdsegmentenstaat dus in verband met geweld (gewapende conflicten), zelfmoord en verkeersongevallen. Deze oorzakenverklaren 72,8% van de jeugdmortaliteit tussen 15 en 24 jaar in het land.

In het Noordoosten sterven de jongeren door externe oorzaken, vooral als gevolg van moord,verkeersongevallen en vuurwapens. Maar ze sterven ook door interne oorzaken die in verband staan met deslechte levenskwaliteit (woonomstandigheden, gebrek aan basissanering en riolering), de hachelijke stituatie vande assistentiemechanismen in de gezondheidszorg, ongelijkheid in de toegang tot de diensten, een gebrekkige preventie of de afwezigheid ervan, de gebrekkige educatie rond gezondheid e.a.

Por Alessandra Masullo

17

De Sociale Mobilisatie (SM) was een van de belangrijke structurerende assen van deCommunicatie- en Jongerenkaravaan en daarom is het belangrijk dat we erover reflecteren en het procesanalyseren zodat we de betekenis en impact kunnen bevatten. Deze tekst wil graag die reflectie brengen over het proces van sociale mobilisatie van de Karavaan door de betekenissen te benadrukken om het ideeen de praktijk te begrijpen.

De tekst bestaat uit twee delen : in het eerste deel proberen we de sociale mobilisatie in en van deKaravaan te karakteriseren, door de theoretische en praktische aspecten aan te halen; in het tweede deel stellen we enkele van de impacts van de Karavaan voor, vooral in het leven van de jongeren en van degemeenschappen die we hebben bezocht. In het besluit noemen we enkele betekenissen en lessen op,gebaseerd op de bedenkingen uit het eerste en twee deel.

Als we kijken naar de contexten, de processen,de activiteiten en resultaten van de voorbereiding enrealisatie van de Karavaan, dan bemerken we dat deKaravaan eigenlijk een manier is om aan socialemobilisatie te doen. Beetje bij beetje kwamen we tot de vaststelling dat ze de volgende punten inhield:

mobiliserend/e thema/thema's: “Kom allemaalbijeen, mijn volk, een andere wereld is mogelijk.”principes: de jongere als protagonist, dewaardering van de ervaringen, van de kennis envan de volkscultuur, het respect voor despecificiteiten en voor diversiteit, de dialoog alsbasis voor de educatieve actie.doel: jongeren van het Noorden en van hetNoordoosten mobiliseren om te reflecteren endiscussiëren over de sociale realiteit, met als doel de bouw van een andere mogelijke wereld;

18

mobiliseerders: jongens en meisjes van het Noordoosten, belangrijkste protagonisten van deze actie;

sociale context: het potentieel vermogen en de situaties van sociale uitsluiting van de jongeren van degemeenschappen van het Noordoosten;

methodologie voor participatie van personen en gemeenschappen: “en en (?) voelen (luisteren naar dejongeren, naar de gemeenschappen, hun realiteit leren kennen, hun schreeuwen, ontevredenheden, problemenen hoop identificeren); analyseren en reflecteren ( de jongeren en de gemeenschappen helpen om de oorzakenvan hun problemen te verstaan, te reflecteren en te analyseren); ingrijpen en voorstellen (de wegen enoplossingen opbouwen, richtingen aanwijzen voor een ander Brazilië en een andere wereld); vieren encommuniceren (het leven, het creatief vermogen en de kracht van de jongeren, de gemeenschappen, deoverwinningen en rechten vieren en communiceren)”;

gevoel van eenheid in de diversiteit: de SM had eigen instellingen/vormen en dynamiek, aangezien deKaravaan collectief is opgebouwd, in een samenwerking tussen drie grote polen van de regio van hetNoordoosten, geconcentreerd in de deelstaten Ceará, Pernambuco en Bahia. Toch werkten alle organisaties,netwerken en bewegingen aan dezelfde doelstellingen. In elke pool werd een mobilisatiecomité gevormd.Hierdoor verkregen de sociale mobilisatieacties eigen politieke en organisatorische configuraties en intenties,met de jongeren als belangrijke protagonisten van deze acties.Een basisbesluit in dit reflectief proces was dat de SM niet mag verward worden met publieke manifestaties,bezettingen van pleinen/straten en protestoptochten. De SM veronderstelt deze dimensie, maar is breder.

We constateerden, tijdens de systematisering dat het concept en de praktijk van de SM van de Communicatie- enJongerenkaravaan vijf belangrijke dimensies inhielden: 1) sensibiliseren en mobiliseren van jeugdorganisaties, -netwerken en –bewegingen; 2) collectieve opbouw van het project rond fondsenwerving en politieke steun; 3)thematische en methodologische voorbereiding van de jongeren; 4) uitvoeren van de educatieve enmobili erende acties, volgens de doelstellingen van de Karavaan, om af te sluiten in het Wereld Sociaal Forum;5) evaluatie en systematisering van de ervaring. Hierna gaan we verder in op een van de dimensies, vanuit hetstandpunt van de jongeren zelf.

s

De sensibilisering en mobilisatie van jeugdorganisaties, -netwerken en –bewegingenbestond uit bezoeken, bijeenkomsten en vergaderingen met de organisaties,bewegingen en jeugdbewegingen die werken met deze segmenten van hetNoordoosten, waar we de noodzaak van een brede mobilisatie en deelname van dejongeren bespraken, met als doel de interventie van de jongeren in lokale socialekwesties, vooral die van de jeugd, met als grootse afsluiter het Wereld Sociaal Forum.Tijdens deze momenten en processen zijn we het thema en het onderwerp van deSociale Mobilisatie beginnen opbouwen en begon de bewustwording. We besprakende uitdagingen die we zouden moeten trotseren tijdens de organisatie envoorbereiding van de Karavaan. Op dezelfde manier werden de doelstellingen van deKaravaan meer gedefinieerd, en daardoor ook het proces van de sociale mobilisatie.Tijdens deze etappe werden de mobilisatiecomités georganiseerd in de deelstaten

Ceará, Pernambuco en Bahia, die alle lokale activiteiten van deze actie op zich namen. De comités werdensamengesteld door vertegenwoordigers van de jongeren en medewerkers van de organisaties, netwerken enjeugdbewegingen. Elk comité organiseerde zich in commissies (o.a. infrastructuur, methodologie, communicatie,systematisering, fondsenwerving), die zich verantwoordelijk stelden voor de organisatie- envoorbereidingsactiviteiten in elke staat.

Op 20 januari 2009 bezochten de groepen van de Karavaan de gemeenschappen en organiseerden hun

workshops. 'sAvonds kwam iedereen samen op het plein om de inhoud van de workshops met de anderen te

delen. Op 21 januari, 's ochtends, hebben we de “muurschildering van de jeugd” gemaakt. De Karavaan liet

een volledige muur met graffiti achter. Daarna hadden we afspraak met de plaatselijke autoriteiten en 's

namiddags hebben we de Karavaan geëvalueerd. (Joana D'Arc)

Het was een moment van veel uitwisselingen en samen delen tussen de jongeren en de gemeenschappen. De Sociale Mobilisatie vervult hier een belangrijke taak: de mensen en gemeenschappen helpen om hun realiteiten tebespreken, om hun levensomstandigheden te problematiseren, om hun potentiëlen te waarderen en om hetbelang van hun bestaan in deze wereld te bevestigen. De getuigenis van deze jongere verklaart wat dit momentvertegenwoordigde:

[...] is met groot succes onthaald. Het publiek dat we bereikten, was niet alleen de jeugd, maar ook kinderen,

volwassenen, personen van de derde leeftijd,...En via deze workshops zijn we erin geslaagd om de

problemen van de plaatselijke jeugd aan te kaarten. Na de workshop hebben we een boom geplant die “de

ent van de verandering” vertegenwoordigde. 's Avonds hebben de jongeren de resultaten van de

workshops op het Marktplein voorgesteld aan de stad, in de vorm van toneeltjes, teksten, gedichten,

muziek en verslagen. De jongeren uitten wat ze voelden en beleefden in hun gemeenschappen. (Joana D'Arc)

Het socialiseren en delen met de groepDe educatieve en mobiliserende

actie veronderstelt dat de kennis, deontdekkingen en de waardering van debijeenkomst en van de dialoog tussen depersonen en de groepen gedeeld worden.Dat is wat er op enkele plaatsen gebeurdis tijdens de Karavaan. De jongerenkwamen samen op het plein van de stadom hun ontdekkingen te socialiseren, hunbedenkingen en nieuwe kennis te delenen om hun voorstellen aan te kondigen.

20

De educatieve acties, gerealiseerd op verschillende manieren en in verschillende uitdrukkingsvormen,waren het hoogtepunt van de Sociale Mobilisatie van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Dezedimensie van de Sociale Mobilisatie heeft met vier belangrijke aspecten gewerkt: de deelname aan hetgemeenschapsleven in de lokale realiteiten, de politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van deKaravaan vanuit de lokale context het socialiseren en delen met de groep, en het overhandigen van een “product”aan de gemeenschap.De deelname aan het gemeenschapsleven in de lokale realiteiten

De jongeren deelden zich in in groepjes en dompelden zich onder in de lokale context: ze bezochtenfamilies, andere jongeren, kinderen en organisaties. Het was een moment om “de realiteit te zien”, te luisteren naarde smeekbeden van de mensen, hun potentieel, hun organisatiekracht en zwakheden/problemen te identificeren.Het was een moment waarop de sluier van de realiteit werd opgelicht, om zich door de lokale cultuur te lateninnemen en het leven van de jongeren en het volk van die plaats mee te beleven.De politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de Karavaan vanuit de lokale context

De realiteiten die de jongeren leerden kennen en beleefden op dat moment, werden thema's van hunworkshops. De thema's van de Karavaan werden in een context geplaatst door de problemen die geïdentificeerdwerden door de jongeren tijdens hun inleefmoment in de gemeenschap.Een van de jongeren vertelt haar ervaring tijdens de workshops:

,

23

Invloed in de publieke sfeer: de Karavaan heeft ook bijgedragen tot een grotere invloed in de publieke sfeer,naar gelang de jongeren de belangrijkste problemen van de jeugd en van de gemeenschappen leerden kennen,bespraken en sistematiseerden en oplossingen aanbrachten. Een voorbeeld hiervan is de overhandeiging vanhet document “Biref van de Jeugd” aan het Stadsbestuur van Crateús (CE).

Vrije communicatie: de Karavaan heeft bijgedragen tot de productie van veel kennis en informatie,gesistematiseerd en verdeeld via viedo's, internet, sites, foto's interviews, blogs en radio.

In deze tekst proberen we te reflecteren over de SM van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaandoor haar kenmerken, dimensies en impacten te beschrijven.

