Mag  een  pensioenuitvoerder  te  veel  betaald  pensioen  terugvorderen?  

 

Essay  SPO  Leergang  Collectieve  Pensioenen  

Datum:       13  januari  2015  

Aantal  woorden:     1699  

   Maaike  de  Boer-­‐Spoelstra      

SPO  essayprijs  

 

Mag  een  pensioenuitvoerder  te  veel  betaald  pensioen  terugvorderen?    Pensioenuitvoerders1  verstrekken,  door  fouten  in  de  administratie,  soms  onjuiste  UPO’s  en  keren  soms  onjuiste  uitkeringen  uit.  Na  het  ontdekken  van  een  fout  zal  de  pensioenuitvoerder  de  fout  willen  herstellen  en  het  te  veel  betaalde  pensioen  terugvorderen.  Deelnemers2  willen  hun  (hogere)  uitkering  behouden  en  geen  geld  terugbetalen.  De  pensioenuitvoerders  beroepen  zich  op  het  pensioenreglement  en  de  deelnemer  beroept  zich  op  gerechtvaardigd  vertrouwen.  Mijn  ervaring  is  dat  sommige  deelnemers  de  klachten-­‐  en  bezwarenprocedures  doorlopen  of  zelfs  naar  de  rechter  stappen  en  dat  anderen  de  wijziging  stilzwijgend  accepteren.  Ik  vind  het  tijd  voor  een  richtlijn  die  bepaalt  hoe  pensioenuitvoerders  moeten  omgaan  met  het  herstellen  van  fouten.      Pensioenadministraties  zijn  niet  foutloos  Pensioenadministraties  bevatten  fouten.  Uit  een  onderzoek  door  de  Autoriteit  Financiële  Markten  (AFM)  blijkt  dat  bij  29%  van  de  onderzochte  Uniforme  Pensioen  Overzichten  (UPO’s)  sprake  was  van  cijfermatige  onjuistheden3.  De  AFM  constateerde  bij  het  onderzoek  dat  de  complexiteit  van  regelingen  onjuistheden  in  de  hand  werkt.  De  foutenkans  neemt  hierdoor  toe.  Ook  uit  het  Quinto-­‐P  onderzoek4  van  De  Nederlandsche  Bank  (DNB)  bleek  dat  geadministreerde  pensioenaanspraken  niet  altijd  overeenstemmen  met  de  herrekende  aanspraken  op  basis  van  de  bronadministratie.        Overigens  wordt  het  grootste  gedeelte  van  de  pensioenen  wel  goed  geadministreerd  en  sommige  van  de  geconstateerde  afwijkingen  zijn  klein.  Slechts  een  klein  gedeelte  van  de  overzichten  en  uitkeringen  is  onjuist  met  grotere  afwijkingen.  Het  effect  voor  de  betrokkenen  is  echter  wel  groot.    Ik  denk  dat  veel  mensen  die  in  de  pensioenadministratie  werken  het  beeld  herkennen  dat  er  fouten  gemaakt  worden.  De  toezichthouders  zien  dit  nu  ook.  Het  constateren  hiervan  is  stap  één.  Maar  hoe  ga  je  om  met  het  herstellen  van  fouten.  Kan  een  pensioenuitvoerder  onbeperkt  gemaakte  fouten  herstellen?  Omdat  de  deelnemer  mogelijk  ‘had  kunnen  weten’  dat  zijn  pensioen  verkeerd  is  toegekend?  Ik  ben  van  mening  dat  dit  niet  volledig  op  het  bordje  van  de  deelnemer  kan  worden  neergelegd.  Hieronder  zal  ik  dit  verder  beargumenteren.      Verhouding  tussen  de  deelnemer  en  de  pensioenuitvoerder  Eerst  zal  ik  ingaan  op  de  verantwoordelijkheden  tussen  de  werkgever,  de  werknemer  en  de  pensioenuitvoerder.  Hierbij  is  de  zogenaamde  pensioendriehoek  van  belang.  De  werkgever  en  de  werknemer  sluiten  een  pensioenovereenkomst  af.  De  werkgever  brengt  de  pensioenovereenkomst  op  basis  van  een  uitvoeringsovereenkomst  onder  bij  een  pensioenuitvoerder.  De  rechten  en  plichten  tussen  de  werknemer  en  de  pensioenuitvoerder  staan  beschreven  in  het  pensioenreglement.  De  pensioenuitvoerder  is  op  basis  van  de  uitvoeringsovereenkomst  verantwoordelijk  voor  de  uitvoering  van  het  pensioenreglement  conform  de  pensioenovereenkomst.5      Het  pensioenreglement  is  dus  bepalend  voor  de  aanspraak  die  de  deelnemer  jegens  de  pensioenuitvoerder  heeft.  Deze  basisafspraken  kunnen  formeel  niet  wijzigen  door  foutief  gecommuniceerde  of  toegekende  pensioenaanspraken.  Hierdoor  moet  de  pensioenuitvoerder  de  correcte  pensioenaanspraken  toekennen.  De  pensioenuitvoerder  kan  gemaakte  fouten  herstellen  door  zich  te  beroepen  op  het  pensioenreglement.          

