Internationaal cultureel-erfgoedbeleid

Hans Feys, Karen Jacobs, Hans van der Linden26/6/14

Collegagroep

Internationaal?

Op de agenda:

• UNESCO

• (Raad van Europa)

• Europese Unie

Intro: België maakt als lidstaat deel uit van verschillende internationale organisaties

• in contact met andere (denk)kaders

• België = gemeenschappen + gewesten

• ‘cultureel erfgoed’?

• Agentschap K&E en andere spelers

(dept CJSM / dept. iV/dept RWO/ag. OE)

• Algemeen

• Instrumenten

• en Vlaanderen

UNESCO

In 1945, UNESCO was created in order to respond to the firm belief of nations, forged by two world wars in less than a generation, that political and economic agreements are not enough to build a lasting peace. Peace must be established on the basis of humanity’s moral and intellectual solidarity. UNESCO strives to build networks among nations that enable this kind of solidarity, by:

• Mobilizing for education: so that every child, boy or girl, has access to quality education as a fundamental human right and as a prerequisite for human development.

• Building intercultural understanding: through protection of heritage and support for cultural diversity. UNESCO created the idea of World Heritage to protect sites of outstanding universal value.

• Pursuing scientific cooperation: such as early warning systems for tsunamis or trans-boundary water management agreements, to strengthen ties between nations and societies.

• Protecting freedom of expression: an essential condition for democracy, development and human dignity.

http://en.unesco.org/about-us/introducing-unesco

UNESCO - instrumenten

Programma’s en netwerken

• Memory of the World

• L'Oréal For Women in Science

• Man and the Biosphere Programme (MAB)

• International Hydrological Programme (IHP)

• Intergovernmental Oceanographic Commission (IOC) + International Oceanographic Data and Information Exchange (IODE)

• Unitwin - Unesco Chairs Programme

• Associated Schools Project Network (ASPnet)

UNESCO - instrumenten

Conventies

• Conventie voor de bescherming van culturele eigendom in geval van gewapende conflicten (1954)

• Conventie voor de middelen om de illegale import, export en eigendomsoverdracht van cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen (1970)

• Conventie voor de bescherming van het cultureel en natuurlijk werelderfgoed (1972)

• Conventie voor de bescherming van cultureel onderwatererfgoed (2001)

• Conventie voor de borging van het immaterieel cultureel erfgoed (2003)

• Conventie voor de bescherming en de promotie van de diversiteit van cultuuruitingen (2005)

• Conventie tegen doping in de sport (2005)

UNESCO en VlaanderenDe taken van de Vlaamse Unesco Commissie (VUC) zijn:- de rol van liaison tussen Unesco en de Vlaamse Gemeenschap- informatieverstrekking aan het publiek- adviesverlening aan de regering en beleidsverantwoordelijken- inspireren en ontwikkelen van acties die aansluiten bij de doelstellingen van Unesco.

De Commissie behartigt die taken zowel ten aanzien van Unesco als organisatie binnen de Verenigde Naties als ten aanzien van de Vlaamse Regering en de samenleving in Vlaanderen. Zij werkt nauw samen met de Belgisch Permanent Vertegenwoordiger bij Unesco en met de Vertegenwoordiging van de Vlaamse Regering in Frankrijk.

Voor de uitvoering van haar taken kan de Commissie rekenen op haar leden: • onafhankelijke experts op de verschillende Unesco-gebieden• ambtenaren uit de Vlaamse administraties die Unesco binnen hun takenpakket hebben.

Sinds 1999 beschikt Vlaanderen over twee trustfondsen: • FUST: voor de ondersteuning van de wetenschappelijke activiteiten van Unesco• FUT: het Flanders Unesco Trustfund voor de ondersteuning van projecten die vallen onder de

andere werkgebieden van de Organisatie.

http://unesco.be/nl/unesco-algemeen/vlaamse-unesco-commissie.aspx?pos=1http://unesco.be/nl/unesco-algemeen/unesco-trustfonds-departement-internationaal-vlaanderen.aspx?pos=1

UNESCO- Memory of the World

• Opgericht in 1992

• Aanzet: besef van de hachelijke toestand inzake het behoud en de toegang tot documentair erfgoed in verschillende werelddelen

