Buiksloterham Circulair - ontwerpen aan de postindustriële stad

BUIKSLOTERHAM CIRCULAIROntwerpen aan de postindustrile stad

BUIKSLOTERHAMCIRCULAIR

BUI K

S L O T ER

HAM

CI

RC U L A

IR

BUIKSLOTERHAM CIRCULAIROntwerpen aan de postindustrile stad

6Buiksloterham


7

VOORWOORD

Circulariteit is tot een buzzwoord verworden. Ook in de wereld van het bedrijfsleven wordt circulariteit anno nu door big corporates als Heineken, AkzoNobel, DSM, FrieslandCampina, KLM, Philips, Shell en Unilever etc, onder de noemer circulaire economie omhelsd als nieuw businessmodel. Nederland kan de circulaire hotspot van Europa worden zeggen deze acht bedrijven van de Dutch Sustainable Growth Coalition (DSGC), die ondersteund wordt door VNO-NCW. Kortom heden ten dage wil elke organisatie circulair zijn.

Hoe anders was het op het dieptepunt van de economische en financile crisis die we ogenschijnlijk achter ons hebben gelaten. De hoofdstad kende en kent een relatief jonge bevolking met een vaak internationale achtergrond die niet bij de pakken van de crisis ging neerzitten. Een zwerm ofwel netwerk van stedelijke en ruimtelijke professionals ontwikkelden initiatieven die over vele vormen van meerwaarde gingen. Meerwaarde die betrekking heeft op themas als energie, biodiversiteit, samenleving, gezondheid en materiaal.

De Ceuvel , geopend in juni 2014, is de eerste en succesvolle ruimtelijke verschijningsvorm van de creativiteit, doorzettingsvermogen en innovativiteit van een netwerk van jonge Amsterdammers. Bovendien is De Ceuvel ook een aantrekkelijke opmaat voor een andere manier van stedenbouw en stadmaken en geconcretiseerd in projecten als Schoon Schip, de duurzame zelfbouwpioniers en grotere ontwikkelingen als Cityplot Buiksloterham.

In onderhavige publicatie Buiksloterham Circulair - ontwerpen aan de postindustrile stad schetsen de jonge bureaus DELVA Landscape Architects / Urbanism, Metabolic en Studioninedots hoe zij hun dromen en ambities omzetten

in werkelijkheid; Een veerkrachtige circulaire stad ontwerp je niet, die laat je ontstaan is het motto van deze next generation ruimtelijke stedelijke professionals. Natuurlijk bevat de publicatie een prettige mix van high- and low-tech (ontwerp)techniek. Maar in tegenstelling tot moderne bedrijfsvormen als Uber en AirBnB zit het disruptieve karakter niet alleen en zelfs voornamelijk niet in die techniek. Gelukkig maar, want we weten maar al te goed waar op techniek gebaseerde disruptieve verdienmodellen toe leiden in de stad. De dromen van DELVA, Metabolic en Studioninedots gaan verder en zijn daarmee baanbrekend als het gaat om de nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen in de stad. Immers zij herdefiniren de rol van de ontwerper en onderkennen een nieuwe laag Genius Loci van de postindustrile (postkapitalistische?) stad. Deze worden verbonden aan een slimme programmering en exploitatie van de zichzelf vernieuwende - circulaire stad, planvormingstools (eigenaarschap en community-building), stedenbouwkundige opzet, experiment versus herhaalbaarheid) en circulaire toepassingen. Daarmee definieert de publicatie een nieuwe broncode de leesbare tekst die door de programmeurs in een programmeertaal is geschreven voor het vormgeven aan de stad. De publicatie wordt dan ook onder een Creative Commons licentie uitgebracht. Uit de publicatie blijkt een enorme liefde voor de stad zowel vanuit ontwerp, techniek als samenleving. De publicatie biedt daarmee perspectiefvol tegenwicht aan de enorme bouwlust die er momenteel heerst. En zoals algemeen bekend is lust iets anders dan liefde.

Ik wens u veel leesplezier, inspiratie en wijsheid. En ik hoop dat u dan met deze publicatie in uw achterhoofd maar vooral in uw hart, met liefde, open source voort- en meebouwt aan het ontstaan van de postindustrile stad.

Jurgen Hoogendoorn

Socioloog en Planoloog

Gemeente Amsterdam

@jrgnhoogendoorn


VOORWOORD 7

INHOUD 9

METHODE 10

1. DE CIRCULAIRE STAD 14

2. EEN NIEUWE GENIUS LOCI 24

3. PROGRAMMEREN VOOR CIRCULARITEIT 36

4. CIRCULAIRE BOUWSTENEN VOOR DE 64

POST-INDUSTRILE STAD

5. OP NAAR DE CIRCULAIRE STAD 108

NAWOORD 121

INHOUD

10

METHODE

Aanpak

STAP 2: KENSCHETS BUIKSLOTERHAM

- hoe onderscheid post-industrieel gebied zich?

- specifieke ruimtelijke kenmerken

- een nieuwe Genius Loci

STAP 5: EEN NIEUWE BENADERING

Projectie van deprincipes voor de circulaire stad

Ontwikkelingdoor de tijd

STAP 3: FACTSHEETS BESTAANDE ONTWIKKELINGEN

+ +1. water

2. grond

3. bebouwing

4. mobiliteit

1. initiatief en eigenaarschap

2. financiering

3. realisatieproces

4. community building

5. ...

ruimtelijke context uitwisselingen krachtenveld - analyse

programmeringsprincipes

1. Ceuvel

2. Waterfront cityplot

3. Schoon Schip

4. Zelfbouw

STAP 4: CIRCULAIRE BOUWSTENEN

inrichtingsprincipes

1. water

2. grond

3. bebouwing

4. mobiliteit

STAP 0:

DE CIRCULAIRE STAD

VOORONDERZOEK

metabolisme - analyse

context - analyse

stakeholder - analyse

STAP 1: POSITIONERING

wat is de circulaire stad?

ruimte voor complexiteit

verankering in de context


11

Leeswijzer

Dit boekwerk bestaat uit vijf hoofdstukken die samen inzicht bieden in wat volgens ons de circulaire stad is, en welke ingredinten er bestaan om hier als ontwerper aan bij te dragen. Het is een vervolg op de eerdere studie die door Metabolic, DELVA Landscape Architects en studioninedots is gedaan in de aanloop van de ondertekening van het manifest Circulair Buiksloterham. In dit vooronderzoek is het metabolisme, de context en de stakeholders geanalyseerd, en is onderzocht wat de mogelijkheden zijn voor een circulair Buiksloterham.

Dit onderzoek richt zich op de stedenbouwkundige en planologische aspecten van circulaire stedenbouw. In het kort is de vraag: hoe creer je de ideale voedingsbodem voor de groei van de Circulaire stad?

In hoofdstuk 1: de circulaire stad zoeken we naar de positie die ontwerpers in moeten nemen wanneer er gezocht wordt naar circulaire stedelijkheid. De belangrijkste conclusies uit het vooronderzoek uit 2014 worden samengevat. Hieraan voegen we de specifieke omgang met het maken van steden toe: het geven van ruimte aan initiatieven om complexe stedelijkheid te laten ontstaan, en wordt beschreven wat de relatie van ontwerpers is tot de dimensie tijd en ruimte. Samen vormen deze korte exploraties het kader van hoe het onderzoeksteam Circulaire Stedenbouw ziet.

De volgende drie hoofdstukken beschrijven respectievelijk de drie lagen waar de nieuwe circulaire stad uit bestaat. De lessen uit ieder hoofdstuk worden aan het eind samengevat. Zo ontstaan drie sets herhaalbare principes voor circulaire stedenbouw.

In het industrile tijdperk zijn er zulke heftige veranderingen opgetreden in het landschap, dat deze zowel zichtbaar als onzichtbaar voor de lange termijn zijn veranderd. Deze onderlaag vormt de nieuwe Genius Loci (hoofdstuk 2) van het postindustrile gebied. Het aanwezige fysieke raamwerk waarbinnen nieuwe ontwikkelingen plaats gaan vinden. Aan de hand van een aantal themas die kenmerkend zijn voor het postindustrile gebied wordt deze nieuwe genius beschreven.

Een slimme programmering en exploitatie van de circulaire stad zorgt ervoor dat de circulaire stad zichzelf blijven vernieuwen, dat haar bewoners op zoek blijven naar nieuwe mogelijke circulaire verbindingen en toepassingen en dat er genoeg draagvlak is voor het op grote schaal toepassen van bestaande duurzame technieken.

In het derde hoofdstuk Programmeren voor circulariteit wordt daarom aan de hand van vier case studies in Buiksloterham, vier projecten waarbij circulariteit vanaf het begin van de planvorming een zeer grote rol heeft gespeeld, gezocht naar de planvormingstools die er zijn om tot een veerkrachtige circulaire stad te komen. Hierbij gaat het om zaken als eigenaarschap en community-building, stedenbouwkundige opzet, experiment versus herhaalbaarheid. Ook wordt gezocht naar de sleutelmomenten die tot de hoge ambitieniveaus bij ieder project leidden. De case studies leveren zo een set inzichten op die bijdragen aan de programmering en ontwikkeling van circulaire stadsdelen.

In hoofdstuk 4: Bouwstenen voor de postindustrile circulaire stad worden kansrijke fysieke toepassingen om tot een circulaire postindustrile stad te komen, opgelijst. Door ons te beperken tot de vier themas Bodem, Water, Transport en Bebouwing wordt gefocust op toepassingen die een ruimtelijke impact hebben en ook meerwaarde kunnen hebben, en die specifiek van toepassing zijn in post-industrile gebieden. Per toepassing wordt beschreven wat mogelijke uitwisselingen zijn, en wat logische locaties in Buiksloterham zijn. Dit leidt enerzijds tot een set vanzelfsprekende locaties voor nieuwe circulaire ingrepen in Buiksloterham, en anderzijds tot een aantal algemenere principes die ontwerpers bij het optekenen van circulaire steden toe moeten voegen aan hun instrumentarium.

