2

Beste lezer,Vijfentwintig jaar geleden werd de BVOR opgericht. Dat jubileum hebben we tijdens

een stralende dag gevierd met onze relaties op kasteel Doorwerth in Gelderland. Op zo’n

moment sta je stil bij de waarde van de BVOR als belangenbehartiger en als netwerk-

platform. Het is een mijlpaal, maar geen reden om passief op onze lauweren te rusten,

want de wereld rond de BVOR is volop in beweging. De uitdagingen zijn er in de wijzi-

gingen in wet- en regelgevingen en een veranderende markt. Daarom een nummer niet

alleen gewijd aan het jubileum, maar ook aan andere onderwerpen die onze branche

raken.

In dit Nieuwsbulletin uitgebreid aandacht voor Keurcompost. Een nieuwe beoordelings-

richtlijn en de uitbreiding van de productgroepen zijn aanleiding om hier extra aandacht

aan te schenken. Met Keurcompost is de gebruiker verzekerd van een veilig en goed

product. Compost voegt organische stof toe aan de bodem, vergroot het vochtvasthou-

dend vermogen en verhoogt de weerbaarheid van de bodem tegen ziekten en plagen.

Die positieve eigenschappen komen ook terug in een ander artikel in dit Nieuwsbulletin

vanaf pagina 11. Uit een gedegen Duits onderzoek blijkt dat compost meer dan vijftig

procent stabiele organische stof oplevert, dat is meer dan welke bodemverbeteraar dan

ook.

Eén van de andere nieuwe ontwikkelingen in Nederland waar onze branche iets in kan

betekenen is het beteugelen van de opmars van invasieve exoten. Deze plantensoorten

komen steeds vaker op ons grondgebied voor en vormen een bedreiging voor inheemse

flora en fauna. Ze zijn niet alleen schadelijk voor de natuur, maar kunnen ook gezond-

heidsproblemen veroorzaken en bijvoorbeeld funderingen aantasten. Om de explosieve

groei en verspreiding een halt toe te roepen is het afvoeren van deze planten naar

professionele composteerinrichtingen de beste methode. Meer informatie over verschil-

lende soorten invasieve exoten, bedreigingen en juiste aanpak, kunt u vinden op pagina

8 en 9. Veel leesplezier!

Arjen Brinkmann,

Directeur BVOR

Colofon

Het BVOR-Nieuwsbulletin is eenuitgave van de Branche Vereniging Organische Reststoffen. Leden en relaties ontvangen het blad gratis. Het BVOR-Nieuwsbulletin is ook tevinden op de website van de BVOR.

Oplage: 2000

Verenigingsbureau BVOR(redactie, advertenties en abonnementen)

Agro Business Park 386708 PW WageningenTel: (0317) 42 67 55E-mail: info@bvor.nlWebsite: www.bvor.nlTwitter: @BVOR_NLDe BVOR aanvaardt geen aansprakelijk-heid voor mogelijke onjuistheden in hetBVOR-Nieuwsbulletin.

Vaste redactieWieke Coenen-Sinia (coördinatie) Arjen BrinkmannAnneleen Rotering-Jacobs

Vormgeving, drukwerk en verzending:Drukkerij van Beek in Hooglanderveen.

Foto’s cover, pagina 11, 12, 13:John Voermans

De Branche Vereniging Organische Rest-stoffen (BVOR) behartigt de belangenvan bedrijven die organische reststro-men op duurzame en doelmatige wijzeopwerken tot hoogwaardige biobasedproducten op daartoe vergunde inrich-tingen. De BVOR vertegenwoordigt demeerderheid van de composteerbedrij-ven in Nederland, alsmede vergistingsin-stallaties en producenten van biomassavoor energieproductie. Leden van deBVOR produceren uit organische rest-stromen een diversiteit aan hoogwaar-dige producten: compostproducten, bio-gas, biomassa en andere grondstoffen.De BVOR initieert en ondersteunt inno-vatie gericht op een nog meer optimalebenutting van organische materialenbinnen de circulaire economy.

© BVOR

3

Michiel Zuidema is met instemming van de algemeneledenvergadering benoemd tot bestuurslid van de BVORals opvolger van Roeland Farjon.

Zuidema (55) is mede-eigenaar van Zuidema Groep. Zijnouders hebben het bedrijf ruim vijftig jaar geleden opge-richt. Zuidema vertelt dat hij al jong aan de slag ging binnenhet bedrijf. Inmiddels voert hij met neef Bert Zuidema de di-rectie. Naast de locatie in Hoogeveen heeft het bedrijf ookeen vestiging in Emmen waar vooral groenrecycling en com-postering plaatsvindt.

“Ik ben meer dan gemiddeld geïnteresseerd in hetgeen zichafspeelt rond de BVOR. Als je dan het spel wilt beïnvloedenmoet je zorgen dat je aan de bal bent”, verklaart Zuidema

Michiel Zuidema nieuw bestuurslid BVOR

Roeland Farjon heeft na ruim dertien jaar afscheid genomen vanhet BVOR-bestuur. Léon Frissen bedankte hem tijdens de laatsteledenvergadering en memoreerde onder andere hoe RoelandFarjon veel inbreng heeft gehad op het punt van scholing encertificering.

Digitale CO2-rekentool gratis beschikbaarMet de CO2-rekentool is het mogelijk om de CO2 winst teberekenen van het opwerken van groene reststromen. Dezedigitale rekentool berekent de CO2-effecten van het opwer-kingsproces zelf en van de producten die daaruit ontstaan.Deze informatie komt bijvoorbeeld van pas bij aanbestedin-gen voor de inzameling en verwerking van groenafval, maarook bij het kwantificeren achteraf van duurzaamheidspres-taties. Duurzaamheid wordt vaak uitgedrukt als CO2-presta-tie of CO2-winst van de energetische toepassing van dereststroom. Daarmee gaat men echter voorbij aan de posi-

tieve CO2-effecten die kunnen optreden bij hergebruik vanmaterialen of grondstoffen. Bovendien wordt energetischebenutting onevenredig positief beoordeeld ten opzichte vanbenuttingsopties hoger op de cascade. De CO2-rekentoolvan de BVOR berekent daarom zowel energetisch herge-bruik als materiaalhergebruik.

