Hoog en laagNederland is één van de platste landen van Europa. In andere Europese landen zijn veel bergen. Hooggebergte, middengebergte en laaggebergte. Hoog in de bergen is het kouder, kaler en rotsachtiger dan in het laagland. Alle rivieren beginnen in de bergen en stromen van daar naar zee.

OntmOet

de elbrus

De topDe Elbrus is maar liefst 5.642 meter hoog. Het is dus zeker een hooggebergte. De Elbrus heeft eigenlijk twee toppen naast elkaar. Als de bulten van een kameel!

De sneeuwgrensEr ligt sneeuw op de top van elke hoge berg. Zelfs op bergen die in heel warme landen liggen, zoals de Kilimanjaro in Afrika. Hoe hoger je komt, hoe kouder het is. Regen verandert dus in sneeuw. En de sneeuw geeft de berg een mooi wit mutsje. De sneeuwgrens ligt in augustus op zo’n 3400 meter hoogte.

ZwaartekrachtEen berg is een goeie uitdaging voor veel sporters. Je kunt erop wandelen, klimmen, skiën of sleeën bijvoorbeeld. Naar boven komen kost wel veel moeite. De zwaartekracht trekt extra hard aan je lijf.

pukkeltjeDe hoogste berg van Nederland is eigenlijk helemaal geen berg. De Vaalserberg is een heuveltje van 322 meter hoog. Een klein pukkeltje als je hem vergelijkt met de Elbrus!

het DalAan de voet van de berg ligt het dal. Dit is een laag gebied tussen de bergen. In het dal is het groen. En een stuk warmer. En er is veel minder wind. Waarom zou je eigenlijk de berg op willen?

De boomgrensOp het puntje van een hoge berg groeien geen bomen. Ook op de Elbrus niet. Dat komt omdat het er te koud is, of te droog voor bomen. Op de Elbrus ligt de boomgrens ongeveer halverwege.

Aangenaam! Je kijkt nu naar de hoogste berg van Europa. Hij heet

de Elbrus en ligt in Rusland, helemaal in het oosten van Europa.

De Elbrus hoort bij het gebergte dat de Kaukasus heet.

De Kaukasus vormt de grens tussen Europa en Azië.

De Elbrus is een machtige berg. En die gaan

we eens even van top tot dal bekijken.

4 5

thema 6.3 • les 1Hoog in Europa

Hoog en laagNederland is één van de platste landen van Europa. In andere Europese landen zijn veel bergen. Hooggebergte, middengebergte en laaggebergte. Hoog in de bergen is het kouder, kaler en rotsachtiger dan in het laagland. Alle rivieren beginnen in de bergen en stromen van daar naar zee.

OntmOet

de elbrus

De topDe Elbrus is maar liefst 5.642 meter hoog. Het is dus zeker een hooggebergte. De Elbrus heeft eigenlijk twee toppen naast elkaar. Als de bulten van een kameel!

De sneeuwgrensEr ligt sneeuw op de top van elke hoge berg. Zelfs op bergen die in heel warme landen liggen, zoals de Kilimanjaro in Afrika. Hoe hoger je komt, hoe kouder het is. Regen verandert dus in sneeuw. En de sneeuw geeft de berg een mooi wit mutsje. De sneeuwgrens ligt in augustus op zo’n 3400 meter hoogte.

ZwaartekrachtEen berg is een goeie uitdaging voor veel sporters. Je kunt erop wandelen, klimmen, skiën of sleeën bijvoorbeeld. Naar boven komen kost wel veel moeite. De zwaartekracht trekt extra hard aan je lijf.

pukkeltjeDe hoogste berg van Nederland is eigenlijk helemaal geen berg. De Vaalserberg is een heuveltje van 322 meter hoog. Een klein pukkeltje als je hem vergelijkt met de Elbrus!

het DalAan de voet van de berg ligt het dal. Dit is een laag gebied tussen de bergen. In het dal is het groen. En een stuk warmer. En er is veel minder wind. Waarom zou je eigenlijk de berg op willen?

De boomgrensOp het puntje van een hoge berg groeien geen bomen. Ook op de Elbrus niet. Dat komt omdat het er te koud is, of te droog voor bomen. Op de Elbrus ligt de boomgrens ongeveer halverwege.