   Maaike  de  Boer-­‐Spoelstra      

SPO  essayprijs  

 

Het  herstellen  van  onjuiste  pensioeninformatie  of  onjuist  toegekende  pensioenaanspraken  kan  zeer  nadelig  zijn  voor  een  deelnemer.  Uiteraard  niet  bij  positieve  aanpassingen,  maar  wel  bij  verlaging  van  de  aanspraken.  Een  deelnemer  kan  een  hogere  pensioenuitkering  verwachten  en  hier  zijn  financiële  planning  op  baseren.  Daarnaast  moet  de  deelnemer  te  veel  ontvangen  pensioen  terugbetalen  aan  de  pensioenuitvoerder.  Een  deelnemer  kan  zich  beroepen  op  gerechtvaardigd  vertrouwen,  op  grond  van  artikel  3:35  BW.  Gerechtvaardigd  vertrouwen  houdt  in  dat  de  deelnemer  gezien  alle  omstandigheden  niet  kon  weten  dat  zijn  pensioen  fout  was.  Hier  ga  ik  onderstaand  verder  op  in.        Wanneer  is  er  sprake  van  gerechtvaardigd  vertrouwen?  Artikel  3:35  BW  omschrijft  wanneer  er  sprake  is  van  gerechtvaardigd  vertrouwen.  Het  gaat  hier  om  een  objectief  gerechtvaardigd  te  achten  vertrouwen  (wat  mocht  of  moest  de  deelnemer  denken,  alle  omstandigheden  in  aanmerking  genomen).  De  Ombudsman  Pensioenen  geeft  aan  dat  in  zijn  algemeenheid  niet  te  zeggen  is  wanneer  er  gesproken  mag  worden  van  opgewekt  gerechtvaardigd  vertrouwen.6      Of  er  sprake  is  van  gerechtvaardigd  vertrouwen  is  afhankelijk  van  de  omstandigheden.  Dit  is  dus  nog  niet  eenduidig  vastgelegd,  maar  uit  jurisprudentie7  zijn  de  onderstaande  overwegingen  van  belang:      

-­‐ Deskundigheid  van  partijen;  -­‐ Automatische  of  specifiek  voor  de  deelnemer  opgestelde  informatie;  -­‐ Frequentie  van  het  verstrekken  van  de  onjuiste  informatie;  -­‐ Duur  totdat  de  verkeerde  informatie  wordt  gecorrigeerd;  -­‐ Is  er  een  onherroepelijke  financiële  verplichting  aangegaan  (ook  wel  nadeelvereiste)?  