De BVOR heeft de CO2-rekentool in 2013 laten ontwikkelen.Inmiddels wordt deze veelvuldig gebruikt. De CO2-rekentoolis gratis te downloaden vanaf www.bvor.nl

Het BVOR-bestuur, behalve Joost Hanstede. Vlnr: voorzitterLéon Frissen, Jacob Vermeulen, Michiel Zuidema, Henk Kwast.Daarvoor Berrie den Ouden en John van Haeff.

zijn interesse voor een bestuurszetel. “Door geïnformeerdte zijn over de ontwikkelingen die de branche staan te wach-ten en mogelijke oplossingen te verkennen, ben je betervoorbereid.”

Een tweede argument om tot het bestuur toe te treden isvoor Zuidema de wens om bij te dragen aan de representa-tieve verdeling van het bestuur over de regio’s als lid uit hetnoorden.

Zuidema’s motto: “Je moet niet de schouders laten hangen,maar de schouders eronder zetten.”

4

Vijfentwintig jaar geleden, op 28 september 1989, is deBranche Vereniging Organische Reststoffen (BVOR) op-gericht. In mei is het vijfentwintigjarig jubileum in beslo-ten kring gevierd op Kasteel Doorwerth in Gelderland.Tijdens het officiële gedeelte waren er inleidingen vanvoormalig minister Willem Vermeend, voorzitter LéonFrissen en directeur Arjen Brinkmann. Een moment omstil te staan bij het verleden, de huidige positie van deBVOR en vooral ook om vooruit te kijken naar de uit-dagingen voor de BVOR en haar leden in de toekomst.

Anno 2014 vertegenwoordigt de BVOR de belangen van degrote meerderheid van professionele compostproducentenin Nederland. Gezamenlijk verwerken de BVOR-leden bijnatwee miljoen ton groenafval en een miljoen ton GFT-afval.De BVOR heeft circa vijftig leden die gezamenlijk zeventiglocaties beheren verspreid over heel Nederland. Uniek is devariatie in schaalgrootte van deze bedrijven, die varieert vanenkele duizenden tonnen verwerkingscapaciteit tot meerdan honderdduizend ton per jaar.

Hoogwaardige productenDe industrie waarin BVOR-leden zich bewegen is ontstaanop de basis van het afvalbeleid zoals dat eind jaren tachtigen begin jaren negentig is ontwikkeld. De Ladder vanLansink stond daarin centraal waardoor groenafval nietmeer gestort of verbrand mocht worden, maar – een tredehoger – opgewerkt moest worden tot compost. Inmiddels isbij de BVOR-leden de focus steeds meer verschoven van hettraditioneel verwerken van afval naar het maken van hoog-waardige producten met toegevoegde waarde, zoals com-postproducten en biobrandstoffen. Deze producten zullenaan belang winnen. Een goed voorbeeld zijn de hoogwaar-dige compostproducten die in potgrondsubstraten veen

kunnen vervangen. Veen is immers een eindige fossielegrondstof die in Rusland en op andere plaatsen met de no-dige negatieve impacts wordt gewonnen. VerschillendeBVOR-leden zijn hier op innovatieve wijze mee bezig.

Circulaire economieDe BVOR-leden vormden met elkaar al een stuk circulaireeconomie en biobased economy nog voordat die termenwaren bedacht. Zij zullen daarin ook een belangrijke rol blij-ven spelen, omdat hun bedrijven daarvoor goed zijn uitge-rust. De BVOR-leden hebben allen vergunde inrichtingenwaar binnen randvoorwaarden op commerciële schaal metorganische reststromen kan worden gewerkt. Ze hebben depraktijkervaring en hebben bewezen daarin innovatief tezijn. De bedrijven zijn lokaal en regionaal sterk ingebed endus speler in biomassaketens op dat niveau. De productendie BVOR-leden maken winnen aan belang. Compostproduc-ten enerzijds door afnemende organische stof van debodem, strengere eisen aan pesticiden en tegelijkertijd ho-gere verwachtingen over productiecapaciteit van bodems.Biomassa anderzijds om in te zetten voor energie. Andere nieuwe producten komen erbij door bijvoorbeeld dewinning van vezels of eiwitten uit gras, het kweken vaninsecten op gft-afval en het produceren van vetzuren.

Ontwikkeling verenigingDe BVOR heeft tegenwoordig als belangrijkste pijlers hetbehartigen van de belangen van haar leden en het biedenvan een kenniscentrum en netwerkplatform. Verder is deBVOR beheerder van een aantal certificatieschema’s waar-van de bekendste ‘Keurcompost’ is. Op pagina 6 en 7 kunt udaar meer over lezen. Een groot gedeelte van de leden is in-middels gecertificeerd. Op het gebied van kennisontwikke-ling heeft de BVOR in de afgelopen periode bijvoorbeeld de

Vijfentwintig jaar BVOR: belangenbehartiger, kenniscentrum ennetwerkplatform

5

CO2-rekentool, een handreiking voor initiatiefnemers vanbio-energie installaties en de website biomassawerven latenontwikkelen.

Een in het oog springende activiteit van de BVOR zijn deBVOR-Demodagen die om de twee jaar worden gehoudenwaarbij exposanten machines demonstreren voor de opwer-king van groene reststromen.Naast een actief bestuur en een Verenigingsbureau in Wage-ningen met vier medewerkers zijn er diverse ledencommis-sies, bijvoorbeeld voor de Demodagen, Keurcompost en hetontwikkelen van een Handreiking Duurzaam AanbestedenGroenafval.

