november 2002 jaargang 13 nr. 69

Aankondiging van de bijeenkomst over MODE & trends in het Dutch Design Cent re in Utrecht op donderdag 21 november 2002 van 15 tot 19 uur

.. ontwerper Steven van V7 i et

Innovatie vraagt om een vooruitziende blik.

Welke veranderingen bereiken ons? Welke

zaken, die n,u al in de markt zichtbaar zijn,

hebben komst? Bij productvernieuwing is

het zaak hierin de goede keuzen te kunnen

maken. Vandaar dat we in deze wgenaamd

branchevreemde bijeenkomst gaan kijken

hoe productontwikkeling plaats vindt in

een andere sector: de modesector. Mode

was tot voor kort een fout woord in de

architectuur. Toch blijkt meer en meer

dat ook architectuur zeer aan mode

onderhevig is. In de modebranche is het

herkennen van trends en het snel

reageren met nieuwe ontwerpen zeer

belangrijk.

• Milou Ket, van Milou Ket styling &

design geeft aan hoe nieuwe trends

ook vertaald kunnen worden naar

voor diverse bedrijven en de

)()"w"t>rrr r. Haar prachtige jaarlijks

trend boeken worden

en dienen als uitgangspunt

productontwikkeling van inter-

nationale cliënten w.o. Volvo Cars,

Royal Scandinavia, Caulder Moore,

Erickson, Electtolux etc.

• Modeontwerpster Mattie Couperus gèeft vanuit haar modeatelier aan hoe

tot een nieuwe collectie komt en

,

1781).1790

.J

r 02

een kijkje in haar activiteiten. Haar atelier ontwerpt, maakt en verkoopt kleding voor de vrouw.

• Steven van Vliet is als modeontwerper bij een groothandel verantwoordelijk voor drie à vier collecties

nieuwe herenpakken per jaar. Een toedracht over de 'continue wisselwerking tussen de eigen nieuwe

ideeën en de markt die vraagt om accenten te verleggen. • Trespa International is een bedrijf dat, zoals

meer producenten in de bouw, haar producten pakket steeds meer aanpast op basis van trends en

nieuwe ontwikkelingen. Gerard Zweers & Aart Jan van der Meijden, van de afdeling marketing lichten

toe hoe dit bedrijf op basis van externe en interne signalen tot de nieuwste producten komt.

• De tegenlezing wordt gehouden door een industrieel ontwerper met grote affin iteit voor mode,

tevens penningmeester van Booosting: André Roelofien, directeur van Neonis Designers te Wormer.

PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A

15:00 Ontvangst bij Dutch Design Center te Utrecht

15:15 Inleiding door Hann Boo11lS11Ul, bestuurslid van Booosting

15:25 Milou Ket over internationale trendvertalingen

Modeontwerpster Mattie Couperus

,

II ' I

.I~ 15:45

16:05

16:25

16:45

Modeontwerper Steven van Vliet 1878·1883

17:30

17:50

18:00

'Trends & Trespa' door Gerard Zweers & Aart Jan van der Meijden. T respa International I

Pauze en daarna bezichtiging van de showroom van het DDC. Gelegenheid tot het bekijken' ;", U van de opgestelde modeontwerpen en nieuwe producten van T respa. . ~, ~ T~enl~ing door André Roelofsen, industrieel ontwerper /11);) DISCUSSIe j iÄG Borrel ~~

• ••••••• , ••• 0 n t wik k eli n 9 I e Ha die massa!

Doorbraken ontstaan door de kunst van het afwijkend denken. Het kunnen ontsnappen aan het

zelfonrwikkelde keurslijf. De bouw zit vol met tradities, axioma's, dogma's, kortom keurslijven, die

ons massaal en hardnekkig op het verkeerde been zetten. In de bouw tellen we namelijk op. We vinden

wat uit en voegen het toe aan het bestaande. Het heroverwegen van bouwprincipes is zelden aan de

orde. De noodzaak van massa is een elementaire discussie. Massa moet, omdat zo van nature een

klimaatregeling wordt bereikt. Kunnen we een dergelijk statement nog wel staande houden?

Niemand kan meer om de Dubo noodzaak heen. Veel massa betekent dat veel grondstoffen aan

de aarde worden onttrekken, over grote afstanden naar de bouwplaats worden versleept, keurig op

elkaar gestapeld op 'n steeds zwaardere funderingen. Naast Dubo is er Arbo. Veel tillen kan rug­

klachten veroorzaken; zware bouwcomponenten zijn uit den boze. We moeten ook steeds sneller en

efficiënter bouwen. Veel materiaal en massa betekent veel kraanbewegingen, trager monteren, etc.

Efficiënter bouwen betekent ook dat we steeds slimmer met leidingen om willen springen. Nu vinden

we het nog gewoon om in de net gestapelde bouwmassa te gaan hakken, breken en frezen.

Massa leidt in het algemeen ook tot volumineus bouwen, tot lompe constructies. Als we niet willen

frezen, plaatsen we de leidingen er voor of eronder, dekken dit af met een omkasting of plafond.

Gevolg: nog meer ruimte kwijt.

Realiseren wij ons overigens nog wel dat de klant geen massa maar ruimte koopt. Techneuten

praten over de materie, gebruikers en architecten over de open ruimte tussen de omhullende materie.

In een doorsnee gebouw is het netto volume slechts 75-80% van de bruto kubieke meters. De klant

koopt dus ruimte waarvan 20-25% bouwconstructie is. Dat moet slimmer en slanker kunnen.