 Er  is  geen  sprake  van  gerechtvaardigd  vertrouwen  als  een  leek  had  kunnen  begrijpen  dat  de  pensioenaanspraken  onjuist  zouden  zijn.  Of  als  op  basis  van  eerder  verstrekte  informatie  de  deelnemer  had  moeten  begrijpen  dat  de  later  gecommuniceerde  aanspraken  onjuist  waren.        Bovengenoemde  punten  komen  ook  overeen  met  de  conclusies  van  de  Ombudsman  Pensioenen  in  zijn  jaarverslag  2011-­‐2012.  Om  aan  te  geven  hoe  rechters  omgaan  met  beroep  op  gerechtvaardigd  vertrouwen  in  pensioenzaken,  geef  ik  hieronder  enkele  voorbeelden  van  uitspraken.      Jurisprudentie  Ik  heb  naast  onderstaande  drie  zaken  meer  uitspraken  geraadpleegd.  Hieruit  blijkt  dat  een  beroep  van  een  deelnemer  op  artikel  3:35  BW  alleen  slaagt  als  hij  ook  daadwerkelijk  kan  aantonen  dat  hij  een  onherroepelijke  financiële  verplichting  is  aangegaan.  Ik  bespreek  hierna  drie  zaken  die  ieder  een  ander  uitgangspunt  belichten.      Niet  terugvorderen,  wel  uitkering  verlagen:  Op  12  mei  2014  heeft  de  kantonrechter  te  Amsterdam  een  uitspraak  gedaan  waarbij  het  pensioenfonds  het  te  veel  betaalde  ouderdomspensioen  over  het  verleden  niet  mocht  terugvorderen,  maar  wel  de  toekomstige  uitkeringen  mocht  verlagen.8  De  kantonrechter  heeft  in  zijn  oordeel  meegenomen  dat  ouderdomspensioen  in  beginsel  is  bedoeld  om  te  voorzien  in  het  maandelijkse  levensonderhoud,  waardoor  iemand  –  net  als  bij  alimentatie  –  zijn  levensonderhoud  hierop  mag  afstemmen.      Dit  is,  zover  ik  kon  nagaan,  voor  het  eerst  dat  een  rechter  een  vergelijking  maakt  tussen  een  pensioenuitkering  en  een  alimentatie-­‐uitkering.  Ik  vind  dit  een  juist  besluit.  De  deelnemer  wordt  niet  opgezadeld  met  een  hoge  vordering  van  te  veel  ontvangen  pensioen.  Maar  ook  het  pensioenfonds  -­‐en  daarmee  ook  de  andere  deelnemers  van  het  fonds-­‐  hoeft  niet  oneindig  het  onjuiste  pensioen  uit  te  betalen.      

   Maaike  de  Boer-­‐Spoelstra      

SPO  essayprijs  

 

   

   Maaike  de  Boer-­‐Spoelstra      

SPO  essayprijs  

 