De drie hoofdstukken vormen de opmaat naar een synthese in hoofdstuk vijf, Op naar de circulaire stad. Hier wordt onderzocht wat de ruimtelijke impact is van het samenbrengen van de drie lagen (genius loci circulaire toepassingen slimme programmering) van de circulaire post-industrile stad. Ook wordt getoetst wat de factor tijd hierin kan betekenen.

12

De ruimtelijke potenties voor de circulaire post-industrile stad worden weergegeven in onderstaand hypothetisch schema. Aan de hand van de stakeholder-, metabolisme-, en contextanalyse uit de eerste fase zijn we in staat een potentiekaart samen te stellen, waarin de meest kansrijke ontwikkelingsrichtingen voor een circulair Buiksloterham zichtbaar zijn. Dit schema is een hypothese van de mogelijkheden die de circulaire stad heeft. We zien echter dat het niet ontbreekt aan (ontwerp-) ideen voor de circulaire stad, maar dat de ontwikkeling kan stuiten op lokale omstandigheden en kan blijven hangen in ambities en regels. Daarom zoeken we niet alleen naar de uitdaging voor ontwerpers, maar ook naar het krachtenveld dat een circulaire stad kan doen ontstaan.

De veerkrachtige circulaire stad ontwerp je niet, die laat je ontstaan.

ruimte voor zuiverende ecologische structuur die energie produceert

grond als grondstof voor maatschappelijke meerwaarde. bestaande middelen inzetten voor innovatie

kansen voor biologische sanering,biomassa productie en parkruimte opvervuilde gronden

microport voor goederen en personen vervoer op basis van waterstof en duurzame energie

schuiven met grond binnen het gebiedipv aanvoeren van buiten de stad

decentraal verwerken van afvalwater.Terugwinning nutrienten en verwijderen microverontreiniging

Gedeelde faciliteiten

braakliggende terreinenkunnen zich ontwikkelen tot bijzondere natuurgebieden

afvalpunt en kringloopwinkel potentieel bron van (bouw)materiaallokale reparatie- en hergebruik faciliteit

hergebruik materialen bestaandeindustrie

lokale geldstromen(wonen en werken)

veel energiebesparing doorretrofitting bestaande panden

bovengrondseparkeergarage

hemelwater vasthouden, bergen, hergebruiken en afvoeren naarkanalen via het oppervlak.

Tasmanstraat op 7 min.

t IJ

hergebruik (materialen)bestaande industrie

slib uit t IJ gebruiken om ecologische oevers te maken in het Johan van Hasseltkanaal

15km1 aan kade betekendgrote recreatieve, economische en ecologische potentie

Amsterdam CSop 5 min. fietsen

Noord-Zuidlijn - 5 min

Snelweg op5 min. met de auto

multimodele knooppuntontwikkelingen autodeelprogrammas

gebruik van (warmte uit) water uit de kanalen

PO43 H

13

















t IJ









PO43 H
















t IJ









PO43 H

14

DE CIRCULAIRE POST- INDUSTRILE STAD1

Onze samenleving heeft zich ontwikkeld volgens een lineair productiesysteem, waarin hulpbronnen, goederen en afvalstoffen worden uitgewisseld over de hele wereld. Dit heeft geresulteerd in milieu-, sociale en ruimtelijke problemen en een stedelijke verschijningsvorm die wordt gekenmerkt door een hoge afhankelijkheid van externe grondstoffen. Er is een groeiend besef dat dit systeem dient te veranderen in een meer circulair systeem.

Dit vraagt om andere samenwerkingsverbanden, andere initiators, andere weten regelgeving en andere competenties voor stedenbouwers, architecten en landschapsarchitecten.

Wij grijpen deze ontwikkeling aan om een ontwerpend onderzoek te starten naar circulariteit in postindustrile gebieden in transitie.

We wensen, met Buiksloterham als testcase, een voorbeeldstellende gebiedsaanpak te ontwikkelen om de transitie naar de circulaire stad vorm te geven. Dit door te ontwerpen aan het metabolisme van de postindustrile stad.

Waarom Buiksloterham?

Er gebeurt veel in Buiksloterham in Amsterdam-Noord. Het monofunctionele industriegebied ontwikkelt zich stap voor stap naar een bruisend nieuw stadsdeel.

Verschillende bestaande initiatieven in Buiksloterham richten zich reeds op de circulaire stad. Het is een experimenteergebied met innovatieve oplossingen voor tijdelijk gebruik van vervuilde grond, van zelfbouwers die de grenzen van duurzaam bouwen en zelf energie opwekken opzoeken, van collectieven die samen ontwikkelen en van ontwikkelaars die de noodzaak zien om onderscheidende woonmilieus te maken die inspelen op duurzame waarde ontwikkeling.

Projecten met dynamiek in tijd en locatie. Deze nu nog losstaande initiatieven laten allen op hun eigen manier zien hoe werken aan het stedelijk metabolisme een meerwaarde levert voor de stad, maar in een circulaire stad is juist de samenhang en onderlinge afhankelijkheid een belangrijk gegeven.

Potentie van postindustrile gebieden*

De groei en de immense verandering van ons land is tot een abrupt einde gekomen. We nemen afscheid van de overdadige stedelijke groei en worden gedwongen zuiniger te worden. We gaan meer doen met hetzelfde. Beter benutten van infrastructuur, compacter wonen, minder scheiding in functies, hergebruik van bestaande gebouwen. We gaan ook niet langer de veranderingen in behoefte voorzien met nieuwe steden, we

gaan de bestaande steden aanpassen aan de nieuwe tijd. We bevinden ons in een periode van transitie; van een industrile economie naar een diensteneconomie en vervolgens een verdere transitie naar een kenniseconomie.

Buiksloterham kent een dergelijke nationale maar ook internationaal herkenbare problematiek: een binnenstedelijk industriegebied op een steenworp afstand van het centrum van de stad met een transformatieopgave naar een wijk waar wonen en werken samen gaan.

De transitie die is ingezet is een andere dan we gewend zijn. Door stagnerende bouwprocessen en financieringsproblemen ontwikkelde het gebied zich trager maar ook anders en onzekerder dan dat het voor de economische crisis zou doen. Dit trage en onzekere transformatieproces van postindustrile gebieden naar multifunctionele, dynamische en duurzame stedelijke gebieden biedt kansen om de transitie van een lineaire economie naar een circulaire economie anders vorm te geven. Nu de bouwcrisis in Amsterdam voorbij lijkt te zijn, ligt er tegelijkertijd de opgave te onderzoeken wat de succes- en faalfactoren zijn van reeds genitieerde ontwikkelingen, vaak spannende stedelijke ontwikkelingen met een hoog pioniersgehalte.

Business as usual?

Als Buiksloterham zich zou ontwikkelen volgens het business as usual-scenario, dan volgt uit onze analyses dat Buikslo-terham een typisch voorbeeld wordt van een resource drain. Hieronder een overzicht van hoe Buiksloterham er dan in 2034 uit zou zien:

Er ontstaan 10.000 parkeerplaatsen in het gebied, terwijl autobezit afneemt en autodelen toeneemt;

De totale energievraag is 820 miljoen MJ per jaar wordt grotendeels veroorzaakt door de warmtevraag (40%), gevolgd door de mobiliteitsvraagstuk (34%), en de resterende industrien (15%);

De ontoegankelijke vervuilde grond zal voorlopig braak blijven liggen. De vervuiling zal blijven verspreiden naar de omgeving;

Hemelwater wordt nauwelijks doorgelaten (veel verharding), nuttig toegepast of gebufferd.

Geen terugwinning van nutrinten als stikstof en beperkte terugwinning fosfaat, terwijl wereldwijd de voorraden opraken;

Buiksloterham ontwikkelt zich tot een monoculturele wijk met een zeer beperkt voorzieningenaanbod;

Emissies afdoende aan lokale luchtkwaliteit en hinder significant toenemen.

Dit terwijl er volop kansen liggen tot een meer circulaire ontwikkeling.

*Onder post-industrile gebieden verstaan we industriegebieden, havengebieden, bedrijventerreinen die na leegloop in transitie zijn naar meer gemengde gebieden.


15

Buiksloterham is de ideale testcase om te onderzoeken hoe een voorbeeldstellende gebiedsaanpak kan worden ontwikkeld voor postindustrile gebieden in transitie.

Beeld: NAI.nl

16

Materialen worden op zon manier toegepast in de economie dat ze continue kunnen worden gerecycled op hoog niveau zonder te verdwijnen in het milieu. Prioriteit is het behouden van materiaalcomplexiteit (de kracht van de binnenste cirkel), door materialen te cascaderen in hun meest complexe vorm voor zo lang mogelijk (liever als product dan als component, en liever als component dan als grondstof). De duur van de materiaalkringloop hangt af van de schaarste van het materiaal; hoe schaarser een materiaal, hoe eerder deze bij voorkeur snel weer terugkomt in de kringloop voor hergebruik. De lokale beschikbaarheid van een materiaal bepaalt de schaal waarop de kringloop gesloten kan worden (hoe weider beschikbaar, hoe kleiner de kringloop kan zijn). Dichtheid van vraag en aanbod wordt idealiter ook afgestemd. Materialen kunnen worden teruggewonnen in de vorm van energie als de energetische kosten van transport en verwerking hoger zijn dan de embodied value (al geldt dit niet voor schaarse en niet-hernieuwbare materialen). In principe wordt materiaal herwinning in de vorm van energie echter vermeden. Materialen worden bij voorkeur niet samengevoegd of gemengd. Materialen worden idealiter alleen gebruikt wanneer dat niet anders kan: er is een voorkeur voor dematerialisatie van producten en diensten.

ZEVEN INDICATOREN VOOR DE CIRCULAIRE STAD

Materiaal

Wat is een circulaire stad?

EnergieAlle energie is gebaseerd op hernieuwbare bronnen. De materialen die benodigd zijn voor de opwekking en opslag van energie zijn zo ontworpen dat ze makkelijk kunnen worden teruggewonnen. Energie wordt intelligent ingezet (verliezen worden vermeden) en waar mogelijk worden lagere vormen van energie (zoals warmte) gecascadeerd. Ter voorkoming van grootschalig energieverlies (o.a. door transport en omzetting) wordt de dichtheid van het energieverbruik idealiter afgestemd op de dichtheid van de lokale beschikbaarheid hernieuwbare energiebronnen. Omzetting van verschillende typen energie wordt in principe vermeden, evenals transport van energie.

