Circulariteit in de vastgoedsector

Circulariteit in de vastgoedsector - Onderzoeksrapport2

Circulariteit in de vastgoedsector - Onderzoeksrapport 3

InhoudstafelVoorwoord 5Inleiding 7Circulaire economie: Wat is het? 8Wat drijft de vastgoedmarkt in de richting van de circulaire economie? 10

Nieuwe technologie maakt het mogelijk 10Schaarse grondstoffen en milieuproblemen 10De consument en wetgever worden bewuster 11

Circulair vastgoed 12Circulair ontwerp en-veranderingsgericht bouwen 12Materialenpaspoort 13Materiaal-arm ontwerpen en bouwen 13Bio-based bouwen 14Levensduur maximaliseren 14Modulair bouwen 15Sloop 16

Hoe wordt circulair vastgoed economisch haalbaar? 17Een product als dienst 17Circular supplies 19Product life extension 21Resource recovery 22Sharing 22

Conclusie 23Bibliografie 24


Voorwoord

Een van de grootste uitdagingen voor de bouwsector is de uitbouw van een zo duurzaam mogelijk model. Het recycle-ren van bouwen sloopafval tot funderingsmateriaal toont de inzet van de sector. Het ultieme streefdoel is echter om gebouwen te ontwerpen waarin ALLE materialen hoogwaardig kunnen worden hergebruikt. En dat is net waar het om in de circulaire economie om draait.

Bij ING stellen we ons tot doel om onze klanten steeds een stap voor te laten zijn. Daarom willen we onze zakelijke klan-ten informeren en inspireren om grenzen te verleggen in de duurzaamheidstransitie van hun bedrijf.

In deze publicatie gaan we dieper in op de circulaire economie, haar principes en businessmodellen. Vervolgens laten we u inspireren door “frontrunners” uit uw sector die als eerste de stap hebben gezet. Hun ervaringen zijn positief: ze slagen erin om duurzaamheid met een renderende business te combineren!

We willen met deze publicatie de overgang naar de circulaire economie een duwtje in de rug geven. Door te tonen dat die overgang een haalbare bron van opportuniteiten is. En door erop te wijzen hoe belangrijk de samenwerking tussen bedrijven en organisaties onderling is, om circulaire modellen écht te laten aanslaan.

Joost van Dun

Circular Economy Lead, ING Wholesale Banking | Sustainable Finance

Jean-Pierre Verbeken

General Manager Midcorp, SME & Institutionals ING België


Inleiding

Het is belangrijk dat bedrijven op de hoogte zijn van nieuwe evoluties en de impact ervan op productieprocessen en bedrijfsmodellen goed inschatten. Op die manier kunnen ze zich voorbereiden op de toekomst en vandaag al concrete stappen zetten. Doen bedrijven dit niet, dan kan dit hun toekomstig concurrentievermogen aantasten.

De circulaire economie is een nieuw concept dat aan belang wint. In een circulaire economie bestaat afval niet. Alle grondstoffen worden zodanig verwerkt dat ze steeds kunnen worden hergebruikt. Al lijkt dit vandaag nog op een utopie, toch zijn er al bedrijven die circulaire principes toepassen.

In deze publicatie richten we ons specifiek op de circulaire economie in de vastgoedsector. Wat houdt dat precies in? Wat zijn de trends die de vastgoedsector richting de circulaire economie duwen? We bekijken concrete me-thodes die bijdragen aan het circulaire karakter van vastgoed. Vervolgens focussen we op de financiële haalbaar-heid. Daarvoor is het soms noodzakelijk om van bedrijfsmodel te veranderen. We gaan dieper in op vijf concrete bedrijfsmodellen.


Circulaire economie: Wat is het?

Kijken we even naar de definitie die eerstejaarseconomisten voorgeschoteld krijgen: “Het zo efficiënt mogelijk inzetten van schaarse middelen om zo de welvaart te maximaliseren”. Het is inderdaad slim om tijdens het productieproces de input zo efficiënt mogelijk in te zetten. Zo kunnen de kosten dalen en wordt het bedrijf competitiever. De input-optimali-sering heeft de voorbije 250 jaar onze welvaart enorm doen stijgen.

Deze enorme groei ging ook gepaard met het idee dat onze natuurlijke rijkdommen onuitputtelijk zijn. Dit had als gevolg dat het productiemodel vooral een van ‘neem, maak, en dump’ was: het zogenaamde lineaire productiemodel. Dit model creëerde en creëert een enorme welvaart, maar heeft de uitputting van grondstoffen en een enorme afvalberg als nadelen. Die afvalberg en het daarmee gepaard gaande verlies van waarde doet twijfels rijzen over de werkelijke efficiëntie van de huidige productieprocessen.

Figuur 1 Het lineaire model

Een alternatief voor deze manier van werken is het circulaire model. In een circu-laire economie gebruiken we grondstoffen steeds opnieuw. De grondstoffenkring-loop is gesloten en er is dus geen afval. Het circulaire model bestaat in verschillen-de vormen en heel wat bedrijven experimenteren al met circulaire ideeën.

In een circulair model stimuleren we hergebruik door componenten van een pro-duct gemakkelijker demonteerbaar te maken. Hierover moeten we wel al naden-ken tijdens de ontwerpfase.

Neem het 100% circulaire Resleep bed van de fabrikant Veldeman Bedding uit Opglabbeek. Het gaat om een boxspring en matras die de consument zelf vol-ledig uit elkaar kan halen en herleiden tot kleine en makkelijk te vervoeren on-derdelen. Die worden allemaal afzonderlijk gerecycleerd en daarna hergebruikt.

Een productieproces kan ook zo opgezet worden dat de afvalstoffen van het ene bedrijf een input wordt voor het andere. Indien verschillende bedrijven - of de-partementen binnen eenzelfde bedrijf -via betere communicatie en coördinatie hun productieproces op elkaar afstemmen, halen beide hieruit voordeel. De ene produceert minder afval, en de andere heeft mogelijk een goedkopere grondstof.


Het warmtenetwerk ‘Ecluse’ in de Waaslandhaven is daarvan een voorbeeld. Men koos het Franse woord voor ‘sluis’, omdat de installatie stoom zal doorsluizen van de waste-to-energyplant van Indaver en SLECO naar de bedrijven in de haven. Dit ambitieuze project verduurzaamt de energievoorziening in de Waaslandhaven en verankert de industrie in deze regio.

Recycleren is uiteraard een belangrijk deel van de circulaire economie. Recyclage gebeurt al een tijdje voor laag techno-logische producten zoals papier en karton, maar vindt meer en meer haar weg naar complexere toepassingen. Zo haalt Umicore vandaag zeldzame materialen uit technologische producten.

Ook al is recycleren een belangrijke techniek om grondstoffen te hergebruiken, in een circulaire economie mogen we het enkel als laatste stap zien. Het herstellen en hergebruiken van de goederen zou het recycleren moeten vooraf gaan, want door recyclage gaat veel waarde verloren, zoals het productdesign en technische kenmerken. Zo wordt slechts 1% van de waarde van een computer gerecupereerd, indien die 100% gerecycleerd wordt. De meeste waarde zit inderdaad in de complexiteit van het product en niet in de grondstoffen.

