Bijlage I Beschouwing van de geraadpleegde bronnen ...

Deze CD-rom hoort bij:

Jaap Moes, Onder aristocraten. Over hegemonie, welstand en aanzien van adel, patriciaat en

andere notabelen in Nederland, 1848-1914 (Hilversum 2012)

ISBN 978-90-8704-295-0

Op deze CD-rom zijn de bijlagen te vinden waar in de noten van het boek naar wordt verwezen.

Alle persoonsnamen uit Bijlage I Beschouwing van de geraadpleegde bronnen, namenlijsten, tabellen en diagrammen op deze CD-rom zijn in het register van het boek opgenomen.

Jaap Moes

Jaap Moes ONDER

ARISTOCRATENON

DE

R A

RIST

OC

RA

TE

N

Het Koninkrijk der Nederlanden gaat door voor een

bij uitstek burgerlijke natie. Verrassend genoeg

blijkt uit dit boek dat aristocratische families hier

tussen 1848 en 1914 qua macht, welstand en aanzien waren

oververtegenwoordigd in zowel de regering en het parlement

als onder de hoogste belastingbetalers. Zelfs nadat de liberale

grondwet van Thorbecke in 1848 hun standsprivileges volledig

terzijde had geschoven, bleven zij aan de top van de samen-

leving staan.

Jaap Moes beschrijft de politieke, economische en so ciaal-

culturele strategieën die adellijke en oude patricische families

gebruikten om zich aan te passen aan zowel de ingrijpende

veranderingen van de politieke cultuur en de agrarische eco-

nomie als aan de toenemende verstedelijking. Zo hielden zij

tot in de twintigste eeuw stand als een exclusieve sociale elite.

De bijgevoegde cd-rom bevat de namen van de belangrijkste

personen en families en de kerncijfers waarop deze studie is

gebaseerd.

a de l s ge s chie de nis 9

ad

el

sg

es

ch

ied

en

is 9

Over hegemonie, welstand en aanzien van adel, patriciaat en andere notabelen in Nederland, 1848-1914

9 789087 042950

Moes_omslag R28_5 def.indd 1 26-03-12 14:56

Onder aristocraten

Moes_Binnenwerk H00 voorwerk Handel.indd 1 26-03-12 11:07

Onder aristocratenOver hegemonie, welstand en aanzien van adel,

patriciaat en andere notabelen in Nederland,

1848-1914

Jaap Moes

HilversumVerloren

2012


Deze uitgave is mede tot stand gekomen dankzij financiële steun van het Unger-Van Brero Fonds.

Op het omslag: voorzijde, zilveren huwelijksfoto van Godard John George Charles graaf van Alden-burg Bentinck, Heer van Amerongen, Leersum, Ginkel, Elst, Lievendaal, Zuylenstein en Eck en Wiel,

Commandeur der Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht, Grootofficier der Orde van Oranje-Nassau met Augustine Wilhelmine Louise Adriënne gravin van Bylandt (12 juni 1909). Bron: Stichting Kasteel Amerongen; achterzijde, J.P. graaf van Limburg Stirum (1873-1948). Bron: mr. E.B.F.F. baron Wittert van Hoogland, Portret-album van den Nederlandschen adel. De portretten uit het Nederland’s adelsboek

met biografische aanteekeningen (Den Haag 1937) lii.

De reeks Adelsgeschiedenis wordt uitgegeven onder auspiciënvan de Stichting Werkgroep Adelsgeschiedenis (www.adelsgeschiedenis.nl).

isbn 978-90-8704-295-0Tevens verschenen als proefschrift aan de Rijksuniversiteit Groningen.

© 2012 Jaap Moes & Uitgeverij VerlorenTorenlaan 25, 1211 ja Hilversum, www.verloren.nl

Omslagontwerp: Robert Koopman, HilversumTypografie: Rombus, Hilversum

Druk: Wilco, AmersfoortBindwerk: Van Waarden, Zaandam

De auteur heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de fotografische werken te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden,

kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

No part of this book may be reproduced in any form without written permission from the publisher.


Inhoudsopgave bijlagen op de cd-rom

I Beschouwing van de geraadpleegde bronnen 365 De lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal 1848-1917 365 Historisch achtergrondkader van de bron 365 Bronnenkritiek 369 Op de lijsten vermelde gegevens 370 De samenstelling van de lijsten 371 Wie staan op de lijsten vermeld? 373 ‘Hooge en gewichtige openbare betrekkingen’ 375 De fiscale grondslag der verkiesbaarheid voor de Eerste Kamer 378 Over de betrouwbaarheid van de gegevens 379 De belangrijkste belastingwetten 379 Grondbelasting 379 Personele belasting 381 Patentbelasting 381

Memories van successie, 1806-1900 (1926) 385 Historisch achtergrondkader van de bron 385 Overzicht van relevante successiewetten 386 Over de totstandkoming van successiememories 387 Successietarieven 390 Archivering en vindplaatsen 391 Een handig hulpmiddel 393 De inhoud van een successiememorie 395 Bronnenkritiek 397 Steekproef in successiememories 399

Lijsten 401 Lijst 1 Alfabetische lijst van families, die in vijf steekjaren uit de periode 1850-1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden 401 Lijst 2 Ministers, Eerste-Kamerleden en Tweede-Kamerleden in de zittingsjaren 1850-’51, 1860-’61, 1870-’71, 1880-’81, 1890-’1891, 1913-’14 en 1938-’39 406 Ministers 406 Eerste-Kamerleden 408 Tweede-Kamerleden 419

inhoudsopgave bijlagen op de cd-rom 11

Lijst 3 De honderd hoogstaangeslagenen in de som der directe rijksbelastingen, in de grondbelasting, in de personele belasting en in de patentbelasting 431 De honderd hoogstaangeslagenen in Nederland naar belastingsom 431 De honderd hoogstaangeslagenen in de grondbelasting 437 De honderd hoogstaangeslagenen in de personele belasting 443 De honderd hoogstaangeslagenen in de patentbelasting 448

Lijst 4 De erflaters uit de steekproef in Zuid-Hollandse successiememories en het saldo van hun nalatenschap 454 Omstreeks 1850 454 ’s-Gravenhage 454 Leiden 459 Rotterdam 463 Platteland 468 Omstreeks 1890 473 ’s-Gravenhage 473 Leiden 477 Rotterdam 482 Platteland 486

Diagrammen uit de lopende tekst met bijbehorende tabellen 492 Overzicht 492 Tabellen 493

Tabellen waar in de noten naar wordt verwezen 512 Overzicht 512 Tabellen 513

Diagrammen waar in de noten naar wordt verwezen 549 Overzicht 549 Diagrammen 558

II Alfabetische lijst van hoogstaangeslagenen in de directe rijksbelastingen in Nederland 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890

III De lijsten van hoogstaangeslagenen in de directe rijksbelastingen 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890 gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant (scan)

Eerste bladzijde van de lijst der hoogstaangeslagenen in Noord-Holland, Staatscourant no. 194, 17 augustus 1850

ONDER ARISTOCRATEN, BIJLAGE I

365

Beschouwing van de geraadpleegde bronnen Voor deze studie is systematisch uit drie historische bronnen geput: het biografische archief van het Parlementair Documentatie Centrum, de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal (ook wel de lijsten van hoogstaangeslagenen in de directe rijksbelastingen genoemd) en erfenisaangiften in verband met de heffing van het recht van successie (ook wel successiememories of memories van successie genoemd). Het biografische archief van het PDC is in de inleiding besproken. De twee andere bronnen worden in deze bijlage nader bekeken.

De lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal 1848-1917 De lijsten van hoogstaangeslagenen zijn in de periode 1848-1917 jaarlijks in de Staatscourant gepubliceerd als namenlijsten van de hoogste belastingbetalers in de provincies van Nederland. Van 1850 tot en met 1893 zijn bovendien hun aanslagen in de directe rijksbelastingen vermeld: de grondbelasting, personele belasting en patentbelasting. Onder verwijzing naar mijn eerder gepubliceerde bronnenkritiek typeer ik de lijsten hier door stil te staan bij de belangrijkste kenmerken. 1 Eerst wordt het historische achtergrondkader geschetst. Daarna komen de beperkingen van deze historische bron aan de orde en ten slotte worden de kerncijfers gepresenteerd, die ik uit de lijsten ten behoeve van dit boek heb gedistilleerd.

Historisch achtergrondkader van de bron Bij de Grondwetsherziening in 1815 werd vooral op aandrang van de Zuid-Nederlandse hoge adel in het Koninkrijk der Nederlanden een apart Hogerhuis geïnstalleerd.2 Sindsdien bestaan de Staten-Generaal in Nederland uit twee afzonderlijke Kamers: de Eerste Kamer - ook wel senaat genoemd - en de Tweede Kamer.3 De Tweede Kamer heette een ‘Volkskamer’, omdat zij

1 Moes, ‘Lijsten van verkiesbaren’. Al eerder werden eveneens lijsten van hoogstaangeslagenen samengesteld,

namelijk lijsten, die betrekking hebben op een heel departement (omstreeks 1811), en lijsten die de honderd hoogstaangeslagenen telden van steden met meer dan vijfduizend inwoners (omstreeks 1813). Zij bieden mogelijkheden om vergelijkingen te maken met de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer. Als voorbeelden van de eerstgenoemde categorie: P.J. van Winter, De lijsten der hoogst aangeslagenen in het departement van de Westereems (’s-Gravenhage 1951) en ook J.T. Anema, ‘De hoogstaangeslagenen in Friesland in 1812’, in: Liber amicorum Jhr.mr. C.G. van Valkenburgh (’s-Gravenhage 1985) 14-23. Zie voor de laatstgenoemde categorie: Dr. Leonie van Nierop, ‘De honderd hoogst aangeslagenen te Amsterdam in 1813 (Liste des cents plus imposés de la ville d’Amsterdam)’, Economisch-Historisch Jaarboek XI (1925) 1-76; Dr. Leonie van Nierop, ‘Toevoegingen tot de aanvullingen bij de honderd hoogst aangeslagenen te Amsterdam in 1813’, Economisch-Historisch Jaarboek XIII (1927) 247-249; Dr. E. Wiersum, ‘De honderd hoogst aangeslagenen te Rotterdam in 1813 (Liste des cent plus fort contribuables de la commerce de Rotterdam)’, Economisch-Historisch Jaarboek XVI (1930) 166-210; Abr. Muller, ‘De honderd hoogst aangeslagenen te Middelburg in 1812’, Economisch-Historisch Jaarboek XVII (1931) 81-116; Dr. W. Moll, ‘De honderd hoogst aangeslagenen te ’s-Gravenhage in 1813 (Liste des cent plus fort contribuables de la commune de la Haye)’, Economisch-Historisch

Jaarboek XIX (1935) 3-63. Een interessante studie waarbij deze beide Napoleontische lijsten zijn gebruikt, is: Bos,

‘Rijkdom in revolutietijd’, 148-198. 2 P.J. Oud, Honderd jaren; een eeuw van staatkundige vormgeving in Nederland (Assen 1979) 3; H. de Schepper,

‘De Eerste Kamer in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Totstandkoming van de Eerste Kamer. Institutionele en politieke geschiedenis’, in: A. Postma e.a., Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal ('s-Gravenhage 1990) 16 e.v. 3 Zie voor archivalia H.A.J. van Schie, Inventaris van de archieven van de Staten-Generaal 1814-1815 en van de

Eerste Kamer der Staten-Generaal 1815-1945 ('s-Gravenhage 1988).

JAAP MOES

366

op getrapte wijze door een deel van het Nederlandse volk gekozen. De leden van de Staten der provinciën wezen de honderdtien Tweede-Kamerleden aan voor een periode van drie jaar. De Eerste Kamer was bedoeld ‘als een rem om overijling van de Volkskamer tegen te gaan door een rijpere behandeling van de wetsvoorstellen en om het evenwicht tussen vorst en volk in stand te houden’.4 De senaat was een door de koning samengesteld orgaan van notabelen, die door hem voor het leven waren benoemd. Zij werden ‘gekozen uit hen die door diensten aan de Staat bewezen, door hunne geboorte of gegoedheid onder de aanzienlijksten van den lande be-hooren’.5 De koning kon het lidmaatschap van de Eerste Kamer als gunst verlenen, en dat beïnvloedde de onafhankelijke opstelling van de senaat tegenover de koning en de Tweede Kamer.6 In Zuid-Nederland werd gesteld dat de Eerste Kamer in de praktijk niet meer dan een ‘ménagerie du roi’ was.7 In de periode 1815-1840 waren er veertig tot zestig senatoren.8 In de Grondwetswijziging in 1840 werd het aantal leden der Eerste Kamer gehalveerd.9 De Zuidelijke Nederlanden hadden zich afgescheiden van het Koninkrijk, zodat het aantal senatoren kon worden verminderd.10 Van 1840 tot 1848 telde zij twintig tot dertig leden. Ingrijpender was de daaropvolgende Grondwetsherziening in 1848. Het resultaat was een Eerste Kamer bestaande uit negenendertig leden.11 Zij werden voortaan in elke provincie gekozen uit de hoogstaangeslagenen in de directe rijksbelastingen. Het aantal hoogstaangeslagenen per provincie werd zo bepaald dat op iedere drieduizend inwoners één persoon verkiesbaar was. De zittingsduur van de senatoren was voortaan negen jaar met een derde der leden aftredend om de drie jaar. De eerste lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer werden nog in 1848 samengesteld door Gedeputeerde Staten volgens het Voorlopig Kiesreglement van 1848.12 Deze eerste lijsten hadden een provisioneel karakter. Het zijn namenlijsten waarop bijvoorbeeld nog geen aanslagbedragen worden vermeld. In afwachting van een nadere regeling koos de koning dat jaar nog de senatoren.13 Dat veranderde met het tot stand komen van de Kieswet in 1850.14 Sindsdien werden de leden van de Eerste Kamer door Provinciale Staten gekozen voor een beperkte duur.

4 De Ruwe, Eerste Kamer, 2; Kramer, Eerste Kamer, 122 e.v.

5 Volgens art. 80 der Grondwet van 1815.

6 Van Schie, Verkiesbaarheid, 10; Kramer, Eerste Kamer, 118 e.v.

7 Oud, Honderd jaren, 3; Kramer, Eerste Kamer, 122 e.v.

8 B.M.A. de Vries, De lijsten van kiezers ter benoeming van afgevaardigden voor de Tweede Kamer der Staten-

Generaal, de Provinciale Staten en de Gemeenteraad, 1851-1886, Broncommentaren VI ('s-Gravenhage 1988) 5-14. 9

De Ruwe, Eerste Kamer, 3; Art. 82 Grondwetsherziening 1840; Van Schie, Verkiesbaarheid, 6-8. 10

Zie H. de Schepper, ‘De Eerste Kamer in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Totstandkoming van de Eerste Kamer. Institutionele en politieke geschiedenis’, in: A. Postma e.a., Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (‘s-Gravenhage 1990) 51-57; G.A.M. Beekelaar, ‘Tussen twee revolutiejaren. De Eerste Kamer van 1830 tot 1848. De laatste jaren van Willem I. De regeringsjaren van Willem II’, ibidem, 83-139. 11

Beekelaar, ‘Twee revolutiejaren’, 112-139; J.J. Vis, ‘Van “ménagerie du Roi” tot politiek college. De Eerste Kamer van 1849 tot 1887’, in: A. Postma e.a., Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (‘s-Gravenhage 1990) 163-211. 12

Wet van den 8sten September 1848, tot herziening van de Additionele Artikelen der Grondwet, Stbl. nr. 53, art. 7 betreffende het Voorlopig Kiesreglement. 13

Wet van den 8sten September 1848, tot herziening van de Additionele Artikelen der Grondwet, Stbl. nr. 53, art. 7 betreffende het Voorlopig Kiesreglement, art. 28: ‘De Koning kiest uit de candidaten 39 leden der Eerste Kamer.’ 14

Wet van den 4den Julij 1850, regelende het kiesregt en de benoeming van afgevaardigden ter Eerste en


367

Eerste bladzijde van de Wet van 4 juli 1850, regelende het kiesrecht

De Kieswet van 1850 was een radicale verandering in het kiesstelsel, die tot op de dag van vandaag nog steeds van kracht is. Dat is op zichzelf een bijzonder feit. Sindsdien worden de leden van de Eerste Kamer niet langer door de koning benoemd, maar gekozen door een door burgers samengesteld orgaan. Bovendien werden zij gekozen voor een vastgestelde termijn en volgens een vaste verdeelsleutel over alle provincies.15 Tegenwoordig worden de senatoren nog steeds op getrapte wijze gekozen, maar sinds 1917 op de grondslag van evenredige vertegenwoordiging.16 De kiezers in de provincie kiezen de leden van Provinciale Staten, die allen lid zijn van een politieke partij. Zij wijzen op hun beurt de leden van de Eerste Kamer aan, in evenredigheid van het aantal op een partij uitgebrachte stemmen. Het aantal afgevaardigden van een partij in de Eerste Kamer vormt daardoor een afspiegeling van het totaal aantal op een partij uitgebrachte stemmen. Hoewel senatoren sinds 1848 op democratische wijze werden gekozen, verstomde de discussie over het voortbestaan van de senaat niet.17 Alleen zeer welgestelden kwamen in

Tweede Kamer der Staten-Generaal, mitsgaders den rooster hunner aftreding. 15

Volgens art. 78 der Grondwet van 1848 werden de leden van de Eerste Kamer door de Provinciale Staten gekozen in de volgende verhouding: Noord-Brabant 5, Gelderland 5, Zuid-Holland 7, Noord-Holland 6, Zeeland 2, Utrecht 2, Friesland 3, Overijssel 3, Groningen 2, Drenthe 1, Limburg 3. 16

N. Cramer, ‘De Eerste Kamer na 1917 in heroverweging’, in: A. Postma e.a., Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (‘s-Gravenhage 1990) 289-293; Th.I.M. Thurlings, ‘De Eerste Kamer der Staten-Generaal. Macht, gezag en invloed. Bespiegelingen van een oud-Voorzitter’, in: ibidem, 443-479. 17

Kramer, Eerste Kamer, 25 e.v.; Vis, ‘Van “ménagerie du Roi” tot politiek college’, 163-211.

JAAP MOES

368

aanmerking voor een zetel en sommigen vonden dat de beperking van verkiesbaren tot de ‘geldaristocratie’ diende te worden afgeschaft.18 Anderen trokken over het algemeen het nut van een Eerste Kamer in twijfel.19 In de loop van de tweede helft van de negentiende eeuw werd de roep om een uitbreiding van het kiesrecht steeds luider. Met de Grondwetsherziening van 1887 werd hieraan enigszins gehoor gegeven. Toen werd bepaald dat de kandidaat behoorde tot de hoogstaangeslagenen in de directe belastingen of één of meer hoge en gewichtige openbare betrekkingen bekleedde of bekleed had. Deze bijzondere betrekkingen werden in 1887 eerst provisioneel en in 1890 definitief bij wet aangewezen. Om misverstanden te voorkomen, wijs ik er hier nog expliciet op, dat deze ‘bijzondere verkiesbaren’ niet noodzakelijk ook op de lijsten van hoogstaangeslagenen staan vermeld. Het passief kiesrecht voor de Eerste Kamer werd zo uitgebreid tot wat wel is genoemd ‘de ambtelijke aristocratie’, maar de toegang tot de senaat werd niet wezenlijk groter.20 Wel werd in 1887 ook het aantal verkiesbaren verdubbeld door de aanwijzing van één op elke vijftienhonderd inwoners per provincie. Maar ook dat waren uiteraard zeer hoge belastingbetalers. Daarnaast werd het aantal senatoren vastgesteld op vijftig: de helft van dat van de Tweede Kamer. De wet van 14 augustus 1890 gaf de definitieve lijst van ‘hoge en gewichtige openbare betrekkingen’. Daarmee werd voorkomen dat senatoren die niet langer op de lijsten van hoogstaangeslagenen voorkwamen voortijdig moesten aftreden, want dat was enkele keren gebeurd.21 Het lidmaatschap van de Eerste Kamer zelf werd de beste waarborg geacht voor de geschiktheid van de betrokkene wegens de opgedane ervaring. Deze wet nam onder meer ook het lidmaatschap van de Tweede Kamer op, waardoor de Eerste Kamer in theorie toegankelijk werd voor mannen met minder vermogen, maar die hun sporen in de politiek hadden verdiend.22 De laatste Grondwetsherziening die hier genoemd moet worden, is die van 1917. Daarmee werden de voorwaarden voor het lidmaatschap van de Eerste Kamer volledig gelijkgesteld aan die voor de Tweede Kamer, zodat het daarmee voor alle volwassen

18

Verslag der handelingen van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, 1847-1848, 567, 732-744. 19

Zie bijvoorbeeld de vele verzoekschriften uit het land om de Eerste Kamer in 1848 op te heffen. NA II, Tweede Kamer: petities 1848, doos 880-883; H.A.J. van Schie, Verkiesbaarheid, 19, 49; Mr. A.R. Arntzenius, Handelingen over de herziening der Grondwet I ('s-Gravenhage 1884-1888) 11, 80, 92, 105, 152. 20

De Ruwe, Eerste Kamer, 5. Tussen 1888 en 1917 zijn 53 leden op grond van hun vervulling van hoge en gewichtige openbare betrekkingen in de Eerste Kamer gekomen tegenover 105 leden die wegens het voorkomen op de lijsten van hoogstaangeslagenen in die Kamer zaten. H.A.J. van Schie, Verkiesbaarheid, 34, 65-66. 21

Dit was twee keer voorgekomen, namelijk bij de leden Jhr. H.A.D. Coenen en mr. H.J. Smit die respectievelijk in 1876 en in 1884 moesten aftreden, omdat zij niet meer voorkwamen op de lijsten van hoogstaangeslagenen. H.A.J. van Schie, Verkiesbaarheid, 41-42; ARA II, Eerste Kamer, ontslag leden, voorlopig nr. G 69. Sinds 1888 behoorde aftreden wegens het niet meer voorkomen op de lijst van hoogstaangeslagenen tot het verleden. Zodra zich die situatie voordeed, kon de betrokkene lid blijven en na zijn periodiek aftreden herkozen worden wegens het bekleed hebben van de hoge en gewichtige openbare betrekking van het lidmaatschap van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Dit heeft zich voorgedaan bij 14 leden, die dus bij het ontbreken van deze verkiesbaarheidsvereisten hadden moeten aftreden, danwel niet herkozen hadden kunnen worden. H.A.J. van Schie, Verkiesbaarheid, 35; L. Prakke, ‘Van links naar rechts. De Eerste Kamer van 1887 tot 1917’, in: A. Postma e.a., Aan deze zijde van het Binnenhof. Gedenkboek ter gelegenheid van het 175-jarig bestaan van de Eerste Kamer der Staten-Generaal (‘s-Gravenhage 1990) 239-241. 22

Vooral S. van Houten heeft zich ingezet voor het verkiesbaar zijn van leden van de Eerste en de Tweede Kamer, van Provinciale en Gedeputeerde Staten en wethouders, dus mensen die hun betrekkingen te danken hadden aan verkiezingen en niet alleen aan benoeming door de Kroon. H.A.J. van Schie, Verkiesbaarheid, 24; Arntzenius, Handelingen, VI, 580-581; Biografisch archief PDC.


369

mannelijke Nederlanders werd opengesteld. Toen de bijzondere vereisten in 1917 waren afgeschaft, was het opstellen van de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal overbodig geworden.23

Bronnenkritiek

Ik beperk mij hier tot een bespreking van de periode waarin ik de lijsten van verkiesbaren heb geanalyseerd. De grondwet van 1848 gaf het kader; de Kieswet bepaalde wat er op de lijsten van verkiesbaren voor de senaat werd vermeld, hoe zij tot stand moesten komen en wie op de lijsten werden vermeld. Deze aspecten zijn van belang voor een juist begrip van de lijsten als historische bron. Daarom laat ik ze achtereenvolgens de revue passeren. Ik heb de provinciale lijsten geanalyseerd in dezelfde steekjaren als de bestuurlijke elite van ministers en parlementsleden, zij het dat ik mij heb beperkt tot de periode 1848 tot 1893, omdat in die jaren ook de gespecificeerde belastingaanslagen van de hoogstaangeslagenen worden vermeld. In deze periode heb ik vijf steekjaren gekozen, namelijk 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890. Tot en met 1893 worden niet alleen de namen van de hoogstaangeslagenen, maar ook hun gespecificeerde belastingaanslagen op de lijsten vermeld, en die zijn van belang als indicatoren voor grondbezit, het tonen van welstand en de uitoefening van een beroep of het voeren van een bedrijf. Na 1893 ontbreken de belastingaanslagen op de lijsten en zijn zij nog slechts alfabetisch geordende namenlijsten. Zij verliezen daarmee de mogelijkheid om binnen de populatie van de hoogstaangeslagenen te differentiëren naar grondbezit, zichtbare welstand en het voeren van een bedrijf of het uitoefenen van een patentplichtig beroep. Een andere verandering, namelijk de verdubbeling van het aantal hoogstaangeslagenen wegens de Grondwetswijziging van 1887 levert ook enkele problemen op. Door de wijziging nam het aantal verkiesbaren per provincie van één op de drieduizend inwoners toe tot één op de vijftienhonderd.24 De belastingdrempel om tot de lijsten van hoogstaangeslagenen door te dringen werd daardoor lager, zo kwamen op de lijsten ook mannen die lager in de directe rijksbelastingen waren aangeslagen. Aangezien in bijvoorbeeld mijn steekjaar 1890 de belastingbedragen worden vermeld, kan worden vastgesteld wie tot de ‘bovenste helft’ van deze belastingbetalers behoort. Daarmee kan een lijst worden samengesteld, die vergelijkbaar is met die van 1880 en eerdere steekjaren. Omdat de belastingbedragen ná 1893 verdwijnen, is dat daarna niet meer mogelijk (zie onderstaand schema).

23

Stbl. 1917, nr. 398, 399, 400, 600, 661, 662 en 663. 24

Moes, ‘Lijsten van verkiesbaren’, 124.

JAAP MOES

370

Figuur 1. Onderlinge vergelijkbaarheid van de lijsten van hoogstaangeslagenen uit de periode 1848-1887 met die uit de jaren na 1887

Alles bij elkaar levert deze bijzondere historische bron een grote, zeer gedetailleerde hoeveelheid informatie over grote aantallen zeer welgestelde mannen en hun directe rijksbelastingen. In 1850 telde ik in totaal ruim duizend hoogstaangeslagenen op de elf provinciale lijsten van verkiesbaren, en door de bevolkingsgroei nam hun aantal elk steekjaar toe.25 In 1890 waren er volgens de criteria die voor de grondwetswijziging in 1887 golden in totaal 1.338 hoogstaangeslagenen. Velen staan in meer dan één van mijn steekjaren op de lijsten vermeld; een flink aantal prijkt er zelfs meerdere decennia op.26 Als ik ten slotte alle provinciale lijsten uit al mijn steekjaren samenvoeg kom ik op in totaal 3.485 individuen.

Op de lijsten vermelde gegevens Naast voorschriften voor de wijze waarop de lijst van hoogstaangeslagenen tot stand diende te komen, bepaalde de Kieswet van 1850 tevens wat erop moest worden vermeld: ‘De lijst vermeldt, behalve den naam, de voornamen van den hoogstaangeslagene, de plaats en dagteekening zijner geboorte, de dagteekening zijner naturalisatie, zoo deze heeft plaats gevonden, het bedrag, waarvoor hij in elke belasting afzonderlijk is aangeslagen, en waar de

25

Het gaat eigenlijk om 1.013 hoogstaangeslagenen, want wegens onvolledigheid van de lijst uit 1850 van Noord-Brabant heb ik de eerstvolgende volledige lijst gekozen. Die is uit 1852. 26

Ik kom op 5.670 vermeldingen van in totaal 3.485 individuen. De beide prinsen laat ik hier buiten beschouwing. Zij nemen een uitzonderlijke positie in en zijn moeilijk bij de adel in te delen. Hun a-typische, zeer hoge belastingaanslagen zouden een forse vertekening van het fiscale profiel van de groep opleveren. Voor de belastingaanslagen van de Prinsen der Nederlanden zie Appendix, Alfabetische lijst van de hoogstaangeslagenen in de directe rijksbelastingen in Nederland in 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890.


371

aanslag is geschied.’27 In de periode 1850-1893 bleven de vorm en de inhoud van de lijsten ongewijzigd, maar in 1894 werden zij weer net als in 1848 en 1849 louter namenlijsten.

Provinciaal blad van Zuid-Holland 22 januari 1900

De samenstelling van de lijsten De Kieswet van 1850 regelde ook de wijze waarop de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer dienden te worden samengesteld. Gedeputeerde Staten van elke provincie moesten jaarlijks een lijst van hoogstaangeslagenen opstellen, ‘hen aanwijzende, die in de op het oogenblik van het vaststellen der lijst tot de loopende dienst behoorende kohieren, in de rijks directe belastingen, zoo in opcenten als in hoofdsom, het hoogst zijn aangeslagen’.28 Daarbij werd de man geacht de belastingaanslag van zijn vrouw te betalen, en de vader die van zijn minderjarige kinderen wegens de goederen waarvan hij het vruchtgenot had. 29 Als

27

Kieswet 1850, art. 76. 28

Ibidem, art. 72. 29

Ibidem, art. 3.

JAAP MOES

372

bewijsmiddelen voor het bestaan van de aanslag vereiste de wet het aanslagbiljet en een uittreksel uit de kohieren der directe belastingen.30 Bij het tot stand komen van de lijsten der hoogstaangeslagenen stelden de ontvangers der directe belastingen eerst opgaven samen ‘waarin elk belastingschuldige, op hunne tot de loopende dienst behoorende kohieren voorkomende, en het bedrag, waarvoor hij in elke belasting afzonderlijk is aangeslagen, wordt aangewezen’. 31 Zij zonden deze opgaven vervolgens naar de ‘voorzitter van de gemeenteraad’. De burgemeester nodigde de inwoners der gemeente uit om ‘zoo zij elders in de directe belastingen zijn aangeslagen, daarvan vóór den 15den Februarij te doen blijken’.32 De volgende stap was dat de eventueel aangevulde opgaven door de voorzitter van een waarmerk werden voorzien en hij ze in principe vóór 1 april naar Gedeputeerde Staten zond.33 Zij nodigden daarop de inwoners der provincie uit om ‘zoo zij elders in de rijks directe belastingen zijn aangeslagen daarvan vóór den 1sten April te doen blijken’.34 Het kon immers voorkomen dat een hoogstaangeslagene wegens bezit van onroerend goed, het voeren van een tweede huishouding of bedrijf ook nog in een andere dan de woonprovincie belastingplichtig was. Onder ingezetene der provincie of der gemeente verstond artikel 2 van de Kieswet ‘hem, die zijne woonplaats gedurende het laatste, aan de sluiting voorafgaande jaar binnen de provincie of gemeente gehad heeft’. Dat bij het opstellen van de lijsten een beroep werd gedaan op de vrijwillige aangifte door de belastingplichtige moet uiteraard als een beperking van de bron worden aangemerkt. Men diende immers volgens de Kieswet uit eigen beweging aanslagen te melden in andere gemeenten of provincies dan de woonplaats en -provincie. Onvolledige opgave en registratie zijn daardoor niet uit te sluiten. Zo is het denkbaar dat iemand die de fiscale drempel van de woonprovincie al was gepasseerd de aangifte van bezit van vaste goederen in een andere provincie achterwege liet. Begin april stelden Gedeputeerde Staten vervolgens uiterlijk vóór de laatste dag van april een lijst van de hoogstaangeslagenen in de provincie vast. Het aantal hoogstaangeslagenen was - zoals ik al heb vermeld - afhankelijk van het aantal inwoners: tot en met 1887 was dat één op de drieduizend, daarna één op de vijftienhonderd inwoners. Deze eerste lijst diende dan volgens de Kieswet eind april, begin mei te worden gepubliceerd in de provinciale dagbladen in de Staatscourant, omdat zij openbaar moest zijn en vooral bekend.35 Immers, ieder die ten

30

Ibidem, art. 4. De extracten zijn terug te vinden in de zogenaamde geloofsbrieven van de senatoren, NA, Tweede

Afdeling, 's-Gravenhage, Archieven van de Eerste Kamer der Staten-Generaal 1815-1945, geloofsbrievendossiers, inv. nr. 201-212. 31


Ibidem. 33

Vanaf 1888 werden de belastinglijsten door de ontvangers rechtstreeks naar Gedeputeerde Staten gezonden. Zie art. 73 van de Kieswet van 1850, zoals gewijzigd bij art. VII der Additionele artikelen van de Grondwet 1887. 34


Omstreeks 1850/1860 werd de lijst van hoogstaangeslagenen gepubliceerd in de volgende provinciale dagbladen. Noord-Brabant: Provinciaal Dagblad van Noordbrabant; Noord-Holland: Haarlemsche Courant; Friesland: Leeuwarder Courant; Drenthe: Provinciale Drentsche en Asser-courant en Nieuwe Drentsche Courant; Utrecht: Utrechtse Provinciale en Stadscourant; Zeeland: Middelburgsche Stadscourant; Groningen: Provinciale Groninger Courant; Overijssel: Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant; Zuid-Holland: Dagblad van Zuidholland; Limburg: Journal du Limbourg; Gelderland: Nijmeegsche en Arnhemsche Couranten. Het is mogelijk, dat zich later, na ongeveer 1865, wijzigingen voordeden in de provinciale dagbladen waarin de lijsten werden gepubliceerd. Boven de in de Staatscourant gepubliceerde lijsten van verkiesbaren staat doorgaans tevens het betreffende dagblad vermeld. Moes, ‘Lijsten van verkiesbaren’, 158-159. Bovendien vermelden deze lijsten ook veel van hun familieleden, en daarnaast andere zeer welgestelden, die het niet tot de regering of het


373

onrechte op de lijst voorkwam, ontnam daarmee een ander zijn terechte plaatsing. Doorgaans werd de eerste versie van de lijsten der hoogstaangeslagenen in mei gepubliceerd.36 Vervolgens bestond voor alle Nederlanders, die over het volle genot der burgerlijke en burgerschapsrechten beschikten, de mogelijkheid om bezwaren tegen de lijst in te dienen.37 Deze konden bijvoorbeeld betrekking hebben op ‘onbehoorlijke’ vermelding van gegevens.38 De bezwaren werden door middel van een van bewijsstukken voorzien verzoekschrift ingediend bij Gedeputeerde Staten. Zij namen daarop een met redenen omkleed besluit en brachten eventueel correcties aan op de lijst, waarna de belanghebbende in kennis werd gesteld.39 Daarop volgde een periode van acht dagen waarin men tegen een besluit van Gedeputeerde Staten bezwaar kon aantekenen. Als dat gebeurde, werd de zaak aan de arrondisse-mentsrechtbank voorgelegd.40 Gedeputeerde Staten dienden de eventueel door de rechtbank opgelegde correcties op een definitieve lijst van hoogstaangeslagenen aan te brengen.41 De aldus samengestelde lijst van verkiesbaren werd omstreeks 8 juni door Gedeputeerde Staten gesloten en vervolgens opnieuw - voor de tweede maal, maar nu in een definitieve versie - gepubliceerd in een provinciaal dagblad en in de Staatscourant. Daarnaast schreef de Kieswet voor dat tevens een afschrift van de lijst werd gezonden naar de minister van Binnenlandse Zaken.42 De definitieve lijst bleef van kracht tot 8 juni van het daaropvolgende jaar, tenzij rechterlijke uitspraken aanleiding vormden voor het aanbrengen van wijzigingen.43 In deze procedures werden in de periode 1850 - 1917 geen belangrijke wijzigingen aangebracht.

Wie staan op de lijsten vermeld? ‘Leden der Eerste Kamer kunnen alleen zijn Nederlanders, die in het volle genot der burgerlijke en burgerschapsrechten zijn, den ouderdom van dertig jaren vervuld hebben en behooren tot de hoogst aangeslagenen in de rijks-directe belastingen’, aldus de Kieswet 1850 (Staatblad no. 37, art. 71). Op de lijsten van hoogstaangeslagenen staan dus alleen ingezetenen vermeld, die aan deze criteria voldoen. De formulering van de verkiesbaarheidsvereisten in de Kieswet van 1850 liet echter onduidelijkheid liet bestaan over de vraag of vrouwen lid van de Eerste Kamer konden worden. Aangezien dit nadrukkelijk niet de bedoeling was, werd de zinsnede ‘...in het volle genot van de burgerlijke en burgerschapsrechten...’ bij de eerstvolgende Grondwetsherziening van 1887 nader gespecificeerd. Men werd geacht daarover te beschikken als men van het mannelijk geslacht was, niet bij rechterlijke uitspraak de beschikking of het

parlement brachten. Althans tot 1887, want wegens de Grondwetsherziening werd de toegang tot de Eerste Kamer der Staten-Generaal iets verruimd tot politici die niet tot de hoogstaangeslagenen behoorden, maar wel verdienstelijk waren geweest en hoge ambtenaren. Moes, ‘Lijsten van verkiesbaren’, 124-125, 163-165; Bronnenkritiek, De lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten Generaal 1848-1917. 36

Wanneer de lijsten tevens werden gepubliceerd in het Provinciaal Blad, geschiedde dit één jaar later. 37

Van Schie vermeldt dat van het reclamerecht jegens derden slechts een zeer beperkt gebruik werd gemaakt. Van Schie, Verkiesbaarheid, 30. 38


Ibidem, art. 14, 81. 40

Ibidem, art. 15-28, 82. 41

Ibidem, art. 83. 42

Ibidem, art. 84. Soms werd ook een afschrift van de gesloten lijst verzonden naar ieder lid der Provinciale Staten van de betreffende provincie, zoals dat bijvoorbeeld in 1860 in Gelderland het geval was. Vgl. Bijvoegsel tot de Nederlandsche Staats-courant van Dingsdag den 22sten Mei 1860, no. 120. 43

Kieswet 1850, art. 85.

JAAP MOES

374

beheer over zijn goederen had verloren, en niet bij rechterlijke uitspraak uit de verkiesbaarheid was ontzet.44 De ontwikkeling van het aantal verkiesbaren is eveneens interessant. Op de lijsten staan van 1850 tot en met de Grondwetswijziging in 1887 jaarlijks in totaal ruim duizend hoogstaangslagenen in de directe rijksbelastingen vermeld in een verhouding van van één op de drieduizend inwoners van de provincies, en zoals hierboven al vermeld, met ingang van 1887 werd het aantal hoogstaangeslagenen verdubbeld tot één op de vijftienhonderd inwoners.45 Aangezien het inwonertal van de provincies verschilde, loopt ook het aantal verkiesbaren per provincie uiteen. Van belang is dat daarmee ook de minimale belastingsom voor de verkiesbaarheid van provincie tot provincie verschilde. In de ene provincie zou iemand met een bepaalde belastingsom verkiesbaar zijn, terwijl hij met het zelfde belastingbedrag niet op de lijst van een andere provincie zou worden opgenomen. Bijeenvoeging van de elf provinciale lijsten levert dus niet automatisch een lijst van de hoogste belastingbetalers in Nederland op. Het is ook goed om erop te wijzen, dat iemand door toevallige omstandigheden zijn plaats op de lijst kon verliezen, zonder dat hij in welstand achteruit was gegaan, bijvoorbeeld wegens immigratie van één of meer kapitaalkrachtige personen in de eigen provincie. Met ruim duizend verkiesbaren per jaar vertegenwoordigen de hoogstaangeslagenen uiteraard een fractie van de totale bevolking, en ook maar een klein deel van de maatschappelijke bovenlaag in de provincies.46 Vanzelfsprekend is het lastig om de omvang van de sociale toplaag nauwkeurig te bepalen, omdat de grenzen tussen verschillende geledingen niet scherp zijn te trekken. De meningen verschillen naar gelang de gehanteerde definitie. Zo vormden bijvoorbeeld volgens Wilterdink de ‘aanzienlijken en vermogenden’ met hun gezinnen zo'n vier procent van de totale bevolking.47 De bevolkingsomvang ontwikkelde zich volgens de volkstellingen van 3.056.879 in 1849 tot 5.104.137 in 1899. Zo komen we op een sociale toplaag in Nederland van tussen 120.000 en 200.000 individuen.48 Van Dijk spreekt van een grotere groep als hij het over ‘vermogensbezitters’ heeft, namelijk zo'n vijf tot tien procent van de bevolking.49 Zo lopen de schattingen van wie tot de sociale top moet worden gerekend nogal uiteen. Zelfs als we er rekening mee houden dat de meeste hoogstaangeslagenen gezinshoofd waren en dus meer mensen uit het hoogste sociale echelon vertegenwoordigen, is duidelijk dat de ruim duizend verkiesbaren niet alleen een specifiek maar ook een zeer klein deel van het hoogste sociale stratum representeren. Kortom, het gaat om de vliesdunne bovenlaag van de provincies: de fiscale c.q. de sociaal-economische elites die veel grondbelasting, personele belasting en/of patentbelasting betaalden. Natuurlijk is buitengewoon waardevol, dat we met deze lijsten beschikken over die smalle toplaag in alle provincies gedurende een halve eeuw.

44

Grondwet van 1887, art. 84 en 90. Zie ook: H.A.J. van Schie, Verkiesbaarheid, 16-17. 45

Wet van den 10den Augustus 1887 (Stbl. nr. 154) art. 74 tot het in overweging nemen van een voorstel van verandering in de Additioneele artikelen der Grondwet. 46

Met hun gezinnen vormden zij vermoedelijk 0,16 procent van de bevolking. De totale bevolking in 1849 bedroeg 3.056.879 zielen. De gemiddelde gezinsgrootte was 4,78 personen. Zie Hofstee, E.W., Korte demografische geschiedenis van Nederland van 1800 tot heden (Haarlem 1981) 125; Wilterdink, Vermogensverhoudingen in Nederland, 70, noot 52. 47

Wilterdink, Vermogensverhoudingen, 70, 448. 48

Hofstee, Korte demografische geschiedenis, 125. 49

Van Dijk, ‘Wealth and property’, 25.


375

‘Hooge en gewichtige openbare betrekkingen’ Sinds de grondwetsherziening van 1887, hoefden de senatoren niet langer tot de hoogstaangeslagenen te behoren. Artikel 90 vermeldt: ‘Om lid der Eerste Kamer te kunnen zijn, moet men voldoen aan de vereischten voor het lidmaatschap van de Tweede Kamer gesteld en bovendien of behooren tot de hoogstaangeslagenen in de Rijks directe belastingen òf eene of meer hooge en gewigtige openbare betrekkingen, bij de wet aangewezen, bekleeden of bekleed hebben.’ Deze ‘Hooge en gewichtige openbare betrekkingen’ illustreren hoe bijzonder het senatorschap was. Het Besluit van den 14den Februari 1888 (Stbl. nr. 23) wees ‘de hooge en gewichtige openbare betrekkingen’ aan.50 Dit besluit had een provisioneel karakter. De definitieve lijst volgde in 1890. In de wet van den 12den augustus 1890 (Stbl.nr. 148), tot aanwijzing van de hooge en gewichtige openbare betrekkingen, bedoeld in art. 90 van de Grondwet, werd het aantal hoge en gewichtige openbare betrekkingen verder uitgebreid en kwam een definitieve lijst tot stand. Sindsdien werden aangewezen: ‘Voorzitter en lid van eene der Kamers der Staten-Generaal; Vice-President en lid van den Raad van State; Staatsraad in buitengewonen dienst; President en lid van de Algemeene Rekenkamer; Directeur van het Kabinet des Konings; Hoofd van een Departement van algemeen bestuur; Buitengewoon Gezant en gevolmachtigd Minister; Minister-Resident; Consul-Generaal in Nederlandschen dienst; President, Vice-President en lid van den Hoogen Raad; Procureur-Generaal en Advocaat-Generaal bij den Hoogen Raad; President, Vice-President en lid van een gerechtshof; President en lid van het Hoog Militair Gerechtshof; Advocaat-fiscaal voor 's Konings zee- en landmacht; Commissaris des Konings in eene provincie; Lid van Gedeputeerde Staten; Burgemeester van eene gemeente, welke volgens de laatste volkstelling uit meer dan 20.000 zielen bestaat; Curator van eene Rijks-Universiteit; Curator van de gemeentelijke universiteit te Amsterdam;

50

Voorlopig werden aangewezen: ‘President van eene der Kamers der Staten-Generaal; Vice-President en lid van den Raad van State; Staatsraad in buitengewonen dienst; President en lid van de Algemeene Rekenkamer; Directeur van het Kabinet des Konings; Hoofd van een departement van algemeen bestuur; Buitengewoon Gezant en gevolmachtigd Minister; Minister-resident; President, Vice-President en lid van den Hoogen Raad; Procureur-Generaal en Advocaat-Generaal bij den Hoogen Raad; President van- en Procureur bij het een gerechtshof; President van het Hoog Militair gerechtshof; Advocaat-fiscaal voor 's Konings zee- en landmacht; Commissaris des Konings in eene provincie; Burgemeester van eene gemeente van meer dan 40.000 zielen; Curator van eene Rijks-Universiteit; Curator van de gemeentelijke Universiteit te Amsterdam; Hoogleeraar aan eene Rijks-Universiteit en hoogleeraar aan de gemeentelijke Universiteit te Amsterdam, mits het hoogleeraarschap gedurende meer dan tien jaren bekleed zij; Voorzitter en lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen; Admiraal; Vice-Admiraal; Schout-bij-nacht; Generaal der infanterie; Luitenant-Generaal; Generaal-majoor; Gouverneur van Nederlandsch-Indië; Vice-president en lid van den Raad van Nederlandsch-Indië; President van de Algemeene Rekenkamer in Nederlandsch-Indië; President van het Hoog Gerechtshof in Nederlandsch-Indië; Gouverneur van Suriname; Gouverneur van Curaçao.’

JAAP MOES

376

Hoogleeraar aan eene Rijks-Universiteit en hoogleeraar aan de gemeentelijke universiteit te Amsterdam; Hoogleeraar-directeur en hoogleeraar aan de Polytechnische school; Voorzitter en lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen; Luitenant-Admiraal; Vice-Admiraal; Schout-bij-nacht; Kapitein ter zee; Generaal der infanterie; Luitenant-Generaal; Generaal-Majoor; Kolonel, bij het Nederlandsch en Nederlandsch-Indisch leger; Voorzitter van het Muntcollege; Hoofdingenieur-adviseur en Hoofdingenieur van scheepsbouw; Hoofdinspecteur, Inspecteur en Hoofdingenieur van den Rijkswaterstaat; Voorzitter van den Raad van toezicht op de spoorwegdiensten; Voorzitter van het College voor de Zeevisscherijen; Voorzitter van de kamer van koophandel en fabrieken in eene gemeente, of eene vereeninging van gemeenten, welke volgens de laatste openbare volkstelling uit meer dan 20.000 zielen bestaat; Gouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië; Vice-President en lid van den Raad van Nederlandsch-Indië; President en lid van de Algemeene Rekenkamer in Nederlandsch-Indië; Algemeen secretaris van het gouvernement in Nederlandsch-Indië; Hoofd van een departement van algemeen bestuur in Nederlandsch-Indië; President, Vice-President en lid van het Hoog Militair gerechtshof van Nederlandsch-Indië; Advocaat-fiscaal voor de land- en zeemacht van Nederlandsch-Indië; Gouverneur van Celebes en onderhoorigheden, van Sumatra's Westkust en van Atjeh en onderhoorigheden; Resident van Batavia, Soerabaja, Djokjakarta, Soerakarta en Samarang; Gouverneur van Suriname; Gouverneur van Curaçao; Voorzitter van en Procureur-Generaal bij het Hof van Justitie in Suriname.’


377

Voorbeeld van een grondbelastingaanslag.

JAAP MOES

378

De fiscale grondslag der verkiesbaarheid voor de Eerste Kamer De verkiesbaarheid werd niet alleen bepaald door de hierboven al genoemde criteria, maar ook door de som van de aanslagen in de drie directe belastingen: de grond-, de personele- en de patentbelasting. De grondbelasting werd geheven wegens bezit van Nederlandse vaste goederen, zowel on- als gebouwd onroerend goed (eenvoudig gesteld: land en gebouwen of opstallen). De personele belasting was een soort weeldebelasting.51 Zij werd geheven op uiterlijk tekenen van welstand en was gebaseerd op zes grondslagen, te weten: 1. de huurwaarde van het pand dat men bewoonde, 2. het aantal deuren en vensters, 3. het aantal haardsteden, 4. de waarde van het meubilair, 5. het aantal dienstboden, en 6. het aantal paarden. De patentbelasting werd geheven op de uitoefening van handel, bedrijf, handwerk of nering.52 Wegens het gelimiteerde karakter van de personele- en de patentbelasting was de grondbelasting c.q. grondbezit voor de verkiesbaarheid van het grootste gewicht. Grondbezit kon immers in principe onbeperkt worden uitgebreid, terwijl de personele- en de patentbelasting aan een zeker maximum waren gebonden. Op de lijsten van verkiesbaren worden dus vooral, doch niet uitsluitend rijke grondbezitters met onroerend goed binnen het ‘Rijk in Europa' vermeld. Overzeese bezittingen en landgoederen over de grenzen telden niet mee. Zoals bij alle fiscale bronnen kan een zekere, maar nauwelijks te bepalen mate van belastingontduiking en -ontwijking niet worden uitgesloten. Daarnaast is voor een juiste interpretatie inzicht onontbeerlijk in veranderingen in de belastingwetgeving en de veranderingen die daarin optraden. Daarom heb ik na de volgende paragraaf een overzicht van de relevante belastingwetgeving opgenomen. Ik vermeld hier nog, dat ook een eigenaar over met hypotheken bezwaarde vaste goederen grondbelastingplichtig was, de aanslag in het personeel afhankelijk was van de woonplaatsomvang, ook beheerders van andermans goederen patentplichtig konden zijn, en men bovendien vrijdom van belasting kon genieten. Een van de belangrijkste beperkingen van de bron is dat effectenbezit althans tot 1894 onbelast was. 53 Door dit veelbesproken ‘privilege der couponknippers’ 54 werden rijke effectenbezitters met betrekkelijk lage aanslagen in de grondbelasting, de personele belasting en de patentbelasting niet op de lijsten vermeld.55 Kortom, de lijsten van hoogstaangeslagenen verstrekken dus gegevens van zeer rijke ingezetenen, maar dit hoeft nog niet te betekenen dat zij ook daadwerkelijk de rijksten waren.

Effectenbezitters met lage aanslagen in de directe belastingen konden welgestelder zijn dan de hoogstaangeslagenen, maar zij zijn op de lijsten van verkiesbaren vermoedelijk

51

De Vries, Electoraat en elite, 154 e.v. 52

Zie voor meer informatie over de patentbelasting Klep e.a., 'De registers van patentplichtigen, 1805-1893'. 53

Door de Wet van 27 September 1892 (Stbl. nr. 223) op de vermogensbelasting werd effectenbezit voortaan wel belast. 54

Cremers, Economische werking grondbelasting, 7. Zie verder Bos, ‘Vermogensbezitters en bevoorrechte belastingbetalers’, 554-557. 55

Volgens Van Dijk bestond een belangrijk deel van de vermogens der rijkste Nederlanders uit effecten. Van Dijk, ‘Wealth and property’, 27.


379

ondervertegenwoordigd. Men kan echter redeneren, dat bezitters van veel effecten over het algemeen ook zeer welgesteld waren en dat zij daarom een hoge aanslag in het personeel en/of in het patent betaalden, zodat de meesten toch wel tot de hoogstaangeslagenen behoorden. Het zelfde geldt voor welgestelden met omvangrijke bezittingen buiten Nederland, waarover zij uiteraard geen Nederlandse belasting betaalden. Er valt echter te redeneren dat zij er hier vermoedelijk zo'n weelderige leefstijl op nahielden, dat zij een of meer hoge aanslagen in het personeel betaalden en wegens een riante woning ook hoog in de grondbelasting waren aangeslagen, zodat zij vermoedelijk wel op de lijsten worden vermeld.