Er bestaan verschillende ideen over wat de circulaire stad is. In het visie- en ambitiedocument voor Circulair Buiksloterham zijn zes indicatoren geformuleerd voor de circulaire stad. Met circulariteit wordt in eerste instantie het efficint managen van grondstoffen. Dit in contrast met het lineaire denken dat veel processen kenmerkt. Omdat in een stad veel meer gebeurt dan alleen het uitwisselen van stofstromen - er leven immers honderdduizenden mensen en een veelvoud aan dieren in de stad - moet breder worden gekeken. Naast materiaal- en energiestromen gaat het ook om zaken als biodiversiteit (overigens ook van belang voor een groot aantal ecosysteemdiensten), en een prettige en gezonde samenleving. De zes indicatoren voor de circulaire stad:

Bron: Metabolic et.al., 2014. Circulair - BuiksloterhamEen living lab voor circulaire gebiedsontiwkkeling.

De gezondheid en het welzijn van de mens en andere soorten moeten structureel worden ondersteund door de activiteiten van de economie. Giftige en gevaarlijke stoffen zijn in een circulaire economie gelimineerd. In de huidige overgangsfasen naar deze economie dienen deze stoffen geminimaliseerd te worden toegepast en alleen in goed gecontroleerde kringlopen te worden gebruikt. Economische activiteiten mogen nooit de menselijke gezondheid bedreigen in een circulaire economie.

Samenleving

Gezondheid

Biodiversiteit

Meerwaarde

Flexibiliteit en adaptiviteit

Biodiversiteit wordt structureel ondersteund en versterkt door alle menselijke activiteiten in een circulaire economie. De waarde van het behoud biodiversiteit wordt gezien als n van de hoogste waarden binnen de circulaire economie. Natuurlijke habitats, en in zeldzame rassen in het bijzonder, worden niet structureel beschadigd door menselijke activiteiten. Behoud van de ecologische diversiteit is een van de belangrijkste bronnen van veerkracht van de biosfeer. Materile en energetische verliezen kunnen worden getolereerd omwille van het behoud van de biodiversiteit.

Menselijke activiteiten genereren een toegevoegde waarde die niet alleen in financile waarde is uit te drukken. Omdat zowel materialen als energie (op dit moment) niet in overvloed aanwezig zijn, zou het gebruik daarvan enkel en alleen moeten dienen voor het creren van toegevoegde waarde.

Een laatste kenmerk van de circulaire stad is flexibiliteit en adaptiviteit. Dit zijn intrinsieke waarde van elk systeem wat kan meebewegen en evolueren met veranderende omstandigheden. Dit geldt niet alleen voor het ontwerp van infrastructuur, maar bijvoorbeeld ook voor instituties die de stad beheren.

Menselijke samenleving en cultuur worden versterkt door menselijke activiteiten. Een andere belangrijke vorm van complexiteit is culturele diversiteit, en dit biedt ook veerkracht aan het systeem. Activiteiten die structureel de diversiteit en complexiteit in samenlevingen en culturen ondermijnen moet worden waar mogelijk worden vermeden.

17


We definiren de circulaire stad als een veerkrachtige stad, die zichzelf steeds opnieuw uitvindt. Een gezonde stad die stofstromen optimaal benut en diversiteit in natuur en cultuur behoud en versterkt.

Beeld: Christoffer A Rasmussen / Wikimedia Commons18

RUIMTE VOOR COMPLEXITEIT


19

20

1. Initiatief 2. Verankering context

?

Verschillende bestaande initiatieven in Buiksloterham richten zich reeds op de circulaire stad. Het is een experimenteergebied met innovatieve oplossingen voor tijdelijk gebruik van vervuilde grond, van zelfbouwers die de grenzen van duurzaam bouwen en zelf energie opwekken opzoeken, van collectieven die samen ontwikkelen en van ontwikkelaars die de noodzaak zien om onderscheidende woonmilieus te maken die inspelen op duurzame waarde ontwikkeling.

Projecten met dynamiek in tijd en locatie. Deze nu nog losstaande initiatieven laten allen op hun eigen manier zien hoe werken aan het stedelijk metabolisme een meerwaarde levert voor de stad, maar in een circulaire stad is juist de samenhang en onderlinge afhankelijkheid een belangrijk gegeven.

Toen wetenschappers probeerden een zwerm spreeuwen te simuleren in de computer, ontstonden er steeds dichte zwarte vlekken, in plaats van de prachtige dynamische vormen. De zwermen waren te complex om als een geheel te kunnen programmeren. Toen er een programma werd geschreven waarin iedere spreeuw als individu alleen reageerde op de vogels in haar directe omgeving, ontstonden de bijzondere transparante patronen die we uit echte zwermen kennen.

Complexe netwerken laten zich niet vatten in een holistische metabolisme-analyse die uitmondt in een overall (ruimtelijke) structuur voor Buiksloterham. De essentie zit in de zoektocht van ieder los initiatief naar mogelijke uitwisselingen met haar directe context. Zo ontstaan veerkrachtige netwerken met een complexiteit die niet als masterplan te ontwerpen zijn.

Iedere losstaande casus, of het nu gaat om een gezinswoning, een waterbuffer of een bodemzuiverende installatie, werkt in de basis als een black box met input en output. Deze inen output, (externaliteiten), bestaan niet alleen uit fysieke stromen (bijvoorbeeld water, elektriciteit of materiaal), maar ook uit omgevingsfactoren als geluid en ruimtelijke kwaliteit, en financieel draagvlak.

De externaliteiten bepalen op wat voor manier een circulair initiatief is verankerd in de context. Nabij water? Op vervuilde grond? In een parkgebied, op een braakliggend terrein of juist gentegreerd in een bouwblok?

Doel is daarom het reeds aanwezige en latente krachtenveld van initiatieven en wensen stimuleren en faciliteren tot een veerkrachtige circulaire stad.

De studie Postindustrile stad Circulair zoekt naar het scheppen van condities om deze complexe netwerkstad te laten groeien. Een balans tussen grootschalige ontwikkelingen en kleine initiatieven, tussen het toepassen van geijkte technieken en experimenteren met nieuwe vormen van circulariteit. Voor vier bestaande ontwikkelingen in Buiksloterham wordt daarom bepaald op wat voor manier zij bijdragen aan een circulaire stad, en hoe ze complementair aan elkaar zijn. Dit laat zien dat er niet n blauwdruk is voor circulaire stedenbouw, maar dat de circulaire stad bestaat uit een zwerm van initiatieven die samen de veerkrachtige stad maken.

RUIMTE VOOR COMPLEXITEITKleine uitwisselingen als basis voor een complexe netwerkstad

Bron: NRC 09-07-2014 - http://www.nrcreader.nl/artikel/6235/een-spreeuw-in-de-zwerm-wil-altijd-een-stukje-lucht-blijven-zien


21

3. Uitwisseling 4. Circulaire stad

Afval bestaat niet. Het is een bekend credo dat in feite betekent dat alles wat uit een proces voortkomt op de n of andere manier tot nut gemaakt kan worden.

In Buiksloterham wordt continu op zoek gegaan naar mogelijkheden om op deze manier grondstoffen te hergebruiken. Via marktplaatsen, online platforms en persoonlijke netwerken ontstaat kennis over wat waar nodig is. Wat voor het ene proces afval is, is bruikbaar in een ander proces. Er wordt gezocht naar mogelijkheden om initiatieven op te laden: kunnen zij op meer manieren bijdragen aan de circulaire stad? Is er ruimte voor algemene opgaven als waterberging of energieopwekking? Zo ontstaat uitwisseling en groeit het metabolisme van de circulaire stad. Netwerken krijgen een nieuwe logica.

Naarmate er meer uitwisselingen plaatsvinden groeit de complexiteit en veerkrachtigheid van de circulaire stad. De circulaire stad doet denken aan een ecosysteem waarin ontwikkelingen hun eigen niche vinden. Een vruchtbare bodem voor nieuwe toepassingen, waarbij de meest succesvolle boven zullen komen drijven en bredere toepassing zullen vinden.

In het netwerk zullen ruggengraten ontstaan op geografisch voor de hand liggende plekken. Ook wordt aangetakt op grotere netwerken die de gemeente voorziet, zoals het warmte- elektriciteits en rioolnetwerk. Netwerken waar niet alleen van afgenomen wordt door haar gebruikers, maar waarmee wordt uitgewisseld. De circulaire stad is geboren.

22

Mate van centraliteit

Denken in dimensies: horizontaal, verticaal en tijd

1. op niveau

2. op maaiveld

3. onder maaiveld

4. ondergrond

Een circulaire ingreep kan zich op diverse manieren verhouden tot haar omgeving, zowel het effect op circulariteit zelf als de ruimtelijke impact op de omgeving. Een ingreep kan alleen betekenis hebben voor de locatie zelf, bijvoorbeeld wanneer een installatie ter plekke de bodem zuivert en achterlaat. Het kan iets meer impact hebben (op haar directe omgeving), en het kan meedoen in grotere centraal georganiseerde netwerken, zoals bijvoorbeeld een warmtehub een lokale expressie is van een uitgestrekt netwerk.

Een verticale benadering multifunctioneel helpt ruimtegebruik mogelijk te maken. Van boven naar beneden - letterlijk - heeft de post industrile stad zeer diverse kenmerken. Op hoogte waait het, schijnt de zon feller, en is er geen prettig klimaat om te leven. Hier is ruimte voor installaties die weinig doen met de ruimtelijke kwaliteit, profiteren van de aanwezige (zonne- of wind-) energie en van de zwaartekracht. Dalen we af, dan kom je in het traditionele speelveld van de ontwerper: het maaiveld. Hier is de sterkste relatie met ruimtelijke- en leefkwaliteit van de stad, en liggen dus de sterkste ontwerpuitdagingen. Ook onder het maaiveld speelt zich van alles af dat cruciaal is voor de circulaire stad: bodemleven, waterbuffering, een enorme kluwen infrastructuur, restanten van bebouwing, heipalen, bodemvervuiling, etc. Deze infrastructuren zijn vaak onzichtbaar, maar spelen mee in de locatiebepaling van circulaire ingrepen en de algemene structurering van de wijk.

