Veranderingen die er toe

doen voor beleggen en

(risico)management

Alfred Slager

Hoogleraar Pension Fund Management, TiasNimbas

Business School

Director CentER Applied Research, Universiteit van Tilburg

VeranderingenOnderzoeken, commissies• DNB Onderzoek

alternatieve beleggingen

• Cie Frijns – Risicomanagement, uitbesteding, “hard” sturen.

• Cie Goudswaard – Reel sturingskader

• Cie. Don – onzekerheid in rendementen

• DNB Onderzoek naar Beleggingen

Politiek• Eurocrisis• Negatievere perceptie

deelnemer

Op stapel – kleine greep

• Uitwerking DNB Onderzoek Innovatieve Beleggingen

• UFR

• Pensioenakkoord (versie 1,2,…)

• Holistic Balance Sheet

2 Manieren om tegen veranderingen aan te kijken

• Geen duidelijk doel– Stapelen zich op; niet op

elkaar afgestemd– Kniereflex omgeving

fonds– Houdt fondsen van

besturen af– Complottheorie

bestuurder: geen plan B achter?

• Wel duidelijk doel– Veranderingen niet op

zich zien, maar als onderdeel groter geheel

– Veranderingen komen zelden alleen

– Veel in een korte periode

• Denkmodel verandering– Verandering in

denkmodel, set regels en voorschriften waar we mee aan de gang gaan gaan

Verschuiving in denkmodel: Vier “trends” die op elkaar ingrijpen

Relatie met uitvoering verzakelijken

Deelnemer

Fonds aansturen als financiële organisatie

Denken en sturen voor uitkeringsfase

Banden met deelnemer aanhalen

Hulpmiddel

• Per trend

– Wat zien we

– Wat is de achterliggende

gedachte

– Wat doe je er mee

• Spelregel:

– Waar fondsen over

praten, al implementeren

etc.

– Geen oplossingen van

Mars

• Helpt besturen

– Meer doen in minder tijd

– Maar ook: soms minder

doen met beter resultaat

Trend 1: AansturingWat we zien

– Risicomanagementstudies; Risicobudgettering; Risk Audits

– Aanscherping regels om risico’s instrumenten en beleggingen te

doorgronden

Achterliggende visie

– Pensioenfondsen zijn financiële intermediairs: ze verzamelen

premies, en veranderen het in risico, lengte, vorm om zo decennia

te overbruggen en pensioen uit te betalen: van geld naar aandelen

naar geld.

– Ofwel: risicotransformatie is hun kerntaak.

Aansturing: praktijk• (Mandaat) beleggingscommissie veranderen

– Risicomanagement komt voor beleggen (word ik beloond voor beleggen)

– Integratie beleggingscommissie en risicocomitéfunctie; risico apart als compliance

en bijsturing

– Omvorming naar balansbeheercomité

– Duidelijke mandaten om sneller in te grijpen

• Beleggingsplannen niet met verhaal beginnen over rente en aandelen maar

– Explicieter ex ante aangeven welke keuzes je maakt (convictie waar je wel of niet

beloond voor gaat worden, en wat te doen als het niet uitkomt): ook voor

beleggingscommissie zelf

– Wat zijn de uitgangspunten (waar staat het fonds achter)

– Consequenties (waar heeft ze goed over nagedacht)

Trend 2: UitkeringsfaseWat we zien

– Crisisplan: wat te doen als het “fout” gaat

– Focus op neerwaartse risico’s

– Derisking, angst bij bestuurders dat “upside” potential wordt weggegeven.

Achterliggende visie

– Een pensioenfonds belegt niet omdat het wil, maar omdat het moet.

• Niet: maximaliseer rendement gegeven risico

• Wel: minimaliseer risico gegeven rendement

– Behoud kapitaal (in reëele) termen belangrijk. Beleid framen in

• Maximaal risicobudget: tot hoever kan ik gaan

• Minimaal risicobudget: wat nodig om doelen realistisch te halen

Uitkeringsfase: praktijk

• Separeren vermogen in verzekerd en

beleggingsgedeelte

– Sturen alsof er twee zekerheidsmaten zijn.

• Pijn nemen om pijngrenzen serieus te nemen.

– Sturen op regels: doen we, tenzij

• Nieuwe investeringen framen in bijdrage voor

stabilisatie van de dekkingsgraad

Trend 3: Relatie met uitvoerder

Wat we zien

– Fonds moet meer grip krijgen

• op uitvoerder; “in control”: uitvoeringskosten, zelf kritisch vermogen organiseren

– Focus op toename deskundigheid bestuurder

• Loser’s game als het vakinhoudelijk gaat.

Achterliggende visie

– Relatie fonds-uitvoerder lijkt op cliënt – advocaat.