Aangenaam! Je kijkt nu naar de hoogste berg van Europa. Hij heet

de Elbrus en ligt in Rusland, helemaal in het oosten van Europa.

De Elbrus hoort bij het gebergte dat de Kaukasus heet.

De Kaukasus vormt de grens tussen Europa en Azië.

De Elbrus is een machtige berg. En die gaan

we eens even van top tot dal bekijken.

4 5

thema 6.3 • les 1Hoog in Europa

Van Berg tot zandDoordat water dat in spleten van rotsen van bergen zit breken er stukken steen af. Dat gebeurt ook door de werking van de wortels van planten. Deze afgebroken stukken steen komen in de rivieren terecht. Door de kracht van het water en het slepen over de bodem worden de stenen steeds kleiner. Je noemt dit erosie. Hoe langer stenen met de rivier meereizen, hoe kleiner ze worden: stenen worden kiezels, kiezels wordt grind en grind wordt zand. Dus zo brokkelen bergen af en kunnen delen van die bergen als zandkorrels op het strand terecht komen.

Hoe komt een brokje van een berg uit het midden van Europa terecht op het strand bij Scheveningen? Dat is een lange weg die miljoenen jaren kan duren. Rivieren spelen hierbij een belangrijke rol. Zij zorgen voor het vervoer van de zandkorrels. Het begint allemaal bovenop een berg…

Als het regent, stroomt het water over de helling van een berg naar een lager punt. Daar komen verschillende stroompjes water bij elkaar. Ze vormen een beekje dat verder de berg af gaat. Er komen steeds meer beekjes bij elkaar en samen vormen ze een rivier. Zo’n rivier begint

De lange weg van een zandkorrel

Soorten zanD

een Sterke korrelDe meeste zandkorrels in Nederland bestaan uit kwarts. Het zijn resten van een steen. De korrels van andere steensoorten als graniet en gneis veranderen na verloop van tijd in klei. Kwarts niet. Daarom zijn er ook zoveel korrels van te vinden. Ze verdwijnen niet, worden alleen wat kleiner en ronder door botsen en stoten.

vanuit het dal van de berg zijn lange weg, helemaal naar zee. Soms wel duizend kilometer verderop!

Door de wortels van planten of door het uitzetten van ijs in de bergen brokkelen er stukjes van de rotswand af. Die stukjes

belanden in de beek. Daar krijgt het water meer vaart en dus meer kracht. Hard stromend water is sterk genoeg om steentjes mee te sleuren. Steeds een stukje verder. Zo’n steentje butst en botst op de rotsbodem. Dan brokkelen er kleine stukjes van de steen af. Zo komen

er steeds kleinere brokjes steen die makkelijker mee gevoerd worden door het water van de rivier.

De grote rivieren die door Nederland stromen, zoals de Rijn en de Maas, gaan naar zee. De zandkorreltjes uit de bergen

komen dus mee en belanden langs de oevers van de rivier of gaan helemaal mee naar het eindpunt in zee. Daar spoelen ze aan op het strand. Jij legt je handdoek er bovenop en graaft je tenen tussen de korreltjes. Lekker zacht, die bergresten!

StrandzandDit zand is door rivieren naar zee gebracht en aangespoeld door wind en water. Het zand aan de kust in Noord-Holland is witter dan in Zeeland.

GlauconietzandIn dit zand zitten veel korrels van het mineraal glauconiet. Een mineraal is een soort steen die uit één bouwstof bestaat. Glauconiet ontstaat in ondiepe, warme zeeën. Zand met veel korreltjes glauconiet is een beetje groen. Je ziet het veel in Oost-Groningen. Hier was miljoenen jaren geleden zee.

GranaatzandHet mineraal granaat zorgt juist voor een roodachtig kleur. Je ziet dit veel aan het strand bij Bergen aan Zee. De wind en het water zorgen ervoor dat bepaalde mineralen worden verplaatst, of juist niet. Zo kan er op één plek veel granaat terecht komen.

ZilverzandOp de Brunssummerhei graven ze naar zilverzand. Dit is spierwit en wordt gebruikt om glas van te maken. Zilverzand is heel oud. Miljoenen jaren geleden werd het door een rivier naar Zuid-Limburg gebracht. Andere delen van het zand zijn opgelost of verdwenen. Alleen de fijnste restjes van het mineraal kwarts bleven over.