Willem Vermeend (1948) is voormalig Tweede Kamerlid,staatssecretaris en minister. Tegenwoordig is hij hoogleraarEuropees fiscaal recht en fiscale economie aan de Universi-teit Maastricht en ondernemer. Tijdens het jubileumschetste hij hoe de toekomstige economie eruit zal zien. Hijverwacht de komende vijfentwintig jaar grote veranderin-gen, meer dan in de afgelopen vijftig jaar. Hij voorzietnieuwe samenwerkingsverbanden, andere netwerken enverdergaande digitalisering van de economie. Voor de BVORen haar leden belangrijk om daar op in te spelen en verbon-den te blijven met nieuwe lokale en regionale initiatieven.

Vlnr: Henk Hermsen, Jan Fokker, Sjaak Hogeboom

Vijfentwintig jaar geleden richtten drie composteerders –Jan Fokker, Sjaak Hogeboom en Henk Hermsen – metaccountant Johan den Houting de BVOR op. Belangrijkstedoel was om gezamenlijk te kunnen optreden richting deoverheid en kennis uit te wisselen. Al binnen twee jaarwaren twintig bedrijven aangesloten. Wetgeving, bodembe-scherming, waterrecycling, alles bevond zich in het begin-stadium. In die tijd werd de basis gelegd voor certificering,geuremissies en vloeistofdichte vloeren.

In de belangenbehartiging werkt de BVOR in de praktijksamen met verschillende andere organisaties, zoals deVereniging Afvalbedrijven, Cumela, de Vereniging van Bos-en Natuureigenaren (VBNE) en de Wageningse kennisinsti-tuten.

6

Keurcompost biedt zekerheid. Wie compost met het keur-merk aanschaft, weet zeker dat het product van een opti-male kwaliteit is. Onlangs verscheen een nieuwe Beoorde-lingsrichtlijn. Het certificaat sluit nu nog beter aan bij deeisen van deze tijd.

Compost is donkerbruin, soms bijna zwart, en mooi rul. Hetruikt een beetje naar een herfstig bos. Een waardevol natuur-product, zo ervaart een groeiende groep akkerbouwers,bloembollentelers en andere gebruikers. Grootste afnemer isde akkerbouw: van de anderhalf miljoen ton compost die jaar-lijks op de Nederlandse markt komt, wordt de helft daar afge-zet. “Compost heeft eigenschappen die belangrijk zijn voor debodem: het voegt organische stof toe, vergroot het vochtvast-houdend vermogen en verhoogt de weerbaarheid van debodem tegen ziekten en plagen”, vertelt Anneleen Rotering-Jacobs, beleidsmedewerker bij de BVOR en lid van het plat-form Keurcompost. BVOR is de branchevereniging vanverwerkers van organische reststoffen, zoals groenafval. Vangroenafval wordt compost gemaakt, net als van gewas uit detuinbouw en van gft van huishoudens dat wordt verwerktdoor de compostproducenten die lid zijn van de VerenigingAfvalbedrijven (VA). BVOR en Vereniging Afvalbedrijven zijnde brancheverenigingen namens de verwerkers van organi-sche reststromen (zoals gft, groenafval, tuinbouwafval enandere organische reststromen).

De eisen staan beschreven in de Beoordelingsrichtlijn (BRL)Keurcompost. Een externe auditor controleert of de com-postproducenten aan de kwalificaties voldoen. De auditorkijkt niet alleen naar de kwaliteit van de compost, maar ooknaar het productieproces en de gebruikte grondstoffen.

Groeiende markt De eerste BRL verscheen rond 2006. De vraag kwam vanuitde markt. “Afnemers stelden strengere eisen dan wettelijkwas vastgesteld. Met het certificaat komen we aan dewensen van afnemers tegemoet”, zegt Arjen Brinkmann,directeur BVOR. Rotering-Jacobs geeft een concreet voor-beeld: “Het speelde met name bij aardappeltelers. Zij heb-ben heel schone compost nodig. Keurcompost is intrek. De markt groeit, stelt Rotering-Jacobs. “Devraag neemt sterk toe, onder andere doordatsteeds meer eisen worden gesteld aan de pro-ductiecapaciteit van landbouwgrond enomdat er strengere eisen zijn aan het gebruikvan gewasbeschermingsmiddelen en kunst-mest.”

Dergelijke ontwikkelingen maakten het nodigom de BRL te vernieuwen. Onlangs verscheeneen nieuwe editie. “In de nieuwe BRL staan de eisen

nog helderder, eenvoudiger en meer gestructureerd be-schreven. De leesbaarheid is verbeterd, wat prettig is voorafnemers en producenten. Ook heeft Keurcompost eeneigen, heldere huisstijl gekregen”, legt Rotering-Jacobs uit.

Drie productgroepen Nieuw is de introductie van de productcategorieën Keur-compost: landbouwcompost en tuincompost. Per product-groep is de samenstelling afgestemd op de toepassing. “Wezien meer specialistische toepassingen van compost”, ver-telt Tim Brethouwer, werkzaam bij Attero en lid van de cer-tificeringscommissie van Keurcompost. “Zo wordt het in deakkerbouw steeds belangrijker om sterke gewassen te ver-bouwen die resistent zijn tegen ziekte. Akkerbouwers hoe-ven dan minder gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken.Dat bereik je onder andere met onze Keurcompost voor deakkerbouw.”

De compostsector professionaliseert. Tot voorkort waren compostproducenten in de eerste

plaats afvalverwerkers. Inmiddels brengenze hoogwaardige producten op de markt.