De reflecties die we hier beschrijven, tonen aan dat de SM van en tijdens de Karavaan vele betekenissen,veel lessen en impacten meebrengt voor de jongeren, voor hun organisaties, netwerken en bewegingen. Als besluitwilen we graag de volgende puntjes oplichten:De SM heeft bijgedragen om het potentieel van de jongeren en de gemeenschappen aanwezig in de steden van hetNoordoosten op te wekken en te versterken, zowel in de stad als op het platteland. We hebben gezien dat dejongeren de kracht hebben getoond van een jeugd die wordt beschuldigd van afwezigheid in debatten over desociale problemen van ons land. De jongeren heeftaangetoond dat ze in staat zijn om socialemobilisatieprocessen te organiseren en op gang tebrengen met een sterke weerslag in de publiekesfeer en in de gemeenschap;

De SM van de Karavaan heeft zich gevormd alseen ruimte om de diversiteit van thema's,plaatsen, relaties en ervaringen in de praktijkom te zetten en te leren. Met de diversiteit alsbasis, aangebracht door de Karavaan, was hetmogelijk om een sociopolitieke en cultureel bredeinterventie te bouwen en te ontwikkelen, verankerdin de kennis, de discussie en de problematiseringvan de realiteiten van de jongeren en van degemeenschappen. Dit in politiek-pedagogischeacties, in de bezetting van de publieke ruimte en inde opbouw van voorstellen en oplossingen;

We hebben geleerd dat de SM niet enkel eenevenement is, het is veel meer een permanentproces. Dit brengt ons de uitdaging om de op ganggebrachte acties in de steden waar de Karavaan islangsgegaan te begeleiden en op te volgen;

We begrijpen dat de SM niet enkele afhangt vaneen groot aantal personen, organisaties enbewegingen, dat is erg belangrijk. Naast demensen die deelnemen, moeten er ook de mensenzijn die zich ervoor inzetten. Zo heeft de SM nood aan kwaliteit in haar organisatie en planning, in deuitvoering, evaluatie en opvolging van de acties, inhet delen en vieren van de resultaten;

24

We begrijpen dat de SM niet enkel lawaai mag zijn, niet enkel protest en kortstondige discussie van desociale problemen. Het is noodzakelijk een project op lange termijn te definiëren, om de mystiek, het vuur en devolksstrijd te behouden, aangezien we strijden voor structurele transformaties en niet voor conjuncturele.

De SM van en tijdens de Karavaan heeft ons geleerd dat, als we dat jeugd en de uitgesloten gemeenschappenwillen bereiken, we naar hen moeten gaan, hun situaties moeten leren kennen en aanvoelen, hun potentieelmoeten opwekken, hun problemen rond uitsluiting en laag zelfbeeld moeten bespreken en samen met henoplossingen moeten opbouwen, door hun kennis en ervaring te valoriseren. Daarnaast begrijpen we dat om de massa te bereiken die in de grotten van de steden van het Noordoosten leeft, we gebruik moeten maken van communicatie, maar een opgewekte, creatieve, politizerende, informatieve, hoopgevende communicatiedie de kennis, de symbolen en de herinneringen van de plaatselijke bevolkingen doet heropleven enupdate.

De SM van en tijdens de Karavaan heeft het beeld van iets breder aangenomen en heeft ons in beweginggebracht en ons aangezet om een andere wereld te bouwen, heeft ons wakker gemaakt om op zoek te gaan naarnieuwe vormen van sociopolitieke en culturele interventie, heeft ons geleerd dat we dringend hoop moetenzaaien, energie en liefde moeten uitdragen naar de uitgesloten bevolking van ons land die onzichtbaar zijn voor deoverheid en voor vele NGO's, bewegingen en organisaties.

We besluiten deze tekst met een zin van een van de jongeren van de Karavaan, waarvan de inhoud onsde kracht en de macht van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan herinnert: “alleen zijn we zwak enbreekbaar, maar samen zijn we de kracht en de beslissing van het land”. (Luis Rufino Neto)

Door Zoé Maus

2525

T o e n d e Communicat ie- en Jongerenkaravaan in januari 2009 uit verschillende steden van het Noordoosten vertrok, was het om de stemmen en de eisen van de jongeren van het Noordoosten aan de “wereld” bekend te maken. Na verschillende stops in de deelstaten voegden de drie karavanen zich in Teresina samen en trokken dan naar het Wereld Sociaal Forum in Belém (Pará). Het sterke punt van de Karavaan was de diversiteit in strijd en manieren om de politieke en sociale eisen van de jongeren van het Noordoosten uit te drukken. Aan boord van de Karavaan 200 jongeren met heel verschillende horizonten en diverse achtergronden, ervaringen en politieke praktijken. Zowel de boodschap die men wilde bekend maken aan de wereld als de manier waarop men die boodschap wou overbrengen, was erg divers. Hoewel die verscheidenheid soms moeilijkheden meebracht, was het steeds een leerproces. Het belangrijkste hier was enerzijds het erkennen van de jongeren als onafhankelijke personen, met eigen taalgebruik en interactiemanieren, en anderzijds het erkennen dat zij niet in één enkele categorie kunnen ondergebracht worden. Alle jongeren wilden hun bestaan, hun mening en hun realiteit kenbaar maken aan de wereld, maar de manier waarop ze dat deden, was telkens anders. Vandinha, uit Crateús (Ceará), stelt dat de Karavaan mogelijk gemaakt heeft voor jongeren “ te zien hoezeer de jeugd zich bewust moet zijn van de verveemding die we vandaag beleven” en dat “het nodig was om met onze schreeuw opnieuw op straat te komen, zodat de mensen weten wat we willen, en wie we zijn.”De bezetting van de openbare ruimte was een van de grote overwinningen van de Karavaan, of het nu was door de optochten die de steden innamen (maar ook het WSF), de graffiti die de jongeren achterlieten in de straten van Belém of de radiogolven die de Rádio Livre-se bezette in Soinho (Maranhão). Zoals Ricardo, uit Fortaleza (Ceará), de dichter herinnert: “Wat we hier hebben, is geen nieuwe weg, maar een nieuwe manier om de weg te bewandelen”. Deze bezetting van de openbare ruimte is de nieuwe manier waarop de jongeren op weg gaan. Deze jongeren, met hun eigen wil en eisen, aan wie vaak de conditie van politieke actor wordt geweigerd. Maar bezetten is niet voldoende. Ook communiceren is noodzakelijk. En dat hebben de jongeren gedaan: ze drukten zich uit via kunst of via alternatieve media: graffiti, theater, fotografie, muziek, circus, fanzini, vrije radio of zelfs video's of blogs. Naast het verschil in de manier om zich uit te drukken, was het gemeenschappelijke lemma “de bezetting van de ruimten, van de kleuren, van de geslachten, van het alles, van het niets, van de liefdes, van de knuffels, van de tijden, de stiltes, de schreeuwen” .(Micinete, Fortaleza-Ceará)

DIE W

E HEM SCHILDEREN

Toen de jongeren in de straten van de Caxias (Maranhão) of in Ouricuri (Pernambuco) liepen om het volk tegemoet te gaan, hebben ze de openbare ruimte opnieuw als ruimte voor sociaal en politiek protest gebruikt. Zoals Loro, uit Fortaleza (Ceará), het zegt: “Bezetten! De straat is van jullie!”. Het was niet toevallig dat de Karavaan verschillende optochten heeft georganiseerd. De wereld van de media heeft de neiging om de politieke strijd te concentreren in besloten ruimten, met moeilijke toegang: parlement, stadhuis, instituties etc. Het beeld van de politiek dat meestal verspreid wordt, is dat je een groot expert moet zijn en dat het geen onderwerp is voor om het even wie. Er wordt een gesloten model naar voor geschoven, waar weinig mogelijkheden bestaan om zich uit te drukken buiten de officiële kanalen. Door de optochten die de Karavaan organiseerde, slaagde ze erin het volk uit te nodigen om de aandacht te vestigen op het feit dat de politieke ruimte iedereen toebehoort en dat het volk dringend de politieke ruimte opnieuw moet innemen. Een feestelijke optocht organiseren is tonen dat het mogelijk is de collectieve openbare ruimten, de groepen en de nieuwe maatschappij opnieuw te construeren, maar ook tonen dat je niet moet wachten om een politiek optreden te realiseren tot je wordt opgeroepen. En zoals Lucineide, uit Fortaleza (Ceará), het stelt: “Neen, we willen niet dat het zo is, we willen dat de dingen veranderen, we willen een stem hebben en meetellen.”

Dat is ook wat de jongeren die zich uitdrukten met graffiti, wilden. Naast het schilderen van hun modellen, gaven de jongeren ook workshops over de technieken en de betekenis van het beschilderen van de muren van de stad. Graffiti is een perfect voorbeeld van een artistiek-politieke uitdrukking. Graffiti communiceert via aangepaste territoria waar mensen die geen stem hebben en met wie geen rekening gehouden wordt, zich uitdrukken en aantonen dat ze deel uitmaken van de maatschappij, zelfs als ze hun ontevredenheid uitdrukken. Maar graffiti kan ook gezien worden als pure kunst van diegenen die aan de “rand” van de maatschappij leven. Als we ervan uit gaan dat iedereen in staat is om zich uit te drukken via kunst, dan onthullen de tekeningen onder andere enigmatische betekenissen en de macht van de weerstand tegen de overheersing en de sociale ongelijkheid waarin in het

1algemeen de taggers en graffitiartiesten leven.Niet alle jongeren van de Karavaan zetten graffiti met een

direct politieke inhoud, maar alle jongeren gaan ervan uit dat graffiti op zich een politieke daad is. Voor hen is het erg belangrijk om de muren, de straten opnieuw te gebruiken als levensruimte, maar ook als creatieve ruimte.

26

1.Symbolische territoria en territoria van weerstand in de stad: Grafiën van tags en van graffiti in Revista Terra Plural, vol.2 num. 2 (2008)

Bi j he t gebru i k van a l te rna t ieve communicatiemiddelen stuurden de jongeren een duidelijke boodschap naar de grote media: ze hebben er genoeg van om onzichtbaar te zijn en geen stem te hebben. Naast het feit dat ze zich willen uitdrukken en hun wantrouwen willen tonen tegenover de traditionele media, toonden de jongeren veel creativiteit. Wanneer ze jongeren en kinderen uitlegden hoe ze een blog of een fanzine konden maken, bewezen de deelnemers van de Karavaan dat het mogelijk is om zich op een alternatieve manier uit te drukken, met weinig financiële middelen. Het gebruik van het internet om de voor hen belangrijke informatie over te brengen duidt ook op de bezetting van een politieke ruimte, die van het internet, een ruimte zonder begin of einde, die een groot aantal personen bereikt, waarbij een vrije inhoud op een vrij medium wordt geplaatst.Op dezelfde manier toonde de Radio Livre-se, toen die zich installeerde in Ouricuri-PE of in Soinho-MA, of in het Alternatieve Dorp op het Wereld Sociaal Forum, dat de ether niet enkel eigendom is van de grote medianetwerken, maar dat iedereen recht heeft om deze go lven te gebru iken om een kwaliteitsinhoud te verspreiden, dichtbij de burger, en zonder commercieel doel.

2. Gilles Deleuze, Félix Guattari, Mille plateaux. Capitalisme et schizophrénie 2, Paris, Éd. de Minuit, 1985.

27

Door de bezetting van de straten, de muren en de communicatiemiddelen om de stem van de jongeren van het Noordoosten te laten horen, heeft de Karavaan aangetoond dat het collectieve leven en de diversiteit een nieuwe manier van handelen aanduiden. We kunnen stellen dat de verscheidenheid, zowel op het vlak van het profiel van de jongeren als in hun optreden, de Karavaan

2 het concept dat 'Deleuze rizoom' heet, benaderde. Rizoom is een plant die horizontaal groeit, die vanuit het midden groeit en zich uitbreidt, zonder hiërarchisch centrum en vooral met verschillende begin- en eindpunten, zonder dat een punt belangrijker is dan een ander. Zonder begin of einde, met vertakkingen die het mogelijk maken om na een verbreking verder te bestaan. De Karavaan was niet enkel een actie, maar een meervoudig kennisproces, (...), een proces met veel vormingsacties en politieke optredens voor veranderingen naar een nieuwe wereld. De wereld is en zal de kleur hebben die de jongeren hem schilderen.