Over de betrouwbaarheid van de gegevens Ter controle van de opgenomen gegevens werden de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer jaarlijks met opzet twee maal gepubliceerd in de Staatscourant en in provinciale dagbladen. De achterliggende gedachte hiervan was natuurlijk te komen tot zo nauwkeurig mogelijke lijsten via een eerste – voorlopige - en een tweede – definitieve - publicatie. Mogelijk werd hiermee een beroep gedaan op sociale controle, want zowel de betrokkene als derden konden naar aanleiding van de eerste publicatie bezwaren indienen en om correcties verzoeken. In de praktijk blijkt, dat dit ook inderdaad is gebeurd, zij het in beperkte mate.56 Men kan dus aannemen dat onjuiste gegevens van de eerste lijsten zijn gecorrigeerd, en dat de in de gesloten lijsten opgenomen gegevens over het algemeen redelijk betrouwbaar zijn.57 Concluderend kan worden gesteld dat de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal een rijke bron zijn voor historisch onderzoek naar de maatschappelijke toplaag van de Nederlandse samenleving in de periode 1848 - 1917. De lijsten geven in een goed toegankelijke en complete serie lijsten per provincie veel informatie over zeer rijke inwoners. De aard van de bron maakt het verder goed mogelijk om de vermelde gegevens desgewenst te controleren en aan te vullen met informatie uit verscheidene andere historische bronnen.

De belangrijkste belastingwetten

Grondbelasting -Wet van 11 Februari 1816 (Stbld. nr. 14) tot regeling der middelen om de staatsuitgaven van dat jaar te bestrijden, de tweede afdeling geeft regels voor de heffing van grondbelasting; -Wet van 12 Juli 1821 (Stbld. nr. 9) geeft de grondslagen voor het stelsel van de directe belastingen; -Wet van 1832 (Stbld. nr. 65) introduceerde het kadaster als basis van de grondbelastingheffing; -Wet van 6 Juli 1840 (Stbld. nr. 17) omtrent vrijstellingen van grondbelasting wegens landontginningen en landverbeteringen, met verwijzingen naar eerdere regelingen; -Wet van 24 April 1843 (Stbld. nr. 14) regelde de verdeling der grondbelasting tussen de gebouwde en ongebouwde eigendommen alsmede een aantal vrijstellingen; -Wet van 30 December 1865 (Stbld. nr. 193) regelde de heffing van grondbelasting in Limburg; -Wet van 28 Mei 1870 (Stbld. nr. 82) bepaalde dat de aanslag in vervolg zou worden verhoogd of verlaagd naar gelang de vermeerdering of vermindering van de belastbare opbrengst der

56

Zie Moes, Lijsten van verkiesbaren, noot 42. 57

Uit onderzoek tot dusver blijkt dat de geboortedata minder betrouwbaar kunnen zijn. Het komt soms voor dat dezelfde hoogstaangeslagene volgens de lijst in het ene jaar op een bepaalde datum is geboren, terwijl op een volgende of vorige lijst van dezelfde persoon een andere geboortedatum staat vermeld.

JAAP MOES

380

eigendommen tegen een tarief van 12,13 procent. Hierdoor werd ook een herschatting van de belastbare opbrengst der ongebouwde eigendommen voorgeschreven. Art. 59 bepaalde dat de belastbare opbrengst van gebouwde eigendommen vóór 1 januari 1875 zou worden herzien. Herziening diende iedere twintig jaar te worden herhaald; -Wet van 22 Juli 1873 (Stbld. nr. 116) betreffende de herziening van de belastbare opbrengst van gebouwde eigendommen. Dit is de overgang geweest van repartitie- naar quotisatiestelsel, waarbij een gelijke percentsgewijze heffing van de belastbare opbrengst van ieder gebouwd perceel werd bepaald op een tarief van 5,2039 procent; -Wet van 25 April 1879 (Stbld. nr. 89) bepaalde een herziening van de belastbare opbrengst van ongebouwde eigendommen. Deze regeling werd pas in 1893 effectief; -Wet van 31 December 1892 (Stbld. nr. 315) betekende de introductie van het quotisatiestelsel voor ongebouwde eigendommen. Het tarief werd vastgesteld op 6 procent van de belastbare opbrengst; -Wet van 2 Mei 1897 (Stbld. nr. 124) tot herziening van de belastbare opbrengst der gebouwde eigendommen; -Wet van 11 Januari 1904 (Stbld. nr. 5) houdende wijzigingen van de Wet van 2 Mei 1897; -Wet van 7 Juli 1906 (Stbld. nr. 176) houdende wijzigingen in de Wet van 26 Mei 1870; -Wet van 15 Juli 1907 (Stbld. nr. 203) bepaalde een aantal herzieningen voor de belastbare opbrengst der gebouwde eigendommen.


381

Personele belasting -Wet van 11 Februari 1816 (Stbld. nr. 14) tot regeling der middelen om de staatsuitgaven van dat jaar te bestrijden, de tweede afdeling geeft regels voor de heffing van grondbelasting; -Wet van 1821 verving het repartitiestelsel door het quotisatiestelsel; -Wet van 28 Juni 1822 (Stbld. nr. 15); -Wet van 29 Maart 1833 (Stbld. nr. 4) betekende een verhoging van het tarief van 4 procent naar 5 procent van de onzuivere huurwaarde (= de gemiddelde huurprijs verhoogd met bepaalde lasten). Tevens werd een tariefdifferentiatie aangebracht, waarbij het volgende principe gold: hoe groter de gemeente, hoe hoger het tarief; -Wet van 29 December 1835 (Stbld. no. 43) regelde vrijstellingen van woonhuizen beneden

18 in gemeenten met minder dan 3.000 inwoners, opklimmend tot 54 in gemeenten met meer dan 48.000 inwoners; -Wet van 24 April 1843 (Stbld. nr. 15) betekende een uitbreiding van het aantal vrijstellingen; -Wet van 9 April 1869 (Stbld. nr. 59) regelde een verdere uitbreiding van het aantal vrijstellingen; -Wet van 23 Juli 1885 (Stbld. nr. 143) bepaalde de heffing van 10 buitengewone opcenten in 1885/1886; -Wet van 31 December 1885 (Stbld. nr. 265) bracht de opcenten tot 5 terug in 18867/1887; -Wet van 15 April 1891 (Stbld. nr. 88) regelde een uitbreiding van het aantal vrijstellingen; -Wet van 16 April 1896 (Stbld. nr. 72) werd ingevoerd per 1 januari 1897; -Wet van 31 December 1897 (Stbld. nr. 279) betekende een uitbreiding van het aantal vrijstellingen; -Wet van 14 Juli 1898 (Stbld. nr. 181) bepaalde dat ook bezit van rijwielen werd meegerekend bij de aanslag; -Wet van 2 Juni 1900 (Stbld. nr. 77) betekende een wijziging in de klasseverdeling van gemeenten; -Wet van 15 Juli 1907 (Stbld. nr. 200) regelde een nieuwe wijziging in de klasseverdeling van gemeenten; -Wet van 3 April 1909 (Stbld. nr. 95) bepaalde dat ook motorrijtuigen werden meegerekend bij de belastingheffing; -Wet van 6 December 1909 (Stbld. nr. 381) tot wijziging der Wet van 3 April 1909; -Wet van 19 Maart 1913 (Stbld. nr. 108) bepaalde enkele wijzigingen; -Wet van 19 Juni (Stbld. nr. 280) wijzigde de klasseverdeling van gemeenten; -Wet van 18 Maart 1916 (Stbld. nr. 137) wijzigde de klasse verdeling van gemeenten.

Patentbelasting Een overzicht van alle wetten betreffende de patentbelasting wordt gegeven door P.M.M. Klep, A. Lansink en W.F.M. Terwisscha van Scheltinga, ‘De registers van patentplichtigen, 1805-1893’ (1e herziene versie), Broncommentaar II ('s-Gravenhage 1987) 31-33. Hieronder volgen de belangrijkste. -Wet van 21 Mei 1819 (Stbld. nr. 34) betreft de algemene grondslagen. Bij ministeriële resolutie van 22 juli 1819 worden verdere aanwijzingen omtrent de uitvoering van de wet gegeven. In deze wet zijn in de loop der tijd wijzigingen aangebracht, maar in principe was zij van kracht tot het moment dat het patent werd afgeschaft in 1893; -Besluit van 1 Julij 1819 (Stbld. nr. 36) nopens de uitvoering van de wet van 21 mei 1819, waarbij onder meer tevens de vrijgestelde beroepen worden bepaald (art. 3) en een klasse-indeling van patentplichtigen wordt gegeven (art. 6); -Wet van 6 April 1823 (Stbld. nr. 14) bepaalt een verlaging van de tarieven met één derde;

JAAP MOES

382

-Wet van 16 Juni 1832 (Stbld. nr. 30) betreft de vaststelling van nieuwe tarieven: de heffingen worden tot het oude peil verhoogd en er worden enkele bijzondere tarieven ingevoerd; -Wet van 24 April 1843 (Stbld. nr. 16) betreft wijzigingen in tarieven en tabellen; -Wet van 8 Mei 1869 (Stbld. nr. 77), aan onderwijs verbonden personen worden vrijgesteld van de heffing; -Wet van 17 April 1887 (Stbld. nr. 64) uitbreiding van de vrijstellingen; -Wet van 2 October 1893 (Stbld. nr. 149) verving de patentbelasting door de heffing op bedrijfs- en andere inkomsten.


383

Voorbeeld van een aanslag personele belasting.

JAAP MOES

384

Eerste bladzijde van de wetswijziging successiebelasting van 9 juni 1878


385

Memories van successie, 1806-1900 (1926) Erfenisaangiften in verband met de heffing van het recht van successie (kortweg ook wel successiememories of memories van successie genoemd) vormen de derde historische bron waaruit systematisch is geput voor deze studie. In deze bijlage werp ik een nadere blik op de bron en geef ik een verantwoording van de wijze waarop successiememories ten behoeve van dit boek zijn benut. Ter introductie wordt eerst het successierecht in de negentiende eeuw besproken. Daarbij passeren achtereenvolgens de procedures waarmee zij tot stand kwamen de revue, de verschillende successietarieven, het archief en de inhoud van erfenisaangiften. Vervolgens wordt de bron becommentarieerd en ten slotte sta ik stil bij de wijze waarop de steekproef in successiememories ten behoeve van dit boek is getrokken.

Historisch achtergrondkader van de bron

Met ingang van 1 januari 1806 werd in de toenmalige Bataafse Republiek een landelijk uniforme regeling ingevoerd voor het heffen van een belasting op het verkrijgen door vererving. Dit was een rijksbelasting, die in de loop van de negentiende eeuw verschillende wijzigingen heeft ondergaan. 58 Sommige waren ingrijpend, terwijl andere marginale veranderingen in de wetgeving behelsden. Voor een juist begrip van de successiememories die ten behoeve van dit boek zijn gebruikt, is het noodzakelijk eerst stil te staan bij de wettelijke bepalingen betreffende het recht van successie en van overgang.59

Om te beginnen werd op 27 december 1817 de `Wet tot het heffen eener belasting onder den naam van regt van successie' afgekondigd.60 Het recht van successie werd geheven over nalatenschappen van ingezetenen ‘des Rijks’. Daartoe behoorde iedereen die zijn woonplaats of de zetel van zijn vermogen binnen het Koninkrijk der Nederlanden had gevestigd. Voor de vaststelling van het verschuldigde recht werd uitgegaan van het saldo van de nalatenschap. Dat was de actuele waarde (eventueel speciaal voor dat doel getaxeerd) op het moment van overlijden, onder aftrek van de dan bestaande huisschulden en de begrafenis-kosten. Iedere erfgenaam was aansprakelijk voor het recht van successie over zijn aandeel in de nalatenschap.

De hoogte van het te betalen successierecht was afhankelijk van de graad van verwantschap met de overledene. De belangrijkste vrijstellingen betroffen de verervingen in de

rechte lijn en de nalatenschappen waarvan het saldo niet meer bedroeg dan 300. Onder rechte lijn wordt verstaan: geërfd in de rechte nederdalende of opgaande linie, bijvoorbeeld in de situatie dat kinderen van ouders of grootouders erven, en vice versa. Onder zijlijn wordt verstaan geërfd in alle andere gevallen.

Bij dezelfde wet werd een recht van overgang geregeld, dat geheven zou worden over binnen het Rijk gelegen onroerende goederen, die geërfd werden van een niet-ingezetene. Het recht van overgang werd geheven over de geschatte actuele waarde van het onroerende goed, zonder aftrek van de schulden.

58

M. Beekhuis en H.G. Oost. `Memories van Successie, 1806-1900 (1926). Stukken afkomstig uit de archieven van de instanties belast met de controle op de gequalificeerden en regulateurs, 1806-1811 en 1814-1817. Archieven van de ambtenaren belast met de invordering van de belasting op het recht van successie 1806-1900 (1926)', in: Rijksarchieven in Holland, Inventarisreeks nr. 38 ('s-Gravenhage 1985) I-XII. 59.

Zie bijvoorbeeld H. Balthazar, ‘Fortuins- en inkomensonderzoek (XIXe, XXe eeuw). Een kritische status questionis’, in: Tijdschrift voor Geschiedenis (1971) 329-347. 60

Al eerder, sinds december 1813 waren enkele provisionele regelingen afgekondigd. Zie overzicht van wetten.

JAAP MOES

386

In de eerste decennia na 1817 zijn nog enkele kleine wijzigingen in deze successiewet aangebracht, die voornamelijk verduidelijkingen betreffen, de tarieven veranderden of nadere bepalingen verstrekten om ontduiking te voorkomen. Zo werd in mei 1824 de verhoging van het tarief voor buitenlandse effecten vastgesteld.61 Deze heffing werd van kracht om het Nederlandse kapitaal enigszins binnen de landsgrenzen te houden.62 De regeling hield in dat voor de vaststelling van het belastbare vermogen de waarde van buitenlandse waardepapieren in de nalatenschap met de helft werd verhoogd. Daardoor viel het zuivere saldo hoger uit dan het in werkelijkheid was. Dit was ongunstig voor de erfgenamen, want zij betaalden successie-recht over de waarde van hun erfdeel in het zuivere saldo van het vermogen. In 1832 werden tevens enkele bepalingen opgenomen betreffende het verschuldigde recht over schenkingen onder de levenden aan ‘zedelijke lichamen’ of instellingen van de `dode hand’.63

In 1859 kwam een nieuwe successiewet tot stand. De bestaande grondslagen bleven evenwel in hoofdzaak behouden. Van belang was dat de verhoging die sinds 1824 voor buiten-landse effecten binnen het successierecht gold, werd vervangen door een te heffen recht van overgang van alle effecten, dus buitenlandse- én binnenlandse, waardoor het onderscheid in dat opzicht tussen beide verdween.64

Daarna werden in 1869 enkele kleine wijzigingen in deze wet aangebracht. Er kwamen bijvoorbeeld enkele bepalingen bij over de wijze van heffing wegens verkrijging onder bezwaar van vruchtgebruik en periodieke uitkeringen. De laatste hier relevante wetswijziging dateert van 1878. Toen werd een ingrijpende inhoudelijke verandering aangebracht. Tot de wet van 9 juni 1878 (Stbld. no. 95), die in werking trad op 1 juli 1878, waren alle vermogens vererfd in de rechte lijn of tussen echtgenoten met kinderen van successierecht vrijgesteld. Sindsdien werden ook verervingen in de rechte lijn onderworpen aan het recht van successie, mits het

zuiver saldo van hetgeen aan iedere erfgenaam toekwam groter was dan 1.000. Na juni 1878 zijn dan ook veel meer successiememories per jaar beschikbaar voor onderzoek.

Overzicht van relevante successiewetten

- Besluit van den 23sten December 1813, bevattende de Belastingen, welke, gedurende den jare 1814, zullen worden geheven (Stbld. no. 90)

- Besluit van den 28sten Februari 1814, houdende nadere bepalingen omtrent de, bij Publicatie van den 23sten December 1813, geïntroduceerde Belasting op het regt van successie (Stbld. no. 31)

- Wet van den 28sten December 1816 tot regeling der middelen om de staatsuitgaven van 1817 te bestrijden (Stbld. no. 69)

- Wet van den 11den Februari 1816, tot regeling der middelen om de staatsuitgaven van dat jaar te bestrijden (Stbld. no. 14)

61

Stbld. no. 36, artikel 28. 62

Zie Treub, Rijks- Provinciale- en Gemeentebelastingen, 341; Bos, ‘Vermogensbezitters en bevoorrechte belas-tingbetalers’, 563. 63.

Instellingen van `dode hand' zijn rechtspersonen, doorgaans kerkgenootschappen, charitatieve instellingen of ideële stichtingen die erven van natuurlijke personen. Een familiestichting is een voorbeeld. Het vermogen wordt officieel overgedragen aan een stichting, die het beheer van het familievermogen op zich neemt. De erfenis wordt zo aan de rechtstreekse beschikkingsmacht van de familieleden onttrokken. Het beheer van vermogen wordt toevertrouwd aan de stichting, die dat doet volgens de oorspronkelijke wensen van de erflater c.q. stamvader. Zo wordt als het ware een dode hand gecreëerd die zelfs na de dood van vader en moeder verder regeert vanuit het graf. 64

Stbld. no 36, artikel 22 lid d.


387

- Wet van den 27sten December 1817, tot het heffen eener belasting, onder den naam van Regt van Successie (Stbld. no. 37)

- Besluit van den 29sten Januari 1818, nopens de vereeniging der administratie van de regten van Successie en van Overgang door overlijden met die van de regten van Zegel, Registratie, Griffie, Hyypotheek en Overschrijving (Stbld. no. 4)

- Wet van den 31sten Mei 1824, houdende eenige nieuwe bepalingen omtrent de heffing der regten van zegel en registratie (Stbld. no. 36)

- Wet van den 16den Juni 1832, bevattende sommige wijzigingen in de bestaande wetgeving nopens de regten van registratie, overschrijving en zegel (Stbld. no. 29)

- Wet van den 13den Mei 1859, op het regt van successie en van overgang (Stbld. no. 36) - Wet van den 28den Mei 1869, tot wijziging der wet van 13 Mei 1859 (Stbld. no. 36) op het

regt van successie en van overgang bij overlijden (Stbld. no. 95) - Wet van den 9den Junij 1878, tot nadere wijziging der wet van 13 Mei 1859 (Stbld. no. 36) op

het regt van successie en van overgang bij overlijden (Stbld. no. 95) - Wet van den 24sten Mei 1897, tot nadere regeling van het regt van successie en van

overgang bij overlijden (Stbld. no. 154) - Wet van den 29sten Januari 1898, tot wijziging van art. 2 der wet van 24 Mei 1897 (Stbld. no.

154), betreffende het regt van overgang van onroerende goederen, nagelaten door niet-ingezetenen

- Besluit van den 15den Februari 1898, houdende bepaling van den dag waarop de wet van den 24sten Mei 1897 (Stbld. no. 154), zooals zij is gewijzigd door de wet van den 29sten Januari 1898 (Stbld. no. 35), in werking treedt.

Over de totstandkoming van successiememories

De vaststelling en de inning van het recht van successie en van overgang werd in de wet impliciet opgedragen aan de ambtenaren van het recht van successie. De werkzaamheden werden sinds 1818 gevoegd bij die van de zegel-, registratie-, griffie-, hypotheek- en transcriptierechten, kortweg aangeduid als de Dienst Registratie. Die verbinding tussen registratie en successie is tot op de dag van vandaag blijven bestaan.

Zes directies waren in Nederland belast met het recht van successie: de directie Arnhem omvatte de provincies Gelderland en Overijssel; de directie 's-Gravenhage betreft Zuid-Holland; de directie Amsterdam Noord-Holland en Utrecht; de directie Middelburg Zeeland en het westelijke gedeelte van de provincie Noord-Brabant (waarover zich uitstrekte de kring van kantoren der registratie en domeinen te Bergen op Zoom, Breda, Oosterhout, Roosendaal, Werkendam en Zevenbergen); de directie Leeuwarden de provincies Friesland, Groningen en Drenthe; en ten slotte omvatte de directie Maastricht de provincie Limburg en het oostelijk deel van de provincie Noord-Brabant (dat gedeelte waarover zich uitstrekte de kring van kantoren der registratie en domeinen te Boxmeer, Eindhoven, Grave, Helmond, 's-Hertogenbosch, Oirschot, Oss, Tilburg, Veghel en Waalwijk).65

De aangifteplichtigen (erfgenamen, legatarissen, bewindvoerders, executeurs-testamen-tair) diende een memorie van aangifte indienen bij de ontvanger in wiens ressort de overledene zijn of haar laatste woonplaats had. Meestal schakelden zij een notaris in om de aangifte op te

65

Statistiek van het Koninkrijk der Nederlanden. Bescheiden betreffende de geldmiddelen (zeventiende stuk - eerste gedeelte) 1891. Mededeeling van de opbrengst der belastingen en andere middelen en van verschillende bijzonderheden met de heffing der belastingen in verband staande. Overzicht van die opbrengst over de jaren 1881-1890 met toelichting over de heffing van 1831-1890 ('s-Gravenhage 1892) 44.

JAAP MOES

388

stellen. Als er al een boedelinventaris was opgemaakt, werd die doorgaans gebruikt als basis voor de successiememorie. Zij diende het volgende te bevatten: de aard en de waarde van de nalatenschap - eventueel getaxeerd - met voor de onroerende goederen een omschrijving van de soort en een opgave van de ligging en de oppervlakte (de kadastrale kenmerken: sectienummer en perceelnummer); de schulden ten laste van de nalatenschap op het moment van overlijden; de namen van de erfgenamen en legatarissen met hun hoedanigheid en graad van verwantschap met de erfla(a)t(s)er. De indeling van memories was uniform en daarin werden in de negentiende eeuw geen wijzigingen aangebracht (zie hieronder voor een schematisch overzicht van de inhoud van successiememories).

Bij de schulden kwamen in aanmerking: schulden en interesten waarvan een wettelijk bewijs kon worden geleverd; schulden eigen aan het beroep van de erflater; huishoudelijke schulden op de dag van het overlijden; verschuldigde belastingen op de dag van het overlijden en ten slotte accepteerde de fiscus de begrafeniskosten als aftrekpost.

Tot juli 1878 diende van de in de rechte lijn geërfde nalatenschappen en die waarvan het

saldo niet groter was dan 300 beperktere informatie te worden verstrekt, namelijk de namen van de erfgenamen en de door hen geërfde onroerende goederen, en de legatarissen en dat wat door hen werd verkregen. Als tot zo'n nalatenschap geen vaste goederen behoorden, diende een verklaring van het plaatselijke bestuur te worden bijgevoegd. Zoals hierboven al is aangegeven, diende met ingang van 1 juli 1878 ook van de grotere verervingen in de rechte lijn een uitvoerige aangifte van de nalatenschap te worden gedaan.

De aangifte moest binnen een bepaalde termijn worden ingeleverd (variërend van kantoor tot kantoor van zes maanden tot een jaar). De ontvanger was echter niet uitsluitend afhankelijk van de vrijwillige aangifte door de nabestaanden. Hij kon een zekere controle uitoefenen, want de ambtenaren van de burgerlijke stand in zijn ressort verstrekten hem maandelijks opgaven van de overledenen. Als daarin iemand voorkwam die zijn woonplaats in een ander ressort had, stuurde hij daarvan bericht aan de betreffende ontvanger. Dit wordt een renvooi genoemd.

Binnen zes weken na het indienen van de aangifte kon nog een zogenoemde suppletoire aangifte worden gedaan, waarna een eed op de juistheid moest worden afgelegd bij de vrederechter of bij de rechtbank van eerste aanleg. Deze suppletoire aangiften zijn ook be-waard gebleven, maar het is onduidelijk of zij vaak voorkwamen. Uit een aantal van zulke aanvullende aangiften ontstaat de indruk, dat het meestal ging om contanten, sieraden of schuldvorderingen.

Zes weken na de ontvangst van de aangifte (en eventueel een suppletoire aangifte) stelde de ontvanger de aanslag vast, die vervolgens binnen zes weken door de belastingplichtigen diende te worden betaald. Van de voor het recht van successie in aanmerking komende aangiften werden door de ontvanger ter afhandeling zogenoemde akten van vaststelling gemaakt. Dit wil zeggen, dat de aangifte in een voorbedrukt omslagvel werd gevoegd, waarop aantekeningen werden genoteerd over de afhandeling en verwijzingen naar andere relevante registers (zoals naar het register van testamenten). Op elke memorie, of op een los bijgevoegd vel papier, werd een berekening gemaakt van de verschuldigde rechten per erfgenaam. In feite werd op deze wijze van elke nalatenschap waarover successierechten waren verschuldigd een dossier gemaakt, waarin vaak ook bijlagen werden gevoegd, zoals uittreksels uit het geboorteregister van de erfgenamen, afschriften van testamenten, huwelijkscontracten en dergelijke. Ingediende memories waarover geen rechten waren verschuldigd werden doorgaans niet bewaard.


389

De tot akten van vaststelling omgevormde memories van aangifte dienden alle bewaard te blijven en werden -meestal per kwartaal- ingebonden in kloeke delen. Ter ontsluiting van het archief werden met ingang van 1856 handige registers aangelegd, waarmee een bepaalde memorie makkelijker kon worden teruggevonden. Dit zijn de zogenaamde Tafels V-bis, alfabetische registers van overledenen. Daarin werden naast de noodzakelijke verwijzingen naar een memorie van successie tevens aantekeningen gemaakt betreffende de afhandeling van de nalatenschap (zie hieronder voor een beknopte weergave van de inhoud van dit register). Dit register kan vooral goede diensten bewijzen in een onderzoek naar het voltooide vermogen van een specifieke persoon. Als de plaats en datum van overlijden bekend zijn, is het in principe mogelijk om via de Tafels V-bis de betreffende successiememorie terug te vinden, mits zij uiteraard de tand des tijds heeft doorstaan, want niet alle successiememories zijn onder optimale omstandigheden bewaard.

JAAP MOES

390

Successietarieven

Net als de andere rijksbelastingen bestond de successiebelasting uit een hoofdsom en zogenoemde opcenten. 66 Het tarief was afhankelijk van de verwantschapsgraad der erfgenamen. De opcenten werden geheven over de contante waarde van het deel uit de nalatenschap dat aan iedere erfgenaam toeviel. In de loop der tijd werden zowel in het tarief als in de opcenten enkele veranderingen aangebracht. De volgende tabel geeft een beknopt overzicht. Overzicht van de belangrijkste wijzigingen in het tarief en de opcenten betreffende het recht van successie en van overgang in de negentiende eeuw, uitgedrukt in percentages

Recht van successie (na aftrek van schulden) 1817 1859 1878 Wanneer werd geërfd door: - bloedverwanten in de rechte nederdalende linie van bloedverwanten in de rechte opgaande linie - - 1 - bloedverwanten in de rechte opgaande linie van bloedverwanten in de rechte nederdalende linie - - 3 - een echtgeno(o)t(e) van de andere (indien kinderen aanwezig zijn) 4 4 1 - een echtgeno(o)t(e) van de andere (indien geen kinderen aanwezig zijn) 4 - broeders of zusters van broeders of zusters - ab intestato 4 4 4 - voor alles meer dan hun wettelijk erfdeel 10 10 - neef of nicht, oom of tante - ab intestato 4 6 6 - voor alles meer dan hun wettelijk erfdeel 10 10 - tussen alle andere verwanten en niet-verwanten 10 10 10 Recht van overgang (zonder aftrek van schulden) wanneer werd geërfd in: - rechte linie en tussen echtgenoten, kind of kinderen uit hun huwelijk verwekt of afstammelingen daarvan nalatende 1 1 0,25 - vruchtgebruik 0,5 - alle andere gevallen 5 5 1 - vruchtgebruik 2,5 Rijksopcenten tot 1832 22 1832 tot en met 1841 25 sinds 1841 38 Bron: zie bovenstaand overzicht van wetten

66

Zie P.H. Engels, De belastingen en de geldmiddelen van den aanvang der Republiek tot op heden (Utrecht 1862).


391

Archivering en vindplaatsen

Memories van successie zijn per gemeente ingediend en bewaard. Daarbij moet worden opgemerkt dat memories uit kleinere plaatsen gewoonlijk zijn ondergebracht bij de registratiekantoren van grotere gemeenten. De Zuid-Hollandse archieven, die ik voor mijn onderzoek heb gebruikt, bevinden zich in het Nationaal Archief (NA) te ’s-Gravenhage, waar zij centraal kunnen worden geraadpleegd. Memories jonger dan honderd jaar zijn krachtens de Archiefwet gesloten. Sommige jaargangen verkeren in zo'n slechte staat dat zij niet kunnen worden geraadpleegd.67

Om eventueel specifieke successiememories te kunnen vinden, is het van belang om te weten in welk kantoor zij werden ingediend. De volgende tabel geeft een overzicht .

Alfabetische lijst van de kantoren der ontvangers in Zuid-Holland met daarachter de gemeenten die daaronder ressorteerden

Alphen Ter Aar, Aarlanderveen, Alkemade, Alphen, Benthuizen, Boskoop, Hazerswoude, Koudekerk,

Leimuiden, Middelburg, Nieuwveen, Oudshoorn, Rijnsaterwoude, Woubrugge, Zevenhoven, Zwammerdam

Brielle Brielle, Geervliet, Heenvliet, Hekelingen, Hellevoetsluis, Nieuwenhoorn, Nieuw-Helvoet,

Oostvoorne, Oudenhoorn, Rockanje, Spijkenisse, Vierpolders, Zuidland, Zwartewaal Delft Abtsregt, Delft, 's-Gravenzande, Hof van Delft, De Lier, Loosduinen, Monster, Naaldwijk,

Pijnacker, Schipluiden, Vrijenban, Wateringen, Dordrecht Dordrecht, Dubbeldam, Groote Lind (tot 1882), Heerjansdam, Hendrik-Ido-Ambacht,

Zwijndrecht Gorinchem Ameide, Arkel, Giessen-Nieuwkerk, Gorinchem, Hardinxveld, Hoog-Blokland, Hoornaar, Kedi-

chem, Leerbroek, Meerkerk, Nieuwland, Schelluinen, Tienhoven, Gouda Ammerstol, Bergambacht, Berkenwoude, Bleiswijk (1874), Gouda, Gouderak, Haastrecht,

Krimpen aan de Lek, Krimpen aan de IJssel, Lekkerkerk, Moordrecht, Ouderkerk a/d IJssel, Oudewater, Reeuwijk, Schoonhoven, Stolwijk, Vlist. Waddinxveen,

’s-Gravenhage 's-Gravenhage, Nootdorp, Rijswijk, Stompwijk, Veur, Voorburg, Wassenaar, Zegwaard,

Zoetermeer, Leiden Leiden, Leiderdorp, Voorschoten, Noordwijk Hillegom, Katwijk, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest. Rijnsburg, Sassenheim,

Valkenburg, Voorhout, Warmond, Zoeterwoude Oud-Beijerland 's-Gravendeel, Heinenoord, Klaaswaal, Maasdam, Mijnsheerenland, Nieuw-Beijerland, Nu-

mansdorp, Oud-Beijerland, Piershil, Puttershoek, Strijen, Westmaas, Zuid-Beijerland Rotterdam Bergschenhoek, Berkel en Rodenrijs, Capelle a/d IJssel (1874), Hillegersberg (1874),

Kralingen (1874), Moercapelle (1874), Nieuwerkerk a/d IJssel (1874), Rotterdam, Schiebroek (1874), Zevenhuizen

67

Het gaat in elk geval om de Leidse successiememories uit 1878, 1879 en 1880.

JAAP MOES

392

Schiedam Delfshaven, Kethel en Spaland, Maasland, Maassluis, Overschie, Rozenburg, Schiedam, Vlaardingen, Vlaardingerambacht,

Sliedrecht/ Papendrecht Alblasserdam, Bleskensgraaf, Brandwijk, Giessendam, Goudriaan, Groot-Ammers, Langerak,

Molenaarsgraaf, Nieuw-Lekkerland, Nieuwpoort, Noordeloos, Ottoland, Oud-Alblas, Peursum, Sliedrecht, Streefkerk, Wijngaarden,

Sommelsdijk/ Middelharnis/ Dirksland Den Bommel, Dirksland, Goedereede, Herkingen, Melissant, Middelharnis, Nieuwe Tonge,

Ooltgensplaat, Ouddorp, Oude Tonge, Sommelsdijk, Stad aan 't Haringvliet, Stellendam, Vianen Asperen, Everdingen, Hagestein, Hei- en Boeicop, Heukelum, Leerdam, Lexmond,

Schoonrewoerd, Vianen, Woerden Achthoven, Achttienhoven, Barwoutswaarder, Bodegraven, Hekendorp, Lange Ruige Weide,

Nieuwkoop, Papekop, Waarder, Woerden, IJsselmonde Barendrecht (tot 1872), Charlois (tot 1872), Hoogvliet, Pernis, Poortugaal, Rhoon,

Ridderkerk, IJsselmonde

Bron: 68

68

M. Beekhuis en H.G. Oost. ‘Memories van Successie, 1806-1900 (1926). Stukken afkomstig uit de archieven van de instanties belast met de controle op de gequalificeerden en regulateurs, 1806-1811 en 1814-1817. Archieven van de ambtenaren belast met de invordering van de belasting op het recht van successie 1806-1900 (1926)’, in: Rijksarchieven in Holland, Inventarisreeks nr. 38 ('s-Gravenhage 1985) 255-277.


393

Een handig hulpmiddel

Een handig register om een specifieke memorie terug te kunnen vinden is Register no. 5 bis. Het register is een overzicht van bij de belastingdienst binnengekomen successiememories. Erin is verwijzende informatie naar de betreffende memorie opgenomen. De letterlijke tekst van de verwijzingen luidt als volgt:

Alfabetische tafel

1. van overledenen: a. ingezetenen des Rijks, welke hunne woonplaats hadden in den kring van het kantoor. b. vreemdelingen, die onroerende geoderen, in den kring van het kantoor, hebben

nagelaten. c. vruchtgebruikers, genieters van periodieke uitkeeringen en bezwaarde erfgenamen of

legatarissen (gewoond hebbende onder een ander kantoor dan dat van den insteller), ten gevolge van wier overlijden aangifte moet gedaan worden, ter zake dat het vruchtgebruik of de periodieke uitkeering is geëindigd, opgehouden of overgegaan, of het bezwaarde goed (ten gevolge van eene na de invoering der Fransche wetboeken bekrachtigde erfstelling over de hand) op den geroepene is overgegaan.

2. Van personen door wie schenkingen onder de levenden aan zedelijke lichamen of instellingen van de doode hand zijn gedaan, of stichtingen bij het leven tot het doen van kerkelijke diensten of het verrichten van kerkelijke plechtigheden zijn ingesteld, waarvan de aangifte aan het kantoor geschieden moet.

3. Van vruchtgebruikers, genieters van periodieke uitkeeringen en bezwaarde erfgenamen of legatarissen, gedurende wier leven rechten van successie en van overgang vorderbaar worden, ten gevolge van het eindigen van het vruchtgebruik, het ophouden der periodieke uitkeering of den overgang van het bezwaarde goed op den geroepene.

4. Van vermoedelijk overleden verklaarden, welke hunne woonplaats hadden in den kring van het kantoor.

De volgende verwijzingen zijn opgenomen: 1 doorlopend volgnommer van de letter in het deel 2 het register no. 4 3 Naam 4 voornamen 5 beroep 6 woonplaats 7 dagtekening, plaats en provincie van geboorte 8 opgave of de overledene was a ongehuwd b gehuwd en met wie c weduwenaar of weduwe en van wie d al of niet kinderen achterliet 9 dagtekening van het overlijden of waarop de termijn tot het doen van aangifte, in de

gevallen bedoeld onder no. 2, 3, en 4 van het titelblad aanvangt

JAAP MOES

394

10 a dagtekening van de indiening van de primitieve memorie van aangifte, met aanduiding van het daarbij opgegeven saldo der nalatenschap.

b beknopte opgave op welke wijze het sterfgeval is aangezuiverd, ingeval geen memorie van aangifte is ingediend.

11 verwijzing naar tafel no. VI, deel en blad 12 dagtekening der registratie van de a uiterste wilsbeschikking b huwelijksche voorwaarden c benoemening van voogden en curators (toeziende voogden en toeziende curators

daaronder niet begrepen). d verzegeling e ontzegeling f a aanvaarding onder het voorrecht van boedelbeschrijving b verwerping 13 boedelbeschrijving 14 verkooping der a roerende goederen b onroerende goederen 15 scheiding 16 Opmerkingen en verwijzing naar de betrekkelijke memoriaals artikelen, ingeval van

vervolging ter zake van aangifte, enz.


395

De inhoud van een successiememorie

Een volledig ingevulde memorie van successie vormt een beknopt dossier. Zij bevat veel informatie en bovendien verwijzingen naar achterliggend documentatiemateriaal over de erflater en de erfgenamen. Erfenisaangiften voor de successiebelasting zijn volgens een vast sjabloon opgesteld. Hieronder is een beknopte inhoud weergegeven.

de naam van de erflater

de namen van de comparanten (met vermelding van de relatie tot de erflater) en de notaris

evt. verwijzing naar een testament en huwelijkscontract

de namen van de erfgenamen en de graad van verwantschap

evt. legaten

de samenstelling van de nalatenschap: activa(of bezittingen):

onroerend goed

roerende goederen (meubilair, sieraden en andere lijfsgoederen) o effecten o schuldvorderingen

evt. vaststelling van het deel van de boedel dat van de erflater was

passiva (of: schulden):

o openstaande huiselijke schulden tot het moment van overlijden o hypothecaire schulden o evt. begrafeniskosten (evt. inclusief kerkdiensten tot het eerste jaargetijde na

het moment van overlijden) SALDO (activa minus passiva)

vaststelling van het verschuldigde recht van successie en van overgang, gespecificeerd per erfgenaam

Bijlagen:

o Uittreksels uit de registers van de burgerlijke stand van de erfgenamen o Wanneer onroerend goed deel uitmaakte van de nalatenschap, diende bij de

memorie van aangifte een speciale lijst met gegevens betreffende de vaste goederen te worden bijgevoegd als bijlage.

Zulke lijsten bevatten: RENVOOI wegens ONROERENDE GOEDEREN, gelegen in den kring van het kantoor te ...

voorkoomende in de memorie van aangifte der nalatenschap van (naam) ... in leven (beroep, huwelijkse staat), gewoond hebbende te (woonplaats) ... en overleden te ..., op den ... 189. welke memorie is ingeleverd op den datum. 1 a vermelding van het testament of huwelijkscontract, krachtens hetwelk de onroerende

goederen verkregen zijn.

JAAP MOES

396

b naam, voornaam, beroep en woonplaats van degenen, die de onroerende goederen verkregen, opgaven van hunne verwantschap of van de betrekking van huwelijk tot den overledene en van het aandeel dat door ieder geërfd is.

2 Omschrijving en waarde der onroerende goederen, woordelijk zoo als zij in de memorie van aangifte zijn vermeld, doch met een volgnommer.

3 1 van het nummer, waaronder de goederen op het register no. 50 zijn gebracht 2 ten aanzien der perceelen, voorkomende onder hetzelfde volgnummer, in de kolom 2

vermeld: a van de vroegere overgangen en de prijzen daarbij aangegeven b van de verhuringen en de daarbij bedongen jaarlijksche huurprijzen c van de belastbare waarde volgens het kadaster, in eene som d van zijn gevoelen, omtrent de aangegevene en de werkelijke waarde, met vermelding

van de gronden waarop zijn gevoelen steunt.


397

Bronnenkritiek

In zijn status questionis van negentiende-eeuws fortuins- en inkomensonderzoek heeft Balthazar het belang benadrukt van een kritische benadering van erfenisaangiften als historische bron.69 Het gaat om een registratie voor de fiscus, waardoor onjuiste of onvolledige opgave niet zijn uit te sluiten. De vermelding van het onroerend goed mag wegens de kadastrale registratie weinig fraudegevoelig zijn geweest, maar dat gold natuurlijk in veel mindere mate voor roerende goederen. Sieraden en andere kostbaarheden zoals kunstwerken, tafelzilver en serviesgoed waren makkelijker buiten de registratie te houden dan het bezit van bijvoorbeeld een stuk land of een schip. Het ligt in de aard van de bron dat bijvoorbeeld de opgave van de voor de fiscus aftrekbare schulden completer zal zijn dan die van kleine, waardevolle roerende goederen.

Het kwam vaak voor dat kort na het overlijden van de erflater een boedelinventaris werd gemaakt. Mogelijk zijn zij betrouwbaarder, omdat een boedelinventaris niet in eerste instantie voor de fiscus werd opgemaakt, maar in principe voor de erfgenamen en wel ter bescherming van de rechten van minderjarige kinderen. In verband met de verdeling van de nalatenschap was het in het directe belang van de erfgenamen om een zo nauwkeurig mogelijke taxatie te maken. De toetsing van uit memories afkomstige gegevens kan eventueel plaatsvinden via vergelijking met informatie uit boedelinventarissen. Daarbij moet wel worden bedacht dat boedelinventarissen vaak zullen zijn gebruikt bij het opstellen van de aangifte van de nalatenschap voor de fiscus.

69

H. Balthazar, ‘Fortuins- en inkomensonderzoek’, in: Tijdschrift voor Geschiedenis (1971) 329-347.

JAAP MOES

398

Prijscourant 1857.

Met behulp van memories van successie kan het ‘voltooide vermogen’ van veel particuliere vermogensbezitters worden gereconstrueerd. Er kan onder meer worden nagegaan welke omvang en samenstelling het vermogen had, en hoe het uiteindelijk werd verdeeld over erfgenamen. Het onroerend goed werd gewoonlijk nauwkeurig gespecificeerd en getaxeerd. Vaak worden ook pacht- en huurgegevens vermeld. Verder werd het effectenbezit geïnventariseerd. Aandelen, obligaties, certificaten, hypotheken en schuldvorderingen werden beschreven met hun nominale en hun actuele waarde op het moment van overlijden volgens de laatste Prijscourant. Daarnaast wordt de waarde geschat van andere roerende goederen uit de nalatenschap, zoals sieraden, gouden en zilveren voorwerpen, en de inboedel. Ten slotte worden in memories huisschulden vermeld, en indien van toepassing ook bedrijfsschulden. Ook de begrafeniskosten worden vrijwel altijd vermeld.70 Een complicatie is dat tot de wetswijziging in 1859 een verhoogd successietarief op buitenlandse effecten bestond. Deze heffing was sinds mei 1824 van kracht geweest om het

70

D. van den Bosch, ‘De laatste eer aan de eerste stand. Aristocratische begrafenisrituelen in Limburg van de 18e tot de 20e eeuw’, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 18 (1980) 181-210.


399

Nederlandse kapitaal binnen de landsgrenzen te houden.71 De regeling hield in dat voor de vaststelling van het belastbare vermogen de waarde van buitenlandse waardepapieren in de nalatenschap met de helft werd verhoogd. Daardoor viel het zuivere saldo hoger uit dan het in werkelijkheid was. Dit was uiteraard ongunstig voor de erfgenamen, want zij betaalden succes-sierecht over de waarde van hun erfdeel in het zuivere saldo van het vermogen. Met de afschaffing van deze verhoging in 1859 verdween wellicht een bezwaar om in de effectenporte-feuille vreemde waardepapieren op te nemen of aan te houden. Het is niet uit te sluiten dat deze verandering in de belastingwet gevolgen heeft gehad voor het kapitaalbeheer van beleggers met een gevorderde leeftijd. Denkbaar is bijvoorbeeld dat een welgestelde, gehuwde dame zonder kinderen niet of nauwelijks in buitenlandse effecten belegde met het oog op de door haar echtgenoot te betalen hoge successie- en overgangsrechten na haar overlijden, want deze regeling gold voor verervingen in de zijlijn. Ook is het mogelijk dat zij aanvankelijk wel buitenlandse effecten in haar portefeuille had opgenomen, maar deze kort voor haar overlijden van de hand had gedaan. Van belang is ten slotte dat tot 1 juli 1878 alleen de aangiften van collaterale verervingen werden bewaard en van na die datum successiememories van overgangen in de rechte lijn systematisch kunnen worden bestudeerd.

Steekproef in successiememories

Voor de bestudering van vermogensbezit kunnen uit successiememories verschillende soorten steekproef worden getrokken. Ten behoeve van deze studie heb ik voor een selecte, gestratificeerde steekproef gekozen, omdat in een aselecte steekproef door hun relatieve zeldzaamheid waarschijnlijk geen of vrijwel geen grote aristocratische vermogensbezitters getrokken zouden worden. De keuze voor Zuid-Holland was een praktische. In het Nationaal Archief kunnen successiememories uit alle gemeenten uit de provincie Zuid-Holland centraal worden geraadpleegd.

Ten behoeve van een zekere spreiding over de gemeenten heb ik bij de selectie drie criteria gehanteerd, namelijk tijd, plaats en vermogensomvang. Bij de trekking van de steekproef ben ik als volgt te werk gegaan. Ten eerste heb ik vier geografische eenheden gekozen: ‘s-Gravenhage, Rotterdam, Leiden en ‘het platteland’. De laatste is vertegenwoordigd door willekeurig getrokken plattelandsgemeenten. Om veranderen te kunnen meten, heb ik twee jaren c.q. steekperioden gekozen, namelijk omstreeks 1848 en omstreeks 1900.

Ter oriëntatie is eerst een peiling van honderd willekeurige erfenisaangiften verricht. Uit deze peiling komen de volgende verhoudingen naar voren: Saldo activa Peiling Procent

< 10.000 47 0,47 10.000 < 100.000 28 0,28 >=100.000 25 0,25 100 1

71 Zie M.W.F. Treub, Ontwikkeling en verband van de Rijks- Provinciale- en Gemeentebelastingen in Nederland

(Leiden 1885) 341; N.J.P.M. Bos, ‘Vermogensbezitters en bevoorrechte belastingbetalers in de negentiende eeuw’, in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden 105, aflevering 4 (Zeist 1990) 563.

JAAP MOES

400

In totaal zijn de vier genoemde geografische eenheden (drie steden en vele plattelandsgemeenten) 250 successiememories omstreeks 1848 getrokken en 250 omstreeks 1900.72 De resultaten van die trekking zijn als volgt: Saldo activa Trekking 1848 procent Trekking 1900 Procent 300 < 10.000 116 0,46 116 0,46 10.000 < 100.000 68 0,27 68 0,27 >=100.000 66 0,26 66 0,26 250 1 250 1

De steekproefresultaten zijn in de volgende tabel samengevat. Het aantal vermogensbezitters van de steekproef omstreeks 1850 en omstreeks 1890 in drie vermogensklassen

Vermogen Rotterdam 's-Gravenhage Leiden Platteland Totaal

(saldo in ) 1848 1900 1848 1900 1848 1900 1848 1900 1848 1900 300-< 10.000 29 29 29 29 29 29 29 29 116 116 10.000-< 100.000 17 17 17 17 17 17 17 17 68 68 >= 100.000 18 17 23 17 14 16 11 16 66 66 Totaal 64 63 69 63 60 62 57 62 250 250

72

Met dank aan dr. H.J. (Herman) Wijnne, ‘Kennisbasis Statistiek en Forum Statistiek’, (http://www.wynneconsult.com).

http://www.wynneconsult.com/


401

Bijlagen

Lijst 1. Alfabetische lijst van families, die in vijf steekjaren uit de periode 1850-1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden Naar schatting telde Nederland maximaal ongeveer driehonderd families, die gedurende de tweede helft van de negentiende eeuw zowel tot de nationale bestuurlijke elite als tot de fiscale elites in de provincies behoorden. Daarbij ga ik uit van de vijf steekjaren 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890. In totaal vallen 444 individuen tot de nationale elite van de ministers en parlementsleden te rekenen.73 Deze nationale bestuurlijke elite valt tot 389 families te rekenen. Van deze families worden er 270 op de lijsten van hoogstaangeslagenen vermeld. Door het gebruik van steekjaren in de periode 1848-1917 is het mogelijk, dat een aantal families wordt gemist. Dat zou gaan om families die tussen twee steekjaren, dus binnen een decennium op het Binnenhof of de lijsten verschenen en er weer van verdwenen.

In alfabetische volgorde behoorden de volgende families zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite, met tussen haakjes het aantal hoogstaangeslagenen. Met (>=1) wordt aangeven dat de familie met minstens een hoogstaangeslagene op de lijsten van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal was vertegenwoordigd.

73

Zie hierna de Namenlijst Ministers, Eerste-Kamerleden en Tweede-Kamerleden in de zittingsjaren 1850-’51, 1860-’61, 1870-’71, 1880-’81, 1890-‘1891, 1913-’14 en 1938-’39.