• Doel

– Het stimuleren van het behoud van documentair erfgoed

– Ondersteuning van de toegang tot dit erfgoed

– Het wereldwijde bewustzijn vergroten van het bestaan en het belang van documentair erfgoed

http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/flagship-project-activities/memory-of-the-world/about-the-programme/

UNITWIN-UNESCO Chairs programme

• Gelanceerd in 1992

• Stimuleert internationale interuniversitaire samenwerking en het actief netwerken om institutionele capaciteiten te versterken door kennisdeling

• Ondersteunt de oprichting van Unesco-leerstoelen en UNITWIN-netwerken in prioriteitsgebieden binnen het bevoegdheidsterrein van Unesco

• Betreft onderwijs en vorming, natuur- en sociale wetenschappen, cultuur en communicatie

De Netwerken en Leerstoelen fungeren in vele gevallen als denktanks en bruggenbouwers tussen de academische wereld, de burgermaatschappij, de lokale gemeenschappen, het wetenschappelijk onderzoek en de beleidsvorming.

https://en.unesco.org/unitwin-unesco-chairs-programme

UNESCO - Conventie voor de bescherming van culturele eigendom in geval van gewapende

conflicten, Den haag (1954)

Bescherming van cultuurgoederen in oorlogstijd.

• De Conventie in Den haag van 1954 omvat roerend en onroerend erfgoed (inclusief bouwkundige, historische en artistieke monumenten, archeologische sites, kunstwerken, manuscripten, boeken en andere objecten van artistieke, historische of archeologische waarde, alsook allerlei wetenschappelijke collecties, ongeacht de oorsprong of eigendomsrecht van de goederen)

• De Haagse Conventie (1954) werd aangevuld met twee protocollen: het Eerste Protocol werd aanvaard in 1954, het Tweede Protocol werd geïntroduceerd in 1999 maar trad pas in werking in 2004

• Eind 2012 werd België voorzitter van het Comité en van het Bureau van de conventie. België focuste zich tijdens haar voorzitterschap op het ontwikkelen van synergieën tussen de conventie van Den Haag (’54) en de conventie Werelderfgoed (’72)

• In 2013 werden door België drie sites die tot het Werelderfgoed behoren, voorgedragen voor ‘versterkte bescherming’ – Voor Vlaanderen werd (op 18 dec 2013) het Plantin-Moretus museum opgenomen in de Lijst voor

Versterkte Bescherming, omwille van het manifeste belang van de site voor zowel het onroerend als het roerend erfgoed (archief, topstukken, typografische collectie), onder het 2de protocol bij het Verdrag van Den Haag

• Voor de Vlaamse overheid volgt Onroerend Erfgoed (Lynn De Clercq) deze conventie op, gezien de focus van het verdrag op onroerend erfgoed

UNESCO - Conventie voor de middelen om de illegale import, export en eigendomsoverdracht van

cultuurgoederen te verbieden en te verhinderen (1970)

• Doel: de ongeoorloofde invoer, uitvoer en overdracht van eigendom van cultuurgoederen te verbieden en te voorkomen

• Reden: aantal diefstallen in musea en archeologische sites nam toe in het Zuiden van de wereld

Privéverzamelaars en zelfs ambtelijke instellingen in de Westerse wereld, kregen in toenemende mate objecten aangeboden die op frauduleuze wijze ingevoerd waren of met onbekende origine

• Lidstaten van de Conventie zijn verplicht om in bepaalde domeinen acties te ondernemen: preventie- en restitutiemaatregelen, internationale samenwerking,…

vb: bijhouden van inventarislijsten en exportvergunningen, educatieve campagnes, invoeren van sancties tegen overtreders

• Niet rechtstreeks van toepassing in de Verdragsluitende Partijen. Elke Verdragsluitende Partij dient de nodige wettelijke en administratieve maatregelen te nemen

• Ratificatie door België: 2009

• Implicaties voor België:

elke bevoegde overheid (federale staat, Gemeenschappen en Gewesten) moet voor zijn eigen

bevoegdheid uitmaken welke maatregelen nodig

Nood aan samenwerking/overleg tussen de bevoegde instanties: oprichting Overlegplatform ‘invoer,

uitvoer en restitutie van cultuurgoederen’ (beslissing van 16 januari 2009).

Dit platform stelde in de loop van 2012 het ontwerp van omzettingswet voor het UNESCO ‘70 verdrag

op.