Een verschillende achtergrond, veel energie, vrolijkheid, ruzies, weerstand, liefde, manifestaties,

collectieve constructie van jongeren uit de deelstaten Ceará, Bahia en Pernambuco. Dit was

en zal altijd het gezicht zijn van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Wij maken deel uit van

collectieven, om de beste dingen te doen voor onze naaste. Het is misschien niet altijd zo, maar we kunnen het wel! Dat gebeurde in de vorm van

dialoog, communicatie, audio-visueel materiaal, graffiti, instrumenten die de Communicatie- en

Jongerenkaravaan gebruikt heeft om aan te tonen dat we kunnen veranderen. Enkel willen, dromen, doet ons geloven dat het mogelijk is een andere wereld te bouwen, waar respect en liefde altijd eerst komen, hand in hand. Als elementen die zoeken naar een droom die moeilijk, maar niet

onmogelijk te verwezenlijken is. Gebaseerd op wat we opgebouwd hebben tijdens het WSF, kunnen we

een andere wereld zien naast ons en die we niet zagen! Of niet wilden zien!

(José Cleiton – Carbonel – Collectief Manguecrew/CCJ)

... we werden met nieuwsgierige blikken bekeken door ongeveer vijftien jongeren, bereid om te veranderen via provocaties

gemaakt tijdens de workshop in Salvador over “De Jeugd in de XXIste eeuw”. Tijdens deze workshop werden de jongeren gestimuleerd, door contextualisering over de politieke en

culturele bewegingen, om de strijd aan te gaan en verandering te bekomen in een

gemeenschap die erg weinig informatie heeft. De tocht door de stad Timon was een van de

ongelooflijkste momenten van het hele traject van de Karavaan.

(Suemys Luize Pansani Tavares)

28

29

(Arlene Freitas, Bart Vetsuypens, David Junior)

Traditioneel reflecteren de kennis en de informatie door een volk geproduceerd de visie van de elite van de maatschappij, aangezien de toegang tot de communicatiemiddelen gecontroleerd wordt door de kracht van het grote kapitaal. Het gebruik van technologieën is het grote wapen om concepten te bevestigen en politieke gedragingen te determineren. Terzelfdertijd is het kamp van de communicatie de grote ruimte om ideeën en betekenissen op te bouwen. De sociale bewegingen en de volksklassen moeten dan ook de omstandigheden creëren om deze ruimten en instrumenten te bezetten zodat ze de belangen van de meerderheid van de uitgesloten bevolking kunnen verdedigen, diens reële noodzaken bespreken, wegen aanduiden in de richting van de democratisering van de

communicat iemiddelen en de instrumenten aanreiken om beleidsmaatregelen op te bouwen.

Met dit karakter haalde de Communicatie- en Jongerenkaravaan de gemeenschappen van het Noordoosten over om over weinig frequente thema's te debatteren, door alternatieve en toegankelijker vormen aan te bieden die de hele populaire intellectuele productie aan de menigte kunnen verspreiden rond deze thema's, en dat vanuit het standpunt van de jongeren.

Als een springplank tot transformatie, heeft de communicatie een belangrijke plaats gehad tijdens heel het proces van de Karavaan, vanaf het idee tot op het Wereld Sociaal Forum, ervan uitgaande dat de verschillende communicatiemiddelen en –instrumenten geconcentreerd zijn in de grote steden en in de handen zijn van de middenklasse, zonder te spreken van de toegang tot en de productie van internetinhoud die nog steeds in handen is van de bedrijfswereld.

In de Karavaan was het gebruik van communicatie-instrumenten en populaire communicatievormen erg divers en creatief, met onder andere optochten, muziek, dans, het gebruik van de sociale communicatietechnologieën zoals blogs, video's, radionovela, radiospots, gemeenschapsradio, fanzine, sites en webtechnologie 2.0. De jongeren wisselden ervaring en kennis uit via deze instrumenten. Hun 'schreeuwen' echoden in de vier windstreken van de steden.

Daarnaast hebben de jongeren tijdens de Karavaan met enkele werkgroepen een communicatieplan opgesteld, om de interne communicatie, de persvoorlichting en de publiciteit te verzorgen. Hierbij was de technische en logistieke steun van het Centrum voor Communicatie en Jeugd (CCJ) uit Recife (Pernambuco), dat het gebruik van alternatieve instrumenten in de gemeenschappen verspreidt, fundamenteel. Het verschil in de communicatiepraktijk van de Karavaan was dat de Karavaan de wonden van het volk van het Noordoosten aanklaagde en dat ze de boodschap van “een andere wereld is mogelijk” verkondigde, zonder nog maar te spreken van de verspreiding van de acties en mobiliseringen rond een andere logica van de maatschappij. De Karavaan maakte het mogelijk om de communicatie te zien in de verschillende uitdrukkingen en producties van de jongeren. Het was mogelijk op te merken dat ze deel uitmaakt van ons dagelijks leven en dat de communicatie gebruikt kan worden om te protesteren, rechten op te eisen, als groep te reflecteren, meningen voor te stellen en de betekenissen in de maatschappij te betwisten. Het toonde aan dat de grote media onze strijd niet waarderen en dat ze zich vandaag vooral bezighouden met het exploiteren van de degradatie van de sociale structuren (geweld, dood), ook door het verlangen van de personen naar een kapitalistische wereld uit te buiten. Daarnaast verduidelijkte de Karavaan ook dat de volksgroepen en de sociale bewegingen moeten werken aan de productie van openbare en alternatieve communicatie, door te strijden voor meer financiële middelen en de acties die de democratisering van de communicatie in Brazilië, en vooral in het Noordoosten, kunnen versterken.

,

Hieronder vindt u een overzicht van alle workshops van de Communicatie- en Jongerenkaravaan die gerealiseerd werden op weg naar het WSF. Alle lesgevers waren jongeren die deelnamen aan de Karavaan. De workshops zijn een staal van de rijkdom in de benaderingen die gestimuleerd werden door de Karavaan, samen met de organisaties van de volksmiddens waar de Karavaan is langsgegaan.

30

O nderwijs: wie bepaalt de kwaliteit?Doelstelling: nadenken over de situatie van de openbare scholen in Brazilië en de kwaliteit van het onderwijs, en de waarde van de sociale organisaties in het opvoedingsproces van de leerling.

Strategisch Gebruik van het Internet Doelstelling: inleiding tot het gebruik van de instrumenten Web 2.0 via een demonstratie en gebruik van content management system Joomla en de Wiki-technologie.

Dialogen over Vrije Communicatie en GemeenschapscommunicatieDoelstelling: een staal van ervaringen in alternatieve communicatie en debat over c o n v e n t i o n e l e e n a l t e r n a t i e v e communicatiemiddelen

Vo o r b e r e i d i n g v a n S o c i a l e CommunicatorsDoelstelling: kennis maken met ervaringen van de gemeenschapsradio's, communicatieagenten en het potentieel van de gemeenschapsradio.

Algemeen Seminarie van de Communicatie- en JongerenkaravaanDoelstelling: de ervaring van de verschillende staten socialiseren en evalueren via materiaal geproduceerd door de Karavaan onderweg.

Duurzame Ontwikkeling via MobiliseringstheaterDoelstelling: het gebruik van theater als sensibiliseringsmedium aantonen in thema's rond duurzame ontwikkeling. identiteit en protagonisme van de jeugd.oelstelling: het gebruik van theater als sensibiliseringsmedium aantonen in thema's rond duurzame ontwikkeling. identiteit en protagonisme van de jeugd.Doelstelling: de realiteit van de Braziliaanse jeugd leren kennen en de deelname van de jongeren in sociale projecten, in jeugdgroepen, via teksten en audiovisueel materiaal.

Radio-NovelaDoelstelling: aanleren van de technieken voor de montage van een radio-novela. Een radio-novela over een van de thema's van de Karavaan.

Fotografie als TransformatiemiddelDoelstelling: fotografie gebruiken als instrument voor verandering. Een blik over de stad als focus in de beelden over wat goed isen wat we willen veranderen.

Informatie over gegevens en contacten van moderatoren van de workshops op de officiële site van de Karavaan: www.caravanadecomunicacao.org.br

31

VideoDoelstelling: basisvaardigheden rond videomontage aanleren Een scenario uitwerken, filmen. Beelden op de computer plaatsen, montage en editie van een video.

TheaterDoelstelling: leren hoe je een theaterstuk monteert op basis van een specifiek thema.

Een blog makenDoelstelling: een blog maken met inhoud gekozen door de groep, in verband met de thema's van de Karavaan.

Onderwijs: wie bepaalt de kwaliteit?Doelstelling: reflecteren over de situatie in de publieke scholen in Brazilië en over de kwaliteit van het onderwijs. De waarde van de sociale organisaties in het educatief proces van de leerling.

Strategisch Gebruik van het InternetDoelstelling: web 2.0-Instrumenten introduceren bij de deelnemers door middel van een demonstratie en gebruik van het content management systeem Joomla en Wiki-technologie.

Dialoog over Vrije Communicatie en GemeenschapscommunicatieDoelstelling: een aantal ervaringen in alternatieve communicatie tonen en debatteren over de conventionele communicatie en alternatieve communicatiemiddelen.

Ras, gender en seksualiteitDoelstelling: reflecteren over de jeugdidentiteit op

basis van rassen-, gender- en seksualiteitkwesties.

Recht op kwaliteitsonderwijsDoelstelling: bijdragen tot een reflectie over de realiteit van het jeugdonderwijs, kwaliteit van het onderwijs en toegang tot kwaliteitsonderwijs.

Milieu en Duurzame ontwikkelingDoelstelling: de discussie en de reflectie over milieukwesties in het Noordoosten en in Brazilië stimuleren, alsook over het voorstel rond duurzame ontwikkeling, problemen, uitdagingen en voorstellen.

Jeugd en WerkDoelstelling: samen met de jongeren reflecteren over de huidige situatie van de jeugd op de arbeidsmarkt, benaderen van de problemen, uitdagingen, en voorstellen lanceren.

Vrije radioDoelstelling: het woord geven aan de jongeren en de mensen die we onderweg ontmoetten zodat ze zich konden uitdrukken over hun problemen, en het belang van het milieu benadrukken in de politieke strijd.

GemeenschapsradioDoelstelling: tonen hoe een gemeenschapsradio werkt door onderweg en op het WSF nieuwsberichten uit te sturen.

32

We hebben een reizende workshop uitgevonden, we hebben de

onverschilligheden opgelost en zijn de dialoog aangegaan met de

gemeenschappen en de autoriteiten met de overhandiging van de eisen van

de jeugd.(Antonio Hélio Roque da Silva)

Het feit dat wij, de jongeren van het Noordoosten van Brazilië, samen zijn, deze

uitwisseling van kennis, deze mis van culturen, van accenten, deze zorg voor iedereen, deze oefening in tolerantie en

liefde, dat waren voor mij de belagrijkste lessen.

(Edgleison Vieira Rodrigues)

Deze Karavaan heeft me mijn gevoelige kant laten

zien en dat was erg belangrijk voor mij.

Bedankt, Karavaan, ik hou van jullie allemaal!

(Arthur Rodrigues da Silva Santos)

De jongeren van deze Karavaan hebben getoond dat ze de

dingen willen zien gebeuren.(Antonio Helio Roque da Silva)

34

(Osmar Rufino Braga)

(...) de sociale vertegenwoordigingen altijd de vertegenwoordiging zijn van een voorwerp, ofwel, ze stellen opnieuw (re) iets voor. In deze zin reconstrueren ze de realiteit op een autonome en creatieve manier. Ze beschikken over een karakter dat beelden en betekenissen produceert, dat - in laatste instantie - het werk van de menselijke psyche over de wereld [...]