Ablaing van Giessenburg, d' (1)

Akerlaken, Van (1)

Alberda van Ekenstein (4)

Alphen, Van (1)

Andringa de Kempenaer, Van (5)

Anemaet (2)

Arnoldts (1)

Baar, Van (1)

Backer (5)

Bahlman (3)

Baud (1)

Beaufort, De (9)

Beeck Calkoen, Van (3)

Beerenbroek (2)

Begram (2)

Beken Pasteel, Van der (1)

Berckel, Van (2)

Bergsma (2)

Beyma, Van (3)

Bieberstein Rogalla Zawadsky, De (2)

Blankenheym (2)

Blijdenstein (3)

Blom (4)

Blussé (3)

Borch, Van der (6)

Boreel (4)

Borret (1)

Borsius (2)

Borski (4)

Bosch (≥1)

Bosch van Drakestein (8)

Boxman (1)

Brantsen (5)

Brauw, De (1)

Bredius (2)

Breggen Azn., Van der (1)

Breuning (1)

Brouwer (5)

Brouwers (5)

Bruggen, Van (3)

Bruyn, De (7)

Büchner (1)

Bultman (1)

Bylandt, Van (5)

Carsten (2)

Casembroot, De (2)

Clercx (1)

Coenen (1)

Cool (1)

Corver Hooft (2)

Cost Jordens (1)

Cremer (4)

Cremers (2)

Dam, Van (≥1)

Dedem, Van (4)

Diepen (4)

Dieu Fontein Verschuir

van Heiloo, De (1)

Diggelen, Van (1)

Dijckmeester (1)

Dirks (1)

Dobbelmann (3)

Does de Willebois, Van der (2)

Dommer van Poldersveldt (1)

Donker (1)

Doorn, Van (1)

Dries, Van den (1)

Dullert (2)

Dumbar (1)

Duymaer van Twist (1)

Dyserinck (1)

Eck, Van (3)

Elout van Soeterwoude (1)

Engelen (3)

Eysinga, Van (6)

Feltz, Van der (3)

Fock (3)

Foreest, Van (3)

Fransen van de putte (4)

Fremery, De (2)

Geer van Jutphaas, De (2)

Geertsema (2)


403

Gennep, Van (2)

Gevers (8)

Gijn, Van (2)

Gleichman (1)

Godefroi (1)

Goekoop (1)

Goes, Van der (2)

Goltstein van Oldenaller, Van (3)

Gratama (4)

Groen van Prinsterer (1)

Guljé (1)

Haffmans (4)

Hall, Van (5)

Hardenbroek, Van (6)

Hartevelt (1)

Hartogh (1)

Hartsen (2)

Hasselman (2)

Hasselt, Van (4)

Havelaar (4)

Heeckeren, Van (8)

Heemskerk Veeckens (2)

Heemstra, Van (5)

Heiden Reinestein, Van (1)

Hein (1)

Hengst (2)

Heukelom, Van (5)

Hingst (1)

Hintzen (1)

Hoekwater (1)

Hövell, Van (3)

Hoffman (3)

Holtzman (3)

Hooft, 't (6)

Hope Loudon (1)

Houten, Van (1)

Hoyack (3)

Huber (1)

Humalda van Eysinga (1)

Huydecooper (2)

Huyssen (2)

Insinger (5)

Jacob, 's (1)

Jansen (≥1)

Jolles (1)

Jong, De (3)

Jonge, De (≥1)

Jonge van Ellemeet, De (1)

Kalff (1)

Karnebeek, Van (2)

Kempen, Van (2)

Kempenaer, De (2)

Kolkman (1)

Kool (1)

Lambrechts de Cortembrach (1)

Land (1)

Lange, De (≥1)

Lek de Clercq, Van der (4)

Lely, Van der (1)

Lidth de Jeude, Van (1)

Lieftinck (1)

Lier, Van (4)

Limburg Stirum, Van (12)

Limpens, De (1)

Linden, Van der (1)

Löben Sels, Van (1)

Loon, Van (7)

Loopuyt (3)

Lotsij (1)

Lycklama à Nijeholt (4)

Lynden, Van (9)

Mackay (1)

Maesen de Sombreff, Van der (1)

Magnée (3)

Man, De (1)

Marchie van Voorthuysen, Du (1)

Martens (2)

Mees (6)

Meeuwen, Van (4)

Meinesz (1)

Merckelbach (2)

Merkes van Gendt (1)

JAAP MOES

404

Messchert van Vollenhoven (1)

Meurs, Van (2)

Michiels van Kessenich (4)

Michiels van Verduynen (1)

Moens (1)

Moolenburgh (3)

Muller (4)

Naamen van Eemnes, Van (1)

Nagell, Van (7)

Nierstrasz (2)

Nijsingh (2)

Nijst (2)

Nispen, Van (8)

Nobel (1)

Nolthenius (1)

Olivier (1)

Olne, d' (1)

Oppedeijk (1)

Oudermeulen, Van der (3)

Pallandt, Van (18)

Philipse (2)

Pické (1)

Pierson (2)

Pijnappel (1)

Poorter, De (2)

Prins (≥1)

Prinsen (1)

Pyls (1)

Raadt, De (3)

Rahusen (1)

Ram, De (3)

Reekers (1)

Reenen, Van (5)

Rees (2)

Regout (7)

Reinders (3)

Rhemen van Rhemenshuyzen, Van (1)

Rijckevorsel, Van (19)

Rijsterborgh (1)

Röell (4)

Roest (1)

Roijen, Van (8)

Royaards van den Ham (1)

Ruiter Zijlker, De (1)

Rutgers van Rozenburg (3)

Saaijmans Vader (1)

Sandberg (7)

Sassen (≥1)

Sasse van Ysselt, Van (2)

Schaepman (1)

Schiffer van Bleiswijk (1)

Schimmelpenninck (12)

Schot (1)

Schreinemacher (1)

Sickesz (1)

Sitter, De (2)

Six (2)

Slicher van Domburg (1)

Sloet (11)

Smidt (1)

Smit (≥1)

Smits (≥1)

Sonsbeeck, Van (6)

Spengler (2)

Stork (2)

Storm (4)

Strens (2)

Swinderen, Van (7)

Sypesteyn (1)

Tak van Poortvliet (2)

Taets van Amerongen (6)

Teding van Berkhout (9)

Tets, Van (1)

Tex, Den (1)

Thooft (1)

Thuessink van der Hoop van

Slochteren, à (1)

Tienhoven, Van (6)

Tonckens (5)

Veen, Van (4)

Verheij van den Bogaard (1)

Verheijen (1)


405

Vermeulen (≥1)

Verschoor (1)

Villers de Pité, De (1)

Viruly (10)

Visser (≥1)

Vlielander (2)

Vollenhoven, Van (4)

Voorst. Van (1)

Vos de Wael (5)

Vos van Steenwijk, De (11)

Vries, De (5)

Waal, De (1)

Walchren, Van (1)

Walter (2)

Wassenaer van Catwijck, Van (6)

Weel, Van (10)

Welderen Rengers, Van (3)

Welt (3)

Werk, Van de (1)

Wertheim (5)

Wessem, Van (2)

Wylick Haffmans, Van (1)

Ypey (1)

Zijlker (2)

Zinnicq Bergman, Van (1)

Zuylen van Nijevelt, Van (4)

406

Lijst 2. Ministers, Eerste-Kamerleden en Tweede-Kamerleden in de zittingsjaren 1850-’51, 1860-’61, 1870-’71, 1880-’81, 1890-‘1891, 1913-’14 en 1938-‘39

De navolgende lijsten zijn geordend in chronologische en alfabetische volgorde. ‘Lha’ (afkorting voor: lijst van hoogstaangeslagenen) betekent dat de persoon is vermeld op de lijsten van hoogstaangeslagenen. 74 Het daaropvolgende cijfer geeft het aantal hoogstaangeslagen verwanten. De volgende drie elitegroepen zijn gehanteerd: 1. degenen die in Nederland's Adelsboek of in Nederland's Patriciaat staan vermeld en behoren tot families met voor het eerst bestuurders in de periode 1795-1848 (voor 1848); 2. degenen die in Nederland's Adelsboek of in Nederland's Patriciaat staan vermeld en behoren tot families die na 1848 voor het eerst bestuurders tellen (na 1848); 3. degenen die niet in Nederland's Adelsboek of in Nederland's Patriciaat worden vermeld (geen nadere vermelding). Bronnen -`Alphabetische naamlijsten van de leden der Staten-Generaal en de ministers, hoofden van departementen van algemeen bestuur', Verslag van de handelingen der Staten-Generaal, zitting van 16 september 1913-12 september 1914; idem, zitting van 20 september 1938-16 september 1939. -Biografisch archief Parlementair Documentatie Centrum -`Lijsten van verkiesbaren voor de Eerste-Kamer der Staten-Generaal’, 1850, 1860, 1870, 1880, 1890, Staatscourant -Nationaal Archief, Geloofsbrievendossiers.

Ministers Zittingsjaar 1850-'51 1.Bosse, mr. P.P. van (Minister van Financiën) (voor 1848) 2.Lucas, E. (minister van Marine) 3.Nedermeijer van Rosenthal, Jhr.mr. J.T.H. (minister van Justitie) (voor 1848) 4.Pahud, Chs. (minister van Koloniën) (na 1848) 5.Sonsbeeck, mr. H. van (minister van Buitenlandse Zaken) lha; 2 (voor 1848) 6.Spengler, Jhr. J.T. van (minister van Oorlog) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 7.Thorbecke, mr. J.R. (minister van Binnenlandse Zaken) (voor 1848) Zittingsjaar 1860-'61 1.Bosscha, J. (minister voor de Zaken der Hervormde en andere Eerediensten) (na 1848) 2.Casembroot, Jhr. E.A.O. de (minister van Oorlog) zelf niet op lha; 2 (na 1848) 3.Cornets de Groot van Kraaijenburg, Jhr. J.P. (minister van Koloniën) (voor 1848) 4.Godefroi, mr. M.H. (minister van Justitie) lha; 1 5.Goes van Dirxland, mr. L.N. van der baron (minister van Buitenlandse Zaken) zelf niet op lha; 1 (na 1848) 6.Hall, mr. F.A. baron van (minister van Financiën) lha; 1 (voor 1848) 7.Heemstra, mr. S. baron van (minister van Binnenlandse Zaken) lha; 5 (voor 1848) 8.Huyssen van Kattendijke, Jhr. W.J.C. ridder (minister van Marine) zelf niet op lha; 1) 9.Jolles, mr. J.A. (minister voor de Zaken der Hervormde en andere Eerediensten) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 10.Lotsij, mr. J.S. (minister van Marine) lha; 1

74

Uit 1890 is alleen de bovenste helft van de provinciale lijsten van verkiesbaren gebruikt.


407

11.Loudon, mr. J. (minister van Koloniën) (na 1848) 12.Mutsaers, mr. J.A. (minister voor de Zaken der Roomsch-Katholieke Eeredienst) (na 1848) 13.Rochussen, J.J. (minister van Koloniën) (voor 1848) 14.Strens, mr. P.H. (minister voor de Zaken der Roomsch-Katholieke Eeredienst) lha; 2 (voor 1848) 15.Tets van Goudriaan, Jhr.mr. J.G.H. van (minister van Financiën) lha; 1 (voor 1848) 16.Zuylen van Nijevelt, mr. P.J.A. graaf van (minister van Buitenlandse Zaken) lha; 4 (voor 1848) 17.Zuylen van Nijevelt, mr. J.P.P. baron van (minister van Buitenlandse Zaken) lha; 4 (voor 1848) Zittingsjaar 1870-'71 1.Blussé van Oud-Alblas, mr. P. (minister van Financiën) lha; 2 (voor 1848) 2.Booms, G.P. (minister van Oorlog) 3.Bosse, mr. P.P. van (minister van Financiën/Koloniën) (voor 1848) 4.Brocx, L.G. (minister van Marine) 5.Engelvaart, A. (minister van Oorlog) 6.Fock, mr. C. (minister van Binnenlandse Zaken) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 7.Gericke van Herwijnen, mr. J.L.H.A. baron (minister van Buitenlandse Zaken) (na 1848) 8.Jolles, mr. J.A. (minister van Justitie) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 9.Lilaar, mr. F.G.R.H. van (minister van Justitie) (voor 1848) 10.Mulken, J.J. van (minister van Oorlog) 11.Roest van Limburg, mr. T.M. (minister van Buitenlandse Zaken) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 12.Thorbecke, mr. J.R. (minister van Binnenlandse Zaken) (voor 1848) 13.Waal, E. de (minister van Koloniën) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) Zittingsjaar 1880-'81 1.Goltstein, mr. W. van (minister van Koloniën) lha; 3 (na 1848) 2.Kip Erp Taalman, W.F. van (minister van Marine) (voor 1848) 3.Klerck, Jhr. G.J.G. (minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid) (na 1848) 4.Lynden van Sandenburg, mr. C.Th. baron van (minister van Buitenlandse Zaken/Financiën) lha; 9 (voor 1848) 5.Modderman, mr. A.E.J. (minister van Justitie) (voor 1848) 6.Rochussen, Jhr.mr. W.F. (minister van Buitenlandse Zaken) (voor 1848) 7.Reuther, A.E. (minister van Oorlog) 8.Six, Jhr.mr. W. (minister van Binnenlandse Zaken) zelf niet op lha; 2 (voor 1848) 9.Vissering, mr. S. (minister van Financiën) (na 1848) Zittingsjaar 1890-'91 1.Beaufort, Jhr.mr. K.A. de Godin (minister van Financiën) lha; 3 (voor 1848) 2.Bergansius, J.W. (minister van Oorlog) 3.Dedem, mr. W.K. baron van (minister van Koloniën) zelf niet op lha; 5 (voor 1848) 4.Dyserinck, H. (minister van Marine) zelf niet op lha; 1 (na 1848) 5.Hartsen, Jhr. C. (minister van Buitenlandse Zaken) lha; 2 (voor 1848) 6.Havelaar, J.P. (minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 7.Jansen, J.C. (minister van Marine) zelf niet op lha; 2 8.Kruis, G. (minister van Marine) 9.Lely, C. (minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid) zelf niet op lha; 1 (voor 1848) 10.Mackay, mr. Æneas baron (minister van Koloniën) lha; 1 (na 1848) 11.Pierson, mr. N.G. (minister van Financiën) lha; 1 (na 1848) 12.Ruys van Beerenbroek, Jhr.mr. G.L.M.H. (minister van Justitie) (voor 1848) 13.Savornin Lohman, Jhr.mr. A.F. de (minister van Binnenlandse Zaken) (voor 1848) 14.Seijffardt, A.L.W. (minister van Oorlog) 15.Smidt, mr. H.J. (minister van Justitie) lha; 1 16.Tak van Poortvliet, mr. J.P.R. (minister van Binnenlandse Zaken) lha; 2 (voor 1848) 17.Tienhoven, mr. G. van (minister van Buitenlandse Zaken) lha; 4 (voor 1848) Zittingsjaar 1913-'14 1.Bertling, A.E.J. (minister van Financiën) 2.Bosboom, N. (minister van Oorlog) 3.Cort van der Linden, mr. P.W.A. (minister van Binnenlandse Zaken) (na 1848)

JAAP MOES

408

4.Hope Loudon, Jhr. dr. J. (minister van Buitenlandse Zaken) (na 1848) 5.Lely, Dr. C. (minister van Waterstaat) (voor 1848) 6.Ort, mr. B. (minister van Justitie) 7.Pleyte, mr. Th.B. (minister van Koloniën) (na 1848) 8.Rambonnet, J.J. (minister van Marine) (voor 1848) 9.Treub, mr. M.W.F. (minister van Landbouw, nijverheid en handel) (voor 1848) Zittingsjaar 1938-'39 1. Albarda, Ir. J.W. (minister van Waterstaat) (voor 1848) 2.Bodenhausen, C.W. (minister van Financiën) 3.Boeijen, H. van (minister van Binnenlandse Zaken) 4.Bolkenstein, G. (minister van Onderwijs, Kunst en Wetenschappen) 5.Bussche, C. van den (minister van Koloniën) 6.Buuren, mr. dr. ir. J.A.M. van (minister van Waterstaat) 7.Clotterbooke Patijn van Kloetinge, mr. J.A.N. (minister van Buitenlandse Zaken) (voor 1848) 8.Colijn, Dr. H. (minister van Financiën) 9.Damme, Dr. Ir. M.H. (minister van Sociale Zaken) 10.Dijk, J.J.C. van (minister van Defensie) (voor 1848) 11.Dijxhoorn, A.Q.H. (minister van Defenise) (voor 1848) 12.Geer, Jhr.mr. D.J. de (minister van Financiën/algemene) (voor 1848) 13.Gerbrandij, Dr. P.S. (minister van Justitie) 14.Goseling, mr. C.M.J.F. (minister van Justitie) 15.Kleffens, mr. E.N. van (minister van Buitenlandse Zaken) 16.Lidth de Jeude, Jhr.ir. O.C.A. van (minister van Waterstaat) (voor 1848) 17.Romme, mr. C.P.M. (minister van Sociale Zaken) 18.Schrieke, Dr. B.J.O. (minister van Onderwijs, Kunst en Wetenschappen) 19.Slotemaker de Bruïne, Dr. J.R. (Minister van Onderwijs, Kunst en Wetenschappen) 20.Steenberghe, mr. M.P.L. (Minister van Economische Zaken) (na 1848) 21.Tempel, Dr. J. van den (Minister van Sociale Zaken) 22.Visser, mr. J.A. de (Minister van Justitie) (na 1848) 23.Welter, Ch.J.I.M. (Minister van Koloniën) (na 1848) 24.Wilde, mr. J.A. de (Minister van Financiën) (na 1848)

Eerste-Kamerleden met tussen haakjes het aantal hoogstaangeslagenen van de zelfde familie en de elitegroep. Geloofsbrieven Nationaal Archief nummers: 133; 136; 139; 140; 141; 142; 143; 145; 147; 148; 150; 152; 154; 156; 157; 158; 159; 159; 161; 162; 164; 165; 168; 168; 170; 172; 173; 174; 175; 176; 177; 178; 179; 180; 181; 182; 183; 184; 185; 186; 187; 188; 190; 191; 193; 195; 197; 198; 199; 200; 201; 202; 203; 204; 205; 206; 207; 208; 209; 210; 211; 214; 215; 216; 217; 218; 219; 220; 221; 222; 223; 224; 225; 226; 227; 228; 229; 230; 231; 233; 236; 237; 239; 240; 242; 243; 244; 245; 246; 248; 249; 250; 251; 252; 256; 257; 258; 259; 260; 262; 263; 264; 265; 266; 267; 268; 270; 275; 279; 280; 282; 283; 285; 287; 288; 289; 291; 292; 296; 297; 299; 300; 301; 302; 303; 304; 305; 306; 308; 310. Zittingsjaar 1850-'51 1.Ablaing van Giessenburg, J.D.C.C.W. baron d' (geloofsbriefnr. 188; afgevaardigde van Utrecht) (1) (voor 1848) 2.Andringa de Kempenaer, Jhr. Tjaard Anne Marius Albert van (geloofsbriefnr. 183; afgevaardigde van Friesland) (5) (voor 1848) 3.Aylva van Pallandt van Waardenburg en Neerijnen, Hans Willem baron van (geloofsbriefnr. 140; afgevaardigde van Gelderland) (2) (voor 1848) 4.Beeck Vollenhoven, Hendrik van (geloofsbriefnr. 152; afgevaardigde van Noord-Holland) (3) (voor 1848) 5.Beerenbroek, Louis François Hubert (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Limburg) (2) (voor 1848)


409

6.Beken Pasteel, Jhr.mr. Machiel A.J. van der (geloofsbriefnr. 143; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) (voor 1848) 7.Blankenheym, Dominicus (geloofsbriefnr. 147; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 8.Borski, David (geloofsbriefnr. 154; afgevaardigde van Noord-Holland) (4) (na 1848) 9.Bosch, J.W.H. (geloofsbriefnr. 159; afgevaardigde van Utrecht) (11) (na 1848) 10.Bosch van Drakestein, Jhr.mr. Fredericus Ludovicus Hubertus Johannes (geloofsbriefnr. 181; afgevaardigde van Noord-Holland) (8) (voor 1848) 11.Boxman, mr. Abraham (geloofsbriefnr. 176; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) 12.Brauw, Jhr.mr. Willem Maurits de (geloofsbriefnr. 177; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (voor 1848) 13.Bruijn, Frederik Johan Thomas de (geloofsbriefnr. 173; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 14.Cost Jordens, mr. Willem Herman (geloofsbriefnr. 164; afgevaardigde van Overijssel) (1) 15.Cremers, Jacobus Johannes (geloofsbriefnr. 186; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 16.Dries, Hermanus Petrus van den (geloofsbriefnr. 172; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) (voor 1848) 17.Eysinga, Jhr.mr. Frans Julius Johan van (geloofsbriefnr. 182; afgevaardigde van Friesland) (6) (voor 1848) 18.Foreest. Jhr.mr. Cornelis van (geloofsbriefnr. 179; afgevaardigde van Noord-Holland) (3) (voor 1848) 19.Heeckeren van Wassenaer, mr. Jacob Derk Carel baron van (geloofsbriefnr. 165; afgevaardigde van Overijssel) (8) (voor 1848) 20.Hooft van Benthuizen, Otto Boudewijn 't (geloofsbriefnr. 148; afgevaardigde van Zuid-Holland) (6) (na 1848) 21.Insinger, Albrecht Frederik (geloofsbriefnr. 150; afgevaardigde van Noord-Holland) (5) (voor 1848) 22.Jonge van Ellemeet, mr. Willem Cornelis Mary de (geloofsbriefnr. 156; afgevaardigde van Zeeland) (9) (voor 1848) 23.Lek de Clercq, mr. Cornelis van der (geloofsbriefnr. 157; afgevaardigde van Zeeland) (4) (voor 1848) 24.Lidth de Jeude, mr. Cornelis Christiaan van (geloofsbriefnr. 142; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 25.Martens van Sevenhoven, Jhr.mr. J.C. (geloofsbriefnr. 158; afgevaardigde van Utrecht) (2) (voor 1848) 26.Meurs van Hulshorst. mr. Hendrik Frans van (geloofsbriefnr. 141; afgevaardigde van Gelderland) (2) 27.Nispen van Pannerden, Jhr.mr. Carel Everard Joseph Frans van (geloofsbriefnr. 139; afgevaardigde van Gelderland) (8) (voor 1848) 28.Philipse, mr. Johan Antonie (geloofsbriefnr. 145; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 29.Regout, Petrus Dominicus (geloofsbriefnr. 170; afgevaardigde van Limburg) (7) (voor 1848) 30.Rhemen van Rhemenshuyzen, mr. Cornelis Herman baron van (geloofsbriefnr. 174; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 31.Roijen, mr. Isaäc Antonij van (geloofsbriefnr. 184; afgevaardigde van Overijssel) (7) (voor 1848) 32.Rijckevorsel, Abraham van (geloofsbriefnr. 175; afgevaardigde van Zuid-Holland) (19) (voor 1848) 33.Sasse van Ysselt, Jhr. Louis Jan Baptist van (geloofsbriefnr. 133; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 34.Sitter, Johan de

JAAP MOES

410

(geloofsbriefnr. 185; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 35.Swinderen, Jhr. Gerard Regnier Gerlacius van (geloofsbriefnr. 162; afgevaardigde van Friesland) (7) (voor 1848) 36.Tonckens, mr. Wijncko Johannes (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Drenthe) (5) (voor 1848) 37.Verheij van den Bogaard, Bastiaan (geloofsbriefnr. 136; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) 38.Villers de Pité, Jhr. Louis Libert Guillaume Marc de (geloofsbriefnr. 187; afgevaardigde van Limburg) (1) (voor 1848) 39.Weel Dzn., Anthony van (geloofsbriefnr. 178; afgevaardigde van Zuid-Holland) (10) (voor 1848) 40.Wessem, Jan Carel van (geloofsbriefnr. 180; afgevaardigde van Noord-Holland) (2) (na 1848) Zittingsjaar 1860-'61 1.Andringa de Kempenaer, Jhr. Tjaard Anne Marius Albert van (geloofsbriefnr. 183; afgevaardigde van Friesland) (5) (voor 1848) 2.Aylva van Pallandt van Waardenburg en Neerijnen, Hans Willem baron van (geloofsbriefnr. 140; afgevaardigde van Gelderland) (2) (voor 1848) 3.Beeck Vollenhoven, Hendrik van (geloofsbriefnr. 152; afgevaardigde van Noord-Holland) (3) (voor 1848) 4.Beerenbroek, Louis François Hubert (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Limburg) (2) (voor 1848) 5.Blankenheym, Dominicus (geloofsbriefnr. 147; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 6.Boreel van Hogelanden, Jhr.mr. Willem de (geloofsbriefnr. 209; afgevaardigde van Noord-Holland) (2) (voor 1848) 7.Borski, David (geloofsbriefnr. 154; afgevaardigde van Noord-Holland) (4) (na 1848) 8.Bosch van Drakestein, Jhr.mr. Fredericus Ludovicus Hubertus Johannes (geloofsbriefnr. 181; afgevaardigde van Noord-Holland) (8) (voor 1848) 9.Cost Jordens, mr. Willem Herman (geloofsbriefnr. 164; afgevaardigde van Overijssel) (1) 10.Cremers, Jacobus Johannes (geloofsbriefnr. 186; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 11.Dries, Hermanus Petrus van den (geloofsbriefnr. 172; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) (voor 1848) 12.Eysinga, Jhr.mr. Frans Julius Johan van (geloofsbriefnr. 182; afgevaardigde van Friesland) (6) (voor 1848) 13.Fransen van de Putte, Johannes (geloofsbriefnr. 205; afgevaardigde van Zeeland) (4) (voor 1848) 14.Goltstein van Oldenaller, mr. Hendrik Rudolf Willem baron van (geloofsbriefnr. 191; afgevaardigde van Gelderland) (3) (voor 1848) 15.Hartevelt jr., Abraham (geloofsbriefnr. 198; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (voor 1848) 16.Hartsen, Jhr. Cornelis (geloofsbriefnr. 204; afgevaardigde van Noord-Holland) (2) (voor 1848) 17.Heeckeren van Wassenaer, mr. Jacob Derk Carel baron van (geloofsbriefnr. 165; afgevaardigde van Overijssel) (8) (voor 1848) 18.Hooft van Benthuizen, Otto Boudewijn 't (geloofsbriefnr. 148; afgevaardigde van Zuid-Holland) (6) (na 1848) 19.Huydecooper van Maarsseveen, Jhr.mr. Joan (geloofsbriefnr. 202; afgevaardigde van Utrecht) (5) (voor 1848) 20.Lek de Clercq, mr. Cornelis van der (geloofsbriefnr. 157; afgevaardigde van Zeeland) (4) (voor 1848) 21.Loopuyt, mr. Pieter (geloofsbriefnr. 199; afgevaardigde van Zuid-Holland) (3) (voor 1848)


411

22.Meeuwen, Jhr.mr. Eduard Petrus Johannes van (geloofsbriefnr. 197; afgevaardigde van Noord-Brabant) (4) (voor 1848) 23.Michiels van Kessenich, Jhr.mr. Frans Bernard Hubert (geloofsbriefnr. 207; afgevaardigde van Limburg) (4) (voor 1848) 24.Nispen van Pannerden, Jhr.mr. Carel Everard Joseph Frans van (geloofsbriefnr. 139; afgevaardigde van Gelderland) (8) (voor 1848) 25.Oudermeulen, Frederic van der (geloofsbriefnr. 193; afgevaardigde van Noord-Holland) (3) (voor 1848) 26.Philipse, mr. Johan Antonie (geloofsbriefnr. 145; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 27.Rhemen van Rhemenshuyzen, mr. Cornelis Herman baron van (geloofsbriefnr. 174; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 28.Rijsterborgh, Leendert (geloofsbriefnr. 203; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) 29.Royen, mr. Adriaan Jan van (geloofsbriefnr. 200; afgevaardigde van Groningen) (1) (voor 1848) 30.Rijckevorsel, Abraham van (geloofsbriefnr. 175; afgevaardigde van Zuid-Holland) (19) (voor 1848) 31.Sasse van Ysselt, Jhr. Louis Jan Baptist van (geloofsbriefnr. 133; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 32.Sassen, mr. Napoleon Franciscus Carolus Josephus (geloofsbriefnr. 190; afgevaardigde van Noord-Brabant) (4) (voor 1848) 33.Schimmelpenninck van der Oye, Willem Anne baron (geloofsbriefnr. 208; afgevaardigde van Gelderland) (12) (voor 1848) 34.Swinderen, Jhr. Gerard Regnier Gerlacius van (geloofsbriefnr. 162; afgevaardigde van Friesland) (7) (voor 1848) 35.Taets van Amerongen van Natewisch, J. baron (geloofsbriefnr. 206; afgevaardigde van Utrecht) (6) (voor 1848) 36.Tonckens, mr. Wijncko Johannes (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Drenthe) (5) (voor 1848) 37.Villers de Pité, Jhr. Louis Libert Guillaume Marc de (geloofsbriefnr. 187; afgevaardigde van Limburg) (1) (voor 1848) 38.Vos van Steenwijk, mr. Jan Arend Godert baron de (geloofsbriefnr. 195; afgevaardigde van Overijssel) (11) (voor 1848) 39.Weel Dzn., Anthony van (geloofsbriefnr. 178; afgevaardigde van Zuid-Holland) (10) (voor 1848) 40.Wessem, Jan Carel van (geloofsbriefnr. 180; afgevaardigde van Noord-Holland) (2) (na 1848) Zittingsjaar 1870-'71 1.Aylva van Pallandt van Waardenburg en Neerijnen, Hans Willem baron van (geloofsbriefnr. 140; afgevaardigde van Gelderland) (2) (voor 1848) 2.Beeck Vollenhoven, Hendrik van (geloofsbriefnr. 152; afgevaardigde van Noord-Holland) (3) (voor 1848) 3.Beerenbroek, Louis François Hubert (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Limburg) (2) (voor 1848) 4.Blankenheym, Dominicus (geloofsbriefnr. 147; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 5.Bylandt, mr. Eugéni Jean Alexander graaf van (geloofsbriefnr. 226; afgevaardigde van Zuid-Holland) (5) (voor 1848) 6.Coenen, Jhr. Hendrik Albert Diederik (geloofsbriefnr. 227; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 7.Cost Jordens, mr. Willem Herman (geloofsbriefnr. 164; afgevaardigde van Overijssel) (1) 8.Cremers, Jacobus Johannes (geloofsbriefnr. 186; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 9.Dieu Fontein Verschuir van Heiloo, Jhr. Daniël Carel de

JAAP MOES

412

(geloofsbriefnr. 224; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) (voor 1848) 10.Duymaer van Twist. mr. Albertus Jacob (geloofsbriefnr. 221; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (voor 1848) 11.Eysinga, Jhr.mr. Frans Julius Johan van (geloofsbriefnr. 182; afgevaardigde van Friesland) (6) (voor 1848) 12.Fransen van de Putte, Johannes (geloofsbriefnr. 205; afgevaardigde van Zeeland) (4) (voor 1848) 13.Geertsema, Cornelis Jans (geloofsbriefnr. 219; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 14.Goltstein van Oldenaller, mr. Jan Karel baron van (geloofsbriefnr. 228; afgevaardigde van Utrecht) (3) (voor 1848) 15.Hartsen, Jhr. Cornelis (geloofsbriefnr. 204; afgevaardigde van Noord-Holland) (2) (voor 1848) 16.Hein, Johan Wilhelm (geloofsbriefnr. 220; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (na 1848) 17.Hengst. mr. Jan Baptist (geloofsbriefnr. 214; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 18.Huydecooper van Maarsseveen, Jhr.mr. Joan (geloofsbriefnr. 202; afgevaardigde van Utrecht) (5) (voor 1848) 19.Lek de Clercq, mr. Cornelis van der (geloofsbriefnr. 157; afgevaardigde van Zeeland) (4) (voor 1848) 20.Meeuwen, Jhr.mr. Eduard Petrus Johannes van (geloofsbriefnr. 197; afgevaardigde van Noord-Brabant) (4) (voor 1848) 21.Messchert van Vollenhoven, mr. Jan (geloofsbriefnr. 217; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) (na 1848) 22.Michiels van Kessenich, Jhr.mr. Frans Bernard Hubert (geloofsbriefnr. 207; afgevaardigde van Limburg) (4) (voor 1848) 23.Nispen van Pannerden, Jhr.mr. Carel Everard Joseph Frans van (geloofsbriefnr. 139; afgevaardigde van Gelderland) (8) (voor 1848) 24.Nobel, mr. Carel Johann Richard (geloofsbriefnr. 210; afgevaardigde van Gelderland) (1) 25.Philipse, mr. Johan Antonie (geloofsbriefnr. 145; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 26.Rahusen, Herman (geloofsbriefnr. 223; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) (na 1848) 27.Rhemen van Rhemenshuyzen, mr. Cornelis Herman baron van (geloofsbriefnr. 174; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 28.Sasse van Ysselt, Jhr. Louis Jan Baptist van (geloofsbriefnr. 133; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 29.Sassen, mr. Napoleon Franciscus Carolus Josephus (geloofsbriefnr. 190; afgevaardigde van Noord-Brabant) (4) (voor 1848) 30.Schimmelpenninck van der Oye, Willem Anne baron (geloofsbriefnr. 208; afgevaardigde van Gelderland) (12) (voor 1848) 31.Schot, mr. Gijsbertus (geloofsbriefnr. 222; afgevaardigde van Friesland) (1) 32.Smit, mr. Hendrik Jan (geloofsbriefnr. 218; afgevaardigde van Noord-Holland) (10) 33.Stork, Charles Theodorus (geloofsbriefnr. 225; afgevaardigde van Overijssel) (2) (voor 1848) 34.Swinderen, Jhr. Gerard Regnier Gerlacius van (geloofsbriefnr. 162; afgevaardigde van Friesland) (7) (voor 1848) 35.Taets van Amerongen van Natewisch, J. baron (geloofsbriefnr. 206; afgevaardigde van Utrecht) (6) (voor 1848) 36.Tonckens, mr. Wijncko Johannes (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Drenthe) (5) 37.Verschoor, Herman Elise (geloofsbriefnr. 216; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) (voor 1848)


413

38.Villers de Pité, Jhr. Louis Libert Guillaume Marc de (geloofsbriefnr. 187; afgevaardigde van Limburg) (1) (voor 1848) 39.Viruly, Theodorus Petrus (geloofsbriefnr. 211; afgevaardigde van Zuid-Holland) (10) (voor 1848) 40.Vollenhoven, Joost van (geloofsbriefnr. 215; afgevaardigde van Zuid-Holland) (4) (voor 1848) 41.Vos van Steenwijk, mr. Jan Arend Godert baron de (geloofsbriefnr. 195; afgevaardigde van Overijssel) (11) (voor 1848) Zittingsjaar 1880-'81 1.Akerlaken, Jhr.mr. Dirk van (geloofsbriefnr. 240; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) (voor 1848) 2.Beerenbroek, Louis François Hubert (geloofsbriefnr. 168; afgevaardigde van Limburg) (2) (voor 1848) 3.Blijdenstein, Albert Jan (geloofsbriefnr. 250; afgevaardigde van Overijssel) (3) (na 1848) 4.Blussé, mr. Adolph (geloofsbriefnr. 239; afgevaardigde van Zuid-Holland) (3) (voor 1848) 5.Borsius, mr. Willem Christiaan (geloofsbriefnr. 233; afgevaardigde van Zeeland) (2) 6.Büchner, Dr. Ernst Christiaan (geloofsbriefnr. 237; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) 7.Carsten, mr. Hendrik Jan (geloofsbriefnr. 244; afgevaardigde van Drenthe) (2) (voor 1848) 8.Coenen, Jhr. Hendrik Albert Diederik (geloofsbriefnr. 227; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 9.Cremers, Jacobus Johannes (geloofsbriefnr. 186; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 10.Duymaer van Twist. mr. Albertus Jacob (geloofsbriefnr. 221; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (voor 1848) 11.Eysinga, Jhr.mr. Frans Julius Johan van (geloofsbriefnr. 182; afgevaardigde van Friesland) (6) (voor 1848) 12.Fransen van de Putte, Izaak Dignus (geloofsbriefnr. 256; afgevaardigde van Zuid-Holland) (4) (voor 1848) 13.Hengst. mr. Jan Baptist (geloofsbriefnr. 214; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 14.Huydecooper van Maarsseveen, Jhr.mr. Joan (geloofsbriefnr. 202; afgevaardigde van Utrecht) (5) (voor 1848) 15.Insinger, Maurits Hermanus (geloofsbriefnr. 161; afgevaardigde van Noord-Holland) (5) (voor 1848) 16.Limburg Stirum, Louis Gaspard Adriën graaf van (geloofsbriefnr. 159; afgevaardigde van Gelderland) (12) (voor 1848) 17.Marchie van Voorthuysen, mr. Evert du (geloofsbriefnr. 201; afgevaardigde van Utrecht) (1) (na 1848) 18.Merkes van Gendt, Jhr. Frederik Gerrit Edmond (geloofsbriefnr. 251; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (na 1848) 19.Michiels van Kessenich, Jhr.mr. Frans Bernard Hubert (geloofsbriefnr. 207; afgevaardigde van Limburg) (4) (voor 1848) 20.Naamen van Eemnes, mr. Albertus van (geloofsbriefnr. 258; afgevaardigde van Overijssel) (1) (na 1848) 21.Nobel, mr. Carel Johann Richard (geloofsbriefnr. 210; afgevaardigde van Gelderland) (1) 22.Pické, mr. Carolus Johannes (geloofsbriefnr. 243; afgevaardigde van Zeeland) (1) (voor 1848) 23.Pijls, Willem Hubert (geloofsbriefnr. 259; afgevaardigde van Limburg) (1) 24.Raadt, mr. Gerrit Adrianus de

JAAP MOES

414

(geloofsbriefnr. 231; afgevaardigde van Zuid-Holland) (3) 25.Regout, Hubert Gerard Louis (geloofsbriefnr. 263; afgevaardigde van Limburg) (7) (voor 1848) 26.Rijckevorsel, mr. Carolus J.H. van (geloofsbriefnr. 229; afgevaardigde van Noord-Brabant) (19) (voor 1848) 27.Sasse van Ysselt, Jhr. Louis Jan Baptist van (geloofsbriefnr. 133; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 28.Schimmelpenninck van der Oye, Jhr.mr. Willem Anne Assueer Jacob baron (geloofsbriefnr. 245; afgevaardigde van Gelderland) (12) (voor 1848) 29.Schot, mr. Gijsbertus (geloofsbriefnr. 222; afgevaardigde van Friesland) (1) 30.Sitter, mr. Willem de (geloofsbriefnr. 249; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 31.Smit, mr. Hendrik Jan (geloofsbriefnr. 218; afgevaardigde van Noord-Holland) (10) 32.Smits, mr. Petrus Johannes Antonius (geloofsbriefnr. 246; afgevaardigde van Noord-Brabant) (11) (voor 1848) 33.Stork, Charles Theodorus (geloofsbriefnr. 225; afgevaardigde van Overijssel) (2) (voor 1848) 34.Swinderen, Jhr.mr. Jan Hendrik Frans Karel van (geloofsbriefnr. 252; afgevaardigde van Friesland) (7) (voor 1848) 35.Teding van Berkhout, Jhr.mr. Adriaan Volkert (geloofsbriefnr. 248; afgevaardigde van Noord-Holland) (9) (voor 1848) 36.Tex, Jhr.mr. Cornelis Jacob Arnoldus den (geloofsbriefnr. 242; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) (voor 1848) 37.Thooft, mr. Jacobus (geloofsbriefnr. 236; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 38.Tienhoven, mr. Gijsbert van (geloofsbriefnr. 257; afgevaardigde van Noord-Holland) (6) (voor 1848) 39.Viruly, Theodorus Petrus (geloofsbriefnr. 211; afgevaardigde van Zuid-Holland) (10) (voor 1848) 40.Vollenhoven, Joost van (geloofsbriefnr. 215; afgevaardigde van Zuid-Holland) (4) (voor 1848) 41.Vos de Wael, mr. Antonius Franciscus (geloofsbriefnr. 230; afgevaardigde van Noord-Brabant) (5) (na 1848) Zittingsjaar 1890-'91 1.Akerlaken, Jhr.mr. Dirk van (geloofsbriefnr. 240; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) (voor 1848) 2.Alberda van Ekenstein, Jhr.mr. Willem Carel Antoon (geloofsbriefnr. 300; afgevaardigde van Groningen) (2) (voor 1848) 3.Blijdenstein, Albert Jan (geloofsbriefnr. 250; afgevaardigde van Overijssel) (3) (na 1848) 4.Blussé, mr. Adolph (geloofsbriefnr. 239; afgevaardigde van Zuid-Holland) (3) (voor 1848) 5.Breggen Azn., Jacobus van der (geloofsbriefnr. 275; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (na 1848) 6.Breuning, Doede Doedes (geloofsbriefnr. 262; afgevaardigde van Friesland) (1) 7.Bruyn, Jacobus Gerardus de (geloofsbriefnr. 267; afgevaardigde van Noord-Brabant) (5) (voor 1848) 8.Bultman, Herman Frederik (geloofsbriefnr. 297; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) 9.Coenen, Jhr. Hendrik Albert Diederik (geloofsbriefnr. 227; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 10.Cremers, mr. Epimachus Jacobus Johannes Baptista (geloofsbriefnr. 310; afgevaardigde van Zuid-Holland) (1) (voor 1848)


415

11.Donker, Cornelis (geloofsbriefnr. 283; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) 12.Eysinga, Jhr.mr. Frans Julius Johan van (geloofsbriefnr. 182; afgevaardigde van Friesland) (6) (voor 1848) 13.Fransen van de Putte, Izaak Dignus (geloofsbriefnr. 256; afgevaardigde van Zuid-Holland) (4) (voor 1848) 14.Gennep, mr. Jan van (geloofsbriefnr. 291; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (voor 1848) 15.Hengst. mr. Jan Baptist (geloofsbriefnr. 214; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 16.Huydecooper van Maarsseveen, Jhr.mr. Joan (geloofsbriefnr. 202; afgevaardigde van Zuid-Holland) (5) (voor 1848) 17.Insinger, Maurits Hermanus (geloofsbriefnr. 161; afgevaardigde van Noord-Holland) (5) (voor 1848) 18.Lier, mr. Hendrik van (geloofsbriefnr. 302; afgevaardigde van Drenthe) (4) 19.Lynden, mr. Robert Melvel baron van (geloofsbriefnr. 287; afgevaardigde van Utrecht) (9) (voor 1848) 20.Lynden van Hemmen, Frans Godard baron van (geloofsbriefnr. 306; afgevaardigde van Gelderland) (9) (voor 1848) 21.Magnée, Leo Hyacinthus Amandus (geloofsbriefnr. 279; afgevaardigde van Limburg) (3) (voor 1848) 22.Merckelbach, Willem (geloofsbriefnr. 304; afgevaardigde van Noord-Brabant) (2) (voor 1848) 23.Moolenburg, mr. Jacob (geloofsbriefnr. 270; afgevaardigde van Zeeland) (3) 24.Muller Szn., Hendrik (geloofsbriefnr. 260; afgevaardigde van Zuid-Holland) (4) (na 1848) 25.Naamen van Eemnes, mr. Albertus van (geloofsbriefnr. 258; afgevaardigde van Overijssel) (1) (na 1848) 26.Nagell van Ampsen, mr. Justinus Egbert Hendrik baron van (geloofsbriefnr. 288; afgevaardigde van Gelderland) (7) (voor 1848) 27.Nijsingh, mr. Anthonij Ewoud Jan (geloofsbriefnr. 308; afgevaardigde van Drenthe) (2) (voor 1848) 28.Nispen, Jhr.mr. Leo Clemens Christiaan Otto Marie van (geloofsbriefnr. 285; afgevaardigde van Utrecht) (8) (voor 1848) 29.Nispen tot Pannerden, Jhr. Frans Xaverius Jacobus van (geloofsbriefnr. 303; afgevaardigde van Gelderland) (8) (voor 1848) 30.Pallandt van Waardenburg en Neerijnen, mr. Willem Constantijn baron van (geloofsbriefnr. 282; afgevaardigde van Gelderland) (18) (voor 1848) 31.Pijls, Willem Hubert (geloofsbriefnr. 259; afgevaardigde van Limburg) (1) 32.Pijnappel, mr. Menso Johannes (geloofsbriefnr. 264; afgevaardigde van Noord-Holland) (1) 33.Prins, Jan (geloofsbriefnr. 296; afgevaardigde van Noord-Holland) (6) (voor 1848) 34.Prinsen, Wilhelmus Josephus Hubertus (geloofsbriefnr. 305; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) 35.Regout, Hubert Gerard Louis (geloofsbriefnr. 263; afgevaardigde van Limburg) (7) (voor 1848) 36.Roijen, mr. Berend van (geloofsbriefnr. 265; afgevaardigde van Groningen) (7) (voor 1848) 37.Smits, mr. Petrus Johannes Antonius (geloofsbriefnr. 246; afgevaardigde van Noord-Brabant) (11) (voor 1848) 38.Smits van Oyen, Johannes Theodorus (geloofsbriefnr. 268; afgevaardigde van Noord-Brabant) (11) (voor 1848) 39.Stork, Charles Theodorus

JAAP MOES

416

(geloofsbriefnr. 225; afgevaardigde van Overijssel) (2) (voor 1848) 40.Swinderen, Jhr.mr. Jan Hendrik Frans Karel van (geloofsbriefnr. 252; afgevaardigde van Friesland) (7) (voor 1848) 41.Thooft, mr. Jacobus (geloofsbriefnr. 236; afgevaardigde van Gelderland) (1) (voor 1848) 42.Tienhoven, mr. Gijsbert van (geloofsbriefnr. 257; afgevaardigde van Noord-Holland) (6) (voor 1848) 43.Verheijen, Jhr.mr. Jan Baptist Arnoldus Josephus Maria (geloofsbriefnr. 266; afgevaardigde van Noord-Brabant) (1) (voor 1848) 44.Viruly, Theodorus Petrus (geloofsbriefnr. 211; afgevaardigde van Zuid-Holland) (10) (voor 1848) 45.Vlielander Hein, mr. Benjamin Marius (geloofsbriefnr. 292; afgevaardigde van Zuid-Holland) (2) (na 1848) 46.Welderen Rengers, mr. Wilco Julius baron van (geloofsbriefnr. 299; afgevaardigde van Friesland) (3) (voor 1848) 47.Welt, Derk Knol (geloofsbriefnr. 301; afgevaardigde van Groningen) (3) 48.Wertheim, Abraham Carel (geloofsbriefnr. 280; afgevaardigde van Noord-Holland) (5) (na 1848) 49.Zuylen van Nijevelt, mr. Jacob Pieter Pompejus baron van (geloofsbriefnr. 289; afgevaardigde van Gelderland) (4) (voor 1848) Zittingsjaar 1913-'14 1. Aumale van Hardenbroek, G.C.D. d' (Utrecht) 2.Barge, H. (Overijssel) 3. Basten Batenburg, mr. W.H.J.Th. van (Gelderland) (voor 1848) 4.Bavinck, Dr. H. (Zuid-Holland) 5.Berg, L.W.C. van den (Zuid-Holland) (na 1848) 6.Bergsma, E.J. (Friesland) (voor 1848) 7.Biesen, mr. J.W. van den (Noord-Brabant) (na 1848) 8.Bloembergen Ezn., R. (Friesland) (voor 1848) 9.Boer Czn., K. (Noord-Holland) 10.Bosch van Oud-Amelisweerd, Jhr.mr. J.W.M. (Utrecht) (na 1848) 11.Bosch van Drakestein, Jhr. H.P.C. (Utrecht) (voor 1848) 12.Colijn, H. (Gelderland) 13.Cremer, J.Th. (Noord-Holland) (voor 1848) 14.Does de Willebois, Jhr. P.J.J.S.M. van der (Noord-Brabant) 15.Dojes, R.P. (Groningen) 16.Drucker, mr. H.L. (Noord-Holland) 17.Feltz, mr. G.W. baron van der (Drenthe) (na 1848) 18.Ferf, P.B.J. (Noord-Holland) (na 1848) 19.Fokker, mr. A.J.F. (Zeeland) (voor 1848) 20.Franssen, Dr. H. (Overijssel) 21.Gijselaar, Jhr.mr. dr. N.C. de (Zuid-Holland) (na 1848) 22.Haffmans, O.M.F. (Limburg) 23.Hoeven, mr. A. van der (Zuid-Holland) (voor 1848) 24.Holthe van Echten, Jhr.mr. H.G. van (Drenthe) (voor 1848) 25.Hooft, mr. P.C. 't (Gelderland) (na 1848) 26.Houten, D.J. van (Noord-Holland) (na 1848) 27.Hovy, W. (Zeeland) (voor 1848) 28.Kol, H.H. van (Friesland) (voor 1848) 29.Kraus, Dr. J. (Noord-Holland) 30.Kun, E.A.M. van der (Zuid-Holland) (voor 1848) 31.Kuyper, Dr. A. (Zuid-Holland) (voor 1848) 32.Laan, J.A. (Noord-Holland) (na 1848) 33.Lamsweerde, A.M.J.E.A. baron van (Gelderland) (voor 1848) 34.Lande, J.C.L. van der (Overijssel) (na 1848)


417

35.Lanschot, mr. W.M. van (Noord-Brabant) (voor 1848) 36.Löben Sels, C.M.E. van (Gelderland) (voor 1848) 37.Maesen de Sombreff, Jhr.mr. L.H.L.J. van der (Limburg) (na 1848) 38.Michiels van Kessenich, Jhr. A.H.J.H. (Limburg) (voor 1848) 39.Nierop, mr. F.S. van (Noord-Holland) 40.Pelinck, mr. E. (Drenthe) (na 1848) 41.Polak, H. (Friesland) 42.Reekers, mr. F.J.M.A. (Gelderland) 43.Regout, mr. L.H.W. (Noord-Brabant) (voor 1848) 44.Schimmelpenninck van der Oye van Hoevelaken, J.E.N. baron (Gelderland) (voor 1848) 45.Smits, mr. A.J.I.M. (Noord-Brabant) (voor 1848) 46.Staal, H.P. (Noord-Holland) (na 1848) 47.Swaay, Prof. G.J. van (Zuid-Holland) 48.Tjarda Starkenborgh Stachouwer, Jhr.mr. E. van (Groningen) (voor 1848) 49.Verheyen, Jhr.mr. F.X.A. (Noord-Brabant) (voor 1848) 50.Vermeulen, dr. P.J.F. (Zuid-Holland) (voor 1848) 51.Voorst tot Voorst. J.J.G. baron van (Zuid-Holland) (voor 1848) 52.Vos van Steenwijk, mr. W.L. baron de (Overijssel) (voor 1848) 53.Wassenaer van Catwijck, mr. O.J.E. baron van (Gelderland) (voor 1848) 54.Wassenaer van Rosande, J.D. baron van (Zuid-Holland) (voor 1848) 55.Waterschoot van der Gracht, mr. W.S.J. van (Zuid-Holland) (na 1848) 56.Welderen Rengers, Th.M.Th. baron van (Friesland) (voor 1848) 57.Woltjer, Dr. J. (Zuid-Holland) 58.Zijlma, G. (Groningen) Zittingsjaar 1938-'39 De Romeinse cijfers bij de senatoren uit 1939 verwijzen naar de provincies die de senatoren vertegenwoordigden. I = Noord-Brabant, Zeeland, Utrecht of Limburg II= Gelderland, Overijssel, Groningen of Drenthe III= Noord-Holland of Friesland IV= Zuid-Holland 1.Anema, mr. A. (IV) 2.Asch van Wijck, Jhr.mr. H.A.M. van (I) (voor 1848) 3.Barge, Dr. J.A.J. (III) 4.Bella jr., S. de la (III) 5.Bilt, Chr.W.J. van de (I) (voor 1848) 6.Blomjous, H.M.J. (I) 7.Bönninghausen, Jhr.mr. E.J.B.M. von (I) (na 1848) 8.Briët, mr. P.E. (IV) (na 1848) 9.Bruijn, A.C. de (I) (voor 1848) 10.Bruineman, J.A.M. (II) 11.Citters, Jhr. dr. S. van (II) (voor 1848) 12.Diepenhorst. dr. P.A. (II) (na 1848) 13.Embden, Dr. D. van (III) 14.Fleskens, A.N. (I) 15.Gelderman, J. (IV) (voor 1848) 16.Haar jr., J. ter (IV) (na 1848) 17.Heldring, dr. E. (III) (na 1848) 18.Hiemstra, P. (II) 19.Janssen de Limpens, mr. C.H.J.A. (I) 20.Janssen, mr. F.I.J. (I) 21.Jong, P.W. de (I) (voor 1848) 22.Kolff, mr. G. (II) (voor 1848) 23.Kranenburg, mr. R. (II) 24.Kropman, mr. G.C.J.D. (III) 25.Lanschot, mr. W.M. van (I) (voor 1848)

JAAP MOES

418

26.Maarsingh, J. (II) 27.Michiels van Kessenich, Jhr.mr. G.A.H. (I) (voor 1848) 28.Moltmaker, P. (IV) 29.Mortel, mr. J.C.A.M. van de (I) (voor 1848) 30.Nivard, F.L.D. (IV) 31.Pollema, mr. R. (III) 32.Rappard, mr. A.G.A. ridder van (II) (voor 1848) 33.Reinalda, M.A. (III) 34.Ribbius Peletier, mej. mr. A.E. (II) (voor 1848) 35.Rijke, mr. W. de (III) 36.Sasse van Ysselt, Jhr.mr. A.F.O. van (I) (voor 1848) 37.Savornin Lohman, Jhr.mr. B.C. de (I) (voor 1848) 38.Schoemaker, A.J. (II) 39.Sikkes, P. (II) 40.Steger, Dr. A.M.A.A. (IV) 41.Velt, mr. J. in 't (IV) 42.Vessem, mr. A.J. van (IV) 43.Vijlbrief, N. (III) 44.Vlugt, Dr. W. de (III) 45.Voorst tot Voorst. L.F.J.M. baron van (II) (voor 1848) 46.Vorrink, J.J. (III) 47.Vos van Steenwijk, mr. W.L. baron de (II) (voor 1848) 48.Wiardi Beckman, dr. H.B. (IV) 49.Woltjer, dr. R.H. (III) 50.Zeeuw, A.B. de (IV) 51.Zwaan, Dr. J. de (IV)