Ordening in de verticale ruimte

VERANKERING IN DE CONTEXT

Circulariteit heeft wat ons betreft alles te maken met tijd en ruimte. Wij zien het sleutelen aan het metabolisme van de stad als een continue proces. Een circulaire stad is een stad die zichzelf steeds opnieuw uitvindt en verbetert.

De rol van de ontwerper in een transitie naar een circulaire economie, behelst het toepassen van de juiste technische innovaties op het juiste moment op de juiste plek. Optimale integraliteit tussen systemisch en ruimtelijk ontwerp.

De integratie van tijd, in aanvulling op het traditionele lagenmodel in de landschapsarchitectuur, past in circulair denken wanneer het gaat over materiaalgebruik, maar speelt

ook een cruciale rol binnen de trage transitie van het gebied.

De drie genoemde dimensies vormen handvatten voor het vervolg van deze studie. Ze geven inzicht in mogelijke koppelingen, maar ook mogelijkheden in ruimte: gelaagd landgebruik, divers gebruik in tijd.

Zo onderzoeken we de sleutelmomenten die bepalend zijn geweest voor de huidige stand van zaken in Buiksloterham, en ook de transitie van het gebied naar de toekomst. Door ook voor potentile toepassingen te bepalen wat het ritme is, kunnen we zien waar deze toepassingen in de ontwikkelingen van Buiksloterham passen.

1. impact op locatie 1. toepassing op hoogte

2. toepassing op maaiveld

3. toepassing onder maaiveld

2. impact op omgeving3. impact op netwerk

23


In de post-industrile stad speelt tijd ten eerste een belangrijke rol omdat de transitie van industrie naar woongebied enkele tientallen jaren in beslag neemt. Terreinen die al tijden braak liggen, gebieden waar vervuiling maar langzaam verdwijnt, tijdelijke functies: tegen de tijd dat de transformatie is voltooid, zijn waarschijnlijk al delen opnieuw aan transformatie toe. Ook zijn het vaak vrij specifieke momenten die een transitie in gang zetten.

Begrip van kortere ritmes helpt bij het organiseren van de stad. Dit komt omdat het vraag en aanbod niet alleen in hoeveelheid, maar ook in tijd op elkaar afgestemd moeten worden. Bijvoorbeeld als het gaat om energieopwekking en energievraag (dit varieert per dag en per seizoen), of het bergen van neerslagoverschotten (variabel per seizoen) en piekbuien (variabel per dag). De hartslag van de stad wordt bepaald door de jaren, seizoenen, pieken in neerslag en temperatuur, etc.

Ordening in de tijd

Hoe

veelhe

id

Tijd

Pieken

Cycli

Exponentile afname

1. regelmatig ritme 2. onregelmatige pieken

3. geleidelijke afname

24

EEN NIEUWE GENIUS LOCI

Postindustrile gebieden

De manier waarop we onze steden hebben ontworpen werd altijd, soms onbewust, bepaald door wat de geschiedenis, de maatschappelijke waarden en de veranderlijke natuur ons hebben nagelaten. Bewijs daarvan zijn de inspanningen om de erfenis van verontreinigde en braakliggende gronden die zijn achtergelaten door vroegere industrile activiteit, aan te pakken. (Kirkwood, 2011)

Economische aspecten en functiescheiding hebben de ontwikkeling van industrile gebieden gedomineerd. Dit heeft geresulteerd in gebieden met een lage ruimtelijke, sociale en ecologische kwaliteit, vaak gesoleerd van hun context.

Ze zijn overal: langs waterkanten, op braakliggende terreinen en in afgelegen gebieden. Deze onderbenutte, economisch en ecologisch aangetaste landschappen, vaak vervuild in verschillende mate en met een mix van chemicalin, zorgen voor grote uitdagingen voor wetenschappers, technici, politici, planners en ontwerpers n bewoners. Het is aan de gehele huidige samenleving om deze gebieden te herstellen, te integreren in het stedelijk weefsel en hun toekomstig gebruik te bepalen.

Door financile overwegingen en milieu- en mobiliteitsaspecten kwamen veel industrile terreinen buiten de stad of in lage lonen landen terecht, waardoor lege, vervuilde en vaak gesoleerde post-industrile gebieden in en om de stedelijke centra overbleven. (van der Gaag, 2006)

De geest van de plek

Een aantal ruimtelijke kenmerken hebben zich zo diep in het fysieke landschap van postindustrile gebieden genesteld dat zij nog vele jaren bepalend zullen blijven voor de ontwikkeling van het gebied. Dit zijn zichtbare elementen, zoals watergangen, egalisaties en ophogingen en ontsluitingsstructuren, maar ook verborgen zaken zoals zeer zware achtergebleven funderingen, gebieden met vervuiling en (ondergrondse) infrastructuur. Samen vormen zij een nieuwe genius loci van Buiksloterham. Ondanks dat in haar kern Genius Loci refereert naar de geest van de plek, en dus haast eeuwige locatiegebonden eigenschappen in zich draagt, is zij in deze gebieden dusdanig veranderd dat er sprake is van een nieuwe genius. Een genius die weinig te maken heeft met het onderliggende geomorfologische landschap, maar alles met de logica van het industrile tijdperk.

Door op deze manier naar het gebied te kijken ontstaan kansen voor de herontwikkeling en transformatie van de post-industrile gebieden. Het biedt mogelijkheden om multifunctionele, dynamische en zinvolle stedelijke omgevingen die te creren met stedelijkheid en een mix van functies. Tegelijkertijd kan de nieuwe genius als identiteitsdrager werken. Beperkingen ontstaan door industrile activiteiten kunnen als belemmering gezien worden, maar ze kunnen ook ruimtevormend zijn. Een bodemzuiverend park als weerspiegeling van de onzichtbare ondergrondse restanten. Bebouwing die zich om een verborgen fundering van een oude fabriek heen plooit. Het zijn mogelijkheden om de wijk al tijdens de bouw een eigen karakter mee te geven.

2

VAN DER GAAG, S. (2004) Vademecum bedrijventerreinen, Rotterdam, Uitgeverij 010.KIRKWOOD, N. (2011) Manufactured Sites: Rethinking the Post-Industrial Landscape, Taylor & Francis.

INDUSTRIALISATIE NIEUWE GENIUS LOCI CIRCULAIRE STAD

24


25

EEN NIEUWE GENIUS LOCI

Metro

poolregio - stedelijke periferieNa

bij binnenstad - BUIKSLOTER

HAM

Binnenstedelijke zones

Peri-urb

ane gebieden - VoorstedenDi

chtbijzij

nd achterla

nd - Vlakbij landbouw gebied

Ver acht

erland

Nationaal e

n nabu

rige landen

Intercontinen

taal

Circulaire Stad Framework, Metabolic (2014) | Metabolic et.al., 2014. Circulair Buiksloterham - Een living lab voor circulaire gebiedsontiwkkeling. Mat Rosenberg. About.com - http://geography.about.com/od/urbaneconomicgeography/a/vonthunen.htm | Afbeelding: NAI.nl

25

Het Circulaire Stad raamwerk van Metabolic is een interpretatie van het Von Thunen model, waarin de afstand tot een stadskern bepalend is voor het (optimale) grondgebruik. Nabij de stad vind je intensievere vormen van grondgebruik waarbij - bij voedselproductie - versheid een belangrijker rol speelt. Hoe verder van de stad, hoe extensiever het grondgebruik is en hoe houdbaarder de geproduceerde goederen daar zijn. Deze positionering bepaalt ook in de keuze voor centrale of decentrale oplossingen. Hoe stedelijker de omgeving is, hoe groter de kans is dat er reststromen of infrastructuren aanwezig zijn waar een ingreep op aan kan haken.

26

groot dakoppervlak

ondergrondse verassingen

aanwezigheid restmaterialen

vervuiling

hoge grondwaterstand

brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd

veel verhard oppervlak ontoegankelijk

creatieve industrie

industrieel erfgoed

industriebouwterrein

ophoogzand

contrast met omgeving

grootschalige infrastructuur

veel kades

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Opgehoogd terrein Waterstructuur

In Buiksloterham komen hoge grondwaterstanden voor die een belemmering zijn voor de realisatie van de woningbouw. De functie woningbouw kent de zogenaamde droogleggingseis. De droogleggingseis voor woningbouw houdt in dat bij het bouwrijp maken gezocht wordt naar de combinatie van ontwateringsmiddelen en ophoging, zodat de grondwaterstand niet langer dan vijf dagen per twee jaar stijgt boven het niveau van 0,50 meter beneden het maaiveld. (Noordwaarts, 2007)

Postindustrile gebieden worden vaak gekenmerkt door de aanwezigheid van grootschalige infrastructuur. Kanalen en zijarmen zijn gedimensioneerd op vrachtschepen en duwbakken en zijn vaak in de nabijheid van industrile bebouwing. In Buiksloterham vormt het Johan van Hasseltkanaal, een nooit voltooid kanaal van oost naar west, de ruggengraat van de waterstructuur. Er is ook een groot aantal kleine inprikkers aanwezig die hoorden bij de hier in het verleden aanwezige scheepswerven. Ook onder de grond stroomt het water, waardoor het grondstoffen en vervuiling meevoert.

FYSIEKE ONDERGROND

1.35m - 1.50m

0.90m - 1.00m

>1.50m

Gemeente Amsterdam, bureau Noordwaarts. 2007. Investeringsbesluit Buiksloterham RWS / IF technology, 2014. Bodemenergieplan Buiksloterham

27


De oevers in Buiksloterham bestaan voor ongeveer de helft uit matig doorlatende verticale betonnen kademuren. Daarnaast zijn er slecht doorlatende stalen en houten damwanden aanwezig en matig doorlatende beklede taludconstructies. Een groot aantal kades moet vervangen worden. Het verbeteren van de doorlatendheid van de oeverconstructie kan een bijdrage leveren aan de grondwaterproblematiek.