Gebouwen zijn star en gebruikers veranderlijk. Dat conflicteert. Er zijn weinig gebouwen waar niet

binnen tien jaar het bouwgilde opnieuw moet opdraven om het te slopen. Daarna begint dan Weer

het stapelen, frezen en smeren. Renoveren noemt men dat. Na enkele decennia is er helemaal niets

meer van te bakken en mag het hele gebouw tot korrels worden gemalen.

Al met al pleit dit alles voor lichter bouwen. Maar hoe zit het met de nadelen? Massieve gebouwen

blijven langer koel bij stijgende buitentemperaturen, maar ook langer warm als het buiten is afgekoeld.

Licht bouwen, zonder verdere maatregelen, leidt tot onhoudbare situaties, maar met bijvoorbeeld

buitenzonwering en nachtventilatie is een zeer acceptabel resultaat mogelijk. In ons nieuwe

millennium komt bovendien bouwdeelactivering snel op gang. Via in bouwdelen (vloeren, wanden)

. geïntegreerde slangen wordt de warmte naar de aardbodem getransporteerd, waar het medium wordt

gekoeld en weer opnieuw naar binnen wordt gevoerd om warmte op te halen. Dat is bovendien veel

aangenamer en gezonder dan het koelen met airco. In de winter zorgt het systeem, voorzien van een

warmtepomp, voor goedkope en duurzame verwarming. De gebruikte massa heet 'aarde' en is traploos

aan of uit te zetten. Een ander tégenargument is de geluidsisolatie. Goede geluidsisolatie wordt

geassocieerd met zwaar. Massa is echter slechts een van de instrumenten. Lichter en dubbelschalig

bouwen is een andere goede benadering. In de skeletbouw en bij metalstud-binnenwanden is allang

aangetoond, dat je met rwee gipsplaten en een tussenstijl (liefst een onderbroken tussenstijl en

eventueel een minerale wolvulling) geweldige resultaten kunt bereiken. Denk er maar eens over na.

Jos Lichtenberg, directeur A+ I Voorzitter Booosting

_:J.""~iiin._L-___ n_i--,e--,u_w,--s,----_-----,

IFD-congres 2002 gaat de diepte in

Op donderdag 12 december 2002 vindt in het World Trade Center in Rotterdam, voor de derde

maal het IFD-bouwen congres plaats. Ook dit jaar zal tijdens het congres bekend worden gemaakt

welke plannen die voor het programma IFD-bouwen zijn ingediend, de IFD-demonstratiestatus 2002

verwerven. U kunt tijdens het congres het een en ander over de nieuwe demonstratieprojecten te weten

komen, maar het congres van 2002 biedt nadrukkelijk meer. De SEV wil vooral een stuk

verdieping bieden op IFD-gebied. Het programma loopt nu drie jaar en van de eerste twee lichtingen

voorbeeldprojecten is ondertussen een aanzienlijk aantal opgeleverd. Wat zijn we nu wijzer geworden

~ .. van deze projecten? Waar lopen de projecten in de praktijk tegenaan? En welke

processen liepen anders dan van te voren gedacht, en waarom? Onder leiding van

dagvoorzitter Ham de Jonge (algemeen directeur van de Brink Groep en hoogleraar

Bouwmanagement en vastgoedbeheer aan de faculteit Bouwkunde/TU Delft) en

ingeleid door een tweetal bijzondere sprekers kunt u in het middagprogramma in een

aantal parallelsessies op bovenstaande vragen ingaan met collega's uit uw branche.

? info

SEV

Ham Vos ! aanmelden

Rostra Congrescommunicatie

I www.rostra.nl

INDUSTRIEEL FLEXIBEL EN DEMONTABEL BOUWEN

T 010-2825099

BEDRIJF

ADRES

POSTCODE WOONPLAATS

TELEFOON

[ ' HAIL

o komt op donderdag 21 november naar de 'Mode & trends' bijeenkomst te Utrecht van 15.00 tot 19.00 uur met personen. (zie pag. 01-02)

o komt op woensdag 18 december naar de Skatebowl in Eindhoven van 15.00 tot 19.00 uur met personen. AVA (zie pag. 04-05)

o ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.

AVA staat voor ALLEEN VOOR MNGESLOTENEN

L

• . ... ••• .~! .... ., ••

Booosting Postbus 2600 AN

596 Delft

.J

• ,~ Aankondiging van het bezoek aan de MU Skatebowl op woensdag ~ 18 december 2002 in Eindhoven van 15 tot 19 uur

De MU (skate)bowl~ een uni eke hQuten

L.

Met de opening van het Area51 Skatepark, op 20 juli jl., i s de MU Bowl

4:

fee ste l ijk en i n het bi j z i jn van 1500 bezoeker s én met veel aandacht van alle landelijke dag- en vakbladen, ingewijd.

Skaters willen hout en ingewikkelde oppervlakken. 'Het heeft dus zin dat het krom is, form follows

function' aldus Marc Maurer van Maurer United Architects (MUA). Een jong architectenbureau dat

jongerencultuur op respectvolle wijze een plaats in de bouw wil geven. Marc en Nicole Maurer ontwikkelen een gebouw zodanig dat cultuur in het ontwerp geïmplementeerd kan worden.

Cultuurauthentiek bouwen noemen ze dat.

