Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

29
Petra Hendriks - Orient atie Kunstmatige Intell igentie '03/'04 1 Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie Taalverwerving

description

Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie. Taalverwerving. Taalverwervingsparadox. Het leren van een taal: Makkelijk voor kinderen Maar moeilijk voor volwassenen en computers. Hoe leren kinderen hun moedertaal?. Empiricisme (o.a. Rumelhart & McClelland): Door een algemeen leermechanisme. - PowerPoint PPT Presentation

Transcript of Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Page 1: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

1

Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Taalverwerving

Page 2: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

2

Taalverwervingsparadox

Het leren van een taal:

• Makkelijk voor kinderen

• Maar moeilijk voor volwassenen en computers

Page 3: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

3

Hoe leren kinderen hun moedertaal?

• Empiricisme (o.a. Rumelhart & McClelland):– Door een algemeen leermechanisme.

• Neuro-constructivisme (o.a. Elman, Karmiloff-Smith):– Door interactie tussen taalverwerving en cognitieve

ontwikkeling.

• Nativisme (o.a. Chomsky, Pinker):– Door aangeboren taalspecifieke kennis.

Page 4: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

4

Argumenten voor empiricisme

• Default verklaring: Waarom zou taal anders zijn dan andere cognitieve vaardigheden?

• Geen extra aannames nodig.

Page 5: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

5

Nativisme

• Aangeboren Universele Grammatica (UG): – Universele principes– Taalspecifieke parameter-settings

• UG geldt voor alle talen ter wereld

• Taalverwerving = Parameter-setting

• Oneindigheid van taal Recursieve regels

• Kritische periode Parameter-setting

Page 6: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

6

Voorbeeld: Hoofdparameter

PP

P NP

van het boek

PP

NP P

sono hon kara

de boek van

Page 7: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

7

Proces van taalverwerving

• Taalverwerving = Parameter-setting.

• ‘Triggering’ door bepaalde input data.

• Passief: Je kunt niet weigeren taal te leren.

• Motivatie speelt vrijwel geen rol.

• Onbewust: Kinderen krijgen geen expliciete instructies.

Page 8: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

8

Herschrijfregels

• NP ==> NP, PP (recursief)– de kaft van het boek van Chomsky over

taalkunde ...

• PP ==> P, NP (niet recursief)– van het boek

Page 9: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

9

Kritische periode

Leren is ook: geen voor de moedertaal irrelevante verschillen meer kunnen waarnemen:

• Nederlands: l + r Kantonees

• Welsh: l + ll Nederlands: l

• Engels: pen + pan Nederlands: pen

Page 10: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

10

Argumenten voor nativisme

• Poverty of the stimulus

• Snelheid van taalverwerving

• Vast patroon in taalverwerving

• Diversiteit van het taalaanbod

• Het ontstaan van creooltalen

• Dubbele dissociaties

Page 11: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

11

Het logische probleem van de taalverwerving

Taalaanbod ? Grammatica

Page 12: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

12

Poverty of the stimulus

Het taalaanbod bevat te weinig informatie:

• Beperkt aantal zinnen/constructies

• Ook ongrammaticale zinnen

• Geen negatieve evidentie

Moeder-taal

Page 13: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

13

Ineffectiviteit negatieve evidentie (Frijn & De Haan, 1994)

Eva: mag ik de bord?

Moeder: het bord.

Eva: mag ik de bord?

Moeder: nee, je zegt het bord.

Eva: mag ik de bord?

Moeder: het bord.

Eva: het bord. mag ik nou de bord?

Page 14: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

14

Snelheid van taalverwerving

Taalverwerving onwaarschijnlijk snel:

• Baby’s van 2 dagen oud herkennen hun moedertaal al.

• Wanneer kinderen een jaar of 6 à 7 oud zijn, beheersen ze hun moedertaal vrijwel volledig.