Brethouwer verwoordt het zo: “We komenuit een wereld waarin we ons geld verdien-

den met afval verzamelen en verwerken.Gemeenten en bedrijven betaalden ons daar-

voor en doen dat nog steeds. Er vindt een om-slag plaats. Tegenwoordig verdienen we in deze

Nieuwe Beoordelingsrichtlijn Keurcompost

Keurcompost verrijkt bodem en portemonnee

MARIEKE VOS

7

branche ons geld steeds meer met de producten die we vanafval maken. Afval is een grondstof geworden. Dat is een an-dere benadering: van afvalverwerker tot compostproducent.Het past in de ontwikkeling van de circulaire economie,waarin afval grondstof is, en je waarde toevoegt in plaatsvan weghaalt door te storten of te verbranden.”

BLOEMBOLLENTELER - ENS Rob Balk

“Sinds ik Keurcompost aan de bodem toedien, verbetertde bodemkwaliteit. De bladeren van mijn tulpen ogen nudonkergroen. Een gezonde kleur.”

Keurcompost betaalt zich uit De waarde van Keurcompost voor de bodem is groot. Hetvoegt waarde toe aan de grond, ook financieel. Gebruikvan Keurcompost maakt de bodem letterlijk rijker, zowijst een nieuw rekenmodel uit. De financiële waarde ligttussen de 25 en 40 euro per ton, afhankelijk van desamenstelling van een specifieke partij. Rotering-Jacobs:“In het model zijn zes variabelen verwerkt, zoals het ge-halte effectieve organische stof en nutriënten. De prijsdaarvan is bekend. Bij elke partij compost kunnen we eenanalyserapport leveren van de samenstelling én dewaarde in geld.” Afnemers krijgen de waardeberekeningstandaard meegeleverd met de compost die ze bestelden.“Wij verwachten dat dit rekenmodel zal bijdragen aan hetbesef van de waarde van compost”, zegt Rotering-Jacobs.

AKKERBOUWER -WIERINGERMEER Guido de Bruijckere

“Met Keurcompost stijgt het organische-stofgehalte. Wijwillen alleen goede en zuivere compost, die aan strengeeisen voldoet. Keurcompost biedt die garantie.”

Biobased economy Met de aangescherpte kwaliteitsborging ligt een verderegroei in het verschiet. Het keurmerk wordt inmiddels al doorgemeenten gebruikt als criterium bij aanbestedingen voorde verwerking van groenafval en de gft-inzameling. Ookkunnen gemeenten besluiten om in de groenvoorziening al-leen nog Keurcompost te gebruiken. De professionaliseringvan het keurmerk sluit aan bij deze ontwikkelingen in onzemaatschappij. Rotering-Jacobs noemt ook de biobased eco-nomy, waarop in Nederland sterk wordt ingezet: “Maken westeeds meer producten uit natuurlijke bronnen, zoals plan-ten, dan wordt onze bodem de belangrijkste productiefactor.Dat maakt het cruciaal om de bodemkwaliteit in stand tehouden. Compost is daarvoor een uitgelezen materiaal.” Keurcompost zal in ontwikkeling blijven, verzekert Brink-mann, zodat het certificaat blijft aansluiten bij de eisen vande tijd. Zo kunnen er nieuwe productgroepen bijkomen,mochten afnemers daarom vragen. Brethouwer noemt derichtlijn dan ook “een levend document”. Hij zegt: “We zullende BRL blijven optimaliseren, zodat we er in slagen om steedsmeer waarde uit compost te halen.”

Meer informatie via www.keurcompost.nl

Foto

’s: P

eter

van

den

Ker

khof

8

De Japanse duizendknoop, de Grote waternavel en deReuzenberenklauw zijn alle drie plantensoorten die steedsvaker voorkomen in de Nederlandse groene ruimte en eenbedreiging vormen voor inheemse flora en fauna. Dezesoorten worden ook wel invasieve exoten genoemd; inva-sief vanwege de explosieve groei en verspreiding, exootomdat deze soorten oorspronkelijk niet in Nederland voor-kwamen. Bestrijding en beheer van deze en andere inva-sieve exoten is lastig en kostbaar. Het afvoeren van hetplantenmateriaal naar een professionele composteer-inrichting blijft de meest kosteneffectieve, bewezenmethode om de risico’s op verdere verspreiding te minima-liseren.

Overlast door invasieve exotenInvasieve exoten zijn niet alleen schadelijk voor de natuur,maar kunnen ook gezondheidsproblemen bij mensen en eco-nomische schade veroorzaken. Bij overheden en terreinbe-heerders spelen al deze redenen een rol om tot bestrijdingen verwijdering van de exoten over te gaan. Schade ontstaatonder meer omdat invasieve exoten zo snel groeien dat in-heemse soorten te weinig licht overhouden om te groeien.Gezondheidsproblemen zijn bijvoorbeeld het gevolg vanaanraking van de Reuzenberenklauw, die sterk agressief sapafscheidt. Dit veroorzaakt brandwonden bij mensen. Uit dekluiten gewassen exoten kunnen voor beperking van hetzicht zorgen, wat de verkeersveiligheid beïnvloedt. De wor-

tels van de Japanse duizendknoop zijn erg sterk en veroor-zaken economische schade omdat ze bijvoorbeeld funderin-gen, dijken, huizen en infrastructuur aantasten. Dit vraagtom intensief beheer, wat behoorlijk hoge kosten met zichmeebrengt.

Bedreiging van onbewerkt onderwerkenEen van de redenen waarom invasieve exoten zo snel kunnenverspreiden is dat deze planten grote hoeveelheden zadenaanmaken die lang kiemkrachtig blijven. Zelfs wanneer exo-ten gemaaid zijn, blijft het zaad nog vaak actief waardoordeze kunnen uitgroeien tot nieuwe planten. Het is dus vangroot belang dat beheerders dit maaisel op een gecontro-leerde manier verwijderen en afvoeren. Vanuit de wetgevingis het onder bepaalde voorwaarden mogelijk om stromengroenafval, waaronder berm- en slootmaaisel, op het (naast-gelegen) land aan te brengen (Vrijstellingsregeling Planten-resten en Tarragrond). Dit lijkt een kosteneffectieve oplos-sing, maar is echter zeer onverstandig vanwege het risico opverspreiding van nog actieve zaden van de invasieve exoten.Daarmee lopen de kosten in de toekomst alleen maar opomdat het probleem zich hierdoor uitbreidt.

