4 Wonen met de natuur nr. 40 - 2006

Organische architectuur ontstond rond 1900.Een van de uitgangspunten is dat de functiede vorm bepaalt. Rudolf Steiner was een vande grondleggers ervan en het is ook bij het ontwerpenvan een Steinerschool in Lier dat Jep Bogemans, samenmet Marc Schepens, de organische architectuur voorde eerste keer toepaste. Volgens Jep Bogemans draagtorganische architectuur het leven in zich. Het sociale

Organische architectuur,een manier van gezond wonenVroeger ontwierp Jep Bogemans klassieke gebouwen voor de gezondheidszorg.Deze gebouwen waren echter niet altijd gezond. Door de organische architectuur leerde hij gezond bouwen kennen.

Q Kris Van Rossem

VAN SOCIALE WONINGEN TOT BEDRIJFSGEBOUW

Jep Bogemans ontwierp deze bio-ecologische sociale woningen te Wilrijk. Foto VIBE

en de geestelijke dimensie staan voorop. Een gebouwstaat steeds in relatie met de bewoners en met de om-geving. Tenslotte neem je een stuk van de aarde in omeen gebouw op te zetten en in de plaats daarvan moetje kwaliteit leveren, zegt Jep Bogemans. Gezonde ma-terialen spelen daarin een belangrijke rol. Organischearchitectuur biedt enorm veel vrijheid, je bent niet af-hankelijk van de rechte hoek. Het afwijken van de

nr. 40 - 2006 Wonen met de natuur 5

DUURZAAM GEBOUWD

dag is er al wel meer aandacht voor duurzaam bou-wen. Jep Bogemans hoopt dat er binnenkort meer aan-dacht zal zijn voor bio-ecologisch bouwen en ten slot-te voor organische architectuur, wat hij als ideaal be-schouwt.

WeledaGeert Groessens van Weleda legt uit dat de oprich-

ters van Weleda in Belgi zich eerst in het buitenlandgingen bijscholen in de antroposofische geneeskunde.Deze geneeswijze, die Rudolf Steiner en Ita Wegmanverder hebben uitgewerkt, bekijkt alles vanuit een glo-bale visie op mens en natuur. De keuze voor een orga-nisch en bio-ecologisch bedrijfsgebouw lag dan ook

Bij het ontwerp van het bedrijfsgebouw van Weledalag de nadruk op het zichtbaar maken waar de antroposofische geneeskunde voor staat. Dit uit zichin de organische vormgeving met soepele lijnen.Foto Weleda

rechte hoeken maakt het bouwproces niet altijd een-voudiger of goedkoper, maar het is wel boeiender. Hetstelt uitdagingen die een creatieve oplossing vereisen.Het proces met de bouwheer is heel belangrijk. Om debouwheer meer bij het ontwerp te betrekken, werktJep Bogemans vaak met klei- of plasticinemodellen. Dekinderen zorgen er vaak voor dat de ouders dichter bijhet bouwproject staan. Ieder gebouw heeft een spiritu-eel aspect, kwaliteiten waartoe de mens zich vanuitzijn ziel aangesproken voelt. De aantrekkingskrachtwordt mede bepaald door kleur en vorm, en is speci-fiek voor ieder mens.

Jep Bogemans is ook actief in de sociale woning-bouw. Het sociale aspect trekt hem hier sterk in aan.Sociaal zwakke groepen kunnen zo niet enkel goed-koop huren of kopen, maar ook goedkoop wonen.Door het plaatsen van extra isolatie, het gebruik vanzonnepanelen voor het opwarmen van water en het ge-bruik van regenwater dalen de kosten voor de bewo-ners. Zij stellen dit sterk op prijs. Voor de sociale huis-vestingsmaatschappij is dit allemaal goed zolang hetontwerp binnen het vooropgestelde budget gereali-seerd kan worden. Jep Bogemans bespaart dus op an-dere zaken bijvoorbeeld door voor een soberdere bin-neninrichting te kiezen. De sociale huisvestingsmaat-schappij voorziet trouwens een budget voor regenwa-teropvang en zonnepanelen, toch zijn er architectendie dit niet voorzien. Helaas is er geen extra budgetvoorzien voor betere isolatie.