SmeltwaterzandDit zand vind je in het noorden van Nederland. Het is heel fijn en zacht en heeft de bijnaam ‘poesjeszand’. Het is hier in de ijstijd terecht gekomen, meer dan 10.000 jaar geleden.

DekzandDit zand komt ook uit de ijstijd. Het is fijn zand dat door de wind in heel Nederland terecht is gekomen. Dekzand bedekt vaak een laag van de grond als een deken.

10 11

thema 6.3 • les 4Van berg tot zand

Van Berg tot zandDoordat water dat in spleten van rotsen van bergen zit breken er stukken steen af. Dat gebeurt ook door de werking van de wortels van planten. Deze afgebroken stukken steen komen in de rivieren terecht. Door de kracht van het water en het slepen over de bodem worden de stenen steeds kleiner. Je noemt dit erosie. Hoe langer stenen met de rivier meereizen, hoe kleiner ze worden: stenen worden kiezels, kiezels wordt grind en grind wordt zand. Dus zo brokkelen bergen af en kunnen delen van die bergen als zandkorrels op het strand terecht komen.

Hoe komt een brokje van een berg uit het midden van Europa terecht op het strand bij Scheveningen? Dat is een lange weg die miljoenen jaren kan duren. Rivieren spelen hierbij een belangrijke rol. Zij zorgen voor het vervoer van de zandkorrels. Het begint allemaal bovenop een berg…

Als het regent, stroomt het water over de helling van een berg naar een lager punt. Daar komen verschillende stroompjes water bij elkaar. Ze vormen een beekje dat verder de berg af gaat. Er komen steeds meer beekjes bij elkaar en samen vormen ze een rivier. Zo’n rivier begint

De lange weg van een zandkorrel

Soorten zanD

een Sterke korrelDe meeste zandkorrels in Nederland bestaan uit kwarts. Het zijn resten van een steen. De korrels van andere steensoorten als graniet en gneis veranderen na verloop van tijd in klei. Kwarts niet. Daarom zijn er ook zoveel korrels van te vinden. Ze verdwijnen niet, worden alleen wat kleiner en ronder door botsen en stoten.

vanuit het dal van de berg zijn lange weg, helemaal naar zee. Soms wel duizend kilometer verderop!

Door de wortels van planten of door het uitzetten van ijs in de bergen brokkelen er stukjes van de rotswand af. Die stukjes

belanden in de beek. Daar krijgt het water meer vaart en dus meer kracht. Hard stromend water is sterk genoeg om steentjes mee te sleuren. Steeds een stukje verder. Zo’n steentje butst en botst op de rotsbodem. Dan brokkelen er kleine stukjes van de steen af. Zo komen

er steeds kleinere brokjes steen die makkelijker mee gevoerd worden door het water van de rivier.

De grote rivieren die door Nederland stromen, zoals de Rijn en de Maas, gaan naar zee. De zandkorreltjes uit de bergen

komen dus mee en belanden langs de oevers van de rivier of gaan helemaal mee naar het eindpunt in zee. Daar spoelen ze aan op het strand. Jij legt je handdoek er bovenop en graaft je tenen tussen de korreltjes. Lekker zacht, die bergresten!

StrandzandDit zand is door rivieren naar zee gebracht en aangespoeld door wind en water. Het zand aan de kust in Noord-Holland is witter dan in Zeeland.

GlauconietzandIn dit zand zitten veel korrels van het mineraal glauconiet. Een mineraal is een soort steen die uit één bouwstof bestaat. Glauconiet ontstaat in ondiepe, warme zeeën. Zand met veel korreltjes glauconiet is een beetje groen. Je ziet het veel in Oost-Groningen. Hier was miljoenen jaren geleden zee.

GranaatzandHet mineraal granaat zorgt juist voor een roodachtig kleur. Je ziet dit veel aan het strand bij Bergen aan Zee. De wind en het water zorgen ervoor dat bepaalde mineralen worden verplaatst, of juist niet. Zo kan er op één plek veel granaat terecht komen.