Gecontroleerde afvoer naar composteringGecontroleerde verwijdering en verwerking van invasieveexoten is dus van groot belang. Het afvoeren van het plant-materiaal naar een professionele composteerinrichting is de

Opmars invasieve exoten Afvoer via compostering gaat verspreidingsrisico tegen

De Reuzenberenklauw heeft een roodpaars gevlekte stengeldie vijf tot tien centimeter dik wordt. De stengel kan agres-sief sap afscheiden, wat brandwonden bij mensen veroor-zaakt. Volgroeide bladeren worden tot zestig centimeterlang en zijn diep ingesneden. De Reuzenberenklauw heeftwitte, schermbloemen. Eén plant kan meer dan 80.000bloemen hebben. Zaad van de Reuzenberenklauw kan totzeven jaar zijn kiemkracht behouden, daarom is het zo las-tig om ze van een ongewenste locatie weg te krijgen.

De Japanse duizendknoop heeft een diepe wortel, een hollestengel en kan tot drie meter hoog worden. De bladerenhebben een platte basis en de takken laten een zigzagpatroon zien. Ieder stukje wortel of stengel dat achterblijftop de grond of in de bodem kan weer uitgroeien tot eennieuwe plant, zelfs snippers vanaf 0,7 gram en vanaf eendiepte van twee meter. De plant tast funderingen, dijkenen infrastructuur aan en is sterk woekerend in de groeneruimte.

9

meest kosteneffectieve, bewezen methode om de risico’s opverdere verspreiding te minimaliseren. Professionele com-posteerinrichtingen werken met (gecertificeerde) systemenvan kwaliteitsborging. De combinatie van hoge temperatu-ren, optimale vochtigheid en regelmatige omzetting zorgtvoor een adequate processturing, die ertoe leidt dat al hetcomposterend materiaal gehygiëniseerd wordt. Tijdens het composteerproces, dat gemiddeld twee tot driemaanden duurt, zijn temperaturen tussen de 55 tot 70 °Caanwezig. Van bijvoorbeeld de hardnekkige Japanse duizend-knoop is uit onderzoek gebleken dat de groei van wortel-stokken effectief wordt gestopt bij verhitting boven 55 °Cgedurende drie dagen. In Nederland is inmiddels ookpraktijkervaring opgedaan met het verwerken van Japanseduizendknoop in composteringen. Hieruit blijkt dat de kwa-liteitsborging van het composteringsproces dermate goedwerkt dat afdoding van dit onkruid gegarandeerd kan wor-den.

In Nederland bestaat een uitgebreid netwerk van compos-teerinrichtingen. Een overzicht van inrichtingen waar u te-recht kunt voor gecontroleerde compostering van invasieveexoten en vanzelfsprekend ook voor andere organische rest-stromen, staat op www.bvor.nl of www.biomassawerven.nl. Meer informatie over de bestrijding en verwijdering van in-vasieve exoten? Kijk op www.bvor.nl voor informatieve fact-sheets.

EU-Regelgeving en kosten Niet alleen Nederland, maar ook andere Europese lan-den kampen met de opmars van exoten die steeds meeroverlast veroorzaken. Uit onder meer Groot-Brittannië,Duitsland en Denemarken is bekend dat de overheidhoge bedragen investeert om de invasieve exoten op na-tionaal niveau te bestrijden. De Europese Unie heeft in-middels een voorstel gedaan om schadelijke uitheemsesoorten tegen te gaan. De Verordening, die waarschijn-lijk in 2016 ingaat, stelt maatregelen voor om nieuwe in-vasieve exoten uit de EU te weren en om soorten die inEuropa al vaste voet aan de grond hebben, beter te be-heersen. Maar wat betekent dat nu concreet op termijnvoor het exotenbeleid in Nederland? Naast een volledigverbod op de invoer, de verkoop, de teelt, het gebruik enhet uitzetten van de schadelijkste soorten, moet een EU-land maatregelen nemen om verboden soorten die alwijd verspreid zijn, of dat worden, onder controle te hou-den en verspreiding tegen te gaan.

10

Bezoek www.biomassawerven.nlGeschikte locaties voor de inname van biomassastromen,organische reststromen of de levering van biobasedproducten vindt u op www.biomassawerven.nl!

Compost levert beste humus voor bodemVoor goede bodemvruchtbaarheid is een voldoende hooggehalte stabiele organische stof (humus) essentieel. Doorgoed bodemmanagement kan een akkerbouwer het orga-nische stofgehalte op korte en op lange termijn sturen.

Door gewasrotatie en het toepassen van dierlijke mest vanhet eigen bedrijf kan een akkerbouwer het organische stof-gehalte van zijn bodem in hoge mate sturen. Echter, wanneergeen dierlijke mest van het eigen bedrijf beschikbaar is ofgewasresten voor toepassing elders worden afgevoerd (bij-voorbeeld stro), is aanvoer van organische stof van buitenhet bedrijf noodzakelijk. Compost heeft daarbij een aantalvoordelen boven andere bodemverbeteraars zoals dierlijkemest of onbewerkte groenstromen. Dit artikel is een samen-vatting van een Duits onderzoek uitgevoerd door de Land-wirtschaftskammer Nordrhein Westfalen.

