Cognitieve Ergonomie Hoofdstuk 10.1 Laatste college Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie Fokie...

Cognitieve ErgonomieHoofdstuk 10.1

Laatste college

Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Fokie Cnossen

Een voorbeeld

Een glazen deur Alle informatie is er Maar toch is het

ontwerp verkeerd, want:

Moet ik hier duwen of trekken?

Inhoud college

A. Wat zijn de doelen van cognitieve ergonomie?

B. Ontwerpprincipes C. Taakanalyse D. Evaluatieonderzoek

Gastdocent:Donald Norman,autoriteit op het gebied van ontwerpen Leuk boek!

“The design of every day things”(De dictatuur van het design)

Doelen cognitieve ergonomie

A. Cognitieve ergonomie:

Bestuderen en verbeteren van de interactie tussen mensen en machines

Ook wel bekend als Mens-machine interactie Mens-computer interactie (human computer

interaction: HCI) Human Factors


Doelen van de cognitieve ergonomie

1. Bevorderen van de veiligheid

2. Ondersteuning in de werksituatie

3. Verbeteren van alledaagse dingen


Hoe?

Reduceren van foutenMinimaliseren van benodigde tijd voor een

bepaalde taakVerhogen van de leerbaarheid


Doel 1: Bevorderen van veiligheid

Met name in levensbedreigende situaties, bijvoorbeeld: Kerncentrales, chemische indrustrie en

dergelijke Lucht- en ruimtevaart Verkeer Kuikenfarms


Doel 2: Ondersteuning in de werksituatie

Overlapt met vorig doel!

Belangrijkste toepassing: inrichting computersysteem voor mensen die met computers werken


Doel 3: Verbeteren van alledaagse dingen

DeurenLichtschakelaarsVideorecordersGasfornuizenComputerprogramma’s


Een aantal voorbeelden van dubieuze ontwerpen van

alledaagse apparaten


Kortom:

Een apparaat heeft een aantal functies...… maar het is niet altijd meteen duidelijk

welke dat zijnDe gebruiker wil graag kunnen zien welke

functies dat zijnHoe doe je dat als ontwerper?

B. ONTWERPRICHTLIJNEN

Ontwerprichtlijnen

De gebruiker centraal

Bij een goed ontwerp ga je niet uit van de functies (knoppen, etc) van het apparaat

De gebruiker gebruikt een apparaat om een doel te bereiken

Bij een goed ontwerp ga je uit van dit doel Voorbeeld: handleiding van apparaten

Ontwerprichtlijnen

De handelings-evaluatiecyclus

Gebruikers hebben een doel voor ogenDaartoe bedenken ze een aantal actiesDeze acties worden uitgevoerdDeze acties hebben gevolgenDeze gevolgen kun je zien/horen/voelen/etcZo kun je controleren of je acties het gewenste

resultaat (= doel bereikt) hebben: evaluatie

1. Doelen

2. Intenties 7. Evaluatie

3. Handelings-sequentie

6. Interpretatie

4. Uitvoering 5. Waarneming

Verandering inomgeving

Verwachting

Ontwerprichtlijnen

Twee kloven

Executiekloof / Uitvoeringskloof: De gebruiker vraagt zich af hoe het moet als knoppen onduidelijk, onzichtbaar, ambigu zijn

Evaluatiekloof / Controlekloof: De gebruiker vraagt zich af of het gebeurt als acties vertraagde of onzichtbare effecten hebben

QuickTime™ and aGraphics decompressor

are needed to see this picture

Ontwerprichtlijnen

Hoe zorg je voor een goed ontwerp?

Ontwerprichtlijnen vaak eenvoudig maar niet altijd

Taakanalyse gebaseerd op kennis op het gebied van

cognitieve processen

Evaluatieonderzoek testen van ontwerpen

Ontwerprichtlijnen

Ontwerprichtlijnen

1: Feedback (evaluatiekloof)2: Maak dingen zichtbaar (evaluatie- en

executiekloof)3: Zorg voor natuurlijke afbeeldingen

(executiekloof)

4: Laatste handeling moet ongedaan gemaakt worden

5: De gebruiker is de baas

Ontwerprichtlijnen

1: Feedback

De gebruiker moet kunnen zien in welke toestand het apparaat zich bevindt TL-buizen Computer in oneindige lus

Ontwerprichtlijnen

2: Maak dingen zichtbaar

Voorbeeld: electrisch vs. gasfornuisVoorbeeld: progress balk computers

Ontwerprichtlijnen

3: Natuurlijke afbeeldingen





Ontwerprichtlijnen

Natuurlijke afbeelding?

Ontwerprichtlijnen

Natuurlijke afbeeldingen!

Ontwerprichtlijnen

Kunstmatige afbeeldingen

Vaak zijn afbeeldingen kunstmatig, en moeten dus geleerd worden.

Soms komen kunstmatige afbeeldingen echter zo vaak voor, dat ze bijna natuurlijk zijn geworden. play-knop van verschillende apparaten het numerieke toetsenbord (?!) scrollen (?)

Ontwerprichtlijnen

“Affordance”

Welke handelingen laat een object toe?Voorbeeld: oude 5.25 inch floppy disks

Ontwerprichtlijnen

Filmpje

Wat kun je ermee!?