Geen  onomkeerbare  verplichtingen:  Het  Hof  van  Amsterdam  heeft  op  6  december  2011  in  hoger  beroep  het  vonnis  bekrachtigd  dat  een  pensioenfonds  een  uitkering  neerwaarts  mocht  bijstellen.9  De  deelnemer  kon  niet  aantonen  dat  aan  het  ‘nadeelsvereiste’10  zou  zijn  voldaan.  Indien  de  deelnemer  op  basis  van  de  foutief  verstrekte  gegevens  of  uitkering  onomkeerbare  financiële  verplichtingen  was  aangegaan  had  dit  anders  kunnen  zijn.      Als  er  al  (langere  tijd)  pensioen  is  uitbetaald  vind  ik  het  niet  terecht  dat  de  gevolgen  van  de  fout  volledig  bij  de  deelnemer  gelegd  worden.    Ondanks  dat  een  deelnemer  misschien  geen  grote  financiële  verplichting  is  aangegaan,  betekent  dit  niet  dat  de  deelnemer  zijn  uitgaven  niet  baseert  op  zijn  te  hoog  vastgestelde  pensioen.  Ik  vind  het  onterecht  dat  een  deelnemer  dan  ineens  geconfronteerd  wordt  met  zowel  een  daling  in  de  maandelijkse  inkomsten  als  een  openstaande  vordering.    Gerechtvaardigd  vertrouwen  niet  van  toepassing  op  verkeerde  UPO’s:  In  hoger  beroep  heeft  het  Hof  ’s  Hertogenbosch  bepaald  dat  bij  artikel  3:35  BW  er  gerechtvaardigd  vertrouwen  moet  zijn  op  een  rechtshandeling.11  De  omschreven  pensioenoverzichten  (UPO’s)  werden  niet  als  rechtshandeling  gekwalificeerd.  Daarnaast  is  in  het  besluit  de  pensioendriehoek  besproken  en  benadrukt  het  Hof  dat  het  pensioenreglement  bepalend  is  voor  de  pensioenaanspraken.      Voor  deelnemers  die  alleen  vóór  pensioeningang  verkeerde  pensioeninformatie  hebben  ontvangen  (en  dus  nog  niet  een  te  hoge  pensioenuitkering)  vind  ik  het  reëel  om  te  kijken  wanneer  zij  met  pensioen  gaan  en  of  zij  inderdaad  onomkeerbare  financiële  verplichtingen  zijn  aangegaan.  Als  dit  niet  zo  is  en  zij  niet  bijna  de  pensioenleeftijd  bereiken  is  het  naar  mijn  mening  terecht  om  volgens  het  reglement  het  (lagere)  pensioen  toe  te  kennen.  De  rechtspraak  hanteert  vaak  ook  deze  lijn.      Wie  is  er  de  dupe  van  onjuiste  pensioeninformatie  en/of  -­‐uitkeringen?  Kijkend  naar  mijn  eigen  ervaringen  in  de  pensioenbranche  en  de  aanwezige  jurisprudentie  moet  vaak  de  deelnemer  accepteren  dat  hij  het  pensioen  krijgt  waar  hij  reglementair  recht  op  heeft,  ondanks  hogere  gecommuniceerde  bedragen  en/of  hogere  uitkeringen.  Ik  vind  dit  niet  terecht.  Uit  onderzoek  blijkt  dat  ruim  6  op  de  10  werknemers  in  Nederland  volledig  pensioenonbewust  is!12  Dit  houdt  in  dat  zij  onvoldoende  op  de  hoogte  zijn  van  hun  te  verwachten  pensioeninkomen.  Ondanks  alle  inspanningen  wordt  het  UPO  slechts  door  circa  36%  grondig  gelezen.  Ook  blijft  het  UPO,  ondanks  de  meegezonden  toelichting,  voor  de  gemiddelde  deelnemer  vaak  een  zoekplaatje,  blijkt  uit  hetzelfde  onderzoek.    Ik  vind  dat  deelnemers  er  vanuit  mogen  gaan  dat  een  professionele  pensioenuitvoerder  een  partij  is  die  te  vertrouwen  is  en  als  zij  pensioenoverzichten  sturen,  dat  deze  zorgvuldig  en  foutloos  tot  stand  komen.  Ook  in  het  wetsvoorstel  Wet  pensioencommunicatie13  is  dit  een  uitgangspunt.  Hierin  wordt    voorgesteld  om  in  artikel  48  Pensioenwet  op  te  nemen  dat  de  informatie  die  de  pensioenuitvoerder  verstrekt  ‘correct’  is.      De  uitspraak  van  de  rechtbank  Amsterdam  van  mei  2014  is  naar  mijn  mening  een  mooie  middenweg  om  de  deelnemer  niet  met  een  schuld  op  te  zadelen,  maar  toch  ook  niet  eindeloos  een  reglementair  te  hoog  pensioen  uit  te  keren.      Daarnaast  vind  ik  het  niet  terecht  dat  minder  mondige  deelnemers  de  verlaging  van  hun  pensioen  en  een  mogelijke  vordering  veelal  accepteren  en  dat  meer  kundige  en  meer  assertieve  deelnemers  via  klachten-­‐  en  bezwaarprocedures,  de  Ombudsman  Pensioenen  en  de  rechtbank  soms  (gedeeltelijk)  worden  tegemoetgekomen.  Ik  weet  wel  dat  de  wereld  zo  werkt  maar  ik  ben  van  mening  dat  