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Waterkant

Op de ondergrond zijn in de loop van de negentiende en twintigste eeuw ophogingslagen met een diverse samenstelling aangebracht t.b.v. bedrijfsbebouwing. Bovendien heeft het gebied dienst gedaan als slibdepot. Verspreid over het hele terrein komen verontreinigingen met asbest voor. Al deze verontreinigingen zijn in de bodem immobiel. Daarnaast komen mobiele verontreinigingen voor die zich in het grondwater kunnen verspreiden. Aangetroffen zijn minerale olie, benzeen, xylenen, naftaleen en bestrijdingsmiddelen.

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Bodemvervuiling

Short term Long term

Gemeente Amsterdam, bureau Noordwaarts. 2007. Investeringsbesluit Buiksloterham Investeringsbesluit Buiksloterham / IF technology, 2014. Bodemenergieplan Buiksloterham

28

Veel verhard oppervlak

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Ondergrondse Verassingen

In de huidige situatie is het plangebied grotendeels verhard. Afvalwater en hemelwater worden op Overhoeks verzameld in een gemengd rioolstelsel en deels afgevoerd naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie Bij regenval wordt het meeste water afgevoerd naar het IJ.

Kenmerkend voor industriegebieden zijn wachtende gronden die al vele jaren braak liggen. Sommige locaties zijn al onbebouwd sinds in de jaren 80 en 90 enkele grote fabrieken sloten. De gebieden die nu nog niet uitgegeven zijn, hebben vaak problematische ondergrondse verassingen, bijvoorbeeld zware moeilijk te verwijderen funderingen of zware bodemvervuiling.

Ook onder wegen bevindt zich een stevige bundel ondergrondse infrastructuur die deels niet meer nodig is, en die ook steeds uitgebreid zal blijven worden. Deze vormen de aders van het metabolisme van de stad.

groot dakoppervlaklangdurig braakliggend terrein


vervuiling


brede wegenplat, niet gelaagd

veel verhard oppervlak

ontoegankelijk

creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

MAAIVELD

Telecomkabel

Datatransportkabels

Hogedruk gas leiding

Lagedruk gas leiding

Hoogspanningkabel

Middenspanningkabel

Laagspanningkabel

Waternet leiding

Legenda Kabels en Leidingen

GBKNGBKN

29


Een deel van de bestaande bebouwing is van slechte kwaliteit. Deze hoeveelheid potentieel bouwmateriaal is een bijzondere kwaliteit die Buiksloterham een onderscheidend karakter kan bieden voor de toekomst.

Bovendien bevinden zich in Buiksloterham veel bedrijfjes die zich bezig houden met hergebruik en recycling. Samen kunnen zij een platform vormen voor een materialenmarkt.

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Bouwmateriaal en grondstoffen

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Industrieel erfgoed

Buiksloterham is relatief jong, en kent geen spectaculair 19e - eeuws erfgoed. Toch zijn er een aantal charmante ruimtes met sheddaken aanwezig. Bovendien staat het voormalig poortgebouw van Woonschool Asterdorp er nog. Naast het karakter dat dit erfgoed geeft aan Buiksloterham, heeft het ook invloed op de ontwikkelstrategie. Waar erfgoed blijft staan, is ophoging van de grond lastig. Wanneer de omgeving opgehoogd wordt, zullen oude gebouwen in vochtige laagtes komen te staan. Een uitdaging voor de inrichting van het gebied.

Gem. Amsterdam, bureau monumenten en archeologie, 2003. Cultuurhistorische effectrapportage Noordelijke IJ Oevers

DELVA Landscape Architects

30

Post-industrile gebieden worden vaak gekenmerkt door de aanwezigheid van grootschalige infrastructuur. Brede wegen die geschikt zijn voor vrachtverkeer. In Buiksloterham is in 2015 17,5 Ha wegoppervlak aanwezig en wordt ook de toekomstige verkaveling aangepast op deze, voor een woon-werkgebied uitzonderlijk brede wegen, zodat er brede straatprofielen zullen blijven. Hierdoor komt straks veel ruimte beschikbaar voor alternatief gebruik.

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Industrile ontsluiting

De dimensionering van het industrile grid is groter dan wat je in een traditionele woonwijk tegenkomt. Waar een stadswijk bouwblokken van minder dan 50 tot 80 meter diep heeft, loopt dit in een industriegebied op tot 140 meter. Dit is te diep voor traditionele rug aan rug woonverkavelingen. Hierdoor ontstaan er bij de transformatie nieuwe types stedenbouw, zoals ook te zien in op Java-eiland, Borneo Sporenburg en de Houthavens.

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Grid dimensionering

400

80

110

90

65

200

110

105

140

200

50

130

CONTOUREN

DELVA Landscape ArchitectsDELVA Landscape Architects

31


Veelvoorkomende beperkingen voor stedelijke ontwikkelingen in post-industrile gebieden zijn de veiligheidscontouren van bedrijven die het gebied nog niet verlaten hebben. Bedrijven met dergelijke contouren liggen vaak geclusterd, waardoor het verhuizen van n bedrijf relatief weinig impact heeft op deze contouren. Langzame gebiedstransformatie vraagt hierdoor om extra aandacht voor bijvoorbeeld tijdelijke functies die binnen deze contouren plaats kunnen vinden maar al wel passen binnen de nieuwe functie van het gebied.

Veiligheidscontouren



vervuiling




ontoegankelijk

creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Door de weinige noord-zuid verbindingen blijft het gebied slecht doorwaadbaar. Het ligt als een barrire tussen de woonwijken van Amsterdam-Noord en het IJ. Wegen in Buiksloterham bevinden zich niet aan het water. De vaak afgesloten kavels tussen het water en de wegenstructuur verminderen de doorwaadbaarheid van het gebied.

Ontoegankelijkheid



vervuiling




ontoegankelijk

creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Gemeente Amsterdam, bureau Noordwaarts. 2007. Investeringsbesluit Buiksloterham


32

In Buiksloterham is nog relatief veel industrie aanwezig. Bedrijven met een zeer verschillende grootte, van autogarages tot chemische industrie. Kenmerkend voor deze bedrijven is de grote hoeveelheid input en output van materialen, energie, water en voedsel.

Industrie

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Creatieve bedrijvigheid

De aanwezigheid van veel relatief kleine en betaalbare bedrijfseenheden, de centrale ligging ten opzichte van het centrum van Amsterdam en het industrile karakter vormen een aantrekkingskracht voor creatieve bedrijvigheid in zowel de ontwerp- als maakindustrie. Deze tussenmaat komt steeds minder voor in steden, terwijl zij juist voor startende bedrijven erg aantrekkelijk zijn.

FUNCTIES

De Ridder, 2013. Buiksloterham in Transition - Developing tools to support processes of urban transition. TU Delft


33


Voorzieningen



vervuiling




ontoegankelijk

creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Gebieden als Buiksloterham hebben een klein aantal voorzieningen met grote oppervlakten per voorziening. De aanwezige detailhandel is vaak gespecialiseerd, en niet voor alledaagse boodschappen. In Buiksloterham zal het voorzieningenniveau laag blijven, omdat er in de directe omgeving gebouwd wordt aan een nieuw winkelhart.

Omdat voor de herontwikkeling van Buiksloterham geen eindbeeld maar een transformatieplan is gemaakt, worden bouwplannen momenteel versnipperd over het gebied uitgevoerd. Continu veranderende omstandigheden. Spelregels als enige houvast, programmatisch en economisch onzeker, factor tijd. lastig overzicht te behouden en behoefte aan flexibiliteit.

groot dakoppervlak



vervuiling


brede wegen

industrieel blok

plat, niet gelaagd


creatieve industrie

industrieel erfgoed


ophoogzand



veel kades

Bouwplannen

De Ridder, 2013. Buiksloterham in Transition - Developing tools to support processes of urban transition. TU Delft


34

POSTINDUSTRIEEL RUIMTELIJK RAAMWERK

Uit de kenschets blijken een aantal issues die een traditionele stedelijke herontwikkeling in de weg staan. Het gebied is geen blanco pagina, maar een gebied met een specifieke, door de industrile ontwikkelingen bepaalde, set van eigenschappen. Bij een circulaire ontwikkeling hoort - uiteraard - dat niet alle sporen hiervan worden uitgewist, maar zo slim mogelijk worden hergebruikt.

De lagenbenadering, een van de basisprincipes uit de landschapsarchitectuur, krijgt met een nieuwe genius loci, een nieuwe invulling. Wanneer we naar Buiksloterham kijken, bestaan de drie lagen a-biotisch, biotisch en antropogeen, niet meer als losse entiteiten met een sterke onderlinge relatie. Het geheel is antropogeen.

1. De a-biotische ondergrond is vergraven en bedekt met een nieuwe laag, aangebracht. Zij is door mensen gemaakt: havens en opgespoten bagger en klei, gegaliseerd en opgehoogd tot werkbare oppervlakten.

2. De tweede laag is de onzichtbare laag van bodemvervuiling, grondwaterstromen en veiligheidscontouren waar het gebied nog vele jaren in vast zal zitten.

3. Als een complex weefsel bevindt zich een grote hoeveelheid ondergrondse infrastructuur onder de grond. Samen met andere verassingen is dit bepalend voor toekomstige ingrepen.

4. Als vierde laag is er het fysieke ruimtelijke patroon, dat bestaat uit het industrile ontsluitingsgrid, eventuele groenstructuren en bebouwing met een grote toekomstwaarde of bijzondere historische waarde. De typische stedenbouwkundige structuur die het gevolg is van een optimale inrichting voor industrie.