• Grote lijnen van het ontwerp zijn:

– Beperking van het materieel toepassingsgebied tot die cultuurgoederen die onder een of meer van de categorieën in de bijlage van de Europese Verordening en Richtlijn vallen;

– Het is verboden om cultuurgoederen, die uitgevoerd of ontvreemd werden uit een museum, archief, bibliotheek of monument van een Verdragspartij, in België binnen te brengen ;

– Verplichte restitutie van de cultuurgoederen die zich op onwettige wijze in België bevinden, mits afdoende vergoeding voor de mogelijke bezitters te goeder trouw van het cultuurgoed;

– Het ontwerp van omzettingswet werd sindsdien door de federale overheid nog niet geagendeerd op het Overlegcomité.

UNESCO - Conventie voor de bescherming van het cultureel en natuurlijk werelderfgoed (1972)

• Ook gekend als de 'Werelderfgoed Conventie’ (Parijs, 1972)

• Hoofdkenmerk: de verbinding tussen natuurbescherming en het behoud van cultureel onroerende goederen + herkent de wisselwerking tussen mens en natuur en de noodzaak aan evenwicht tussen beide

• Het verdrag:

– bepaalt het soort culturele en natuurlijke sites dat in aanmerking komt voor de Werelderfgoedlijst

– schrijft de plichten van lidstaten voor inzake het identificeren van mogelijke sites en de rol die zij spelen voor de bescherming en bewaring van deze plaatsen van 'uitzonderlijke universele waarde'

Lidstaten van de Werelderfgoedconventie worden aangemoedigd om de beschutting van cultureel en natuurlijk erfgoed te integreren met regionale programma's, personeel en diensten ter plaatse aan te stellen, wetenschappelijk- en technisch-behoudsonderzoek te verrichten en stappen te ondernemen om dit erfgoed een functie te geven in het dagelijkse bestaan van de bevolking.

Ratificatie door België: 1996

http://whc.unesco.org/en/convention/

Conventie voor het borgen van het immaterieel cultureel erfgoed (2003)

• Afgesloten tijdens de Algemene Conferentie van Unesco (2003)

• Doel: borgen van de gebruiken, voorstellingen, expressies, kennissen en technieken die gemeenschappen, groepen en, in sommige gevallen, individuen, herkennen als een integraal deel van hun cultureel erfgoed

Vb: mondelinge overleveringen, podiumkunsten, rituelen, feestelijke evenementen, maatschappelijke praktijken, kennis en toepassingen in verband met de natuur en het heelal, geleerdheid rond traditionele ambachtskunsten,…

• Definitie ‘Immaterieel Cultureel Erfgoed’ (artikel 2) bevat ook instrumenten, goederen, kunstobjecten en culturele plaatsen die eigen zijn aan dit type erfgoed

• Het verdrag verleent toestemming voor het opstellen van een Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de mensheid, door het UNESCO Intergouvernementeel Comité voor de Borging van het Immaterieel Cultureel Erfgoed (artikel 16) streeft naar een betere globale verstandhouding van immaterieel cultureel erfgoed

internationale gemeenschap erkent nood aan bewustmaking rond culturele uitingen, die tot op die dag geen wettelijke beschermingsstructuur kenden

Ratificatie door België: 2006

http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00001

UNESCO - Conventie voor de bescherming en de promotie van de diversiteit van cultuuruitingen (2005)

• Internationaal juridisch bindende overeenkomst die de creatie, productie en verspreiding van culturele goederen, diensten en activiteiten door kunstenaars, culturele deskundigen, beoefenaars en burgers wereldwijd stimuleert

• Reden: internationale gemeenschap kondigde dringende noodzaak aan voor de implementatie van een internationale wetgeving die de kenmerkende aard van culturele goederen, diensten en activiteiten als dragers van identiteiten en waarden erkende

• Conventie moedigt lidstaten aan om culturele verdragslijnen en maatregelen in te voeren die o.a. creativiteit koesteren en de mobiliteit van culturele goederen en diensten vergemakkelijken; evenals cultuur te integreren in duurzame ontwikkelingsstrategieën en nationaal ontwikkelingsbeleid.