GedragDe ventilatie in sociale woningbouw is verplicht,

maar warmteterugwinning niet, hoewel dat systeemtechnisch volledig op punt staat. Bewonersgedragspeelt een grote rol bij de rendabiliteit van zulke maat-regelen; sommige bewoners kleven nog steeds de ven-tilatieroosters dicht. Ook bij het reinigen van de regen-waterfilters zie je grote verschillen tussen de verschil-lende bewoners. Een probleem bij sociale woning-bouw is dat het aanstellen van een aannemer via eenopenbare aanbesteding gebeurt. Jep Bogemans schrijftdus materialen voor waar de aannemers niet altijd be-kend mee zijn. Het vraagt soms wat overtuigingskrachtom ervoor te zorgen dat ze toch de voorgeschrevenbio-ecologische materialen gebruiken. Hij begrijpt nietwaarom sommige aannemers zoals schilders lieverwerken met producten die schadelijk zijn voor huneigen gezondheid. Als ontwerper heb je weinig in-vloed op de uitvoering. Je kan enkel maar aanbieden.Zeker bij zelfbouwers laat de uitvoering vaak te wen-sen over. Zo gebeurt het zelfs dat ze vergeten isolatieaan te brengen hoewel die op het plan natuurlijk welvoorzien was. Ook in de sociale woningbouw vind jevaak slechte uitvoeringen. Veel aannemers zijn nogniet vertrouwd met de principes van luchtdicht isole-ren. Sociale huisvestingsmaatschappijen hanteren ech-ter maar n doorslaggevend criterium bij het aanstel-len van de aannemer, namelijk de prijs. Vandaag de

Bij sociale woningbouw speelt bewonersgedrag een grote rol bij de rendabiliteit van bepaalde maatregelen; sommige bewoners kleven nog steedsde ventilatieroosters dicht. Foto VIBE

6 Wonen met de natuur nr. 40 - 2006

DUURZAAM GEBOUWD

voor de hand. Zo kwamen ze acht jaar geleden bij JepBogemans terecht voor het ontwerp van hun bedrijfs-gebouw. Bij het ontwerp lag de nadruk op het zicht-baar maken waar de antroposofische geneeskundevoor staat. Dit uit zich in de organische vormgevingmet soepele lijnen omdat de mens nu eenmaal niet uitkubussen is opgebouwd. Maar ook in de keuze van dematerialen merk je de antroposofische achtergrond.De koperen dakbedekking bijvoorbeeld is helemaalniet ecologisch, maar koper is wel een van de metalendie het genezingsproces op gang brengen. Jep Boge-mans zou nu niet meer voor koper kiezen, hoewel heteen vrije vormgeving toelaat. In nieuwere ontwerpengebruikt hij o.a. EPDM rubberfolie, al dan niet in com-binatie met groendaken. Deze oplossing is minder mi-lieubelastend en laat een even vrije vormgeving toe. Dekeuze voor larikshout weerspiegelt weer het genees-kundige aspect. Hars van de lariks werkt genezend bijinfecties van de luchtwegen. De muren in het hele ge-bouw kregen een kleurtje, omdat kleuren ook in de ge-neeskunde een belangrijke rol spelen. Zelfs water datgebruikt wordt in homeopathische geneesmiddelenkreeg een plaats in de hal van het gebouw in de vormvan een klein vijvertje.

Kantoor en laboHet oorspronkelijke gebouw bood plaats aan zes

medewerkers, die allen in dezelfde ruimte zaten. Hetpersoneelsbestand van Weleda is ondertussen gegroeidtot 15 medewerkers. Het gebouw moest uitgebreidworden. De uitbreiding waarvan je op p. 7 een techni-sche fiche terugvindt, is rationeler dan het eerste ge-bouw en wel volledig uit bio-ecologische materialenopgebouwd. Het nieuwe management had minder tijdvoor deze uitbreiding en alles moest dan ook snel enefficint verlopen. Een bedrijfsgebouw moet aan ande-re eisen voldoen, bijvoorbeeld wat betreft brandweer-stand. Daarom bestaan de muren uit klassiek metsel-werk en een spouw. Binnen in het gebouw werd veelaandacht besteed aan het gebruik van gezonde materi-alen zoals gipsvezelplaten en natuurverven.