ZilverzandOp de Brunssummerhei graven ze naar zilverzand. Dit is spierwit en wordt gebruikt om glas van te maken. Zilverzand is heel oud. Miljoenen jaren geleden werd het door een rivier naar Zuid-Limburg gebracht. Andere delen van het zand zijn opgelost of verdwenen. Alleen de fijnste restjes van het mineraal kwarts bleven over.

SmeltwaterzandDit zand vind je in het noorden van Nederland. Het is heel fijn en zacht en heeft de bijnaam ‘poesjeszand’. Het is hier in de ijstijd terecht gekomen, meer dan 10.000 jaar geleden.

DekzandDit zand komt ook uit de ijstijd. Het is fijn zand dat door de wind in heel Nederland terecht is gekomen. Dekzand bedekt vaak een laag van de grond als een deken.

10 11

thema 6.3 • les 4Van berg tot zand

De aarDe valt uit elkaar!

De aarde was ooit één groot werelddeel.We noemen dit pangea.

Pangea werd in twee delen opgespl itst.

Er worden nog meer stukken uit elkaar getrokken. A fr ika en Zuid-Amerika b i jvoorbeeld.

Zo ziet de wereld er nu uit. Maar die platen bewegen dus nog steeds!

De schaal van RichteRDe kracht van een aardbeving wordt gemeten op de schaal van Richter. Wat betekent dit eigenlijk?

Kracht Wat merk je?

0 - 1,9 Hier merk je helemaal niets van.

2 - 2,9 Dit voel je niet, maar er kunnen lichte voorwerpen bewegen. Een mobile aan het plafond bijvoorbeeld.

3 - 3,9 Deze aardbeving kun je voelen. Maar er zal niet veel schade zijn.

4 - 4,9 Dit voel je zeker. Borden en glazen rammelen, deuren en ramen klapperen. Er kunnen scheuren in gebouwen komen.

5 - 5,9 Voorwerpen in huis vallen om. Gebouwen raken beschadigd. Je kunt gewond raken door vallende brokstukken.

6 - 6,9 Dit is eng! De aarde beeft flink. Gebouwen kunnen instorten.

7 - 7,9 Gebouwen storten in en de grond kan openscheuren. Gasleidingen kunnen breken. Paniek dus!

8 - 8,9 Bij deze zeer zware aardbeving dreigt er groot levensgevaar voor alle mensen die in de buurt zijn van gebouwen, bomen of elektriciteitspalen.

9 - 9,9 Zo’n zware aardbeving komt niet vaak voor. Alles in een omtrek van duizenden kilometers wordt verwoest.

10 Dit is gelukkig nog nooit gebeurd!

scheuR in De zeeboDemAardplaten lopen niet alleen over land, maar ook door zee. Als de aarde daar beeft, heb je dus een zeebeving. En als de ene aardplaat onder de andere schuift, ontstaat er een kloof in de bodem van de zee. De diepste kloof die zo is ontstaan, is de Marianentrog. Die ligt in zee bij de Filippijnen in Azië en is 11 kilometer diep!

840 meterl igging T itanic

1 kilometer totale duisternis

4,8 kilometer: Mont Blanc

8,8 kilometer: Mount Everest

11 kilometer: Mariane Trog

Mensen kunnen zelf ook aardbevingen veroorzaken. In

de provincie Groningen boren ze in de aardkorst naar gas.

Dit zorgt regelmatig voor kleine aardschokken.

In Nederland kun je soms lichte aardschokken voelen.

In 1992 was er een echte aardbeving bij Roermond met een kracht van 5,8 op de schaal van Richter. Er was toen flinke schade aan gebouwen.

Als je ooit een flinke aardbeving meemaakt, ga dan

in een huis onder een deurpost staan. Blijf uit de buurt van ramen. Ben je buiten, ga dan liggen op een open plek. Ga niet naast een gebouw of boom staan!

AArde in stukkenHet aardoppervlak bestaat uit grote aardplaten. Deze platen bewegen heel langzaam. Naar elkaar toe, van elkaar af en langs elkaar heen. Op de randen van deze platen komen daardoor veel aardbevingen voor. Waar twee aardplaten naar elkaar toe bewegen, ontstaan bergen. Zo kan de zeebodem van miljoenen jaren geleden boven op een bergtop belanden.