Bovendien zijn er limieten aan het recycleren. Recyclage verlaagt vaak de kwaliteit van het product. Zo kan papier slechts enkele keren gerecycleerd worden aangezien de vezelstructuur te kort wordt. Deze vorm van noemen we “downcycling”, aangezien de waarde van het nieuwe product lager ligt dan het oorspronkelijke.

Welke methode en concrete toepassingen een bedrijf kiest om circulaire economie in te zetten hangt uiteraard af van het type product of dienst dat een bedrijf aanbiedt. Vandaag bestaat er nog geen vaststaand recept om een productie-proces circulair te maken en uiteraard moet het nieuwe productieproces rendabel zijn. Vele bedrijven experimenteren dus nog met verschillende methoden om te evolueren naar een volledig circulair bedrijf.

Figuur 2 Het circulaire model


Wat drijft de vastgoedmarkt in de richting van de circulaire economie?

Er zijn drie belangrijke krachten aan het werk die ons in de richting van de circulaire economie duwen. Ten eerste is er de nieuwe technologie die het mogelijk maakt om naar circulaire productie- en uitbatingsmethoden te evolueren. Nieuwe technologie laat ook de introductie toe van nieuwe bedrijfsmodellen die de toepassing van circulaire principes rendabel maken. De laatste noodzakelijke schakel is uiteraard een maatschappij die het belangrijk vindt om milieuvriendelijker te leven. Milieuwetgeving wordt in vele landen steeds strenger. Zo ontwikkelde de Europese commissie zelfs een volledig stappenplan om de evolutie naar de circulaire economie te stimuleren1. De burger en consument staan hier ook steeds meer voor open. Dit geeft overheden ook een prikkel om meer milieuvriendelijke maatregelen te nemen.

Innovatie

VoorkeurenEconomie

Figuur 3: Drivers circulaire economie

Nieuwe technologie maakt het mogelijkCirculaire principes winnen vandaag aan belang omdat nieuwe technologie deze processen niet alleen mogelijk, maar ook rendabel maakt.

• Digitalisering Het Bouwwerk Informatie Model (BIM) brengt alle informatie over het bouwproject samen. Aannemers, architecten en ingenieurs hebben via één gedeelde app toegang tot alle informatie. Dit maakt het bespreken en rapporteren van bouwprojecten veel gemakkelijker. En samenwerken is nu net iets wat nodig is om circulaire bedrijfsmodellen te doen slagen.

• Drones Drones maken moeilijk te bereiken plaatsen toegankelijker en kunnen dus nazicht, bijvoorbeeld van daken, gemakke-lijker maken. Beter onderhoud betekent verlenging van de levensduur.

• Internet of Things Via toestellen of bouwmaterialen die verbonden zijn met het internet stellen we makkelijker problemen vast. Sensoren kunnen ook aangeven wanneer bepaalde onderdelen aan vervanging toe zijn. Op die manier verlengen we de levens-cyclus. Die slimme toestellen maken het mogelijk om een bedrijfsmodel uit te bouwen dat gebaseerd is op een langere gebruiksperiode van het product. De sensoren kunnen ook helpen bij het verzamelen van data over energieverbruik en luchtkwaliteit. Met die informatie kunnen bestaande installaties geoptimaliseerd worden.

• 3D-printen 3D-printen laat toe om een product in 1 geheel op te bouwen. Laag per laag wordt het finale product ‘geprint’. Dus geen afzonderlijke componenten om later samen te brengen. 3D-printen wordt al gebruikt in de bouwsector. Zo printte men in Nederland een volledige brug uit metaal! 3D-printen optimaliseert het gebruik van grondstoffen en kan grond-stofbesparend werken. Bolle metalen voorwerpen moeten bijvoorbeeld niet meer gesneden worden uit vierkante stuk-ken met minder verlies aan metaal als gevolg.

Schaarse grondstoffen en milieuproblemenDe huidige manier van produceren zorgt er voor dat een enorme hoeveelheid grondstoffen verloren gaat. Grondstoffen raken daardoor uitgeput met mogelijk scherpe prijsstijgingen tot gevolg. Overheden zijn zich steeds meer bewust van deze problematiek. De Europese Commissie stelde zelfs een lijst samen van schaarse grondstoffen met groot econo-misch belang maar risicovolle voorziening, de zogenaamde kritieke grondstoffen. In 2011 telde de lijst nog 14 materia-len en in 2017 groeide dat aantal naar 27. Met deze lijst wil de Europese Commissie een grotere bewustwording creëren bij overheden, bedrijven en investeerders.

Het ultieme doel van de circulaire economie is om 100% van de gebruikte grondstoffen te hergebruiken zodat afval wordt vermeden.

1 Meer info hierover vindt u op: http://ec.europa.eu/environment/circular-economy/index_en.htm


Door de groei van de wereldbevolking zal druk op het milieu toenemen. Zo schat de Verenigde Naties dat de wereldbe-volking van 7,6 miljard mensen in 2017 zal groeien naar 10 miljard tegen 2050.

Een andere belangrijke evolutie – weliswaar positief, maar ook milieubelastend – is de blijvende welvaartsstijging in de ontwikkelingslanden. Indien deze landen eenzelfde welvaartsniveau nastreven als de ontwikkelde landen, dan is het huidige productiemodel onhoudbaar. Zo was de CO2-uitstoot in 2014 in landen met een hoog inkomen 10,7 ton per jaar per inwoner, terwijl dat in landen met een laag inkomen slechts 0,3 was. In ontwikkelde landen wordt ook veel meer afval geproduceerd: 2,1 kg per inwoner per dag, ten opzichte van 0,6 kg in ontwikkelingslanden. Gelukkig kunnen ontwikkelingslanden gebruik maken van de nieuwste technologieën, zoals zonne-energie, om in hun energiebehoeften te voorzien. Ze hoeven dus niet noodzakelijk dezelfde ontwikkelingsfases te doorlopen als de ontwikkelde landen.

De consument en wetgever worden bewusterHet maatschappelijk besef van de negatieve milieueffecten wordt steeds groter. De politiek reageert met aangepaste wetgeving die bedrijven en consumenten steeds meer stimuleert om milieuvriendelijke keuzes te maken. Maar ook con-sumenten zijn steeds meer vragende partij voor meer duurzame producten.

Het is bovendien niet enkel eigen wetgeving die ons in de richting van milieuvriendelijke keuzes duwt, ook buitenlandse regelgeving speelt hierin een rol. Zo heeft China sinds begin 2018 een limiet op invoer voor 24 types afval. Het louter exporteren van afval wordt dus ook steeds moeilijker. Dit stimuleert uiteraard initiatieven om voor ons afvalprobleem een duurzame oplossing te vinden.


Circulair vastgoed

De eerste stap richting circulair vastgoed is uiteraard een gebouw optrekken volgens circulaire principes. De bouwsector is cruciaal in de evolutie naar een circulaire economie, want ze gebruikt heel wat grondstoffen en heeft daardoor ook een grote milieu-impact. Zo is de bouwsector in de EU verantwoordelijk voor 25%-30% van alle afvalstromen.