419

Tweede-Kamerleden met tussen haakjes het kiestdistrict, het aantal hoogstaangeslagenen van dezelfde familie en de indeling in elitegroep. Zittingsjaar 1850-'51 1.Akerlaken, Jhr.mr. Dirk van (kiesdistrict: Hoorn) (1) (voor 1848) 2.Anemaet Pz., mr. Sebastiaan Hendrik (kiesdistrict: Zierikzee) (2) 3.Bachiene, P.J. (kiesdistrict: Goes) (voor 1848) 4.Backer, Jhr.mr. Cornelis (kiesdistrict: Amsterdam) (5) (voor 1848) 5.Baud, Jean Chretien (kiesdistrict: Rotterdam) (1) (na 1848) 6.Blussé van Zuidland, Pieter (kiesdistrict: Dordrecht) (3) (voor 1848) 7.Boreel van Hogelanden, Jhr.mr. Willem de (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (2) (voor 1848) 8.Borret, mr. E.J.H. (kiesdistrict: Maastricht) (1) (voor 1848) 9.Bots, mr. J.B. (kiesdistrict: Eindhoven) 10.Bruggen Hugenholtz, J.T. ter (kiesdistrict: Dokkum) (na 1848) 11.Dam van Isselt, Edmond Willem van (kiesdistrict: Tiel) (6) (voor 1848) 12.Dirks, mr. Jacob (kiesdistrict: Leeuwarden) (1) 13.Dommer van Poldersveldt, Jhr. Gustaaf Eugenius Gijsbert Constant Karel (kiesdistrict: Nijmegen) (1) (voor 1848) 14.Doorn, E.C.U. van (kiesdistrict: Utrecht) (2) (voor 1848) 15.Dullert, mr. Willem Hendrik (kiesdistrict: Zutphen) (2) 16.Duymaer van Twist. mr. Albertus Jacob (kiesdistrict: Steenwijk) (1) (voor 1848) 17.Eck, mr. D. van (kiesdistrict: Middelburg) (3) (voor 1848) 18.Engelen, mr. A.W. (kiesdistrict: Amersfoort) (3) 19.Fremery, Johannes Andreaes de (kiesdistrict: Steenwijk) (2) (voor 1848) 20.Gevers van Endegeest. Jhr.mr. Daniel Theodore (kiesdistrict: Leiden) (8) (voor 1848) 21.Godefroi, Michel Henry (kiesdistrict: Amsterdam) (1) 22.Goltstein van Oldenaller, mr. Jan Karel baron van (kiesdistrict: Utrecht) (3) (voor 1848) 23.Gouverneur, mr. P. (kiesdistrict: Tilburg) 24.Groen van Prinsterer, mr. Guillaume (kiesdistrict: Zwolle) (1) 25.Hall, Floris Adriaan van (kiesdistrict: Amsterdam) (5) (voor 1848) 26.Hasselt, mr. W.J.C. van (kiesdistrict: Hoorn) (4) (voor 1848) 27.Heemskerk Bzn., mr. J. (kiesdistrict: Amsterdam) (2) (voor 1848) 28.Heiden Reinestein, mr. Louis graaf van (kiesdistrict: Assen) (1) (voor 1848) 29.Heijde, mr. J.F. van der (kiesdistrict: Eindhoven) 30.Hengst. mr. J.B.J. (kiesdistrict: Boxmeer) (2) (voor 1848) 31.Hoevell, dr. W.R. baron van (kiesdistrict: Almelo) (3) (voor 1848) 32.Hoffman, Marie Aart Frederik Hendrik (kiesdistrict: Rotterdam) (3) (voor 1848) 33.Huguenin, mr. H.A. (kiesdistrict: Sneek) 34.Jespers, mr. F.J. (kiesdistrict: Tilburg) 35.Jongstra, mr. A.F. (kiesdistrict: Sneek) 36.Limpens, mr. K. de (kiesdistrict: Maastricht) (1) 37.Linden, mr. G.M. van der (kiesdistrict: Gouda) (1) (na 1848) 38.Lom de Berg, mr. P.L. de (kiesdistrict: Roermond) 39.Lotsij, mr. Johannes Servaas (kiesdistrict: Dordrecht) (1) 40.Luyben, mr. J.L.A. (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) 41.Lynden, mr. Willem baron van (kiesdistrict: Arnhem) (9) (voor 1848) 42.Mackay, mr. Æneas baron (kiesdistrict: Arnhem) (1) (na 1848) 43.Man, mr. Maximiliaan Jacob de (kiesdistrict: Almelo) (1) (voor 1848) 44.Meeussen, mr. K.A. (kiesdistrict: Breda) 45.Metman, mr. L. (kiesdistrict: Gouda) 46.Moraaz, S.A. de (kiesdistrict: Alkmaar) 47.Mutsaers, mr. J.A. (kiesdistrict: Tilburg) (na 1848) 48.Nispen van Sevenaer, Jhr. Jan Antoon Christiaan Arnold van (kiesdistrict: Nijmegen) (8) (voor 1848) 49.Poorter, dr. Johannes Henricus Hubertus de (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (2)

JAAP MOES

420

50.Poortman, mr. K.A. (kiesdistrict: Delft) 51.Provó Kluit, mr. H. (kiesdistrict: Amsterdam) (na 1848) 52.Reinders, Geert (kiesdistrict: Zuidhorn) (3) 53.Schiffer van Bleiswijk, Cornelis (kiesdistrict: Gorinchem) (1) 54.Schooneveld, mr. P.C. (kiesdistrict: 's-Gravenhage) 55.Slicher van Domburg, mr. Jan Jacob (kiesdistrict: Middelburg) (1) (voor 1848) 56.Sloet tot Oldhuis, mr. B.W.A.E. baron (kiesdistrict: Zwolle) (11) (voor 1848) 57.Smit, mr. Hendrik Jan (kiesdistrict: Alkmaar) (10) 58.Stolte, H. (kiesdistrict: Amsterdam) 59.Storm van 's-Gravesande, Jhr. C.M. (kiesdistrict: Deventer) (3) (voor 1848) 60.Storm, mr. Lambertus Dominicus (kiesdistrict: Breda) (1) 61.Taets van Amerongen, Pieter Hendrik baron (kiesdistrict: Leiden) (6) (voor 1848) 62.Veen, mr. P. van der (kiesdistrict: Assen) (4) 63.Voorst. mr. W.H. van (kiesdistrict: Haarlem) (1) 64.Walchren, mr. S. van (kiesdistrict: Amersfoort) (1) (voor 1848) 65.Westerhoff, dr. R. (kiesdistrict: Appingedam) 66.Wichers, mr. B. (kiesdistrict: Groningen) (voor 1848) 67.Wintgens, mr. W. (kiesdistrict: Delft) (na 1848) 68.Wylick, J.J.A. van (kiesdistrict: Roermond) 69.Ypeij, mr. A. (kiesdistrict: Leeuwarden) (voor 1848) 70.Zijlker, Jan Freerks (kiesdistrict: Appingedam) (2) 71.Zuylen van Nijevelt, mr. Jacob Pieter Pompejus baron van (kiesdistrict: Zutphen) (4) (voor 1848) Zittingsjaar 1860-'61 1.Anemaet Pz., mr. Sebastiaan Hendrik (kiesdistrict: Zierikzee) (2) 2.Asch van Wijck, Jhr.mr. H.A.M. van (kiesdistrict: Amersfoort) (voor 1848) 3.Beens, mr. C.C.A. (kiesdistrict: Tilburg) 4.Begram, Warnardus Cornelis Mathildus (kiesdistrict: Gorinchem) (2) 5.Betz, G.H. (kiesdistrict: Rotterdam) (na 1848) 6.Bieberstein Rogalla Zawadsky, Charles Antoine baron de (kiesdistrict: Maastricht) (2) (na 1848) 7.Blussé van Zuidland, Pieter (kiesdistrict: Dordrecht) (3) (voor 1848) 8.Bosse, mr. P.P. van (kiesdistrict: Zutphen) (voor 1848) 9.Bots, mr. J.B. (kiesdistrict: Eindhoven) 10.Brauw, Jhr.mr. Willem Maurits de (kiesdistrict: Gouda) (1) (voor 1848) 11.Bruggen Hugenholtz, J.T. ter (kiesdistrict: Dokkum) (na 1848) 12.Cool, S. (kiesdistrict: Amsterdam) (1) (voor 1848) 13.Cornelis, C.L.J. (kiesdistrict: Roermond) 14.Delprat, J.P. (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (na 1848) 15.Diggelen, B.P.G. van (kiesdistrict: Goes) (1) 16.Dirks, mr. Jacob (kiesdistrict: Leeuwarden) (1) 17.Dommer van Poldersveldt, Jhr. Gustaaf Eugenius Gijsbert Constant Karel (kiesdistrict: Nijmegen) (1) (voor 1848) 18.Dullert, mr. Willem Hendrik (kiesdistrict: Zutphen) (2) 19.Duymaer van Twist. mr. Albertus Jacob (kiesdistrict: Amsterdam) (1) (voor 1848) 20.Eck, mr. D. van (kiesdistrict: Middelburg) (3) (voor 1848) 21.Elout van Soeterwoude, Jhr.mr. Pieter Jacob (kiesdistrict: Gorinchem) (1) (voor 1848) 22.Foreest. Jhr.mr. Cornelis van (kiesdistrict: Alkmaar) (3) (voor 1848) 23.Franck, S.R. van (kiesdistrict: Amsterdam) 24.Gevers Deynoot, Jhr.mr. W.T. (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (8) (voor 1848) 25.Goltstein van Oldenaller, mr. Jan Karel baron van (kiesdistrict: Amersfoort) (3) (voor 1848) 26.Heemskerk Azn., mr. J. (kiesdistrict: Amsterdam) (2) (na 1848) 27.Heemskerk Bzn., mr. J. (kiesdistrict: Haarlem) (2) (na 1848) 28.Heiden Reinestein, mr. Louis graaf van (kiesdistrict: Assen) (1) (voor 1848) 29.Heukelom, mr. C. van (kiesdistrict: Amsterdam) (5) (voor 1848) 30.Hoekwater, Cornelis (kiesdistrict: Delft) (1) 31.Hoevell, dr. W.R. baron van (kiesdistrict: Almelo) (3) (voor 1848) 32.Hoffman, Marie Aart Frederik Hendrik (kiesdistrict: Gouda) (3) (voor 1848)


421

33.Hoynk van Papendrecht, mr. A. (kiesdistrict: Rotterdam) 34.Idzerda, dr. W.H. (kiesdistrict: Leeuwarden) 35.Jespers, mr. F.J. (kiesdistrict: Tilburg) 36.Kempenaer, mr. Jacob Mattheus de (kiesdistrict: Tiel) (2) (voor 1848) 37.Kerstens, H.C.F. (kiesdistrict: Boxmeer) (voor 1848) 38.Kien, mr. N.P.J. (kiesdistrict: Utrecht) 39.Kingma Hzn., M. (kiesdistrict: Dokkum) 40.Lidth de Jeude, mr. W.F.C. van (kiesdistrict: Tiel) (1) (voor 1848) 41.Linden, mr. G.M. van der (kiesdistrict: Almelo) (1) (na 1848) 42.Lom de Berg, mr. P.L. de (kiesdistrict: Roermond) 43.Luyben, mr. Aloysius Franciscus Xaverius (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) 44.Lycklama a Nijeholt, Jhr. W.H. (kiesdistrict: Sneek) (4) (voor 1848) 45.Lynden, mr. Willem baron van (kiesdistrict: Arnhem) (9) (voor 1848) 46.Mackay, mr. Æneas baron (kiesdistrict: Arnhem) (1) (na 1848) 47.Marchie van Voorthuysen, mr. Evert du (kiesdistrict: Utrecht) (1) (na 1848) 48.Meeussen, mr. K.A. (kiesdistrict: Breda) 49.Mensonides, H. (kiesdistrict: Hoorn) (voor 1848) 50.Meylink, mr. A.A.J. (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (na 1848) 51.Mijer, mr. P. (kiesdistrict: Zwolle) 52.Nispen van Sevenaer, Jhr. Jan Antoon Christiaan Arnold van (kiesdistrict: Nijmegen) (8) (voor 1848) 53.Nolthenius, mr. Pieter Marius Tutein (kiesdistrict: Hoorn) (1) (na 1848) 54.Olivier, mr. N. (kiesdistrict: Rotterdam) (1) 55.Oomen, C.W. (kiesdistrict: Breda) 56.Poorter, dr. Johannes Henricus Hubertus de (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (2) 57.Poortman, mr. K.A. (kiesdistrict: Alkmaar) 58.Raadt, mr. G.M. de (kiesdistrict: Dordrecht) (3) 59.Reenen, mr. Gerlach Cornelis Johannes van (kiesdistrict: Amsterdam) (5) (na 1848) 60.Reinders, Geert (kiesdistrict: Zuidhorn) (3) 61.Schimmelpenninck, mr. Rutger Jan graaf (kiesdistrict: Leiden) (12) (voor 1848) 62.Slicher van Domburg, mr. Jan Jacob (kiesdistrict: Middelburg) (1) (voor 1848) 63.Storm van 's-Gravesande, Jhr. C.M. (kiesdistrict: Steenwijk) (3) (voor 1848) 64.Strens, mr. Pascal Hubert (kiesdistrict: Roermond) (2) (voor 1848) 65.Taets van Amerongen, Pieter Hendrik baron (kiesdistrict: Leiden) (6) (voor 1848) 66.Thorbecke, mr. J.R. (kiesdistrict: Deventer) (voor 1848) 67.Veen, mr. P. van der (kiesdistrict: Assen) (4) 68.Westerhoff, dr. R. (kiesdistrict: Appingedam) 69.Wichers, mr. B. (kiesdistrict: Groningen) (voor 1848) 70.Wintershoven, mr. P.F.E. van (kiesdistrict: Maastricht) 71.Wintgens, mr. W. (kiesdistrict: Delft) (na 1848) 72.Wybenga, mr. S. (kiesdistrict: Sneek) 73.Zijlker, Jan Freerks (kiesdistrict: Appingedam) (2) 74.Zuylen van Nijevelt, mr. Jacob Pieter Pompejus baron van (kiesdistrict: Zwolle) (4) (voor 1848) 75.Zuylen van Nijevelt, mr. Julius Philip Jacob Adriaan graaf van (kiesdistrict: Zwolle) (4) (voor 1848) Zittingsjaar 1870-'71 1.Akerlaken, Jhr.mr. Dirk van (kiesdistrict: Hoorn) (1) (voor 1848) 2.Arnoldts, Jan Hendrik (kiesdistrict: Roermond) (1) 3.Begram, Warnardus Cornelis Mathildus (kiesdistrict: Gorinchem) (2) 4.Beyma thoe Kingma, Jhr.mr. S.W.H.A. van (kiesdistrict: Dokkum) (3) (voor 1848) 5.Bichon van IJsselmonde, mr. M. (kiesdistrict: Dordrecht) (voor 1848) 6.Bieberstein Rogalla Zawadsky, Charles Antoine baron de (kiesdistrict: Maastricht) (2) (na 1848) 7.Blom, F.W.C. (kiesdistrict: Rotterdam) (4) (voor 1848) 8.Blom, mr. Ph. van (kiesdistrict: Dokkum) (4) 9.Blussé van Zuidland, Pieter (kiesdistrict: Dordrecht) (3) (voor 1848) 10.Borret, Ferdinandus Henricus Hubertus (kiesdistrict: Tilburg) (1) (voor 1848) 11.Bots, mr. J.B. (kiesdistrict: Eindhoven)

JAAP MOES

422

12.Brauw, Jhr.mr. Willem Maurits de (kiesdistrict: Gouda) (1) (voor 1848) 13.Bredius, J.P. (kiesdistrict: Dordrecht) (2) (voor 1848) 14.Brouwer, mr. B. (kiesdistrict: Almelo) (5) (na 1848) 15.Bruyn Kops, mr. J.L. de (kiesdistrict: Alkmaar) (voor 1848) 16.Casembroot, Jhr. François de (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (2) (na 1848) 17.Cornelis, C.L.J. (kiesdistrict: Roermond) 18.Cremers, mr. Epimachus Jacobus Johannes Baptista (kiesdistrict: Zuidhorn) (2) (na 1848) 19.Dam, mr. J. (kiesdistrict: Zutphen) (6) (voor 1848) 20.Delden, mr. A. van (kiesdistrict: Deventer) 21.Does de Willebois, mr. J.M.B.J. van der (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (2) 22.Dullert, mr. Willem Hendrik (kiesdistrict: Arnhem) (2) 23.Dumbar, mr. Gerhard (kiesdistrict: Deventer) (1) (voor 1848) 24.Eck, mr. D. van (kiesdistrict: Middelburg) (3) (voor 1848) 25.Foreest. Jhr.mr. Cornelis van (kiesdistrict: Alkmaar) (3) (voor 1848) 26.Fransen van de Putte, Izaak Dignus (kiesdistrict: Rotterdam) (4) (voor 1848) 27.Goltstein van Oldenaller, mr. Willem baron van (kiesdistrict: Hoorn) (3) (voor 1848) 28.Gratama, mr. Lucas Oldenhuis (kiesdistrict: Assen) (4) (voor 1848) 29.Guljé, N.R.H. (kiesdistrict: Breda) (voor 1848) 30.Haffmans, mr. J.H.L. (kiesdistrict: Boxmeer) (4) 31.Hardenbroek van Lockhorst. mr. E.L. baron van (kiesdistrict: Amersfoort) (6) (voor 1848) 32.Hasselman, J.J. (kiesdistrict: Tiel) (2) (na 1848) 33.Heemskerk Azn., mr. J. (kiesdistrict: Gorinchem) (2) (na 1848) 34.Heemskerk Bzn., mr. J. (kiesdistrict: Amsterdam) (2) (na 1848) 35.Heijdenrijck, mr. C.J.A. (kiesdistrict: Nijmegen) 36.Hingst, Sybrand (kiesdistrict: Leeuwarden) (1) (na 1848) 37.Hoffman, Marie Aart Frederik Hendrik (kiesdistrict: Gouda) (3) (voor 1848) 38.Houten, mr. S. van (kiesdistrict: Groningen) (1) (na 1848) 39.Hucht, G.L.J. van der (kiesdistrict: Haarlem) (voor 1848) 40.Idzerda, dr. W.H. (kiesdistrict: Sneek) 41.Insinger, Herman Albrecht (kiesdistrict: Amsterdam) (5) (voor 1848) 42.Jacob, mr. E.H. 's (kiesdistrict: Amsterdam) (1) (voor 1848) 43.Jonckbloet, dr. W.J.A. (kiesdistrict: Winschoten) 44.Kalff, mr. J. (kiesdistrict: Almelo) (1) (voor 1848) 45.Kerkwijk, J.J. van (kiesdistrict: Zierikzee) (voor 1848) 46.Kerstens, H.C.F. (kiesdistrict: Boxmeer) (voor 1848) 47.Kien, mr. N.P.J. (kiesdistrict: Utrecht) 48.Kuyk, mr. J. van (kiesdistrict: Delft) (voor 1848) 49.Lange, mr. M.J. de (kiesdistrict: Amsterdam) (2) (voor 1848) 50.Lenting, mr. L.E. (kiesdistrict: Zutphen) 51.Linden, mr. G.M. van der (kiesdistrict: Almelo) (1) (na 1848) 52.Loon, Jan Willem van (kiesdistrict: Amersfoort) (7) 53.Luyben, mr. Aloysius Franciscus Xaverius (kiesdistrict: Breda) 54.Lynden van Sandenburg, mr. C.Th. baron van (kiesdistrict: Tiel) (9) (voor 1848) 55.Maesen de Sombreff, Jhr.mr. P.T van der (kiesdistrict: Maastricht) (1) (na 1848) 56.Marchie van Voorthuysen, mr. Evert du (kiesdistrict: Utrecht) (1) (na 1848) 57.Mirandolle, mr. C.J.F. (kiesdistrict: Haarlem) (na 1848) 58.Moens, Adriaan (kiesdistrict: Sneek) (1) (voor 1848) 59.Naamen van Eemnes, mr. Albertus van (kiesdistrict: Zwolle) (1) (na 1848) 60.Nierstrasz C.Jzn., J.L. (kiesdistrict: Delft) (2) (na 1848) 61.Nispen van Sevenaer, Jhr. Jan Antoon Christiaan Arnold van (kiesdistrict: Nijmegen) (8) (voor 1848) 62.Pyls, Willem Hubert (kiesdistrict: Roermond) (1) 63.Reenen, mr. Gerlach Cornelis Johannes van (kiesdistrict: Amsterdam) (5) (voor 1848) 64.Rombach, dr. C.A. (kiesdistrict: Brielle) (voor 1848) 65.Roo van Alderwerelt, J.K.H. de (kiesdistrict: Leeuwarden) (voor 1848) 66.Ruiter Zijlker, mr. Derk de (kiesdistrict: Appingedam) (1)


423

67.Rutgers van Rozenburg, Jhr.mr. Jan Willem Hendrik (kiesdistrict: Haarlemmermeer) (3) (voor 1848) 68.Saaijmans Vader, mr. Pieter Hendrik (kiesdistrict: Goes) (1) (na 1848) 69.Sandberg, mr. Jhr. Johannes Albertus (kiesdistrict: Zwolle) (7) (voor 1848) 70.Sloet van de Beele, mr. Ludolf Anne Jan Wilt baron (kiesdistrict: Arnhem) (11) (voor 1848) 71.Smit, mr. Hendrik Jan (kiesdistrict: Assen) (10) 72.Smits, mr. Petrus Johannes Antonius (kiesdistrict: Eindhoven) (11) (voor 1848) 73.Stieltjes, T.J. (kiesdistrict: Amsterdam) 74.Storm van 's-Gravesande, Jhr. C.M. (kiesdistrict: Steenwijk) (3) (voor 1848) 75.Sypesteyn, Jhr. C.A. van (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (1) (voor 1848) 76.Taets van Amerongen, Pieter Hendrik baron (kiesdistrict: Leiden) (6) (voor 1848) 77.Tak van Poortvliet, mr. Joannes Pieter Roetert (kiesdistrict: Middelburg) (2) (voor 1848) 78.Thorbecke, mr. J.R. (kiesdistrict: Assen) (voor 1848) 79.Verheijen, Jhr.mr. Jan Baptist Arnoldus Josephus Maria (kiesdistrict: Tilburg) (1) (voor 1848) 80.Viruly Verbrugge, W.A. (kiesdistrict: Rotterdam) (10) (voor 1848) 81.Wassenaer van Catwijck, Otto baron van (kiesdistrict: Leiden) (1) (voor 1848) 82.Westerhoff, dr. R. (kiesdistrict: Appingedam) 83.Wybenga, mr. S. (kiesdistrict: Sneek) 84.Zinnicq Bergman, mr. Franciscus Johannes Emilius van (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (1) Zittingsjaar 1880-'81 1.Amorie van der Hoeven, mr. H.A.A. des (kiesdistrict: Breda) (voor 1848) 2.Arnoldts, Jan Hendrik (kiesdistrict: Roermond) (1) 3.Asch van Wijck, Jhr.mr. M.M. van (kiesdistrict: Amersfoort) (voor 1848) 4.Baar, mr. Antonius Johannes Hubertus van (kiesdistrict: Eindhoven) (1) 5.Bahlman, mr. B.M. (kiesdistrict: Tilburg) (3) 6.Bastert, Jacob Nicolaas (kiesdistrict: Utrecht) (voor 1848) 7.Beaufort, Jhr.mr. Willem Hendrik de (kiesdistrict: Tiel) (9) (voor 1848) 8.Bergsma, mr. Willem Adriaan (kiesdistrict: Dokkum) (2) (voor 1848) 9.Bichon van IJsselmonde, mr. M. (kiesdistrict: Gouda) 10.Bieberstein Rogalla Zawadsky, Charles Antoine baron de (kiesdistrict: Maastricht) (2) (na 1848) 11.Blom, mr. Ph. van (kiesdistrict: Sneek) (4) (voor 1848) 12.Blussé van Zuidland, Pieter (kiesdistrict: Deventer) (3) (voor 1848) 13.Borret, Ferdinandus Henricus Hubertus (kiesdistrict: Tilburg) (1) (voor 1848) 14.Bredius Jr., J.P. (kiesdistrict: Goes) (2) (voor 1848) 15.Brouwers, mr. H.J. (kiesdistrict: Boxmeer) (5) 16.Bruyn Kops, mr. J.L. de (kiesdistrict: Alkmaar) (voor 1848) 17.Bruyn, mr. J.G. de (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (5) (voor 1848) 18.Casembroot, Jhr. François de (kiesdistrict: Delft) (2) (na 1848) 19.Corver Hooft, mr. J.R. (kiesdistrict: Almelo) (2) 20.Cremers, mr. Epimachus Jacobus Johannes Baptista (kiesdistrict: Zuidhorn) (2) (voor 1848) 21.Dedem, mr. W.K. baron van (kiesdistrict: Hoorn) (4) 22.Dedem tot den Berg, Alexander baron van (kiesdistrict: Zwolle) (4) (voor 1848) 23.Delden, mr. A. van (kiesdistrict: Deventer) 24.Dijckmeester, mr. H.J. (kiesdistrict: Tiel) (1) (voor 1848) 25.Dirks, mr. Jacob (kiesdistrict: Amsterdam) (1) 26.Donner, J.H. (kiesdistrict: Leiden) 27.Dullert, mr. Willem Hendrik (kiesdistrict: Arnhem) (2) 28.Eck, mr. D. van (kiesdistrict: Middelburg) (3) (voor 1848) 29.Feltz, Jhr. Warmold Albertinus van der (kiesdistrict: Assen) (3) (na 1848) 30.Froger, W.A. (kiesdistrict: Amsterdam) 31.Gennep, mr. Jan van (kiesdistrict: Rotterdam) (2) (voor 1848) 32.Gleichman, mr. Johan George (kiesdistrict: Amsterdam) (1) (voor 1848) 33.Godefroi, Michel Henry (kiesdistrict: Amsterdam) (1) 34.Goeman Borgesius, mr. H. (kiesdistrict: Winschoten) 35.Gratama, mr. Lucas Oldenhuis (kiesdistrict: Assen) (4) (voor 1848) 36.Haffmans, mr. J.H.L. (kiesdistrict: Boxmeer) (4)

JAAP MOES

424

37.Heijdenrijck, mr. C.J.A. (kiesdistrict: Nijmegen) 38.Hingst, Sybrand (kiesdistrict: Leeuwarden) (1) (na 1848) 39.Holtzman, Petrus Hendrik (kiesdistrict: Amsterdam) (3) (na 1848) 40.Houten, mr. S. van (kiesdistrict: Groningen) (1) (na 1848) 41.Humalda van Eysinga, Jhr.mr. Idzert Frans (kiesdistrict: Dokkum) (1) (voor 1848) 42.Idzerda, dr. W.H. (kiesdistrict: Sneek) 43.Insinger, Herman Albrecht (kiesdistrict: Almelo) (5) (voor 1848) 44.Jong, K. de (kiesdistrict: Hoorn) (3) (voor 1848) 45.Jonge, Jhr. J.L. de (kiesdistrict: Middelburg) (9) (voor 1848) 46.Kaaij, mr. W. van der (kiesdistrict: Alkmaar) 47.Kerkwijk, J.J. van (kiesdistrict: Zierikzee) (voor 1848) 48.Keuchenius, mr. L.W.C. (kiesdistrict: Gorinchem) (voor 1848) 49.Kool, A. (kiesdistrict: Arnhem) (1) (na 1848) 50.Lambrechts, mr. H.F. (kiesdistrict: Roermond) 51.Lenting, mr. L.E. (kiesdistrict: Zutphen) 52.Lieftinck, Franciscus (kiesdistrict: Harlingen) (1) (na 1848) 53.Linden, mr. G.M. van der (kiesdistrict: Dordrecht) (1) (na 1848) 54.Mackay, mr. Æneas baron (kiesdistrict: Amersfoort) (1) (na 1848) 55.Mees R.Azn., R.P. (kiesdistrict: Rotterdam) (6) (na 1848) 56.Meijier, W. de (kiesdistrict: Haarlem) 57.Mirandolle, mr. C.J.F. (kiesdistrict: Haarlem) (na 1848) 58.Moens, Adriaan (kiesdistrict: Sneek) (1) (voor 1848) 59.Nijst. Mathijs Victor (kiesdistrict: Maastricht) (2) 60.Nispen tot Sevenaer, Jhr.mr. Carel Jan Christiaan Hendrik van (kiesdistrict: Nijmegen) (8) (voor 1848) 61.Osenbruggen, mr. J.B. van (kiesdistrict: Dordrecht) 62.Patijn, mr. J.G. (kiesdistrict: Gouda) (voor 1848) 63.Reekers, mr. Frederik Joseph Maria Anton (kiesdistrict: Haarlemmermeer) (1) 64.Rees, O. van (kiesdistrict: Rotterdam) (2) (voor 1848) 65. Röell, Jhr.mr. Joan (kiesdistrict: Utrecht) (4) (voor 1848) 66.Rombach, dr. C.A. (kiesdistrict: Brielle) (voor 1848) 67.Ruiter Zijlker, mr. Derk de (kiesdistrict: Appingedam) (1) 68.Rutgers van Rozenburg, Jhr.mr. Jan Willem Hendrik (kiesdistrict: Amsterdam) (3) (voor 1848) 69.Ruys van Beerenbroek, Jhr.mr. G.L.M.H. (kiesdistrict: Maastricht) (voor 1848) 70.Sandberg, mr. Jhr. Johannes Albertus (kiesdistrict: Zwolle) (7) (voor 1848) 71.Savornin Lohman, Jhr.mr. A.F. de (kiesdistrict: Goes) (voor 1848) 72.Schaepman, dr. H.J.A.M. (kiesdistrict: Breda) (1) (voor 1848) 73.Schagen van Leeuwen, A.M. (kiesdistrict: Delft) 74.Schepel, J. (kiesdistrict: Appingedam) 75.Schimmelpenninck, mr. Rutger Jan graaf (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (12) (voor 1848) 76.Schimmelpenninck van der Oye, Alexander baron (kiesdistrict: Hilversum) (12) (voor 1848) 77.Schrieck, P.G.J. van der (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (na 1848) 78.Seret, H. (kiesdistrict: Gorinchem) 79.Sickesz, mr. Cornelis Jacob (kiesdistrict: Zutphen) (1) 80.Sleijden, Ph.W. van der (kiesdistrict: Arnhem) 81.Tak van Poortvliet, mr. Joannes Pieter Roetert (kiesdistrict: Amsterdam) (2) (voor 1848) 82.Thuessink van der Hoop van Slochteren, mr. Abraham Johan Thomassen à (kiesdistrict: Steenwijk) (1) (voor 1848) 83.Vening Meinesz, mr. S.A. (kiesdistrict: Amsterdam) 84.Verheijen, Jhr.mr. Jan Baptist Arnoldus Josephus Maria (kiesdistrict: Tilburg) (1) (voor 1848) 85.Vermeulen, dr. P.J.F. (kiesdistrict: Eindhoven) (8) (voor 1848) 86.Viruly Verbrugge, W.A. (kiesdistrict: Rotterdam) (10) (voor 1848) 87.Vos van Steenwijk, mr. J.W.J. baron de (kiesdistrict: Winschoten) (11) (voor 1848) 88.Wassenaer van Catwijck, Otto baron van (kiesdistrict: Leiden) (1) (voor 1848) 89.Werk, mr. R. van de (kiesdistrict: Zevenbergen) (1) (voor 1848) 90.Wintgens, mr. W. (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (na 1848) 91.Wybenga, mr. S. (kiesdistrict: Sneek)


425

Zittingsjaar 1890-'91 1.Alphen, J. van (kiesdistrict: Ommen) (1) (voor 1848) 2.Asch van Wijck, Jhr.mr. T.A.J. van (kiesdistrict: Kampen) (voor 1848) 3.Bahlman, mr. B.M. (kiesdistrict: Tilburg) (3) 4.Beaufort, Jhr.mr. Willem Hendrik de (kiesdistrict: Amsterdam) (9) (voor 1848) 5.Beelaerts van Blokland, Jhr.mr. Gerard Jacob Theodoor (kiesdistrict: Steenwijk) (1) (voor 1848) 6.Berckel, mr. A.H.M. van (kiesdistrict: Loosduinen) (2) (voor 1848) 7.Bevers, mr. J.G.S. (kiesdistrict: Doetinchem) 8.Bool, H.J. (kiesdistrict: Leiden) 9.Borch van Verwolde, mr. Allard Philip Reinier Carel baron van der (kiesdistrict: Schiedam) (6) (voor 1848) 10.Boreel van Hogelanden, Jhr.mr. Jacob Willem Gustaaf (kiesdistrict: Beverwijk) (2) (voor 1848) 11.Borret, mr. Th.L.M.H. (kiesdistrict: Oosterhout) (1) (voor 1848) 12.Brantsen, Jhr. Carel Marie (kiesdistrict: Loshem?) (5) (voor 1848) 13.Brantsen van de Zijp, mr. Willem Gerard baron (kiesdistrict: Sneek) (5) (voor 1848) 14.Bylandt, mr. W.K.F.P. graaf van (kiesdistrict: Apeldoorn) (5) (voor 1848) 15.Clercx, mr. Jean Mathieu Louis Hubert (kiesdistrict: Weert) (1) 16.Cremer, Jacob Theodoor (kiesdistrict: Amsterdam) (4) (voor 1848) 17.Cremers, mr. Epimachus Jacobus Johannes Baptista (kiesdistrict: Zuidhorn) (2) (voor 1848) 18.Cremers, mr. Willem Cornelis Johannes Josephus (kiesdistrict: Almelo) (2) (voor 1848) 19.Dedem, mr. G.W. baron van (kiesdistrict: Elst) (4) (voor 1848) 20.Dedem, mr. W.K. baron van (kiesdistrict: Hoorn) (4) (voor 1848) 21.Dedem tot den Berg, Alexander baron van (kiesdistrict: Zwolle) (4) (voor 1848) 22.Delden, mr. A. van (kiesdistrict: Deventer) 23.Diepen, George (kiesdistrict: Roermond) (4) (na 1848) 24.Dijckmeester, mr. H.J. (kiesdistrict: Tiel) (1) (voor 1848) 25.Dobbelmann, Franciscus Theodorus Johannes Hubertus (kiesdistrict: Nijmegen) (3) (na 1848) 26.Domela Nieuwenhuis, F.J. (kiesdistrict: Schoterland) (voor 1848) 27.Donner, J.H. (kiesdistrict: Katwijk) 28.Engelberts, mr. D. (kiesdistrict: Zutphen) (voor 1848) 29.Farncombe Sanders, mr. A.J.W. (kiesdistrict: Haarlem) 30.Feltz, Jhr. Warmold Albertinus van der (kiesdistrict: Assen) (3) (na 1848) 31.Geertsema, W.J. (kiesdistrict: Enschede) (2) (voor 1848) 32.Geer van Jutphaas, mr. Barthold Jacob Lintelo baron de (kiesdistrict: Sliedrecht) (2) (voor 1848) 33.Gijn, Simon Marius Hugo van (kiesdistrict: Dordrecht) (2) (voor 1848) 34.Gildemeester, A. (kiesdistrict: Amsterdam) (voor 1848) 35.Gleichman, mr. Johan George (kiesdistrict: Amsterdam) (1) (voor 1848) 36.Glinderman, N. (kiesdistrict: Oostburg) 37.Goekoop, mr. G.J. (kiesdistrict: Brielle) (voor 1848) 38.Goeman Borgesius, mr. H. (kiesdistrict: Veendam) 39.Guyot, H.D. (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (na 1848) 40.Haffmans, mr. J.H.L. (kiesdistrict: Venlo) (4) 41.Harte, mr. J.J.L. (kiesdistrict: Grave) 42.Hartogh, mr. Abraham Frans Karel (kiesdistrict: Amsterdam) (1) (na 1848) 43.Heemskerk, mr. Th. (kiesdistrict: Ridderkerk) (2) (na 1848) 44.Heldt, B.H. (kiesdistrict: Amsterdam) 45.Hintzen, G.H. (kiesdistrict: Rotterdam) (1) (na 1848) 46.Houten, mr. S. van (kiesdistrict: Groningen) (1) (na 1848) 47.Huber, mr. Ulrich Herman (kiesdistrict: Dokkum) (1) (voor 1848) 48.Kaaij, mr. W. van der (kiesdistrict: Alkmaar) 49.Karnebeek, Jhr.mr. Abraham Pieter Cornelis van (kiesdistrict: Rotterdam) (2) (voor 1848) 50.Kempen, L.J.S. van (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (2) (na 1848) 51.Kerdijk, mr. A. (kiesdistrict: Amsterdam) 52.Kerkwijk, J.J. van (kiesdistrict: Zierikzee) (voor 1848) 53.Keuchenius, mr. L.W.C. (kiesdistrict: Goes) (voor 1848) 54.Kolkman, mr. M.J.C.M. (kiesdistrict: Rheden) (1)

JAAP MOES

426

55.Lambrechts, mr. H.F. (kiesdistrict: Sittard) 56.Land, S.T. (kiesdistrict: Den Helder) (1) (na 1848) 57.Levyssohn Norman, mr. H.D. (kiesdistrict: Rotterdam) 58.Lieftinck, Franciscus (kiesdistrict: Franeker) (1) (na 1848) 59.Löben Sels, C.M.E. van (kiesdistrict: Ede) (1) (voor 1848) 60.Lucasse, mr. C. (kiesdistrict: Middelburg) 61.Mackay, mr. T.P. baron (kiesdistrict: Hilversum) (1) (na 1848) 62.Mees R.Azn., R.P. (kiesdistrict: Rotterdam) (6) (na 1848) 63.Meijier, W. de (kiesdistrict: Zaandam) 64.Michiels van Verduynen, mr. Louis Paul Marie Hubert baron (kiesdistrict: Breda) (1) (voor 1848) 65.Mutsaers, W.P.A. (kiesdistrict: Eindhoven) (na 1848) 66.Nunen, J.P.Th. van (kiesdistrict: Zevenbergen) 67.Okma, R.K. (kiesdistrict: Wolvega) 68.Olne, Josephus Ernestus Hubertus Wilhelmus baron d' (kiesdistrict: Roermond) (1) (voor 1848) 69.Oppedeijk, Walla Melis (kiesdistrict: Harlingen) (1) 70.Ram, D.J.L. de (kiesdistrict: Bergen op Zoom) (3) (voor 1848) 71.Reekers, mr. Frederik Joseph Maria Anton (kiesdistrict: Haarlemmermeer) (1) 72. Röell, Jhr.mr. Joan (kiesdistrict: Utrecht) (4) (voor 1848) 73.Rooseboom, W. (kiesdistrict: Arnhem) (voor 1848) 74.Royaards van den Ham, mr. Willem Jan (kiesdistrict: Breukelen) (1) (voor 1848) 75.Ruiter Zijlker, mr. Derk de (kiesdistrict: Winschoten) (1) 76.Ruland, L.F.H.C. (kiesdistrict: Gulpen) 77.Rutgers van Rozenburg, Jhr.mr. Jan Willem Hendrik (kiesdistrict: Amsterdam) (3) (voor 1848) 78.Schaepman, dr. H.J.A.M. (kiesdistrict: Wijk bij Duurstede) (1) (voor 1848) 79.Schepel, J. (kiesdistrict: Appingedam) 80.Schimmelpenninck tot Nijenhuis, mr. Rutger Jan graaf (kiesdistrict: 's-Gravenhage) (12) (voor 1848) 81.Schimmelpenninck van der Oye, J.E.N. baron (kiesdistrict: Amersfoort) (12) (voor 1848) 82.Schreinemacher, Jan Hubert Joseph (kiesdistrict: Maastricht) (1) 83.Schrieck, P.G.J. van der (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (na 1848) 84.Seijffardt, A.L.W. (kiesdistrict: Utrecht) 85.Seret, H. (kiesdistrict: Gorinchem) 86.Smeenge, mr. H. (kiesdistrict: Meppel) 87.Smit, mr. Hendrik Jan (kiesdistrict: Emmen) (10) 88.Tak van Poortvliet, mr. Joannes Pieter Roetert (kiesdistrict: Amsterdam) (2) (voor 1848) 89.Travaglino, mr. J.A.N. (kiesdistrict: Druten) 90.Veegens, mr. J.D. (kiesdistrict: Groningen) 91.Velde, mr. H.A. van de (kiesdistrict: Delft) 92.Velzen, S. van (kiesdistrict: Bodegraven) 93.Vermeulen, dr. P.J.F. (kiesdistrict: Helmond) (8) (voor 1848) 94.Verniers van der Loeff, mr. H.C. (kiesdistrict: Rotterdam) (voor 1848) 95.Viruly Verbrugge, W.A. (kiesdistrict: Rotterdam) (10) (voor 1848) 96.Visser van Hazerswoude, mr. Dirk (kiesdistrict: Enkhuizen) (6) (na 1848) 97.Vlijmen, B.R.F. van (kiesdistrict: Veghel) 98.Vos de Wael, mr. Antonius Franciscus (kiesdistrict: Waalwijk) (5) (voor 1848) 99.Vries, L.W. de (kiesdistrict: Bergum) (5) (na 1848) 100.Walter, mr. F.J.F.M. (kiesdistrict: Hontenisse) (2) (voor 1848) 101.Wassenaer van Catwijck, mr. Otto Jakob Eiselanus baron van (kiesdistrict: Gouda) (5) (voor 1848) 102.Zaaijer Azn., dr. J. (kiesdistrict: Leeuwarden) (voor 1848) 103.Zijlma, G. (kiesdistrict: Zuidhorn) 104.Zijp Kzn., J. (kiesdistrict: Enkhuizen) (na 1848) Zittingsjaar 1913-'14 1. Aalberse, mr. P.J.M. (kiesdistrict: Almelo) 2.Albarda, J.W. (kiesdistrict: Enschede) (voor 1848) 3.Ankerman, mr. J. (kiesdistrict: Harlingen) 4.Arts, A.H.A. (kiesdistrict: Tilburg)


427

5.Beaufort, mr. W.H. de (kiesdistrict: Amersfoort) (voor 1848) 6.Beckers, J.H.J. (kiesdistrict: Sittard) 7.Best. mr. J. van (kiesdistrict: Eindhoven) 8.Beumer, Dr. E.J. (kiesdistrict: Kampen) 9.Bichon van IJsselmonde, mr. C.J.A. (kiesdistrict: Ommen) (voor 1848) 10.Bogaardt, W.H. (kiesdistrict: Breda) 11.Boissevain, W. (kiesdistrict: Amsterdam VII) (na 1848) 12.Bos, Dr. J. (kiesdistrict: Winschoten) 13.Brummelkamp, A. (kiesdistrict: Assen) 14.Bylandt, mr. W.K.F.P. graaf van (kiesdistrict: Apeldoorn) (voor 1848) 15.Clotterbooke Patijn van Kloetinge, mr. R.J.H. (kiesdistrict: Zierikzee) (voor 1848) 16.Deventer, mr. C.Th. van (kiesdistrict: Assen) 17.Dolk, mr. W. (kiesdistrict: 's-Gravenhage II) 18.Doorn, Jhr.mr. W.Th.C. van (kiesdistrict: Gouda) (voor 1848) 19.Drion, F.J.W. (kiesdistrict: Ridderkerk) 20.Duymaer van Twist. L.F. (kiesdistrict: Steenwijk) (voor 1848) 21.Duynstee, mr. Th.J.A. (kiesdistrict: Druten) 22.Duys, J.E.W. (kiesdistrict: Zaandam) 23.Eerdmans, Dr. B.D. (kiesdistrict: Rotterdam III) 24.Eland, K. (kiesdistrict: Arnhem) 25.Fleskens, A.N. (kiesdistrict: Helmond) 26.Fock, mr. D. (kiesdistrict: Haarlem) (voor 1848) 27.Foreest. Jhr.mr. P. van (kiesdistrict: Alkmaar) (voor 1848) 28.Fruytier, P.F. (kiesdistrict: Hontenisse) 29.Geer, Jhr.mr. D.J. de (kiesdistrict: Schiedam) (voor 1848) 30.Gerhard, A.H. (kiesdistrict: Amsterdam II) 31.Gerretson, B.J. (kiesdistrict: Rotterdam I) 32.Goeman Borgesius, mr. H. (kiesdistrict: Emmen) 33.Hamel, mr. G.A. van (kiesdistrict: Amsterdam IV) (voor 1848) 34.Heeres, mr. J.E. (kiesdistrict: Leiden) 35.Helsdingen, W.P.G. (kiesdistrict: Franeker) (na 1848) 36.Hubrecht, mr. H.F.R. (kiesdistrict: Amsterdam I) (voor 1848) 37.Hugenholtz, F.W.N. (kiesdistrict: Weststellingwerf) (na 1848) 38.Idsinga, mr. J.W.H.M. van (kiesdistrict: Bodegraven) (voor 1848) 39.Jannink, mr. G. (kiesdistrict: Lochem) (na 1848) 40.Jansen, J.C. (kiesdistrict: 's-Gravenhage III) 41.Janssen, mr. F.I.J. (kiesdistrict: Maastricht) 42.Jong, W.J.E.H.M. de (kiesdistrict: Hoorn) (voor 1848) 43.Juten, W.J.F. (kiesdistrict: Bergen op Zoom) 44.Ketelaar, Th.M. (kiesdistrict: Amsterdam V) 45.Kleerekoper, A.B. (kiesdistrict: Amsterdam VIII) 46.Knobel, F.M. (kiesdistrict: Zwolle) 47.Koolen, mr. D.A.P.N. (kiesdistrict: Grave) (na 1848) 48.Laan, J. ter (kiesdistrict: Rotterdam V) (na 1848) 49.Laan, K. ter (kiesdistrict: 's-Gravenhage I) (na 1848) 50.Lasonder, J.H. (kiesdistrict: Rotterdam III) 51.Leeuwen, Dr. J. van (kiesdistrict: Utrecht II) 52.Lieftinck, F. (kiesdistrict: Zutphen) (na 1848) 53.Limburg, mr. J. (kiesdistrict: Groningen) 54.Loeff, mr. J.A. (kiesdistrict: Waalwijk) (na 1848) 55.Marchant et d'Ansembourg, mr. H.P. (kiesdistrict: Deventer) 56.Meester, mr. Th.H. de (kiesdistrict: Den Helder) (voor 1848) 57.Mendels, mr. M. (kiesdistrict: Schoterland) 58.Molen Tz., J. van der (kiesdistrict: Sliedrecht) 59.Montee ver Loren, F.H. de (kiesdistrict: Breukelen) (voor 1848) 60.Muralt, Jhr. R.L.L. de (kiesdistrict: Oostburg) (na 1848) 61.Nierstrasz, B. (kiesdistrict: Amsterdam VI) (na 1848)

JAAP MOES

428

62.Nispen tot Sevenaer, Jhr.mr. O.F.A.M. van (kiesdistrict: Nijmegen) (voor 1848) 63.Nispen tot Sevenaer, Jhr. J.W.J.C.M. van (kiesdistrict: Rheden) (voor 1848) 64.Nolens, Dr. W.H. (kiesdistrict: Venlo) 65.Oosterbaan, N. (kiesdistrict: Enkhuizen) (voor 1848) 66.Otto, P. (kiesdistrict: Amsterdam III) 67.Polak, H. (kiesdistrict: Amsterdam III) 68.Raalte, mr. E.E. van (kiesdistrict: Middelburg) 69.Rink, mr. P. (kiesdistrict: Hoogezand) 70.Roodenburg, mr. L.N. (kiesdistrict: Beverwijk) 71.Roodhuyzen, A. (kiesdistrict: Brielle) 72.Rutgers, mr. V.H. (kiesdistrict: Hilversum) (voor 1848) 73.Ruys de Beerenbrouck, Jhr.mr. Ch.J.M. (kiesdistrict: Gulpen) (voor 1848) 74.Sannes, mr. G.W. (kiesdistrict: Veendam) (na 1848) 75.Sasse van Ysselt, Jhr.mr. A.F.O. van (kiesdistrict: 's-Hertogenbosch) (voor 1848) 76.Savornin Lohman, Jhr.mr. A.F. de (kiesdistrict: Goes) (voor 1848) 77.Schaper, J.H.A. (kiesdistrict: Appingedam) 78.Scheurer, J.G. (kiesdistrict: Sneek) 79.Schim van der Loeff, mr. M.M. (kiesdistrict: Dordrecht) 80.Schimmelpenninck, Jhr. G.J.A. (kiesdistrict: Ede) (voor 1848) 81.Smeenge, mr. H. (kiesdistrict: Meppel) 82.Spiekman, H. (kiesdistrict: Rotterdam II) 83.Spill, mr. Dr. J.H.W.Q. ter (kiesdistrict: Utrecht I) 84.Stuers, Jhr.mr. V.E.L. de (kiesdistrict: Weert) (na 1848) 85.Teenstra, E.M. (kiesdistrict: Zuidhorn) 86.Troelstra, mr. P. (kiesdistrict: Leeuwarden) 87.Tydeman jr., mr. M. (kiesdistrict: Tiel) (na 1848) 88.Veen, mr. R. van (kiesdistrict: Dokkum) 89.Velde, mr. H.A. van de (kiesdistrict: Delft) 90.Visser van IJzendoorn, mr. A.C. (kiesdistrict: Gorinchem) (na 1848) 91.Visser, Dr. J.Th. de (kiesdistrict: Katwijk) (na 1848) 92.Vliegen, W.H. (kiesdistrict: Amsterdam IX) 93.Vliet jr., P. van (kiesdistrict: Doetinchem) (voor 1848) 94.Vlijmen, B.R.F. van (kiesdistrict: Veghel) 95.Vollenhoven, J. van (kiesdistrict: Rotterdam IV) (voor 1848) 96.Voort van Zijp, C. van der (kiesdistrict: Tietjerksteradeel) (na 1848) 97.Vuuren, A.C.A. van (kiesdistrict: Zevenbergen) 98.Wassenaer van Catwijck, mr. O.J.E. baron van (kiesdistrict: Katwijk) (voor 1848) 99.Wichen, F.H. van (kiesdistrict: Haarlemmermeer) 100.Wijkerslooth de Weerdesteyn, mr. J.B.L.C.C. baron de (kiesdistrict: Wijk bij Duurstede) (voor 1848) 101.Wijnbergen, mr. A.J.M.J. baron van (kiesdistrict: Elst) (na 1848) Zittingsjaar 1938-'39 1. Albarda, Ir. J.W. (voor 1848) 2.Algera, mr. J. 3.Andriessen, W.J. 4.Baas Kzn., G. 5.Bachg, mr. F.J.H. 6.Bajetto, M.L.F. 7.Bakker, mevr. mr. B. 8.Bakker, J. 9.Beaufort, Dr. L.J.C. (voor 1848) 10.Bierema, Dr. S.E.B. 11.Bijlsma, mr. K. 12.Bommer, J. 13.Bongaerts, Ir. M.C.E. 14.Botterweg, H.