De set eigenschappen die Buik-sloterham kenmerkt, toont een aantal issues die aangepakt moe-ten worden. Tegelijkertijd kan de jonge identiteit van het gebied fungeren als ruimtelijke drager van ontwikkelingen:

De nieuwe Genius Loci

35


36

PROGRAMMEREN VOOR CIRCULARITEIT

1. de placemakers: de Ceuvel2. de paradijsvogels: Schoonschip 3. de kolonisten: Zelfbouw4. de uitrollers: Cityplot

De bouwcrisis in Amsterdam is voorbij. In Parijs zijn de klimaatdoelstellingen voor de komende decennia vastgesteld, die een grote impact op de ontwikkeling van Nederland zullen gaan hebben (SMIT, 2015). Over vijf jaar, in 2020, is het bouwbesluit dusdanig aangescherpt dat alle nieuwbouw energieneutraal moet zijn (Rijksoverheid, 2012). Buiksloterham gaat verder, en bevindt zich op dit moment in de overgang van een pioniersfase naar een nieuwe fase waarin de omvorming naar een normaal stadsdeel plaatsvindt. Enkele interessante projecten vormen de voorhoede van wat de circulaire stad gaat zijn. Hier zijn de ambitieniveaus intrinsiek hoog: de projecten waren niet van de grond gekomen met een traditionele ontwikkelingsmethode. Door zich te onderscheiden op circulariteit en flexibiliteit, werd realisatie mogelijk.

We onderzoeken vier ontwikkelingen in de transformatie van Buiksloterham die als gemene deler hebben dat duurzaamheid hoog in het vaandel staat, maar die verder flink van elkaar verschillen. Vier nieuwe stukjes stad die ieder op hun eigen manier pioniers zijn, en een voorbeeld voor toekomstige ontwikkelingen. Bovendien hebben ze ieder op een eigen manier invloed op elkaar en op de stedelijke ontwikkeling van Amsterdam als geheel.

Deze gebieden zijn kenmerkend voor Buiksloterham omdat ze een typische mix van eigen initiatief en facilitatie van de gemeente zijn. Het zijn voorlopers op diverse schaalniveaus, van enkele tot honderden eenheden per ontwikkeling.

Interessant is ook het placemaking karakter van de gekozen ontwikkelingen. Vooral de Ceuvel, die ondanks een tijdelijk karakter blijvend effect heeft omdat deze ontwikkeling Buiksloterham op de mental map van veel Amsterdammers heeft gezet.

Bij de case studies kijken we naar twee zaken: hoe werkt het en waarom werkt het? Het hoe gaat over de fysieke en technische toepassingen om tot uitwisseling van stromen te komen. Wat is het metabolisme van deze ontwikkelingen? Zijn ze centraal of decentraal georganiseerd, en hoe verhouden ze zich tot grotere stedelijke stofstromen? En wat zijn de ruimtelijke condities die hier het resultaat van zijn

Tegelijkertijd wordt gezocht naar welke factoren in de loop van de tijd hebben bijgedragen aan het al dan niet succesvol ontwikkelen van de gebieden. Wat waren sleutelmomenten en partijen? Wat voor typen eigendommen leiden tot welke typen circulariteit?

3

SMIT, P. H. (2015). Wat houdt klimaatakkoord in voor Nederland? Vijf vragen. Volkskrant 14 december 2015Rijksoverheid (2012). Bouwbesluit 2012 - energiezuinigheid van nieuwe woningen.

placemakers

paradijsvogels

37

kolonisten

1. CEUVEL

3. ZELFBOUW2. SCHOONSCHIP

4. CITYPLOT

uitrollers


DE PLACEMAKERS - DE CEUVEL

38 Beeld: DELVA Landscape Architects

De Ceuvel is een duurzame broedplaats voor creatieve en sociale ondernemers. Het is het terrein van een voormalige scheepswerf. In 2012 diende een groep architecten het winnende plan in voor de Ceuvel-prijsvraag van de gemeente Amsterdam. Ze kregen het land voor 10 jaar te leen. Nu is het een bruisende gemeenschap van ondernemers en kunstenaars die hun kantoor hebben in Amsterdams eerste circulaire kantoorpark.

Door het hergebruik van woonboten, de bodemreiniging met planten en de toepassing van gentegreerde duurzame technieken is de ontwikkeling op de Ceuvel een voorbeeld van een geslaagd huwelijk tussen creativiteit en duurzame circulaire stedelijke ontwikkeling. Door het recyclen van materialen en de samenwerking met vele gepassioneerde ondernemers en vrijwilligers hebben we het concept van De Ceuvel tot leven gebracht.

Facts Team

Oppervlakte

Woningen

BVO

FSI/totaal

Bedrijven

Functies

Budget

Eigenaar

Bezoekers

DELVA Landscape Architects: Ontwerp en

implementatie van reinigende tuin, projectontwik-

keling

Metabolic: Concept ontwikkeling, implementa-

tie en onderzoek van het duurzaamheidsplan

Space&matter: Ontwerp architectuur en steden-

bouw, projectontwikkeling

Smeelearchitecture: PO en community

Jeroen Apers architect: PO en financin

Waterloft: Financieel advies

Wouter Valkenier: Caf de Ceuvel

- 0,45 ha

- 0, ca 25 bedrijven in 16 woonboten

- ca 1300 m2

- 0,5

- ca 25 bedrijven in 16 woonboten

- 0 m2 (cafe, studio, creatieve werkruimte, werkplaats, vergaderzaal)

- 540 000 euro (buitenruimte + gebouwen) + manuren

- Vereniging de Ceuvel

- > 30 000 per jaar

Systeem

De Ceuvel is ontworpen als een Cleantech Playground: een proeftuin voor schone technologien in de gebouwde omgeving. Het is testlocatie hoe we steden kunnen transformeren van grootschalige afvalproducenten tot duurzame metabolische steden met een circulaire economie. De vervuilde grond op De Ceuvel wordt gezuiverd middels de techniek van phytoremediatie, waarin planten worden gebruikt om de grond te zuiveren. Een geselecteerde combinatie van planten wordt gebruikt voor het stabiliseren, afbreken en het onttrekken van verontreinigende stoffen. Na tien jaar wordt het terrein schoner terug gegeven aan de gemeente Amsterdam dan dat het is ontvangen. De bijzondere combinatie van planten laat een nieuwe laag in het landschap zien, die eerder verborgen bleef. Deze alternatieve benadering op vervuiling transformeert de negatieve geschiedenis van de locatie naar een positief perspectief, een rijk en levendig zuiverend terrein. Op deze manier wordt gewerkt aan duurzame innovatie in de gebouwde omgeving en het versnellen van de transitie naar circulaire steden.

Ontwerpprincipes

De Ceuvel is volgens een aantal ontwerpprincipes ontworpen, vanuit de verschillende disciplines in het ontwerpteam:

Hergebruik van restmaterialen

Hoge duurzaamheidsambities die vanaf het begin bij het herontwerpen van de boten in acht zijn genomen

Geschikt voor DIY (do-it-yourself)-bouw en onderhoud: bouwen en onderhouden met de community

Tijdelijke infrastructuur: geen fundering, geen ondergrondse

infrastructuur

Tijdelijke benutting van vervuilde grond

Het ruimtelijk concept voorziet boten in een zee van groen. En slingerende vlonder verbindt alles. Doordat dit vlonderpad steeds richting het water en dan weer terug beweegt, ontstaat een afwisseling in route tussen het besloten binnengebied en uitgebreide zichten op het water. De orintatie van de boten en hun ramen is dusdanig dat het water steeds door de boten heen gezien kan worden.

De technische elementen van het systeem op de Ceuvel zijn o.a.:

Duurzaam verwarmingsysteem op basis van een lucht-lucht warmtepomp en in sommige gevallen infrarood panelen, in combinatie met warmteterugwin ventilatie

PV op daken genereert duurzame elektriciteit

Alle boten hebben een individuele helofytenfilter die het grijswater uit de keukens zuivert

Alle boten hebben een individueel droog-compost toilet

De compost wordt centraal ingezameld en na-gecomposteerd

Het Cafe heeft urinoirs van waaruit de urine apart kan worden ingezameld

Er is een voedselproductiekas, uitgerust met aquaponicssystemen

39


Ambities

Voor de Ceuvel is bij aanvang van de bouw een ambitieuze set duurzame ambities geformuleerd.

100% duurzame warmte en warmwatervoorziening

100% duurzame elektriciteit

100% afvalwater en organische afvalverwerking

100% eigen watervoorziening

60-80% nutriententerugwinning uit afvalwater

10-30% lokale voedselproductie

Meten en monitoren van materiaal- en energiestromen

50-70% vermindering van energievraag ten opzichte van standaard bedrijfsruimten

Ontwikkel en ontwerpproces

De Ceuvel is in verschillende fasen ontwikkeld. De initiatiefnemers zijn tevens de ontwerpers van het plan. Deze zijn stuk voor stuk verantwoordelijk, samen met de leden van Vereniging de Ceuvel, voor het succes van de ontwikkeling. Alle initiatiefnemers hebben hun eigen unieke en complementaire ideen ingebracht om de visie van het project te ontwikkelen en deze succesvol tot bloei te brengen. De initiatiefnemers van het plan hebben direct bij de tender een groep creatieve bedrijven verzameld die zich op het terrein van de voormalige scheepswerf wilde gaan vestigen en de plannen mee wilde gaan uitvoeren. Vanuit deze groep is Vereniging De Ceuvel opgezet. De ontwikkelende partijen hebben in de periode van januari 2013 tot en met juni 2014 vrijwel wekelijks in het bouwteam overleg de verbouw van elk van de woonboten en het ontwerp van het stedenbouwkundig, infrastructurele en landschapsplan ontwikkeld.

Doelgroep

Bij de Ceuvel zijn drie groepen mensen betrokken: de ondernemers, de vrijwilligers en losse bezoekers. De groep bezoekers is erg breed, maar waar de drie betrokken groepen overlappen is wel in creativiteit, leeftijd, betrokkenheid bij duurzame ontwikkeling. Een groot deel van de doelgroep valt onder wat je de hipstercultuur zou kunnen noemen.