De uitbating van vastgoed heeft aanzienlijke impact op het milieu. Uiteraard is er de energievraag van een gebouw die heel wat grondstoffen verbruikt, maar ook het onderhoud en mogelijke aanpassingen aan het gebouw dragen hiertoe bij.

De manier waarop we een gebouw uitbaten heeft alles te maken met keuzes tijdens het bouwen. Indien er geen ge-schikte installatie aanwezig is om het gebouw te voorzien van hernieuwbare energie, dan is het uiteraard moeilijker om het gebouw op een circulaire manier te uit te baten. Of als het gebouw moeilijk aanpasbaar is, dan zal een functieveran-dering van het gebouw een grotere milieu-impact hebben. Overleg tussen de uitbater en de spelers die actief zijn in het bouwproces is dus cruciaal om een circulair gebouw te realiseren.

Vandaag geldt de initiële bouwkost nog vaak als basis om beslissingen te nemen in het bouwproces. Maar indien we van de levenscycluskost van een gebouw zouden uitgaan, dan zou dit tot andere keuzes tijdens het bouwproces kunnen lei-den. Zo zorgt een betere isolatie voor een duurdere bouwkost, maar het vermindert uiteraard de energiefactuur. Over de ganse levenscyclus van het gebouw kan de beslissing voor betere isolatie dus goedkoper en milieuvriendelijker uitvallen! “Goed voor het milieu” en ”goed voor de portemonnee” gaan hier dus hand in hand.

Het belang van de levenscycluskost wint nu al aan belang. Een nieuwe EU-wet op aanbestedingen2

stelt dat bij het toekennen van contracten de volledige levenscycluskost in rekening moet worden gebracht. Door deze wet worden bouwbedrijven uiteraard gestimuleerd om circulaire principes toe te passen.

Circulaire bouwprincipes zijn zeker niet enkel een theoretisch idee. Verschillende bedrijven passen ze toe. Hieronder be-spreken we een aantal circulaire bouwprincipes samen met praktijkvoorbeelden uit België.

Circulair ontwerp en-veranderingsgericht bouwenDe architect en opdrachtgever houden rekening met een mogelijke functieverandering van het gebouw. Vandaag bou-wen we in België bijvoorbeeld heel wat assistentiewoningen. Maar wat doen we met die gebouwen eens de vergrijzings-boom voorbij is? Een architect kan hiermee rekening houden door in zijn ontwerp aanpasbaarheid van het gebouw te voorzien. Zo kan een complex van assistentiewoningen makkelijk omgebouwd worden tot gewone appartementen of kantoorruimten. Alle hieronder vermelde methodes kunnen daarbij helpen.

AZ Groeninge Kortrijk

Aan de rand van Kortrijk worden op een nieuw campusterrein de vier bestaande Kortrijkse ziekenhuizen gebundeld in een gefaseer-de nieuwbouw.

Uitgangspunt bij het ontwerp van het nieuwe ziekenhuisgebouw was om het als een gezondheidsdorp te ontwikkelen waarin alle verblijfruimtes rechtstreeks daglicht hebben en zicht op de omge-ving. AZ Groeninge wilt een ziekenhuis van de toekomst bouwen, zonder te (kunnen) weten hoe de zorg zich evolueert in de toe-komst. En koos daarom voor een duurzaam gebouw dat weg weet met toekomstige veranderingen.

Hilde Vermolen en Tim Ost van Osar Architects:

“Veranderingsgericht bouwen is in dit project vooral op gebouwni-veau toegepast door de uitbreiding in fases van het complex en de bijbehorende voorzieningen die de uitbreidbaarheid mogelijk maken. Daarbij komt dynamisch bouwen tot uiting door de doorgedreven standaardisatie in het ontwerp: van standaard ‘stramien’-maten tot het ontwikkelen van een standaard werkconcept voor alle verpleegafdelingen.”

“Door de bezoekersstroom en de logistiek van het ziekenhuis van elkaar te scheiden wordt de aanpasbaarheid en mul-ti-inzetbaarheid optimaal gewaarborgd. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om in de toekomst, indien er minder vraag is naar verpleegafdelingen, een vleugel te veranderen tot bijvoorbeeld een zorg gerelateerd vormingscentrum met een eigen inkom in de centrale hal”

2 De omzetting van de Europese richtlijnen in het Belgische wetboek vind u hier : http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=n-l&la=N&cn=2016061719&table_name=wet


MaterialenpaspoortEen materialenpaspoort geeft aan welke materialen er in het gebouw zitten en hoeveel ervan gebruikt is. Met zo’n pas-poort is het veel gemakkelijker om materialen te hergebruiken. Het zou ook kunnen dat slopers zullen moeten betalen om een gebouw te slopen aangezien de waarde van de materialen eenvoudiger te achterhalen is. Zo kunnen de mate-rialen gemakkelijker opnieuw gebruikt worden in een nieuw gebouw. Op die manier kan een bestaand gebouw met een materialenpaspoort ook gezien worden als een opslagplaats van materialen.

Het Madaster: een kadaster voor materialen

Het doel van Madaster is afval te elimineren door materialen een identiteit te geven. Het concept werd in 2016 gelanceerd door architecten Thomas Rau en Sabine Oberhuber in hun het boek Materials Matters.

Nog geen jaar later werd in Amsterdam het Madaster opgericht. Het kreeg hiervoor steun van toonaangevende bedrijven zoals Redevco, Heymans, Ballast-Nedam en de Nederlandse banken.

Vanuit deze online bibliotheek kan van elk gebouw een digitaal materialenpaspoort gegenereerd worden. Het documenteren, registreren en archiveren van materialen in gebouwen maakt hergebruik van materialen eenvoudiger, stimuleert slim ontwerpen en elimineert afval.

Pablo van den Bosch, board member: “De veelomvattende informatie in een materialen-paspoort helpt gebouweigenaren, ontwerpers en bouwers om nieuwe afwegingen te maken tijdens het ontwerpen, bouwen en beheren van gebouwen. Ook kunnen financiers op basis van het materialenpaspoort de waarde van de materialen opnemen in de totale waardebepaling van het gebouw.”

Materiaal-arm ontwerpen en bouwenDoor minder materiaal te gebruiken, is het mogelijk om de belastende milieueffecten tijdens het productieproces van materialen te reduceren.

Project C3PO: de grootste 3D-Betonprinter ter wereld

3D-printen is wellicht de beste manier om zo min mogelijk ma-teriaal te verbruiken. Je gebruikt enkel het materiaal dat je echt nodig hebt én je hebt aanzienlijk minder toebehoren nodig.

Peter-Paul van den Berg, directeur van Kamp C, het Antwerps Provinciaal Centrum Duurzaam Bouwen & Wonen: “Mede dankzij steun van Europa komt de meest geavanceerde en grootste betonprinter in de Kempen te staan. Het is een prin-ter van Deense makelij die in staat zal zijn om een woning van twee verdiepingen te printen. De printer zal op locatie en in één beweging printen. In tegenstelling tot de Chinese experimen-ten zal het resultaat eruit zien als een echt huis en niet als iets onbestemds. Het eerste huis moet er staan in februari 2019.”