35

Het doel van deze tekst is proberen te antwoorden op een vraag die tijdens het systematiseringsproces rees: hoe hebben de jongeren zichzelf gezien en welke sociale vertegenwoordigingen hebben ze voor zichzelf opgebouwd tijdens het traject van hun sociale en culturele vermenging in de context van de Communicatie- en Jongerenkaravaan?

Om op deze vraag antwoord te geven hebben we een “karavaan” gemaakt door de trajecten van de jongeren tijdens hun ervaring van sociopolitieke en culturele vermenging. Tijdens deze “reis” hebben we geprobeerd om de percepties en het discours, de uitdrukkingen, het verschillende taalgebruik, de reflecties en de attitudes van de jongeren te observeren en in de mate van het mogelijke te registreren in een poging om de sociale vertegenwoordigingen die de karavaniers tijdens hun traject van sociopolitieke en culturele vermenging maakten, te identificeren. We probeerden te observeren hoe de jongeren hun kwesties, conflicten, ontdekkingen en interventies thematiseerden in de realiteiten waarin ze zich onderdompelden en waar ze met andere subjecten interactie aangingen. We zagen dat deze belevingen en experimenten niet voor alle jongeren gelijk waren. Iedereen volgde het traject aangeduid door de Karavaan, maar legde tegelijkertijd, binnenin zichzelf en in de relatie met anderen, een persoonlijk, sociaal en groepstraject af. De jongeren bevestigden of ontdekten zich als subject in het samenleven met de anderen, met de gemeenschappen en, waarom niet, met de wereld, aangezien ze opgingen in de mondiale kwesties op het Wereld Sociaal Forum in Belém (Pará), de eindbestemming van de de Communicatie- en Jongerenkaravaan.

De reflecties die we hier delen, zijn vruchten van het systematiseringsproces, ontwikkeld door een groep deelnemers van de Karavaan, vertegenwoordigers van de deelstaten die zich hebben ingezet voor de organisatie en realisatie van dit groot sociaal mobiliseringsevenement van de Jongeren van het Noordoosten.

In de tekst zullen we een dialoog aangaan met enkele theoretische referenties die ons zullen helpen na te denken over ervaringen beleefd door de jongeren tijdens de Karavaan, over de betekenissen en de zin van deze ervaring van sociopolitieke en culturele vermenging met de gemeenschappen van het Noordoosten waar de Karavaan langskwam.

Erg nuttig zal de categorie “sociale vertegenwoordiging” zijn, concept verdedigd door Jovchelovitch (2000, p.41) dat we in deze reflectie zullen gebruiken. De auteur zegt dat:

Op dezelfde manier proberen we een dialoog aan te gaan met Deleuse, Guatarri en Sodré, auteurs die ons zullen helpen om de relatie tussen het individuele en het gemeenschappelijke te begrijpen, tussen de singulariteit en de pluraliteit in de sociale relaties e in de collectieve acties door de Karavaan gecreëerd en gevestigd.

Even belangrijk zal de dialoogtheorie zijn van Paulo Freire, waarmee we zullen proberen om te reflecteren over het pedagogisch, politiek en cultureel handelen, door de jongeren op zich genomen, in een thematiserend proces van de jeugd- en gemeenschapskwesties.

De biologische visie van de Chileen Humberto Maturana licht de reflectie en het begrip over de betekenis en de lessen van het samenleven in diversiteit toe, onderwerp dat steeds door de jongeren werd aangehaald als het ging om hun belevingen.

De tekst werd opgedeeld in drie delen: in het eerste deel bespreken we kort het publiek dat deelnam aan de Karavaan; in het tweede, centraal deel van de reflectie, benaderen we de sociale vertegenwoordigingen van de jongeren in hun ervaring en praktijken tijdens het traject van de Karavaan; in het derde deel besluiten we de tekst met een voorstelling van enkele beschouwingen over de in dit werk ontwikkelde reflectie.

Een totaal van 200 jongeren, evenwichtig verdeeld tussen jongens en meisjes, tussen 16 en 29 jaar oud, afkomstig uit stedelijke en rurale gebieden van de deelstaten Ceará, Pernambuco, Bahia, Alagoas, Rio Grande do Norte en Piauí. Alle jongeren zijn geëngageerd in sociale projecten, ngo's,

1bewegingen, netwerken en jeugdorganisaties.Deze jongeren hadden verschillende

percepties van de wereld, trajecten, vaardigheden, een verschillende seksuele oriëntatie en niveau van sociopolitiek optreden, en een gelijkaardig onderwijsprofiel (de meerderheid had of was bezig met het beëindigen van het middelbaar onderwijs). Er was een deel van de jongeren dat niet voldoende was voorbereid, en daardoor moeilijkheden had met het ontwikkelen van de activiteiten van de Karavaan, wat voor hen een uitdaging betekende op het vlak van sociopolitiek optreden en vergaarde kennis.

36

1.De jongeren waarover we het hebben, behoren tot of zijn verbonden met Jeugdbewegingen – Groep Jonge Toekomst Generatie, Jongerengroep

Fala Sério (Ceará), Netwerk van Jongeren van het Noordoosten-RJNE, Pastorale van de Jeugd van het Volkse Midden, Netwerk van Solidaire

Weerstand, Volkscentrum van Cultuur en Communicatie (Fortaleza-CE), Collectie Gambiarra Imagens, IntegraSol, Project Crescendo no Morro,

Project Peixearte, Groep Pé no Chão, Caranguejo Uca; met Milieu-organisaties en organisaties van de landhervorming – Landloze

BoerenBeweging –MST; met niet-gouvernementele organisaties, Centra voor de Verdediging van de mensenrechten en organisaties van de

Verdediging van het recht op communicatie – Vormingsschool Quilombo dos Palmares – EQUIP, Steungroep voor Arme gemeenschappen – GACC,

Obra Kolping do Nordeste (Ceará en Piauí), Wereld Visie (Ceará, Alagoas en Rio Grande do Norte), Centrum voor Communicatie en Jongeren (CCJ),

Diaconia (Ceará en Pernambuco), Volens, MSD/ASD; met Organisaties van de Professionele Wereld– Boerenvakbond (STR), Dienst voor

Alternatieve Technologie – SERTA, met Sociale Netwerken – Netwerk van Jongeren van het Noordoosten, Netwerk van Solidaire Weerstand; met

Vrouwenorganisaties en Organisaties voor de vrije sexuele orientatie – Beweging van de Vrouwen van het Platteland van het Noordoosten –

MMTR/NE; met Overheidsorganismen verbonden met de volkssectoren – Programma Conexões de Saberes (project van de federale Universiteit

Het proces van herheemding bracht de(her)opbouw, de (her)betekenis of (her)bevestiging vande eigen referenties mee, in een dialogische relatie,volgens de visie van Freire:

De dialoog is de ontmoeting tussen [mensen], gemediatiseerd door de wereld, om hem aan te duiden. [...] de dialoog is de ontmoeting waarbij het nadenken en

de actie, onafscheidelijk van diegenen die dialogeren, zich oriënteren naar een wereld die moet getransformeerd en

gehumaniseerd worden, deze dialoog mag niet gereduceerd worden tot het

plaatsen van ideeën in een ander (FREIRE, 1980, p.83)

De herheemding beleefd door de jongeren isniet zonder conflicten tot stand gekomen. Ze isopgebouwd in een pluraliteit, een diversiteit, in eengraad van openheid voor de realiteit, in een perspectief

Er is geen individuele deelname. Elke deelname is hier collectief; we zijn dat groepsgevoel aan het opbouwen, en

wat de Karavaan versterkt, is de diversiteit van het collectief (...)

(RAMON)

(...) De Karavaan geeft me de gelegenheid om binnenin de

bewegingen te leven; ik begin nu binnenin de bewegingen te leven, en dat is erg belangrijk... ze geeft me de gelegenheid om te interageren met

andere personen, met andere gemeenschappen en ze geeft me de

mogelijkheid om mijn rechten en plichten te leren kennen (...) De

Karavaan geeft me de gelegenheid om nieuwe dingen te leren en door te

geven wat ik weet. We zijn dus bezig met een uitwisseling van ervaringen

(...)(EDGLEISON).

van sterke interactie tussen de jongeren. Degetuigenis van deze jongere geeft goed het soortrelatie aan die de jongeren beleefden tijdens deKaravaan:

38

Het was erg interessant om te observeren hoede jongeren een interne en externe “grond” (territorium)zochten om op te lopen, veiligheid op te bouwen voor desociopolitieke en culturele deelname in andereterritoria, een proces dat, hoewel erg opvoedend, nietzonder conflicten en contradicties is verlopen,. In ditavontuur beleefden de jongeren zichzelf in relatie metde anderen en met de gemeenschappen.We zagen ook dat de (sociale, politieke, culturele enpsychologische e.a.) productie van zichzelf, van deandere en van de gemeenschappen in de opgebouwderelaties, de jongeren ertoe aanzette aan herheemdingte doen. Dit is een omgekeerd proces waarbij men zichindividueel en collectief opbouwt in de relatie metandere personen, met andere territoria: nieuwe relatiesaangaan, nieuwe identiteiten bevestigen, kortom,nieuwe leerprocessen incorporeren – individueel ofcollectief. De getuigenis van deze jongere is in deze zinerg betekenisvol:

Het feit dat we hier samen zijn, jongeren van de verschillende “Noordoostens”

van Brazilië; deze uitwisseling van ervaringen, deze mix van culturen, van accenten, iedereen die voor iedereen

zorgt, de tolerantie, de liefde, dat waren voor mij de belangrijkste lessen

(Aurilene)

We hebben ook gezien dat het proces vanherheemding ook inhoudt dat de jongeren “dezelfderuimte delen met andere personen, die zoverschillend zijn in hun manier van doen, maar diehetzelfde doel hebben” (NETO – Baturité – Ceará).De jongeren hebben een ervaring beleefd waarin zeandere territoria betraden en die aanvaardden, doordialogen op te bouwen met de andere jongeren enmet de gemeenschappen, en zo bruggen te bouwentussen hun kennis en die van de plaatselijkebevolking. Op die manier kenden ze een betekenistoe aan het sociopolitiek en cultureel optreden vanen tijdens de Karavaan.De andere dimensie van de exodus-ervaring beleefddoor de jongeren, was die van het samenleven. Veeljongeren hebben het leerproces van hetsamenleven ervaren, getuigd en hebben erovergeschreven. Dit proces is gestimuleerd door deruimten en de educatieve relaties opgebouwd dooren tijdens de Karavaan. En zoals deze jongere hetzegt:

Het was dat gevoel... ik voel me nu sterker en meer ervaren om aan de maatschappij te tonen wat ze niet wil zien (Willian).

Het is belangrijk om niet te vergeten dat het deel, het individu, het

species, het enkelvoudige, niet kan gescheiden worden van het geheel,

de groep, de soort, de gemeenschappelijke en universele

natuur. Enkelvoudig en gemeenschappelijk zijn twee zijden van dezelfde munt of van eenzelfde

beweging, die elkaar ontmoeten wanneer iets geproduceerd wordt.