Compost voor bodemleven en als plantenvoedingOrganische stof is de voedingsbron voor vele bodemorganis-men. Door de omzetting van de organische stof komen velevoedingsstoffen voor planten beschikbaar. Daarom bestaat ereen nauwe relatie tussen het organische-stofgehalte in debodem en de hoeveelheid actief leven in die bodem. Zoalsbijna alle organische meststoffen is compost een volwaardigemeststof waarin de benodigde voedingsstoffen voor plantenaanwezig zijn. Stikstof in compost is het jaar waarin de com-post wordt toegepast maar in beperkte mate voor de plant

beschikbaar. Alleen direct beschikbaar voor de plant is de stik-stof die in opgeloste vorm aanwezig is. In de daaropvolgendejaren is voor de plantenvoeding nog steeds 1 tot 5 procent vande totale stikstof werkzaam. Het grootste deel van de stikstofin de compost is echter organisch gebonden en dient in deeerste plaats voor de reproductie van de humus.

Bij fosfaat liggen deze getallen net wat anders. In het jaarwaarin de compost wordt toegepast, is ongeveer de helftvan de fosfaat voor de plant als voeding beschikbaar. In dejaren daarna komt ook de rest van de fosfaat beschikbaar.Kalium is in het jaar waarin de compost wordt toegepast vrij-wel volledig voor de plant beschikbaar en dat geldt ook voorde basische stoffen zoals kalk. Bij de inzet van compost zijner ook fytosanitaire effecten waarbij talrijke aan de bodemgerelateerde ziekteverwerkers duidelijk worden onderdrukt.Organische stof in de vorm van compost verbetert hetbodemleven. Het trekt bijvoorbeeld specifiek regenwormenaan. De activiteit van deze bodemorganismen zorgen ervoordat de organische stofdeeltjes en voedingsstoffen goed wor-den verdeeld in de bodemlaag waarin zich de wortels bevin-den. Echter, minstens zo belangrijk zijn de daarvan afgeleideeffecten: door de activiteiten van regenwormen en anderekleine bodemwezens ontstaan poriën in de bodem waarplantenwortels goed kunnen ingroeien, het regenwatergemakkelijk infiltreert en zuurstof in de diepere bodem-gedeelten komt.

11

12

Verbetering van het watervasthoudend vermogen van debodemZoals op de vorige pagina geschetst behoudt en verbetertde inzet van compost de bodemstructuur waarin zich de or-ganische bestanddelen met de minerale bodembestandde-len vermengen. Op die manier ontstaan poriën die vooralvoor de water- en de luchthuishouding van de bodem essen-tieel zijn. Voldoende stabiele organische stof op de bodemverbetert aantoonbaar het aandeel poriën in de bodem dooractiever bodemleven. Dat leidt op zijn beurt weer tot eenverhoging van het aandeel aan grondwater dat de plantenkunnen benutten. Echter, niet alleen in de poriën in debodem wordt water opgeslagen, ook in de organische stofzelf. Humus kan tot twintig keer zijn eigen gewicht aan vochtopslaan. Op deze manier werkt voldoende organische stofin de bodem een te snelle waterverzadiging van de bodemtegen.

Tegengaan van bodemverdichtingIn bodems waarin veel klei aanwezig is, ontstaan door de toe-voeging van stabiele organische stof zogenaamde kleihumus-complexen, die ervoor zorgen dat het bodemsysteemduurzaam, stabiel en belastbaar blijft. Dit is van belang,omdat het gebruik van steeds zwaardere machines steedsmeer leidt tot het ongewenst verslempen en het verdichtenvan de bodem. Compost gaat dit dus tegen. Bovendien wordthierdoor de bodem duurzaam beschermd tegen erosie.

Voedingshumus en stabiele humusHet Duitse onderzoek maakt onderscheid tussen voedings-humus (het gemakkelijk omzetbare deel van de organischebestanddelen van de bodem) en stabiele humus (dat deelvan de fractie dat vergaand stabiel is). De voedingshumusdient in de eerste plaats als voeding voor het bodemleven.De stabiele humus is er in de eerste plaats voor het behoudvan wezenlijke bodemfuncties. Afhankelijk van de intensiteitvan bodembewerking, bodemsoort, watermanagement entemperatuurverloop wordt jaarlijks tussen de 1 en de 5 pro-cent van de organische bestanddelen in de bodem afgebro-ken. Daarbij komt dat de geteelde gewassen ook invloedhebben op het humusgehalte van de bodem omdat ze bij-voorbeeld afgestorven wortelmassa achterlaten en bijvoor-beeld omdat ze specifieke eisen stellen aan de wijze waaropde bodem wordt bewerkt. Al deze factoren samen bepalenof uiteindelijk in de jaarlijkse balans een toename of eenafname aan stabiele organische stof, aan humus plaatsvindt.

De gewassen zoals maïs, bieten of aardappels zijn in de basishumusverbruikend, dat wil zeggen dat het humusgehalte inde bodem afneemt in een jaar waarin deze gewassen worden

verbouwd. Bij andere gewassen moet onderscheid wordengemaakt tussen een situatie waarin stro op de akker achter-blijft of wordt afgevoerd. Wanneer het achterblijft is sprakevan een humustoename. Alle tussengewassen en meerjarigegewassen dragen in verschillende mate bij aan de toenamevan het humusgehalte.

Of het humusgehalte in de bodem toeneemt dan wel stabielblijft hangt niet alleen af van de toegevoegde hoeveelheidorganische stof, maar is ook afhankelijk van de stabiliteit vande toegevoegde organische stof ten opzichte van de afbouwaan organische stof. Compost is in tegenstelling tot bijvoor-beeld verse oogstresten of verse dierlijke mest een sterkgehumificeerd product dat een hoog aandeel aan stabieleorganische stof (stabiele humus) bevat. De koolstof die ineen meststof of in een bodemverbeteraar aanwezig is voorde humusreproductie duiden de Duitse onderzoekers aan alshumuskoolstof. Bij goed uitgerijpte compost met een drogestofgehalte van minstens vijftig procent koolstof bedraagthet aandeel aan humuskoolstof meer dan vijftig procent.Terwijl dat bij verse oogresten vaak niet hoger is dan vijftienprocent, zie tabel 1. Dierlijke mest met een aandeel van 20tot 25 procent humuskoolstof heeft ook een relatief laaggehalte hoeveelheid humus. Daarbij komt natuurlijk datvanwege het hoge nutriëntengehalte in dierlijke mest detoepassingsmogelijkheden en toepassingsvolumes duidelijkminder zijn dan die van andere organische meststoffen zoalscompost.

