Branden als beheermaatregel

Waarom eigenlijk?

Samenvatting van kennis over bodem, vegetatie en fauna

Joost Vogels

Roland Bobbink

Overwegingen beheerders

Wel Branden• Heide: beter dan maaien• Terugdringen vergrassing• Verjonging van heide• Sturen van begrazing• Tbv diversiteit van

maatregelen• Positieve effecten op fauna• Positieve effecten op flora

Niet branden• Niet effectief tegen

vermesting• Werkt vergrassing in de hand• Kan uit de hand lopen• Vrees voor “behulpzame

burgers”• Negatieve effecten op fauna• Negatieve effecten op flora

OBN Pre-advies Branden

• Abiotiek

• Vegetatie

• Fauna

• Beheerders ervaringen

Tijdschalen

• Verschillende tijdschalen zijn van belang– Condities voorafgaand aan branden– Condities tijdens branden– Korte termijn effecten– Lange termijn effecten

Voorafgaand aan brandenBodem Vegetatiesamenstelling en structuur Beheer-

geschiedenis

Vochtgehalte bodem en strooisel

hellingshoek

windsnelheid

Temperatuur brand

Duur van de brand Headfire of backfire

Intensiteit van de brand

verbranden van humus/veen

Deel vegetatie dat verbrandt

Vochtgehalte vegetatie

weerscondities

Mogelijkheden voor sturing:

Temperatuur brand

Duur van de brand

Intensiteit van de brand

Hoe stuur je brand-intensiteit?

• Bovengronds: vegetatie moet droog zijn– Controleer dit; niet droog niet branden.– Branden in winter na droge periode van minimaal 1

week

• Effect op bodem: afhankelijk van brandintensiteit• Duur temperatuur intensiteit

• Keuze uit backfire of headfire• Backfire: tegen de wind in branden• Headfire: met de wind mee branden

Headfire: met de wind mee

Wind

Vuurfront

Intensiteit

Backfire: tegen de wind in

Wind

Vuurfront

Intensiteit

Ongecontroleerde zomerbrand

Headfire of Backfire?

• Keuze voor headfire of backfire is afhankelijk van het gestelde beheersdoel

• Enkel verjonging vegetatie: headfire

• Deels meebranden strooisel, maximalisatie N-verliezen: backfire

Bodemchemie:

• Kennis beperkt zich hoofdzakelijk tot Droge heide

• Bodemchemie:– Gecontroleerde winterbrand verwijdert 100-

170 kg N/ha in droge heide– Depositie kationen: tijdelijke verhoging pH

• Vegetatie– C/N ratio in Calluna na branden lager– C/N ratio in grassen soms hoger, soms lager

Jaarlijkse atmosferische input Rook en Gas

N Ca Mg

Asdepositie

Bij depositie van 20 kg N/ha/jaar: brandcyclus van 5 jaar nodig!

Uitspoeling

N Ca Mg

N Ca Mg

Ca, Mg concentratie tijdelijk hoger

Bodemcondities:

Vegetatie-regeneratie

• Snelheid regeneratie afhankelijk van traits:– Generatief vs vegetatief– Langlevende zaadbank vs dispersie van zaad

• Heideregeneratie:– Jonger dan 15 jaar: vegetatief; Ouder: vanuit zaad

• Andere soorten:– Vegetatief: Dophei, Stekelbrem, Tormentil,

overblijvende grassen– Generatief: Jeneverbes, verscheidene eenjarige

kruiden; tijdelijke storingssoorten zoals Paardebloem, etc.

Directe mortaliteit

indirecte mortaliteit

Fauna-respons

Numerieke respons

Herkolonisatie

Directe mortaliteit

Hoog

Laag

• Laag mobiel stadium in vegetatie• Klimmende levenswijze in vegetatie• Bodemactieve levenswijze• Immobiel stadium in strooisel• Ei in strooisel• Immobiel in bodem• Ei in bodem• Vliegcapaciteit

Indirecte mortaliteit

Mobiliteit Orientatie Voedsel Temperatuur-voorkeur

Vocht-voorkeur

Activiteit

Laag Fytofiel Herbivoor Mesofiel Hygrofiel Dag

Detritivoor

Carnivoor

Hoog Geofiel Omnivoor Thermofiel Xerofiel Nacht

Hoog

Laag

Herkolonisatie

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Gebrand Controle

Vliegcapaciteit

Geen vliegcapaciteit

χ2-test obs: 208

exp: 154.62 p< 0.001

LoopkeversNa 1 jaar:

Significant hoger aandeel van soorten met goede dispersie capaciteit in gebrand vlak

Maar nog steeds grootste aandeel door lopende soorten

herkolonisatie vanuit naastgelegen bronpopulaties

Numerieke respons

• Bodem: temperatuur verhoogd; Ca en Mg hoger; lichte verhoging pH– Mineralisatiesnelheid hoger

• Vegetatieve regeneratie: Root/shoot ratio sterk verhoogd

• Nutrienten concentratie in shoot daarom hoger: “greenflush”

Numerieke respons van fauna

Numerieke respons: Loopkevers

Activiteit

0

100

200

300

400

500

600

branden enbegrazen 2

jaar

branden enbegrazen 5

jaar

plaggen enbegrazen 6

jaar

plaggen enbegrazen 9

jaar

plaggen 6jaar

plaggen 9jaar

Eurytoop

Moeras en oever

Ruderaal

Hellingbos en kalkgrasland

Open zandig

Stuifzand en akker

Heide

Veldkrekel

Veldkrekels

0

1

2

3

4

5

6

7

8

branden Plaggen Plaggen enbegrazen

Begrazingschapen

Geen beheer

ge

mid

de

ld a

an

tal i

nd

Numerieke respons

• Afbraakprocessen tijdelijk versneld• Voedingswaarde vegetatie tijdelijk hoger

Detritivoren nemen toe in dichtheden

Herbivoren nemen toe in dichtheden

Predatore en omnivore evertebraten nemen toe

Vogels fourageren intensiever op brandvlakken

Voorbeelden bekend voor Veldleeuwerik, Wulp, Tureluur, Watersnip, Kievit, Grauwe klauwier en Grutto

N-depositie

• Vergrassing na branden veel voorkomend probleem:– Grassen overleven ondergronds– Na 5 jaar is N-gehalte in bodem op oude niveau

• Na branden: zet begrazing in• Grazers prefereren brandvlakken voedingswaarde

vaak hoger• Graasdruk hoog; kiemingskansen doelsoorten hoger

• Zonder inzet van vervolg begrazing is de kans op (her)vergrassing in Nederland nog steeds zeer groot!

1 dag

2 weken

1 jaar

N-depositie

Samengevat

• Branden onder huidige omstandigheden nog niet geschikt als effectieve maatregel tegen vermesting

• Bij verder terugdringen N-depositie wordt dit wel geschikter; huidige situatie is al 30-40% gunstiger tov 1980

Samengevat

• Extensief kleinschalig branden lijkt vooralsnog een kansrijke maatregel, als onderdeel van een breed maatregelpakket

• Positieve effecten zijn onder meer een verhoging van dichtheid insecten en insecten-etende vogelsoorten

• Grassen kunnen domineren na branden; begrazing als vervolgmaatregel is noodzakelijk

Vragen?