Lolium perenne Raaigras

Epilobium angustifolium Wilgenroosje

Digitalis purpurea Vingerhoedskruid

Achillea millefolium Duizendblad

Agrostis capillaris Struisgras

Typha latifolia Grote Lisdodde

Salix nigra Zwarte wilg

Festuca arundinacea Rietzwenkgras

40

Bodemzuiverende beplanting zorgt voor een bloemenzee op de Ceuvel - DELVA Landscape Architects

O2

10 m 10 m10

mWatervervuiling

Zwart water

Waterzuivering

Grijs water

Zoet water

Kraanwater

WATER

Voedselproductie

Nutrienten

Bodemvervuiling

Biopiles

Fytoremediatie dmv schimmels

Fytoremediatie

Biodiversiteit

BODEM

C

wc

Warmte uitwisseling

Composteerder

Electriciteit

Bio-urinoir

Hergebruikt bouwmateriaal

Toilet

Tuinafval

Biovergister

BOUWEN

O2 Zuurstof

Stadslandbouw

Bijen houden

OVERIG

41


Ontwikkelingen door de tijd

Nadat scheepswerf de Ceuvel Volharding in de jaren 90 haar deuren sloot kwam dit terrein, aan drie kanten omgeven door water, braak te liggen. Door de werkzaamheden op het terrein is de bodem zwaar vervuild geraakt. De gemeente had geen budget meer om het gebied te zuiveren en schreef in 2012 een wedstrijd uit voor de ontwikkeling van het gebied tot creatieve broedplaats. In de zomer van 2014 opende de Ceuvel haar deuren.

Bouw

Uit het bouwteam heeft zich een bestuur van de Vereniging gevormd, die het project heeft aangestuurd. Na het verzamelen van de tweedehands boten kreeg iedere bedrijf een boot toebedeeld, welke ze zelf konden gaan opknappen. Duurzaamheidsbureau Metabolic organiseerde workshops om gezamenlijk zelf de schone technologien te bouwen die op de boten zijn genstalleerd, zoals het biofiltersysteem en warmte-terug-wininstallaties. Met het organiseren van deze workshops werd niet alleen geld bespaard op de installaties, maar kregen alle gebruikers ook kennis van de gebruikte technologien. Bovendien

ontstond door het gezamenlijk bouwen al een levendige community, voordat er berhaupt een boot op de kant stond en in gebruik was genomen. Naast de vrijwillige input van alle toekomstige huurders heeft het bestuur ook professionele krachten ingehuurd om o.a. de boten te vervoeren, op het land te takelen, ingrijpende renovaties uit te voeren (vervangen daken e.d.) en elektriciteits- en water infrastructuur aan te leggen.

Community

De leden van de Vereniging de Ceuvel, grotendeels bestaande uit de ontwikkelende partijen en de huurders van de verbouwde woonboten, vormen het hart van de community. Daarnaast is een brede groep van professionals en vrijwilligers dagelijks bij de Ceuvel betrokken. Zo organiseren verschillende partijen op de Ceuvel professionele workshops op het gebied van cultuur, organisatieontwikkeling, ontwerp en duurzaamheid. Tevens worden er regelmatig vrijwilligersdagen gehouden waar een groep van 50-100 mensen actief komt bijdragen aan het onderhoud en beheer van de Ceuvel.

0

100 000

50 000

2004

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

Boten vertrekken naar Creatieve hotspotBodemzuiverend parkBlackfieldnieuwe locatie

-

Opric

htin

g ve

reni

ging

De C

euve

l

DELV

A LA

en

Met

abol

ic

GEW

OONB

OOT

BOUW

SCH

OONS

CHIP

betro

kken

bij d

e Ce

uvel

Caf

de

Ceuv

el op

ent

Aanle

g dr

ijven

de tu

inen

Oplev

ering

Kas

Biog

asbo

ot

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Beto

nwar

enfa

briek

sluit

haa

r deu

ren

Gede

elteli

jke d

empi

ng P

apav

erka

naal

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Eers

te k

avels

kav

el 3

in de

verk

oop

Gem

eent

elijke

am

bitie

: 25%

nieu

wbou

wwo

rdt z

elfbo

uw

BOSRANKSTRAAT (kavel 5)

Oplel

ever

ing e

erst

e wo

ning

Gere

cycle

de w

oning

201

2 ar

chite

cts

(supe

ruse

stud

ios)

te E

nsch

ede

Gem

eent

e sc

hrijft

prijs

vraa

g uit

, ge

wonn

en d

oor S

pace

&Mat

ter

en M

arjo

lein

Smee

le

Sche

epsw

erf

De

Ceuv

el-Vo

lhard

ing

sluit

de d

eure

n

Opric

hting

vere

niging

Sc

hoon

schip

2011

- Op

lever

ing

Stijg

ereil

and

IJbur

g

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

Star

t bou

w

Pucc

ini m

etho

de

Amst

erda

m ra

inpro

of

Oplev

ering

laat

ste

kave

l Buik

slote

rham

& C

o

Biov

ergi

ster

20351990 2000 2010 20201995

2000

4000

6000

8000

2005 2015 2025

Amst

erda

m A

ir Pr

oduc

ts sl

uit d

e de

uren

windenergiebiomassa (cumulat

ie)zon (cumulatie)

80% sti

jging g

rondp

rijs

KLAPROZENWEG Fase 1 (kavel 3)

KLAPROZENWEG Fase 3 (kavel 3)KLAPROZENWEG Fase 2 (kavel 3)

Space&matter Jeroen Apers architectMetabolic

Crisi

s won

ingm

arkt

WoningbouwproductieAmsterdam

historisch onderzoek

orinterend onderzoek

nader onderzoek

saneringen

Smeelearchitecture

Wouter Valkenier WaterloftDELVA Landscape Architects

Exploitatie/Eigenaarsschap

Een belangrijke rol in de exploitatie van de Ceuvel wordt gespeeld door het bestuur van de Vereniging, die gaande weg het project is opgericht. In een verenigingsvorm is de ledenvergadering het hoogste orgaan en is afstemming met de overige leden, lees medegebruikers van het terrein, een belangrijke factor. Binnen de Vereniging zijn verschillende commissies actief die op deelgebieden actief zijn, zoals een evenementen commissie, een onderhoudscommissie, een landschapsbeheer commissie en in oprichting is bijvoorbeeld ook een broodfonds als sociaal vangnet voor de leden.

42

Bron grafiek: Rijksoverheid, Rijksbegroting 2009

0100 000

50 000

2004

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025


-

Opric

htin

g ve

reni

ging

De C

euve

l

DELV

A LA

en

Met

abol

ic

GEW

OONB

OOT

BOUW

SCH

OONS

CHIP

betro

kken

bij d

e Ce

uvel

Caf

de

Ceuv

el op

ent

Aanle

g dr

ijven

de tu

inen

Oplev

ering

Kas

Biog

asbo

ot

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Beto

nwar

enfa

briek

sluit

haa

r deu

ren

Gede

elteli

jke d

empi

ng P

apav

erka

naal

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Eers

te k

avels

kav

el 3

in de

verk

oop

Gem

eent

elijke

am

bitie

: 25%

nieu

wbou

wwo

rdt z

elfbo

uw


Oplel

ever

ing e

erst

e wo

ning

Gere

cycle

de w

oning

201

2 ar

chite

cts

(supe

ruse

stud

ios)

te E

nsch

ede

Gem

eent

e sc

hrijft

prijs

vraa

g uit

, ge

wonn

en d

oor S

pace

&Mat

ter

en M

arjo

lein

Smee

le

Sche

epsw

erf

De

Ceuv

el-Vo

lhard

ing

sluit

de d

eure

n

Opric

hting

vere

niging

Sc

hoon

schip

2011

- Op

lever

ing

Stijg

ereil

and

IJbur

g

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

Star

t bou

w

Pucc

ini m

etho

de

Amst

erda

m ra

inpro

of

Oplev

ering

laat

ste

kave

l Buik

slote

rham

& C

o

Biov

ergi

ster

20351990 2000 2010 20201995

2000

4000

6000

8000

2005 2015 2025

Amst

erda

m A

ir Pr

oduc

ts sl

uit d

e de

uren


ie)zon (cumulatie)

80% sti

jging g

rondp

rijs




Crisi

s won

ingm

arkt




nader onderzoek

saneringen

Smeelearchitecture


Prestaties

Energie: momenteel is een geschatte 70% van het terrein voorzien van duurzame energie.

Materialen: afval wordt gescheiden ingezameld. In 2016 zal van het organische afval op de Ceuvel biogas en digestaat worden geproduceerd, waarop gekookt kan worden.

Afvalwater: 70-80% van de nutrinten uit het afvalwater worden teruggewonnen. Het grootste gedeelde wordt in de vorm van compost verzameld wat in na 2 jaar veilig is voor gebruik als meststof. Een deel van de compost wordt dan lokaal weer ingezet in de kas voor onderzoek naar experimentele voedselproductie. Uit de urine inzameling van het Cafe kan struviet worden teruggewonnen. Deze terugwinning is niet geautomatiseerd en blijft dus enkel voor onderzoeksdoeleinden.

Drinkwater: De Ceuvel behaalt de drinkwaterdoelen niet; al het drink-water komt uit de wateraansluiting vanwege belemmeringen met weten regelgeving.

Monitoring- en meetsysteem: in 2016 zal het monitoringssysteem worden aangesloten waarmee de verschillende energie- en materiaalstromen nog nauwkeuriger in kaart gebracht kunnen worden.

Specifieke Conclusies

Het project is continue in ontwikkeling en daarmee wordt de organische ontwikkelstijl voortgezet

Het project heeft in binnen- en buitenland bekendheid verworven en dient als inspiratiebron voor vele andere locaties, waaronder Buiksloterham

Zonder de inzet van tientallen vrijwilligers en ontwikkelaars zou het project niet tot stand zijn gekomen

De duurzaamheidsambities zijn voor een groot deel behaald of op weg om behaald te worden.