– Vereenzelviging denkwereld vermogensbeheerder.

– Geeft zowel uitvoerder als fonds verkeerde prikkels.

– Moet verzakelijkt worden naar inkoper-leverancier. Nike en Apple!

Focus uitvoerder anders dan bestuurder

Pensioenfondsbestuur Vermogensbeheerder/Uitvoerder

Risicodiversificatie

Risicopremies

Verantwoordbeleggen

Doelen

Inefficiënties

Actiefmanagement

Teams & beleggers

Focus

Impact

Risico-man.

Bron: Kees Koedijk en Alfred Slager,Beleggen met Visie, 2011.

Relatie: praktijk• Zakelijke herschikking rollen en

verantwoordelijkheden– Functies naar bestuur trekken die fonds “eigen” zijn: “regierol”

voor bestuursbureau oid

– Uitvoering zo inrichten dat uitvoerder sneller inwisselbaar is

• Wat goed helpt– Fonds moet zelf bedenken wat het echt belangrijk vindt –

zonder uitvoerder!

– Eigen uitgangspunten; consequenties benoemen én op sturen.

– Fonds schrijft beleggingsplan zelf /laat zelf schrijven• Uitvoerder: implementatie toets of

• Fonds voert externe review uit op plannen uitvoerder. Vraag is: wat kan eruit /eenvoudiger en toch hetzelfde resultaat opleveren?

Trend 4: Band met deelnemer

Wat zien we

• Steeds opkomende vraag voor pensioenfondsen om in Nederland

te investeren

• Druk om weg te blijven van complexe beleggingen, ze

eenvoudiger in te steken

• Toenemende bewustwording deelnemers pensioenen, maar niet in

positieve zin.

Achterliggende visie

• Onbehagen over rol pensioenfondsen. Paradox: pensioenfonds

wordt steeds professioneler en onderdeel financiële sector gezien;

maar vertrouwen in de financiële sector is laag

• Besturen denken over duurzaamheid in termen van rendement en

risico (financieel); deelnemers denken in termen van “puur” en

“eerlijk” (gevoel)

Deelnemer: praktijk• Koudwatervrees in beleggingsbeleid

– Overzichtelijkheid: Geen 1000 aandelen maar 100 die het fonds echt kent.

– Herkenbaarheid: Liever onderhandse lening aan ziekenhuizen in Nederland dan complexe microfinanciering in Bangladesh

– Duurzaamheid: Geen haute finance maar robuust, lange termijn aandeelhouderschap wordt op een natuurlijke manier ingevuld

• Sturing wordt anders– Deelnemer betrekken bij cruciale uitgangspunten

(Amerikaanse fonds TIAA CREF)– Meer convictie vooraf (eenmaal erin is niet meer eruit); – Minder vergelijking met de buren. Tracking error e.d. Minder

relevant; toegevoegde waarde moet in portefeuillecontext gezien worden

Samenvattend (1)

Fonds, aangestuurd als financiële organisatie

Pensioenfonds is financiële intermediair.Sturen op risico’s (en verwachte beloning), in plaats van beleggen en beheersen van risico’s.

Denken en sturen voor de uitkeringsfase

Wat is het rendement, en het minimale risico daarbij?

Relatie met uitvoering verzakelijken

Inkoop leverancier relatie past beterBelangrijkste keuzes dicht bij fonds

Banden met deelnemer aanhalen

Maatschappelijke relevantie inzetten: geconcentreerde portefeuilles; lange termijn aandeelhouderschap.

Samenvattend (2)• Trends waaien niet over– Veel nieuwe wet- en regelgeving zal om een van de

trends draaien– Denken in trends helpt bestuur om ruim van te voren in

te schatten wat kan komen. Verandering staat nooit op zichzelf!

• Fondsbestuur kan zichzelf een groot plezier doen– Veel heeft te maken met helderheid vooraf,

uitgangspunten, ontwerp– Keuzes die langer beklijven

• Voordelen– Goed voorbereid is half verrast!– Veel voorbereiding draait om uitgangspunten en

doorexerceren – duidelijker, eenvoudiger: half uur ontwerp scheelt 2 uur uitvoering

– Ofwel: meer doen in minder tijd– Maar ook: soms minder doen met beter resultaat

Nabrander

• Praktisch: ALM mooi moment om dit op te pakken– ALM: financiële analyse voor beleidsvoorbereiding en

planning– Trends: omgevingsanalyse voor beleidsvoorbereiding.

• Ja maar pensioenakkoord, UFR, AOW leeftijd, crisis!– Des te meer reden om de “grote” trends nu op te

pakken die na pensioenakkoord, UFR etc. ook nog spelen en uit te werken.

Alfred Slager

a.slager@uvt.nl