Tabel 1: percentage stabiele organische stof in verschillende bodemverbeteraars

Dierlijke mest Humuskoolstofgroenbemesting, bietenloof, plantenresten < 15 %mest, stro, vloeibaar digestaat 20 – 30 %verse compost ‘Frischkompost’ 35 – 45 %uitgerijpte compost ‘Fertigkompost’ > 50 %

13

Tabel 2 geeft kentallen voor de humusbehoefte van speci-fieke gewassen. In de tabel aangegeven laagste waardenhebben betrekking op een suboptimaal verzorgde bodem.Deze geven dus de minimale behoefte aan van het betref-fende gewas. De in de tabel aangegeven hoogste waardenhebben betrekking op een optimaal met humus verzorgdebodem.

Tabel 2: kentallen humusbehoefte per gewas

Gewas Humusbehoeftekg Humuskoolstof per ha

wintertarwe 280 – 400wintergerst 280 – 400suikerbieten 760 – 1300aardappels 760 – 1000maïs 560 – 800koolzaad 280 – 400witte kool 760 – 1000prei 760 – 1000

Tabel 3: voorbeelden van gewassenrotatie met negatieve gevolgen voor de humusbalans

Humusverbruik/-winst Kg Humuskoolstof per hasuikerbieten 760 tot -1300wintertarwe -280 tot -400wintergerst -280 tot -400tussengewas +80 tot +120gezamenlijk humusverbruik -1240 tot -198060 t bietenloof +480Humusbalans gewasrotatie -760 tot -1500Humusbalans per jaar -253 tot -500

In tabel 3 zijn humusbalansen weergegeven waarbij dehumusbehoefte van een specifieke teelt is gezet naast dehumuslevering van verschillende organische bodemverbe-teraars zoals gewasresten en dierlijke meststoffen. De balanslaat zien dat het verbruik en de toevoer van organische stofhetzelfde zijn.

Verbetering bodemCompost is een hoogwaardige organische bodemverbeteraardie naast de levering van plantenvoedingsstoffen en ook totverbetering van de biologische en fysiologische eigenschap-pen van de bodem bijdraagt. In vergelijking met anderebodemverbeteraars levert compost het hoogste gehalte aanhumus reproducerende koolstof op die voor een goede envruchtbare verzorging van de bodem essentieel is. Detoepassing van compost heeft daarom bijzondere waarde indie situaties waarbij als gevolg van gewasrotatie of de wijzevan bedrijfsvoering de organische stofbalans onvoldoende is.

Bron: Humuswirtschaft & Kompost aktuell 8/9 ‘Der Einsatzevon Kompost lohnt sich’ door Holger Fechner.

14

• GRONINGEN •Jaap Dam (Groen)Recycling B.V.ZUIDBROEK – tel. (0598) 42 15 16VAGROEN* locatie Top GaarkeukenOLDEKERK – tel. (0592) 33 88 51 * locatie StainkoelnGRONINGEN – tel. (0592) 33 88 44 www.vagroen.nl J.P. van der Wal v.o.f.BLIJHAM – tel. (0597) 56 14 27www.vanderwalblijham.nl

• FRIESLAND •Composteerinrichting vangemeente TytsjerksteradielSUMAR – tel. 06 53 90 39 86Donkergroen B.V.SNEEK – tel. (0515) 41 73 25 www.donkergroen.nlFa. WassenaarBEETGUMERMOLEN – tel. 06 20 03 75 61www.fa.wassenaar.beVan der Wiel transport BVDRACHTEN – tel. (0512) 58 62 46www.vanderwiel.nl

• DRENTHE •Attero* Locatie WijsterWIJSTER – tel. (088) 550 10 00www.attero.nlKoers Handel B.V.HOOGERSMILDE – tel. (0592) 43 03 03www.kks.nlZuidema Recycling Centrum B.V.HOOGEVEEN – tel. (0528) 28 00 80www.zuidema-groep.nl

• OVERIJSSEL • Bruins & Kwast Biomass Management* Locatie GoorGOOR – tel. (0547) 28 66 00www.bruinsenkwast.nlGroenrecycling Wolfshagen B.V.HASSELT – tel. (038) 477 56 98Groenrecycling RouveenROUVEEN – tel. (0522) 46 38 91Groenrecycling Dalfsen B.V.DALFSEN – tel. (0529) 40 12 15www.van-lenthe.nl

• GELDERLAND •Afvalenergiecentrale ARN B.V.WEURT – tel. (024) 371 71 71www.arnbv.nlBruins & Kwast Biomass Management* Locatie DuivenDUIVEN – tel. (0547) 28 66 00www.bruinsenkwast.nl* Locatie NeerijnenNEERIJNEN – tel. (0547) 28 66 00www.bruinsenkwast.nlRECOM Ede B.V.EDE – tel. (0318) 69 66 66www.recomede.nl

Recycling Van Werven B.V. HATTEMERBROEK – tel. (038) 376 14 49www.vanwerven.nl Attero* Locatie WilpWILP-ACHTERHOEK – tel. (088) 550 10 00www.attero.nlVeluwenkamp Compost B.V.HATTEM – tel. (038) 444 24 62www.veluwenkamp.nl