429

15.Braambeek, H.J. van 16.Brugmans, Dr. H. 17.Brule, H.E. van den 18.Cohen, M.M. (na 1848) 19.Deckers, mr. Dr. L.N. 20.Diepenhorst. mr. G.A. (na 1848) 21.Dieters, G. 22.Dijken, mr. T.A. van 23.Donker, mr. L.A. 24.Drees, W. (na 1848) 25.Droesen, Dr. Ir. W.J. 26.Drop, W. 27.Duymaer van Twist. L.F. (voor 1848) 28.Ebels, F.E.H. 29.Effendi, R. 30.Faber, J.L. 31.Geer, Jhr.mr. D.J. de (voor 1848) 32.Gelderen, J. van 33.Goes van Naters, Jhr.mr. M. van der (na 1848) 34.Groen Azn., J. 35.Hermans, H.G.M. 36.Heuvel, C. van den 37.Hilgenga, J. 38.Houten, H. van (na 1848) 39.IJsselmuiden, J.J.W. 40.IJzerman, A.W. 41.Joekes, mr. A.M. 42.Jong, mej. A. de 43.Kempen, C.J. van (na 1848) 44.Kersten, G.H. 45.Kievit, A. 46.Kortenhorst. mr. L.G. (na 1848) 47.Krijger jr., J.M. 48.Krol, Tj. (na 1848) 49.Kuiper, C.J. (na 1848) 50.Kupers, E. 51.Laan, J. ter (na 1848) 52.Lidth de Jeude, Jhr.ir. O.C.A. van (voor 1848) 53.Lienden, C.J. van 54.Loerakker, A.J. 55.Maarseveen, mr. J.H. van 56.Mackay, mevr. mr. C.F. baronesse (na 1848) 57.Marchant et d'Ansembourg, M.V.E.H.J.M. graaf de 58.Meijering, H.J.W.A. 59.Mes, mr. A.J.J.M. 60.Moller, Dr. H.W.E. 61.Oud, mr. P.J. 62.Poll, M.J.M. van 63.Posthuma, H. 64.Putt, K.L.H. van der 65.Roolvink, mr. E.G.M. 66.Roosjen, mr. A.B. 67.Rost van Tonningen, mr. M.M. (na 1848) 68.Ruijter, H. 69.Rutgers van Rozenburg, Jhr.mr. J.W.H. (voor 1848) 70.Ruys de Beerenbrouck, Jhr.mr. G.A.M.J. (voor 1848) 71.Schaepman, Th.F.M. (voor 1848)

JAAP MOES

430

72.Schaik, mr. J.R.H. van 73.Schilthuis, J. 74.Schouten, J. 75.Serrarens, P.J.S. 76.Sleen, H. van 77.Slotemaker de Bruïne, Dr. J.R. 78.Sluis, W. van der (na 1848) 79.Smeenk, C. 80.Steinmetz, W. 81.Stokvis, J.E. 82.Stumpel, E.J.M. 83.Suring, J.G. 84.Sweens, mr. J.C.M. 85.Tempel, Dr. J. van den 86.Terpstra, mr. J. 87.Teulings, mr. F.G.C.J.M. 88.Thijssen, Th.J. 89.Tilanus, H.W. 90.Tjalma, J. 91.Truijen, mr. P.W.H. 92.Visser, L.L.H. de (na 1848) 93.Vos, Ir. H. 94.Vos, Dr. I.H.J. 95.Vries, mevr. A.E.J. de 96.Waerden, Dr. Ir. Th. van der 97.Wagenaar, W. 98.Weijden, M.P. van den 99.Weitkamp, J. 100.Wendelaar, mr. W.C. (na 1848) 101.Wijnkoop, D. 102.Woudenberg, H.J. 103.Zaal, C. van den (na 1848) 104.Zandt, P. 105.Zijlstra, A.


431

Lijst 3. De honderd hoogstaangeslagenen in de som der directe rijksbelastingen, in de grondbelasting, in de personele belasting en in de patentbelasting

Deze lijst bestaat uit vier secties van de honderd hoogste belastingbetalers in Nederland uit de vijf steekjaren 1850, 1860, 1870, 1880 en 1890, namelijk: 1. de honderd hoogstaangeslagenen in de som der directe rijksbelastingen (som van grondbelasting (GB), personele belasting (PB) en patentbelasting (PA)) 2. de honderd hoogste grondbelastingbetalers, 3. de honderd hoogstaangeslagenen in de personele belasting, en 4. de honderd hoogstaangeslagenen in de patentbelasting. Indien van toespassing is bij elke hoogstaangeslagene vermeld of hij ook in een andere ‘top honderd’ voor komt. Verder wordt bij degenen die in meerdere peiljaren op de lijsten staan vermeld, het jaartal van de hoogste aanslag vermeld.

De honderd hoogstaangeslagenen in Nederland naar belastingsom75

1. Z.K.H. Prins Frederik der Nederlanden .................................................................. 21.779,82 (geboren 28 februari 1797 te Berlijn; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 13; PB-100, nr. 1 2. Jhr. Jacob Nicolaas Johan Jantzon van Erffrenten van Babyloniënbroek ........... 17.419,51 (geboren 30 mei 1801 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 10

3. mr. Jacob Derk Carel baron van Heeckeren van Wassenaer .............................. 15.195,175 (geboren 8 februari 1809 te Emmerik; wonende te Ambt Delden); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 2; PB-100, nr. 8 4. Rodolphe Frederic baron van Heeckeren van Wassenaer .................................. 13.062,385 (geboren 13 mei 1858 te 's-Gravenhage; wonende te Ambt Delden); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 3; PB-100, nr. 21 5. Arnoud Nicolaas Justinus Maria baron van Brienen van de Groote Lindt .......... 9.287,255 (geboren 18 juli 1839 te Wassenaar; wonende te Wassenaar); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 11; PB-100, nr. 5 6. Hendrik Jacob Carel Jan baron van Heeckeren van Enghuizen ............................ 9.108,525 (geboren 6 december 1785 te Zutphen; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 6; PB-100, nr. 16 7. Jhr.mr. Idzert Frans van Eysinga .............................................................................. 9.051,75 (geboren 24 juli 1794 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 4 8. Otto baron van Wassenaer van Catwijck ................................................................ 8.627,14 (geboren 26 december 1823 te Nijmegen; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 9; PB-100, nr. 15

9. Willem Dirk Arnold Marie baron van Brienen ........................................................ 8.519,70 (geboren 5 maart 1815 te Amsterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 14; PB-100, nr. 9 10. Willem Albert Scholten ........................................................................................... 8.512,515

75

De som = grondbelasting (GB) + personele belasting (PB) + patentbelasting (PA).

JAAP MOES

432

(geboren 6 oktober 1819 te Loenen op de Veluwe; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 15; PB-100, nr. 30; PA-100, nr. 29 11. Herman de Kat .......................................................................................................... 8.149,77 (geboren 9 mei 1784 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 5 12. Jhr.mr. Jan Hendrik Frans Karel van Swinderen .................................................... 7.782,255 (geboren 5 oktober 1837 te Mirns en Bakhuizen; wonende te Balk); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 7 13. Johannes Bieruma Oosting ...................................................................................... 7.759,41 (geboren 22 augustus 1842 te Leeuwarden; wonende te Oranjewoud); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 10 14. mr. Jacobus baron van der Feltz .............................................................................. 7.604,39 (geboren 13 november 1825 te Epe; wonende te Voorst); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 8 15. Jhr. Paulus Repelaer van Spijkenisse ...................................................................... 7.266,005 (geboren 7 augustus 1810 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 12 16. mr. Wilco Julius baron van Welderen Rengers ...................................................... 6.806,895 (geboren 14 november 1835 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 19; PB-100, nr. 92 17. Cornelis Jan van der Oudermeulen ........................................................................ 6.706,015 (geboren 28 maart 1838 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 78; PB-100, nr. 3 18. Jhr. Jean Baptist van Merlen ................................................................................... 6.702,585 (geboren 1 april 1833 te Deil; wonende te Heemstede); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 24; PB-100, nr. 46 19. Maurits Pico Diederik baron van Harinxma thoe Slooten ..................................... 6.577,57 (geboren 3 januari 1804 te Holwerd; wonende te Beetsterzwaag); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 16 20. Adolf Werner Carel Willem baron van Pallandt van Barlham .............................. 6.539,785 (geboren 25 juni 1802 te 's-Gravenhage; wonende te Hummelo); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 21 21. C.W.J. baron van Boetzelaer van Dubbeldam ....................................................... 6.490,575 (geboren 18 mei 1808 te 's-Gravenhage; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 27; PB-100, nr. 42 22. Jhr.mr. Pieter Benjamin Johan Vegelin van Claerbergen ..................................... 6.483,825 (geboren 22 juni 1808 te Joure; wonende te Joure); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 20 23. mr. Pieter Heringa Cats ........................................................................................... 6.431,665 (geboren 14 november 1823 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 22

24. Jhr. Gerard Regnier Gerlacius van Swinderen ....................................................... 6.414,495 (geboren 6 juli 1804 te Groningen; wonende te Rijs); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 18 25. Theodorus Marius Theresius Looxma ..................................................................... 6.346,34 (geboren 22 februari 1807 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 17


433

26. Marie Aart Frederik Hendrik Hoffman ................................................................... 6.298,525 (geboren 5 april 1795 te Rotterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 52; PB-100, nr. 70 27. Gerrit Visser van Hazerswoude ............................................................................... 6.262,78 (geboren 21 januari 1807 te Zaandam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 26 28. Hans Willem baron van Aylva van Pallandt van Waardenburg en Neerijnen..... 6.203,685 (geboren 20 maart 1804 te 's-Gravenhage; wonende te Waardenburg); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 31; PB-100, nr. 28 29. Bernard Anton Povel ................................................................................................ 6.148,43 (geboren 6 januari 1796 te Greever; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PB-100, nr. 4; PA-100, nr. 4 30. mr. Willem Jan Royaards van den Ham ................................................................. 6.071,915 (geboren 1 januari 1829 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 32; PB-100, nr. 12 31. Adrianus Vos van Hagestein .................................................................................... 6.067,24 (geboren 14 november 1790 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 29 32. Jhr.mr. Frans Julius Johan van Eysinga ................................................................... 5.907,855 (geboren 31 december 1818 te Wommels; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 28 33. Dirk Lammers ............................................................................................................ 5.880,91 (geboren 27 juli 1789 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 23 34. Jhr.mr. Ocker Johan Repelaer van Molenaarsgraaf ............................................... 5.838,58 (geboren 27 juli 1858 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 25 35. Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden .................................................................... 5.815,49 (geboren 13 juni 1820 te Soestdijk; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PB-100, nr. 2 36. Reinhard baron van Lynden .................................................................................... 5.737,375 (geboren 15 juli 1827 te Beetsterzwaag; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 30 37. mr. Jan Bieruma Oosting .......................................................................................... 5.659,39 (geboren 5 oktober 1816 te Leeuwarden; wonende te Oranjewoud); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 34 38. Jhr.mr. Hendrik Adolph Steengracht van Duivenvoorde ...................................... 5.588,315 (geboren 26 april 1836 te 's-Gravenhage; wonende te Voorschoten); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 45; PB-100, nr. 24

39. Jhr.mr. Johan Æmilius Abraham van Panhuys....................................................... 5.555,295 (geboren 17 oktober 1836 te Leek; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 36; PB-100, nr. 80 40. Otto Boudewijn 't Hooft van Benthuizen................................................................ 5.438,71 (geboren 15 november 1802 te Maasdam; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 33 41. Jacob Johannes Korthals .......................................................................................... 5.347,95 (geboren 20 oktober 1814 te Amsterdam; wonende te Schoten);

JAAP MOES

434

zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 41 42. mr. Dirk Visser van Hazerswoude ............................................................................ 5.315,40 (geboren 1 november 1830 te Zaandam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 46; PB-100, nr. 33 43. Jhr. Willem de Boreel van Hogelanden ................................................................... 5.254,83 (geboren 23 maart 1800 te Velsen; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 42; PB-100, nr. 96 44. Jhr.mr. Ocker Repelaer van Molenaarsgraaf .......................................................... 5.182,63 (geboren 6 oktober 1796 te Dordrecht; wonende te Wieldrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 37 45. Hector Livius baron van Heemstra .......................................................................... 5.143,24 (geboren 30 oktober 1828 te Dronrijp; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 43 46. Jhr. Jacob Cornelis Jantzon van Erffrenten van Capelle ......................................... 4.994,80 (geboren 4 oktober 1769 te Breda; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 38 47. Nicolaas Ypey ............................................................................................................ 4.967,22 (geboren 23 december 1794 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 39 48. mr. Willem baron van Heeckeren van Kell ............................................................ 4.948,925 (geboren 1 juli 1815 te Ruurlo; wonende te Angerlo); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 55; PB-100, nr. 37 49. Oscar graaf de Marchant et d'Ansembourg............................................................ 4.819,98 (geboren 27 december 1811 te Amstenrade; wonende te Gulpen); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 50 50. mr. Adolph Frederik Lodewijk graaf van Regteren Limpurg .................................. 4.795,09 (geboren 13 oktober 1793 te Arnhem; wonende te Ambt Almelo); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 53 51. mr. Wiardus Willem Buma ...................................................................................... 4.747,585 (geboren 11 oktober 1802 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 35 52. Jhr. Hendrik Maurits Jacobus van Loon .................................................................. 4.696,53 (geboren 3 november 1831 te 's Graveland; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 6; PA-100, nr. 13 53. Leendert Smit van Nieuw-Lekkerland ..................................................................... 4.650,44 (geboren 11 februari 1813 te Nieuw-Lekkerland; wonende te Nieuw-Lekkerland); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 40

54. Cornelis Herman baron van Pallandt ..................................................................... 4.602,205 (geboren 19 november 1807 te Leiden; wonende te Lisse); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 56 55. Willem Frederik Camp ............................................................................................. 4.583,245 (del Campo); zie: (geboren 3 november 1801 te Locha (Hannover); wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 48 56. mr. Joachim Jochems ................................................................................................ 4.574,92 (geboren 25 oktober 1826 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 58; PB-100, nr. 69


435

57. Izaak Dignus Fransen van de Putte .......................................................................... 4.521,97 (geboren 22 maart 1822 te Goes; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 67; PB-100, nr. 38 58. mr. Binnert Philip baron van Harinxma thoe Slooten ........................................... 4.433,155 (geboren 30 augustus 1839 te Drachten; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 65; PB-100, nr. 66 59. Desirée François Philippus Seydlitz ......................................................................... 4.374,89 (geboren 21 december 1828 te Hulst; wonende te Hulst); zie: Zeeuwse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 44 60. Carel Anne Adriaan baron van Pallandt .................................................................. 4.361,38 (geboren 25 maart 1810 te 's-Gravenhage; wonende te Lisse); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 83; PB-100, nr. 19 61. mr. Hans Willem de Blocq van Scheltinga .............................................................. 4.347,94 (geboren 24 mei 1802 te Bolsward; wonende te Oranjewoud); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 49 62. mr. Bernhardus Hopperus Buma ............................................................................ 4.327,055 (geboren 29 augustus 1826 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 59 63. mr. Pieter Loopuyt .................................................................................................... 4.312,37 (geboren 3 juli 1794 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 64; PA-100, nr. 66 64. mr. David van Weel ................................................................................................. 4.290,665 (geboren 21 mei 1838 te Dirksland; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 51 65. mr. J.W. van Reenen ................................................................................................. 4.272,42 (geboren 28 maart 1791 te Amsterdam; wonende te Loosdrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 47 66. Reinhard Jan Christiaan baron van Pallandt van Rosendaal ................................ 4.271,575 (geboren 7 juli 1826 te Roosendaal; wonende te Rozendaal); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 62 67. Leonardus Franciscus de Bruijn ............................................................................... 4.260,92 (geboren 19 augustus 1785 te Langel; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 71 68. mr. Herman Roijaards van Scherpenzeel ................................................................ 4.225,06 (geboren 14 januari 1826 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 72; PB-100, nr. 40

69. Willem Philip Barnaart van Bergen ........................................................................ 4.215,525 (geboren 28 november 1781 te Haarlem; wonende te Haarlem); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 60 70. Cornelius Ludovicus baron van Wijkerslooth van Schalkwijk ............................... 4.160,84 (geboren 25 mei 1786 te Haarlem; wonende te Oegstgeest); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 54 71. Jhr. Johan Carel Willem Fabricius van Leijenburg ................................................. 4.077,855 (geboren 29 juni 1795 te Amsterdam; wonende te Valburg (Loenen)); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 63 72. Petrus Dominicus Regout ......................................................................................... 4.076,56 (geboren 23 maart 1801 te Maastricht; wonende te Maastricht);

JAAP MOES

436

zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PA-100, nr. 26 73. Johannes Kooy Jr. ..................................................................................................... 4.067,95 (geboren 6 augustus 1820 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: PA-100, nr. 1 74. Guillaume Maurice Alexander baron van Heeckeren van Enghuizen ................. 4.054,645 (geboren 2 juli 1858 te Tours; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 13 75. Albert Voornbergh .................................................................................................... 4.041,34 (geboren 5 december 1793 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: PB-100, nr. 78; PA-100, nr. 6 76. Samuel Pierre Labouchère ....................................................................................... 4.029,77 (geboren 3 februari 1778 te 's-Gravenhage; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: PA-100, nr. 3 77. Jhr. Nicolaas Johan Steengracht van Duivenvoorde ............................................. 3.999,155 (geboren 15 januari 1806 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 77; PB-100, nr. 74 78. mr. Cornelis van der Lek de Clercq .......................................................................... 3.952,09 (geboren 18 april 1811 te Stavenisse; wonende te zierikzee); zie: Zeeuwse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 57 79. Carel Jan Emilius graaf van Bylandt ........................................................................ 3.950,785 (geboren 8 januari 1840 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 11 80. Willem Borski ............................................................................................................ 3.932,26 (geboren 1 juli 1799 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PB-100, nr. 29 81. mr. C.Th. baron van Lynden van Sandenburg ......................................................... 3.920,98 (geboren 24 februari 1826 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 88; PB-100, nr. 65 82. Justus Rudolph Wüste .............................................................................................. 3.916,59 (geboren 6 mei 1845 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 7 83. Jan Pieter Adolf van Wickevoort Crommelin ......................................................... 3.882,075 (geboren 16 juni 1798 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 92; PB-100, nr. 50

84. J.C. Clotterbooke Patijn van Kloetinge ................................................................... 3.829,575 (geboren 9 oktober 1832 te Middelburg; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 73 85. mr. Marcus van Heloma .......................................................................................... 3.787,825 (geboren 23 januari 1806 te Heerenveen; wonende te Heerenveen en Knijpe); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 61 86. Adriaan van der Hoop .............................................................................................. 3.775,83 (geboren 28 april 1778 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: PB-100, nr. 10; PA-100, nr. 47 87. Paul Cornelis van Vlissingen ..................................................................................... 3.741,80 (geboren 29 maart 1829 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PA-100, nr. 10


437

88. Anthony van Hoboken van Rhoon en Pendrecht en Baarland .............................. 3.736,44 (geboren 22 oktober 1807 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PA-100, nr. 95 89. Adolf Frederik graaf van Rechteren Limpurg .......................................................... 3.735,48 (geboren 17 juli 1827 te Ambt Almelo; wonende te Ambt Almelo); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 85 90. G. Munnicks van Cleef ............................................................................................. 3.692,615 (geboren 1 januari 1796 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 81 91. Jhr.mr. Willem Hendrik de Beaufort ...................................................................... 3.691,935 (geboren 14 oktober 1844 te Utrecht; wonende te Driebergen); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 82 92. Pierre Alexander Hubert Regout ............................................................................. 3.672,67 (geboren 24 februari 1828 te Maastricht; wonende te St. Pieter); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: PA-100, nr. 37 93. Hermanus Carel Scholten ......................................................................................... 3.659,25 (geboren 7 juni 1798 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: PA-100, nr. 2 94. Johannes Borski ........................................................................................................ 3.651,93 (geboren 3 juni 1807 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 25 95. mr. P. de Beaufort .................................................................................................... 3.614,555 (geboren 18 februari 1807 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 84 96. mr. Philip Jacob baron van Pallandt ........................................................................ 3.600,11 (geboren 17 juli 1814 te Sassenheim; wonende te Wassenaar); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 97 97. Adriaan Tak van Poortvliet....................................................................................... 3.571,27 (geboren 20 april 1805 te Middelburg; wonende te Middelburg); zie: Zeeuwse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 69 98. Jhr.mr. Karel Anthonie Godin de Beaufort ............................................................. 3.550,96 (geboren 16 januari 1850 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 99 99. Jhr.mr. Carel Everard Joseph Frans van Nispen van Pannerden ........................... 3.519,37 (geboren 4 april 1807 te Zevenaar; wonende te Zevenaar); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 75 100. Samuel van Graauwenhaan .................................................................................... 3.517,745 (geboren 10 februari 1812 te Delft; wonende te Delft); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 70

De honderd hoogstaangeslagenen in de grondbelasting

1. Jhr. Jacob Nicolaas Johan Jantzon van Erffrenten van Babyloniënbroek ........... 16.474,09 (geboren 30 mei 1801 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 2. mr. Jacob Derk Carel baron van Heeckeren van Wassenaer .............................. 13.045,075 (geboren 8 februari 1809 te Emmerik; wonende te Ambt Delden); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1870

JAAP MOES

438

3. Rodolphe Frederic baron van Heeckeren van Wassenaer ................................... 11.529,89 (geboren 13 mei 1858 te 's-Gravenhage; wonende te Ambt Delden); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890 4. Jhr.mr. Idzert Frans van Eysinga .............................................................................. 8.627,53 (geboren 24 juli 1794 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870 5. Herman de Kat .......................................................................................................... 7.544,73 (geboren 9 mei 1784 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 6. Hendrik Jacob Carel Jan baron van Heeckeren van Enghuizen ............................. 7.500,08 (geboren 6 december 1785 te Zutphen; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1850 7. Jhr.mr. Jan Hendrik Frans Karel van Swinderen .................................................... 7.308,905 (geboren 5 oktober 1837 te Mirns en Bakhuizen; wonende te Balk); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 8. mr. Jacobus baron van der Feltz .............................................................................. 7.012,64 (geboren 13 november 1825 te Epe; wonende te Voorst); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890 9. Otto baron van Wassenaer van Catwijck ............................................................... 7.000,095 (geboren 26 december 1823 te Nijmegen; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 10. Johannes Bieruma Oosting ...................................................................................... 6.961,38 (geboren 22 augustus 1842 te Leeuwarden; wonende te Oranjewoud); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 11. Arnoud Nicolaas Justinus Maria baron van Brienen van de Groote Lindt ........... 6.876,36 (geboren 18 juli 1839 te Wassenaar; wonende te Wassenaar); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 12. Jhr. Paulus Repelaer van Spijkenisse ...................................................................... 6.609,315 (geboren 7 augustus 1810 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 13. Z.K.H. Prins Frederik der Nederlanden .................................................................... 6.551,56 (geboren 28 februari 1797 te Berlijn; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 14. Willem Dirk Arnold Marie baron van Brienen ....................................................... 6.476,375 (geboren 5 maart 1815 te Amsterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 15. Willem Albert Scholten ............................................................................................ 6.101,56 (geboren 6 oktober 1819 te Loenen op de Veluwe; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890 16. Maurits Pico Diederik baron van Harinxma thoe Slooten .................................... 6.096,305 (geboren 3 januari 1804 te Holwerd; wonende te Beetsterzwaag); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860

17. Theodorus Marius Theresius Looxma ..................................................................... 5.862,50 (geboren 22 februari 1807 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870 18. Jhr. Gerard Regnier Gerlacius van Swinderen ........................................................ 5.752,86 (geboren 6 juli 1804 te Groningen; wonende te Rijs); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1850 19. mr. Wilco Julius baron van Welderen Rengers ...................................................... 5.743,525 (geboren 14 november 1835 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 20. Jhr.mr. Pieter Benjamin Johan Vegelin van Claerbergen ...................................... 5.741,23 (geboren 22 juni 1808 te Joure; wonende te Joure); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870 21. Adolf Werner Carel Willem baron van Pallandt van Barlham .............................. 5.717,085 (geboren 25 juni 1802 te 's-Gravenhage; wonende te Hummelo); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870 22. mr. Pieter Heringa Cats ............................................................................................ 5.680,78 (geboren 14 november 1823 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880


439

23. Dirk Lammers ............................................................................................................ 5.632,82 (geboren 27 juli 1789 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 24. Jhr. Jean Baptist van Merlen ................................................................................... 5.601,755 (geboren 1 april 1833 te Deil; wonende te Heemstede); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 25. Jhr.mr. Ocker Johan Repelaer van Molenaarsgraaf ............................................... 5.545,07 (geboren 27 juli 1858 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 26. Gerrit Visser van Hazerswoude ............................................................................... 5.430,02 (geboren 21 januari 1807 te Zaandam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 27. C.W.J. baron van Boetzelaer van Dubbeldam ....................................................... 5.250,065 (geboren 18 mei 1808 te 's-Gravenhage; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870 28. Jhr.mr. Frans Julius Johan van Eysinga ................................................................... 5.230,215 (geboren 31 december 1818 te Wommels; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 29. Adrianus Vos van Hagestein .................................................................................... 5.148,79 (geboren 14 november 1790 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 30. Reinhard baron van Lynden ..................................................................................... 4.938,56 (geboren 15 juli 1827 te Beetsterzwaag; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 31. Hans Willem baron van Aylva van Pallandt van Waardenburg en Neerijnen...... 4.762,99 (geboren 20 maart 1804 te 's-Gravenhage; wonende te Waardenburg); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880 32. mr. Willem Jan Royaards van den Ham ................................................................. 4.717,045 (geboren 1 januari 1829 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 33. Otto Boudewijn 't Hooft van Benthuizen................................................................ 4.667,51 (geboren 15 november 1802 te Maasdam; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 34. mr. Jan Bieruma Oosting .......................................................................................... 4.634,20 (geboren 5 oktober 1816 te Leeuwarden; wonende te Oranjewoud); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880 35. mr. Wiardus Willem Buma ...................................................................................... 4.499,205 (geboren 11 oktober 1802 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1870 36. Jhr.mr. Johan Æmilius Abraham van Panhuys....................................................... 4.458,015 (geboren 17 oktober 1836 te Leek; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890 37. Jhr.mr. Ocker Repelaer van Molenaarsgraaf .......................................................... 4.451,58 (geboren 6 oktober 1796 te Dordrecht; wonende te Wieldrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 38. Jhr. Jacob Cornelis Jantzon van Erffrenten van Capelle ......................................... 4.438,75 (geboren 4 oktober 1769 te Breda; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 39. Nicolaas Ypey ............................................................................................................ 4.306,20 (geboren 23 december 1794 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860 40. Leendert Smit van Nieuw-Lekkerland ..................................................................... 4.300,09 (geboren 11 februari 1813 te Nieuw-Lekkerland; wonende te Nieuw-Lekkerland); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 41. Jacob Johannes Korthals ......................................................................................... 4.292,585 (geboren 20 oktober 1814 te Amsterdam; wonende te Schoten); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 42. Jhr. Willem de Boreel van Hogelanden ................................................................... 4.200,23 (geboren 23 maart 1800 te Velsen; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870

JAAP MOES

440

43. Hector Livius baron van Heemstra ......................................................................... 4.112,225 (geboren 30 oktober 1828 te Dronrijp; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880 44. Desirée François Philippus Seydlitz ......................................................................... 4.077,24 (geboren 21 december 1828 te Hulst; wonende te Hulst); zie: Zeeuwse lijst van verkiesbaren, 1890 45. Jhr.mr. Hendrik Adolph Steengracht van Duivenvoorde ...................................... 4.073,715 (geboren 26 april 1836 te 's-Gravenhage; wonende te Voorschoten); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 46. mr. Dirk Visser van Hazerswoude ............................................................................ 4.073,12 (geboren 1 november 1830 te Zaandam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 47. mr. J.W. van Reenen ................................................................................................. 4.006,81 (geboren 28 maart 1791 te Amsterdam; wonende te Loosdrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1850 48. Willem Frederik Camp .............................................................................................. 3.987,13 (del Campo); zie: (geboren 3 november 1801 te Locha (Hannover); wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 49. mr. Hans Willem de Blocq van Scheltinga ............................................................. 3.966,235 (geboren 24 mei 1802 te Bolsward; wonende te Oranjewoud); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860 50. Oscar graaf de Marchant et d'Ansembourg............................................................ 3.893,86 (geboren 27 december 1811 te Amstenrade; wonende te Gulpen); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1880 51. mr. David van Weel ................................................................................................. 3.874,375 (geboren 21 mei 1838 te Dirksland; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 52. Marie Aart Frederik Hendrik Hoffman .................................................................... 3.795,83 (geboren 5 april 1795 te Rotterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 53. mr. Adolph Frederik Lodewijk graaf van Regteren Limpurg .................................. 3.778,20 (geboren 13 oktober 1793 te Arnhem; wonende te Ambt Almelo); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1850 54. Cornelius Ludovicus baron van Wijkerslooth van Schalkwijk ............................... 3.731,58 (geboren 25 mei 1786 te Haarlem; wonende te Oegstgeest); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 55. mr. Willem baron van Heeckeren van Kell ............................................................. 3.661,45 (geboren 1 juli 1815 te Ruurlo; wonende te Angerlo); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890

56. Cornelis Herman baron van Pallandt ..................................................................... 3.627,575 (geboren 19 november 1807 te Leiden; wonende te Lisse); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 57. mr. Cornelis van der Lek de Clercq .......................................................................... 3.549,91 (geboren 18 april 1811 te Stavenisse; wonende te zierikzee); zie: Zeeuwse lijst van verkiesbaren, 1880 58. mr. Joachim Jochems ............................................................................................... 3.441,315 (geboren 25 oktober 1826 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 59. mr. Bernhardus Hopperus Buma ............................................................................. 3.434,16 (geboren 29 augustus 1826 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880 60. Willem Philip Barnaart van Bergen ........................................................................ 3.430,075 (geboren 28 november 1781 te Haarlem; wonende te Haarlem); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 61. mr. Marcus van Heloma .......................................................................................... 3.423,705 (geboren 23 januari 1806 te Heerenveen; wonende te Heerenveen en Knijpe); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880 62. Reinhard Jan Christiaan baron van Pallandt van Rosendaal ................................ 3.382,625


441

(geboren 7 juli 1826 te Roosendaal; wonende te Rozendaal); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890 63. Jhr. Johan Carel Willem Fabricius van Leijenburg ................................................. 3.341,345 (geboren 29 juni 1795 te Amsterdam; wonende te Valburg (Loenen)); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880 64. mr. Pieter Loopuyt ................................................................................................... 3.300,235 (geboren 3 juli 1794 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 65. mr. Binnert Philip baron van Harinxma thoe Slooten ........................................... 3.286,875 (geboren 30 augustus 1839 te Drachten; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 $ 66. Jhr. Tjalling Aedo Johan van Eijsinga ....................................................................... 3.243,95 (geboren 6 december 1790 te Leeuwarden; wonende te Rauwerd); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1850 67. Isaäc Dignus Fransen van de Putte .......................................................................... 3.243,06 (geboren 22 maart 1822 te Goes; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 68. Anthony van Weel Dzn. ............................................................................................ 3.133,00 (geboren 25 augustus 1799 te Dirksland; wonende te Ooltgensplaat); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 69. Adriaan Tak van Poortvliet....................................................................................... 3.132,26 (geboren 20 april 1805 te Middelburg; wonende te Middelburg); zie: Zeeuwse lijst van verkiesbaren, 1870 70. Samuel van Graauwenhaan ..................................................................................... 3.103,04 (geboren 10 februari 1812 te Delft; wonende te Delft); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 71. Leonardus Franciscus de Bruijn ............................................................................... 3.033,32 (geboren 19 augustus 1785 te Langel; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 72. mr. Herman Roijaards van Scherpenzeel ................................................................ 2.969,53 (geboren 14 januari 1826 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 73. J.C. Clotterbooke Patijn van Kloetinge .................................................................... 2.966,76 (geboren 9 oktober 1832 te Middelburg; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870 74. Julius Burmania van Andringa de Kempenaer ....................................................... 2.953,975 (geboren 30 januari 1812 te Arnhem; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1880

75. Jhr.mr. Carel Everard Joseph Frans van Nispen van Pannerden ........................... 2.927,29 (geboren 4 april 1807 te Zevenaar; wonende te Zevenaar); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870 76. Otto Willem Arnold graaf van Bylandt van Marienwaerd ..................................... 2.919,23 (geboren 13 juni 1794 te 's-Gravenhage; wonende te Beest); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880 77. Jhr. Nicolaas Johan Steengracht van Duivenvoorde .............................................. 2.918,22 (geboren 15 januari 1806 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 78. Cornelis Jan van der Oudermeulen ........................................................................ 2.904,695 (geboren 28 maart 1838 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 79. George Frederik baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg ....................... 2.898,975 (geboren 2 oktober 1791 te Beetgum; wonende te Beetgum); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1850 80. Nanne Arjens Wassenaar ......................................................................................... 2.898,18 (geboren 22 juni 1845 te St. Annaparochie; wonende te St. Annaparochie); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 81. G. Munnicks van Cleef ............................................................................................. 2.873,105 (geboren 1 januari 1796 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1860 82. Jhr.mr. Willem Hendrik de Beaufort ....................................................................... 2.861,79

JAAP MOES

442

(geboren 14 oktober 1844 te Utrecht; wonende te Driebergen); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 83. Carel Anne Adriaan baron van Pallandt .................................................................. 2.824,68 (geboren 25 maart 1810 te 's-Gravenhage; wonende te Lisse); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 84. mr. P. de Beaufort .................................................................................................... 2.804,085 (geboren 18 februari 1807 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870 85. Adolf Frederik graaf van Rechteren Limpurg .......................................................... 2.796,36 (geboren 17 juli 1827 te Ambt Almelo; wonende te Ambt Almelo); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890 86. Jhr. Tjaard Anne Marius Albert van Andringa de Kempenaer............................... 2.787,85 (geboren 11 juni 1806 te Lemmer; wonende te St. Annaparochie); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1850 87. Jhr. Jan Antoon Christiaan Arnold van Nispen van Sevenaer................................ 2.786,53 (geboren 27 december 1803 te Zevenaar; wonende te Zevenaar); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870 88. mr. C.Th. baron van Lynden van Sandenburg ......................................................... 2.770,37 (geboren 24 februari 1826 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1880 89. mr. Boele Jacobus de Kock ....................................................................................... 2.757,70 (geboren 27 maart 1811 te Bolsward; wonende te Bolsward); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1860 90. Louis Gaspard Adriën graaf van Limburg Stirum .................................................... 2.742,51 (geboren 10 januari 1802 te Groningen; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1860 91. Willem Anne baron Schimmelpenninck van der Oye ............................................ 2.735,59 (geboren 6 januari 1800 te Doesburg; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870 92. Jan Pieter Adolf van Wickevoort Crommelin ......................................................... 2.728,555 (geboren 16 juni 1798 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 93. P.H.C. van den Broeke .............................................................................................. 2.703,51 (geboren 7 juni 1827 te Voorthuizen; wonende te Oudenrijn); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870 $ 94. Hendrikus Eskes ....................................................................................................... 2.663,555 (geboren 30 juli 1813 te Kollum; wonende te Kollum); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890 95. Jan Hendrik Schultz van Haegen .............................................................................. 2.656,53 (geboren 18 mei 1813 te Dordrecht; wonende te Dordrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 96. David Rutgers van Rozenburg ................................................................................. 2.649,395 (geboren 20 april 1794 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 97. mr. Philip Jacob baron van Pallandt ........................................................................ 2.621,63 (geboren 17 juli 1814 te Sassenheim; wonende te Wassenaar); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 98. Jacob Adriaan Prosper baron van Brakell Doorwerth .......................................... 2.617,205 (geboren 3 februari 1808 te Geldermalsen; wonende te Doorwerth); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1850 99. Jhr.mr. Karel Anthonie Godin de Beaufort ............................................................. 2.612,55 (geboren 16 januari 1850 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 100. Jhr.mr. J.M. van Haersma de With .......................................................................... 2.610,38 (geboren 25 oktober 1821 te Leeuwarden; wonende te Maarsseveen); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870


443

De honderd hoogstaangeslagenen in de personele belasting

1. Z.K.H. Prins Frederik der Nederlanden .................................................................. 15.228,26 (geboren 28 februari 1797 te Berlijn; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 13 2. Z.K.H. Prins Hendrik der Nederlanden .................................................................... 5.291,16 (geboren 13 juni 1820 te Soestdijk; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 3. Cornelis Jan van der Oudermeulen ......................................................................... 3.801,32 (geboren 28 maart 1838 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 78 4. Bernard Anton Povel ................................................................................................ 3.266,57 (geboren 6 januari 1796 te Greever (Buitlenl.); wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 5. Arnoud Nicolaas Justinus Maria baron van Brienen van de Groote Lindt ........... 2.744,97 (geboren 18 juli 1839 te Wassenaar; wonende te Wassenaar); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 11 6. Jhr. Hendrik Maurits Jacobus van Loon .................................................................. 2.662,92 (geboren 3 november 1831 te 's Graveland; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 7. Justus Rudolph Wüste .............................................................................................. 2.247,15 (geboren 6 mei 1845 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 8. mr. Jacob Derk Carel baron van Heeckeren van Wassenaer ................................. 2.150,10 (geboren 8 februari 1809 te Emmerik; wonende te Ambt Delden); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 2 9. Willem Dirk Arnold Marie baron van Brienen ....................................................... 2.043,325 (geboren 5 maart 1815 te Amsterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 14 10. Adriaan van der Hoop .............................................................................................. 1.783,04 (geboren 28 april 1778 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 11. Carel Jan Emilius graaf van Bylandt ......................................................................... 1.779,39 (geboren 8 januari 1840 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 12. mr. Willem Jan Royaards van den Ham .................................................................. 1.715,84 (geboren 1 januari 1829 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 32 13. Guillaume Maurice Alexander baron van Heeckeren van Enghuizen ................. 1.715,185 (geboren 2 juli 1858 te Tours; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890 14. Benjamin Willem Blijdenstein ................................................................................. 1.656,46 (geboren 20 juli 1839 te Enschede; wonende te Hilversum); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 15. Otto baron van Wassenaer van Catwijck ............................................................... 1.627,045 (geboren 26 december 1823 te Nijmegen; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 9 16. Hendrik Jacob Carel Jan baron van Heeckeren van Enghuizen ............................ 1.608,445 (geboren 6 december 1785 te Zutphen; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 6 17. Edmund van Hoboken van Rhoon ........................................................................... 1.592,52 (geboren 25 februari 1848 te Pendrecht en Baarland; wonende te Rotterdam);

JAAP MOES

444

zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 18. Joseph de Wit ............................................................................................................ 1.569,59 (geboren 18 januari 1801 te Brussel; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 19. Carel Anne Adriaan baron van Pallandt .................................................................. 1.536,70 (geboren 25 maart 1810 te 's-Gravenhage; wonende te Lisse); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 83 20. Leopold graaf van Limburg Stirum van Warmond ................................................ 1.535,695 (geboren 14 januari 1818 te 's-Gravenhage; wonende te Warmond); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 21. Rodolphe Frederic baron van Heeckeren van Wassenaer .................................... 1.532,495 (geboren 13 mei 1858 te 's-Gravenhage; wonende te Ambt Delden); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 3 22. Gerrit Cornelis Otto Beelaerts ................................................................................. 1.532,04 (geboren 13 mei 1839 te Dordrecht; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880 23. Barthold Arnold baron van Verschuer .................................................................... 1.531,39 (geboren 5 juli 1809 te Borgharen; wonende te Heemstede); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 24. Jhr.mr. Hendrik Adolph Steengracht van Duivenvoorde ....................................... 1.512,45 (geboren 26 april 1836 te 's-Gravenhage; wonende te Voorschoten); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 45 25. Johannes Borski ........................................................................................................ 1.486,79 (geboren 3 juni 1807 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 26. Eduard van der Oudermeulen ................................................................................ 1.475,105 (geboren 28 oktober 1801 te Amsterdam; wonende te Wassenaar); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 27. François Joseph Paulez ............................................................................................. 1.455,09 (geboren 29 oktober 1806 te Brussel; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 28. Hans Willem baron van Aylva van Pallandt van Waardenburg en Neerijnen..... 1.440,695 (geboren 20 maart 1804 te 's-Gravenhage; wonende te Waardenburg); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 31 29. Willem Borski ............................................................................................................ 1.393,15 (geboren 1 juli 1799 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 30. Willem Albert Scholten ............................................................................................ 1.353,62 (geboren 6 oktober 1819 te Loenen op de Veluwe; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 15 31. Francis Melvil ........................................................................................................... 1.331,275 (geboren 28 oktober 1804 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 32. Jhr.mr. Dirk Jacob Carel van Lennep ...................................................................... 1.329,035 (geboren 28 juni 1823 te Wassenaar; wonende te Heemstede); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 33. mr. Dirk Visser van Hazerswoude ............................................................................ 1.324,87 (geboren 1 november 1830 te Zaandam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 46 34. Jhr.mr. Maarten Iman Pauw van Wieldrecht ......................................................... 1.312,64 (geboren 1 februari 1860 te Utrecht; wonende te Zeist); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 35. Jan Willem Arnold ..................................................................................................... 1.299,60 (geboren 30 maart 1823 te Batavia; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870


445

36. Willem Gerrit Boele ................................................................................................. 1.298,765 (geboren 9 juli 1825 te Kampen; wonende te Kampen); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890 37. mr. Willem baron van Heeckeren van Kell ............................................................ 1.287,475 (geboren 1 juli 1815 te Ruurlo; wonende te Angerlo); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 55 38. Isaäc Dignus Fransen van de Putte .......................................................................... 1.278,91 (geboren 22 maart 1822 te Goes; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 67 39. mr. Willem baron van Goltstein van Oldenaller .................................................... 1.260,83 (geboren 13 maart 1831 te Hamburg; wonende te Putten); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1880 40. mr. Herman Roijaards van Scherpenzeel ................................................................ 1.255,53 (geboren 14 januari 1826 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 72 41. Jan Dirk graaf van Rechteren van Ahnem .............................................................. 1.253,105 (geboren 22 juni 1799 te Appeltern; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 42. C.W.J. baron van Boetzelaer van Dubbeldam ........................................................ 1.240,51 (geboren 18 mei 1808 te 's-Gravenhage; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 27 43. Willem Hendrik Johan baron van Heemstra .......................................................... 1.237,145 (geboren 23 juli 1841 te Rauwerderhem; wonende te Driebergen); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 44. Eduard Johannes Anton Povel ................................................................................. 1.232,64 (geboren 24 januari 1827 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 45. Jan Evert Scholten ..................................................................................................... 1.232,27 (geboren 11 juni 1849 te Foxhol; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890 46. Jhr. Jean Baptist van Merlen .................................................................................... 1.224,43 (geboren 1 april 1833 te Deil; wonende te Heemstede); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 24 47. Jhr.mr. Salomon Backer ........................................................................................... 1.221,52 (geboren 3 mei 1832 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 $ 48. mr. Jacob Anne Grothe ............................................................................................. 1.220,81 (geboren 4 oktober 1815 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 49. Ernst Sillem ................................................................................................................ 1.220,68 (geboren 23 februari 1807 te Hamburg; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 50. Jan Pieter Adolf van Wickevoort Crommelin .......................................................... 1.212,53 (geboren 16 juni 1798 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: GB-100, nr. 92 51. Arnold Willem van Brienen van de Groote Lindt ................................................... 1.210,55 (geboren 5 april 1783 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 52. Pierre Herbert Bicker ................................................................................................ 1.208,31 (geboren 22 augustus 1805 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 53. mr. Jan Messchert van Vollenhoven ....................................................................... 1.205,05 (geboren 6 oktober 1812 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880

JAAP MOES

446

54. Maurits Hermanus Insinger ..................................................................................... 1.204,21 (geboren 25 april 1825 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 55. Bernardus Johannes Josephus Franciscus Bahlman ............................................... 1.201,67 (geboren 10 oktober 1800 te Dinklagen (Dld.); wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 56. Willem Borski jr. ........................................................................................................ 1.195,90 (geboren 31 augustus 1834 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 57. Adriaan Holtzman ..................................................................................................... 1.189,07 (geboren 21 mei 1829 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 58. Frederik Albert Govert graaf van Limburg Stirum Noordwijk ............................... 1.188,67 (geboren 17 oktober 1819 te Noordwijk; wonende te Noordwijk); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 59. Aarnoud David Willink van Bennebroek ................................................................. 1.186,50 (geboren 9 juni 1783 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 60. George Rosenthal ..................................................................................................... 1.170,23 (geboren 8 april 1828 te Hannover; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 61. mr. Jacob Pieter Pompejus baron van Zuylen van Nijevelt ................................... 1.168,32 (geboren 29 juni 1816 te Dordrecht; wonende te Gorssel (Almen)); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890 62. Hendrik Gerard Johan Völcker ................................................................................. 1.164,05 (geboren 12 maart 1840 te 's-Gravenhage; wonende te Gorssel); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890 63. Joseph Willem Frederik Scheffer ............................................................................. 1.158,90 (geboren 28 december 1846 te Poortugaal; wonende te Weesp); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 64. mr. Conrad Cock ....................................................................................................... 1.154,015 (geboren 10 november 1827 te Leiden; wonende te Leiden); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 65. mr. C.Th. baron van Lynden van Sandenburg ......................................................... 1.150,61 (geboren 24 februari 1826 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: GB-100, nr. 88 66. mr. Binnert Philip baron van Harinxma thoe Slooten ............................................ 1.146,28 (geboren 30 augustus 1839 te Drachten; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 65 67. Adrianus de Bruin ..................................................................................................... 1.141,10 (geboren 29 januari 1813 te Loenen a/d Vecht; wonende te Zevenbergen); zie: Noord-Brabantse lijst van verkiesbaren, 1870 68. Jacob Staats Boonen ................................................................................................. 1.136,15 (geboren 15 februari 1794 te Dordrecht; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 69. mr. Joachim Jochems ............................................................................................... 1.133,605 (geboren 25 oktober 1826 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 58 70. Marie Aart Frederik Hendrik Hoffman .................................................................... 1.133,03 (geboren 5 april 1795 te Rotterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 52 71. Johannes Luden Az. .................................................................................................. 1.130,00 (geboren 17 april 1805 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 72. Jhr. Archibald Jan van de Poll .................................................................................. 1.123,39 (geboren 26 oktober 1800 te Amsterdam; wonende te Amsterdam);


447

zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 73. David van der Vliet ................................................................................................... 1.118,49 (geboren 2 januari 1822 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 74. Jhr. Nicolaas Johan Steengracht van Duivenvoorde .............................................. 1.114,66 (geboren 15 januari 1806 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 77 75. mr. Joachim Ferdinand de Beaufort ........................................................................ 1.114,12 (geboren 30 mei 1850 te Leusden; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 76. mr. Johan Antonie Philipse ...................................................................................... 1.114,12 (geboren 19 maart 1800 te Middelburg; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 77. Cornelis Eliza Viruly .................................................................................................. 1.110,68 (geboren 25 november 1819 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 78. Albert Voornbergh .................................................................................................... 1.106,17 (geboren 5 december 1793 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 79. Jan Elias Huydecooper van Zeyst ............................................................................. 1.105,61 (geboren 11 februari 1798 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 80. Jhr.mr. Johan Aemilius Abraham van Panhuys ...................................................... 1.097,28 (geboren 17 oktober 1836 te Leek; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 36 81. Hendrik Luden ........................................................................................................... 1.096,43 (geboren 30 januari 1822 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 82. Jacobus van Hoboken van Cortgene ....................................................................... 1.095,56 (geboren 30 januari 1810 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 83. Ernst Lodewijk van Tuyll van Serooskerken van Vleuten ...................................... 1.084,14 (geboren 30 augustus 1801 te Utrecht; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 84. Jhr. Jan Hugo Gevers ................................................................................................. 1.083,08 (geboren 16 juni 1829 te Batavia; wonende te Noordwijk); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890

85. Andrew Robert William Melvill van Carnbee ......................................................... 1.081,34 (geboren 9 januari 1832 te 's-Gravenhage; wonende te Velp); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1890 86. Leonardus van der Vijver ........................................................................................ 1.080,055 (geboren 21 januari 1841 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 87. Frederic van der Oudermeulen ................................................................................ 1.078,73 (geboren 7 februari 1797 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 88. mr. Gerrit Willink van Bennebroek ......................................................................... 1.075,48 (geboren 10 december 1814 te Amsterdam; wonende te Oegstgeest); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 89. Josua van Eik ............................................................................................................. 1.075,29 (geboren 8 juni 1803 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 90. mr. Rutger Jan graaf Schimmelpenninck tot Nijenhuis ........................................ 1.067,785 (geboren 9 mei 1821 te Amsterdam; wonende te Diepenheim); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1870 91. Floris Adriaan van Hall .............................................................................................. 1.067,24 (geboren 15 mei 1791 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850

JAAP MOES

448

92. mr. Wilco Julius baron van Welderen Rengers ....................................................... 1.063,37 (geboren 14 november 1835 te Leeuwarden; wonende te Leeuwarden); zie: Friese lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 19 93. Frederik Florent Jacques Henri baron van Heeckeren ........................................... 1.062,64 (geboren 27 juli 1799 te 's-Gravenhage; wonende te Arnhem); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1870 94. Martinus de Bruyn Cz. .............................................................................................. 1.061,95 (geboren 2 februari 1806 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 95. Jan Rudolph Kemper................................................................................................. 1.055,00 (geboren 17 augustus 1802 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 96. Jhr. Willem de Boreel van Hogelanden ................................................................... 1.054,60 (geboren 23 maart 1800 te Velsen; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: GB-100, nr. 42 97. Johan Pieter Koens ................................................................................................... 1.051,53 (geboren 3 november 1797 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 98. Charles Bernard Labouchère .................................................................................... 1.049,40 (geboren 9 oktober 1817 te Rotterdam; wonende te Zeist); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1890 99. Petrus Theodorus Verbraak ..................................................................................... 1.048,07 (geboren 1 januari 1841 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 100. Cornelis Suermondt Az. ............................................................................................ 1.046,79 (geboren 18 mei 1815 te Rotterdam; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860

De honderd hoogstaangeslagenen in de patentbelasting

1. Johannes Kooy Jr. ..................................................................................................... 3.298,36 (geboren 6 augustus 1820 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 2. Hermanus Carel Scholten ......................................................................................... 3.072,00 (geboren 7 juni 1798 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 3. Samuel Pierre Labouchère ....................................................................................... 2.913,50 (geboren 3 februari 1778 te 's-Gravenhage; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 4. Bernard Anton Povel ................................................................................................ 2.451,12 (geboren 6 januari 1796 te Greever (Buitlenl.); wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PB-100, nr. 4 5. Johannes Paulus de Cock ......................................................................................... 2.446,62 (geboren 2 april 1795 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 6. Albert Voombergh .................................................................................................... 2.172,28 (geboren 5 december 1793 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: PB-100, nr. 78 7. Abraham Israël van Lier............................................................................................ 2.169,21 (geboren 3 november 1813 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 8. Jan Goedkoop ........................................................................................................... 2.032,13 (geboren 7 november 1781 te Zwartsluis; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 9. Frederik van Taack Trakanen ................................................................................... 1.752,89


449

(geboren 11 juni 1815 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 10. Paul Cornelis van Vlissingen ..................................................................................... 1.692,16 (geboren 29 maart 1829 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 11. Pieter Goedkoop ....................................................................................................... 1.560,78 (geboren 14 mei 1823 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 12. Isouard van Lier ......................................................................................................... 1.558,69 (geboren 9 juli 1846 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 13. Jhr. Hendrik Maurits Jacobus van Loon .................................................................. 1.508,79 (geboren 3 november 1831 te 's Graveland; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880; zie tevens: PB-100, nr. 6 14. Jhr. Pierre Adriën Reuchlin ....................................................................................... 1.487,61 (geboren 29 april 1803 te Rotterdam; wonende te Tiel); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1860 15. Johannes George de Groot....................................................................................... 1.487,52 (geboren 10 april 1837 te Rotterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 16. Adriaan van Hall ........................................................................................................ 1.459,20 (geboren 6 oktober 1793 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 17. mr. Cornelis Hendrik Stork ....................................................................................... 1.423,36 (geboren 17 oktober 1820 te Oldenzaal; wonende te Stad Almelo); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1880 18. Maurits Wertheim Salomonson .............................................................................. 1.306,88 (geboren 16 juli 1829 te Ambt Almelo; wonende te Ambt Almelo); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1880 19. Daniël Boissevain ...................................................................................................... 1.235,84 (geboren 9 oktober 1804 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 20. Karel Enthoven .......................................................................................................... 1.217,28 (geboren 21 juni 1817 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 21. Gerardus Arnoldus Blankenheym ........................................................................... 1.216,00 (geboren 14 juli 1800 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 22. Jacobus Johannes van der Leeuw ............................................................................ 1.184,00 (geboren 13 december 1811 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 23. Leo Israël Enthoven .................................................................................................. 1.173,39 (geboren 4 mei 1789 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 24. Charles Theodorus Stork .......................................................................................... 1.160,00 (geboren 9 februari 1822 te Oldenzaal; wonende te Oldenzaal); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1870 25. Bernard Anton Joseph Witkamp ............................................................................. 1.153,28 (geboren 17 april 1807 te Beekum; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 26. Petrus Dominicus Regout ......................................................................................... 1.125,12 (geboren 23 maart 1801 te Maastricht; wonende te Maastricht); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1870 27. Christiaan Pieter van Eeghen ................................................................................... 1.121,28 (geboren 25 oktober 1816 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 28. Johan Samuel Raphaël ............................................................................................. 1.115,59 (geboren 26 oktober 1825 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880