250 miljoen jaar geleden was al het land op aarde één grote brok. Door de bewegende aardplaten werd het land uit elkaar getrokken. Zo ontstonden heel langzaam de werelddelen die we nu hebben.

2 3

thema 6.3 • les 2De aarde beeft

De aarDe valt uit elkaar!

De aarde was ooit één groot werelddeel.We noemen dit pangea.

Pangea werd in twee delen opgespl itst.

Er worden nog meer stukken uit elkaar getrokken. A fr ika en Zuid-Amerika b i jvoorbeeld.

Zo ziet de wereld er nu uit. Maar die platen bewegen dus nog steeds!

De schaal van RichteRDe kracht van een aardbeving wordt gemeten op de schaal van Richter. Wat betekent dit eigenlijk?

Kracht Wat merk je?

0 - 1,9 Hier merk je helemaal niets van.

2 - 2,9 Dit voel je niet, maar er kunnen lichte voorwerpen bewegen. Een mobile aan het plafond bijvoorbeeld.

3 - 3,9 Deze aardbeving kun je voelen. Maar er zal niet veel schade zijn.

4 - 4,9 Dit voel je zeker. Borden en glazen rammelen, deuren en ramen klapperen. Er kunnen scheuren in gebouwen komen.

5 - 5,9 Voorwerpen in huis vallen om. Gebouwen raken beschadigd. Je kunt gewond raken door vallende brokstukken.

6 - 6,9 Dit is eng! De aarde beeft flink. Gebouwen kunnen instorten.

7 - 7,9 Gebouwen storten in en de grond kan openscheuren. Gasleidingen kunnen breken. Paniek dus!

8 - 8,9 Bij deze zeer zware aardbeving dreigt er groot levensgevaar voor alle mensen die in de buurt zijn van gebouwen, bomen of elektriciteitspalen.

9 - 9,9 Zo’n zware aardbeving komt niet vaak voor. Alles in een omtrek van duizenden kilometers wordt verwoest.

10 Dit is gelukkig nog nooit gebeurd!

scheuR in De zeeboDemAardplaten lopen niet alleen over land, maar ook door zee. Als de aarde daar beeft, heb je dus een zeebeving. En als de ene aardplaat onder de andere schuift, ontstaat er een kloof in de bodem van de zee. De diepste kloof die zo is ontstaan, is de Marianentrog. Die ligt in zee bij de Filippijnen in Azië en is 11 kilometer diep!

840 meterl igging T itanic

1 kilometer totale duisternis

4,8 kilometer: Mont Blanc

8,8 kilometer: Mount Everest

11 kilometer: Mariane Trog

Mensen kunnen zelf ook aardbevingen veroorzaken. In

de provincie Groningen boren ze in de aardkorst naar gas.

Dit zorgt regelmatig voor kleine aardschokken.

In Nederland kun je soms lichte aardschokken voelen.

In 1992 was er een echte aardbeving bij Roermond met een kracht van 5,8 op de schaal van Richter. Er was toen flinke schade aan gebouwen.

Als je ooit een flinke aardbeving meemaakt, ga dan

in een huis onder een deurpost staan. Blijf uit de buurt van ramen. Ben je buiten, ga dan liggen op een open plek. Ga niet naast een gebouw of boom staan!

AArde in stukkenHet aardoppervlak bestaat uit grote aardplaten. Deze platen bewegen heel langzaam. Naar elkaar toe, van elkaar af en langs elkaar heen. Op de randen van deze platen komen daardoor veel aardbevingen voor. Waar twee aardplaten naar elkaar toe bewegen, ontstaan bergen. Zo kan de zeebodem van miljoenen jaren geleden boven op een bergtop belanden.

250 miljoen jaar geleden was al het land op aarde één grote brok. Door de bewegende aardplaten werd het land uit elkaar getrokken. Zo ontstonden heel langzaam de werelddelen die we nu hebben.

2 3

thema 6.3 • les 2De aarde beeft

OpbOuw van de aardeDe aarde bestaat uit drie lagen. Van binnen naar buiten: de aardkern, de aardmantel en de aardkorst. De aardmantel bestaat uit gesmolten steen: magma. Op sommige plaatsen komt dit magma uit de aardkorst. Zo ontstaan vulkanen. Vulkanen kunnen heel rustig uitbarsten of met veel geweld. De lava, stenen en as die eruit komen zijn gevaarlijk voor mensen. Toch wonen mensen graag bij vulkanen: de grond is heel vruchtbaar.