Om 3D-printen in de bouwsector te stimuleren en om kennis optimaal uit te wisselen, slaan acht partners uit de weten-schaps- als bedrijfswereld de handen in elkaar. Het betreft Uni-versiteit Gent, Thomas More Hogeschool, Van Roey, Beneens, Trias Architecten, ETIB nv/CONCRETE HOUSE en ViCre.

Samen zullen ze experimenteren met diverse ontwerpen, de gebruikte betonmix en met de printsnelheid.

Peter-Paul: “We verwachten heel veel van de samenwerking rond C3PO: niet enkel zal die een boost geven aan innovatie-ve ontwerpen die bovendien duurzaam zijn, maar omdat het aandeel van arbeid sterk vermindert, kan dit procedé een be-langrijke stap zijn naar betaalbaar wonen.”

Daarom zal Kamp C de komende jaren de nodige printinfra-structuur plaatsen. Eens deze infrastructuur voldoende getest is, zal die opengesteld worden voor bedrijven en onderwijsin-stellingen om ermee te experimenteren en te co-creëren.


Bio-based bouwen

Bio-based bouwen maakt gebruik van hernieuwbare bouwgrondstoffen. Hout en houtproducten zijn daarvan het be-langrijkste voorbeeld.

Unilin: “Bij ons krijgt hout een tweede leven”

Het bedrijf achter Quick-Step, maakt panelen (spaanplaten, decoratieve pane-len), daksystemen en isolatieplaten. Vandaag bestaan de spaanplaten van Unilin voor 85 procent uit gerecycleerd hout. Dat hout is bovendien afkomstig van le-veranciers binnen een straal van 400 km. Dit is mogelijk door een slimme samen-werking met containerparken, afbraakfirma’s, de verpakkingsindustrie en zelfs eigen klanten. De andere 15% bestaat uit reststromen uit de houtindustrie en dunningshout afkomstig van duurzaam bosbeheer. Niet alle hout is geschikt voor de productie van spaanplaten. Niet recupereerbaar hout zet Unilin om in warmte voor haar eigen productie of in groene elektriciteit dankzij eigen biomassacentra-les. Zo zorgt Unilin ervoor dat niets van deze natuurlijke grondstof verloren gaat. Chief Sustainability Officer Tino Mulle: “Circulariteit binnen UNILIN betekent hout zolang mogelijk inzetten in de mate-rialeneconomie zodat bij ‘einde-leven’ sprake is van echt duurzame energie”.

Levensduur maximaliserenAls een gebouw lang wordt gebruikt dan gaan er weinig grondstoffen verloren. Aanpassingsmogelijkheden zijn belang-rijk. Maar ook efficiënt onderhoud verlengt de levensduur aanzienlijk. De laatste jaren zien we meer en meer voorbeelden van transformatie van bestaand vastgoed


Matexi: transformatie van de Antwerp Tower

Deze wolkenkrabber van 87 meter hoog, gebouwd in 1974, bestond hoofdzakelijk uit kantoren en een winkelcentrum maar werd nooit een echt commercieel succes. Het gebouw werd zelfs minachtend beschreven als één van de lelijkste gebouwen van Europa.

Toch geloofde Matexi in het potentieel toen het dit gebouw in 2012 verwierf. In aanloop naar de renovatie stelde de ontwikkelaar het gebouw ter beschikking van pop-up-doeleinden. Dit droeg bij tot de herontdekking van het gebouw en een sterke imagoverbetering.

Matexi ontwikkelt er nu een gemengd project met retail, horeca en kantoren in de sok-kel en 240 appartementen in de 20 hoogste verdiepingen. Matexi koos bewust voor het behoud van het kerngebouw – geenszins omwille van zijn architecturale pracht.

Projectverantwoordelijke Philip Rubbens: “De keuze werd ingegeven door de zeer goe-de kwaliteit van de structuur en de “overmaat” van de kern van het gebouw. Die geeft bewoners bergruimte op hun verdieping in plaats van in de kelder. Ook speelde er een stedenbouwkundige overweging: de stedenbouwkundige procedures en regelgeving zijn eenvoudiger als het gebouw blijft staan. Tot slot hecht Matexi ook veel belang aan het ecologische aspect. Door het gebouw niet te slopen werd een totale heropbouw vermeden. Met minder energiever-bruik en een aanzienlijk kleinere ecologische voetafdruk per appartement als gevolg.”

Matexi zet bewust in op herontwikkeling in toegankelijk verstedelijkt gebied. “Ik verwacht daarom dat we meer en meer van die transformatieprojecten zullen zien. Zo ontwikkelt onze groep momenteel ook het voormalige kantoorge-bouw Leopold (Views) in Evere.”

Voor de kopers van appartementen in de Antwerp Tower spelen het uitzicht en de centrale ligging een doorslaggeven-de rol, maar ook het duurzaamheidaspect is niet onbelangrijk. “Vroeger stelden klanten hierover bijna nooit vragen, nu is dit een courant gespreksonderwerp”

Modulair bouwenDoor ervoor te zorgen dat een gebouw makkelijk te demonteren valt - ook wel legolisering genoemd - kan men bouwmaterialen eenvoudiger hergebruiken en is het gebouw makkelijker aan te passen. Wanneer men tussenwanden kan demonteren wordt kantoorruimte flexibel en kan men de kantoorgrootte aanpassen naar-gelang de behoefte van het moment. Door omkeerbaar te bouwen wordt het scheiden van bouwonderdelen of bouwmaterialen eenvoudiger en recycleren na een eventuele ontmanteling gemakkelijker (Galle, 2016).

Bao Living

“Om een snelle, betaalbare en duurzame verstede-lijking mogelijk te maken, moeten we innovatieve en creatieve oplossingen bedenken”, zegt Benjamin Ey-sermans.

Samen met zijn studiegenoot Axel van der Donk richtte hij in 2017 Bao Living op. De Antwerpse start-up ontwikkelde SAM, een nieuwe en ondertussen ook gepatenteerde methode om nutsvoorzieningen in appartementen te installeren. Water, elektriciteit, verwarming, ventilatie, domotica zitten allemaal sa-men in één Slimme Aanpasbare Module (SAM). Die hebben geen vast ontwerp, de 18 verschillende kast-modules passen zich aan de ruimte aan.

Door de modules vlot aanpasbaar te maken, kunnen architecten ze perfect integreren in hun bouwplannen zonder aan creativiteit in te boeten. En omdat er minder binnenmuren nodig zijn, kunnen ze de beschikbare ruimte optimaal gebruiken. Loodgieters en elektriciens installeren de nutsvoorzieningen veel sneller en efficiënter en kunnen eventuele updates en herstellingen ook vlotter uitvoeren. Ze hoeven niet meer in muren te slijpen, maar schroeven de module gewoon open.