Ratificatie door België: 2009In werking in België: 2013

http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/cultural-diversity/2005-convention

Unidroit 95 - verdrag

• Meest recente verdrag inzake de bescherming van cultuurgoederen tegen diefstal en onrechtmatige uitvoer

• Wordt door Unesco gepositioneerd als de noodzakelijke privaatrechtelijke pendant van het Unesco ‘70 verdrag dat enkel staatsrechtelijke vorderingen toelaat.

• Meningen over de wenselijkheid en mogelijkheid tot toetreding van België tot het Unidroit‘95 verdrag zeer verdeeld (in tegenstelling tot Unesco ‘70)

– Kunsthandel en verzamelaars menen dat België zich best beperkt tot het omzetten van de Unesco ‘70 conventie.

– Tot op heden blijft dit verdrag vooral een ‘bronland’-verdrag waartoe weinig marktlanden toetraden.

• In 2013 werden inzake dit verdrag geen initiatieven genomen. De bepalingen van het Unidroit’95 verdrag inzake de vergoeding en de bewijslast van de eventuele bezitters te goeder trouw hadden wel een belangrijke invloed op de werkzaamheden tot herziening van de Europese richtlijn.

Raad van Europa

• Algemeen

• Faro Conventie

Council of Europe Framework Convention on the Value of Cultural Heritage for Society (2005)

= Faro Kaderconventie

• Doel: erkennen van de ‘waarde’ van cultureel erfgoed voor de maatschappij

– Probeert een proces van samenwerking tussen de leden van de Raad van Europa te initiëren en nodigt de lidstaten uit om hun beleid inzake cultureel erfgoed te actualiseren en te verbeteren voor het welzijn van de gehele maatschappij.

– Geeft algemene doelstellingen– Identificeert actieterreinen – Geeft mogelijke richtingen die lidstaten kunnen inslaan (lidstaten beslissen zelf hoe ze de conventie

ten uitvoer leggen)

• Brede definitie voor het cultureel erfgoed; ook het roerend en immaterieel cultureel erfgoed en de immateriële aspecten van het erfgoed worden meegenomen

• Beschrijft tevens ‘waarom’ en ‘voor wie’ de zorg voor het erfgoed belangrijk is en in welke mate die bijdraagt tot de cohesie van de samenleving

• Lancering nieuw begrip: ‘erfgoedgemeenschap’= groep personen die waarde hechten aan specifieke aspecten van cultureel erfgoed die zij, in het kader van publieke actie, wensen te behouden en aan toekomstige generaties over te dragen.

Ratificatie door België: lopend

http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/QueVoulezVous.asp?CL=ENG&CM=8&NT=199

Europese Unie

• Wie, wat, hoe?

• Cultuur versus andere beleidsdomeinen

• Erfgoed en cultuur

• Concreet

20

Wie? Wat? Hoe?

1. EU algemeen

2. Raad van de Europese Unie

3. België

4. Vlaanderen

5. CJSM

EU: wie beslist?

Europese Commissie

=

“Europa”

Europees Parlement

=

500 miljoen burgers

Raad van de Europese Unie

=

28 lidstaten

21

EU: welke beslissingen?

Bindende wetgeving

• Richtlijnen, verordeningen, …

Beleidsdocumenten

• Mededelingen, Groenboek, Witboek, Aanbevelingen,…

22

EU: hoe beslissen?

23

Wetgevende tekst:

Raad: wie voor CJSM?

28 vakministers

Raad Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport

Roterend voorzitterschap, nu GR VZP (6 m)

2 x per jaar: mei en november

24

Raad: wat komt aan bod?

Wetgeving

Politieke verklaringen

(conclusies,..)

25

Raad: hoe 28 meningen verzoenen?

Raadswerkgroep bereidt voor

Coreper focust op politieke knopen

Raad beslist (unaniem of gekwalificeerde meerderheid)

26

3. BE: wie?toerbeurt

3 Gemeenschappen

1 Belgische stem

27

3. BE: wat?Standpunt bepalen via

Intrabelgischoverleg

(toerbeurt)

DGE (FOD buitenlandse

zaken)

28

4. Vlaanderen: wie zit aan het front?

Axel Buyse

• Vertegenwoordiger Vlaamse Regering

Katrien Thienpont

• Cultuur/Media

Jan Vanhee

• Jeugd

Astrid Vervaet

• Sport

29

CJSM: wie geeft munitie?

kabinet Politieke aansturing

PLINTAlgemene informatie

overdracht en horizontale linken

Experten:

U Dossierkennis!!