Een bowl, ook wel pool genoemd, geeft een unieke skatebeleving. Anders dan in een straatparcours

kunnen in een bowl de verschillende krachtswerkingen optimaal benut worden. Skateboarders

prefereren hout als skateoppervlak. Het ontwerp voor de MU Bowl, Europaas grootste skatepool,

kwam alweer een hele tijd geleden tot stand gedurende een negen weken tellende workshop aan de

TU Eindhoven en stond onder leicling van architect Marc Maurer. De twintig - deels skateboardende

- studenten ontwikkelden het ontwerp op basis van gebruikerseisen en constructieve berekeningen.

De benodigde 'skateabiliry' werd gewaarborgd door de invloed van gastdocenten uit de

skateboardwereld, zoals Jocko Weyland (USA) en Marcus Kamps (D). Het ontwerp werd door de

studenten tot op het detail uitgewerkt, onder andere in de vorm van een maquette op schaal 1: 1 O. Vervolgens werd er een jaar lang vergaderd tussen de partijen MU, Defensie, Gemeente en

Universiteit, alvorens de locatie, budgetten en andere aspecten vast stonden en men tot realisatie kon

overgaan. Het uiteindelijke ontwerp werd onder bouwbegeleiding van Maurer United Architects

(MUA) door Bouwbedrijf Bulsink en skatepoolbouwer Marcus Kamps uitgevoerd.

De in hout uitgevoerde draagconstructie van het ontwerp dicteerde uiterst secuur maatwerk. De bouw

van een bowl als deze, met vele dubbel gekromde vlakken in hout, is ver van alledaags. Gedurende

de uitvoering ontstonden er dan ook vaak onverwachte problemen, die uiteindelijk allemaal

opgelost werden. Omdat de constructie aan de onderkant van het bouwwerk in het zicht diende te

blijven, moest er zeer nauwkeurig en netjes gebouwd worden. Alle onderdelen zijn apart uitgetekend

en in de fabriek op maat gemaakt. Op de bouwplaats werden de onderdelen exact geassembleerd,

hetgeen hoge eisen stelde aan de logistiek. De beplating is vervaardigd van drie lagen plaatmateriaal,

,

.J

r

L

twee lagen vuren hout en een laag berkenhout.

Theoretisch zijn houten platen maar in een richting

tegelijk te buigen. In de praktijk werd dit weerlegd.

Met veel maat- en paswerk werden de dubbel

gekromde oppervlakten gerealiseerd. De oriëntatie

van de beplating is bepaald op basis van de

skaterichting. Er werd rekening mee gehouden dat

de naden voor het gebruik (het skateboarden) in de

juiste richtingen kwamen te liggen.

Het gerealiseerde object staat in een oude vliegtuig­

hangar in Eindhoven. Er staan geen kolommen of

wanden in de ruimte en hierdoor komt de bowl

optimaal tot zijn recht. Buiten het object ervaart men

de bowl geheel anders dan erin of erop. Het is niet

alleen de mooiste skatevoorziening van Europa, het

is tevens een architectonische installatie. Voor de

officiële opening werd de bowl door zeer ervaren

skateboarders getest en goedgekeurd. 7t's a pieee of art!; vertelde ons een speciaal uit New York over­

gevlogen prof skater.

Over de totstandkoming kunt u alles horen en zien

op 18 december a.s. Inschrijven via de antwoord­

kaart of mail naar booosting@ooo.nl.

Uiteraard heeft u de mogelijkheid om zelf te skaten

en de bowl en overige banen uit te proberen. Het

bestuur van Booosting deelt u echter nadrukkelijk

mee dat skaten geheel op eigen risico is.

Zie ook: maurenmited.com & ssee.com

PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A

15:00 Ontvangst in Eindhoven, locatie nog nader te bepalen 15:15 Ton van GooI, directeur galerie MU over zijn initiatief 15:45 Jouke Post, hoogleraar Bouwtechnologie TU Eindhoven over de ontwikkeling 16:15 Marc Maurer, MUA over het onderzoek en het ontwerp 16:45 Discussie 17:00 Naar de bowl toe 17:30 (Demonstratie) Skaten 18:00 Borrel 19:00 Eind

Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via de antwoordkaart.

,

.J

•

L.

Verslag van het bezoek aan de nieuwe faculteit Bouwkunde van de TU Eindhoven op 12 maart 2002

Groene kolos voor 'De vrouw van de schoenmaker loopt barrevoets' wil het spreek­

woord weliswaar, maar het had iets gênants: een Bouwkunde­

faculteit zonder eigen gebouw. De schande is eindelijk uitgewist.

De faculteit Bouwkunde van de TU in Eindhoven heeft in de

zomervakantie Vertigo betrokken; het eigen faculteits-gebouw. Het

woord 'eigen' slaat ook op de architect, Eert Dirrix, die na een

meervoudige opdracht werd geselecteerd voor deze prestigieuze en

complexe opgave. Hij werd zelf eens opgeleid aan diezelfde TUle en was er tot voor kort hoogleraar architectuur.

Atrium Geheel in lijn met het actuele thema herbestemming, werd er niet

nieuw gebouwd maar werd een bestaand gebouw op de campus

ingrijpend gefacelift. In het overkoepelende masterplan was het

voormalige onderkomen van de faculteit Scheikunde aan

Bouwkunde toegewezen. Dirrix heeft het bestaande laboratorium­

gebouw eerst tot op het betonnen skelet gestript en vervolgens herschapen tot een statige en kalme

no-nonsense kolos. De bestaande hoofdmaten van de betonconstructie dicteerden de te varen koers.

Een gtondvlak van 30 bij 40 meter is bijvoorbeeld verre van ideaal als het gaat om daglichrroetreding.