Benjamin: “Onze module zorgt ervoor dat er minder materiaal en energie verbruikt wordt bij de productie en de afwer-king. Nutsvoorzieningen die losgekoppeld zijn van de structuur van het gebouw, maken recyclage op het einde van de levenscyclus veel eenvoudiger. We kunnen dus echt spreken van een circulaire oplossing”


SAM werd begin 2018 gelanceerd en de reacties zijn uitermate positief. Twee eerste projecten zijn in uitvoering en een tiental zijn hangende. Daar zitten ook grotere projecten bij met 25 tot 100 units”

Benjamin: “Het gebruik van onze module zorgt voor een besparing van 30% op de installatiekost voor de nutsvoor-zieningen. Omdat er in vergelijking minder en duurzamer materiaal wordt gebruikt, zorgt het gebruik van een module tevens voor 5 ton minder CO2 uitstoot.

SloopIndien men een bestaand gebouw niet kan transformeren of in losse componenten uit elkaar halen, dan is slopen nodig. Laagwaardig hergebruik van de grondstoffen of downcycling is de laatste stap. Vandaag is slopen soms een moeilijk proces, omdat slopers niet altijd de gebruikte materialen van het te slopen gebouw kennen. Is er asbest aanwezig, dan wordt slopen moeilijk en tijdrovend. Een materialenpaspoort (zie hierboven) kan een oplossing bieden en zorgt ervoor dat waardevolle materialen niet verloren gaan.

Tracimat vzw

Deze erkende sloopbeheerorganisatie is een initiatief van de Vlaamse Confederatie Bouw (VCB), de Confederatie van Aannemers van Sloop- en Ontmantelingswerken (CASO), de Federatie van Producenten van Recycling Granulaten (FPRG) en de Organisatie van Raadgevende Ingenieurs- en consultancybedrijven (ORI).

Tracimat zal het selectieve sloopproces attesteren en via een uitgewerkt traceerbaarheidssysteem nagaan wat er ge-beurt met de afvalstoffen die vrijkomen tijdens de sloop- en afbraakwerken. Hierbij staat een sterk doorgedreven ke-tenintegratie voorop en worden de milieurisico’s bij sloop- en afbraakwerken beperkt. Bovendien wordt de verspreiding van gevaarlijke afvalstoffen naar de omgeving vermeden en komen zuiverdere afvalstromen vrij die hoogwaardigere recyclage mogelijk maken.

Eind augustus 2018 werd een nieuw aanvaardings- en verwerkingsbeleid van kracht bij de producenten van gerecy-cleerde granulaten (“brekers”). De breker zal bij aanvaarding en verwerking een onderscheid moeten maken tussen puin met een laagmilieurisico-profiel (LMRP) en puin met een hoogmilieurisico-profiel (HMRP).

Het nieuwe systeem heeft prijsverschil tot gevolg voor enerzijds de verwerking van puin waarvan de herkomst gekend is en de kwaliteit gegarandeerd kan worden (LMRP) en anderzijds de verwerking van puin waarbij dit niet het geval is (HMRP). Om puin als LMRP te verwerken is er een verwerkingstoelating en sloopattest van Tracimat nodig.

Marc Dillen, Algemeen Directeur van de Vlaamse Confederatie Bouw: “Werken met Tracimat heeft voor de hele bouwen sloopketen voordelen. De puinbreker heeft meer garanties over de kwaliteit van het puin en zijn geproduceerde gerecycleerde granulaten, wat een stimulans is om ze te gebruiken in hoogwaardige toepassingen. Daarnaast is er eerlijkere concurrentie bij de slopers wanneer het sloopopvolgingsplan bij de aanbestedingsdocumenten wordt ge-voegd. En de bouwheer loopt minder risico op onverwachte kosten. De maatschappij heeft baat bij dit systeem van ketenzorg omdat het mee vorm geeft aan de circulaire economie en zorgt voor een meer duurzame omgang met de schaarse grondstoffen.”


Hoe wordt circulair vastgoed economisch haalbaar?

Circulaire principes zetten het huidige lineaire model op zijn kop. Als bedrijven minder grondstoffen moeten gebruiken, door hergebruik te stimuleren, dan komt hun huidige bedrijfsmodel in gevaar. Bedrijven maken immers winst door zo veel mogelijk te verkopen. Hoe kan een bedrijf dan circulaire methoden toepassen en toch rendabel blijven?

De oplossing ligt in het omvormen van het bedrijfsmodel. Er bestaan vijf interessante bedrijfsmodellen die de economi-sche haalbaarheid van circulaire principes in de hand werken.

Een product als dienstEen bedrijf kan ervoor kiezen om een dienst aan te bieden in plaats van een goed. Het klassieke voorbeeld is licht aan-bieden in plaats van het verkopen van lampen. Op die manier is er een verandering van de relatie tussen de producent en consument. De consument wordt geen eigenaar van een product en betaalt dus enkel voor de dienst. Dit model zou de levensduur en de recyclagemogelijkheden van producten kunnen vergroten. Omdat het eigendomsrecht van het product bij de producent blijft, heeft hij er alle belang bij om rekening te houden met wat er gebeurt op het einde van de levenscyclus. Het is eveneens in zijn belang om het product goed te onderhouden en zo de levensduur te bestendigen.

Dit bedrijfsmodel is vooral interessant voor diensten met de volgende kenmerken:

• De prestatie is makkelijk te meten. Een lift, bijvoorbeeld, doet het of doet het niet. Bij een klimaatinstallatie wordt meten al iets moeilijker, aangezien het juiste klimaat ook afhangt van de isolatiewaarde van de andere materialen en het gedrag van de gebruiker.

• Er zijn weinig tussenschakels tussen de leverancier en de gebruiker of eigenaar. Zo is het gemakkelijker om een con-tract af te sluiten.

• De installaties zijn technisch complex. In dat geval heeft de leverancier een kennisvoorsprong zodat hij het onderhoud efficiënter kan uitvoeren.

ETAP: Light As A Service voor de stad Mechelen

ETAP is een familiebedrijf dat werd opgericht in Antwerpen in 1949. Het zorgt voor energiezuinige, flexibele en comfor-tabele verlichting voor bedrijfsgebouwen, ziekenhuizen en scholen. ETAP ontwikkelt en produceert eigen lamphouders en systemen, zowel voor verlichting als voor noodverlichting. Het ondersteunt zijn klanten met een uitgebreid aanbod aan diensten. Duurzaamheid zit in het DNA van het bedrijf en zijn aandeelhouders.

Voorzitter RvB Christ’l Joris: “Etap produceert nog steeds lokaal en is verticaal geïntegreerd. Hierdoor hebben we con-trole op elke schakel van de ketting. Zo hebben we steeds gekozen voor lamphouders die eenvoudig te plaatsen en te demonteren zijn. Waar het kan, kiezen we voor schroeven en niet voor lijmen. Dit vergemakkelijkt zowel het onder-houd, dat we hoog in het vaandel dragen, als de recyclage op het einde van de levenscyclus. We kiezen bewust voor leds met een lange levensduur en zorgen ervoor dat onze modules dat een maximale lichtoutput garanderen tijdens heel de gebruiksperiode. De toegevoegde waarde van onze producten ligt in hun duurzaamheid. LAAS zorgt ervoor dat deze toegevoegde waarde maximaal tot uiting komt, zowel voor de klant als voor ons bedrijf.”