30

In de keuken van het compromis

31

• Personages:

Voorbereiding Raad

• Briefing adj.-ambassadeur

32

Raad

33

Netwerken

34

Raad

• Adj.-ambassadeur - minister - attaché

35

Europese Unie en Cultuur/Erfgoed

• Cultuurparagraaf in artikel 167 van het Verdrag van Lissabon– Bijdrage tot ontplooiing van de culturen van de lidstaten:

nationale/regionale verscheidenheid + gemeenschappelijk cultureel erfgoed.

– Samenwerking tussen de lidstaten aanmoedigen, ondersteuning van: • Kennisdeling;• instandhouding en bescherming van het cultureel erfgoed van

Europees belang;• culturele uitwisseling op niet-commerciële basis;• scheppend werk op artistiek en literair gebied, mede in de

audiovisuele sector.

• Samenwerking met 3de landen en Raad van Europa• Mbt andere bepalingen van de Verdragen, rekening houden met de

culturele aspecten (culturele verscheidenheid).• Daarom:

– Aanname van stimuleringsmaatregelen door Europees Parlement en de Raad (met uitsluiting van harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten);

– Aanname van aanbevelingen door de Raad, op voorstel van de Commissie.

• Erfgoed: culturele materie, maar mainstreaming + alles (OE+RE+IE)• België!

36

Werkplan Cultuur

• 2007 – Europese Agenda voor Cultuur (EC):– Culturele diversiteit en interculturele dialoog;

– Bevordering van de creativiteit ten behoeve van groei en werkgelegenheid;

– Cultuur als cruciaal aspect van de internationale betrekkingen.

• 2008-2010 – Werkplan Cultuur (Raad)

• 2010- 2014 – Werkplan Cultuur (Raad)– Culturele diversiteit

– Interculturele dialoog

– Toegankelijke en inclusieve cultuur

– Culturele en creatieve industrieën

– Vaardigheden

– Mobiliteit van kunstenaars

– Cultureel erfgoed

– Collectiemobiliteit

– Cultuur en externe relaties

– Culturele statistieken

• 2015-2018/20 – Werkplan Cultuur (Raad)– Aansluiting bij Europa 2020-strategie

– Evaluatie vorig werkplan en voorstel vanuit de afdeling overgemaakt aan Dept. CJSM

37

Concreet

• Subsidies• Culturele hoofdsteden• Europees Erfgoedlabel• Europeana• Uitvoer van cultuurgoederen• Richtlijn teruggave cultuurgoederen• Mobility of collections• Indemniteit • Raadsconclusies• Reflectiegroep Brugge

Concreet

• Subsidies

– Creatief Europa (CP – Gudrun Heymans, CJSM)

– Europa voor de Burger (CP – Marie Renier)

– VLEVA (Vlaams Europees Verbindingsagentschap)

• Culturele hoofdsteden

– 2 steden in 2 verschillende landen (2011)

– 2014: Riga (Letland) en Umeå (Zweden)

– 2015: Bergen/Mons (België) en Plzen (Tjechië)

‘Prijzen’ - Europees Erfgoedlabel

• Initiatief van de Europese Unie

• Het label wil bijdragen aan een groter Europees bewustzijn, in het bijzonder bij jongeren• het label wil de waardering voor nationale en regionale diversiteit en interculturele dialoog versterken

• Het gaat om sites die van betekenis zijn geweest voor de Europese geschiedenis en cultuur, of voor de oprichting van de Europese Unie, en die de Europese waarden uitdragen

• gebouwen of monumenten• cultuurhistorische landschappen• natuurlijke, onder water gelegen, archeologische,

industriële of stedelijke sites• plaatsen van herinnering• cultuurgoederen en –objecten en immaterieel erfgoed,

voor zover ze met een bepaalde plaats verbonden zijn.

• De Europese Commissie organiseert tweejaarlijks een selectieprocedure voor de toekenning van maximum één Europees Erfgoedlabel per lidstaat

• België draagt voor: 7 betrokken partijen!