Om kantoorruimtes niet alleen tot de gevelzone te beperken, was de introductie van een atrium

eigenlijk opgelegd pandoer. Aan de noordgevel is daarvoor over de bovenste vijf verdiepingen een gat

uit de vloer gezaagd waarlangs het grootste gedeelte van de stafruimtes is gesitueerd. Om de verloren

vierkante meters te compenseren, heeft Dirrix handig gebruik gemaakt van de overmaatse

verdiepingshoogte (5.40 m) door tussenverdiepingen aan te brengen.

Frisgroen Een klein half jaar voor de ingebruikname van het faculteitsgebouw was Booosting er al te gast voor

een kritische voorbeschouwing. Voorafgaand aan de rondleiding, werd achtereenvolgens het archi­

tectonisch ontwerp toegelicht door Bert Dirrix en het bouwfysisch concept door Martijn Vercammen

van Adviesbureau Peutz. De architect onderstreepte nog eens zijn voornaamste uitgangspunt om een

glazen bouwvolume neer te zetten. Dit staat haaks op de aanbevelingen van de bouwfysisch adviseur

die een 70% 'dichte' gevel bepleit. De uitwerking resulteerde in de combinatie van stroken normaal

glas met grote vlakken gezeefdrukt glas. Deze in frisgroen geprinte panelen zijn inmiddels het

handelsmerk van Verrigo. Het verticale strepenpatroon heeft van dichtbij nog het meest van een

bamboebos, maar blijkt vanuit de verte een geabstraheerde foto van een steigerconstructie te zijn. De

zeefdruk bestaat uit ingebrand gepigmenteerd glas emaille dat, en dat is opmerkelijk, aan de buiten-

07

,

T

.J

... Jouke Post ... Bert Dirrix ... Martijn Vercammen ... Wim Zeiler ... Herman Rikhof

L

zijde is aangebracht. Dirrix wilde deze pertinent niet aan de spouwzijde, omdat het effect dan als gevolg

van reflecties verloren zou gaan. Hoewel de benodigde vervaardigingstechnieken voor de glaspanelen

ook in Nederland voorhanden zijn, werd de voordeligste fabrikant in Zaragoza gevonden.

Bouwfysica

Vercarnmen had zo mogelijk nog meer uit te leggen. Het bleek geen sinecure om alle eisen

bouwf)rsisch helder te vertalen. Negen verschillende klimaatzones, een atrium, de mix van kleine

werkcellen en grote ateliers en de overweldigende hoeveelheid glas in de gevel, vergden het uiterste

van de adviseur. Het gevolg is een hybride gebouwbeheer~systeem waar zo'n beetje alles in zit.

Studenten hebben voortaan alles binnen handbereik; een stukje rweede-huidfaçade, bedrukte

glaspanelen, reflecterend screendoek, beweegbare rolluiken achter de gevel, koelplafonds en een

ventilatiemengsysteeem met wervel roosters.

Wim Zeiler, hoogleraar installatietechniek aan diezelfde TUle was niet onder de indruk. Hij had in

zijn tegenlezing met een venijnig rood pennetje een spoor van kritiek en scepsis in het bouwf)rsisch

adviesrapport achter gelaten. Ofhij, of toch het adviesbureau, gelijk krijgt zal de praktijk uit moeten

wijzen. De eerste hete zomerdagen heeft Vertigo in ieder geval glansrijk doorstaan.

Letterbak

Het faculreitsgebouw kent wel wat ongemakkelijke kantjes, maar dat kenmerkt een tweedehandsje.

Er zitten vele experimentele facetten aan Vertigo, maar zo hoort het ook in een huis dat ontwerpen,

bouwen en studeren verenigd. Vooralsnog krijgt Vertigo het voordeel van de twijfel. Na de

gewenningsperiode zal ook blijken of het gebouw een cultuurverschuiving bij de gebruikers heeft

teweeggebracht. Ontstaan er andere werksituaties t.g.v. de rigide scheiding tussen studenten

(verdieping 2 tot 5) en docenten (6 tot 9)? Levert het werken in de immense letterbak langs het atrium

een voordelige of onplezierige vorm van sociale controle op?

En dan die naam; Vertigo. Natuurlijk zit er een woordspeling in die appelleert aan de overheersende

groene kleur (het Franse vert). In de motivatie achter de keuze wordt voorts gerefereerd aan de

'duizelingwekkende ruimtelijkheid' die het begrip zou impliceren. Het Engelse woordenboek is

aanzienlijk minder euforisch. Vertigo betekent zo veel als hoogtevrees (Hitchcock, 1958), een draaierig

gevoel in het hoofd, desoriëntatie, de angst om naar beneden te storten. Laten we het, met gevoel voor

symboliek en drama, houden op 'de aantrekkingskracht, uitgeoefend door een onbekende diepte'.

Maarten Willems , secretaris Booosting I docent TUle

Zie ook Detail in Architectuur, september 2002, pagina 18-22. .J

• Verslag van de bijeenkomst Vrije vormgeving in de architectuur, deel 2

en het bezoek aan Floriade 2002 op zaterdag 23 maart 2002

De totstandkoming van het Floriadepaviljoen

'Het Web van Noord Holland' samenwerken om te verbeteren

Met zekerheid had geen van de zeventig deelnemers spijt

dat zij op 23 maart jl. de vrije zaterdag opofferden om in

Hoofddorp te verzamelen voor een bijeenkomst over vrije

vormgeving. Aanleiding was het paviljoen 'Het Web van

Noord Holland' van Kas Oosterhuis, dat op de Floriade

2002 vorm kreeg en waarin bezoekers interactief de

zintuigen kunnen laten werken. De dag ging het over het

paviljoen en de torstandkoming ervan, met als insteek

'hoe samen-werken om te verbeteren'. We sloten af met

een preview, en werden eerst getrakteerd op een serie

inleidingen over vrije vormen en een 'tegensessie'.