Ontwerprichtlijnen

Gebruik affordance: Bureaublad op de computer

Ontwerprichtlijnen

Gebruik affordance: dwingend ontwerp

Zorg dat een object maar op een manier te gebruiken is om te zorgen dat de gebruiker de goede manier kiest

Voorbeeld: 3.5 inch floppy’sMaar vooral: Zorg voor een goed

conceptueel model

Ontwerprichtlijnen

4: Goed conceptueel model

De ontwerper heeft een gedetailleerd model in zijn/haar hoofd van het systeem

De gebruiker probeert ook iets van het systeem te snappen op grond van hoe het er uit ziet, en misschien de handleiding

Dit gebruikersmodel (user model) kan wel eens sterk afwijken van het model dat de ontwerper in gedachten had...



Ontwerprichtlijnen

Voorbeeld beperkingen model

Taakanalyse

C. Taakanalyse (1)

Ontwerprichtlijnen zijn gebaseerd op psychologische principes en op common sense

Een meer directe toepassing van theorie is te vinden in de taakanalyse

Taakanalyse

Taakanalyse (2)

Bij taakanalyse wordt nauwkeurig in kaart gebracht welke kennis nodig is om een taak te doen hoe deze kennis gebruikt moet worden

Er is bijvoorbeeld direct een indicatie van de leerbaarheid van een systeem: hoe meer kennis nodig is, des te meer tijd kost

het om de taak te leren

Taakanalyse

Voorbeeld: verwijderen van een directory met inhoud

Taakanalyse

Zelfde taak op Macintosh

Taakanalyse

Taakanalyse (3)

Als taakanalyse wordt gekoppeld aan kennis over cognitieve processen, kunnen er betere voorspellingen gedaan worden

Taakanalyse(welke kennis

is nodig)

Kennis over cognitieve processen

(hoe)

Taakmodel(voorspelling)

Taakanalyse

Kennis over cognitieve processen /

mogelijkheden en beperkingen (1)

Visuele waarneming (rood/groen)Visuele aandacht (tunnelvisie) Selectieve aandacht (niet naar twee zaken tegelijk)Representatie van kennis (procedureel/declaratief)…

Taakanalyse

Kennis over cognitieve processen /

mogelijkheden en beperkingen (2)

Geheugen (mate van training en codering)Werkgeheugencapaciteit (7 2)Redeneren (computerlogica vs logica van de mens)Probleemoplossen (middel-doel-heuristiek vs hill

climbing)Etcetera

Taakanalyse

Cognitieve theorie en Taakanalyse: Model Human Processor

Taakanalyse

D. Evaluatieonderzoek

Bestudeer hoe proefpersonen (bij voorkeur uit de doelgroep) zich gedragen als ze met een nieuw apparaat geconfronteerd worden

Evaluatieonderzoek

Evaluatieonderzoek

Observatie van proefpersonen Protocolanalyse Registratie van gedrag: video, logfile Registratie van fysiologische reacties: hartslag

Mening vragen interview paneldiscussie vragenlijst

Voorbeeld routegeleidingssysteem

Voorbeeld: Routegeleidingssystemen

RG geeft route-aanwijzingen aan automobilisten

Meestal visueel en auditief aangebodenDeelnemen aan het verkeer is voor de meeste

mensen het gevaarlijkste dat ze in hun leven zullen doen

Goed ontwerp van RG is dus heel belangrijk


Cognitief model

Beperkte geheugencapaciteitBeperkte duur van “geheugenspoor”

Dus: Informatie zo eenvoudig mogelijk aanbieden Automobilisten kijken soms wel 6 seconden

naar een display!


Schematische afbeelding

Twee maal dezelfde informatie!

Handig: waarschuwing bij lege tank?


De oplossing

Eenvoudig scherm

Auditieve informatie: “bij de volgende kruising linksaf!”

Toekomst

De toekomst

Telecombedrijven mikken op een grote vlucht van mobiele telefoons met allerlei mooie dingen: muziek, video, mobiel internet, etc.

Toekomst

Maar hoe werkt het?

Hoe moet echter de gebruiker duidelijk maken aan het apparaat wat hij wil?

Hoe kan er zoveel mogelijk informatie op een miniscuul display?

Toekomst

Mogelijke oplossingen

Intelligente programma’s (“agents”) kennen de gebruiker, dus nemen de bediening gedeeltelijk over

Spraakherkenning

Vragen?

Vragen over dit onderwerp? Stel ze nu!

Vragen over de rest van de stof? Stel ze nu, misschien weet ik het ook. Stel ze per e-mail aan [email protected]

Het responsiecollege van a.s. woensdag VERVALT

Tot slot: Tentamen!

Het tentamen Orientatie Kunstmatige Intelligentie is op

woensdag 22 oktober van 14.00-17.00 uur

in de Examenhal

Succes!

Cognitieve Ergonomie Hoofdstuk 10.1 Laatste college Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie Fokie...

Documents

Transcript of Cognitieve Ergonomie Hoofdstuk 10.1 Laatste college Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie Fokie...