Europeana

Aanbeveling: betreffende de digitalisering en online-toegankelijkheid van cultureel materiaal en digitale bewaring (2011)

Aansturing

• Member State Expert Group

- Monitoring van voortgang in lidstaten: voortgangsrapporten, benchmarking, …

- Informatie uitwisseling

• Financiële impulsen

- eContentPlus, CIP ICT-PSP (tot 2014) / CEF

- Onder regie van het DG information society and media

- Onderdeel van de Digital Agenda for Europe

• Europeana

Uitvoer van cultuurgoederen• Vergunningensysteem voor de uitvoer van cultuurgoederen elk cultuurgoed dat behoort tot een van de in

bijlage bij de Verordening opgesomde 15 categorieën, kan buiten de Europese Unie worden gebracht als de uitvoerder daarvoor een vergunning heeft

• Sinds april 1993

• binnen de Europese Unie

• Voor België worden de uitvoervergunningen afgeleverd door de Gemeenschap waar het cultuurgoed zich bevindt Voor de cultuurgoederen die zich in Brussel bevinden geldt de vrije keuze van de uitvoerder

• 208 uitvoervergunningen (in 2013)

– 131 definitieve uitvoervergunningen galeries die aan buitenlandse kunstbeurzen deelnemen vragen steeds een definitieve uitvoervergunning aan. Op die manier kan in geval van verkoop het cultuurgoed daar ter plekke blijven terwijl bij een tijdelijke uitvoer steeds de verplichting geldt om het cultuurgoed na afloop van de toegestane periode terug naar België wordt gebracht.

– 77 tijdelijke uitververgunningen voor cultuurgoederen die opgenomen werden in tijdelijke tentoonstellingen

• Hoofdzakelijk oudheidkundige voorwerpen (ouder dan 100 jaar) (categorie 1) en schilderijen (categorie 3). oudheidkundige voorwerpen: 88 definitieve voor 143 objecten en 2 tijdelijke uitvoervergunningen voor 57 objecten Schilderijen: 23 definitieve uitvoervergunningen voor 23 schilderijen en 47 tijdelijke uitvoervergunningen voor 169 schilderijen

Europese verordening (EG) nr. 116/2009 van de raad van 18 december 2008 (gecodificeerde versie) betreffende de uitvoer van cultuurgoederen

Richtlijn teruggave cultuurgoederen

• Europese richtlijn 93/7/EEG van 15 maart 1993 betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van de lidstaat werden gebracht

= Belgisch recht sinds wet van 28 oktober 1996.

• Biedt lidstaten van de Europese Unie de mogelijkheid om de terugkeer te eisen van een cultuurgoed dat, in overtreding van haar wetgeving inzake de bescherming van het roerend cultureel erfgoed, naar een andere lidstaat van de Europese Unie werd gebracht.

• De restitutie van het cultuurgoed is altijd verplicht, ook als de bezitter van het cultuurgoed te goeder trouw was. Die laatste heeft dan recht op een schadevergoeding.

• 2013: geen gevallen bekend in België

• 15 mei 2014: herziene richtlijn gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Unie:

RICHTLIJN 2014/60/EU VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 15 mei 2014 betreffende de teruggave van cultuurgoederen die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied van een lidstaat zijn gebracht en houdende wijziging van Verordening (EU) nr. 1024/2012 (herschikking)

• De Richtlijn dient ten laatste op 18 december 2015 omgezet zijn in Belgisch recht

• Hoofdlijnen :

– Het uitbreiden van de mogelijkheid voor lidstaten om de terugkeer van hun beschermd erfgoed te vorderen. In de huidige regeling kan dit enkel indien het om erfgoed gaat dat én een bescherming geniet als ‘nationaal erfgoed’ én indien het tot een van de categorieën in de bijlage bij de richtlijn behoort. Deze laatste voorwaarde wordt nu afgeschaft.

– De termijn waarbinnen een vordering tot terugkeer ingesteld moet worden, wordt opgetrokken van één jaar tot drie jaar nadat de benadeelde lidstaat kennis kreeg van de locatie waar het beschermd goed zich bevindt en van de identiteit van de bezitter.

– de bezitter die verplicht wordt om een cultuurgoed in zijn bezit terug naar de lidstaat te brengen van waaruit die op een onrechtmatige manier (in overtreding met de wetten op de bescherming van het cultureel erfgoed van dit land) werd buiten gebracht kan hiervoor enkel een schadevergoeding krijgen als hij kan bewijzen dat hij bij de verwerving ervan de nodige zorgvuldigheid heeft betracht. In vergelijking met de huidige regeling is er dus sprake van een omkering van de bewijslast ten aanzien van de ‘bezitter te goeder trouw’.