43


DE PARADIJSVOGELS - SCHOONSCHIP

44 Beeld: Space & Matter / Schoonschip

Schoonschip wordt een drijvende circulaire woonwijk met 30 woonboten (46 huishou-dens) in Amsterdam Noord. Clusters van 5-6 woonboten worden gebouwd rondom 5 pieren. Tussen de pieren komen gemeenschappelijke gebieden met onder tuinen en recreatieve ruimtes. De wijk zal plaats bieden aan een groep burgers met een diversiteit aan inkomens, maar met gedeelde waarden. De toekomstige bewoners hechten veel waarde aan een duurzame leefomgeving en worden verbonden door een sterk gemeenschapsgevoel. Ze zullen dan ook gemeenschappelijk bepalen hoe ze de voedselproductie op het terrein gaan beheren en collectief investeren in aanvullende infrastructuur.

Systeem

De bewoners van Schoonschip gaan water en energie opvangen en opslaan voor eigen gebruik, organisch afval lokaal verwerken tot nutrinten en een omge-ving scheppen die zowel de lokale biodi-versiteit beschermt, als de gezondheid en het welzijn van de bewoners. Met dit beeld voor ogen vindt het ontwerpproces van Schoonschip plaats op basis van een allesomvattend duurzaamheidsplan; dit plan wil op negen terreinen doelen berei-ken: door middel van een combinatie van slim ontwerpen en innoveren, op zowel technologisch als financieel gebied.

Voor elk van de huishoudens zal een unie-

Facts Team

Oppervlakte

Woningen

BVO

FSI/totaal

Bedrijven

Functies

Budget

Eigenaar

Stichting Schoonschip

space&matter architects

Waterloft

Metabolic

- 0,85 ha

- 46 woningen in 30 boten

- ca 6300 m2

- 0,5

- geen

- 0 m2 (cafe, studio, creatieve werkruimte, werkplaats, vergaderzaal)

- 2 800 000 euro voor de buitenruimte plus 110 000 - 450 000 per woning

- CPO Schoonschip, individuele boten in eigendom particuliere huisbeziters. Enkele

boten worden door de stichting gexploiteerd.

ke mix van technologien worden gese-lecteerd die, gegeven de specifiek context van elk huis (samenstelling huishouden, wensen, orintatie, bouwvolume etc), leidt tot de prestaties die voor elk van de doelen zijn voorgeschreven. Verschil-lende vernieuwende experimenten zullen hoogstwaarschijnlijk worden uitgevoerd bij Schoonschip, waaronder decentrale afvalwaterverwerking in een bioraffi-naderij, een slim gelijkspanningsnet, en toepassing van innovatieve circulaire bouwmaterialen.

Ontwerpprincipes

Schoonschip is een CPO ontwikkeling; vanaf het begin een proces waar de toe-komstige bewoners nauw bij betrokken zijn. De duurzaamheidsprestaties worden voornamelijk bepaald door de ontwerp-principes in stedenbouwkundig, archi-tectonisch en technisch ontwerp. Bij onze keuze om een duurzaam overkoepelend plan te ontwikkelen voor Schoonschip baseren wij ons op de volgende overwe-gingen, in onderstaande volgorde:

Verminderen: het niet gebruiken van energie en grondstoffen is efficinter en het verminderen van impact is een eerste prioriteit.

Synergin: zodra de vraag naar energie en andere stromen maximaal verminderd zijn is de volgende stap om lokale mogelijkheden aan te wijzen die een oplossing kunnen bieden.

Leveren: de resterende vraag wordt vervolgens duurzaam, schone, gerecyclede of hernieuwbare bronnen ingevuld.

Organiseren & managen: tot slot is het van belang om de energie en materiaalstromen optimaal te managen.

45


Ambities

100% energieneutraal met een volle-dige duurzame energievoorziening

materiaalgebruik met weinig impact en circulair, in zowel de construc-tiefase van de wijk als de gebruiks-fase

lokaal zelfvoorzienend voor alle waterbehoefte behalve drinkwater (meer dan 70% zelfvoorzienend)

Gunstige impact op bestaande eco-systemen

Lokale voedselproductie en gemeen-schappelijke duurzame inkoop

Optimaal gebruik van slimme syste-men (data verzamelen en delen) voor verbeterde efficintie

Esthetisch aangename, gezonde, energie-efficinte en comfortabele plek, die alle doelstellingen behaalt zonder in te leveren op e fundamen-tele kwaliteit van het leven

Een hechte gemeenschap die betrok-ken is bij het ontwerp, de bouw en het onderhoud van de wijk

Een model dat financieel te realis-eren en herhaalbaar is.

Ontwikkel en ontwerpproces

Schoonschip is een CPO ontwikkeling waarbij Stichting Schoonschip door de toe-komstige huiseigenaren de ontwikkeling cordineert. Waterloft, space&matter en Metabolic zijn adviseurs in het project.

Doelgroep

De doelgroep voor Schoonschip bestaat uit bewuste welvarende mensen. Het zijn niet de pioniers van duurzaamheid, maar gezinnen die het zich kunnen veroorloven duurzaam en comfortabel te leven. In het persbericht dat Schoonschip uit liet gaan tijdens de start van het project werd dan ook gepocht met de bekende Nederland-ers die al een optie op n van de boten hadden genomen.

46

CC

C

C

O2

O2

O2

O2

20 m 20 m20

m

Watervervuiling

Zwart water

Waterzuivering

Grijs water

Zoet water

Kraanwater

WATER

Voedselproductie

Nutrienten

Bodemvervuiling

Biopiles

Fytoremediatie dmv schimmels

Fytoremediatie

Biodiversiteit

BODEM

C

wc

Warmte uitwisseling

Composteerder

Electriciteit

Bio-urinoir

Hergebruikt bouwmateriaal

Toilet

Tuinafval

Biovergister

BOUWEN

O2 Zuurstof

Stadslandbouw

Bijen houden

OVERIG

47


0100 000

50 000

2004

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025


-

Opric

htin

g ve

reni

ging

De C

euve

l

DELV

A LA

en

Met

abol

ic

GEW

OONB

OOT

BOUW

SCH

OONS

CHIP

betro

kken

bij d

e Ce

uvel

Caf

de

Ceuv

el op

ent

Aanle

g dr

ijven

de tu

inen

Oplev

ering

Kas

Biog

asbo

ot

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Beto

nwar

enfa

briek

sluit

haa

r deu

ren

Gede

elteli

jke d

empi

ng P

apav

erka

naal

Inve

ster

ingsb

eslui

t BSH

Eers

te k

avels

kav

el 3

in de

verk

oop

Gem

eent

elijke

am

bitie

: 25%

nieu

wbou

wwo

rdt z

elfbo

uw


Oplel

ever

ing e

erst

e wo

ning

Gere

cycle

de w

oning

201

2 ar

chite

cts

(supe

ruse

stud

ios)

te E

nsch

ede

Gem

eent

e sc

hrijft

prijs

vraa

g uit

, ge

wonn

en d

oor S

pace

&Mat

ter

en M

arjo

lein

Smee

le

Sche

epsw

erf

De

Ceuv

el-Vo

lhard

ing

sluit

de d

eure

n

Opric

hting

vere

niging

Sc

hoon

schip

2011

- Op

lever

ing

Stijg

ereil

and

IJbur

g

20351990 2000 2010 20201995 2005 2015 2025

Star

t bou

w

Pucc

ini m

etho

de

Amst

erda

m ra

inpro

of

Oplev

ering

laat

ste

kave

l Buik

slote

rham

& C

o

Biov

ergi

ster

20351990 2000 2010 20201995

2000

4000

6000

8000

2005 2015 2025

Amst

erda

m A

ir Pr

oduc

ts sl

uit d

e de

uren


ie)zon (cumulatie)

80% sti

jging g

rondp

rijs




Crisi

s won

ingm

arkt




nader onderzoek

saneringen

Smeelearchitecture


Bouw

De bouw van Schoonschip zal in de zomer van 2016 starten en over een periode van 3 jaar gefaseerd worden. Hierbij zal zo veel mogelijk worden getracht de impact tijdens de bouwfase ook te reduceren, door bijvoorbeeld pre-fab te bouwme-thoden te kiezen (minder afval) en het gebruik van duurzame energie tijdens de bouwfase.

Tijdslijn

Het Johan van Hasseltkanaal is een nooit voltooid kanaal dat een brugver-binding tussen Amsterdam en Amster-dam-Noord mogelijk had moeten maken. Om deze reden heeft het water, dat altijd heeft gefunctioneerd als insteekhaven, een flinke overmaat, een overmaat die nu ingezet wordt voor stedelijke woon- en recreatie ontwikkelingen.

Het initiatief voor Schoonschip op deze locatie ontstond door de duurzame Ge-woonboot bij de NDSM-werf, waarbij circulariteit en waterwonen werde ge-combindeerd.

Het nooit voltooide Johan van Hasseltkanaal - Bron: http://www.rodi.nl/nieuws/225960-naar-het-noord-van-nuhet-eerste-plan-voor-de-overkant-van-het-ij#lightbox/0/

Community

Bij Schoonschip is vanaf het eerste idee van het project in 2009 een actieve com-munity van toekomstige bewoners en huiseigenaren betrokken. Door de jaren heen zijn er vele groepsbijeenkomsten georganiseerd op verschillende inspi-rerende plekken zoals de geWoonboot. Deze bijeenkomsten waren bedoeld om informatie te verstrekken en een hech-te groep te vormen. Door de jaren heen veranderde de samenstelling van de groep, maar de interesse bleef groeien. Schoonschip krijgt nog bijna wekelijks aanmeldingen van mensen die zich bij Schoonschip aan willen sluiten. In 2012 heeft de Schoonschipgemeenschap een duurzaamheidsmanifest ondertekend, met de bevestiging van de wens van alle betrokkenen om duurzaam te leven. In de huidige plannen zit ook een gemeen-schappelijk ruimte waar de community activiteiten kan organiseren. Tevens worden er verschillende diensten opgezet om producten en diensten te delen en gezamenlijk in te kopen (zoals voedsel en elektrisch vervoer).

48

Bron: CBS

0100 000

50 000

2004

20351990

Buiksloterham Circulair - ontwerpen aan de postindustriële stad

Documents

Transcript of Buiksloterham Circulair - ontwerpen aan de postindustriële stad