De mensen die in het gebouw werken, vinden heteen aangename werkomgeving. Het voelt als een thuiswanneer je er lange tijd werkt. Dat is een gevoel dat jein een ander kantoorgebouw niet zo snel zal krijgen.Ook de bezoekers die in het gebouw binnenkomen,spreken van een verademing. Dit psychologische effectwas van meet af aan belangrijk. Het labo heeft geen kli-nisch karakter; het is een mensvriendelijke omgevingdie toch heel hyginisch is. Soms zijn de vereisten vaneen bedrijfsgebouw met een labo perfect combineer-baar met natuurlijke materialen. Zo moet vloerbekle-ding heel goed reinigbaar zijn, wat met linoleum per-fect kan. Andere plannen zijn dan weer niet verenig-baar met de eisen van een labo. Zo wilde Weleda wateruit een eigen bron gebruiken. De kwaliteit van ditbronwater viel tegen en uiteindelijk gebruiken ze nuleidingwater.

In de inkomhal verwelkomt dit schilderij van Erik Raude bezoekers van Weleda. De witte menselijke figuurin het midden staat symbool voor gezondheid. Op die menselijke gezondheid werken twee krachtenin. Langs rechts in het groen geschilderd zie je deaartsengel Rafal, de opbouwende en genezendekracht. Langs links benvloedt de aartsengel Michaelde mens met verhelderende inzichten. Wanneer deze twee krachten in evenwicht zijn, heb je eengoede gezondheid, volgens de antroposofischegeneeskunde. Foto VIBE

De bezoekers die dit bedrijfsgebouw van Weleda binnenkomen, spreken van een verademing. Foto VIBE

DUURZAAM GEBOUWD

ALGEMENE GEGEVENSArchitect: Atelier voor organische & ecologische architectuur, Jep BogemansRenovatie: 2005/2006Bereikbaarheid met openbaarvervoer: bushalte vlakbijOrintatie: bureaus aan de oostkant

MATERIALENBuitenwanden: strengperssteen,spouw, rotswol, isolerende snelbouwBinnenmuren: gipsvezelplatenMuurafwerking: metselwerk,natuurgipspleister en natuurverfRamen: aluminiumVloer: linoleum en ceramiekDak: onbehandeld oregonhout,dakplaat: formaldehydearmeOSB, papiervlokkenisolatie, damprem, dakfolie: epdm

ENERGIEHoofdverwarming: aardgas,hoog rendement CVIsolatiepeil: K 35Beglazing: 1,1 W/m2KElektriciteit: verlichting metspaarlampen en volspectrum-lampenVentilatie: natuurlijke ventilatiemet zelfregelende roosters

DIKTE MATERIAALDAK 18-23 cm papiervlokkenMUUR 14 cm isolerende snelbouwsteen

10 cm rotswolVLOER 35 cm kleikorrels

TECHNISCHE FICHE

DIKTES ISOLATIE

DAKOPBOUW:EPDMOSB-plaatHouten balken (23/8) Papiervlokkenisolatie 23 cmDampremGipsvezelplaat

Dakrand aluminium

Isolerende snelbouwbaksteen 14 cmSpouw 13 cm / Rotswolisolatie 10 cm

Strengperssteen 9 cm

Rotswolisolatie muurvoetisolerend metselwerk

VLOEROPBOUW:Chape 7 cmBetonplaat 15 cmPE-folieKleikorrels 35 cm

Houten beplankingBevestigingslatten, verticaal

Isolerende, waterafstotende, winddichte houtvezelplaat 20 mmKepers, rotswolisolatie 75 mm