Mobility of collections

• Aandachtspunt binnen het werkplan cultuur van de EU periode 2004-2012

• Doel: vergemakkelijken van de collectiemobiliteit binnen Europa

• Diverse onderwerpen waaronder:

– Indemniteit

– Immuniteit

– Laatst : rapport en toolkit OMC werkgroep

Indemniteit

= staatswaarborg

• Regeling waarbij het bruiklenende museum zijn aansprakelijkheid voor schade aan de toegekende bruiklenen niet (of beperkt) indekt via een commerciële verzekering, maar het schaderisico grotendeels overdraagt aan een overheid. Deze overheid staat dan garant voor de vergoeding van de eventuele schade aan of verlies van de in bruikleen gegeven voorwerpen

• Vraag vanuit de musea hiernaar is groot: verzekeringskosten die bij grotere tentoonstellingen (met internationale bruiklenen) sterk oplopen, kunnen hiermee beperkt worden

• Tot op heden in België géén indemniteitsregeling.

• De ‘Conceptnota voor een indemniteitsdecreet van de Vlaamse Gemeenschap’ geeft de wenselijkheid van een dergelijke regeling in Vlaanderen aan en formuleert de krijtlijnen van een mogelijk Vlaams indemniteitsdecreet.

www.lending-for-europe.eu

Binnen het Werkplan voor Cultuur 2011-2014 van de EU werden door de expertengroep een rapport en een toolkit gepubliceerd

Beide rapporten gaan uitvoerig in op het gegeven ‘indemniteit voor bruiklenen’.

Shared liability

• A ‘shared liability agreement’ is an agreement between museums and/or theirfounding or governing bodies, in which the lending museum (the ‘lender’) agreesto share the risks involved in the lending of an object from their collection withthe borrowing institution (the ‘borrower’) where the object will be on show ina temporary exhibition or will be integrated in the display of the permanent collection.

• To be clear: a shared liability agreement is an agreement about liability,not about insurance. The agreement defines the respective liabilities of lenderand borrower. The borrower is free to decide whether he wants to insure his shareof the liability or not.

• It is up to the museums or their founding or governing bodies to agree which risksthe borrower is liable for (and which risks the borrower needs to cover). If thedamage or loss occurs due to a risk for which the borrower accepted liability, theborrowing museum will have to finance the costs of restoration or repair or compensate the loss. If the damage or loss occurs due to a risk for which the borroweris not liable, no compensation will be owed to the lending museum.

Shared liability in Vlaanderen

= Flemish Standard Loan Agreement (20 mei, 2009)

• De overeenkomst bevat voorwaarden voor onderlinge bruiklenen (op lange termijn en voor tijdelijketentoonstellingen), tussen de partners in de overeenkomst

• De partners zijn– Twee stadsmusea (Groeningemuseum, Brugge ; MSK, Gent)– Eén nationaal museum (KMSKA, Antwerpen)

• Elementen van Flemish Standard Loan Agreement :

– all risks- insurance voor het transport tussen de musea;

– Tijdens het verblijf in het museum: Beperking van aansprakelijkheid van het in bruikleen nemendemuseum, voor een herstelbare schade van maximum 500,000 euro per object.

– geen vergoeding voor waardevermindering (verlies van de marktwaarde als gevolg van de beschadiging van het object)

– Geen vergoeding in geval van een technische ‘total loss’ (gedefinieerd in de overeenkomst: schade door diefstal, verdwijning of volledige vernietiging van het object) met uitzondering van opzet of schuld van de kredietnemer

– no loan fees.

55

• immunity from seizure

a) beslagname

b) vrijwaring van in beslagname

• immunity from jurisdiction

Malevitsj-collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam in Houston

• Komen in aanmerking: Cultuurgoederen die:– een artistiek, wetenschappelijk cultureel of historisch belang hebben;

– eigendom zijn van een buitenlandse overheid;

– in België zijn voor een openbare en tijdelijke tentoonstelling;

– niet bestemd zijn voor commerciële privaatrechtelijke activiteit Internationaal.

• Wettelijke bepalingen– Wet van 14 juni 2004 tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op het instellen van een

uitvoeringsimmuniteit ten aanzien van buitenlandse cultuurgoederen die in België voor het publiek vertoond worden.

