Column Cultuurhistorie

Kwartaal 4, 2014

De toegevoegde waarde van een landschapsbiografie bijbewonersinitiatieven

www.cultuurland.com

Cultuurhistorie - Gebiedsontwikkeling - Ruimtelijke Planvorming

drs. Martijn Horst (Projectleider Cultuurhistorie)horst@cultuurland.com / 088 - 78 44 302

Meer informatie:

Waar het voorheen vaak erg duidelijk was waar je dorp geografisch begon en ophield, is dat tegenwoordig niet altijd zo eenvoudig meer. Wie weet nog dat als je van de ene heideheuvel naar de andere keek je ook meteen de grens tussen twee buurtschappen zag? Of dat de in onbekend-heid geraakte dwarsdijk de oorspronkelijke grens tussen twee dorpspolders was? Een klein voor-beeld van vergeten landschappelijke relicten met zowel een fysieke als een sociale herinnering. Te weinig nog worden deze herinneringen ingezet bij bewonersparticipatie en actuele ruimtelijke opgaven. Terwijl de identiteit van het eigen grondgebied bij allebei juist een belangrijk uitgangs-punt kan zijn. Want daarmee kun je niet alleen doorbouwen op de eigen dorpscultuur, maar ook op de geschiedenis van het bijbehorende landschap.

Om de dorpsidentiteit dicht bij jezelf te houden is het dus in eerste instantie van belang om de historische eenheid van een dorp te achterhalen, bijvoorbeeld een markegenootschap, dorpspol-der of een veenontginningsblok, en het verhaal daarachter te vertellen. Ikzelf ben voorstander om voor dit verhaal de methodiek van de landschapsbiografie te gebruiken. Een landschapsbiografie is een toegankelijke en leesbare rapportage met veel beeld- en zelfgemaakt kaartmateriaal en opgedeeld in landschapsvormende perioden. Voor de oude marke van Wapenveld hebben we dit inmiddels gedaan en daar kwamen zeer onverwachte kansen voor een koppeling met actuele ruimtelijke vraagstukken uit. Van een nieuwe, betere plek voor een Veluwetransferium tot het aan-jagen van de vrijetijdseconomie met een oud, vergeten klooster. Verder wordt een oude land-goederenzone nieuw leven ingeblazen en gebruiken architecten de landschapsbiografie bij hun eigen ontwerpen.

Bij Wapenveld lagen de kansen dus voornamelijk op landschappelijk niveau en in mindere mate op sociaal en economisch niveau. Een landschapsbiografie leent zich er echter wel voor om ook deze sociale, culturele en economische ontwikkelingen – tot zelfs eeuwen terug – in beeld te bren-gen. Om die koppeling te maken gaan we een proefproject draaien met de Veluwse buurtschap-pen Gortel en Niersen. Door de bewoners van deze buurtschappen is de Vereniging Gortel Niersen opgericht. Zij willen zichzelf daarmee een stem geven bij actuele ontwikkelingen, zowel ruimtelijk als sociaal gezien. Bewonersinitiatief komt daarmee ook echt van onderop.

Bewoners kunnen elk gewenst thema inbrengen. Van zorg en infrastructuur tot recreatie en ruimtelijke kwaliteit. Wij gaan proberen deze thema’s te koppelen aan de resultaten uit de land-schapsbiografie en willen daarbij voor de actuele sociale en ruimtelijke opgaven oude lokale oplossingen in een nieuw jasje gieten. Het wiel hoeft namelijk niet altijd opnieuw worden uit-gevonden. Al mag dat natuurlijk wel. Bij de overheden wordt getoetst wat de (on)mogelijkheden van de opkomende ideeën zijn. Resultaat is een rijk geïllustreerde landschapsbiografie met een bewonersvisie en – niet onbelangrijk – een uitvoeringsprogramma dat nauw aansluit bij de eigen dorpscultuur en de geschiedenis van het landschap. Het volgende hoofdstuk van de landschaps-biografie is daarmee in feite geschreven. Het moet alleen nog worden uitgevoerd.

Probeert u als lezer ook eens de geografische afbakening van uw eigen buurtschap, dorp of ste-delijke wijk voor u te zien? Geeft dat een bepaalde mate van identiteit? En zouden er aanknoping-spunten voor actuele sociale en ruimtelijke opgaven in het verleden liggen? Zonder het juiste referentiekader is dat soms moeilijk om te doen, maar beeld het u eens in.