Het eerste LAAS-project wordt gerealiseerd voor de stad Mechelen. Etap zal de komende tien jaar in vier gebouwen van de stad de verlichting voor haar rekening nemen. In totaal gaat het om meer dan 1000 lamphouders. Etap verkoopt in dit project geen toestellen maar garandeert kwalitatief licht. En zorgt voor de lichtberekening, de installatie, het on-derhoud, de financiering en voor de mogelijke terugname van de houders op het einde van het contract. In ruil betaalt de stad Mechelen enkel een vaste huurprijs, want ETAP blijft eigenaar van de installatie. Mechelen kan er op het einde van het contract voor kiezen om het contract te verlengen.

“De stad hoeft niets te doen: indien nodig repareren of vervangen we de lamphouders en na de afgesproken huurperi-ode komen wij de verlichting weghalen of vervangen, tenzij de klant de dienstverlening wil voortzetten.”

“Indien LAAS aan populariteit wint dan zullen we een echt goede oplossing moeten hebben voor de financiering”. In tegenstelling tot een traditionele verkoop, blijven de producten immers voor lange tijd op onze balans. Voor dit eer-ste project – dat we zien als een leerschool - hebben we gewerkt met eigen middelen. Dit willen we niet blijven doen. Banken staan open om mee na te denken over circulaire business en hun rol in de financiering.”


Vraagtekens bij de financiering van het product-als-dienst model?Bepaalde kenmerken van dit bedrijfsmodel maken de financiering moeilijker. Maar er zijn zeker manieren om de moeilijkheden te overbruggen:

• De geldstromen zijn kleiner maar langer, en dus creëert dit een langdurige financiële relatie tussen het bedrijf en de consument. Aangezien de geldstromen over een langere periode plaatsvinden, is dit risicovoller voor de bank. Om deze hinderpaal te omzeilen, kan een ondernemer in de eerste jaren een hogere vergoeding vragen aan de consument om zo de langere terugbetalingsperiode te verkorten.

• De meer gespreide betalingen maken de kredietwaardigheid van de consument erg belangrijk. Een gebruiker zou tijdens het contract kunnen ‘onvermogend’ gaan en zo kan het bedrijf die de dienst aanbood in de problemen geraken. Mogelijke oplossingen zijn het invoeren van een risicopremie die afhankelijk is van het risicoprofiel van de gebruiker, een waarborg vragen en het opbouwen van een gediversifieerde portefeuille.

• Om de investeringskosten te beperken, kan een eigenaar of gebruiker van een gebouw werken met een Circular Economy Service Company (CESCo). Net zoals bij een Energy Service Company (ESCo), die gebruikt wordt om de energievraag van een gebouw te optimaliseren, besteedt de eigenaar of gebruiker van een gebouw het beheer of een onderdeel daarvan uit. Een prestatiecontract bepaalt welke prestaties de CESCo levert (het leveren en onder-houden van het ICT materiaal bijvoorbeeld) en tegen welke vergoeding. Cruciaal is het feit dat de CESCo eigenaar blijft van de goederen die het levert en dus heeft het er alle belang bij om na te denken over wat er gebeurt op het einde van het contract. Zo’n constructie stimuleert dus circulaire principes en voor de gebruiker of eigenaar van het gebouw zorgt het dus voor een lagere investeringskost.

In het volgende voorbeeld gaat Groep Gands nog een stap verder. Ze bouwen flats en nemen ook de uitbating op zich. Op die manier kunnen ze het bouwproces en de behoeften tijdens de exploitatie perfect op elkaar afstemmen.

Groep Gands

Groep Gands is een grote Vlaamse vastgoedontwikkelaar met hoofdkantoor in Antwerpen. Die is de laatste jaren een belangrijke speler geworden in de markt van de assistentiewoningen. Daar deed de groep ervaring op in het gecombi-neerde aanbod van vastgoed en diensten (onder andere via hun eigen thuisverplegings-bedrijf). Die ervaring wil Groep Gands verder uitrollen in andere niches.

Gedelegeerd bestuurder Stéphane Verbeeck: “Diepgaand marktonderzoek heeft ons buikgevoel bevestigd: in de grote steden groeit het aantal ‘singles’ fors en hun woonbehoefte valt vaak buiten het bestaande aanbod. Ze willen een betaalbare flat voor een vast bedrag, verwachten dat die trendy is en kwaliteit uitstraalt. Ze zijn bereid privatieve woon-oppervlakte op te geven in ruil voor écht optimale centrale ondersteuning en dienstverlening. En ze willen ook graag werken en ontspannen in gemeenschappelijke voorzieningen”.

Als je dat alles combineert, dan kom je heel dicht in de buurt van vastgoed-als-een-dienst. De groep vond een ge-schikte terrein en voegde de daad bij het woord. In Januari 2019 opent het project zijn deuren. Omwille van het com-municatie- en marketingplan wenst men de exacte locatie en benaming nog niet prijs te geven. Maar Stéphane licht voor ons graag een tip van de conceptuele sluier.

Het complex bevat, naast een uniek short-stay-aanbod, 75 luxueuze lofts die qua oppervlakte variëren tussen 30 en 55 m². Door slim design en modulaire technieken te combineren, wordt de ruimte optimaal benut. De huur is inclusief wekelijkse vervanging van het beddengoed, water, energie, wifi & airconditioning, het gebruik van gemeenschappelijke stofzuigers, wassalon, elektrische fietsen en auto’s.

Groep Gands zal zelf zorgen voor de uitbating van het gebouw. Op het gelijkvloers komt er een onthaal dat de be-woners zal helpen bij al hun vragen. We vinden er ook gemeenschappelijke ruimten, deels voorbehouden voor de bewoners maar deels toegankelijk voor derden. In die ruimten zullen informatieve en culturele events worden ge-organiseerd. Projectmanager Louis Claes: “Voor de events wordt een community manager aangetrokken. De events en de gemeenschappelijke ruimten worden hét kloppend hart van het project en zorgen voor een echte integratie in de buurt. We willen dat de mensen eerder getriggerd worden door “wat er te doen is” dan door “wat er op het menu staat”


Gands Groep zet ook zwaar in op het duurzame en technologische karakter van het gebouw. De energie wordt opge-wekt door zonnepanelen in een gesloten circuit. Het teveel wordt opgeslagen in Tesla-batterijen. Bewegingssensoren zorgen ervoor dat er in lofts geen energie wordt verspild. Voor de constructie koos men voor een innovatieve pre-fab-techniek. De functie van het gebouw kan in de toekomst makkelijk gewijzigd worden. De badkamers zijn modulair. En de toegang tot het gebouw en de diensten wordt geregeld via een app op de smartphone van de bewoner.

Stéphane Verbeeck: “We zijn ervan overtuigd dat de integratie van een dienstenaanbod niet enkel tegemoet komt aan een nieuwe marktrealiteit, maar tevens zal zorgen voor een hogere waardecreatie”

Circular supplies

Bedrijven die volgens dit bedrijfsmodel werken, leveren volledig hernieuwbare, recycleerbare of bio-afbreekbare inputs die zo de circulaire productie- en consumptiesystemen ondersteunen.