• FLEVOLAND •Orgaworld B.V.LELYSTAD – tel. (073) 687 26 00www.orgaworld.nl

• NOORD-HOLLAND • Composteerinrichting EscapadeAMSTELVEEN – tel. (020) 540 46 97www.amstelveen.nlDen Ouden Groenrecycling B.V.* Locatie Het GooiMUIDERBERG – tel. (0294) 27 00 59www.denoudengroep.nlGroenrecycling De Breekhoorn B.V.HOOFDDORP – tel. (023) 555 17 32www.gebr-baars.nlStoop GroenrecyclingWAARLAND – tel. (0226) 42 28 44www.stoopwaarland.nl

• ZUID-HOLLAND •Indaver Composteren B.V. * Vestiging Alphen a/d Rijn ALPHEN A/D RIJN – tel. (0172) 44 83 10* Vestiging BergschenhoekBERGSCHENHOEK – tel. (010) 529 86 71* Vestiging RijpweteringRIJPWETERING – tel. (071) 501 28 08* Vestiging VoorschotenVOORSCHOTEN – tel. (071) 561 50 10* Vestiging Rotterdam-BotlekROTTERDAM-Botlek – tel. (0181) 21 45 04 * Vestiging Rotterdam-EuropoortROTTERDAM-Europoort – tel. (0181) 26 19 10 www.indaver.nlVan Vliet RecyclingHOEK VAN HOLLAND – tel. (0174) 51 65 01www.vanvlietrecycling.nlWAGRO B.V.WADDINXVEEN – tel. (0182) 63 22 36www.wagro.nl

• UTRECHT •Groen Recycling NieuwegeinNIEUWEGEIN – tel. (030) 606 15 55www.vanwijknieuwegein.nlGroen Recycling Utrecht B.V.UTRECHT – tel. (030) 252 22 49www.groenrecycling.nlGroenrecycling Verhoef B.V.MIJDRECHT – tel. (0346) 24 16 76www.verhoef-bv.nlSmink Afvalverwerking B.V.HOOGLAND – tel. (033) 455 82 82www.smink-groep.nl

• NOORD-BRABANT •Attero* Locatie DeurneDEURNE – tel. (088) 550 10 00* Locatie MoerdijkMOERDIJK – tel. (088) 550 10 00* Locatie TilburgTILBURG – tel. (0880 550 10 00www.attero.nlVan Berkel Biomassa & Bodemproducten B.V.UDEN – tel. (0413) 31 04 53* Locatie Etten-LeurETTEN-LEUR – tel. (0413) 31 04 53* Locatie VeldhovenVELDHOVEN – tel. (0413) 31 04 53www.vanberkelgroep.euBiocentrum Altena B.V.ALMKERK – tel. (0183) 40 32 17www.vgr-groep.nl Indaver Composteren B.V.* Vestiging MoerdijkMOERDIJK – tel. (0168) 38 03 45www.indaver.nlVan Iersel Biezenmortel B.V. * locatie BiezenmortelBIEZENMORTEL – tel. (0411) 64 81 00* locatie RavensteinRAVENSTEIN – tel. (0486) 41 51 32www.van-iersel.euVan Kaathoven Valor B.V.BLADEL – tel. (0497) 38 64 32www.vankaathovengroep.nlDen Ouden Groenrecycling B.V.* Locatie Land van CuijkHAPS – tel. (0485) 35 02 05* Locatie MaaslandROSMALEN – tel. (073) 522 49 66* Locatie De Peel HELMOND – tel. (0492) 51 83 92* Locatie VlagheideSCHIJNDEL – tel. (0413) 36 54 67* Locatie West-BrabantZEGGE – tel. (0165) 54 98 58www.denoudengroep.comReiling Sterksel BVSTERKSEL – tel. (040) 226 15 54www.reilingsterksel.nlGebr. van Vijfeijken B.V.DEURNE – tel. 06 - 53 32 41 28

• LIMBURG •Attero * Locatie MaastrichtMAASTRICHT – tel. (088) 550 10 00* Locatie VenloVENLO – tel. (088) 550 10 00www.attero.nlMuysers Potgrond en Groenrecycling B.V.REUVER – tel. (077) 474 14 61www.muyserspotgrond.nlReijnders Groenrecycling B.V.KELPEN-OLER – tel. (077) 474 14 28www.reijndersgroen.nl

Leden BVOR

15

• ZEELAND •Indaver Milieu B.V.* Vestiging Vlissingen-OostNIEUWDORP – tel. (0113) 61 39 60www.indaver.nl

INNOVAREC B.V.WESTDORPE – tel. (0115) 45 32 22www.sagro.nl

ABV Haukes Inspectiediensten B.V.MILLINGEN A/D RIJN – tel. (0481) 43 18 31www.abvhaukes.nlVan Bemmel Machine-import B.V.IJSSELSTEIN – tel. (030) 686 81 00www.vanbemmel.comG.M. Damsteegt B.V.OUD-ALBLAS – tel. (0184) 69 27 67www.gmdamsteegt.nlC. van der Pols & Zn. B.V.ZUIDLAND – tel. (0181) 45 88 45www.pols.nlM-tech Nederland B.V.ROERMOND – tel. (0475) 42 01 91www.m-tech-nederland.nl

Nihot Recycling Technology B.V.AMSTERDAM – tel. (020) 582 20 30www.nihot.nlPon Equipment B.V.ALMERE – tel. (088) 737 75 00www.pon-cat.comPRECIA-MOLENBREDA – tel. (076) 524 25 26www.preciamolen.nlQuality Services b.v.BENNEKOM – tel. (0318) 43 14 00www.qsbv.nlSCM Diensten B.V. ROERMOND – tel. (0475) 42 01 65www-scmdiensten.nl

Begunstigers BVOR

Leden BVOR

Verhoeven Grondverzetmachines B.V.MAARHEZE – tel. (0495) 59 66 66www.verhoevenbv.comTuytel Loon- en Verhuurbedrijf B.V.OUD-ALBLAS – tel. (0184) 69 49 47www.atuytel.nlVermeer Benelux‘s HEER ARENDSKERKE – tel. (0113) 22 41 41www.vermeer-benelux.nl