Deze visie komt overeen met die van Sodré(1999, p.141) wanneer hij het volgende over hetindividuele en het collectieve schrijft:

Het was tijdens de beweging van deze structuur, waar de jongeren hun individualiteit en pluraliteitaffirmeerden, dat de ervaring rond de sociopolitieke en culturele deelname werd opgebouwd; het was tijdens dezebeweging dat de jongeren betekenissen en zin gaven aan hun doen tijdens de Karavaan, door nieuwe socialerelaties te produceren en tussen te komen in de maatschappij.

Deze individualiteit en pluraliteit duiden op de vorming van een sociaal subject (collectief) dat zichopenstelt voor socioploitieke en culturele inzet, zoals deze jonge karavanier het uitdrukt:

40

Hoe de jongeren hun eigen sociopolitieke

en culturele praktijken zienTijdens onze “karavaan” door de trajecten van de jonge karavaniers hebben we ook hun praktijken,

hun vertegenwoordigingen, de zin en betekenissen geobserveerd.De sociopolitieke en culturele praktijken ontwikkeld tijdens de Karavaan kunnen georganiseerd en opgedeeld worden in de volgende blokken: praktijken rond diagnose, praktijken rond communicatie en informatie; praktijken rond mobilisatie; praktijken rond interventie en voorstellen. We kunnen voor elk type praktijk een definitie formuleren.

Praktijken rond diagnose: deelname aan de lokale context van de gemeenschap, directe observatie en meting van de socio-economische, politieke en culturele realiteiten van de gemeenschappen;Praktijken rond mobilisering: processen en activiteiten met als doel de bezetting van de straten, het plein, de ruimten, de mensen, hun potentiëlen en verlangens in beweging brengen in functie van een gemeenschappelijk doel, op basis van een gedeelde interpretatie en zingeving;Praktijken rond communicatie en informatie: gebruik van verschillende communicatiemiddelen en –talen – graffiti, radio, video, internet etc. – om een thema, een probleem te communiceren, personen te mobiliseren, politieke vorming te geven e.a.Praktijken rond interventie en voorstellen: processen en activiteiten met als doel thema's, kwesties,problemen te debatteren of ter discussie te stellen en op basis van een collectieve deelname, oplossingente zoeken en voorstellen te doen. De interventies kunnen in de straten gebeuren, op het plein, in een lokaal,kortom op om het even welke plaats. Het gebruik van kunst, cultuur en van verschillende media en talen stond centraal tijdens deze activiteiten.

Tijdens de sociopolitieke en culturele activiteiten van de Karavaan werden deze praktijken door dejongeren beleefd op een geïntegreerde manier (de opdeling is hier didactisch) en ontwikkeld door middel vanverschillende vormen: bezoeken, workshops, dialogen, poëzie, cordel, theater, seminaries, muziek, e.a. Al dezevormen hadden als doel op te voeden, en de subjecten en gemeenschappen te mobiliseren om actief engeëngageerd deel te nemen aan de activiteiten.

Als we rekening houden met de getuigenissen en de belevingen in relatie met deze verschillende praktijken, dan kunnen we bevestigen dat de jongeren ze zien in hun

verschillende facetten, zowel op het vlak van inhoud als op het vlak van de uitvoering en de resultaten. De zin van deze jongere is dan ook erg betekenisvol: “de wereld heeft de kleur

die wij hem geven” (JOSE WILLIAN)

In feite hebben de sociopolitieke enculturele praktijken in de context vande Karavaan een diversiteit vani n h o u d e n , b e t e k e n i s s e n e nbenaderingen op zich genomen, ineen creatieve dimensie van de kennis,zoals deze jongere het goed uitdrukt:

De Karavaan was een veelvoudig kennisproces, het was een proces met veel vormingsactiviteiten en

politieke optredens met als doel veranderingen voor een andere wereld. (...) De uitwisseling van kennis en

ervaring met anderen. (Vanessa)

Op dezelfde manier toont deze karavanier aan dat de pedagogischeactie van de interventie in de gemeenschappen ook een subjectieve dimensieinhoudt, in de mate dat de jongere zich vormt als persoon en als politiek-pedagogisch subject:

Als het doel was om tussen te komen in de gemeenschappen om de mogelijkheid van een

andere wereld aan te kaarten, om hen te helpen om in contact te komen met discussies en debatten die niet tot daar geraken, dan is het belangrijk om op te

merken hoezeer de interventies ook binnen in onszelf gebeurden. (SANDRO APRENDIZ)

Wat we hieruit afleiden, is dat de politiek-pedagogische en socioculturele praktijken door de jongerengezien worden als praktijken die ook zichzelf vormen en subjectieve veranderingen meebrengen, zelfs voor ze dehogere doelstellingen bereiken. De sociopolitieke-pedagogische-culturele handeling die bedacht was voorandere personen, vormt op zichzelf al een vormingsactiviteit voor de personen die de activiteit uitbouwen; dethema's, de kwestie, het probleem dat geleid heeft tot de politiek-pedagogisch-culturele handeling draagt al devorming voor de eigen subjecten mee, en produceert subjectieve en objectieve relaties in deze subjecten die dewereld van de betrokkenen in dit evenement creëren, opnieuw creëren en versterken. De idee van Freire (2002,p.51) versterkt deze interpretatie:

De mens dynamiseert zijn wereld op basis van zijn relaties met de realiteit, resultaat van zijn bestaan met en in haar, door de handeling van creatie, recreatie en beslissing

[...] en hij voegt iets toe aan de realiteit die hijzelf gecreëerd heeft. Hij plaatst de geografische ruimten in de tijd. Doet aan cultuur. Met daarnaast nog het spel van deze

relaties van de mens met de wereld en van de wereld met de andere mensen: uitdagingen stellen, en die aangaan, veranderingen aanbrengen, creëren, want die

verdraagt geen immobiliteit - behalve in termen van relatieve overmacht - noch van de maatschappijen, noch van de culturen. En naarmate de mens creëert, opnieuw creëert en beslist, worden de historische perioden bevestigd. Het is de taak van de mens deel

te nemen aan deze perioden door te creëren, opnieuw te creëren en te beslissen.

41

in de context van de Karavaan hebben eigen gemaakt en hun concrete taken op zich namen, de taken van dat moment en die van de toekomst. De getuigenissen van deze jongeren zijn hiervan staaltjes:

(...) Van jongere tot jongere moeten we bekijken wat de uitdagingen en de potentiëlen zijn, en samen een wereld bouwen die op een rechtvaardige manier aan iedereen tegemoet kan komen in zijn/haar diversiteit. De jongeren van de Karavaan

hebben aangetoond dat ze de dingen willen zien gebeuren (HÉLIO).

We hebben ons huis verlaten met als doel het verdriet, de onrechtvaardigheden, het gebrek aan sociale democratie in onze regio van het Noordoosten, in ons land en in

onze wereld te verminderen (Sandro).

Uiteindelijk hebben we tijdens het traject vanuit de belevingen enervaringen van de jongeren ontdekt dat de politiek-pedagogische ensocioculturele praktijken een belangrijke dimensie hebben meegebracht:de interventie in de openbare ruimte. De getuigenis van deze jongere isbetekenisvol in die zin:

Door middel van dialoog hebben we een brief opgemaakt waarin we de revindicaties van de jeugd

voorstelden; we hebben deelgenomen aan een publieke audiëntie met de autoriteiten en we hebben de

revindicaties van de groepen van het binnenland en van de stad afgegeven aan de burgemeester van Crateús

(Ceará). (Hélio)

Deze ervaring van interventie in de openbare ruimte was erg belangrijk en drukte goed uit wat het doel was van de Karavaan. Ze benadrukt dat de educatieve processen, ontwikkeld door de jongeren, zich bezighieldenmet actief burgerschap, dat ernaar streeft onafhankelijke en kristische burgers te vormen, in staat sociale controlein de openbare sfeer uit te oefenen en op die manier sociopolitieke actoren te worden in de maatschappij.We hebben gezien hoe een visie en een praktijk van volkseducatie, opgebouwd op basis van een “pedagogie vanhet publiek, van de beslissing, van de constructie van een gemeenschappelijke betekenis”(PONTUAL, 2005,p.11), expliciet werd gemaakt en beleefd. Een opvoeding die de mensen ertoe aanzet zich de opkomende thema'srond burgerschap eigen te maken, vooral de thema's rond rechtvaardigheid en gender, de interculturele relaties,de relaties tussen de generaties, empowerment en bestuur van de steden en de regio's (PONTUAL, 2005). Hetgaat dus om een pedagogie van democratisch bestuur, in staat nieuwe vormen van machtsuitoefening op tebouwen op het vlak van de Burgermaatschappij en door de Staat.

In deze tekst hebben we enkele bedenkingen gedeeld over ervaringen en politiek-pedagogische en socioculturele praktijken van de deelnemende jongeren van de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Wehebben hun trajecten gevolgd, hun dialogen en belevingen geobserveerd, met als doel hun betekenissen en zingevingen te identificeren en systematiseren.

44

Eerst hebben we een snelle karakterisering van de deelnemers van de Karavaan voorgesteld. Vervolgenshebben we een “karavaan” gemaakt door hun trajecten, door na te denken over de betekenissen en zin van hunervaringen en van hun sociopolitieke en culturele praktijken.We hebben geleerd dat we veel kunnen bijleren van de ervaring van de Communicatie- en Jongerenkaravaan, alswe al haar dimensies in rekening brengen: de organisatie/planning, de politiek-pedagogische dimensie, demethodologische, de thematische. De observatie en analyse van de trajecten van de jongeren, nu eens intern, danweer extern, geven ons de mogelijkheid om enkele aspecten te bevestigen en te benadrukken. Deze aspecten kunnen gezien worden als uitdagingen die later moeten uitgediept worden:

- het po l i t iek-pedagogisch enmethodologisch proces moet rekeninghouden met de vele facetten van desoc iopo l i t ieke en soc iocu l ture leinterventie, waar we kunnen werken metd e v e r s c h i l l e n d e d i m e n s i e s ,benaderingen, inhouden en instrumenten;- het is noodzakelijk om voldoendeaandacht te schenken aan de dimensievan de subject ivi tei t en die opsystematische wijze te behandelen, doorde verbinding te maken tussen de dieperemotivaties van de betrokken subjecten ende uitdagingen van de sociopolitieke enculturele interventie;- het karakter van de eigen vorminguitdiepen dat polit ieke subjectenproduceert door de eigen politiek-pedagogische en soc iocu l ture lebelevingen, en dit door na te denken overde kennis van de ervaring en hetleerproces van de praktijk en door dit alleste systematiseren.- de rol van de kunst en van de cultuurbestuderen in de processen van socialemobilisering. Analyseren hoe de artistiek-culturele benaderingen strategischeondersteuning kunnen geven voor eenefficiente interventie, maar wel vrolijk,aangenaam en extreem bewust makend,met het oog op de volkseducatie;- het is fundamenteel de tweesleuteldimensies van het werk, in hetpolitiek-pedagogisch en sociocultureelproces, te structureren en in verbinding testellen met elkaar: het opgaan in desociocommunautaire context en depolitieke interventie.

Om te eindigen, en met deze uitdagingen, bevestigen we ons verlangen om verder te reflecteren over ons politiek-pedagogisch en sociocultureel handelen, door ervaringen als die van de Communicatie- en Jongerenkaravaan teversterken, omdat we geloven dat ze nieuwe vormen van sociale en politieke interventie kunnen aanbrengen enproduceren en op die manier de volkseducatie doen heropleven.

45

(Maria Micinete)

46

De jeugd die de Communicatie- en Jongerenkaravaan organiseerde en eraan deelnam, heeft de hele tijd de kunst gebruikt om de aandacht te vestigen op wat er aan het gebeuren is met de jongeren van het Noordoosten en van de hele wereld.