Gyproc Saint-Gobain: oneindig recycleren met gips

Gyproc produceert gipsplaten voor de binnenafwerking in renovatie en nieuwbouw. Gyproc-platen zijn de enige gips-platen ter wereld die een ‘Cradle to Cradle’-certificaat hebben.

In principe kan gips oneindig gerecycleerd worden. De eigenschappen van het materiaal dat je in gipsplaten terug-vindt, zijn vrijwel identiek aan de grondstof zelf, dus om de materialencirkel te sluiten hoef je enkel de gipsen kern van het kartonnen omhulsel te scheiden. En dit is precies wat Gyproc doet: het bedrijf recycleert minstens 25.000 ton gips per jaar.


Facadeclick

Dit Leuvense bedrijf ontwikkelde circulaire gevelstenen die je in elkaar klikt zonder mortel of lijm. Niet enkel zorgt dit voor een substantiële versnelling van het bouwproces, het zorgt eveneens voor een mooie voegloze gevel die geen last heeft van “muuruitslag”. Het systeem laat toe om de stenen op eenvoudige wijze te demonteren wanneer het gebouw niet meer voldoet.

Zaakvoerder Jasper Vandenbrempt: “Vandaag is een woning niet meer dan een berg verbruikte grondstoffen. Met Facadeclick zal een gebouw niet langer een berg afval zijn, maar een tijdelijke opslag van bouwmaterialen die later opnieuw gebruikt kunnen worden”.

Voor de onderdelen van het systeem werkt het bedrijf samen met ge-renommeerde partners. De innovatie zit in de zogenaamde “insert”, waarop de stenen worden vastgeklikt. Die wordt spuitgegoten door Didak Injection uit Grobbendonk. De gevelstenen worden geprodu-ceerd door Nelissen Steenfabrieken uit Lanaken.

Jasper: “Onze bakstenen gaan lang mee, maar als ze een aantal keer gedemonteerd zijn geweest, zijn ze esthetisch niet meer perfect. De steen wordt dan fijngemalen en gaat opnieuw het kleimengsel in. De insert wordt volledig gerecycleerd in een fabriek die loopt op groene stroom. Ook de isolatie van Fa-cadeclick is volledig circulair. Het gaat om Biofoam-parels, een biologisch afbreekbaar materiaal dat bij de demontage van het gebouw uit de spouwmuren gehaald wordt en industrieel gecomposteerd wordt.”

De eerste individuele woningen zijn intussen gebouwd en er staat een groot project op het programma in Nederland.

Jasper: “. Het concept van het verwerven van eigendom via een hypothecaire lening wordt voor velen problematisch. Omkeerbare bouwsystemen zorgen voor alternatieve concepten die bewoners een duurzame en betaalbare woning kunnen aanbieden. Deze mogelijkheden bekijken we samen met onder andere VUB, OVAM, Colruyt Groep en Groep Van Roey.”


Product life extension In dit bedrijfsmodel gaat een bedrijf op zoek naar een manier om de levensduur van het product te verlengen. De waarde die normaal verloren gaat op het einde van de levenscyclus wordt behouden of verhoogd door het herstellen, ombou-wen of upgraden van het product. Nieuwe technologie, zoals the Internet of Things, maakt het mogelijk om producten beter op te volgen en zo op de juiste tijdstippen te onderhouden.

NNOF

NNOF (voorheen Nearly New Offices) werkt rond de transformatie van de kan-tooromgeving in al haar facetten: werkplekconcept, inrichting, werkprocessen en ondersteunende diensten. Het bedrijf focust op begeleiden, adviseren en beheren van de ontwikkeling naar een duurzame, strategische en toekomst-gerichte werkplek. Materiaal-arm design staat daarbij voorop.

Kurt Florus, Business Unit Director Belgium: “Wanneer men ons benadert voor de herinrichting van een werkplek dan zetten we in op de eerste 3 cirkels van de circulaire economie. Eerst proberen we bestaand materiaal te herstellen en te hergebruiken zoals het is. Daarna bekijken we de nieuwe behoeften en passen we aan. We verbouwen dan bijvoorbeeld een kantoor van 2M op 1M in houtstructuur tot een kantoor van 1M80 op 0M80 in het wit. Indien dit niet mogelijk is dan zullen we de materialen hergebruiken in nieuw, hedendaags meubilair. Dit vergt niet enkel technische vaardigheden maar vooral creatief design. Zo bouwen we met oude bureaubladen hedendaagse zitmeubelen.”

De aanpak is arbeidsintensief. Het is een uitdaging om ambachtslui te vinden met de juiste technische skills. Maar ook om competitief te zijn met nieuw meubilair dat in lageloonlanden wordt geproduceerd. En zolang de CO2-kost niet wordt doorgerekend zal dit niet veranderen.

Toch merkt NNOF dat meer en meer organisaties hun ecologische voetafdruk willen beperken en zijn bereid om daarvoor een prijs te betalen. Het bedrijf bouwde inmiddels een portefeuille op met mooie referenties waaronder Spa-del, Barry Callebaut, Coca-Cola, Deloitte en de Vlaamse Overheid.

Kurt Florus: “Bij de inrichting van het nieuwe Vlaams Administratief Centrum (in het Herman Teirlinckgebouw te Brussel) hebben we niet enkel gezorgd voor een mooie en functionele werkplek maar dankzij onze circulaire aanpak heeft de Vlaamse Overheid de uitstoot van 50.000 kg CO2 kunnen vermijden.”

Rotor/Rotor Deconstruction/Opalis

Het Brusselse Rotor is een studie- en ontwerpbureau dat zich sinds 12 jaar inzet om zowel bij nieuwbouw- als renova-tieprojecten, zoveel mogelijk gebruik te maken van gerecupereerde bouwmaterialen.

Rotor stelde vast dat de markt in gerecupereerde bouwmaterialen niet voldoende gekend was. Met steun van zowel het Brussels als het Vlaamse Gewest startte Rotor Opalis, een “gids” die aan bouwheren en architecten toont wie de actieve spelers in België zijn is en wat hun aanbod is. Het Opalis-netwerk omvat 99% van de actieve bedrijven in de sector. Op de Opalis-website kan men zoeken op basis van de gewenste materialen.

Maarten Gielen: “Momenteel zijn we bezig om van Opalis een heus Europees platform te maken: er is echt behoefte aan een professionele marktplaats”.

Het netwerk zal uitgebreid worden met handelaars uit Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk die in een later stadium een kwaliteitscharter zouden kunnen ondertekenen. De uiteindelijke bedoeling is dat de markt in gerecu-pereerd materiaal dezelfde service kan bieden als de spelers die nieuw materiaal verhandelen (meer bepaald inzake keuze, toebehoren voor installatie, snelheid van levering etc).

Naast Rotor is er ook Rotor DC (Deconstruction) een aannemer die instaat voor het demonteren en herbruikbaar maken van materiaal uit grootschalige projecten, vaak kantoorgebouwen. Rotor DC verstrekt ook advies en logistieke diensten aan zowel eigenaars van te slopen of te renoveren gebouwen als aan architecten.