Inmiddels is de Floriade overigens al weer gesloten.

Karel Vollers (TUD Blob architecture & technology) leidt ons langs verschillende aspecten van

onregelmatige vormen. Hij laat eigen werk zien en concentreert zich op de te leveren strijd rondom

het maken. De technologie ademt vaak toch nog veel ambacht in plaats van de verwachte 'high tech',

maar dat heeft ook te maken met het prototypische karakter van en kleine series bij de eerste projecten.

Een filmpje over het explosievormen heeft toch anderzijds weer een grensverleggend aureool. Karel

laat eigen werk zien, maar vestigt ook alvast de aandacht op het paviljoen, waarbij hij de vondst van

de kniklijn in de plaatvormige ribben prijst om structuur en beplating bijeen te brengen.

Jeroen Mensink OMDS architecten) nee~t ons vervolgens mee in de geschiedenis getiteld

'Een terugblik op complexe geometrische lichamen'. Zeg maar vanaf 1740 met Barokke

architectuur van Balthasar Neumann, via onder andere de Sagrada Familia van Gaudi (gestart

in 1883 en door hem aan gebouwd tot zijn dood

in 1936), het radicaal functionalisme dat tot

uiting komt in de aardappelplattegronden (kar­

toffelgrundisse) van Hugo Haering, en de kapel

van Ronchamp van Le Corbusier (1950/1955) .. naar het perspaviljoen van het cricket-stadion

Lord's Media Centre van Future Systems uit

1994, en het Guggenheimmuseum dat Frank O. Gehry in de periode 1991/97 maakte in Bilhao.

... Barokke ui

,-

'" Cl Cl

'" Q)

"0

'" '­o

;:;::

s::: Q) o

,

> '" 0. '­Q)

+-'

'" 3:

.J

r

Vl

:::l .<: '­QJ ...., Vl o o

L

Jeroen pleit - net als wij gelukkig - voor afschaf van het woord 'blob' en verkiest 'vrije vormen'. Dit

is een beter begrip omdat het de nadruk legt op de vrijheid die je als ontwerper kan creëren.

Kas Oosterhuis (ONL) sluit aan met het paviljoen (the making). Kas wil kunnen kneden, zelfs na het

tot stand komen. Nu ergert hij zich aan de gebrekkige engineeringsinzichten en -instrumenten die zijn

ruimteschepen frustreren. Te zwaar betekent immers te duur. De dimensionering zou in feite het

kneden permanent moeten kunnen volgen, zod~t je het gebouw maar een keer hoeft te maken. Daarbij

streeft hij naar opzichzelfstaande objecten en dus niet naar bijvoorbeeld een ding op poten. Huid en

constructie in één. Dan wordt het ook opeens haalbaar. Het zour-zoetwaterpaviljoen op Neeltje Jans

is destijds drie keer gemaakt en hij hoopte dat het inmiddels wat directer zou kunnen. Alles werd echter

veel te zwaar en naar zijn overtuiging ligt dit aan de rekentechniek en niet aan de werkelijk optredende

krachten. Het pakket Diana rekent het gebouw uit als een abstractie die kennelijk niet de

werkelijkheid weerspiegelt. Het stoort hem, maar tegelijk toont hij zich toch ook wel weer tevreden

met het eindresultaat. Enthousiast is hij over de door Corus gesponsorde beplating, Hylite. Dat is een

composiet van dubbele aluminium plaat met een dunne polipropyleen kern, waardoor een sterk en

veerkrachtig resultaat (je kunt er geen blijvende deuk in schoppen) wordt bereikt.

Jan Westra leidt tot slot vakkundig de 'tegensessie' , waarin de bouwer, de constructeur zich naar Kas

Oosterhuis mogen verdedigen. Bouwer Henk Meijers en Kas blijken het wel eens te zijn. Waar Kas met een schaalmodel zijn gelijk probeerde aan te tonen, heeft Henk dat op schaal 1: 1 gedaan: 'Ik heb

de structuur opgebouwd op poten en heb vervolgens voorzichtig de poten weggehaald'.

Dirk Jan Kilian die destijds voor adviseur D3BN werkzaam

was, verdedigt zich met verve en overtuiging: 'De constructeur

neemt de verantwoording voor veiligheid en moet zich met

berekeningen bij Bouw- en woningtoezicht van de gemeente

verantwoorden. Het experiment met de poten is niet

overtuigend, omdat op dat moment niet de maximaal

optredende belasting aanwezig was. Een ander punt is dat je

een aanname moet doen ten aanzien van de knopen. Deze

bestaan min of meer uit semi scharnieren, omdat er in verband met toleranties van de te koppelen

onderdelen speling op de bourverbindingen zit. Misschien zijn we daar te pessimistisch geweest'.

Mick Eekhoutwordt ook nog uit de tent gelokt. Octatube maakte een offerte die te hoog uitviel, omdat

Octatube meer aanbood dan was gevraagd. Mick verdedigt zich: 'Ik heb ook een eigen

verantwoordelijkheid. Ik vind niet dat ik een 'niet waterdicht' gebouw kan aanbieden. Octatube wordt.

er immers ook mee geassocieerd'. Het is altijd moeilijk om aan een goede discussie een eind te breien,

maar we doen het toch en nemen een preview op de Floriade om ons kritisch oog te laten verwennen

en een link te maken tussen theorie en praktijk. En daar is ze dan. Het ruimteschip, te zwaar om op

te stijgen; de doorkijkblouse, te zwaar om aan te doen, maar prachtig! Een uitnodiging voor een nieuw

project en deel drie van 'Vrije vormgeving in de architectuur', maar dan wel op basis van een nog beter

collaborative proces en minder afstand tussen ontwerper en constructeur. Tot de volgende keer!