Wij hebben ons verenigd in deze Karavaan om andere jongeren te mobiliseren om de kwesties te bespreken die ons doen lijden, om over de basisrechten en universele rechten die ons worden geweigerd, te debatteren. Rechten zoals het respect voor de mens, onafhankelijk van zijn ras, etniciteit, religie en seksualiteit.

Wanneer we onze gezichten schilderden, onze chita aantrokken, de megafoon klaar hielden en onze spandoeken in de hoogte staken, was het om de andere jongeren het hof te maken en te tonen dat we in staat zijn een mooiere wereld te schilderen op de muren; dat we hoop kunnen dansen in conflictsituaties, dat ze ons soms doden voor we proberen om de situaties te trotseren. We kunnen met onze trommels onze schreeuw van verzet tegen de verdrukking die ons wil verhinderen om mensen met rechten te zijn, te laten weerklinken. Wij ensceneren, we stellen ons in de plaats van de ander, en op die manier tonen we dat het mogelijk is de mensen te transformeren zodat ze zich verontwaardigen over situaties van geweld. Door de klik van het fototoestel wilden we meer dan enkel een beeld tonen, we wilden dingen tonen die in staat zijn om gevoelens uit te drukken waar woorden vaak niet in slagen. Uiteindelijk was het belangrijkste niet het aanbrengen van een oplossing, maar wel het opstarten van een goed debat. Elke realiteit vraagt trouwens andere oplossingen.

Dit is het gezicht van de jongeren die op weg zijn gegaan, met ogen die blinken als we bedenken dat, als we ons verenigen, “een andere wereld mogelijk” is.

(Gerson Flávio)

47

Het leek een utopie toen we begonnen denken aan de mogelijkheid om een jongerenkaravaan te realiseren die het traject tussen Recife en Belém do Pará zou afleggen. Ik stelde me altijd het beeld van een konvooi voor... En zo was het ook. Geïnspireerd door de ervaring van Media Sana, die naar het Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre trok, begonnen we in CCJ (Communicatie- en Jeugdcentrum) over deze droom te spreken.

Bart en ik begonnen een strategie op te maken. Laten we de ngo's van Pernambuco, de agentschappen van de Internationale Samenwerking en de sociale bewegingen samenbrengen. We stuurden een uitnodiging voor de eerste vergadering in CCJ. Er verscheen een betrekkelijk aantal geïnteresseerden.. We voelden aan dat het voorstel van de karavaan de mensen aansprak. Onze kameraad Omar, met veel jaren ervaring bij Oxfam en in de Internationale Samenwerking, bezielde ons met verschillende ideeën die

ons zouden helpen bij de mobilisering en bij de fondsenwerving voor het project.In Recife werden verschillende vergaderingen georganiseerd, er werden werkcommissies gevormd, de

jongeren begonnen zich te integreren en beetje bij beetje begonnen ze het heft in handen te nemen. Via het werk van Diaconia in Fortaleza, ook met het oog op het opstarten van een CCJ daar, mobiliseerden we de organisaties en volksbewegingen van Fortaleza voor een eerste vergadering.

Met de steun van GACC, partneroganisatie van Volens, en ontvangen door Mathieu, Veronica en andere mensen van de organisatie, vertrokken Bart en ik, met enkel veel moed, naar Fortaleza.. We organiseerden een eerste vergadering in het hoofdkantoor van GACC, met een excellent aantal vertegenwoordigers van lokale organisaties en bewegingen. We stelden de eerste versie van een project van een Karavaan voor, dat we eenvoudigweg Communicatiekaravaan noemden. Onmiddellijk kregen we een heleboel bevragingen. Op veel vragen hadden we geen antwoord, we wilden de antwoorden samen met hen opbouwen. Het was daarvoor dat we de organisaties in Pernambuco en Ceará hadden bijeengeroepen. We begonnen onze race tegen de klok. Toen we het eerste project schreven, zagen we dat het helemaal niet eenvoudig zou zijn om zoveel fondsen te werven, maar de uitdaging moedigde ons aan. Toen we de Karavaan op het internet plaatsten, verspreidde het bericht zich over de wereld (?). Ook andere deelstaten begonnen contact op te nemen. Er was zelfs het voorstel van een organisatie van de deelstaat Paraná om een bus met 50 jongeren van het zuiden van het land mee te sturen in de Karavaan.

Daarna kwam Bahia, dat het organisatorische proces werkelijk heeft geholpen. En zo begon de droom realiteit te worden. En elke dag dat het Wereld Sociaal Forum dichterbij kwam, dook er iets nieuws op: een nieuw contact, een nieuwe steun, iemand die zich interesseerde om te helpen, verleid door het fantastische idee dat geboren was in het CCJ. Voor mij speelden de opstart van CCJ en de eerste reeks jongeren opgeleid in communicatie voor het volk, een fundamentele rol voor de concretisering van deze droom. Er was de zorg en de inzet van Bart en Carine, coöperanten van Volens, die sinds het begin zorgden voor CCJ als iemand die zorgt voor een pasgeboren baby, maar ook het engagement van de partnerorganisaties van CCJ. Ik herinner me nog de vergaderingen met Pastor Arnulfo na de werkuren, waar we om zijn raad en suggesties vroegen in verband met het financiële project: hij steunde ons altijd. Hij was enthousiast over de Karavaan die in wording was. En natuurlijk was er het engagement van de jongeren, vooral van die jongeren die technisch opgeleid en politiek gevormd waren tijdens de eerste groep van CCJ.

Dit geheel van inspanningen creëerde een synergie en op een bepaald moment waren we er zeker van dat onze droom zou gerealiseerd worden. Door professionele omstandigheden heb ik uiteindelijk het proces en het harde werk van het einde van de organisatie niet van dichtbij kunnen begeleiden, maar ik volgde alles via het internet. Vele anderen, jongeren van andere bewegingen, engageerden zich. Uiteindelijk ben ik zelfs niet fysiek meegegaan in de Karavaan, maar ik heb me spiritueel versterkt in de zoektocht naar dromen die gerealiseerd worden door het collectief, in het bedenken van een andere wereld, in het niet uit het oog verliezen van de Utopie.

48

Hoewel er tijdens ons eerste contact met de stad Juazeiro een uitwisseling van ervaringen en realiteit was geweest, hebben we tot in Teresina (Piauí) moeilijkheden ondervonden in de omgang met het “andere”. De democratie en het respect voor de ander waren geen prioriteit, er werd minder buitensporigheid gevraagd in verband met de groep. Ook het gebrek aan een reële voorstelling over wat het WSF zou zijn, kunnen we vernoemen. Dit geldt voor een groot deel van de deelnemers van de CCJ-Bahia, en dat ondanks de vorming die we gekregen hadden over het evenement. Eens in Teresina vergrootte het gevoel deel te willen nemen aan het WSF, wanneer de hartslag van het lichaam vervangen werd door het geroffel van de trommels en door de energie van de andere jongeren die daar samen waren en de deelstaten Pernambuco en Ceará vertegenwoordigden. Zij ontvingen de CCJ-Bahia met een grote rondedans (ciranda), de sleutel van de integratie tussen de deelnemers.

Het was de taak van de karavaan van Bahia een workshop te realiseren in het dorp Timon (Maranhão), in de wijk Cidade Nova (Nieuwe Stad), een erg arme plaats, zonder infrastructuur en zonder aandacht van de lokale autoriteiten. Het was daar dat ik een tragische realiteit heb gezien, vooral toen Kivia en ik de familie van Seu José leerden kennen, die in een lemen huisje woonde en nauwelijks overleefde door de pijn van zijn ziekte en zijn zwakte waardoor hij zijn drie kinderen geen waardig leven kon geven. Gedurende de hele tocht hoorden en zagen we verhalen over pijn en verontwaardiging en we begonnen ons af te vragen wat de waardigheid van dat volk was. Maar 's namiddags, tijdens de workshops, ontstond er een nieuwe zin, toen we door ongeveer vijftien jongeren met nieuwsgierige blikken werden bekeken, jongeren bereid tot verandering door de provocaties veroorzaakt door de workshop van Salvador over “Jeugd in de XXIste eeuw”. De workshop stimuleerde de jongeren om te strijden voor verandering in een gemeenschap met weinig informatie, dit door het contextualiseren van de politieke en culturele bewegingen. Deze passage door de stad Timon was een van de onvergetelijkste momenten van de CCJ.

(Suemys Luize Pansani Tavares)

(Arlene Freire)

We creëerden een reizende workshop, we losten

onverschilligheden op, gingen de dialoog aan met de

gemeenschappen en de autoriteiten door de eisen van

de jeugd te overhandigen.(Hélio Roque)

49

Een nieuwe communicatie, met de rol van bemiddelaar tussen de dialoog van de jongeren onderling en de dialoog van de jongeren met de maatschappij, was een overwinning van de Communicatie- en Jongerenkaravaan.

Tijdens het hele proces van de Karavaan werden teksten, foto's, viedeo's, radioprogramma's en verschillende andere communicatievormen geproduceerd. Het was mogelijk om de boodschappen rond verandering af te lezen van de beschilderde gezichten en gegraffiteerde muren, en om de schreeuwen om een betere wereld te horen in de liederen en optochten van de jongeren.

De openheid van de jeugd binnen de Karavaan om acties te plannen en uit te voeren, creëerde een debatruimte waar de jongere zich in staat zag om de dialogen tussen zijn/haar gemeenschap en diens vertegenwoordigers te mediëren. Ze erkenden zich als protagonisten om acties te bepalen om de realiteit te transformeren, zoals een van de karavaniers ons vertelt:

De jongeren van de Karavaan gebruikten de nieuwe communicatiemiddelen met kennis van zaken en stuurden hun video's de wereld in via YouTube en via de site van de Karavaan, en publiceerden de verhalen over pijn, zoals het verhaal van de wijk Cidade Nova, in de stad Timon, in de deelstaat Maranhão. Een van de jongeren, die de realiteit van de deelstaat Maranhão bezocht en beleefde, haalt het volgende aan:

(...) Een gemeenschap die volledig vergeten was en die absoluut niet meer geloofde

dat een andere wereld mogelijk kon zijn. Ik heb

delicate situaties gezien, niet verschillend van die van

Salvador... Ik sprak met de bevolking en ik voelde me nutteloos tegenover al die

problemen en in het besef dat enkel die dag, enkel op dat

Forum, verenigingen, ngo's, organisaties, de wereld

dichter bij elkaar zouden zijn. En daarna, wat zou er daarna

worden van dat alles?(Alessandra Nascimento Gomes)

‘ De Karavaan was een communicatie- en mobiliseringservaring zonder gelijke. Door middel van een onafhankelijke methodologie creëerde ze een ruimte waar jongeren verschillende dialogen konden aangaan met de gemeenschappen en toonden dat ze in staat zijn om hun realiteit kristisch te analyseren en oplossingen aan te tonen en te construeren.

50

Wel, alleen zijn we zwak en breekbaar, maar verenigd zijn we de kracht en de beslissingen van

het Land...(Luis Rufino da Silva Neto)

(Mathieu Orfinger)

51

Vandaag, in deze geglobaliseerde wereld, in een politiek systeem dat als model de representatieve democratie heeft, lijden de verkozen politici diskrediet en kent het systeem dat hen verkoos, een diepgaande crisis. Ondanks de part ic ipat iemechanismen vastgelegd in de Federale Grondwet van Brazilië, slaagt het systeem er niet in het “openbare” te controleren.