Maarten Gielen: “Een mooi voorbeeld is het Multigebouw aan het de Brouckèreplein dat we grondig renoveren. De eigenaar Whitewood heeft zich geëngageerd om 2% van de waarde van de afwerking te besteden aan hergebruikt materiaal. Rotor DC is in dit project betrokken bij zowel de ontmanteling als bij het ontwerp en het levert een mix van oud en nieuw materiaal.”


Resource recovery Een bedrijf kan zich specialiseren in het herwinnen van waarde op het einde van de levenscyclus om die dan te integre-ren in een andere levenscyclus. Dit bedrijfsmodel bevordert de teruggave van producten en kan zo afval valoriseren via innovatieve recyclage en upcycling.

Orbix

Al twee decennia recycleert het Genkse Orbix staalslakken (bijproduct dat ontstaat bij staalproductie) van een nabij gelegen producent van roestvrij staal.

Samen met VITO (Vlaamse onderzoekorganisatie op het gebied van cleantech en duur-zame ontwikkeling) investeert het bedrijf sinds 2004 in “carbonatatie”, een technologie die metaalslakken, in combinatie met CO2 omzet in nieuwe, hoogwaardige bouwma-terialen.

Als circulair ondernemer zag gedelegeerd bestuurder Serge Celis de voordelen van het proces: “Enerzijds haal je CO2 uit de lucht. Anderzijds vermijd je dat er nieuwe CO2 uit-gestoten wordt, want de productie is veel minder CO2-intensief dan bij cement of bak-stenen.”

Sinds vorig jaar staat de technologie helemaal op punt en is men klaar om op grote schaal “CO²mpensatiestenen” te produceren.

Dat zal Orbix niet zelf doen maar via een licentieovereenkomst met de Ierse concern CRH. Een Nederlandse dochter uit de groep heeft zich geëngageerd om binnen de 5 jaar een fabriek te bouwen met een capaciteit van 300.000 ton stenen. Die productie zorgt voor een uitstootvermindering van 36.000 ton CO2.

SharingHet delen van producten met individuen of bedrijven is een bedrijfsmodel dat circulaire principes economisch rendabel maakt. Hier creëert het bedrijf de waarde door het delen van overcapaciteit of onderbenutting.

Camelot Vastgoedbescherming: leegstandbeheerders

Camelot Vastgoedbescherming is in 2001 gestart is met leegstandsbeheer in Brussel. Inmiddels zijn ze uitgegroeid tot de Europese marktleider met vestigingen in 7 verschillende landen.

De aanpak van Camelot is gericht op het optimaal laten bewonen, beheren en benutten van tijdelijk leegstaand vastgoed. Het doel van deze integrale aanpak is om de leegstandsrisico’s, zoals vandalisme, diefstal, kraak en verval te minimaliseren en zo het rendement te optimaliseren.

Via zijn website en social network heeft Camelot dagelijks contact met duizenden startende bedrijven, creatieve on-dernemers en studenten die op zoek zijn naar flexibele en betaalbare woon- en werkruimtes.

Dorien Oerlemans, Business Development Manager: “Camelot doet dit op basis van “bezetting ter bede” overeenkom-sten. Deze overeenkomsten hebben als grote voordeel dat ze per maand opzegbaar zijn, zodat de eigenaar van de leegstand steeds snel terug over zijn vastgoed kan beschikken. Afhankelijk van het type project kan vastgoed ook een tijdelijke invulling krijgen als vergader-, film- of opslaglocatie via de formule Make Space Pay.”

Eerder dit jaar erkende de Vlaamse Regering Camelot als beheerder van tijdelijk leegstaande sociale woningen. Do-rien: “Camelot zal sociale huurwoningen die in afwachting van renovatie leegstaan via “bezetting ter bede” beschik-baar stellen aan tijdelijke bewoners. Hiermee vangen we de structurele en langdurige leegstand op bieden we aan bepaalde doelgroepen de kans op een goedkope woonst.”


Conclusie

We hopen dat deze publicatie u heeft geïnspireerd om ook in uw bedrijf met circulaire bouwmethoden en bedrijfsmo-dellen aan de slag te gaan. De voorbeelden in de studie tonen aan dat de transitie naar een circulaire economie een interessant, spraakmakend concept is. Het is bovendien effectief aan de gang, ook in België en zelfs in het vastgoed-eco-systeem. Er zijn belangrijke krachten – technologie, economie en maatschappelijke voorkeuren – aan het werk die onze maatschappij in de richting van de circulaire economie duwen. Een ondernemer die vandaag de sprong maakt, zal er de vruchten van plukken. En misschien wel sneller dan ooit gedacht. Veel succes!


Bibliografie

• Galle, W. (2016). Scenario based life cycle costing (Chapter 8). Zelzate: University Press.

• ING. (2017). Circulair bouwen. Amsterdam. https://www.ing.be/Assets/Documents/CirculairBouwenNL.pdf

• Bron voor cijfers afvalproductie per dag – ontwikkelde versus ontwikkelingslanden https://siteresources.worldbank.org/INTURBANDEVELOPMENT/Resources/336387-1334852610766/Chap3.pdf

• Cijfers CO2 uitstoot https://data.worldbank.org/indicator/EN.ATM.CO2E.PC

• Cijfers afval prodcutie bouwsector: http://ec.europa.eu/environment/waste/construction_demolition.htm

• ING. (2018). technologie in de vastgoedsector. Amsterdam. https://www.ing.nl/media/ING_EBZ_PropTech-Technologie_in_de_vastgoedsector-juni_2018_tcm162-148617.pdf

• Accenture. (2015). Circular Advantage. https://www.accenture.com/t20150523T053139__w__/us-en/_acnmedia/Accenture/Conversion-Assets/DotCom/Documents/Global/PDF/Strategy_6/Accenture-Circular-Advantage-Innovative-Business-Models-Technologies-Va-lue-Growth.pdf

• WTCB. (2017). Circulair bouwen. https://www.wtcb.be/homepage/download.cfm?lang=nl&dtype=innov_support&doc=InnovationPaper_Circulair_Bou-wen_NL.pdf

• Vlaanderen Circulair http://vlaanderen-circulair.be

Met dank aan

• Geert Verachtert – Groep Van Roey

• Prof Karel van Acker - KUL

• Prof Karen Allacker - KUL

• Waldo Galle - VUB

• Prof Niels De Temmerman - VUB

• Jeroen Vrijders - WTCB

• Maurice van Sante - ING Nederland


ING België nv – Bank/Kredietgever – Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nummer 12381A – www.ing.be – Verantwoordelijke uitgever: Marie-Noëlle De Greef, Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel – © Editing Team & Graphic Studio – Marketing ING Belgium – 714488N – 09/18.

Publicatie door ING België

Contactpersonen:

Marc Callier Ecosystem Approach and Content Strategy Wholesale Banking / Business Development +32 496 58 78 57 [email protected]

Steven Trypsteen Econoom ING België +32 2 547 33 79 [email protected]

Circulariteit in de vastgoedsector

Circulariteit in de vastgoedsector · Circulair vastgoed 12 Circulair ontwerp...

Documents

Transcript of Circulariteit in de vastgoedsector · Circulair vastgoed 12 Circulair ontwerp...