   Maaike  de  Boer-­‐Spoelstra      

SPO  essayprijs  

 

pensioenuitvoerders  een  verantwoordelijkheid  hebben  naar  zowel  de  assertieve  als  de  introverte  deelnemers.      Tijd  voor  een  richtlijn  Ik  vind  het  tijd  voor  een  richtlijn  voor  pensioenuitvoerders  waarbij  op  eenzelfde  wijze  wordt  omgegaan  met  geconstateerde  fouten  bij  lopende  uitkeringen.  Hierbij  maakt  het  niet  uit  of  een  deelnemer  al  dan  niet  bezwaar  maakt  tegen  het  herstel  van  de  fout.    Zodra  een  pensioenuitvoerder  een  fout  constateert  in  een  lopende  uitkering,  past  deze  de  richtlijn  toe.      Invulling  van  de  richtlijn  is  mijns  inziens  een  taak  van  de  pensioenkoepels14  in  samenwerking  met  hun  leden.  De  jurisprudentie  over  herstel  van  gemaakte  fouten  kan  hierbij  handvatten  bieden.  Mochten  de  pensioenkoepels  hier  niet  zelf  uit  komen,  kan  de  toezichthouder  AFM  richtlijnen  hiervoor  opstellen.      Conclusie  Pensioenadministraties  zijn  niet  foutloos.  Hieruit  volgt  dat  er  dus  ook  onjuiste  pensioenaanspraken  gecommuniceerd  en  uitgekeerd  worden.  Deelnemers  zijn  vaak  niet  op  de  hoogte  van  deze  fouten.  Vanuit  de  rechtsverhouding  tussen  de  deelnemer  en  de  pensioenuitvoerder  zal  de  pensioenuitvoerder  het  reglementair  juiste  pensioen  willen  uitkeren.  Eventueel  te  veel  betaald  pensioen  wordt  dan  teruggevorderd.  Slechts  in  enkele  gevallen,  waarbij  de  deelnemer  onomkeerbare  financiële  schade  heeft  geleden,  kan  een  deelnemer  zich  beroepen  op  ‘gerechtvaardigd  vertrouwen’.  Veelal  zijn  dus  de  deelnemers  de  dupe  als  er  foutief  te  hoge  pensioenen  zijn  uitgekeerd.  Er  is  geen  algemene  richtlijn  hoe  om  te  gaan  met  het  corrigeren  van  te  veel  uitgekeerd  pensioen.  Naar  mijn  mening  is  het  hier  de  hoogste  tijd  voor!                                                                                                                                                  1  Onder  pensioenuitvoerders  worden  verstaan:  ondernemingspensioenfondsen,  bedrijfstakpensioenfondsen,  verzekeraars  en  premiepensioeninstellingen.  2  Waar  in  dit  essay  gesproken  wordt  over  deelnemers,  worden  ook  pensioengerechtigden  en  ex-­‐deelnemers  bedoeld.    3  www.afm.nl;  Rapport  Juistheid  UPO,  Onderzoek  naar  de  juistheid  van  de  informatieverstrekking  op  het  UPO  2008,  AFM,  oktober  2010.  4www.DNB.nl;  Pensioenadministraties  bij  pensioenfondsen  voor  verbetering  vatbaar,  nieuwsbericht  12  april  2012.  5  Pensioenwet,  artikelen  23,  32  en  35.  6www.ombudsmanpensioenen.nl;    Jaarverslag  Ombudsman  Pensioenen,  2011-­‐2012.  7  Jurisprudentie  m.b.t.  gerechtelijk  vertrouwen  is  gehaald  uit:    PJ  2011/2;  PJ  2011/18;  PJ  2011/130;  PJ  2012/18;  PJ  2012/145,  PJ  2014/127;  PJ2014/149  en  Kroniek  Pensioenrecht,  nr.  1,  2013.  8    PJ  2014/127.  9  PJ  2012/18.  10  Dit  houdt  in  dat  voor  rechtsverwerking  vereist  is  dat  met  het  handelen  nadeel  is  toegebracht.  11  PJ  2014/149.  

   Maaike  de  Boer-­‐Spoelstra      

SPO  essayprijs  

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           12  Uit  onderzoek  door  TNS  Nipo  (2012)  blijkt  dat  43%  van  de  ondervraagden  moeite  heeft  met  het  begrijpen  van  de  informatie  op  het  UPO.  13  www.rijksoverheid.nl;  Wetsvoorstel  Wet  pensioencommunicatie,  02-­‐09-­‐2014.  14  De  Pensioenfederatie  en  het  Verbond  van  Verzekeraars.