Page 15: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

15

Vast patroon in taalverwerving

Kinderen gaan door dezelfde fasen:

• Voortalige fase (0-12 mnd)– Egocentrische brabbelfase (4-6 mnd)– Sociale brabbelfase (7-12 mnd)

• Vroegtalige fase (12-30 mnd)

• Differentiatiefase (2;6 - 5 jaar)

• Voltooiingsfase (5 jaar en ouder)

Page 16: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

16

Gelijksoortige ‘fouten’ in taalverwerving

Kinderen maken dezelfde soort fouten:

• tinotono i.p.v. Martinitoren

• fluit i.p.v. fruit

• loopte i.p.v. liep / een kleer (e.v. van kleren)

• taartjes bakken i.p.v. ik ga taartjes bakken

Page 17: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

17

Diversiteit van het taalaanbod

Heel verschillend taalaanbod

Toch dezelfde moedertaal

Page 18: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

18

De rol van Motherese

Motherese zou taalverwerving kunnen helpen:

• Taal van verzorger tegen kind

• Nadrukkelijkere articulatie

• Simpele woorden

• Eenvoudige zinstructuur

Echter: Motherese niet in alle culturen

Page 19: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

19

Voorbeeld Motherese (1)

nou, moet je goed wassen

ja, goed

goed je armen

goed zo

en je nek

in je nek ook

Page 20: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

20

Voorbeeld Motherese (2)

nee! is van mij

geel is van mij

blauw en rood is van jou

nee

is van mamma, ja

is niet van jou

niet van Laura

Page 21: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

21

Het ontstaan van creooltalen

Creooltalen ontstaan vrijwel uit het niets:

Verschillende talen Pidgin-taal Creooltaal

Page 22: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

22

Pidgin-talen

• Gesproken door sprekers die andere moedertaal bezitten

• Gereduceerde woordenschat, veel leenwoorden

• Variabele woordvolgorde, betekenis context-afhankelijk

• Vrijwel geen grammaticale structuur

Page 23: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

23

Creooltalen

• Gesproken door kinderen van sprekers van pidgin-taal

• Gestandariseerde woordvolgorde

• Grammaticale structuur

Voorbeeld recent ontstane creooltaal: gebarentaal in Nicaragua (zie Pinker, 1994)

Page 24: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

24

Dubbele dissociaties

Het leren van taal is relatief onafhankelijk van IQ:

• Gevallen waarin taalvermogen beschadigd, maar algemene cognitieve vermogens intact.

• Gevallen waarin algemene cognitieve vermogens beschadigd, maar taalvermogen intact.

Page 25: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

25

Linguïstische idiot-savant

• Christopher (Smith & Tsimpli, 1995)

• Stoornis van het centrale systeem (IQ van ± 50)

• Taalvermogen intact

Page 26: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

26

Het verschijnsel pro-drop

Italiaans Nederlands *Nederlands

(io) parlo ik spreek *spreek

(tu) parli jij spreekt *spreekt

(lei) parla zij spreekt *spreekt

(noi) parliamo wij spreken *spreken

(voi) parlate jullie spreken *spreken

(loro) parlano zij spreken *spreken

Page 27: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

27

Experiment Smith & Tsimpli

Aanleren van diverse grammatica’s:

• Niet-pro-drop-talen

• Pro-drop-taal (Berber)

• Verzonnen taal die strijdig is met principes van UG (Eppon)

Page 28: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

28

Resultaten experiment

• Christopher heeft geen problemen met niet-pro-drop-talen en pro-drop-taal.

• Echter, Christopher is niet in staat om taal te leren die strijdig is met principes van UG.

UG aangeboren?

Page 29: Oriëntatie Kunstmatige Intelligentie

Petra Hendriks - Orientatie Kunstmatige Intelligentie '03/'04

29

Conclusie

• Aantal argumenten voor nativisme.• Voor sommige argumenten is alternatieve

verklaring mogelijk / waarschijnlijker.• Voor andere argumenten lijkt nativisme tot

nu toe de beste oplossing.• Neuro-constructivisten dienen alternatieve

verklaringen te vinden voor deze argumenten.