JAAP MOES

450

29. Willem Albert Scholten ........................................................................................... 1.057,335 (geboren 6 oktober 1819 te Loenen op de Veluwe; wonende te Groningen); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: GB-100, nr. 15; PB-100, nr. 30 30. Johannes de Waal ..................................................................................................... 1.050,88 (geboren 13 mei 1804 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 31. Jan Goedkoop Dz. .................................................................................................... 1.044,055 (geboren 27 april 1839 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 32. Henri Daniël Antoine Martin.................................................................................... 1.043,20 (geboren 23 februari 1801 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 33. Hendrik Salm ............................................................................................................. 1.038,08 (geboren 19 november 1796 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 34. Cornelis Lodewijk Keurenaer ................................................................................... 1.035,39 (geboren 30 april 1805 te 's-Gravenhage; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 35. Ernst Samuel Labouchère ......................................................................................... 1.025,28 (geboren 12 mei 1856 te Zeist; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 36. Jacob Spengler .......................................................................................................... 1.011,20 (geboren 1 augustus 1800 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 37. Pierre Alexander Hubert Regout ............................................................................. 1.002,24 (geboren 24 februari 1828 te Maastricht; wonende te St. Pieter); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1880 38. Wouter Jorinus Schram ............................................................................................... 999,47 (geboren 16 oktober 1833 te Sliedrecht; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 39. George Rosenthal ........................................................................................................ 991,15 (geboren 8 april 1828 te Hannover; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 60 40. Frederik Christiaan van Hall ........................................................................................ 986,88 (geboren 27 december 1809 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870

41. Hendrik Johannes van der Leeuw ............................................................................... 972,80 (geboren 17 maart 1843 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 42. Eduard Constantijn Boissevain ................................................................................... 971,28 (geboren 13 februari 1810 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 43. Gerrit den Toom ........................................................................................................... 956,03 (geboren 4 april 1816 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 44. Cornelis Bosman .......................................................................................................... 945,32 (geboren 31 januari 1830 te Akersloot; wonende te Alkmaar); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 45. Johannes Bernardus Stoop ........................................................................................ 940,595 (geboren 6 augustus 1781 te Bodegraven; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 46. Willem Suermondt Bz. ................................................................................................. 938,24 (geboren 21 mei 1785 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 47. Adriaan van der Hoop ................................................................................................. 928,00 (geboren 28 april 1778 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: PB-100, nr. 10


451

48. Elias Fuld ....................................................................................................................... 928,00 (geboren 16 oktober 1821 te Frankfort; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 49. Hendrik Matthieu Labouchère .................................................................................... 928,00 (geboren 14 augustus 1807 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 50. Ernst Sillem ................................................................................................................... 928,00 (geboren 23 februari 1807 te Hamburg; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: PB-100, nr. 49 51. Johan Gottlieb Sillem ................................................................................................... 928,00 (geboren 2 juli 1837 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 52. Ludovicus Arnoldus van Berckel ................................................................................. 922,88 (geboren 22 juni 1812 te Delft; wonende te Delft); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 53. Lodewijk Leonard Hubert Berger ................................................................................ 910,03 (geboren 12 januari 1826 te Venlo; wonende te Venlo); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1880 54. Jan Luymbartus ten Have ............................................................................................ 909,77 (geboren 23 november 1825 te Amsterdam; wonende te Soest); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1880 55. Eduard Johannes Anton Povel .................................................................................... 899,84 (geboren 24 januari 1827 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890; zie tevens: PB-100, nr. 44 56. Reinier van Eijbergen Santhagens .............................................................................. 894,72 (geboren 19 februari 1797 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 57. Abraham Everardus Dudok van Heel ......................................................................... 894,72 (geboren 28 augustus 1802 te Rotterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 58. Gerrit Jan van Heek ..................................................................................................... 890,88 (geboren 9 november 1837 te Enschede; wonende te Enschede); zie: Overijsselse lijst van verkiesbaren, 1890 59. Ferdinand Josephus Wilhelmus Hermanus Schmitz ................................................. 864,00 (geboren 12 maart 1823 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 60. Simon Willem Josephus Jitta ...................................................................................... 861,44 (geboren 27 oktober 1818 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 61. Klaas Honig Cz. ............................................................................................................. 853,76 (geboren 15 juni 1805 te Koog aan de Zaan; wonende te Koog aan de Zaan); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 62. Pieter Joseph Berger .................................................................................................... 846,73 (geboren 2 oktober 1798 te Vierssen (Pruissen); wonende te Venlo); zie: Limburgse lijst van verkiesbaren, 1860 63. Casper Vlierboom ........................................................................................................ 844,80 (geboren 5 april 1790 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 64. Albertus Richard Jolles ................................................................................................ 834,99 (geboren 9 augustus 1839 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 65. Willem Frederik Piek ................................................................................................... 828,16 (geboren 29 december 1838 te Oudshoorn; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 66. mr. Pieter Loopuyt ....................................................................................................... 824,32 (geboren 3 juli 1794 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850; zie tevens: GB-100, nr. 64

JAAP MOES

452

67. Murk Lels jr. .................................................................................................................. 820,48 (geboren 17 november 1855 te Alblasserdam; wonende te Nieuw-Lekkerland); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 68. Johannes Wilhelmus Bahlman .................................................................................... 819,20 (geboren 27 augustus 1844 te Nijmegen; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 69. Simon Willem Josephus Jitta ...................................................................................... 819,20 (geboren 27 oktober 1818 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 70. Adriaan Volker Lz. ....................................................................................................... 818,245 (geboren 13 juli 1827 te Sliedrecht; wonende te Sliedrecht); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 71. Johannes Gerardus Beukers ........................................................................................ 815,36 (geboren 1 oktober 1802 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 72. Maurits Hermanus Insinger ........................................................................................ 814,08 (geboren 25 april 1825 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870; zie tevens: PB-100, nr. 54 73. Hendricus Raymundus Maria Antonius van Gent ..................................................... 808,96 (geboren 2 oktober 1845 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 74. Pieter Smit jr. ............................................................................................................... 807,75 (geboren 31 juli 1848 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 75. Hendrik van Beeck Vollenhoven ................................................................................. 800,00 (geboren 7 maart 1811 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 76. Petrus van Rossem....................................................................................................... 794,88 (geboren 24 oktober 1852 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 77. H.J.E. Heymans ............................................................................................................. 780,80 (geboren 31 januari 1817 te Utrecht; wonende te Utrecht); zie: Utrechtse lijst van verkiesbaren, 1880 78. Remmert Laan .............................................................................................................. 777,80 (geboren 16 november 1832 te Wormerveer; wonende te Wormerveer); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880

79. Albrecht Frederik Insinger ........................................................................................... 774,40 (geboren 28 augustus 1788 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 80. Johannes Albertus Jacobus Nolet ............................................................................... 771,84 (geboren 25 augustus 1801 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860 81. Joseph de Wit ............................................................................................................... 768,00 (geboren 18 januari 1801 te Brussel; wonende te 's Gravenhage); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1860; zie tevens: PB-100, nr. 18 82. Hendrikus Johannes Meijer ........................................................................................ 765,31 (geboren 14 oktober 1827 te Schiedam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 83. Johann Heinrich Joseph Driessen ............................................................................... 764,16 (geboren 10 juli 1794 te Bocholt; wonende te Aalten); zie: Gelderse lijst van verkiesbaren, 1860 84. Jacobus Hermanus Insinger ........................................................................................ 761,60 (geboren 13 februari 1794 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 85. Eduard Constantijn Boissevain Dzn. ........................................................................... 759,02 (geboren 4 juli 1841 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 86. Jan Romkes ................................................................................................................... 750,72


453

(geboren 18 november 1833 te Sappemeer; wonende te Sappemeer); zie: Groningse lijst van verkiesbaren, 1880 87. Christiaan Nicolaas Jacobus Moltzer JEz. ................................................................... 746,24 (geboren 19 februari 1841 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 $ 88. Anton Fredrik Insinger ................................................................................................. 742,40 (geboren 17 augustus 1844 te Heemstede; wonende te Nieuwer-Amstel); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 89. Jan Smit V. .................................................................................................................... 739,07 (geboren 21 maart 1837 te Ridderkerk; wonende te Nieuw-Lekkerland); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 90. Assur Alexander Henri Keyser .................................................................................... 736,00 (geboren 28 november 1829 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 91. Jan Bierens de Haan..................................................................................................... 723,20 (geboren 12 mei 1834 te Amsterdam; wonende te Haarlem); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 92. Michiel Marinus de Monchy ....................................................................................... 723,20 (geboren 31 maart 1820 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880 93. Jacobus Adrianus Cornelis van Leeuwen ................................................................... 723,20 (geboren 19 april 1831 te Zaltbommel; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890 94. Johannes van de Griendt ............................................................................................. 721,73 (geboren 10 mei 1801 te Orthen; wonende te 's Hertogenbosch); zie: Noord-Brabantse lijst van verkiesbaren, 1870 95. Anthony van Hoboken van Rhoon en Pendrecht en Baarland ................................. 718,46 (geboren 22 oktober 1807 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1870 96. Christiaan Hendrik de Bruin ........................................................................................ 715,11 (geboren 21 april 1805 te Loenen a/d Vecht; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 97. Anthony van Hoboken Jzn. ......................................................................................... 712,96 (geboren 6 februari 1840 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1890

98. Jacobus Johannes Gerardus Nolet .............................................................................. 712,96 (geboren 22 oktober 1836 te Schiedam; wonende te Schiedam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1880

99. Andries ten Cate JAzn. ................................................................................................. 710,40 (geboren 22 maart 1796 te Amsterdam; wonende te Amsterdam); zie: Noord-Hollandse lijst van verkiesbaren, 1850 100. Johannes Carolus Nijgh ............................................................................................... 707,84 (geboren 14 november 1846 te Rotterdam; wonende te Rotterdam); zie: Zuid-Hollandse lijst van verkiesba

JAAP MOES

454

Lijst 4. De erflaters uit de steekproef in Zuid-Hollandse successiememories en het saldo van hun nalatenschap

Omstreeks 1850

’s-Gravenhage Saldo nalatenschap

3.961.495,40 Wall, Margaretha Elisabeth van de wonende te 's-Gravenhage en overleden 31/12/1855 te 's-Gravenhage

baten: 4.644.072,07 lasten: 682.577,67 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3665, memorienr. 2904)

1.082.748,825 Oudermeulen, Ida Catharina van der

wonende te 's-Gravenhage en overleden 08/01/1857 te Turijn

baten: 1.090.509,43 lasten: 7.759,605

(bron: NA, Memories van successie, invnr. 3686, memorienr. 21635)

909.683,67 Deel, Johanna wonende te 's-Gravenhage en overleden 01/10/1854 te 's-Gravenhage

baten: 913.104,82 lasten: 3.421,15 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3678, memorienr. 6466)

684.333,355 Fagel, Robert baron

wonende te 's-Gravenhage en overleden 26/12/1856 te Parijs

baten: 684.849,855 lasten: 516,50


635.739,98 Graafland, Jhr. Gilles wonende te 's-Gravenhage en overleden 13/11/1854 te 's-Gravenhage


601.278,30 Meurs, mr. Willem Cornelis wonende te 's-Gravenhage en overleden 19/07/1851 te 's-Gravenhage

baten: 621.632,43 lasten: 20.354,135


580.143,76 Schinne, Jacoba Theodora van wonende te 's-Gravenhage en overleden 22/07/1854 te 's-Gravenhage


526.291,95

Slicher, Mr. Lodewijk Cornelis wonende te 's-Gravenhage en overleden 05/12/1856 te 's-Gravenhage


486.023,62 Borssele, baron Frederic Gabriël Louis Guillaume van wonende te 's-Gravenhage en overleden 07/09/1851 te Heidelberg (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3667, memorienr. 3753)

baten: 490.743,62 lasten: 4.720,00

466.742,335 Fagel, François Willem baron

wonende te 's-Gravenhage en overleden 15/02/1856 te 's-Gravenhage


421.454,43 Bylandt, Otto Anne graaf van wonende te 's-Gravenhage en overleden 20/02/1857 te Prinsenhage


455

baten: 438.198,49 lasten: 16.744,065


395.098,65 Gregory, Jkvrw. Johanna Louisa Gerarda wonende te 's-Gravenhage en overleden 01/12/1855 te 's-Gravenhage

baten: 397.635,875 lasten: 2.537,22

5


360.111,395 Forestier van Waalwijk, Jkvrw. Pauline Adrienne Philippine de


baten: 361.689,255 lasten: 1.577,86


342.151,26 Hartman, Wilhelmina Emilia wonende te 's-Gravenhage en overleden 03/04/1855 te 's-Gravenhage

baten: 342.946,695 lasten: 795,43

5


296.053,115 Dussen, Jhr. Ocker van der


baten: 310.561,475 lasten: 14.508,36


220.413,855 Diert, Jhr.mr. Rogier Michael Franciscus



215.682,775 Dussen, Jkvrw. Jacoba Catharina Françoise van der


baten: 216.964,285 lasten: 1.281,51


179.744,73 Salvador-De Pinto, Rachel wonende te 's-Gravenhage en overleden 07/08/1853 te 's-Gravenhage

baten: 180.723,69 lasten: 978,955


169.892,36 Meersch, Margaretha Martina van der wonende te 's-Gravenhage en overleden 04/06/1857 te 's-Gravenhage

baten: 170.271,11 lasten: 378,75 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3687, memorienr. 10225)

147.919,885 Huyssen van Kattendijke, Ridder Jhr. Hendrik Eduard

wonende te 's-Gravenhage en overleden 24/03/1858 te Parijs

baten: 149.354,165 lasten: 1.434,28


143.675,85 Kroon, Dina wonende te 's-Gravenhage en overleden 04/11/1851 te 's-Gravenhage


112.265,265 Quarles van Ufford, Jhr.mr. Hendrik Gustaaf


baten: 133.370,815 lasten: 1.105,55


110.514,105 Stamford, Wilhelmina Louisa baronesse van


baten: 111.734,635 lasten: 1.220,53


97.572,635 Doorn, Maria Johanna van


baten: 98.213,775 lasten: 641,14


81.709,775

Bergsma, Catharina Geertruida wonende te 's-Gravenhage en overleden 26/11/1852 te 's-Gravenhage

JAAP MOES

456

baten: 83.789,68 lasten: 2.079,905


74.684,21 Teunissen, Helena wonende te 's-Gravenhage en overleden 16/03/1856 te 's-Gravenhage

baten: 97.136,175 lasten: 22.451,96

5


69.873,915 Bergers, Antonetta Maria


baten: 70.656,215 lasten: 782,30


56.118,39 Bulsink, Gezina wonende te 's-Gravenhage en overleden 14/02/1857 te 's-Gravenhage


46.933,41 Muller, Ann wonende te 's-Gravenhage en overleden 23/02/1857 te 's-Gravenhage

baten: 47.734,875 lasten: 801,46

5


43.315,175 Snouckaert van Schauburg, Wilhelmina Jeanne baronesse


baten: 43.857,625 lasten: 531,45


38.448,345 Boetzelaer, Joan Willem baron van

wonende te 's-Gravenhage en overleden 13/06/1855 te Wassenaar

baten: 39.133,455 lasten: 685,11


33.361,105 Zuylen van Nijevelt, Jacoba Elisabeth baronesse van


baten: 34.120,99 lasten: 759,885


28.153,78 Carteret, Jan Samuel Ennemont wonende te 's-Gravenhage en overleden 18/10/1856 te 's-Gravenhage


21.518,23 Scholten van Aschat, Jean Pierre wonende te 's-Gravenhage en overleden 14/07/1856 te 's-Gravenhage


20.458,375 Eikendal, Hendrik Cornelis Marie


baten: 21.109,89 lasten: 651,515


18.727,29 Lit, Hendrik van wonende te 's-Gravenhage en overleden 27/05/1855 te 's-Gravenhage


17.271,525 Schreuder, Alida


baten: 18.237,155 lasten: 965,63


14.509,70 Eliaerts, Maria Johanna wonende te 's-Gravenhage en overleden 22/10/1857 te 's-Gravenhage


11.753,82 Jong, Tona Frederika de wonende te 's-Gravenhage en overleden 20/11/1855 te 's-Gravenhage


457

baten: 11.947,245 lasten: 193,42

5


11.300,435 Maarsman, Susanna Pieternella


baten: 11.791,06 lasten: 490,625


9.156,36 Quarter, Johanna wonende te 's-Gravenhage en overleden 11/04/1855 te 's-Gravenhage


8.961,24 Passet, Anna Gesina wonende te 's-Gravenhage en overleden 21/04/1857 te 's-Gravenhage


7.765,49 Noordhoven, Yda wonende te 's-Gravenhage en overleden 04/07/1855 te 's-Gravenhage


6.911,615

Mirandolle, Anna Cornelia wonende te 's-Gravenhage en overleden 14/10/1857 te 's-Gravenhage

baten: 7.256,87 lasten: 345,255


5.385,24 Peijpers, Anthoinetta wonende te 's-Gravenhage en overleden 07/08/1856 te 's-Gravenhage


4.563,95 Ströbel, Johannes Antonius wonende te 's-Gravenhage en overleden 08/03/1856 te 's-Gravenhage

baten: 5.735,655 lasten: 1.171,70


4.164,615 Arends, Hendrik


baten: 4.318,515 lasten: 153,90


3.735,62 Oedenkoven, Maria Josephina wonende te 's-Gravenhage en overleden 02/03/1855 te 's-Gravenhage

baten: 4.118,78 lasten: 383,155


3.496,11 Venédien, Cornelia Maria Elizabeth van wonende te 's-Gravenhage en overleden 11/02/1856 te 's-Gravenhage


2.731,45 Mulder, Nicolaas Josephus wonende te 's-Gravenhage en overleden 08/02/1857 te 's-Gravenhage

baten: 6.905,74 lasten: 4.174,285


2.395,26 Hooft, Adriana wonende te 's-Gravenhage en overleden 23/02/1856 te 's-Gravenhage


2.196,25 Dijk, Thomas Johannes Ferdinand van wonende te 's-Gravenhage en overleden 12/12/1856 te Culenborg


1.754,01 Toorn, Elisabeth Jacoba van den wonende te 's-Gravenhage en overleden 10/03/1857 te 's-Gravenhage

JAAP MOES

458


1.654,565 Rijkse, Hendrika


baten: 1.747,90 lasten: 93,735


1.504,89 Konings, Pieternella Gerardina wonende te 's-Gravenhage en overleden 29/10/1855 te 's-Gravenhage


1.330,705 Taets van Amerongen, Willem baron


baten: 1.646,945 lasten: 316,24


1.302,425 Ettingen, Barend van


baten: 2.433,20 lasten: 1.130,775


1.061,01 Scheepbouwer, Elisabeth wonende te 's-Gravenhage en overleden 09/01/1856 te 's-Gravenhage


1.008,825 Verschuur, Benjamin Gijsbertus


baten: 1.154,795 lasten: 145,97


999,71 Henke, Johannes Joseph wonende te 's-Gravenhage en overleden 11/07/1855 te 's-Gravenhage

baten: 1.392,30 lasten: 392,595


810,63 Liefde, Jan Karel de wonende te 's-Gravenhage en overleden 19/05/1857 te 's-Gravenhage

baten: 1.149,145 lasten: 338,51


704,78 Weegman, Carel wonende te 's-Gravenhage en overleden 09/04/1857 te 's-Gravenhage

baten: 922,60 lasten: 217,78 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3686, memorienr. 9886)

683,41 Bruyn, Hillegonda de wonende te 's-Gravenhage en overleden 15/04/1857 te 's-Gravenhage


587,925 Smit, Frederik Pieter Johannes


baten: 702,775 lasten: 114,85


482,16 Hen, Anna Margaretha wonende te 's-Gravenhage en overleden 05/02/1857 te 's-Gravenhage


422,60 Gilbert, Maria Magdalena wonende te 's-Gravenhage en overleden 05/01/1856 te 's-Gravenhage


371,615 Mahony, Phoebe Ann



459

baten: 834,115 lasten: 462,50


355,55 Nieuwland, Willem Paulus wonende te 's-Gravenhage en overleden 25/01/1857 te 's-Gravenhage

baten: 392,22 lasten: 36,665


340,14 Zijdenbos, Hendricus Johannes wonende te 's-Gravenhage en overleden 17/08/1855 te Willemsoord


Leiden Saldo nalatenschap

1.216.070,325 Bronkhuijze van Leede en Oudewaerd, Cornelis Marianus

wonende te Leiden en overleden 18/07/1863 te Leiden

baten: 1.223.566,845 lasten: 7.496,52

(bron: NA, Memories van successie, invnr. 4180, memorienr. 2/1762)

759.724,735 Brugmans, Johanna Maria

wonende te Leiden en overleden 11/06/1857 te Zoeterwoude

baten: 761.300,36 lasten: 1.575,625


621.643,345 Hoop, Johanna van der


baten: 625.103,36 lasten: 3.460,015


308.929,525 Lelyveld, Ida Cecilia van


baten: 311.187,31 lasten: 2.257,785


264.220,21 Meerburg, Samuel Adrianus wonende te Leiden en overleden 28/08/1844 te Alphen

baten: 270.280,325 lasten: 9.060,11

5


245.296,55 Weijland, Sara Henrietta wonende te Leiden en overleden 10/12/1846 te Leiden


211.109,03 Ketwich, Geertruida Hillegonda van wonende te Leiden en overleden 30/11/1853 te Leiden


202.199,89 Leyendecker, Mr. Jacobus Johannes wonende te Leiden en overleden 17/12/1855 te Leiden


186.455,76 Swinkels, Petronella Macarina wonende te Leiden en overleden 20/01/1861 te Leiden

baten: 187.982,37 lasten: 1.526,605


173.508,19 Reinwardt, Casper George Carel wonende te Leiden en overleden 06/03/1854 te Leiden


JAAP MOES

460

150.849,735 Gevers Leuven, Peter

wonende te Leiden en overleden 30/11/1855 te Huissen

baten: 171.367,295 lasten: 20.517,55


135.640,525 Kempe, Sabina Magtilda Henrica


baten: 136.240,355 lasten: 599,83


115.851,60 Berg, Oeds Oenes van den wonende te Leiden en overleden 24/01/1856 te Leiden


106.024,115 Swaan, Carolina Martina de


baten: 106.437,055 lasten: 412,94


95.873,915 Tijssink, Martha Christina


baten: 96.118,18 lasten: 244,265

(bron: NA, Memories van successie, invnr. 4167, memorienr. 11101/iv)

81.971,59 Hoyer, Carel Loth wonende te Leiden en overleden 28/11/1846 te Beverwijk


71.114,43 Croix, Johanna du wonende te Leiden en overleden 01/02/1855 te Leiden


67.800,835 Bosch, Sara Johanna van den


baten: 68.878,345 lasten: 1.077,51


57.090,60 Ridder, Catharina Maria Josepha de wonende te Leiden en overleden 03/12/1853 te Leiden


47.995,53 Coemans, Sara Maria wonende te Leiden en overleden 12/07/1847 te Leiden

baten: 48.252,905 lasten: 257,37

5


42.547,38 Hofstede, Helperus Johannes wonende te Leiden en overleden 12/06/1857 te Leiden


38.162,29 Swaan, Dirk Johannes de wonende te Leiden en overleden 24/10/1856 te Leiden

baten: 38.509,24 lasten: 346,95 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 4168, memorienr. 11367/iv)

32.492,78 Goeij, Johannes Bernardus de wonende te Leiden en overleden 18/11/1856 te Leiden


29.440,385 Normant, Marie Françoise le



461

baten: 29.686,035 lasten: 245,65


24.356,69 Potuit, Arie wonende te Leiden en overleden 30/09/1856 te Leiden


21.415,685 Rieu, Anthony du


baten: 21.713,385 lasten: 297,70


18.963,24 Pelt, Gerardus van wonende te Leiden en overleden 03/01/1857 te Leiden


16.375,55 Spieringh, Willem Hendrikszoon wonende te Leiden en overleden 16/03/1857 te Leiden


12.908,46 Krolman, Johannes Everardus wonende te Leiden en overleden 15/10/1854 te Leiden


12.386,05 Hoogenstraaten, Adriana Johanna wonende te Leiden en overleden 22/10/1854 te Leiden


11.070,59 Pelgrom, Margaretha Johanna wonende te Leiden en overleden 06/05/1856 te Leiden

baten: 11.275,815 lasten: 205,22

5


9.130,515 Doorn, Maria Adriana van


baten: 9.130,515 lasten: 0,00


8.763,61 Singendonck, Elisabeth Bonifacia wonende te Leiden en overleden 07/06/1854 te Leiden


7.103,21 Rigney, Louis Johan wonende te Leiden en overleden 15/11/1854 te Leiden


6.851,735 Kramer, Wilhelmine Jeanne Henriëtte


baten: 7.227,815 lasten: 376,08


5.120,00 Wassenaar, Ida Janna wonende te Leiden en overleden 12/02/1856 te Leiden


4.661,76 Plaat, Helena van der wonende te Leiden en overleden 07/06/1851 te Leiden


4.227,505 Seljée, Nicolaas


JAAP MOES

462

baten: 4.249,055 lasten: 121,55


3.836,355 Gendt, Sara van


baten: 4.306,28 lasten: 469,925


3.053,50 Bleijie, Cornelia wonende te Leiden en overleden 06/11/1857 te Leiden


2.791,475 Hooft, Jacoba van 't


baten: 3.235,39 lasten: 443,915


2.451,695 Schlüter, Auguste Christiana


baten: 34.860,17 lasten: 32.408,475


2.394,15 Hellings, Maria Helena Margaretha wonende te Leiden en overleden 19/11/1857 te Leiden


1.756,99 Rijk, Johannes Engelbrecht wonende te Leiden en overleden 22/11/1857 te Leiden


1.531,865 Oostendorp, Theodorus


baten: 1.731,865 lasten: 220,00


1.506,04 Waal, Jan van der wonende te Leiden en overleden 17/11/1854 te Leiden


1.419,495 Greuningen, Geertje van


baten: 1.523,505 lasten: 104,01


1.314,89 Schie, Martinus van wonende te Leiden en overleden 07/11/1857 te Leiden


1.171,90 Poole, Anne Cornelis le wonende te Leiden en overleden 17/11/1856 te Leiden


1.042,18 Vervark, Alida Maria wonende te Leiden en overleden 25/10/1856 te Leiden


909,79 Bree, Maria la wonende te Leiden en overleden 06/02/1855 te Leiden


888,76 Wouters, Dirk wonende te Leiden en overleden 15/03/1856 te Leiden


463


787,30 Sprenger, Maria Jacoba wonende te Leiden en overleden 19/11/1854 te Leiden


628,12 Vliet, Cornelis van wonende te Leiden en overleden 10/04/1856 te Leiden

baten: 957,115 lasten: 328,99


530,49 Boetje, Elisabeth wonende te Leiden en overleden 26/02/1854 te Leiden


470,46 Niermeijer, Ida Magdalena wonende te Leiden en overleden 16/10/1856 te Leiden

baten: 470,46 lasten: 0,00 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 4168, memorienr. 11347/iv)

448,295 Dam, Jacobus van


baten: 521,635 lasten: 73,34


354,505

Rue, Maria la wonende te Leiden en overleden 12/01/1855 te Leiden

baten: 420,865 lasten: 66,56


308,54 Gulik, Johannes Petrus van wonende te Leiden en overleden 18/03/1857 te Leiden


307,96 Vogelvanger, Henricus Johannes Ignatius wonende te Leiden en overleden 02/03/1856 te op zee tussen Java/Makassar


Rotterdam Saldo nalatenschap

2.533.954,525 Gennep, Johanna Christina van

wonende te Rotterdam en overleden 21/10/1859 te Rotterdam

baten: 2.541.205,69 lasten: 7.251,165


1.029.909,60 Nijmegen, Dionijs van wonende te Rotterdam en overleden 27/11/1852 te Rotterdam

baten: 1.037.819,405 lasten: 7.909,83

5

(bron: NA, Memories van successie, invnr. 6318, memorienr. 370/)

880.151,42 Valeton, Theodora Catharina Cornelia wonende te Rotterdam en overleden 15/03/186 te Rotterdam

baten: 883.339,095 lasten: 3.187,67

5


691.370,33 Zeller, Maria Francisca van wonende te Rotterdam en overleden 09/06/1857 te Rotterdam

JAAP MOES

464

baten: 693.084,755 lasten: 1.714,42

5


511.150,73 Hubert, Johanna Elizabeth wonende te Rotterdam en overleden 16/01/1852 te Rotterdam

baten: 514.460,95 lasten: 3.310,225


371.234,10 Nievervaart, Johanna Gerarda Diderica van wonende te Rotterdam en overleden 30/10/1858 te Rotterdam

baten: 381.237,14 lasten: 10.003,045


343.052,90 Zurhorst, Christoffel wonende te Rotterdam en overleden 11/01/1857 te Rotterdam


333.260,19 Vijver, Johannes van der wonende te Rotterdam en overleden 22/09/1855 te Rotterdam

baten: 334.185,505 lasten: 925,31

5


295.586,73 Dam Dirk Willemszoon, Jan van wonende te Rotterdam en overleden 27/03/1858 te Rotterdam

baten: 296.876,175 lasten: 1.289,44

5


217.116,26 Reepmaker, Adriana Jacoba Christina wonende te Rotterdam en overleden 30/11/1855 te Rotterdam


204.357,23 Tavenraat, Arnoldus wonende te Rotterdam en overleden 16/04/1856 te Rotterdam


181.555,80 Ruyven, Kriena Hendrina van wonende te Rotterdam en overleden 06/07/1851 te Rotterdam


152.861,98 Lobberegt, Maria Cornelia wonende te Rotterdam en overleden 23/11/1856 te Rotterdam

baten: 154.822,44 lasten: 1.960,465


128.581,81 Browne Rocquette, Thomas wonende te Rotterdam en overleden 14/10/1857 te Rotterdam


127.797,155 Bernet, Christiaan Frederik

wonende te Rotterdam en overleden 19/05/1856 te Edinburg

baten: 128.672,455 lasten: 875,30


111.509,675 Fruin, George


baten: 113.359,845 lasten: 1.850,17


108.188,94 Stralen Monsieur, Tobias van wonende te Rotterdam en overleden 02/03/1855 te Rotterdam

baten: 116.878,645 lasten: 8.689,70

5


101.909,20 Prins, Jkvr. Henriëtte Elisabeth Adriana wonende te Rotterdam en overleden 23/10/1857 te Utrecht


465


97.234,16 Messchert, Maria Alida wonende te Rotterdam en overleden 28/03/1857 te Rotterdam


83.651,55 Es, Sara van wonende te Rotterdam en overleden 08/12/1855 te Rotterdam


79.011,43 Meerburg, Samuel wonende te Rotterdam en overleden 02/08/1856 te Rotterdam


65.310,70 Davé, Antje wonende te Rotterdam en overleden 05/05/1856 te Rotterdam


56.183,03 Janssen, Johanna wonende te Rotterdam en overleden 22/12/1853 te Rotterdam

baten: 56.898,28 lasten: 715,25 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 6323, memorienr. 4/1853)

49.283,845 Schaick, Margaretha van


baten: 50.287,975 lasten: 1.004,13


43.139,395 Croll, Maria Elizabeth


baten: 44.227,695 lasten: 1.088,30


36.255,585 Fors, Maria Appolonia


baten: 45.552,025 lasten: 9.296,44


30.203,45 Diedam, Sara van wonende te Rotterdam en overleden 18/09/1857 te Rotterdam


27.316,70 Slingelandt, Albrecht Johan baron van wonende te Rotterdam en overleden 28/01/1856 te Rotterdam


21.654,51 Carl, Frederik wonende te Rotterdam en overleden 29/09/1856 te Rotterdam


21.170,575 Naathuys, Maria Agnes


baten: 21.765,915 lasten: 595,34


19.789,25 Smit, Jan wonende te Rotterdam en overleden 11/09/1855 te Rotterdam


17.317,26 Jongh, Charlotta Johanna Henriëtte de wonende te Rotterdam en overleden 14/02/1857 te Rotterdam

JAAP MOES

466


13.664,915 Diepeveen, Adriana Geerdina


baten: 15.052,315 lasten: 1.387,40


10.803,565 Pott, Rembertus


baten: 10.965,595 lasten: 162,03


10.553,56 Visser, Franciscus wonende te Rotterdam en overleden 08/03/1856 te Rotterdam


9.600,465 Jongh, Anna Maria de


baten: 10.082,465 lasten: 482,00


8.881,145 Hesselink, Adriana


baten: 9.150,375 lasten: 269,20


7.084,37 Dieten, Johannes Leonardus van wonende te Rotterdam en overleden 26/04/1857 te Rotterdam


6.127,95 Waterreus, Adrianus wonende te Rotterdam en overleden 05/02/1856 te Rotterdam

baten: 6.403,105 lasten: 275,15

5


5.510,84 Arntz, Catharina Petronella Margaretha Josepha wonende te Rotterdam en overleden 22/02/1856 te Rotterdam


4.607,725 Schouten, Yda


baten: 4.897,355 lasten: 289,63


4.481,63 Schreuder, Johanna Alberdina wonende te Rotterdam en overleden 18/04/1815 te Rotterdam


3.739,675

Lorenzen, Johannes Casper wonende te Rotterdam en overleden 17/02/1857 te Rotterdam

baten: 10.284,295 lasten: 6.544,62


3.481,485 Geist, Johan Hendrik Jacob


baten: 3.925,00 lasten: 443,515


2.873,90 Versteeven, Martina wonende te Rotterdam en overleden 19/02/1856 te Rotterdam


2.195,02 Laan, Cornelis van der wonende te Rotterdam en overleden 07/03/1856 te Rotterdam


467


2.123,80 Hillel van Hertzveld, Abraham Herrick wonende te Rotterdam en overleden 23/09/1857 te Rotterdam


1.796,00 Meijer, Rebecca wonende te Rotterdam en overleden 06/05/1856 te Rotterdam


1.783,62 Houten, Sebo Harmen van wonende te Rotterdam en overleden 03/01/1856 te Golf van Mexico


1.713,44 Allaries, Madelaine wonende te Rotterdam en overleden 02/02/1857 te Rotterdam


1.485,03 Salomons, Saartje wonende te Rotterdam en overleden 10/01/1857 te Rotterdam


1.254,625 Haseboom, Maria


baten: 1.470,125 lasten: 215,50


1.237,84 Kronenburg, Catharina wonende te Rotterdam en overleden 24/01/1856 te Rotterdam


1.054,50 Pannekoek, Lotta Cornelia wonende te Rotterdam en overleden 04/08/1857 te Apeldoorn


913,10 Wadding, Lena van der wonende te Rotterdam en overleden 25/07/1857 te Rotterdam

baten: 1.029,915 lasten: 116,81

5


839,915 Linden, Anna Margrieta van der


baten: 918,295 lasten: 78,37


753,68 Sinon, Cornelis wonende te Rotterdam en overleden 18/03/1856 te Rotterdam


652,39 Berkel, Maria van wonende te Rotterdam en overleden 04/10/1854 te Rotterdam


508,00 Stok, Jan Hendrik Bastiaan wonende te Rotterdam en overleden 04/03/1856 te Rotterdam


496,28 Dorpe, Mattheus van den wonende te Rotterdam en overleden 22/01/1856 te Rotterdam

JAAP MOES

468


431,345 Vierhout, Jacobus


baten: 1.977,68 lasten: 1.546,325


379,115

Kleijn, Johanna wonende te Rotterdam en overleden 23/08/1857 te Rotterdam

baten: 1.675,175 lasten: 1.296,06


357,275 Kempe, Maria


baten: 413,275 lasten: 56,00


353,135 Brand, Jacob

wonende te Rotterdam en overleden 10/03/1857 te Kaap de Goede Hoop

baten: 353,135 lasten: 0,00


Platteland Saldo nalatenschap

4.205.141,805 Brienen van Wezenstein, Karel Hendrik Joseph baron van

wonende te Wassenaar en overleden 04/03/1858 te Pau (Frankrijk)

baten: 4.591.907,55 lasten: 386.765,745


1.047.756,085 Wijkerslooth van Schalkwijk, Cornelius Ludovicus baron van

wonende te Oegsgeest en overleden 10/11/1851 te Oegstgeest

baten: 1.056.489,215 lasten: 8.733,13


261.465,43 Vos, Lijsbeth wonende te Klaaswaal en overleden 11/10/1856 te Klaaswaal


240.391,03 Reijnaard, Arie wonende te Hazerswoude en overleden 29/11/1853 te Hazerswoude

baten: 254.570,265 lasten: 14.179,23

5


205.959,82 Horn, Antje wonende te Zoeterwoude en overleden 17/10/1856 te Zoeterwoude

baten: 222.006,74 lasten: 16.046,92 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 4168, memorienr. 11556/iv)

194.492,025 Zuylen, Adriana van

wonende te Noordwijkerhout en overleden 13/12/1853 te Noordwijkerhout

baten: 208.036,095 lasten: 13.544,07


155.719,37 Bijleveld, Elisabeth Maria Theodora wonende te Zoeterwoude en overleden 07/06/1857 te Zoeterwoude



469

147.872,76 Werf, Lijsbeth van der wonende te Oud-Beijerland en overleden 19/02/1856 te Oud-Beijerland


126.843,28 Raadt, Petrus de wonende te Voorschoten en overleden 18/04/1862 te Voorschoten

baten: 128.453,79 lasten: 1.610,51 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 4178, memorienr. 2/105)

104.462,09 Coninck, Gerardus wonende te Zoeterwoude en overleden 11/02/1851 te Zoeterwoude


102.694,78 Cappellen Willemszoon, Arij van wonende te Capelle a/d IJssel en overleden 16/12/1855 te Capelle a/d IJssel


98.124,98 Hoogendijk, Jan wonende te Capelle a/d IJssel en overleden 24/09/1851 te Capelle a/d IJssel

baten: 102.594,81 lasten: 4.469,835


84.496,985 Hoeven, Jkvr. Jacoba Margaretha Adriana van der

wonende te Voorschoten en overleden 08/04/1854 te Voorschoten (Bijdorp)

baten: 85.329,985 lasten: 833,00


73.936,675 Christ, Willem Frederik

wonende te Voorschoten en overleden 29/09/1853 te Voorschoten

baten: 89.244,865 lasten: 15.308,19


60.121,135

Limbeeck, Johannes Anthonie van wonende te Noordwijk en overleden 01/10/1856 te Noordwijk

baten: 62.381,555 lasten: 2.260,42


51.557,17 Boer, Jan Arijsa den wonende te Strijen en overleden 21/10/1856 te Strijen

baten: 51.959,615 lasten: 402,54

5


49.309,00 Outshoorn, Aaltje wonende te Oegstgeest en overleden 17/02/1854 te Oegstgeest

baten: 49.731,135 lasten: 422,13

5


42.946,55 Bohemen, Cornelia van wonende te Stompwijk en overleden 12/03/1856 te Stompwijk

baten: 46.463,045 lasten: 3.516,49

5


39.294,285 Ham Willemszoon, Cornelis

wonende te Ter Aar en overleden 19/02/1856 te Ter Aar


31.572,015 Poot, Pleuntje

wonende te Berkel en overleden 07/11/1855 te Berkel

JAAP MOES

470

baten: 32.131,11 lasten: 559,095


28.244,995 Kooij, Elisabeth van der

wonende te Akkersdijk en overleden 11/02/1855 te Akkersdijk

baten: 30.424,885 lasten: 2.176,89


22.676,55 Bock, Willemina de wonende te Wassenaar en overleden 01/06/1858 te Wassenaar


20.830,535 Hattem, Willem van

wonende te Rijswijk en overleden 23/02/1852 te Rijswijk

baten: 21.287,255 lasten: 456,72


19.085,455 Vlok, Neeltje

wonende te Nootdorp en overleden 28/08/1856 te Nootdorp

baten: 19.658,93 lasten: 573,475


15.172,63 Heenk, Philippa Catharina wonende te Woubrugge en overleden 27/03/1857 te Woubrugge


12.533,265 Jordens, Pieter


baten: 12.713,74 lasten: 180,475


11.926,65 Sablerolle, Johannes Cornelis wonende te Zegwaart en overleden 02/12/1857 te Zegwaart

baten: 26.751,765 lasten: 14.825,11

5


11.274,93 Meer, Cornelia van der wonende te Zegwaart en overleden 12/10/1857 te Zegwaart


9.140,00 Geest, Lena Cornelisdr. van wonende te 's-Gravezande en overleden 30/01/1855 te 's-Gravezande


8.979,98 Voort, Pieter van der wonende te Rijswijk en overleden 06/06/1854 te Gheel (Belgie)


7.252,34 Salm, Adrianus van der wonende te Zoeterwoude en overleden 15/08/1857 te Zoeterwoude


6.491,935 Winter, Johanna Adriana de

wonende te Leiderdorp en overleden 15/01/1857 te Leiderdorp

baten: 9.055,165 lasten: 2.563,649


5.722,365 Nieuwenbroek, Cornelis

wonende te Leidschendam en overleden 22/07/1857 te Leidschendam

baten: 13.720,81 lasten: 7.998,445


4.917,97 Kersbergen, Catharina van wonende te Loosduinen en overleden 07/01/1854 te Loosduinen


471


4.209,10 Hasselt, Petronella Catharina van wonende te Rijswijk en overleden 24/10/1857 te Rijswijk


3.966,345 Jong, Apolonia de

wonende te Naaldwijk en overleden 07/04/1855 te Naaldwijk

baten: 11.226,49 lasten: 7.260,145


3.275,405

Lambregt, Anna Maria Elisabeth wonende te Rijswijk en overleden 24/11/1857 te Rijswijk

baten: 3.840,80 lasten: 565,395


2.678,94 Zandwijk, Maria wonende te Zoeterwoude en overleden 30/06/1857 te Zoeterwoude


2.239,22 Eckdom, Hendrikje van wonende te Rijswijk en overleden 07/08/1857 te Rijswijk


2.042,325 Rentinck, Steven


baten: 2.157,825 lasten: 115,50


1.639,395 Spanninga, Jan

wonende te Zoeterwoude en overleden 01/10/1856 te Zoeterwoude

baten: 1.639,395 lasten: 0,00


1.549,51 Bol, Bernardus wonende te Rijswijk en overleden 13/12/1855 te Voorburg

baten: 2.480,875 lasten: 931,36

5


1.513,915 Goudswaard, Cornelis

wonende te Heenvliet en overleden 14/10/1854 te Heenvliet

baten: 2.230,10 lasten: 716,185


1.425,00 Tas, Simon wonende te Nootdorp en overleden 05/01/1856 te Nootdorp


1.388,965

Breugem, Hendrik wonende te Zoetermeer en overleden 13/02/1857 te Zoetermeer

baten: 10.318,565 lasten: 8.929,60


1.126,60 Velden, Arie van der wonende te Zoeterwoude en overleden 16/05/1857 te Zoeterwoude


1.125,19 Gortzak, Jan wonende te Oude Wetering en overleden 22/01/1857 te Oude Wetering


JAAP MOES

472

978,72 Beer, Diederik Jacob de wonende te Rijswijk en overleden 11/11/1855 te Rijswijk


853,95 Valk, Machiel van der wonende te Rijswijk en overleden 23/12/1857 te Rijswijk


779,66 Boer, Aalbert Janszoon wonende te 's-Gravendeel en overleden 09/01/1856 te 's-Gravendeel

baten: 2.157,26 lasten: 1.377,585


605,16 Westerman, Frans wonende te Bleiswijk en overleden 12/04/1857 te Bleiswijk


566,415 Hoog, Gerardus Petrus de

wonende te Wateringen en overleden 17/11/1853 te Wateringen

baten: 663,60 lasten: 97,185


478,79 Spruit, Adolf Christiaan wonende te Stompwijk en overleden 02/02/1857 te Kerk Avezaath


423,22 Boer, Catharina wonende te Kralingen en overleden 24/03/1856 te Kralingen


386,65 Poel, Cornelia van der wonende te Zoeterwoude en overleden 01/11/1855 te Zoeterwoude


385,50 Bijl, Cornelia wonende te Mijnsheerenland en overleden 04/08/1857 te Mijnsheerenland


378,115 Vliet, Antje van


baten: 458,115 lasten: 80,00



473

Omstreeks 1890

’s-Gravenhage Saldo nalatenschap

1.967.459,86 Kann, Ellazar wonende te 's-Gravenhage en overleden 26/05/1890 te 's-Gravenhage

baten: 1.968.515,86 lasten: 1.056,00 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3819, memorienr. 11/1277)

1.359.463,225 Wahl, Friedrich Rudolph


baten: 1.387.605,28 lasten: 28.142,055


925.752,185 Kock van Leeuwen, Johannes Cornelis de


baten: 927.463,79 lasten: 1.711,605


468.691,68 Fielliettaz Goedhart, mr. René Louis de wonende te 's-Gravenhage en overleden 19/06/1890 te 's-Gravenhage


444.130,62 Vegeblin van Claerbergen, Jkvr. Catharina Maria wonende te 's-Gravenhage en overleden 25/04/1892 te 's-Gravenhage


377.667,295 Asser, Mr. Carel Daniel


baten: 667.237,915 lasten: 289.570,62


330.394,375 Gregory, Mr. Joan Lodewijk Gerhard


baten: 333.997,765 lasten: 3.603,39


276.460,385 Scholder, Anna Dorothea Barendina


baten: 276.460,385 lasten: 0,00


274.015,795 Tromp, Walle


baten: 263.194,90 lasten: 699,365


238.544,565 Kann, Karel August


baten: 248.599,185 lasten: 10.054,62


206.945,91 Verstege, Johannes Jacobus Wilhelmus Eliza wonende te 's-Gravenhage en overleden 02/09/1890 te 's-Gravenhage


185.080,18 Tol, Leendert Gerardus van den wonende te 's-Gravenhage en overleden 22/10/1891 te 's-Gravenhage


154.200,20 Delboy, Martinus Johannes wonende te 's-Gravenhage en overleden 27/03/1891 te 's-Gravenhage

JAAP MOES

474

baten: 155.351,975 lasten: 1.151,77

5


148.506,965 Jansen van Afferden, Johannes Jacobus


baten: 149.586,855 lasten: 1.079,89


138.689,20 Schaijk, Karel August van wonende te 's-Gravenhage en overleden 05/09/1890 te 's-Gravenhage

baten: 143.468,945 lasten: 14.779,71

5


116.537,675 Schas, Anna Maria


baten: 118.273,32 lasten: 1.735,645


100.093,76 Oldenkott, mr. Bernardus Gerardus Franciscus wonende te 's-Gravenhage en overleden 10/02/1891 te 's-Gravenhage

baten: 183.086,055 lasten: 82.992,29

5


95.702,41 Hartevelt, Wilhelmina Frederika wonende te 's-Gravenhage en overleden 22/01/1891 te 's-Gravenhage

baten: 97.271,755 lasten: 1.569,34

5


81.258,72 Bemmelen, mr. Pieter van wonende te 's-Gravenhage en overleden 19/12/1892 te 's-Gravenhage


79.711,625 Laboyrie, Françoise


baten: 81.367,235 lasten: 1.655,61


62.763,93 Nispen, Jhr.mr. Oscar Emil van wonende te 's-Gravenhage en overleden 13/07/1892 te 's-Gravenhage

baten: 63.760,375 lasten: 996,44

5


55.339,535

Binkers, Johan Willem wonende te 's-Gravenhage en overleden 29/03/1891 te 's-Gravenhage

baten: 56.323,78 lasten: 984,245


48.407,92 Schöpperle, Conrad wonende te 's-Gravenhage en overleden 11/03/1892 te 's-Gravenhage


44.714,555

Moll, Jan Gerrit wonende te 's-Gravenhage en overleden 22/02/1891 te 's-Gravenhage

baten: 46.641,625 lasten: 1.927,07


35.229,175 Velde, Adrianus van de


baten: 36.292,615 lasten: 1.063,44


30.610,82 Soeterik, Petronella Johanna wonende te 's-Gravenhage en overleden 07/01/1892 te 's-Gravenhage


25.425,00 Geluk, Leendert van wonende te 's-Gravenhage en overleden 18/01/1892 te 's-Gravenhage


475


21.444,565 Roij van Zuijdewijn, Eugenius Arnoldus Anne Josephus de


baten: 22.835,005 lasten: 1.390,44


20.605,365

Cohen Farro, Gracia wonende te 's-Gravenhage en overleden 02/02/1892 te 's-Gravenhage

baten: 21.161,865 lasten: 556,50


18.824,885

Tinbergen, Gijsbertus Johannes wonende te 's-Gravenhage en overleden 18/03/1892 te 's-Gravenhage

baten: 17.880,195 lasten: 155,31


15.655,61 Deventer, Salomon van wonende te 's-Gravenhage en overleden 03/03/1891 te 's-Gravenhage


13.661,215 Weber, Willem Frederik Karel Richard


baten: 33.899,89 lasten: 20.238,675


11.337,185 Wrede, Johan Frederik

wonende te 's-Gravenhage en overleden 06/12/1890 te Davos Platz (Zwitserland)

baten: 12.120,65 lasten: 783,465


10.956,465 Brasem, Grietje


baten: 11.200,585 lasten: 244,12


9.754,81 Oudshoorn, Henrikus Hermanus wonende te 's-Gravenhage en overleden 11/12/1892 te 's-Gravenhage


8.354,71 Schaik, Johannes Petrus van wonende te 's-Gravenhage en overleden 18/11/1891 te 's-Gravenhage

baten: 15.286,205 lasten: 6.931,49

5


7.577,60 Bell, Anna Margaretha wonende te 's-Gravenhage en overleden 14/08/1890 te 's-Gravenhage


6.976,57 Radder, Anna Marie wonende te 's-Gravenhage en overleden 21/01/1893 te 's-Gravenhage

baten: 7.142,695 lasten: 166,12

5


5.435,125 Brücher, Adriana Johanna


baten: 5.517,125 lasten: 82,00


4.538,31 Cavin, Louise Anna Paulina wonende te 's-Gravenhage en overleden 04/08/1890 te 's-Gravenhage


4.323,42 Cio, Anna

JAAP MOES

476



3.822,325

Harst, Johannes van der wonende te 's-Gravenhage en overleden 22/10/1891 te 's-Gravenhage

baten: 4.088,645 lasten: 266,32


3.000,84 Kempen, Sophie Henriëtte van wonende te 's-Gravenhage en overleden 24/10/1891 te 's-Gravenhage


2.672,985 Herweijer, Maria


baten: 3.869,75 lasten: 1.196,765


2.449,84 Slogteren, Albertus Hendrikus van wonende te 's-Gravenhage en overleden 20/01/1891 te 's-Gravenhage

baten: 6.002,015 lasten: 3.552,17

5


2.308,15 Hage, Pieter wonende te 's-Gravenhage en overleden 30/01/1892 te 's-Gravenhage

baten: 2.596,19 lasten: 288,085


1.930,155 Goossen, Adriana Johanna


baten: 1.930,155 lasten: 0,00


1.679,345

Wesseling, Abram Johannes wonende te 's-Gravenhage en overleden 08/01/1891 te 's-Gravenhage

baten: 2.274,76 lasten: 595,415


1.527,235 Keukenmeester, Johannes Abraham


baten: 1.633,945 lasten: 106,71


1.436,31 Eversen, Jan Willem Hendrikf wonende te 's-Gravenhage en overleden 29/01/1891 te 's-Gravenhage