Jos Lichtenberg, directeur A+ I Voorzitter Booosting

Zie ook pagina 14.

,

.J

•

L

Activiteiten dinsdag 29 oktober 'IFD en Commercie' in Bergschenhoek

donderdag 21 november 'Mode & trends' in Utrecht (zie pagina 01-02)

woensdag 18 december Skatebowl in Eindhoven (A VA) (zie pagina 05-06)

donderdag 9 januari 2003 Nieuwjaarsborrel Going Culinair (A VA) (zie nieuwsbrief nr. 70)

organisatie door Materia en Joep Habets

(A VA) staat voor Alleen Voor Aangeslotenen

,

•••••••••••• _it.l.l.~i'ill._ doe l ste ll i ng I •••••••••••••

b t · Op 31 augustus 1988 is Booosting opgericht vanuit een o 0 0 sin 9 gecombineerd initiatief van industrie, industrieel onrwerpers en architecten. Booosting heeft zich als doel gesteld het proces van

vernieuwing en verbetering in de bouw wezenlijk te versnellen; daarvoor wil zij ideeën en projecten op het gebied van Onderzoek, Ontwerp en Ontwikkeling initiëren en faciliteren. Door haar structuur en de stimulerende en activerende initiatieven die zij ontplooit heeft Booosting een unieke positie binnen de bouw verworven. Aangeslotenen wordt de gelegenheid geboden om hun eigen bouwwereld te vergroten door ervaringen te delen, ideeën op te doen en banden aan te gaan met aanpalende disciplines. • •••••••••••••••••

Delftechpark 22 Postbus 596 2600 AN Delft

telefoon 0152629033 telefax 0152629034 E-mail

homepage www.booosting.nl

Contactpersoon: Joumda Steenhouwer

bereikbaar ma en di van 9.00 tot 17.00 uur en op wo van 9.00 tot 13.00 uur

Redactie: Joumda Steenhouwer

Vormgeving: Patricia Brouwer Design

Druk: Drukkerij Hans T ruijen

Met dank aan: Wim Berkers, Leo van Dorp, Mandy Hunter, David Keuning,

Marc Maurer, José Osorio Lobato, Hans Vos

Voorzitter

Vice Voorzitter

Secretaris

Penningmeester

Lid

Lid Lid

Jos Lichtenberg

Els Zijlstra

Maarten Willems

André Roelofien

Eduard Böhtlingk

Harm Boomsma

NicoNoort

11

A+

Materia

TU Eindhoven

Neonis Designers

Böhtlingk architectenbureau

Boomsma Innovations

Corus Colors

.J

• IJ , Nieuwe participanten

Beamix Nederland BV

11 • BEAMIX

Hastelweg 161 5652 CJ Eind hoven T 040 2597808 F 040 2597803 E wim.berkers@beami x.nl

www.beamix.nl

contactpersoon : Wim Berkers manager Strategy and Bu sinessdevelopment

B eamix is een jonge, snelgroeiende producent en leverancier van droge

mortels en mortelsystemen actief in de Benelux. Naast standaardp­

roducten leveren wij ook maatoplossingen of halffabrikaten. H et

productengamma bestaat ui t allerlei soorten en typen beton- en

betonrenovatiemortels, metsel- en voegmorteIs, metsellijmen, tegel­

morteIs en -lijmen, stukadoorsmortels en (giet)vloermortels. De

giervloermortels worden geleverd onder de meiknaam O ptifloor.

Samen met afnemers en verwerkers wordt continue gezocht naar

verbeteringen en innovaties. Innovaties zijn niet alleen gericht op het

verbeteren of vernieuwen van de mortels zelf, maar ook op het leveren

van de daarvoor benodigde voorraad- , aanmaak-, transport- en

verwerkingssystemen op de bouwplaats. De verdere omwikkeling van

bouwtechnieken en -processen is voor ons een belangrijke drijfveer en

wij verwachten dit samen met de Booostingieden sneller te kunnen realiseren.

'I I : • .

A + Bur~au voor Bouwproduktontwikk~ling

ABT Advitsbur~au voor Bouwtechn"k Aldus bouwinnovati~ BDA GroqJ Boomsma Innovations Gmmit Raadgevmd Ingmi~nbur~au D3BNCI dgmr raadg~máe ingmi~n ing. Kar~1 H. D~kker dimmb/esgraaf Façade Consulting 6-Engi~ering G~Ni~ Consult m Partners KLttlitz Adviezm Uylandi Consultancy Matnia RGD, Dir~cm Ontwnp 6- T~chn"k Schoondn-b~~k 6-Partners Advies H. de Wit Consultancy Ingm~nbur~au Zon~~/d ,',. :. : .. Beamix Bik Bouwprodukten BRS Stati/werkm Bruynuel Keuk~ m Kasten BSN CVX Ka/kzandstem Corus Colon Hoefoage/s mfanssm - W'9'ers Hoesch Bouwsystemm Nederland Hokc Laagspanning Holonite

Lmco Zonwering Limburg Kozijnm Limburgia D~rm Li~light MBI De M~~w Oinchot Octatube Spac~ Structures Optijloor Osko","a Plastica Plaat Polyblock Polynorm Bruynuel Poly Products RCSystem Reyno/ds Architectuunystemm Rockwool SAB-Profiel Saint-Gobain Glass SBM Nederland Slavmburgs' Bouwb~drijvm Somfy Nederland Trespa International Ub6ink N~derland Unicom Nederland VEBO Beton 6- Staal Wagmbouw Accommodaties Wm~1 Ytong Nederland ZNS Van Dam G~eltechn"k Zoontj~ Beton .