In deze context is het erg belangrijk om de klassieke politieke ruimten te bezetten en eraan deel te nemen, maar we moeten verder gaan, in de richting van een steeds directere democratie, met brede en reële participatie van de bevolking.

D e C o m m u n i c a t i e - e n Jongerenkaravaan was een ervaring in het leerproces rond politieke participatie van de jeugd, waar jongeren van alle kleuren en gezichten, met geschoren hoofden, lange haren of dreadlocks, van alle soorten, met verschillende smaak en gedefinieerde keuzes samenkwamen en de boodschap van “een andere wereld is mogelijk” verdedigden. Het waren jongeren uit verschillende deelstaten, uit de periferie van de steden en van het platteland die over de wegen van het binnenland trokken om de andere jongeren te mobiliseren, om hun problemen te leren kennen en te debatteren en voorstellen te construeren om de conditie van de jeugd te veranderen.

Gekenmerkt door een politiek profiel en met een grote kennis rond communicatie en volkseducatie hebben de jongeren aan de organisaties, groepen en sociale bewegingen getoond dat het mogelijk is om onze interventie, onze manier van vormen en onze manier om aan sociale transformatie te doen, opnieuw uit te vinden. Met hun kennis van zaken,

52

hun bekwaamheden, energie en hun artistieke potentieel typisch voor de hedendaagse jeugd, waren de jongeren van de Karavaan de protagonisten, debatteerden ze over thema's als alternatieve communicatie, duurzame ontwikkeling, jeugd en werkgelegenheid, seksualiteit, gender en etniciteit, recht op onderwijs, en andere. De jongeren overwonnen uitdagingen die diepgaande en markerende leerprocessen hebben veroorzaakt. Soms gebeurden ze plots, op onverwachte momenten, op verrassende wijze, bijvoorbeeld toen een “reizende workshop” werd georganiseerd in de gangen van de universiteit terwijl de zalen, gereserveerd en betaald door het Wereld Sociaal Forum voor de realisatie van deze workshop, niet werden geopend. De creatieve energie en de flexibiliteit van de jeugd maakten het mogelijk om te dialogeren met een veel groter publiek dan oorspronkelijk was voorzien. Hierdoor werd de impact van de actie vermenigvuldigd en vergroot.De Karavaan lijkt de individuele macht voor verandering binnenin elke jongere wakker gemaakt te hebben, en tegelijkertijd de kracht van de transformatie van de realiteit door het collectief. Het is erg interesssant te zien dat jongeren zich bij hun terugkeer begonnen te engageren in politieke discussieruimten en zich gingen inzetten voor veranderingen in hun eigen gemeenschappen, een resultaat dat soms door ngo's en verenigingen niet behaald wordt met projecten van twee of drie jaar. Hier is het resultaat alleen aangekomen als een eenzame kat “Le chat qui s'en allait tout seul” van het Franse verhaaltje dat mijn moeder mij vertelde. Nadat hij zijn melk heeft gedronken, vertrekt hij en zet zijn reis verder. Op

dezelfde manier hebben de jongeren zich gevoed in de Karavaan, hebben ze hun leerprocessen opgebouwd met autonomie door een ervaring van vorming en als militant die verder gaat dan de institutionele context van elke organisatie.Deze ervaring rond politieke participatie heeft ook een ander resultaat getoond: de ontdekking van de kracht van de kunst en van de communicatie om de maatschappij te mobiliseren om sociale problemen te trotseren. De kracht van de kunst en van de communicatie tijdens de Karavaan herinnert ons aan wat Paulo Freire zei namelijk dat “het niet in de stilte is dat de mensen zich ontwikkelen, maar in het woord, in het werk, in de actie-reflectie. Daarom is de dialoog een existentiële eis”. De dialoog tussen de jongeren die de Karavaan stimuleerde, benadrukte het individuele bestaan en de collectieve uitdagingen, en wijst op de vele facetten van de situatie van de jongeren van het Noordoosten.De beleving en de dialoog met de jongeren van de plaatsen waar de Karavaan langskwam, gaven de jongeren een nieuw gevoel van “op de wereld staan” en verbreedden hun percepties, hun politieke, geografische en filosofische visie en reflectie. Bij het contact bijvoorbeeld met de realiteit van andere jongeren van een gemeenschap die zou onteigend worden voor de bouw van een stuwdam, gingen de karavaniers op in de dialoog die gevoelens van liefde creëerde, over de heropbouw van een wereld waar de jongeren zich zouden moeten organiseren en de gemeenschappen zich zouden mobiliseren om nieuwe perspectieven te creëren. Om deze reflectie af te sluiten kunnen we stellen dat, als we kijken naar de ervaring door de jongeren beleefd tijdens de Karavaan, het mogelijk is om de participatie in onze maatschappij opnieuw uit te vinden, vooral door de kracht en de macht van de jeugd te versterken. Het is zelfs mogelijk om de klassieke visie rond participatie te overstijgen, door haar opnieuw uit te vinden met creativiteit, kunst-cultuur en met een kritische en reflectieve dialoog, die de ervaringen van de bevolking van het Noordoosten in hun strijd en weerstand opwaarderen.

53

Geachte Heer, Mevrouw,

De Communicatie- en Jongerenkaravaan is een initiatief in samenwerking tussen organisaties, sociale bewegingen, netwerken, jeugdgroepen en heeft de steun van publieke organen van enkele gemeenten van het Noordoosten. De Karavaan heeft als centraal doel bij te dragen tot de democratisering van de communicatie door de inhouden, de visies en de kwesties van de jongeren van het Noorden en het Noordoosten van Brazilië naar de openbaarheid en het Wereld Sociaal Forum 2009 te brengen.

W i j , d i e d e C o m m u n i c a t i e - e n Jongerenkaravaan in Crateús realiseren, samen met Caritas van het bisdom, de Vakbond van de Leerkrachten van de stad Crateús, de Boerenvakbond, de Parochie Senhor do Bomfim en andere organisaties die de actie steunen, en met de jeugd van de gemeenschappen Poti, Realejo, Jatobá dos Umbelinos, Açude dos Barrosos, Fátima I en II, Frei Damião en het centrum van Crateús, nodigen iedereen uit om na te denken, wegen te bouwen en oplossingen te zoeken voor de problemen van de gemeente, gebaseerd op de voorstellen en de stellingen van de jongeren als protagonisten en rechtssubjecten.

Met deze brief willen we de smeekbede van de jongeren die deelgenomen hebben aan deze Karavaan en veranderingen wensen, een stem geven. Op basis van de discussies tijdens de workshops, willen we het volgende vragen:

1. RECHT OP ONDERWIJSUitbreiding van de structuur van de scholen met laboratoria voor informatica, biologie en chemie, uitgebreide bibliotheek, met bevoegde professionals, informaticales voor iedereen van de gemeenschap;Meer waardering van sport en cultuur;Openen van de school voor de jongeren tijdens het weekend, tijdens de vakanties en op feestdagen;Sportterrein meer openstellen voor de gemeenschap;

2. SEKSUALITEIT, GENDER EN RASSensibiliseren en deze reflectie verderzetten in de openbare ruimten, vooral in de scholen;Jeugdgroepen en andere activiteiten voor de jeugd opnieuw leven inblazen en versterken;Andere jongeren opleiden; Debatten houden over seksualiteit, gender en ras in de scholen en groepen;Jongeren mobiliseren voor vorming door middel van cultuur, theater en dans;Samen met de Raad voor Kinderbescherming de strijd aangaan tegen de Seksuele Uitbuiting van Kinderen en Adolescenten en andere;

1Van de scholen en autoriteiten eisen dat de Wet 10.639 wordt nagevolgd;Communicatiemiddelen en andere ruimten gebruiken om de thema's seksualiteit, gender en ras te bespreken;

1.De Wet 10.639 verplicht de scholen om de Afro-Braziliaanse geschiedenis en cultuur op te nemen in het leerplan, vooral in de lessen rond literatuur, geschiedenis en kunst. (nota van de vertaler)

54

3.MILIEU EN DUURZAME ONTWIKKELINGWerken rond landbouw met technieken die de ondergrond beschermen;Bouw van een hygiënisch verantwoorde stortplaats;Recuperatie van vervuilde regio's;Milieuopvoeding in de scholen, in de gemeenschappen, in de openbare ruimten;Selectieve afvalophaling in de gemeenschappen;Verspreiding van de agroecologie (organische landbouw) in de maatschappij;Projecten rond recyclage opstarten;Herbebossing;Meer debat en discussie met de gemeenschap Açude dos Barrosos over milieukwesties;Meer technische bijstand voor jonge en volwassen landbouwers;Groepen vormen in de gemeenschappen om de milieuproblemen te bespreken;Steun van de vakbonden en organisaties voor groepen van milieubescherming;

4.JEUGD EN WERKGELEGENHEIDMeer werkgelegenheid en inkomsten genererende activiteiten voor de mensen;Meer opleidingen voor de jeugd;Uitbreiding van de scholen en universiteiten met gediversifieerde cursussen voor de jongeren;Uitbreiding van de technische scholen en van de familiale landbouwscholen;Meer steun en stimulans voor de jongeren van het platteland voor landbouwactiviteiten;Betere voorbereiding van de jongeren voor de arbeidsmarkt;Meer en betere toegang tot microkredieten voor jongeren;

Bouw van ruimten voor cultuur en ontspanning in de gemeenschappen en in de stad;Uitbreiding van de beroepsopleidingen (middelbaar en hoger onderwijs);Meer toelichting aan de bevolking over de bouw van de stuwdam Lago de Fronteiras;Meer participatie en dialoog met de gemeenschap rond definities over de stuwdam Lago de Fronteiras van Poti;De rechten van de bewoners van de gemeenschap van Poti garanderen met de bouw van de stuwdam;

In de zekerheid dat we zullen gehoord en geholpen worden, zullen we ons inzetten om de visies van de wereld, de uitdagingen en de bezorgdheden van de gemeenschappen naar het Wereld Sociaal Forum te brengen. De jongeren van Crateús zullen zich inzetten om de uitvoering van deze voorstellen op te volgen en te begeleiden.Hierbij willen we graag ons engagement en onze hoop uitroepen: “Kom allemaal bijeen! Een andere wereld is mogelijk”.