1.288,41 Linden, Jacoba Johanna van der wonende te 's-Gravenhage en overleden 17/11/1891 te 's-Gravenhage


1.073,12 Wartenhorst, Elizabeth wonende te 's-Gravenhage en overleden 13/01/1892 te 's-Gravenhage


1.051,745 Coumans, Petrus Franciscus


baten: 11.336,52 lasten: 10.284,775


993,45 Noort, Cornelia van wonende te 's-Gravenhage en overleden 18/01/1892 te 's-Gravenhage


879,76 Antwerpen, Hendrika Wilhelmina van


477


baten: 984,50 lasten: 104,74 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 3825, memorienr. 11/6968)

754,96 Richter, Johanna Maria wonende te 's-Gravenhage en overleden 09/10/1891 te 's-Gravenhage


664,925 Vliet, Johanna van


baten: 751,96 lasten: 87,035


536,85 Kanters, Johanna wonende te 's-Gravenhage en overleden 29/12/1891 te 's-Gravenhage


463,215 Bergen, Jan Willem van


baten: 781,585 lasten: 318,37


453,00 Lanfermann, Elisabeth wonende te 's-Gravenhage en overleden 27/01/1891 te 's-Gravenhage


381,585 Antwerpen, Francina van


baten: 446,935 lasten: 65,35


355,00 Schenk, Johanna Maria Catharina wonende te 's-Gravenhage en overleden 06/07/1892 te 's-Gravenhage


320,34 Snijders, Johannes Jacobus wonende te 's-Gravenhage en overleden 17/12/1890 voor kust Atjeh


Leiden Saldo nalatenschap

738.436,74 Cock, Christina Agnes wonende te Leiden en overleden 25/10/1891 te Oegstgeest

baten: 741.113,955 lasten: 2.677,21

5


671.414,03 Speyer, Moïses wonende te Leiden en overleden 09/02/1882 te Leiden


545.435,53 Schretlen, Dominicus Antonius wonende te Leiden en overleden 03/03/1883 te Leiden


485.129,855 Vette, Maria Elizabeth de


baten: 488.676,965 lasten: 3.547,11

JAAP MOES

478


416.569,80 Joncheere, Maria de wonende te Leiden en overleden 24/01/1890 te Leiden

baten: 417.509,355 lasten: 939,55

5


382.758,33 Krantz, Arnoldus Justus wonende te Leiden en overleden 02/01/1891 te Baarn


331.962,65

Jongmans, Adrianus wonende te Leiden en overleden 25/05/1886 te Leiden


289.754,95 Wensen, Johannes Ignatius van wonende te Leiden en overleden 03/06/1886 te Zoeterwoude

baten: 294.898,685 lasten: 5.143,78


243.383,015 Glasbergen, Martinus


baten: 247.182,40 lasten: 3.799,385


241.096,69 Wiggers van Kerchem, Carel Frederik Wilhelm wonende te Leiden en overleden 26/05/1888 te Parijs


194.897,72 Bosch, Aaltje wonende te Leiden en overleden 18/04/1886 te Leiden


161.218,735 Rieu junior, Paul du


baten: 163.767,73 lasten: 2.548,995


146.464,00 Cobet, Dr. Charles Gabriel wonende te Leiden en overleden 25/10/1889 te Leiden


144.258,97 Heukelom junior, Jan van wonende te Leiden en overleden 04/03/1886 te Leiden


122.105,54 Kluppel, Susanne Aletta Elisabeth wonende te Leiden en overleden 09/05/1889 te Leiden


105.089,65 Wernink, Geertruida Catharina wonende te Leiden en overleden 26/08/1888 te Leiden


93.657,015 Gockinga, Geertrui Johanna


baten: 94.108,815 lasten: 449,80


84.876,64 Hartevelt, Herman Cornelis wonende te Leiden en overleden 30/12/1886 te Leiden

baten: 88.902,375 lasten: 4.025,73

5


479


77.579,50 Pander, Dirk wonende te Leiden en overleden 02/06/1890 te Leiden


62.868,265 Hartevelt, Abraham


baten: 77.519,24 lasten: 14.650,975


54.073,765

Neuschäfer, Friedrich Eduard Ferdinand wonende te Leiden en overleden 29/10/1891 te Leiden

baten: 54.819,525 lasten: 745,76


46.640,57 Jansen, Jan Hendrik wonende te Leiden en overleden 20/08/1889 te Leiden


42.905,57 Dieben, Johannes Martinus wonende te Leiden en overleden 05/12/1888 te Leiden

baten: 43.857,745 lasten: 952,17

5


39.750,00 Poole, mr. Samuel le wonende te Leiden en overleden 25/70/1891 te Leiden

baten: 49.752,515 lasten: 10.002,51

5


30.421,95 Bruyn Kops, Willem Gerrit de wonende te Leiden en overleden 18/04/1886 te Leiden


27.944,51 Künen, dr. Abraham wonende te Leiden en overleden 10/12/1891 te Leiden


24.218,90 Goeij, Maria Johanna de wonende te Leiden en overleden 16/11/1890 te Leiden

baten: 24.862,715 lasten: 643,81

5


24.014,725 Murée, Joannes Christianus Hubertus

wonende te Leiden en overleden 30/05/1891 te Leidem

baten: 26.109,965 lasten: 2.095,24


18.456,265

Winter, Elisabeth Cornelia de wonende te Leiden en overleden 14/01/1891 te Leiden

baten: 19.235,18 lasten: 778,915


16.008,95 Pruijs van der Hoeven, Bertha Gerarda Petronella wonende te Leiden en overleden 04/01/1891 te Leiden

baten: 17.080,835 lasten: 1.071,93


13.631,95 Benten, Jacobus van wonende te Leiden en overleden 10/04/1891 te Leiden


11.430,51 Ameijden, Johanna Jacoba van wonende te Leiden en overleden 29/12/1890 te Leiden

baten: 16.201,78 lasten: 4.771,27

JAAP MOES

480


10.603,89 Rüder, Christina Amalia wonende te Leiden en overleden 10/01/1891 te Leiden


9.297,27 Dolle, Johanna wonende te Leiden en overleden 21/12/1890 te Leiden


8.597,99 Esser, Martinus Henricus wonende te Leiden en overleden 04/06/1891 te Leiden


7.803,65 Bauer, Carolina Wilhelmina wonende te Leiden en overleden 31/12/1890 te Leiden

baten: 8.634,35 lasten: 830,695


6.793,675

Dijk, Abraham van wonende te Leiden en overleden 16/08/1890 te Leiden

baten: 9.073,19 lasten: 2.279,815


5.410,24 Leget, Catharina Adriana wonende te Leiden en overleden 11/05/1890 te Leiden


4.567,96 Crama, Adrianus wonende te Leiden en overleden 01/12/1891 te Leiden


4.286,895 Kranenburg, Aaltje


baten: 4.503,245 lasten: 216,35


3.852,44 Coster, Cornelia Catharina wonende te Leiden en overleden 10/03/1891 te Leiden


3.022,715 Roomberg, Maria Theresia


baten: 3.511,98 lasten: 489,265


2.972,93 Bulleman, Dirkje wonende te Leiden en overleden 22/01/1890 te Leiden


2.444,595 Longepé, Rachel Elisabeth Carolina


baten: 2.548,645 lasten: 104,05


2.123,055 Heuzen, Cornelis van


baten: 2.126,605 lasten: 3,55


1.833,11 Hoorenick, Pieter wonende te Leiden en overleden 27/01/1889 te Leiden

baten: 1.995,61 lasten: 162,50


481


1.648,71 Kort, Johanna Maria de wonende te Leiden en overleden 19/08/1889 te Leiden


1.536,50 Vos, Johannes de wonende te Leiden en overleden 27/09/1889 te Leiden


1.302,025 Zaalberg, Elisabeth Gerardina


baten: 4.702,025 lasten: 3.400,00


1.292,685 Starre, Gerardus Hermanus van der


baten: 1.479,855 lasten: 187,17


1.082,50 Engelbrecht, Catharina Geertruida wonende te Leiden en overleden 29/03/1890 te Leiden


1.053,03 Marjé, Jacoba Johanna wonende te Leiden en overleden 20/01/1890 te Leiden


988,00 Goossen, Anna Berendina Gesina wonende te Leiden en overleden 28/08/1887 te Leiden


879,135 Mullie, Jean Baptiste


baten: 1.155,605 lasten: 276,47


725,67 Leeuwen, Nicolaas van wonende te Leiden en overleden 30/04/1891 te Leiden


636,25 Dingjan, Petrus wonende te Leiden en overleden 02/01/1891 te Leiden


525,845 Vieke, Susanna


baten: 632,01 lasten: 106,165


475,36 Woltering, Hermanus Arentz wonende te Leiden en overleden 25/02/1887 te Leiden


471,00 Pilkens, Maria wonende te Leiden en overleden 11/10/1891 te Leiden


397,17 Planjer, Jacoba wonende te Leiden en overleden 08/09/1888 te Leiden

baten: 506,17 lasten: 109,00

JAAP MOES

482


379,88 Marijt, Johanna Wilhelmina Engelina wonende te Leiden en overleden 15/09/1887 te Leiden


319,20 Vries, Minnie de wonende te Leiden en overleden 28/02/1888 te Leiden


Rotterdam Saldo nalatenschap

3.452.120,945 Dam, Willem Arnau Cornelis van


baten: 3.474.526,43 lasten: 22.405,485


2.805.440,41 Moll van Charante, Jacob wonende te Rotterdam en overleden 18/07/1891 te Rotterdam

baten: 2.808.583,21 lasten: 3.142,80 (bron: NA, Memories van successie, invnr. 4657, memorienr. 22/870)

850.360,61 Langeveld, Johannes Hendrikus van wonende te Rotterdam en overleden 25/02/1892 te Rotterdam


531.880,55 Hartog, Therèse wonende te Rotterdam en overleden 02/03/1890 te Rotterdam

baten: 545.433,205 lasten: 13.552,70


418.753,465 Wachter, Daniel Simon


baten: 430.825,83 lasten: 12.672,365


417.500,41 Schreuder, Arie Frederik wonende te Rotterdam en overleden 26/06/1891 te Rotterdam


360.632,315 Schaik, Pieter Johannes van


baten: 363.300,985 lasten: 2.668,67


331.507,75 Moll (Johan Gerhardszoon), Gerhard Hendrik wonende te Rotterdam en overleden 05/03/1890 te Rotterdam

baten: 332.353,035 lasten: 845,28


260.426,12 Browne, François wonende te Rotterdam en overleden 28/05/1891 te Rotterdam


205.381,925 Ameijden van Duijn, Dirk van


baten: 222.129,32 lasten: 16.747,395


204.136,29 Tavenraat, Maria Helena


483



190.520,02 Giebelmeijer (noemde zichzelf: Gevelmeijer), Nicolaas wonende te Rotterdam en overleden 13/01/1890 te Rotterdam

baten: 193.074,345 lasten: 2.554,32

5


163.883,45 Leembruggen, Johanna Cecilia wonende te Rotterdam en overleden 05/01/1890 te Rotterdam


131.192,48 Hudig, Johanna Francina wonende te Rotterdam en overleden 14/07/1891 te Rotterdam

baten: 173.945,355 lasten: 42.752,87

5


126.320,88 Bening, Johannes Hermanus wonende te Rotterdam en overleden 21/12/1890 te Rotterdam

baten: 128.031,325 lasten: 1.710,44

5


113.121,70 Schaaf, Johannes Matthias wonende te Rotterdam en overleden 22/12/1889 te Rotterdam


100.859,43 Schinkel, Marrigje wonende te Rotterdam en overleden 08/03/1892 te Rotterdam


94.095,735

Wolf, Benjamin (Michaël) wonende te Rotterdam en overleden 22/01/1890 te Rotterdam


84.879,285 Sweerts de Landas Wijborgh, baron Coenraad Willem


baten: 102.197,285 lasten: 17.318,00


73.476,84 Aalst, Catharina Maria Sara van wonende te Rotterdam en overleden 29/08/1891 te Rotterdam


67.950,50 Hartman, Casper Martinus wonende te Rotterdam en overleden 18/01/1890 te Rotterdam


56.296,45 Dussen, Jan Tijn van der wonende te Rotterdam en overleden 21/08/1891 te Rotterdam

baten: 56.986,985 lasten: 690,58


48.524,17 Thomsen, Peter wonende te Rotterdam en overleden 08/05/1891 te Rotterdam

baten: 59.145,745 lasten: 10.621,57

5


42.160,665 Haas, Jacob de


baten: 42.460,665 lasten: 300,00


36.556,34 Olffen, Johannes Anthonie van

JAAP MOES

484



30.763,07 Nederpel, Leonardus Joannes Franciscus wonende te Rotterdam en overleden 21/01/1890 te Rotterdam


29.402,91 Ruijter, Gerritje de wonende te Rotterdam en overleden 15/08/1890 te Rotterdam


24.206,44 Dekkers, Sophia Wilhelmina wonende te Rotterdam en overleden 27/02/1890 te Rotterdam


21.955,77 Browne, Ida Dorothea wonende te Rotterdam en overleden 20/06/1891 te Rotterdam

baten: 22.248,945 lasten: 293,17

5


18.921,06 Meulen, Hendrika Catharina van der wonende te Rotterdam en overleden 07/03/1890 te Rotterdam


15.387,85 Waanders, Willem wonende te Rotterdam en overleden 10/07/1891 te Rotterdam

baten: 20.518,275 lasten: 5.130,42

5


14.950,535

Bulterman, Wouter wonende te Rotterdam en overleden 26/09/1891 te Rotterdam

baten: 16.732,875 lasten: 1.782,34


12.102,84 Bliek, Johan Adolf wonende te Rotterdam en overleden 14/07/1891 te Rotterdam


10.258,75 Thoolen, Theodoor wonende te Rotterdam en overleden 04/05/1891 te Rotterdam

baten: 10.490,72 lasten: 232,015


9.654,69 Plaat, Johannes van der wonende te Rotterdam en overleden 08/12/1890 te Rotterdam


8.572,28 Sellmer, Cornelia Philippina wonende te Rotterdam en overleden 09/08/1891 te Rotterdam


7.047,21 Eydman, Cornelia Everdina wonende te Rotterdam en overleden 26/02/1890 te Rotterdam

baten: 40.039,175 lasten: 32.991,96

5


6.947,85

Hasmann, Johanna Hermina wonende te Rotterdam en overleden 10/11/1890 te Rotterdam

baten: 11.236,54 lasten: 4.288,735


5.589,38 Dietz, Johan Georg


485

wonende te Rotterdam en overleden 08/01/1890 te Dordrecht


4.851,60 Pleij, Johannes wonende te Rotterdam en overleden 07/02/1890 te Rotterdam


4.302,12 Balgoij, Hendrik Nicolaas van wonende te Rotterdam en overleden 04/08/1891 te Rotterdam


3.687,97 Rievenaar, Hendrik wonende te Rotterdam en overleden 28/02/1891 te Rotterdam


3.158,63 Peters, Hendrikus wonende te Rotterdam en overleden 12/11/1890 te Rotterdam

baten: 12.078,345 lasten: 8.919,71

5


2.785,75 Jansen, Wilhelmus Antonius wonende te Rotterdam en overleden 17/04/1890 te Rotterdam


2.057,73 Pijlen, Margje van wonende te Rotterdam en overleden 23/05/1891 te Rotterdam


2.023,25

Gelderen, Sara van wonende te Rotterdam en overleden 01/01/1891 te Rotterdam


1.894,42 Handel, Anna Elisabeth den wonende te Rotterdam en overleden 05/01/1891 te Rotterdam


1.768,26 Schravesande, Johannes wonende te Rotterdam en overleden 23/07/1891 te Rotterdam

baten: 4.027,675 lasten: 2.259,71

5


1.535,92 Pijl, Willem van der wonende te Rotterdam en overleden 24/11/1890 te Rotterdam


1.491,05

Bosch, Eduard Daniel Willem wonende te Rotterdam en overleden 21/06/1891 te Rotterdam

baten: 1.665,69 lasten: 174,635


1.289,44 Attenhoven, Johanna Elisabeth Virginie (noemde zich Nancy) van wonende te Rotterdam en overleden 13/04/1890 te Rotterdam


1.240,62 Vereschildt, Pieter wonende te Rotterdam en overleden 29/08/1891 te Rotterdam


1.102,13 Terwen, Thomas Leonardus

JAAP MOES

486



967,25 Martens, Elisabeth wonende te Rotterdam en overleden 31/05/1890 te Rotterdam


843,19 Schrauwen, Reindert wonende te Rotterdam en overleden 08/05/1891 te Rotterdam


793,65 Krijzer, Maria Helena wonende te Rotterdam en overleden 15/02/1891 te Rotterdam


649,355 Bakker, Elisabeth Anna


baten: 792,305 lasten: 142,95


525,79 Ligtvoet, Johanna (ook wel Antje) wonende te Rotterdam en overleden 25/06/1891 te Rotterdam


422,095 Vermooten, Abraham


baten: 470,595 lasten: 48,50


400,00 Meer, Jacoba Geertruida Johanna van der wonende te Rotterdam en overleden 21/02/1892 te Rotterdam


386,495 Ramack, Gerardus Franciscus Jacobus


baten: 504,245 lasten: 117,75


344,36 Philippus, Johanna Mechtilda wonende te Rotterdam en overleden 03/07/1891 te Rotterdam


309,65 Weenink, Aaltje wonende te Rotterdam en overleden 13/11/1890 te Rotterdam


Platteland Saldo nalatenschap

9.929.219,06 Drucker, Louis wonende te Voorschoten en overleden 04/08/1884 te Voorschoten

baten: 9.980.861,205 lasten: 51.642,14

5


2.579.903,975 Persijn (Percijn), Hester Constantia

wonende te Wassenaar en overleden 12/08/1887 te Utrecht

baten: 2.580.474,375 lasten: 570,40


487


750.575,54 Kuys, Maria Johanna Margaretha wonende te Voorschoten en overleden 18/11/1883 te Leiden


557.451,545 Visser, Johanna Maria


baten: 560.642,48 lasten: 3.190,935


475.351,67 Kuylen, Jan Gerrit van der wonende te Scheveningen en overleden 17/12/1890 te Amsterdam

baten: 477.808,575 lasten: 2.456,90

5


468.588,94 Noordman, Derk Derks wonende te Zoeterwoude en overleden 26/09/1884 te Zoeterwoude

baten: 471.187,375 lasten: 2.598,43

5


369.829,58 Mijnlieff, Maria Helena wonende te Capelle a/d IJssel en overleden 16/11/1890 te Capelle a/d IJssel


354.096,345 Mannekus, Jacob van


baten: 355.097,175 lasten: 1.000,83


236.034,70 Mess, Dr. Pieter Marinus wonende te Scheveningen en overleden 10/12/1891 te Scheveningen


235.746,25 Spitholt, Hendrika Johanna wonende te Voorschoten en overleden 05/10/1887 te Voorschoten

baten: 240.000,795 lasten: 4.254,54


188.340,29 Hooymans, Petrus wonende te Voorschoten en overleden 05/06/1890 te Voorschoten

baten: 198.461,405 lasten: 10.121,11

5


161.900,50 Dorrepaal, Marijtje wonende te Koudekerk en overleden 31/05/1892 te Koudekerk

baten: 162.154,535 lasten: 254,03

5


140.991,40 Kluifhoofd, Lijntje wonende te Strijensas en overleden 04/03/1890 te Strijensas


130.889,19 Tol, Catharina van wonende te Alkemade en overleden 23/01/1892 te Alkemade


120.989,70 Breugem, Leendert wonende te Bleiswijk en overleden 13/06/1891 te Bleiswijk


109.073,03 Mandele, Dr. Jacobus van der wonende te Scheveningen en overleden 26/11/1891 te Scheveningen

JAAP MOES

488

baten: 111.292,745 lasten: 2.219,71

5


93.892,50 Waal Hermenszoon, Arie van der wonende te Numansdorp en overleden 06/04/1892 te Numansdorp


82.943,765

Houten, Jannetje van wonende te Hazerswoude en overleden 14/05/1892 te Hazerswoude

baten: 83.345,70 lasten: 401,935


77.538,955 Moons Pdr., Elisabeth

wonende te Nieuwerkerk a/d IJssel en overleden 13/11/1890 te Nieuwerkerk a/d IJssel

baten: 78.019,12 lasten: 480,165


67.497,595 Wieringen, Simon van

wonende te Woubrugge en overleden 14/01/1892 te Woubrugge

baten: 70.635,155 lasten: 3.137,56


56.888,425 Scheffer, Pieter (of Petrus)

wonende te Monster en overleden 16/10/1892 te Poeldijk (Monster)

baten: 76.344,035 lasten: 19.453,61


45.251,28 Niele, Franciscus van wonende te Stompwijk en overleden 07/01/1892 te Leidschendam (Stompwijk)


43.885,765 Visser, Johanna


baten: 44.885,765 lasten: 1.000,00


36.804,08 Zeijl senior, Wilhelmus van wonende te Wateringen en overleden 28/01/1892 te Wateringen

baten: 81.935,095 lasten: 45.131,01

5


31.110,90 Oostdam, Adriana wonende te Noordwijkerhout en overleden 11/01/1890 te Noordwijkerhout


25.605,565 Veen, Johanna van


baten: 72.647,71 lasten: 47.042,145


22.116,085

Gaag, Pieter Corneliszn. van der wonende te Vrijenban en overleden 19/12/1892 te Vrijenban

baten: 23.601,435 lasten: 1.485,35


21.594,15 Haas, Anna de wonende te Woubrugge en overleden 18/01/1892 te Woubrugge


18.792,38 Bol, Hendrika wonende te Wateringen en overleden 03/07/1892 te Loosduinen

baten: 36.447,64 lasten: 17.655,26


489


17.285,45 Barendregt, Pieter wonende te 's-Gravendeel en overleden 29/01/1892 te 's-Gravendeel


13.099,53 Horst, Johanna van der wonende te Voorschoten en overleden 21/01/1891 te Voorschoten


10.625,645 Soute, Cornelia Johanna

wonende te 's-Gravenzande en overleden 15/07/1892 te 's-Gravenzande

baten: 27.379,535 lasten: 16.753,59


10.193,56 Aantjes, Adriaantje wonende te Nieuwerkerk a/d IJss en overleden 20/08/1891 te Nieuwerkerk a/d IJssel

baten: 10.581,105 lasten: 387,54

5


9.216,15 Burg Gabriëlszoon, Simon van der wonende te Berkel en Rodenrijs en overleden 23/02/1890 te Berkel en Rodenrijs


8.687,05

Tak, Hendrika wonende te 's-Gravendeel en overleden 16/01/1892 te 's-Gravendeel


7.018,26 Voogdij, Cornelis wonende te Oudshoorn en overleden 29/03/1892 te Oudshoorn


6.170,55 Salm, Wilhelmina van der wonende te Zoeterwoude en overleden 11/07/1889 te Zoeterwoude


5.164,475

Treub, Jacobus Petrus wonende te Voorschoten en overleden 06/02/1887 te Voorschoten

baten: 7.473,475 lasten: 2.309,00


4.565,85 Zwetsloot, Maria wonende te Zoeterwoude en overleden 04/09/1890 te Zoeterwoude

baten: 5.900,55 lasten: 1.334,745


4.177,975 Eymeren, Bastiaan Jacobus van

wonende te Numansdorp en overleden 10/01/1892 te Numansdorp

baten: 5.191,89 lasten: 1.013,915


3.868,90 Vogelaar, Jacobus wonende te Berkel en overleden 31/08/1891 te Berkel

baten: 7.167,625 lasten: 3.298,72

5


3.326,435 Hoogendam, Teunis


baten: 5.073,075 lasten: 1.746,64


JAAP MOES

490

2.987,69 Tak, Metje wonende te 's-Gravendeel en overleden 19/03/1892 te 's-Gravendeel


2.434,75

Kemeling, Bart wonende te Monster en overleden 03/07/1892 te Monster

baten: 5.801,855 lasten: 3.367,15


2.344,25 Vervelde, Gerrit wonende te 's-Gravendeel en overleden 09/01/1892 te 's-Gravendeel


1.739,97 Immink, Anna wonende te Stompwijk en overleden 05/01/1892 te Stompwijk


1.738,045 Postma, Eelkje Lucia

wonende te Leiderdorp en overleden 05/01/1890 te Leiderdorp

baten: 2.050,125 lasten: 312,08


1.560,17 Jonker, Hendrik wonende te Nieuwveen en overleden 22/01/1892 te Nieuwveen


1.438,225 Egmond, Hendricus van

wonende te Alkemade en overleden 27/03/1892 te Alkemade

baten: 10.945,00 lasten: 9.506,775


1.352,24 Werkhoven, Elisabeth wonende te Leimuiden en overleden 08/02/1892 te Leimuiden


1.162,19 Dupré, Johannes wonende te Voorschoten en overleden 20/07/1891 te Voorschoten


1.109,60 Linden Adriaanszoon, Willem van der wonende te Nieuw-Beijerland en overleden 13/01/1892 te Nieuw-Beijerland


904,90 Wandelen, Wouter van wonende te Stompwijk en overleden 02/04/1892 te Stompwijk/Leidschendam


825,475 Barendrecht, Arie

wonende te Goudswaard en overleden 25/09/1892 te Goudswaard

baten: 1.038,26 lasten: 212,785


790,98 Kraayo, Jan wonende te Oud-Beijerland en overleden 15/06/1892 te Oud-Beijerland

baten: 2.536,855 lasten: 1.745,87

5


648,17 Streefkerk, Elisabeth


491

wonende te Puttershoek en overleden 09/12/1892 te Puttershoek


525,00 Plas, Arie van der wonende te Katwijk aan Zee en overleden 15/10/1881 te Katwijk aan Zee


427,075 Luik, Jan van

wonende te Klaaswaal en overleden 27/01/1892 te Klaaswaal

baten: 530,63 lasten: 103,555


419,00 Koppen, Bernardus van wonende te Schipluiden en overleden 17/03/1892 te Schipluiden


387,885 Koudijs, Johanna

wonende te Noordwijkerhout en overleden 20/08/1892 te Noordwijkerhout

baten: 496,785 lasten: 108,90


339,375 Kelderman, Adriaantje

wonende te Alphen en overleden 11/02/1892 te Alphen

baten: 379,375 lasten: 40,00


325,22 Vlieland Cornelisdochter, Jannetje wonende te Katwijk aan Zee en overleden 08/01/1888 te Katwijk aan Zee


JAAP MOES

492

Diagrammen uit de lopende tekst met bijbehorende tabellen

Overzicht Diagram 1. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen de adel in de

bestuurlijke elite, 1850-1890 493 Diagram 2. Ontwikkeling van het aantal aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en

andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) in de regering en het parlement tussen 1848 en 1939 494

Diagram 3. Adellijke academici en niet-academici in de bestuurlijke elite, 1850-1890 495 Diagram 4. Aandeel van aristocraten en burgers in het vererfde vermogen in Zuid-

Holland, volgens steekproef in successiememories 1850 en 1890 (N=500) 496 Diagram 5. De honderd hoogste belastingbetalers in Nederland verdeeld in

statusgroepen, 1850-1890 497 Diagram 6. Nederlandse adel naar vermogenssamenstelling gekarakteriseerd, 1850-

1890 498 Diagram 7. Vermogensprofiel (in medianen) van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’)

met minstens ƒ100.000 uit steekproef in successiememories (N=37) 499 Diagram 8. Vermogensprofiel (in medianen) van andere notabelen (‘zelfbenoemd

patriciaat’ en ‘andere burgers’) met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 uit steekproef in successiememories (N=111) 500

Diagram 9. Vermogensprofiel (in medianen) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 501

Diagram 10. Fiscaal profiel (in medianen) van aristocraten en andere notabelen onder de hoogstaangeslagenen (N=3.485), 1850-1890 502

Diagram 11. Belastingen van mr. Willem baron van Heeckeren van Kell, 1850-1890 503 Diagram 12. Belastingen van Jan Arend Godert baron de Vos van Steenwijk, 1850-1890 504 Diagram 13. Percentage adellijke en ‘oudpatricische’ hoogstaangeslagenen met

onroerend goed in steden, 1850-1890 (met trendlijnen) 505 Diagram 14. Relatieve welstandsverschillen tussen aristocraten (adel en ‘oud

patriciaat’) en andere notabelen (zelfbenoemd patriciaat en andere burgers), 1850-1890 506

Diagram 15. Uitgaven voor uiterlijk vertoon (medianen in guldens) per statusgroep met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 507

Diagram 16. Percentage hoogstaangeslagen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met minstens twee aanslagen personele belasting, 1850-1890 508

Diagram 17. Tweehonderd bruiden van adellijke en oudpatricische hoogstaangeslagenen tot en met 1848 en daarna, verdeeld in statusgroepen 509

Diagram 18. Huwelijkspartners van 50 zonen en 50 dochters van 100 adellijke hoogstaangeslagenen uit 1850 en 1890 510

Diagram 19. Huwelijkspartners van 50 zonen en 50 dochters van 100 hoogstaangeslagenen uit het ‘oude patriciaat’, 1850 en 1890 511


493

Diagrammen

Diagram 1. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen de adel in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

ARP (N=23) 3 6 1 7 14

Conservatief (N=27) 9 16 14 6 5

Liberaal (M=42) 10 16 18 19 14

RK (N=9) 2 1 1 3 6

Andere (N=7) 5 4 2 0 2

0

5

10

15

20 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

494

Diagram 2. Ontwikkeling van het aantal aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) in de regering en het parlement tussen 1848 en 1939

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939

Aristocraten 67 78 87 82 87 64 33

Andere notabelen 50 49 46 59 78 103 142

0

50

100

150

200

Aan

tal p

ers

on

en


495

Diagram 3. Adellijke academici en niet-academici in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Niet-academisch (N=31) 10 16 15 11 7

Academisch (N=87) 24 30 24 27 35

0

5

10

15

20

25

30

35

40 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

496

Diagram 4. Aandeel van aristocraten en burgers in het vererfde vermogen in Zuid-Holland, volgens steekproef in successiememories 1850 en 1890 (N=500)

90

56 69

87 86

49 63

76 71

43

68

10

44 31

13 14

51 37

24 29

57

32

Andere notabelen Aristocraten


497

Diagram 5. De honderd hoogste belastingbetalers in Nederland verdeeld in statusgroepen, 1850-1890

100 hoogste grondbelastingbetalers

100 hoogste personele belastingbetalers

100 hoogste patentbetalers

Andere burgers 15 19 40

Zelfbenoemd patriciaat 6 17 29

Oud patriciaat 19 21 29

Adel 60 43 2

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

498

Diagram 6. Nederlandse adel naar vermogenssamenstelling gekarakteriseerd, 1850-1890

48%

37%

15%

Grootgrondbezitter met minstens ƒ100.000

Effectenbezitter met minstens ƒ100.000

Bezat minder dan ƒ100.000


499

Diagram 7. Vermogensprofiel (in medianen) van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) met minstens ƒ100.000 uit steekproef in successiememories (N=37)

28%

40%

21%

2% 4%

5%

Onroerend goed

Binnenlandse effecten

Buitenlandse effecten

Schuldvorderingen

Diverse roerende goederen

Diverse

JAAP MOES

500

Diagram 8. Vermogensprofiel (in medianen) van andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 uit steekproef in successiememories (N=111)

19%

25%

32%

15%

3% 6%

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse


501

Diagram 9. Vermogensprofiel (in medianen) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

Onroerend goed

Renten Schuldvorderingen

Aandelen Binnenla

ndse obligaties

Buitenlandse

fondsen

Contanten


Aristocraten (N=37) 94.825 5.554 6.000 8.740 82.925 70.056 2.985 12.018

Andere notabelen (N=111) 37.500 3.558 30.000 3.810 31.799 62.637 2.924 4.952

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000 G

uld

en

s

JAAP MOES

502

Diagram 10. Fiscaal profiel (in medianen) van aristocraten en andere notabelen onder de hoogstaangeslagenen (N=3.485), 1850-1890

Aristocraten (N=1.423) Andere notabelen (N=2.062)

Patentbelasting 118 173

Personele belasting 349 222

Grondbelasting 656 486

0

200

400

600

800

1.000

1.200

Be

last

ing

in ƒ


503

Diagram 11. Belastingen van mr. Willem baron van Heeckeren van Kell, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Grondbelasting 71 224 2.562 3.286 3.661

Personele belasting 396 410 816 1.120 1.287

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000 G

uld

en

s

JAAP MOES

504

Diagram 12. Belastingen van Jan Arend Godert baron de Vos van Steenwijk, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Grondbelasting 326 762 744 1.098 293

Personele belasting 206 366 318 379 444

0

200

400

600

800

1.000

1.200 G

uld

en

s


505

Diagram 13. Percentage adellijke en ‘oudpatricische’ hoogstaangeslagenen met onroerend goed in steden, 1850-1890 (met trendlijnen)

1850 1860 1870 1880 1890

Adel (N=720) 58 60 65 65 71

Oud patriciaat (N=705) 72 83 74 82 75

50

55

60

65

70

75

80

85

90 P

erc

en

tage

s m

et

gb in

ste

de

n

JAAP MOES

506

Diagram 14. Relatieve welstandsverschillen tussen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (zelfbenoemd patriciaat en andere burgers), 1850-1890

Adel Oud patriciaat Zelfbenoemd

patriciaat Andere burgers

% hoogstaangeslagenen 24 21 16 39

% personele belasting 31 23 17 29

0

5

10

15

20 25

30

35

40

45 P

erc

en

tage

s


507

Diagram 15. Uitgaven voor uiterlijk vertoon (medianen in guldens) per statusgroep met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

Dienstbodes Huishouding Persoonlijke verzorging

Vervoer

Adel (N=20) 32 30 14 39

Oud patriciaat (N=12) 35 27 22 27

Zelfbenoemd patriciaat (N=12) 46 28 17 39

Andere burgers (N=86) 32 17 15 20

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50 G

uld

en

s

JAAP MOES

508

Diagram 16. Percentage hoogstaangeslagen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met minstens twee aanslagen personele belasting, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocraten 19 34 31 28 22

Andere notabelen 11 14 21 14 14

0

5

10

15

20

25

30

35

40 P

erc

en

tage


509

Diagram 17. Tweehonderd bruiden van adellijke en oudpatricische hoogstaangeslagenen tot en met 1848 en daarna, verdeeld in statusgroepen

T/m 1848 Na 1848 T/m 1848 Na 1848

Adel (n=100) Oud patriciaat (n=100)

Andere burgers 12 6 21 19

Zelfbenoemd patriciaat 1 7 8 6

Oud patriciaat 8 10 11 14

Adel 29 27 10 11

0%

25%

50%

75%

100% B

ruid

en

JAAP MOES

510

Diagram 18. Huwelijkspartners van 50 zonen en 50 dochters van 100 adellijke hoogstaangeslagenen uit 1850 en 1890

Tot en met 1880

Vanaf 1880 Tot en met

1880 Vanaf 1880

Zoon Dochter

Overige burgers 9 8 4 8

Nieuw patriciaat 0 0 2 0


Adel 11 11 16 13

0%

25%

50%

75%

100%


511

Diagram 19. Huwelijkspartners van 50 zonen en 50 dochters van 100 hoogstaangeslagenen uit het ‘oude patriciaat’, 1850 en 1890

Tot en met 1880 Vanaf 1880 Tot en met 1880 Vanaf 1880

Zoon Dochter




Adel 4 5 2 8

0%

25%

50%

75%

100%

JAAP MOES

512

Tabellen waar in de noten naar wordt verwezen

Overzicht

Tabel 1. Openstaande rekeningen uit de successiememorie van Cornelius Ludovicus baron de Wijkerslooth (1786-1851); Bisschop van Curium i.p.i. (1833-1851) ........................... 513

Tabel 2. Aanslagen in de directe rijksbelastingen (in guldens) in 1850 van Bisschop van Curium i.p.i. Cornelius Ludovicus baron de Wijkerslooth, geboren op 25 mei 1786 te Haarlem en in 1850 wonende te Oegstgeest. .................................................................. 515

Tabel 3. Andere bisschoppen op de lijsten van hoogstaangeslagenen ............................................ 516 Tabel 4. Samenstelling van de nalatenschap van mgr. C.L. baron de Wijkerslooth in 1851 ........ 517 Tabel 5. Het aantal hoogstaangeslagenen per steekjaar en hun belastingaanslagen,

uitgedrukt in guldens ...................................................................................................... 518 Tabel 6. Het aantal verwerkte belastingaanslagen per jaar, onderverdeeld in

grondbelasting, personele belasting en patentbelasting, 1850-1890 ............................ 518 Tabel 7. Het aantal hoogstaangeslagenen per provincie per steekjaar en hun

belastingaanslagen, uitgedrukt in guldens ..................................................................... 519 Tabel 8. Geografische vertakkingen van 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de

bestuurlijke als de fiscale elite behoorden. .................................................................... 521 Tabel 9. Gemeenten waar de 810 hoogstaangeslagenen van de 270 aanzienlijke families

personele belasting betaalden ........................................................................................ 522 Tabel 10. Specificatie van de beroepen van de 300 hoogstaangeslagenen uit de peiling ............ 533 Tabel 11. Aandeel van de grondbelasting in de totale belastingsom van de

hoogstaangeslagenen, 1850-1890. ................................................................................. 534 Tabel 12. Aandeel in de belastingsom van de gemiddelde grondbelasting (Gb), personele

belasting (Pb) en de patentbelasting (Pa) uit vijf steekjaren .......................................... 534 Tabel 13. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Karel Hendrik Joseph

baron van Brienen van Wezenstein in 1858 ................................................................... 535 Tabel 14. Onroerend goed van Karel Hendrik Joseph baron van Brienen van Wezenstein in

1858 ................................................................................................................................ 535 Tabel 15. De 24 hoogstaangeslagenen die in vijf steekjaren op de lijsten van verkiesbaren

worden vermeld met hun belastingaanslagen ............................................................... 539 Tabel 16. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Otto Anne graaf van

Bylandt in 1857, met ter vergelijking het vermogensprofiel van de adel met minimaal ƒ100.000 ......................................................................................................... 545

Tabel 17. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van mr. Lodewijk Cornelis Slicher in 1856, met ter vergelijking het vermogensprofiel van het oude patriciaat met minimaal ƒ100.000 .................................................................................................. 545

Tabel 18. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Arnoldus Justus Krantz, met ter vergelijking het vermogensprofiel van het nieuwe patriciaat met minimaal ƒ100.000 ......................................................................................................... 546

Tabel 19. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Fop Smit jr. in 1892, met ter vergelijking het vermogensprofiel van de andere welgestelde burgerij met minimaal ƒ100.000 ......................................................................................................... 546

Tabel 20. Verhoudingen grondbelasting van de hoogstaangeslagenen in steden en op het platteland ........................................................................................................................ 547

Tabel 21. Onderlinge familierelaties op het Binnenhof ................................................................ 547 Tabel 22. Het aantal hoogstaangeslagenen per familie ............. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.


513

Tabellen

Tabel 1. Openstaande rekeningen uit de successiememorie van Cornelius Ludovicus baron de Wijkerslooth (1786-1851); Bisschop van Curium i.p.i. (1833-1851)

Navorderingen wegens geleverde goederen en gedane werkzaamheden tot de dag van het overlijden, uitgedrukt in guldens. 1. H. Driessen, schilder 1,35 2. Nieuwenhuis en Van Bemmel, apothekers 1,60 3. Weduwe Klaver, schilder 2,99 4. Steins te Amsterdam (wijnkoper) 3,37

5

5. Schade van Doorn, viskoper 5,00 6. Franck te Scheveningen, viskoper 5,10 7. G. Meerman, tuinman: restitutie personele belasting 6,00 8. J. van den Berg voor geleverd touw 6,00 9. Hesselink, horlogemaker 6,45 10. Van Etten te Amsterdam, notaris 7,20 11. Bonarius, loodgieter 7,66 12. F. de Rooij, timmerman 7,99 13. C.W. Timmerman & Zoon, hoedenmaker 8,00 14. Jan van Heteren, timmerman te Zoeterwoude 8,76 15. Van Wort te Velsen, metselaar 9,13 16. Geeve, voor een geleverd geweer 10,00 17. J. Weener, stucadoor 10,00 18. Marbus, glazenmaker en schilder 10,47

5

19. Van Zutphen, smid 10,50 20. Dr. Polijn Büchner te Katwijk voor medische verzorging 11,65 21. Jan van Heteren, timmerman te Zoeterwoude 11,98 22. Timmermans, steenhouwer 14,75 23. Dunkel voor geleverde platen 15,00 24. J.P.W. Schermer, notaris 16,07 25. Molengeld, Kamphuizerpolder 17,22 26. J.W. Bertrand & Zoon voor geleverde filtreermachine 18,00 27. Van Meeuwen te Haarlem, tabaksfabriek 18,00 28. Dorus van Veen, wagenmaker 19,00 29. P. Eijmer, loodgieter 20,22 30. J.L. Beens, loodgieter 20,26 31. J.P. Driessen, zilversmid 20,65 32. Van Heteren, timmerman te Zoeterwoude 20,74 33. J.W. Geeven voor geleverde tuinzaden 22,10 34. G.J. Hengeveld, veearts 22,20 35. Cors te Schalkwijk 24,00 36. Van der Woert, graveur voor geleverde grafsteen 25,00 37. Prof. Suermondt te Utrecht voor medische verzorging 25,00 38. Weduwe C.A. Stalhouders te Delft, stalhouder 26,70 39. Hansgraaf, timmerman 27,10 40. H. Driessen, schilder 27,54 41. A.J. Weitenburg voor geleverd bier 29,10 42. Martini te Amsterdam, advocaat 32,40 43. M. Spaargaren, viskoper 34,40 44. A. Jongemans, kledermaker 36,00

JAAP MOES

514

45. Gezusters Wolff, waslicht 36,975

46. F. de Rooij, timmerman 41,545

47. C. Roelants te Amsterdam wegens gedane voorschotten 45,80 48. J.P.W. Schermer, notaris 47,01

5

49. A.J. Stevens, confiturier 48,26 50. Reidmeijer, behanger 55,47 51.Ruijgrok voor geleverde boter 55,67

5

52. Grondbelasting, gemeente Nieuwer Amstel 56,47 53. Peskes te Leiden, chirurgijn 58,00 54. Pastoor Telders te Amsterdam, voorschotten 60,00 55. F. de Rooij, timmerman 60,37

5

56. Molengeld, voor boerenwoning te Oegstgeest 63,66 57. Ruijgrok, voorschot molengeld 64,29 58. R.K. Weeshuis te Leiden, verplegingskosten van een behoeftige 65,00 59. J. Kouwenhoven, boomkweker 67,32

5

60. Van de Rooij, doodskist 74,37 61. Weduwe Coebergh, apotheker 81,25 62. Van Leeuwen, boekverkoper 98,90 63. Conferentie van St. Vincentius a Paulus, te Vlaardingen: inschrijving 100,00 64. Prof. Suringar te Leiden voor medische verzorging 120,00 65. Boisong, zadelmaker 128,10 66. J.P.W. Schermer, notaris 132,87

5

67. Lommerse voor geleverde boter 141,80 68. W. van Zandbergen voor geleverde haver en stro 158,45 69. J. Dobbe, metselaar 186,28 70. Drost, rietdekker 186,79

5

71. Guischard te Bordeaux voor geleverde wijn 192,00 72. K. Duyvensteijn, smid 198,50 73. R.K. Seminarie te Warmond, inschrijving nieuw altaar 200,00 74. F. de Rooij, timmerman 376,22 75. suppletoire aangifte II, teveel opgegeven waarde van het onroerend goed in de gemeenschap 611,01

5

76. Dr. Koene voor medische verzorging 922,50 77. Dr. Mertz voor medische visites 1.510,00 78. Begrafeniskosten (te Oegstgeest en te Schalkwijk) 2.520,01 Totaal 9.447,59 Bron: Nationaal Archief, Inv.nr. 4383, memnr. 1621.


515

Tabel 2. Aanslagen in de directe rijksbelastingen (in guldens) in 1850 van Bisschop van Curium i.p.i. Cornelius Ludovicus baron de Wijkerslooth, geboren op 25 mei 1786 te Haarlem en in 1850 wonende te Oegstgeest.

Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Totaal 1. Aalst (NB) 293,71 - - 293,71 2. Almkerk (NB) 15,10 - - 15,10 3. Bergen (NH) 16,35 - - 16,35 4. Haarlem (NH) 75,51 - - 75,51 5. Haarlemmerliede (NH) 96,88 - - 96,88 6. Koedijk (NH) 9,55 - - 9,55 7. Nieuweramstel (NH) 56,89 - - 56,89 8. Nieuwland (ZH) 23,48 - - 23,48 9. Noordscharwoude (NH) 27,39 - - 27,39 10. Oegstgeest (ZH) 719,50 429,26 - 1.148,76 11. Oost-Barendrecht (ZH) 18,18 - - 18,18 12. Oostvoorne (ZH) 125,43 - - 125,43 13. Oudkarspel (NH) 7,56 - - 7,56 14. Piershil (ZH) 307,22 - - 307,22 15. Ridderkerk (ZH) 80,77 - - 80,77 16. Schagen (NH) 11,06 - - 11,06 17. Schalkwijk (Ut) 295,77 - - 295,77 18. Schoten (NH) 33,27 - - 33,27 19. Spaarnwoude (NH) 143,77 - - 143,77 20. Strijen (ZH) 81,58 - - 81,58 21. Tull en 't Waal (Ut) 399,00 - - 399,00 22. Velsen (NH) 326,11 - - 326,11 23. Werkendam (NB) 65,87 - - 65,87 24. Zijpe (NH) 125,39 - - 125,39 25. Zuid-Beijerland (ZH) 236,94 - - 236,94 26. Zuid-Schalkwijk (NH) 139,30 - - 139,30 Totaal 3.731,58 429,26 - 4.160,84 Bron: Zuid-Hollandse lijst van verkiesbaren voor de Eerste Kamer der Staten-Generaal, Staatscourant 1850.

JAAP MOES

516

Tabel 3. Andere bisschoppen op de lijsten van hoogstaangeslagenen

• Godschalk, Monseignr. Adrianus (geboren op 1 augustus 1819 te Den Dungen, en in het jaar van de aanslagen

wonende te 's-Hertogenbosch) Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Totaal 1880 (Noord-Brabantse lijst van verkiesbaren) 1. 's-Hertogenbosch (Noord-Brabant) - 395,88 - 395,88 2. Den Dungen (Noord-Brabant) 103,09 - - 103,09 3. St. Michielsgestel (Noord-Brabant) 10,08 - - 10,08 Totaal 113,17 395,88 - 509,05 1890 (Noord-Brabantse lijst van verkiesbaren) 1. 's-Hertogenbosch (Noord-Brabant) - 409,80 - 409,80 2. Den Dungen (Noord-Brabant) 103,18 - - 103,18 3. St. Michielsgestel (Noord-Brabant) 10,09 - - 10,09 Totaal 113,27 409,80 - 523,07

• Leyten, Monseignr. Petrus (geboren op 16 juni 1834 te Ginneken, en in het jaar van de aanslagen wonende te Breda)

Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Totaal 1890

* (Noord-Brabantse lijst van verkiesbaren)

1. Breda (Noord-Brabant) - 288,51 - 288,51 2. Ginneken (Noord-Brabant) 20,51 - - 20,51 3. Princenhage (Noord-Brabant) 24,50 - - 24,50 4. Teteringen (Noord-Brabant) 10,79 - - 10,79 Totaal 55,80 288,51 - 344,31

• Zwijsen, monseignr. Joannes (geboren op 29 augustus 1794 te Driel, en in het jaar van de aanslagen wonende te 's-Hertogenbosch)

Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Totaal 1870 (Noord-Brabantse lijst van verkiesbaren) 1. 's-Hertogenbosch (Noord-Brabant) - 404,50 - 404,50


517

Tabel 4. Samenstelling van de nalatenschap van mgr. C.L. baron de Wijkerslooth in 1851

Actief:

Waarde in guldens

Percentages

Onroerend goed 540.853

51,4

Roerend goed:

Renten 20.692

2

Schuldvorderingen 58.569

5,6

Scheepsparten 123

0

Aandelen, actiën 3.353

0,3

Binnenlandse fondsen 166.245

15,8

Buitenlandse fondsen 82.114

7,8

Koopmanschappen/grondstoffen 0

0

Paarden, levende have 0

0

Contanten 159.235

15,1

Inboedel en diverse 20.579

2

Totaal roerende goederen 510.910

48,6

Totaal actief

1.051.763

100

Bron: Nationaal Archief, Memories van successie in Zuid-Holland, Inv.nr. 4383, memnr. 1621. Een deel van het onroerend goed (onder andere in Strijen en Oost-Barendrecht) bezat de erflater in gemeenschap met zijn broer, de aangever van de erfenis. De onroerende goederen zijn verdeeld bij onderhandse scheidingsakte d.d. 28 december 1836 te Oegstgeest en 12 januari 1837 te Brussel, geregistreerd te Dordrecht op 16 januari 1837 en 8 maart overgeschreven ten kantore van de bewaarder der Hypotheken.