– Artikel 1412 ter van het Gerechtelijk Wetboek

(aanleiding: Europalia Rusland, 2005)

Vrijwaring voor in beslagname van cultuurgoederen, eigendom van een buitenlandse mogelijkheid

(immunity from seizure)

Procedure voor het bekomen van een vrijwaring tot in beslagname

Automatische toepassing

• Indien voldaan wordt aan de voorwaarden (cfr. Toepassingsgebied) is de wet van toepassing

• Geen uitvoerings- en aanvraag modaliteiten

• Geen absolute garantie (toetsing door de Rechtbanken)

Letter of comfort

• Wat?

• Afgeleverd door wie?

• Toetsing

• Geen absolute garantie (toetsing door de Rechtbanken).

56

• Nout van Woudenburg, Immunity from seizure: a legal exploration in Encouraging Collections Mobility – A way forward for museums in Europe(2010), Helsinki

• Norman Palmer, Itinerant Art and the architecture of immunity from legal process in Art, Antiquity and Law, vol XVI, issue 1, May 2011

57

Meer weten?

Vrijstelling van zekerheidstelling

Wat is dit?

• Normale regel: Invoerder betaalt borg voor de door hem tijdelijk ingevoerde goederen en krijgt die borg terug wanneer de goederen de EU terug verlaten hebben.

• Uitzonderingsregeling: Vrijstelling van borgstelling voor de tijdelijke invoer van cultuurgoederen binnen het douanegebied van de Europese Unie.

rechtsgrond : Artikel 189, punt 4 van Verordening (EEG) nr. 2913/93 van de Raad van 12 oktober 1992 (Douanewetboek)

58

Wie kan deze vrijstelling aanvragen?

• Vroeger: alle musea

• Nu:

– Musea die zelf een overheidsorgaan zijn (vb. KMSKA)

– Musea die rechtstreeks van een overheidslichaam afhangen (vb. de stedelijke musea)

– Overheden, op vraag van een museum.

Aanvragen door een overheid

• Welke overheden kunnen de vrijstelling aanvragen?

• Aanvragen door de Vlaamse overheid op basis van:

– duidelijke informatie geplande tentoonstelling

– duidelijke opgave van de kunstwerken waarvoor vrijstelling gevraagd moet worden (lijst met titels, foto’s en waardes van de kunstwerken)

59

Procedure

• Formele schriftelijke vraag tot vrijstelling vanwege een overheid bij de Douane, met verbintenis van die overheid dat zij ingeval van niet regelmatige wederuitvoer het volgende zal betalen:

– Alle opeisbaar geworden invoerrechten en BTW

– Andere verschuldigde belastingen en boetes

• Voor de borgstellingen die de Vlaamse overheid aangaat, gelden volgende contractuele afspraken:

– Engagement van het museum dat het al het nodige zal doen opdat de wederuitvoer op regelmatig wijze verloopt

– Verbintenis dat het museum de eventuele vorderingen van de Douane zal betalen, welke de Douane bij de Vlaamse overheid als borgsteller zou vorderen

• Formele schriftelijke toekenning van de vrijstelling van zekerheidsstelling door Douane en Accijnzen

60

Raadsconclusies Cultureel Erfgoed

‘Cultural heritage as a strategic resource for a sustainable Europe’, 20 mei 2014

Cultural heritage consists of the resources inherited from the past in all forms and aspects - tangible, intangible and digital (born digital and digitized), including monuments, sites, landscapes, skills, practices, knowledge and expressions of human creativity, as well as collections conserved and managed by public and private bodies such as museums, libraries and archives. It originates from the interaction between people and places through time and it is constantly evolving. These resources are of great value to society from a cultural, environmental, social and economic point of view and thus their sustainable management constitutes a strategic choice for the 21st century.

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/educ/142705.pdf

61

Reflectiegroep Brugge

- n.a.v. Be EU VZP 2010 en bijeenkomst in Brugge ‘Cultural Heritage, a resource forEurope. Benefits of interaction’

- Initiatief van verschillende lidstaten, met missie, visie en doelstellingen

- Overleg

- Secretariaat Onroerend Erfgoed

- O.a. op de EU-agenda plaatsen van erfgoed, band met de verschillende EU-voorzitterschappen, directe lijn met EC, …

62