: .

Böhtlingk architectenbureau BuUhont Architecten m Stedenbouwers CEPEZED COURAGE EGM Architecten HomanlOsorio Lobato Architecten Hubert-fan Heuka Architecten fMDS MUA, Maum- United Architects RPHS architecten S~/der Vola Perit Architecten fan Timmen Tuns + Honting Architecten V~rg Hoogeiu/ijk Architecten Van Waes, Buro voor Architektuur XX architecten m bouwmanagemmt Atelier znnstra, van der Pol

t • 0';'.

Koning IndustriaJ Design NetJnis Inti. Design 6-Corporate Graphics Robin Hood ProtJukties TNO Industrie WeODesi ;" I"'

Acties, vereniging van woningcorporaties Bouwm met Staal CmtrumHout I I •

Hogeschool Brabant Saxion Hogeschool Enschede TU Delft, vakgroqJ Bouwtechnologi~ TU Delft, FaiUltiit Lucht- m ruimtevaarttec~k

L Hunter Doug/as

Archip~1 Ontwerpers Architectenbureau Boesten-van Vliet Ha Architecten Consort Arconiko Architecten

TU Eindhovm, faculteit Bouwkunde .J

•

L

mOOOi mijns inziens

Mooi?

Of lelijk? De woorden vergeet ik liever. Het gaat eerder om wat ik zie, wat mijn zintuigen prikkelt

en inspireert, wat mij roert, in een zekere manier en op een bepaalde plek. Iets dat op een moment

perfectie benadert. Het is heel ruim en ik kan het ook niet helemaal aangeven. Het is subjectief en

als het over architectuur gaat moet je je verder kunnen uitdrukken dan alleen met dooddoeners van

mooi oflelijk.

Insell H ombroich, in de buurt van Düsseldorf, is een voorbeeld van zo'n geval. Een museum dat i;

mogelijk gemaakt door een mecenas. De gebouwen, paviljoens in een landschap, zijn ontworpen door

een beeldhouwer, Erwin Heerich. Gebouwen en landschap zijn één. H et zijn monolieten. De

openingen lijken ingelegd of uit de wanden gesneden. Scherp gecontourd, sober gedetailleerd, maar

o zo nauwkeurig. Quasi brutalistisch. Baksteen van buiten, stucwerk van binnen. Zink, staal en hout,

alleen maar materiaal, structuur en textuur. Geen toevoegingen, geen kleur, geen accenten.

Betreedbare monolitische sculpturen, scherp en zuiver. Er zijn in totaal elf verschillende paviljoens en

ze zijn allen volledig in hun omgeving ingebed. Een bezoek meer dan waard. '

José Osorio Lobato, architect I Homan Lobato architecten Den Haag

Op woensdagochtend is Jolanda Steenhouwer te vinden op T/F 010 413 5087.

E-mail ensitezijnongewijzigd:booosring@ooo.nlenbooosting.nl.

,

.J

.M.i·Wiia. _ ____ n_i_e_u_w_s __ ---.

'Web van Noord-Holland' van Hy11te s@n~w1chpl@@t

De Floriade 2002, de populaire bloemen­

tentoonstelling van Nederland, beschikte dit

jaar over een bijzondere attractie: het tencoon­

stellingspaviljoen van de provincie N oord­

Holland. Dit paviljoen - in de volksmond al 'het

W eb van Noord-Holland' genoemd - is bedekt

met H ylire, een uitersr lichre sandwichplaar van

aluminium en propyleen.

Her onrwerp van Kas Oosterhuis doer denken aan een driedimensionaal landschap en heeft een grond­

vorm met rwaalf vlakken. De buitenhuid besraat uit 360 driehoekige Hylite-elementen, waarvan de

vorm en het fabricageproces met behulp van computerprogramma's zijn onrwikkeld. De elementen

zijn met behulp van een waterstraalprocédé gesneden, ter plaatse gemonteerd en in vorm gebracht.

Deze driedimensionale vormgeving met behulp van H ylite-elementen opent geheel nieuwe

mogelijkheden voor creatieve uitingen. Nog uitdagender vormen kunnen worden gerealiseerd door

? info

Co rus, afdeling Markering & Sales

Johan ter Maat

T 025 1 499697

F 0251471051

E johan.ter-maar@corusgroup.com

I www.hylite.biz

gebruik te maken van de scharnierfunctie van

Hylite. Door aan weerszijden het aluminium

oppervlak te verwijderen door middel van frezen

of slijpen komt de polymeerkern vrij en kan het

paneel worden gevouwen als een scharnier.

Na 80.000 klapbewegingen is het nog in

perfecre staat (RWTÜV getest onder wisselende

temperaturen). De duurzaamheid is dus bij­

zonder groot.

H er H ylire-mareriaal, mer zijn bijzondere

eigenschappen, heeft reeds diverse onrwerpers

geïnspireerd en daagr u ook uir de kunsr van her

Origami ofrewel papiervouwen, eens op dir

mareriaal roe re passen.

h y/ite the lightweight sandwich sheet

Zie ook pagina 09-10.