Crateús, 21 januari 2009

5.PROTAGONISME, PARTICIPATIE EN IDENTITEIT VAN DE JEUGD

5555

ABRAVO (PI)

ABRAÇO SISAL - (BA)

ACOOPAMEC (BA)

ASSOCIAÇÃO SANTO DIAS (CE)

CAATINGA - Ouricuri (PE)

CABEÇA ATIVA (PE)

CARITAS ( PI)

CCJ- Centro de Comunicação e Juventude (PE)

CHANGEMAKERS (Noruega)

COLETIVO GAMBIARRA IMAGENS (PE)

CONEXÕES DE SABERES (PE e PI)

CONSELHO ESTADUAL DA JUVENTUDE (PI)

COORDENAÇÃO ESTADUAL DE DIREITOS HUMANOS E JUVENTUDE (PI)

CONSELHO NOVA VIDA (CONVIDA)

DIACONIA

EQUIP - Escola de Formação Quilombo dos Palmares (PE)

ESCUTA (CE)

FALA SÉRIO (CE)

FETAG (PI)

GACC - Grupo de Apoio às Comunidades Carentes (CE)

GAJOP - Gabinete de Assessoria às Organizações Populares (PE)

GERAÇÃO FUTURO (PE)

INSTITUTO GANDHI (PI

INTEGRASOL (CE)

MMTR-NE - Movimento da Mulher Trabalhadora Rural do Nordeste

MST - Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra

OBRA KOLPING (CE e PI)

PEIXEARTE (PE)

RÁDIO LIVRE-SE (PE)

RECID (PI)

REDE DE JOVENS DO NORDESTE (PE)

REDE DE RESISTÊNCIA SOLIDÁRIA (PE)

REDE DE ARTICULAÇÃO DO GRANDE JANGURUSSU E ANCURI (CE)

REFAISA

SERTA - Serviço de Tecnologia Alternativa - Glória de Goitá (PE)

SOLTANDO A VOZ (CE)

VISÃO MUNDIAL BRASIL - Unidades Operacionais de Fortaleza-CE, Rio Grande do Norte, Sertão I (AL) e Salvador-BA

VOLENS - Brasil - Bélgica

56

Volens (België)

Christian Aid (GB)

Tearfund (GB)

Zuiddag (België)

Operation Daywork (Noorwegen)

AIN – Kerk van NoorwegenDISOP (België)

SOS Abandonados (België)

CESE (Bahia)

Visão Mundial (Brazilië)

Banco do Nordeste

Secretariaat voor Werk e Sociale Ontwikkeling van de Ceará

Overheid van de deelstaat Pernambuco

Overheid van de deelstaat Piauí

Emater (Piauí)

Stadsbestuur Recife (Pernambuco)

Stadsbestuur Crateús (Ceará)

Pragramma Conexões de Saberes

Federale Universiteit van Pernambuco

Caritas Bisdom van Crateús (Ceará)

Vakbond van de Leerkrachten van de Stad Crateús (Ceará)

Boerenvakbond van Crateús (Ceará)

Parochie Senhor do Bonfim – Crateús (Ceará)

IRPAA (Bahia)

Kredietcoöperatieven (Bahia)

Privédonateurs

Meer details over de steun op de site www.caravanadecomunicacao.org.br

57

Datum van de audiëntie: 21 januari 2009Plaats: theaterDoelstelling: de problemen en kwesties aangekaart door de Communicatie- en Jongerenkaravaan bespreken op basis van het document “Brief van de Jeugd”

Aanwezige gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties:Secretariaat voor landbouwzaken, stedelijek zaken en MilieuRegionale vertegenwoordiging van FETRAECEBoerenvakbond CrateúsGemeenteraadslid Marcio Cavalcante – Voorzitter van de Gemeenteraad van CrateúsParochie Senhor do BonfimVakbond van de leerkrachten van de CrateúsGemeenschap Jatobá dos UmbelinosGemeenschap PotiGemeenschap Realejo (vertegenwoordigd door een jongere van de Karavaan)Gemeenschap Açude dos Barroso (vertegenwoordigd door een jongere van de Karavaan)Gemeenschap Fátima I en II (vertegenwoordigd door een jongere van de Karavaan)Coördinatie van de Communicatie- en Jongerenkaravaan

Praktische richtlijnen1.De “Brief van de Jeugd” verspreiden onder de verenigingen, gemeenschappen, ngo's en jeugdgroepen.2.De sociale mobilisering van de jongeren en de gemeenschappen versterken om de voorstellen van de Karavaan te realiseren.3.Sociale projecten voorstellen als instrument om de voorstellen van de Karavaan te verwezenlijken.4.De strijd tegen de vuilnisbelt versterken met het oog op de bouw van een hygiënisch verantwoorde stortplaats.5.Een lokaal forum creëren om de kwesties rond de bouw van de stuwdam Fronteiras en de onteigening van de grond van de quilombolas te bespreken en de besluiten in de praktijk om te zetten.6.Proberen om de begroting van de stad te beïnvloeden om de openbare gelden een andere (betere) bestemmig te geven.7.Een project voorstellen op initiatief van de bevolking om een secretariaat en fonds voor cultuur op te richten.

Osmar Braga (CE), Severino José (PE),

Francisco José (CE), Ramon Bonfim (BA),

Alessandra Masullo (CE).

58

Ik kan geen repente schrijvenMaar ik zal je tonenHoe je moet onderwijzenEn hoe je moet lerenLet goed opOp het ritme van het hartIk ga beginnen spreken!

Mijn volk en mijn groepjeIk vraag u om toestemming om te vertellenOver de Karavaan van de JeugdIk zal u het verhaal vertellenGebouwd met inspanningMet mobilisering en versterkingOm het project te realiseren

Het Noordosten is bijeen gekomenOm het project te realiserenHeeft de jongeren gemobiliseerdOm een uitdaging te trotserenDe communicatie democratiserenAls missie op zich genomenDe communicatie van en voor het volk

Drie staten hebben zich verenigdOm een beweging op gang te brengenPernambuco was de eersteDe Ceará kwam nadienRio Grande do Norte is ontwaaktPiauí heeft alles begeleidBahia en Alagoas namen ook deel

Pernambuco met zijn grote strijdersMet culturele waardenDe Ceará heeft een lange geschiedenisEn Bahia natuurlijk ookPiauí met zijn brandende zonRio Grande do Norte goed in repenteAlagoas met zijn suikerrietvelden.

Ik zal uw aandacht trekkenVoor de manier waaropDe jongeren organiserenDe manier van lerenDie de Karavaan heeft gestimuleerdEen nieuwe methodologieDie de jeugd doet groeien.

Workshops gerealiseerdDeed de kennis naar boven komenVan de jongeren die onderwezenEn die zelf ook moeten leren.De schijn van de realiteit eraf halenTonen aan de maatschappijWat zij moet doen.

De thema's waren allerlei:Ras en seksualiteit,Protagonisme van de jeugd,De jeugd en zijn identiteitDe stad en het plattelandZongen hetzelfde liedOver een nieuwe realiteit.

De Karavaan trok mooi doorGrandioze StedenOuricuri was er een vanWaarnaar we heimwee hebbenCrateús, Teresina en JuazeiroWat een snel volkjeAls het om nieuwtjes gaat.

We zetten onze voet op de wegWe volgden onze missieWe weerstonden de energie nietVan het volk van de MaranhãoCaxias da BalaidaDat was onze stopOm een interventie te doen.

Maar een keer onderwegWas ons project reëelDe Karavaan geanimeerdEn erg goed gehumeurdDe emotie kwam weer boven“Kom allemaal samen, mijn volk”Leve het Sociaal Forum!!

Antillón, Roberto: Sistematización de la experiencia de Imdec em programas de formación metodológica, 1981-1990, Imdec, Guadalajara, 1992.

COSTA, Antonio Carlo Gomes. Protagonismo Juvenil: adolescência, educação e participação. Salvador: Fundação Odebrecht, 2000.

CORTI, Ana Paula. Diáologos com o mundo juvenil: subsídios para educadores/Aana Paula Corti e Raquel Souza. - São Paulo: Ação Educativa, 2004, 250 p.

BOAL, Augusto. Jogos para atores e não- atores. 3ª ed. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira, 2000.

DELEUZE, G. & GUATTARI, F. Qu'est-ce que la Philosophie? Paris: Minuit, 1991.

____. Mille Plateaux. Capitalisme et schizophrénie 2, Paris, Éd. de Minuit, 1985.

FREIRE, Paulo. Conscientização: teoria e prática da libertação - uma introdução ao pensamento de Paulo Freire. 3. ed. São Paulo: Morais, 1980.

____. Educação como pratica da liberdade. 23ª. ed. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 2002.

____. Pedagogia do Oprimido. 17ª. ed. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 1987.

HUMBERTO, Maturana. Emoções e Linguagem na Educação e na Política. Belo Horizonte: 2002.

H. Rheingold. 1996. Comunidade virtual. Lisboa. Gradativa.

INSTITUTO BRASILEIRO DE GEOGRAFIA E ESTATÍSTICA. Perfil socioeconômico da Maternidade nos extremos do período reprodutivo (Primeira Versão). Rio de Janeiro, maio de 2005.

INSTITUTO BRASILEIRO DE GEOGRAFIA E ESTATÍSTICA. Comentários. Pesquisa Nacional por Amostra de Domicílios de 2005. http://www.ibge.gov.br/ . Acesso em 09/12/2008.

INSTITUTO BRASILEIRO DE GEOGRAFIA E ESTATÍSTICA. Acesso à Internet e Posse de Telefone Móvel Celular de Uso Pessoal 2005. Rio de Janeiro. IBGE-Nic.Br. 2007.JARA, Oscar. Para sistematizar experiências. Brasília: MMA, 2006, 2 ed., revista, 128 p.

JOVCHELOVICH, Sandra. Representações sociais e esfera pública: a construção simbólica dos espaços públicos no Brasil. Petrópolis: Vozes, 2000.

Juventude do Nordeste do Brasil, da América Latina e do Caribe/ Organização, Vania Reis. - Teresina: NUPEC/EDUFPI; Brasília: FLACSO, 2009.

LEVY, Pierre. O que é Virtual? Tradução de Paulo Neves São Paulo: G. 34, 1996.

Martinic Sergio: Saber Popular - Notas sobre Conocimientos y Sectores Populares, CIDE, Santiago, 1989.

59

MICINETE, Maria. A arte como mobilização política e cultural na Caravana de Comunicação e Juventude. Fortaleza: Caravana de Comunicação e Juventude, 2009 (texto manuscrito).

PALACIOS, J. O que é adolescência. Em Coll,, C. Marchesi, A. & Palácios, J. Desenvolvimento Psicológico e educação.. Porto Alegre: Artes Médicas.

PONTUAL, Pedro. Educação Popular e seu papel na democratização das estruturas políticas e espaços públicos. In: Participação social: desafios para a democracia contemporânea. Rio de Janeiro: Nova Pesquisa, 2005.

PESQUISA NACIONAL POR AMOSTRA DE DOMICÍLIO (PNAD/IBGE) 2001. Situação do mercado de trabalho: comentários. Disponível em: www.ibge.gov.br/mtexto/pnadcoment3.htm. Acesso em: 09/12/2008.

PROGRAMA DAS NAÇÕES UNIDAS PARA O DESENVOLVIMENTO/ IPEA. Relatório sobre o Desenvolvimento Humano no Brasil. Brasília, 1996.

PROGRAMA DAS NAÇÕES UNIDAS PARA O DESENVOLVIMENTO (PNUD). Relatório de Desenvolvimento Humano 2006. Disponível em: www.undp.org.br>, consultado em 09/12/2008.

PIAGET, Jean; GRÉCO, Pierre. (1974) Aprendizagem e Conhecimento. Livraria Freitas Bastos S.A: RJ, 1ª G.

Sistematización del CEAAL. www.alforja.or.cr/sistem/biblio.html

SODRÉ, Muniz. Claros e Escuros: identidade, povo e mídia no Brasil. Petrópolis: Vozes, 1999.

Territórios simbólicos e de resistência na cidade: grafias da pichação e do grafite in Revista Terra Plural, vol. 2 num. 2 (2008)

SIM/DATASUS. Mortalidade: notas técnicas, 2003. Disponível em: http://www.datasus. Acesso em: 09/12/2008.

SISTEMA DE INFORMAÇÕES SOBRE MORTALIDADE/DATASUS. Mortalidade: notas técnicas, 2003. Disponível em: http://www.datasus.gov.br/cgi/sim/obtevit. Acesso em: 09/12/2008.

WAISELFSZ, Julio Jacobo. Relatório de Desenvolvimento Juvenil. Brasília: Instituto Sangari, 2007.

60