Een vulkaanuitbarsting zul je in Nederland niet meemaken. Toch gebeurt het wel redelijk dicht bij huis. In Italië en IJsland bijvoorbeeld. En ook al zijn vulkanen best eng, ze zijn ook razend interessant!

Vulkanen zijn eigenlijk openingen in de aarde waardoor gassen, aswolken en gesmolten steen naar buiten komen. Je vindt ze veel op de randen van aardplaten. Vaak is een vulkaan een berg. Dat komt omdat de lava die uit de vulkaan is gespuugd weer hard is geworden en zo laagje voor laagje een berg vormt.

Heftig vuurwerkEr zijn verschillende soorten vulkanen. Een stratovulkaan is hoog en heeft een steile helling. Bij een uitbarsting zijn er veel ontploffingen. De lava die uit een stratovulkaan stroomt, komt meestal niet zo ver. Dat gebeurt wel bij een

schildvulkaan. Die is veel lager dan een stratovulkaan en heeft een vlakke helling. De lava stroomt honderden meters ver. Een uitbarsting van een schildvulkaan is veel minder heftig.

Slapende vulkaanDe meeste vulkanen barsten gelukkig niet zo vaak uit. Soms zijn ze jarenlang, of wel eeuwenlang stil. Als ze in de ons bekende geschiedenis wel eens zijn uitgebarsten, noem je een vulkaan die niet actief is een slapende vulkaan. Als hij al die tijd niet is uitgebarsten, noem je hem uitgeblust. Actieve vulkanen roken en rommelen. Ze spuwen aswolken in de lucht of barsten met veel geraas uit.

verraSSingS-aanvalDe Vesuvius bij de stad Napels in Italië heeft gezorgd voor de beroemdste vulkaanuitbarsting aller tijden. Het gebeurde in 79 na Christus. Ineens begon de berg te beven. De stratovulkaan barstte uit en de steden Pompei en Herculaneum werden bedekt door een metersdikke laag as. In de achttiende eeuw werd Pompei opgegraven. Aan de resten van de stad en haar inwoners kun je goed zien hoe de mensen werden verrast door de uitbarsting. De Vesuvius is 1281 meter hoog en is voor het laatst in 1944 uitgebarsten.

Ontploffende

bergen

meer over vulkanen• Bij een flinke

vulkaanuitbarsting kan de lava wel vijftien kilometer de lucht in worden geschoten.

• Een lavastroom gaat met een snelheid van veertig tot vijftig kilometer per uur. Zo hard als een brommer!

• Magma bestaat uit vloeibare stenen. Als magma boven de grond komt, noemen we het lava.

• Lava is tussen de 600 en 1.200 graden!

• De meeste vulkanen liggen diep in zee. Ze zijn meestal plat en breed.

• Van de ruim 15.000 vulkanen op de wereld zijn er zestien heel gevaarlijk.

• Eén van de actiefste vulkanen is de Merapi in Indonesië. Hij barst elke twee tot drie jaar uit en heeft elke tien tot vijftien jaar een grote uitbarsting.

Strato-vulkaan

Schild-vulkaan

6 7

thema 6.3 • les 3Dreigende vulkanen

OpbOuw van de aardeDe aarde bestaat uit drie lagen. Van binnen naar buiten: de aardkern, de aardmantel en de aardkorst. De aardmantel bestaat uit gesmolten steen: magma. Op sommige plaatsen komt dit magma uit de aardkorst. Zo ontstaan vulkanen. Vulkanen kunnen heel rustig uitbarsten of met veel geweld. De lava, stenen en as die eruit komen zijn gevaarlijk voor mensen. Toch wonen mensen graag bij vulkanen: de grond is heel vruchtbaar.

Een vulkaanuitbarsting zul je in Nederland niet meemaken. Toch gebeurt het wel redelijk dicht bij huis. In Italië en IJsland bijvoorbeeld. En ook al zijn vulkanen best eng, ze zijn ook razend interessant!