•

L

_~J.""Wiiil'_L-___ n_i....:e....:u....:w......::.s ___ -,

Salaris Eclips Pierre Chareau deed het op grote schaal het eerst in Maison de Verre

in Parijs: glazen bouwstenen in een skelet van staal. Nog omvangrijker

dan in de Franse hoofdstad is die combinatie toegepast in een kantoor­

gebouw in Amsterdam van architect Eric Priester. Niet alleen de gevels,

maar ook de dragende kolommen zijn opgebouwd uit glazen

bouwstenen en stalen strips, die beide een constructieve bijdrage

leveren. Het gedrag van de kolom werd met proeven onderzocht. Het

resulteerde in een nominatie voor de Staalprijs 2002.

Eenéntwintig ronde stalen kolommen dragen de drie verdiepingen van

het kantoorgebouw Solaris Eclips bij station Sloterdijk in Amsterdam.

Ze hebben een doorsnede van 1.20 m en bestaan uit 16 verticale stalen

strippen van slechts 10x60 mm en een invulling van heldere glas­

stenen. Architect Eric Priester zocht met Ingenieursbureau Zonneveld

naar een manier om een zo transparant mogelijk gebouw te maken.

Niet alleen de gevels, maar ook de kolommen moesten bijdragen aan

dit uitgangspunt.

De maximale rekenbelasting per kolom bedraagt 3000 kN. De

belasting wordt opgenomen door de samenwerking van het staal met

de glazen bouwstenen. Het staal neemt de volledige drukkracht op en

de glasstenen steunen de stalen strippen tegen uitknikken. Omdat glas en staal verschillende

uitzettingscoëfficiënten hebben, zijn de stalen strippen voorzien van glijfolie. De gebruikte holle

glasstenen zijn standaard leverbaar. Ze zijn van helder glas, hebben een afmeting van 190x190xlOO

mm en een glasdikte van minimaal IS mm per zijde. De steen bestaat uit twee delen die na verhitting

tot één geheel versmelten, waarbij de ruimte in het midden vacuüm trekt. De stalen frames van de

kolommen werden in de fabriek geproduceerd. Op het werk werden de glazen bouwstenen pas

ingemetseld, om het risico van breuk tijdens het transport te vermijden.

Proefopstell ing

Voordat de glazen kolommen in productie gingen, is eerst uitgebreid onderzoek gedaan naar het

gedrag van de kolom. Hiervoor is in de fabriek een proefopstelling gemaakt. Daarbij werd de kolom

door middel van een vijzel op spanning gebracht. Tijdens de

proefbelasting is continu de elastische verkorting van de kolom

gemeten. Uiteindelijk is de kolom belast tot 3400kN, wat overeen­

kwam met de vloeispanning van de stalen strippen in de voegen. De

glasstenen konden de drukspanning, ontstaan door knikkracht van de

stalen strippen, ruimschoots opnemen en de verticale vervorming van

het staal geschiedde zonder verhindering door de glasstenen. De kolom

gedroeg zich tijdens de proef zoals verwacht.

15

,

.J

r Op de kolommen rusten geprefabriceerde

betonnen balken, waartussen voorgespannen

kanaal platen de eerste verdiepingsvloer vormen.

Bovenop de betonnen balken werd de gehele

stalen draagstructuur geplaatst, waarbij de stalen

kolommen twee verdiepingen hoog zijn, om

minimale verbindingen te creëren en de bouw­

snelheid te verhogen. D e gevel van de kantoor­

verdièpingen is opgebouwd uit stalen kolommen

van 70x140 mm met geprefabriceerde glassteen­

panelen. D eze panelen, opgebouwd uit gelaste

stalen strippen met hoeklijnen, zijn vanuit de

fabriek van de staalleverancier overgebracht naar

de naastgelegen bouwsteenleverancier. Die legde

de stalen frames in een mal, waar de glasstenen

ingebracht werden. In de voegen bevindt zich de

wapening. D e glaspanelen ter plaatse van borst­

wering en bovenlicht werden pas tijdens de

afbouw aangebracht. De gehele staalconstructie

heeft een in kleur afgewerkt brandwerend

coating-systeem, waardoor het gebouw zijn

transparantie kon behouden.

Zontoetreding

Het realiseren van een volledig transparante

gevel vereist veel innovatief vermogen van de

bouwf}rsisch adviseur, in dit geval Van Zanten

Raadgevende Ingenieurs. De eigenschappen van

de gevel zijn daarbij bepalend geweest voor de

uitwerking van de klimaatinstallaties. Voor glas­

stenen is bij een loodrechte inval de zontoe­

tredingsfactor 0,6. In de praktijk valt het

zonlicht echter onder een hoek binnen. De

voegen tussen de glasstenen beperken de zon­

toetreding nog meer, waardoor de factor 0,4 à

0,5 wordt. Ter plaatse van de raamstrook bedraagt die waarde bij het toepassen van zonwerende

beglazing 0,3. De toetreding van het daglicht is optimaal, waardoor minder ki.ll1stlicht kan worden

toegepast. D e gebruiker, AtosEuronext, zal ter voorkoming van spiegeling in monitoren, verblinding

ten gevolge van zonlicht en aantasting van de privacy door de doorzichtige borstweringen extra

lichtwering monteren.

David Keuning, hoofdredacteur DIA

? info

Zie ook Detail en Architectuur, oktober 2002. ing. Leo van Dorp

L ______ ~----__ --________ __ Ingenieursbureau Zonneveld, Rotterdam

T 010-452 8888