Vulkanen zijn eigenlijk openingen in de aarde waardoor gassen, aswolken en gesmolten steen naar buiten komen. Je vindt ze veel op de randen van aardplaten. Vaak is een vulkaan een berg. Dat komt omdat de lava die uit de vulkaan is gespuugd weer hard is geworden en zo laagje voor laagje een berg vormt.

Heftig vuurwerkEr zijn verschillende soorten vulkanen. Een stratovulkaan is hoog en heeft een steile helling. Bij een uitbarsting zijn er veel ontploffingen. De lava die uit een stratovulkaan stroomt, komt meestal niet zo ver. Dat gebeurt wel bij een

schildvulkaan. Die is veel lager dan een stratovulkaan en heeft een vlakke helling. De lava stroomt honderden meters ver. Een uitbarsting van een schildvulkaan is veel minder heftig.

Slapende vulkaanDe meeste vulkanen barsten gelukkig niet zo vaak uit. Soms zijn ze jarenlang, of wel eeuwenlang stil. Als ze in de ons bekende geschiedenis wel eens zijn uitgebarsten, noem je een vulkaan die niet actief is een slapende vulkaan. Als hij al die tijd niet is uitgebarsten, noem je hem uitgeblust. Actieve vulkanen roken en rommelen. Ze spuwen aswolken in de lucht of barsten met veel geraas uit.

verraSSingS-aanvalDe Vesuvius bij de stad Napels in Italië heeft gezorgd voor de beroemdste vulkaanuitbarsting aller tijden. Het gebeurde in 79 na Christus. Ineens begon de berg te beven. De stratovulkaan barstte uit en de steden Pompei en Herculaneum werden bedekt door een metersdikke laag as. In de achttiende eeuw werd Pompei opgegraven. Aan de resten van de stad en haar inwoners kun je goed zien hoe de mensen werden verrast door de uitbarsting. De Vesuvius is 1281 meter hoog en is voor het laatst in 1944 uitgebarsten.

Ontploffende

bergen

meer over vulkanen• Bij een flinke

vulkaanuitbarsting kan de lava wel vijftien kilometer de lucht in worden geschoten.

• Een lavastroom gaat met een snelheid van veertig tot vijftig kilometer per uur. Zo hard als een brommer!

• Magma bestaat uit vloeibare stenen. Als magma boven de grond komt, noemen we het lava.

• Lava is tussen de 600 en 1.200 graden!

• De meeste vulkanen liggen diep in zee. Ze zijn meestal plat en breed.

• Van de ruim 15.000 vulkanen op de wereld zijn er zestien heel gevaarlijk.

• Eén van de actiefste vulkanen is de Merapi in Indonesië. Hij barst elke twee tot drie jaar uit en heeft elke tien tot vijftien jaar een grote uitbarsting.

Strato-vulkaan

Schild-vulkaan

6 7

thema 6.3 • les 3Dreigende vulkanen

Aan de grote krater van de Vesuvius kun je goed zien met hoeveel kracht de vulkaan uit kan barsten. In 1631 was er een uitbarsting die bijna net zo heftig was als in 79 toen Pompei werd verwoest. Ook in 1794, 1826, 1872, 1906, 1926 en 1929 waren er vulkaanuitbarstingen van

de Vesuvius, maar met minder slachtoffers. De laatste was in 1944. Bij die uitbarsting ontsnapte de lava niet aan de bovenkant, maar aan de zijkant. Er ontstond een gat in de zijwand van de berg. Daar stortte daarna de bovenkant weer op. Wat een ongelooflijk geweld!

De kracht van de natuur

8 9

thema 6.3 • les 3Dreigende vulkanen

Aan de grote krater van de Vesuvius kun je goed zien met hoeveel kracht de vulkaan uit kan barsten. In 1631 was er een uitbarsting die bijna net zo heftig was als in 79 toen Pompei werd verwoest. Ook in 1794, 1826, 1872, 1906, 1926 en 1929 waren er vulkaanuitbarstingen van

de Vesuvius, maar met minder slachtoffers. De laatste was in 1944. Bij die uitbarsting ontsnapte de lava niet aan de bovenkant, maar aan de zijkant. Er ontstond een gat in de zijwand van de berg. Daar stortte daarna de bovenkant weer op. Wat een ongelooflijk geweld!

De kracht van de natuur

8 9

thema 6.3 • les 3Dreigende vulkanen