JAAP MOES

518

Tabel 5. Het aantal hoogstaangeslagenen per steekjaar en hun belastingaanslagen, uitgedrukt in guldens

(Gb=grondbelasting, Pb=personele belasting, Pa=patentbelasting) Aantal Gb Aantal Pb Aantal Pa Aantal Som Aantal personen aanslagen aanslagen aanslagen aanslagen 1850 1.013 713.664 3.393 324.423 1.163 96.393 480 1.134.480 5.036 1860 1.040 860.066 4.691 364.151 1.297 121.969 539 1.346.469 6.527 1870 1.098 884.875 5.320 417.426 1.402 118.058 609 1.419.788 7.331 1880 1.189 889.137 5.624 461.823 1.440 137.665 657 1.488.625 7.721 1890 bovenste helft van de lijsten 1.338 971.044 6.265 492.909 1.575 161.756 775 1.625.708 8.614 1890 onderste helft van de lijsten 1.330 329.085 3.024 269.994 1.365 129.717 863 728.796 5.252 Tabel 6. Het aantal verwerkte belastingaanslagen per jaar, onderverdeeld in grondbelasting, personele belasting en patentbelasting, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890 Totaal Grondbelasting 3.393 4.691 5.320 5.624 9.292 28.320 Personele belasting 1.163 1.297 1.402 1.440 2.941 8.243 Patentbelasting 480 539 609 657 1.638 3.923 Totaal 5.036 6.527 7.331 7.721 13.871 40.486


519

Tabel 7. Het aantal hoogstaangeslagenen per provincie per steekjaar en hun belastingaanslagen, uitgedrukt in guldens

Aantal Gb Aantal Pb Aantal Pa Aantal Som Aantal hoogst- aanslagen aanslagen aanslagen aanslagen aangeslagenen 1850 Friesland 81 117.008 409 19.920 94 1.573 29 138.501 532 Drenthe 28 5.649 48 3.455 27 1.095 15 10.199 90 Groningen 62 34.262 124 7.049 64 960 18 42.271 206 Overijssel 71 39.437 212 16.195 87 2.192 31 57.823 330 Gelderland 123 91.978 378 37.809 137 2.811 40 132.598 555 Utrecht 50 51.353 210 20.315 61 667 9 72.335 280 Noord-Holland 158 86.904 302 85.227 175 43.009 109 215.140 586 Zuid-Holland 187 161.768 566 88.637 223 34.169 109 284.575 898 Noord-Brabant 132 54.553 504 19.774 149 5.050 64 79.377 717 Zeeland 53 42.743 287 12.508 63 1.370 25 56.621 375 Limburg 68 28.007 353 13.535 83 3.498 31 45.040 467 Nederland 1.013 713.664 3.393 324.423 1.163 96.393 480 1.134.480 5.036 1860 Friesland 81 146.368 669 21.501 101 1.609 24 169.477 794 Groningen 63 34.989 119 8.762 67 2.591 25 46.342 211 Drenthe 31 5.871 51 4.735 32 1.039 15 11.645 98 Overijssel 70 38.539 275 19.624 96 3.387 34 61.551 405 Gelderland 121 108.162 545 44.213 149 4.239 34 156.614 728 Utrecht 53 69.967 336 26.567 80 2.228 14 98.763 430 Noord-Holland 180 107.936 353 87.254 213 62.322 149 257.512 715 Zuid-Holland 187 200.545 787 101.163 232 33.675 125 335.383 1.144 Zeeland 52 54.453 453 15.339 78 1.439 19 71.231 550 Noord-Brabant 136 66.819 711 20.608 164 5.520 69 93.230 944 Limburg 66 26.418 392 14.385 85 3.920 31 44.722 508 Nederland 1.040 860.066 4.691 364.151 1.297 121.969 539 1.346.469 6.527 1870 Friesland 91 136.625 664 22.608 110 2.195 26 161.428 800 Groningen 69 43.694 181 11.386 84 2.708 30 57.788 295 Drenthe 31 6.554 53 5.463 31 1.103 19 13.119 103 Overijssel 78 48.346 318 24.564 116 7.413 47 80.322 481 Gelderland 134 103.338 597 54.666 154 5.774 50 163.777 801 Utrecht 53 74.217 362 31.104 74 1.967 14 107.288 450 Noord-Holland 175 102.653 516 96.145 240 47.322 145 246.120 901 Zuid-Holland 206 211.414 892 118.115 257 35.198 135 364.727 1.284 Zeeland 55 54.578 462 15.436 85 1.566 27 71.579 574 Noord-Brabant 135 67.370 793 24.084 167 6.588 74 97.471 1.034 Limburg 71 36.086 482 13.855 84 6.226 42 56.168 608 Nederland 1.098 884.875 5.320 417.426 1.402 118.058 609 1.419.788 7.331

JAAP MOES

520

1880 Friesland 97 131.459 670 23.895 110 2.822 30 158.176 810 Groningen 75 47.781 218 15.669 90 3.393 32 66.843 340 Drenthe 35 10.044 174 5.554 35 1.755 24 17.353 233 Gelderland 144 97.986 584 60.049 163 6.859 63 164.895 810 Overijssel 84 35.624 318 25.651 128 12.915 60 74.191 506 Utrecht 57 68.359 344 31.070 72 3.938 17 103.367 433 Noord-Holland 192 111.434 561 108.481 236 51.390 153 271.306 950 Zuid-Holland 229 218.577 987 132.045 271 38.772 137 389.394 1.395 Zeeland 59 50.973 452 14.704 77 1.982 33 67.659 562 Noord-Brabant 143 70.712 783 29.007 173 9.465 76 109.183 1.032 Limburg 74 46.189 533 15.698 85 4.372 32 66.260 650 Nederland 1.189 889.137 5.624 461.823 1.440 137.665 657 1.488.625 7.721 1890 bovenste helft van de lijsten Friesland 110 125.780 716 24.722 121 4.823 61 155.324 898 Groningen 84 62.501 257 17.884 103 3.618 32 84.003 391 Drenthe 40 12.451 202 5.556 43 1.634 19 19.641 264 Overijssel 91 43.980 323 28.063 126 16.251 69 88.295 518 Gelderland 156 106.855 617 67.113 175 6.546 66 180.514 858 Utrecht 64 74.652 399 41.531 82 3.235 14 119.418 495 Noord-Holland 226 119.484 610 118.415 261 62.787 181 300.686 1.052 Zuid-Holland 268 244.346 1.173 121.794 307 41.986 166 408.126 1.646 Zeeland 63 49.652 469 14.386 81 2.227 34 66.265 584 Noord-Brabant 156 83.720 938 33.460 187 13.439 87 130.619 1.212 Limburg 80 47.624 561 19.984 89 5.210 46 72.818 696 Nederland 1.338 971.044 6.265 492.909 1.575 161.756 775 1.625.708 8.614 1890 onderste helft van de lijsten Friesland 109 39.724 339 12.454 110 3.730 53 55.907 502 Groningen 84 30.718 128 9.550 83 2.159 22 42.427 233 Drenthe 39 4.473 126 3.758 39 1.420 23 9.651 188 Overijssel 91 11.377 204 15.689 101 6.582 74 33.647 379 Gelderland 155 31.263 308 35.703 160 8.448 78 75.414 546 Utrecht 63 25.474 175 21.956 68 3.925 25 51.355 268 Noord-Holland 226 46.806 274 63.137 228 41.944 193 151.887 695 Zuid-Holland 267 76.889 387 72.073 269 42.609 184 191.571 840 Zeeland 62 19.844 282 5.864 58 2.967 32 28.674 372 Noord-Brabant 155 31.000 504 19.452 165 10.931 110 61.383 783 Limburg 79 11.518 297 10.358 84 5.003 69 26.879 450 Nederland 1.330 329.085 3.024 269.994 1.365 129.717 863 728.796 5.256


521

Als de geografische spreiding van de aanzienlijkste families in Nederland langs dynastieke lijnen in kaart wordt gebracht, ontstaat het volgende beeld. Tabel 8. Geografische vertakkingen van 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden.

Vertakking in: Elitefamilies uit: aantal andere provincies FR GR DR OV GE UT NH ZH ZE NB LI Noorden

FR 8 30 4 3 - 5 6 7 10 1 1 -

GR 6 4 18 3 1 - - 3 3 - 1 -

DR 6 3 3 13 2 2 - 2 3 - - -

OV 8 - 1 2 30 13 2 10 8 - 4 1

Midden

GE 9 5 - 2 13 59 7 10 27 3 7 2

UT 8 6 - - 2 7 28 11 11 2 5 1

NH 10 7 3 2 10 10 11 70 22 3 6 1

ZH 10 10 3 3 8 27 11 22 92 6 9 2

Zuiden

ZE 6 1 - - - 3 1 - 6 17 1 1

NB 9 1 1 - 4 7 5 6 9 1 44 5

LI 7 - - - 1 2 1 1 2 1 5 26 Ik licht de tabel toe aan de hand van een voorbeeld. In Friesland komen in vijf steekjaren dertig families voor die tegelijkertijd op het Binnenhof en op de lijsten van hoogstaangeslagenen waren vertegenwoordigd. Deze families hadden telgen onder de hoogstaangeslagenen van acht andere provincies. Vier Friese families hadden telgen in Groningen, drie in Drenthe, vijf in Gelderland, zes in Utrecht, zeven in Noord-Holland, tien in Zuid-Holland, een in Zeeland en een in Noord-Brabant.

JAAP MOES

522

Tabel 9. Gemeenten waar de 810 hoogstaangeslagenen van de 270 aanzienlijke families personele belasting betaalden

Noorden van Nederland N= 1850 1860 1870 1880 1890 Friesland Oostergo Leeuwarden 50 10 13 9 7 11 Westergeest 3 - - 1 1 1 Hardegarijp 2 1 1 - - - Giekerk 2 - - - 1 1 Huizum 2 1 1 - - - Ee 2 - - 1 - 1 Kollum 1 1 - - - - Grouw, Warga en Roordahuizum 1 1 - - - - Oenkerk 1 - - 1 - - Warga 1 - 1 - - - Hijum 1 - - - - 1 Rauwerd 1 1 - - - - Roordahuizum 1 - - - 1 - Warga en Roordahuizum 1 - - 1 - - Buitenpost 1 - - - 1 - Totaal 70 15 16 13 11 15 Westergo Dronrijp 9 1 1 2 2 3 Jorwerd 3 - - 1 1 1 Harlingen 3 - 1 1 1 - Nijland 3 1 1 1 - - Franeker 3 - 1 1 - 1 Workum 2 - - - 1 1 St. Anna Parochie 2 1 1 - - - IJlst 1 - - - - 1 Tzum 1 - - - 1 - Deinum 1 - 1 - - - Totaal 28 3 6 6 6 7 Zevenwouden Beetsterzwaag 8 1 2 3 1 1 Balk 6 1 1 2 1 1 Lemmer 4 1 1 1 1 - Knijpe 3 2 1 - - - Wolvega 3 - - 1 1 1 Langweer 2 - - - 1 1 Opsterland 2 - - - 1 1 Lange Zwaag 1 - - - - 1 Oosterzee 1 - 1 - - - Oldeberkoop 1 - - - - 1 Totaal 31 5 6 7 6 7


523

Groningen Fivelgo Appingedam 4 1 1 - 1 1 Slochteren 2 - - 1 1 - Totaal 6 1 1 1 2 1 Gorecht Haren 1 1 - - - - Noord-Hunzingo Usquert 8 2 2 2 1 1 Warffum 7 1 1 2 2 1 Uithuizen 4 1 - 1 1 1 Uithuizermeeden 3 - 1 1 - 1 Eenrum 2 - - - 1 1 Totaal 24 4 4 6 5 5 Oldambt Zuidbroek 3 - - 1 1 1 Beerta 2 1 1 - - - Scheemda 1 - - 1 - - Finsterwolde 1 - - 1 - - Winschoten 1 - - - - 1 Totaal 8 1 1 3 1 2 Westerkwartier Groningen 26 4 6 4 7 5 Aduard 1 - - - - 1 Totaal 27 4 6 4 7 6 Zuid-Hunzingo Bedum 2 - 1 1 - - Drenthe Dieverder Dingspil Meppel 10 1 2 2 3 2 De Wijk 7 1 2 2 2 - Vledder 2 - 1 - 1 - Ruinerwold 2 1 1 - - - Oosterwijk en Makkinga 1 1 - - - - Totaal 22 4 6 4 6 2 Rolder Dingspil Assen 18 4 4 3 4 3 Oostermoer Zuidlaren 3 - 1 1 - 1 Noordenveld Norg 2 1 - - - 1 Zuidenveld Hoogeveen 1 - - - 1 -

JAAP MOES

524

Overijssel Almelo Stad Almelo 2 - - - 1 1 Ambt Almelo 2 - - 1 1 - Totaal 4 - - 1 2 1 Haaksbergen en Diepenheim Diepenheim 9 2 3 2 1 1 IJsselmuiden Kampen 3 - - - 1 2 Kamperveen 2 - - - 1 1 Totaal 5 - - - 2 3 Salland Zwolle 51 7 12 10 11 11 Zwollerkerspel 20 3 5 5 4 3 Dalfsen 13 1 3 3 4 2 Deventer 13 3 4 4 1 1 Diepenveen 7 1 1 3 2 - Olst 6 1 2 2 - 1 Ambt Ommen 6 - 1 2 2 1 Heino 4 - 2 - 1 1 Nieuwleusen 2 - 1 - - 1 Avereest 1 1 - - - - Stad Ommen 1 1 - - - - Hellendoorn 1 - - 1 - - Wijhe 1 - - - 1 - Ambt Hardenberg 1 1 - - - - Totaal 127 19 31 30 26 21 Twenthe Lonneker 4 - - 1 1 2 Oldenzaal 4 - 1 1 1 1 Enschede 4 - - 1 1 2 Ambt Delden 4 1 1 1 - 1 Losser 3 - - 1 1 1 Markelo 2 1 1 - - - Totaal 21 2 3 5 4 7 Vollenhove Stad Vollenhove 7 - 2 2 1 2 Ambt Vollenhove 1 1 - - - - Totaal 8 1 2 2 1 2 Zutphen Hengelo 4 - 1 1 1 1 Midden van Nederland Gelderland Bommelerwaard Zaltbommel 4 1 2 1 - - Nederhemert 3 1 1 - 1 - Brakel 2 1 - - - 1


525

Driel 1 1 - - - - Totaal 10 4 3 1 1 1 Culenborg Beesd 4 1 1 1 1 - Doesborgh Brummen 9 1 2 2 2 2 Voorst 7 2 1 1 2 1 Angerlo 6 1 1 1 1 2 Hummelo en Keppel 4 - 2 1 - 1 Wilp 2 - 1 1 - - Twello 2 - - - 1 1 Hummelo 2 2 - - - - Keppel 1 - - - 1 - Wehl 1 - - - - 1 Totaal 34 6 7 6 7 8 Gooiland Laren 8 1 1 2 2 2 Verwolde en Laren 2 - 1 1 - - Verwolde 1 1 - - - - Totaal 11 2 2 3 2 2 Lijmers Zevenaar 8 2 2 2 1 1 Maas en Waal Ubbergen 5 1 2 - 1 1 Puiflijk 1 - 1 - - - Totaal 6 1 3 - 1 1 Markiezaat Rosendaal 5 - 1 1 1 2 Nederveluwe Oosterbeek 8 1 2 2 2 1 Bennekom 4 - 1 1 1 1 Barneveld 4 1 2 1 - - Renkum 3 1 - - 1 1 Ede 1 1 - - - - Ingen 1 - - - - 1 Maurik 1 - - 1 - - Totaal 22 4 5 5 4 4 Nijmegen Nijmegen 12 3 3 1 1 4 Neerbosch 3 - 1 1 - 1 15 3 4 2 1 5 Oude IJssel Bergh 1 1 - - - - Overbetuwe Hemmen 5 1 1 1 1 1 Wageningen 4 - 1 2 - 1

JAAP MOES

526

Heteren 1 - 1 - - - Totaal 10 1 3 3 1 2 Overveluwe Oldebroek 6 - 2 2 2 - Ermelo 5 1 - - 2 2 Harderwijk 4 1 - 1 1 1 Putten 3 - 1 - 1 1 Nunspeet 2 - 1 1 - - Nijkerk 1 1 - - - - Heerde en Veessen 1 - 1 - - - Totaal 22 3 5 4 6 4 Tiel Zoelen 3 - - 1 1 1 Haaften 3 1 1 1 - - Tiel 2 1 - - - 1 Vuren 2 1 - 1 - - Ophemert 2 - 1 1 - - Vuren en Dalem 1 - 1 - - - Geldermalsen 1 1 - - - - Totaal 14 4 3 4 1 2 Veluwezoom Arnhem 56 11 10 11 11 13 Velp 4 - 1 1 - 2 Rheden 4 2 1 1 - - Dieren 3 - 1 1 1 - Totaal 67 13 13 14 12 15 Winterswijk Aalten 1 - - - - 1 Zutphen Zutphen 20 3 4 3 5 5 Vorden 11 1 1 3 3 3 Gorssel 9 - 2 2 2 3 Totaal 40 4 7 8 10 11 Utrecht Lopikerwaard Jaarsveld 2 1 1 - - - Nederkwartier Maarsseveen 4 - 1 1 1 1 Loosdrecht 3 1 - - 1 1 Totaal 7 1 1 1 2 2 Overkwartier Baarn 10 - 1 2 3 4 Leusden 8 1 2 1 1 3 Zeist 6 1 - 1 2 2 Driebergen 5 - 1 1 1 2 Renswoude 5 1 1 1 1 1 Amersfoort 5 1 2 1 1 - De Bilt 5 2 2 - 1 -


527

Doorn 4 1 - 1 1 1 Maartensdijk 4 1 2 1 - - Rhenen 3 - 1 1 1 - Woudenberg 3 - 1 - - 2 Amerongen 2 - 1 1 - - Maarn 1 - - - - 1 Sterkenburg 1 1 - - - - De Vuursche 1 1 - - - - Totaal 63 10 14 11 12 16 Rijnoeverlanden Utrecht 55 12 13 10 9 11 Bunnik 7 - 1 1 2 3 Jutphaas 6 1 1 1 1 2 Langbroek 5 1 2 1 1 - Cothen 4 - 1 1 1 1 Houten 2 - - 1 1 - Rijnauwen 2 2 - - - - IJsselstein 1 - 1 - - - Totaal 82 16 19 15 15 17 Noord-Holland Drechterland Hoorn 2 - - - 1 1 Eilanden Den Helder 1 - - - - 1 Gooiland 's-Graveland 9 1 1 2 3 2 Hilversum 8 - - 2 3 3 Huizen 2 - 1 - - 1 Totaal 19 1 2 4 6 6 Meerlanden Nieuweramstel 1 - - - - 1 Middenduinregel Heiloo 4 - 1 1 1 1 Wijk aan Zee en Duin 1 1 - - - - Totaal 5 1 1 1 1 1 Noordduinregel Alkmaar 4 1 - 2 1 - Bergen 3 - 1 1 1 - Totaal 7 1 1 3 2 - Polders Haarlemmermeer 1 - - - - 1 Vier Noorder Koggen Sijbekarspel 1 - - - - 1 Zaanlanden Zaandam 5 1 2 1 - 1 Krommenie 2 - - - 1 1

JAAP MOES

528

Wormerveer 2 - - - 1 1 Wormer 1 - - - - 1 Westzaan 1 - 1 - - - Totaal 11 1 3 1 2 4 Zuidduinregel Bloemendaal 20 2 5 4 7 2 Haarlem 15 1 2 1 7 4 Heemstede 9 - 1 4 3 1 Velzen 8 3 1 1 2 1 Totaal 52 6 9 10 19 8 't Gein Amsterdam 142 21 30 29 29 33 Zuid-Holland Alblasserwaard Gorinchem 8 3 1 2 1 1 Nieuw-Lekkerland 4 - 1 - 1 2 Ameide 3 - - 1 1 1 Vianen 1 - - 1 - - Alblasserdam 1 1 - - - - Totaal 17 4 2 4 3 4 Delfland Rijswijk 9 2 4 1 1 1 Delft 9 3 3 2 1 - Maassluis 2 - 1 1 - - Maasland 1 - 1 - - - Totaal 21 5 9 4 2 1 Eiland van Dordrecht Dordrecht 16 2 4 2 4 4 Dubbeldam 4 - 1 1 1 1 Totaal 20 2 5 3 5 5 Goeree-Overflakkee Ooltgensplaat 5 1 1 1 1 1 Nieuwe Tonge 3 1 2 - - - Dirksland 3 - - 1 1 1 Sommelsdijk 2 1 1 - - - Oude Tonge 1 1 - - - - Middelharnis 1 - - - - 1 Totaal 15 4 4 2 2 3 Gouda en Woerden Gouda 4 - 1 1 1 1 Hoekse Waard Oud-Beijerland 3 - - - 1 2 Numansdorp 1 - - 1 - - Mijnsheerenland 1 - - - - 1 Totaal 5 - - 1 1 3 IJsselmonde Charlois 2 - - - 1 1


529

Ridderkerk 1 - - - - 1 Barendrecht 1 1 - - - - Totaal 4 1 - - 1 2 Krimpenerwaard Bergambacht 2 - - - 1 1 Rijnland Wassenaar 22 2 5 6 5 4 Leiden 10 4 2 1 1 2 Voorburg 8 2 3 2 1 - Noordwijk 8 1 1 2 2 2 Warmond 5 1 1 1 1 1 Lisse 5 2 1 1 1 - Oegstgeest 4 2 1 1 - - Voorschoten 2 1 - 1 - - Stompwijk 1 - - - - 1 Noordwijkerhout 1 - - - 1 - Veur c.a. 1 1 - - - - Voorhout 1 1 - - - - 68 17 14 15 12 10 Schieland Rotterdam 83 19 20 17 14 13 Schiedam 9 2 1 1 3 2 Kralingen 1 - - 1 - - Totaal 93 21 21 19 17 15 Schielandse droogmakerijen Hillegersberg 1 - - - - 1 Voorne en Putten Rockanje 2 - - 1 1 - Brielle 2 - - 1 1 - Totaal 4 - - 2 2 - Westland 's-Gravenhage 156 19 20 35 41 41 Loosduinen 8 1 2 3 2 - Totaal 164 20 22 38 43 41 Zevenhovense droogmakerijen Nieuwkoop 1 - 1 - - - Zuiden van Nederland Noord-Brabant Baronie Breda 9 2 1 2 1 3 Oosterhout 8 3 1 2 2 - Ginneken 7 1 1 - 3 2 Princenhage 4 1 1 1 - 1 Teteringen 2 - 1 1 - - Gilze 2 - - - 1 1 Totaal 32 7 5 6 7 7

JAAP MOES

530

Kempenland Stratum 6 1 2 1 1 1 Eindhoven 4 1 - 1 1 1 Woensel 2 - 1 1 - - Hoogeloon 1 - - 1 - - Totaal 13 2 3 4 2 2 Land van Altena Werkendam 8 1 - 2 2 3 Sleeuwijk 3 1 1 1 - - De Werken 2 1 1 - - - Totaal 13 3 2 3 2 3 Land van Cuyk Boxmeer 10 2 2 2 3 1 Vierlingsbeek 3 - - 1 1 1 Grave 1 - - 1 - - Totaal 14 2 2 4 4 2 Land van Heusden Vlijmen 1 - 1 - - - Langstraat Capelle 5 1 1 1 - 2 Maasland Oijen 2 - - 1 1 - Markiezaat Bergen op Zoom 9 2 2 2 2 1 Rosendaal 4 - 1 - 2 1 Oudenbosch 2 1 1 - - - Bergem op Zoom 1 - - 1 - - Totaal 16 3 4 3 4 2 Meijerij 's-Hertogenbosch 60 13 12 12 12 11 Vught 22 2 3 6 6 5 Tilburg 6 1 2 1 - 2 Loon op Zand 5 - 1 1 1 2 Berlicum 5 2 1 - 1 1 Boxtel 3 - 1 1 1 - Geffen 2 - 1 1 - - Veghel 2 - - 1 1 - Den Dungen 1 - - - 1 - Rosmalen 1 1 - - - - Totaal 107 19 21 23 23 21 Oisterwijk Oirschot 3 - - 1 2 - Peelland Helmond 2 1 - - - 1 Zeepolders Zevenbergen 6 - 2 2 2 - Made 3 - 2 1 - -


531

Halsteren 3 - - 2 - 1 Steenbergen 2 - 1 - - 1 Fijnaart 1 - 1 - - - Totaal 15 - 6 5 2 2 Zeeland Schouwen Zierikzee 14 3 2 2 3 4 Noordgouwe 8 - 2 2 2 2 Renesse 2 - - - 1 1 Haamstede 1 - - - 1 - Elkerzee 1 - - - 1 - Totaal 26 3 4 4 8 7 Tholen Tholen 1 - - 1 - - Sint Maartensdijk 1 1 - - - - Totaal 2 1 - 1 - - Walcheren Middelburg 17 4 3 3 5 2 Koudekerke 6 1 2 - 1 2 Oostkapelle 5 2 1 1 1 - St. Laurens 2 - 1 1 - - Oost- en West Souburg 1 - - - 1 - Totaal 31 7 7 5 8 4 Zeeuws Vlaanderen Terneuzen 1 - - - - 1 Zuid Beveland Kattendijke 4 1 1 1 - 1 Goes 4 1 1 1 1 - 's-Heer Arendskerke 3 1 1 1 - - Kapelle 3 - - 1 1 1 Wolfaartsdijk 1 - - 1 - - Totaal 15 3 3 5 2 2 Limburg Land van Kessel en Horn Maasbree 5 - - 1 2 2 Kessel 4 1 1 1 1 - Nunhem 4 - 1 1 1 1 Roggel 3 - - 1 1 1 Helden 3 - - 1 1 1 Broekhuijsen 2 - - - 1 1 Horst 1 - - - - 1 Weert 1 1 - - - - Totaal 23 2 2 5 7 7 Land van Overmaas Meerssen 7 - 1 1 2 3 Schin-op-Geul 4 1 1 1 1 - Nuth 3 - - 1 1 1 Sittard 2 - - 1 1 -

JAAP MOES

532

Ulestraten 2 - - - 1 1 Wittem 2 - - - 1 1 Oirsbeek 1 - - - - 1 Spaubeek 1 - - 1 - - Merkelbeek 1 - - - - 1 Voerendaal 1 - - - 1 - Totaal 24 1 2 5 8 8 Langs de Maas Horn 3 1 - - 1 1 Linker Maasoever Maastricht 34 8 6 8 6 6 St. Pieter 5 1 1 2 - 1 Totaal 39 9 7 10 6 7 Rechter Maasoever Roermond 15 2 3 2 4 4 Arcen 2 1 1 - - - Totaal 17 3 4 2 4 4


533

Tabel 10. Specificatie van de beroepen van de 300 hoogstaangeslagenen uit de peiling

Overheid Ambtenaar: bewaarder der hypotheken, ontvanger directe belastingen; referendaris Raad van State; commies

van Staat; hoofdingenieur van de waterstaat; legatiesecretaris; inspecteur van het Lager Onderwijs; hoogleraar Juridische Faculteit Utrecht; directeur Rijksmuseum; commissaris-generaal van Financiën; controleur in- en uitgaande rechten.

Bestuurlijke functies: lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal; lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal; minister; Staatsraad i.b.d.; honorair Staatsraad; burgemeester; lid van Provinciale Staten; lid van Gedeputeerde Staten; minister van Staat; opperkamerheer; commissaris des Konings; wethouder; gemeenteraadslid; gouverneur generaal Nederlands-Indië.

Justitie: procureur van het gerechtshof; raadsheer van het provinciaal gerechtshof; rechter van de arrondisse-mentsrechtbank; raadsheer van de Hoge Raad der Nederlanden; kantonrechter; president van het Hoogge-rechtshof te 's-Gravenhage; president van de arrondissementsrechtbank; griffier kantongerecht; advocaat-ge-neraal van het Hooggerechtshof te 's-Gravenhage; officier van justitie.

Militairen: luitenant ter zee; officier der artillerie; ritmeester; kapitein van de generale staf; ritmeester der cavalerie; luitenant der cavalerie; generaal-majoor van de cavalerie; vice-admiraal; kapitein der infanterie; kapitein der genie.

Commercieel-industriële sector Fabrikant: steenbakker en glasfabrikant; suikerraffinadeur; koopman, koornwijnstoker; koopman en fabrikant van

azijn; papierfabrikant; Directeur Nederlandsche Stoomboot Maatschappij te Rotterdam; steen- en pannenfabrikant; suikerfabrikant; directeur van de `Gezamenlijke Noord-Holland, Utrecht en Zeeland' Buskruidmakers; steenfabrikant; gist- en spiritusfabrikant; meelfabrikant; distillateur; zeepfabrikant; uitgever NRC; textielfabrikant; tabaks- en sigarenfabrikant; kuiper/kistenfabrikant; bierbrouwer; loodwitmaker (verffabrikant); touwslager; suikerraffinadeur; loodpletter en -fabrikant.

Financiën: directeur Nederlandsche Bank; bankier; kassier en commissionair in effecten. Handel: koopman; graan- en houtkoper; reder; wijnkoopman; graanhandelaar; tabakshandelaar; koopman

(koffie, thee en tabak); koopman (boter); makelaar; cargadoor; suikerhandelaar; groothandelaar in wol; houtkoper.

Verzekeringen: assuradeur.

Vrije beroepen notaris; advocaat; geneesheer; apotheker; architect.

Diverse Geestelijkheid: bisschop van Curium i.p.i., huisprelaat van de paus; predikant; grondbezitter; Onbekend (geen beroep)

JAAP MOES

534

Tabel 11. Aandeel van de grondbelasting in de totale belastingsom van de hoogstaangeslagenen, 1850-1890.

1850 1860 1870 1880 1890 Totaal

713.664 860.066 884.874 889.137 971.044 4.318.785 Grondbelasting

1.134.480 1.346.469 1.419.788 1.488.625 1.625.708 7.015.070 Som

63 64 62 60 60 62 procent GB

Tabel 12. Aandeel in de belastingsom van de gemiddelde grondbelasting (Gb), personele belasting (Pb) en de patentbelasting (Pa) uit vijf steekjaren

Gb Aantal Pb Aantal Pa Aantal Som Aantal

aanslagen

aanslagen

aanslagen

aanslagen

Gemiddelde

863.757 5.059 412.146 1.375 127.168 612 1.403.014 7.046

belasting

per steekjaar

62 72 29 20 9 9 100 100 Percentage


535

Tabel 13. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Karel Hendrik Joseph baron van Brienen van Wezenstein in 1858

Waarde in guldens Percentages Profiel adel Onroerend goed: 2.525.665 47,0 Roerend goed: Renten 24.716 0,5 Schuldvorderingen 443.855 8,3 Scheepsparten - - Aandelen, actiën 48.390 0,9 Binnenlandse fondsen 1.028.077 19,1 Buitenlandse fondsen 123.980 2,3 Koopmanschappen/grondstoffen - - Paarden, levende have - - Contanten 327.026 6,1 Inboedel en diverse 847.144 15,8 Totaal actief 5.368.853 100,0 Bron: NA, Memories van successie, inv.nr. 3691, memnr. 693/1225.

Tabel 14. Onroerend goed van Karel Hendrik Joseph baron van Brienen van Wezenstein in 1858

Onroerend goed

Totale waarde: 2.525.665,005 Totale oppervlakte: 738,1920 hectare (roeden en ellen) Gebouwde eigendommen 1. Huis en erf aan de Singel (bij Oude Spiegelstraat), huisnummer 53 (wijk KK); kadastrale kenmerken: gemeente

Amsterdam, sectie en perceelnummer: F-231; totale oppervlakte: 0,0132 hectaren (in de successiememorie

artikelnr. 3) ........................................................................................................................................................ 9.200,00 2. Drie stallen, koetshuizen en erven aan het Molenpad, huisnummer 326/8 (wijk HH0; kadastrale kenmerken: gemeente

Amsterdam, sectie en perceelnummers: E-3233; E-3234; E-3235; totale oppervlakte: 0,0474 hectaren (in de

successiememorie artikelnr. 2) ...................................................................................................................... 13.800,00 3. Huis, tuin, tuinhuis en erf aan de Herengracht, huisnummer 198 (wijk KK); kadastrale kenmerken: gemeente Amsterdam,

sectie en perceelnummer: E-3865; totale oppervlakte: 0,0490 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 1)

29.500,00 4. Hofstede genaamd De Duinen, gelegen binnen en buiten de Koornkade; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem,

sectie en perceelnummers: A-35; A-36; A-37; A-38; A-39; A-40; A-41; A-42; A-43; A-44; totale oppervlakte: 13,9780

hectaren (in de successiememorie artikelnr. 27) ........................................................................................... 16.000,00 5. Bouwhof Brienenhofstede; kadastrale kenmerken: gemeente Elst. sectie en perceelnummers: B-168; B-169; D-207; D-208;

D-209; D-210; D-214; D-215; D-216; D-217; D-218; E-117; E-2; E-25; E-26; E-27; E-28; E-29; E-30; E-31; totale

oppervlakte: 53,7056 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 38) ....................................................... 50.000,00 6. Bouwmanswoning De Hes, gelegen onder Huissen en Arnhem; kadastrale kenmerken: gemeente Huissen, sectie en

perceelnummers: B-1; B-10; B-11; B-12; B-13; B-14; B-15; B-16; B-17; B-18; B-19; B-2; B-3; B-4; B-5; B-6; B-7; B-8;

B-9; totale oppervlakte: 86,0800 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 41) ..................................... 70.000,00

JAAP MOES

536

7. Oud adellijke havezaat met alle toebehoren, genaamd Wezenstein tot Muiswinkel gelegen onder Ravenswaag, Ambt van Neder kadastrale kenmerken: gemeente Maurik, sectie en perceelnummers: F-10; F-10

bis; F-11; F-12;

F-12bis

; F-13; F-14; F-15; F-171; F-172; F-175; F-176; F-177; F-178; F-179; F-34; F-35; F-36; F-37; F-38; F-39; F-40; F-9; G-195; G-196; G-201; G-202; G-203; G-25; G-26; totale oppervlakte: 56,5240 hectaren (in de successiememorie

artikelnr. 5a) .................................................................................................................................................... 71.850,00 8. Weiland en uiterwaard genaamd Duivenstaart in het Ambt van Neder Betuwe (zie 5a voor waarde); kadastrale

kenmerken: gemeente Rijswijk, sectie en perceelnummers: H-162; H-163; H-164; H-165; H-166; H-167; totale oppervlakte: 7,0540 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 5b)

9. Bouwland, genaamd Kromme akkers in De Maat te Ravenswaag in het Ambt van Neder Betuwe (zie 5a voor waarde); kadastrale kenmerken: gemeente Maurik, sectie en perceelnummer: F-173; totale oppervlakte: 1,2660 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 5c)

10. Bouwland, genaamd De Acht morgen in het Ambt van Neder Betuwe (zie 5a voor waarde); kadastrale kenmerken: gemeente Maurik, sectie en perceelnummer: F-9a; totale oppervlakte: 3,2010 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 5e)

11. Bos met iepenbomen, gelegen op de Voorste Zijl in het Ambt van Neder Betuwe (zie 5a voor waarde); kadastrale kenmerken: gemeente Maurik, sectie en perceelnummers: F-32; F-33; totale oppervlakte: 5,1410 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 5f)

12. Hofstede Schuildorp in het Ambt van Neder Betuwe (zie 5a voor waarde); kadastrale kenmerken: gemeente Maurik, sectie en perceelnummers: F-16; F-17; F-18; F-19; F-20; F-21; F-22; F-25; F-26; F -27; F-28; F-28

bis; F-29; F-3;

F-30; F-30bis

; F-31; F-4; F-4bis

; F-5; F-6; totale oppervlakte: 34,4190 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 5d)

74.650,00 13. Hofstede De Weidenhof, gelegen onder de heerlijkheid Pannerden (waarde samen met nr. 40 bepaald); kadastrale

kenmerken: gemeente Pannerden, sectie en perceelnummers: A-291; A-292; A-304; A-39; A-41; A-42; A-45; A-49; A-76; A-78; A-79; totale oppervlakte: 23,5230 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 40a)

14. Bouwhofstede Raaghof, gelegen onder de heerlijkheid Pannerden; kadastrale kenmerken: gemeente Pannerden, sectie en perceelnummers: A-111; A-112; A-114; A-115; A-116; A-117; A-118; A-119; A-120; A-122; A-123; A-124; A-125; A-126; A-127; A-128; A-129; A-130; A-131; A-132; A-143; A-148; A-149; A-231; A-232; A-293; A-294; A-30; A-31; A-32; A-40; A-43; A-50; A-52; A-53; A-54; A-55; A-56; A-59; A-60; A-61; A-62; A-63; A-64; A-65; A-66; A-67; A-68; A-69; A-70; A-71; A-72; A-82; A-83; A-84; A-85; A-86; A-87; A-88; A-89; A-90; A-91; A-92; totale oppervlakte:

131,9670 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 40) ........................................................................ 160.000,00

Totaal 495.000,00 en 400,3062 hectaren Ongebouwde eigendommen (los land) 1. Visserij in de killen en kolken tussen en langs de Domein Uiterwaarden; kadastrale kenmerken: gemeente

Beusichem, sectie en perceelnummers: A-12; A-134; A-137; A-138; A-139; A-14; A-156; A-169; A-22; A-23; A-24bis

;

A-6; A-7; totale oppervlakte: 2,2810 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 25) .................................... 200,00 2. Rijswaard of griendland, genaamd Gijsjes hoofdkrib; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummer: A-172; totale oppervlakte: 0,3340 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 24)............ 200,00 3. Bouwland en dijkweiland, genaamd Oord; kadastrale kenmerken: gemeente Zoelmond, sectie en perceelnummers:

A-48; B-516; B-517; totale oppervlakte: 0,5510 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 7) ..................... 500,00 4. Rijswaard of griendland en kadegrond, gelegen bij de uitwateringsluis; kadastrale kenmerken: gemeente

Beusichem, sectie en perceelnummers: A-165; A-166; A-167; A-168; totale oppervlakte: 0,8540 hectaren (in de

successiememorie artikelnr. 23) ......................................................................................................................... 600,00 5. Bouwland en bos, gelegen langs de Lekkendijk en behorende bij hofstede De Duinen; kadastrale kenmerken:

gemeente Beusichem, sectie en perceelnummers: A-31; A-49; totale oppervlakte: 1,2920 hectaren (in de

successiememorie artikelnr. 29) ......................................................................................................................... 600,00 6. Bouwland met wilgenbomen; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: C-387;

totale oppervlakte: 0,9180 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 34) ................................................... 800,00 7. Bouwland en dijkweiland, genaamd De Kalveren; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummers: D-247; D-363; D-364; totale oppervlakte: 0,9890 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 6)

1.000,00 8. Weiland, behorende bij hofstede De Duinen; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummers: B-512; B-513; totale oppervlakte: 0,1450 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 31)

1.500,00


537

9. Weiland op De Molenkamp; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: C-21; totale

oppervlakte: 2,3180 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 32) ........................................................... 1.500,00 10. Weiland, genaamd De Varkenswaard in de Buitenwaard; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummers: A-147; A-148; totale oppervlakte: 2,1820 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 13)

2.000,00 11. Bouwland, gelegen aan de Grift Kleidijk; kadastrale kenmerken: gemeente Elst. sectie en perceelnummer: E-225;

totale oppervlakte: 2,2500 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 37) ................................................ 2.200,00 12. Bouwland, genaamd De middelkoop; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummers:

C-403; C-404; totale oppervlakte: 3,8520 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 33) ......................... 3.000,00 13. Weiland, genaamd De kleine Schoutenwaard in de Buitenpolder; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem,

sectie en perceelnummer: A-155; totale oppervlakte: 2,2900 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 16)

3.000,00 14. Weiland, genaamd Nummer twee der nieuwe waarden; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummer: A-171; totale oppervlakte: 2,6280 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 19)......... 3.000,00 15. Weiland, genaamd Nummer drie der nieuwe waarden; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummer: A-170; totale oppervlakte: 3,3160 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 20)......... 3.000,00 16. Weiland, genaamd De streep; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: A-174;

totale oppervlakte: 3,2760 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 22) ................................................ 3.000,00 17. Bouwland en uiterwaard in De Buitenwaard; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummer: A-141; totale oppervlakte: 3,5160 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 8) ........... 4.000,00 18. Bouw- en weiland, behorende bij hofstede De Duinen; kadastrale kenmerken: gemeente Zoelmond, sectie en

perceelnummers: B-144; B-145; B-146; B-164; B-167; totale oppervlakte: 6,2290 hectaren (in de successiememorie

artikelnr. 30) ...................................................................................................................................................... 4.000,00 19. Weiland, genaamd De vier morgen gelegen in de Buitenpolder; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie

en perceelnummer: A-154; totale oppervlakte: 4,5630 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 17).... 4.000,00 20. Bouwland in De Buitenwaard; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: A-11; totale

oppervlakte: 3,1490 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 9) ............................................................. 4.000,00 21. Weiland, genaamd Scherpenwaard in de Buitenpolder; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummer: A-140; totale oppervlakte: 3,7080 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 11)......... 4.500,00 22. Bouwland, genaamd Het tweede blok; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer:

A-142; totale oppervlakte: 3,8750 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 26) ..................................... 5.000,00 23. Bouwland, genaamd Vissingsdries, gelegen naast de Brienenhofstede en daarbij gevoegd; kadastrale kenmerken:

gemeente Elst. sectie en perceelnummer: E-175; totale oppervlakte: 4,2050 hectaren (in de successiememorie

artikelnr. 39) ...................................................................................................................................................... 5.000,00 24. Weiland, genaamd De hoge waard; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: A-173;

totale oppervlakte: 4,1600 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 21) ................................................ 5.000,00 25. Bouwland in De Buitenwaard; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: A-13; totale

oppervlakte: 3,3190 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 10) ........................................................... 5.000,00 26. Weiland, genaamd De vierkante waard in de Buitenpolder; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en

perceelnummer: A-153; totale oppervlakte: 3,8400 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 15)......... 5.000,00 27. Weiland, genaamd De Grote Schoutenwaard in de Buitenpolder; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem,

sectie en perceelnummer: A-133; totale oppervlakte: 5,2480 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 14)

6.000,00 28. Weiland, genaamd De acht morgen; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer:

A-175; totale oppervlakte: 8,6410 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 18) ..................................... 8.000,00 29. Weiland in De Buitenpolder; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem, sectie en perceelnummer: A-152; totale

oppervlakte: 11,5320 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 12) ....................................................... 14.000,00 30. Weide in het buurtschap Rijkerswoerd aan de Kerkstraat; kadastrale kenmerken: gemeente Elst. sectie en

perceelnummers: B-58; B-63; totale oppervlakte: 4,8130 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 36)

15.000,00 31. Bouwland in De Buitenwaard en behorende bij hofstede De Duinen; kadastrale kenmerken: gemeente Beusichem,

sectie en perceelnummers: A-26; A-27; A-28; A-30; A-32; A-33; A-34; totale oppervlakte: 17,7200 hectaren (in de

successiememorie artikelnr. 28) .................................................................................................................... 20.000,00 32. Vroonvisserij (zalm) in de rivier de Maas, genaamd De Merode strekkende van Bolnessersloot tot aan de

Leuvenhaven in Rotterdam (zie: 4A, 4B, 4C etc.); kadastrale kenmerken: gemeente IJsselmonde, sectie en

JAAP MOES

538

perceelnummers: A-566; A-567; B-1216; B-1221; B-1222; totale oppervlakte: 176,4634 hectaren (in de

successiememorie artikelnr. 4A) .................................................................................................................. 148.097,50 33. Vroonvisserij (zalm) in de rivier de Maas, genaamd De Merode strekkende van Bolnessersloot tot aan de

Leuvenhaven in Rotterdam (zie de artikelen 4A, 4B, 4C etc.); kadastrale kenmerken: gemeente Krimpen a/d IJssel, sectie en perceelnummer: B-292 (in de successiememorie artikelnr. 4b)

34. Vroonvisserij (zalm) in de rivier de Maas, genaamd De Merode strekkende van Bolnessersloot tot aan de Leuvenhaven in Rotterdam (zie de artikelen 4A, 4B, 4C etc.); kadastrale kenmerken: gemeente Capelle a/d IJssel, sectie en perceelnummers: B-2175; B-2176; B-2177; B-2178; B-2179; B-2180; B-2285; B-2286 (in de successiememorie artikelnr. 4c).

35. Vroonvisserij (zalm) in de rivier de Maas, genaamd De Merode strekkende van Bolnessersloot tot aan de Leuvenhaven in Rotterdam (zie de artikelen 4A, 4B, 4C etc.); kadastrale kenmerken: gemeente Rotterdam, sectie en perceelnummers: E-1340

bis; G-236

bis (in de successiememorie artikelnr. 4d)

Totaal 282.697,50 en 311,1194 hectaren Zakelijke rechten

5. Cijnsen staande op huizen in het dorp Mijnsheerenland (in de successiememorie artikelnr. 45) ........................ 2,94 4. Erfpacht, drie boomgaarden en tuinen; totale oppervlakte: 0,4130 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 44)

21,45 2. Erfpacht, land gelegen aan de Blaak onder Moerkerken, jurisdictie Heinenoord; totale oppervlakte: 3,9236 hectaren

(in de successiememorie artikelnr. 42) ................................................................................................................. 41,20 3. Cijnsen, poldertje gelegen onder Heinenoord; totale oppervlakte: 18,0959 hectaren (in de successiememorie

artikelnr. 43) ........................................................................................................................................................... 48,00 7. Erfpacht, percelen in de Noordvoorstraat en aan de Achterdijk; totale oppervlakte: 2,2559 hectaren (in de

successiememorie artikelnr. 47) ......................................................................................................................... 149,10 6. Erfpacht, grond genaamd Rhenoishoek; totale oppervlakte: 2,0780 hectaren (in de successiememorie artikelnr. 46)

154,815

1. Heerlijkheid Izered in Hongarije (in de successiememorie artikelnr. 35) ................................................. 1.747.550,00

Totaal 1.747.967,505 en 26,7664 hectaren Bron: NA, Memories van successie, inv.nr. 3691, memnr. 693/1225.


539

Tabel 15. De 24 hoogstaangeslagenen die in vijf steekjaren op de lijsten van verkiesbaren worden vermeld met hun belastingaanslagen (in guldens en aantal belastingaanslagen tussen haakjes)

1 Daniël Hermanus Andreae (geboren 13/10/1815 te Lemmer en wonende te Kollum): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 1.249,09

5 (4) 401,76 (1) 60,16 (1) 1.711,01

5 (6)

1860 1.629,83 (6) 484,20 (1) 41,215 (1) 2.155,24

5 (8)

1870 2.052,55 (5) 421,20 (1) 115,30 (1) 2.589,05 (7) 1880 2.173,16 (5) 584,40 (1) 83,20 (1) 2.840,76 (7) 1890 2.262,89

5 (6) 517,20 (1) - 2.780,09

5 (7)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Friesland

2 Eduard Isaac Asser (geboren 19/10/1809 te Amsterdam en wonende te Amsterdam): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 222,50 (1) 409,18 (1) 320,00 (1) 951,68 (3) 1860 295,16 (1) 376,78 (1) 320,00 (1) 991,94 (3) 1870 242,08

5 (1) 520,89

5 (1) 320,00 (1) 1.082,98 (3)

1880 330,175 (2) 515,84

5 (2) 320,00 (1) 1.166,02 (5)

1890 304,11 (2) 418,77 (1) 198,40 (1) 921,28 (4) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Holland 3 Jhr. mr. Coert Lambertus van Beyma (geboren 05/10/1809 te Zweins en wonende te Dronrijp) Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 932,83

5 (12) 231,26 (1) - 1.164,09

5 (13)

1860 1.030,045 (9) 278,89

5 (2) - 1.308,94 (11)

1870 673,065 (5) 333,40

5 (2) - 1.006,47 (7)

1880 745,36 (6) 252,86 (1) - 998,22 (7) 1890 762,07

5 (6) 326,04 (2) - 1.088,11

5 (8)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Friesland 4 Johannes Borski (geboren 03/06/1807 te Amsterdam en wonende te Amsterdam): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 213,49 (1) 834,38 (1) 416,00 (1) 1.463,87 (3) 1860 882,02 (3) 1.374,43(2) - 2.256,45 (5) 1870 953,65 (6) 1.333,92(2) - 2.287,57 (8) 1880 1.693,39 (6) 1.474,32(2) - 3.167,71 (8) 1890 2.165,14 (6) 1.486,79(2) - 3.651,93 (8) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Holland

JAAP MOES

540

5 Willem Lammerts Dijkhuis (geboren 28/12/1804 te Ulrum en wonende te Ulrum): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 531,65 (1) 57,41 (1) - 589,06 (2) 1860 540,93 (1) 79,85

5 (1) - 620,78

5 (2)

1870 745,06 (1) 90,335 (1) - 835,39

5 (2)

1880 664,82 (1) 140,965 (1) - 805,78

5 (2)

1890 664,40 (1) 83,785 (1) - 748,18

5 (2)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Groningen

6 Hendrikus Eskes (geboren 30/07/1813 te Kollum en wonende te Kollum): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 1.625,33 (6) 311,99 (1) 4,22 (1) 1.941,54 (8) 1860 1.896,15

5 (7) 369,59 (1) 39,68 (1) 2.305,42

5 (9)

1870 2.461,105 (5) 372,71 (1) 39,68 (1) 2.873,49

5 (7)

1880 2.620,715 (5) 415,19 (1) - 3.035,90

5 (6)

1890 2.663,555 (5) 376,56 (1) - 3.040,11

5 (6)


7 Jhr. mr. Frans Julius Johan van Eysinga (geboren 31/12/1818 te Wommels wonende te Leeuwarden): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 1.374,88 (1) 198,28 (1) - 1.573,16 (2) 1860 1.476,09 (3) 341,79

5 (1) 5,37

5 (1) 1.823,26 (5)

1870 1.513,335 (4) 473,06 (1) - 1.986,39

5 (5)

1880 4.782,325 (13) 588,26 (1) - 5.370,58

5 (14)

1890 5.230,215 (13) 672,26

5 (1) 5,37

5 (1) 5.907,85

5 (15)


8 Anne Harmens (geboren 10/12/1804 te Harlingen en wonende te Harlingen): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 824,05 (4) 186,42 (1) 247,04 (2) 1.257,51 (7) 1860 1.375,00

5 (6) 197,34 (1) 427,52 (2) 1.999,86

5 (9)

1870 1.029,48 (8) 161,34 (1) 229,12 (1) 1.419,94 (10) 1880 1.312,37

5 (8) 134,94 (1) - 1.447,31

5 (9)

1890 1.183,205 (8) 156,18 (1) - 1.339,38

5 (9)



541

9 Petrus Josephus Constantinus Felix van Hasselt (geboren 17/10/1807 te Antwerpen en wonende te Bergen op Zoom): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 744,46 (2) 131,16 (1) - 875,62 (3) 1860 637,32 (5) 86,04 (1) - 723,36 (6) 1870 732,95 (6) 186,63

5 (2) - 919,58

5 (8)

1880 1.042,935 (8) 170,34 (1) - 1.213,275 (9)

1890 1.156,52 (9) 171,84 (1) - 1.328,36 (10) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Brabant

10 Mr. Willem baron van Heeckeren van Kell (geboren 01/07/1815 te Ruurlo en wonende te Angerlo): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 71,23

5 (1) 395,61

5 (1) - 466,85 (2)

1860 223,81 (4) 410,015 (1) - 633,82

5 (5)

1870 2.561,76 (13) 816,29 (2) - 3.378,05 (15) 1880 3.286,38

5 (16) 1.120,07

5 (2) - 4.406,46 (18)

1890 3.661,45 (17) 1.287,475 (2) - 4.948,92

5 (19)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Gelderland

11 Mr. Jan Baptist Hengst (geboren 23/06/1817 te Boxmeer en wonende te Boxmeer): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 490,16

5 (10) 162,00 (1) - 652,16

5 (11)

1860 524,1 (10) 118,92 (1) - 643,02 (11) 1870 812,16 (15) 113,16 (1) - 925,32 (16) 1880 924,98 (15) 128,78 (1) - 1.053,76

5 (16)

1890 872,33 (14) 144,385 (1) - 1.016,71 (15)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Brabant

12 Jhr. mr. Hendrik Hoeufft van Velsen (geboren 21/01/1812 te Amsterdam en wonende te Amsterdam): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 862,68 (9) 521,43 (2) - 1.384,11 (11) 1860 802,02 (5) 525,41 (2) - 1.327,43 (7) 1870 576,33 (3) 560,20

5 (2) - 1.136,53

5 (5)

1880 994,695 (5) 342,79 (1) - 1.337,48

5 (6)

1890 1.066,87 (5) 346,64 (1) - 1.413,51 (6) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Holland

JAAP MOES

542

13 Mr. Frederik Wilhelm Adriaan Karel baron van Knobelsdorff tot de Krijtenberg (geboren 04/10/1810 te Amsterdam en wonende te Wijhe): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 279,91 (4) 478,94

5 (1) - 758,85

5 (5)

1860 141,66 (1) 530,83 (1) - 672,49 (2) 1870 1.432,24

5 (6) 473,69 (1) - 1.905,93

5 (7)

1880 1.549,975 (6) 510,96 (1) - 2.060,93

5 (7)

1890 1.593,785 (3) 510,96 (1) - 2.104,74

5 (4)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Overijssel

14 Johannes Henricus Langen (geboren 15/06/1802 te 's-Hertogenbosch en wonende te 's Hertogenbosch): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 367,78 (10) 89,26 (1) - 457,04 (11) 1860 358,77

5 (12) 150,93 (1) - 509,70

5 (13)

1870 370,97 (10) 153,51 (2) - 524,48 (12) 1880 420,20

5 (11) 127,52 (2) - 547,72

5 (13)

1890 399,885 (11) 92,18

5 (1) - 492,07 (12)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-BraNant

15 Leopold graaf van Limburg Stirum van Warmond (geboren 14/01/1818 te 's-Gravenhage en wonende te Warmond): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 882,30 (2) 841,95 (2) 1,84 (1) 1.726,09 (5) 1860 861,87 (3) 1.100,12

5 (2) 1,23 (1) 1.963,22

5 (6)

1870 1.077,53 (8) 1.535,695 (2) - 2.613,22

5 (10)

1880 630,54 (8) 1.265,325 (2) - 1.895,86

5 (10)

1890 1.026,70 (11) 1.186,95 (2) - 2.213,65 (13) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Zuid-Holland

16 Jhr. Jan Anne Lycklama à Nijeholt (geboren 03/12/1809 te Oldeboorn en wonende te Beetsterzwaag): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 1.931,43

5 (7) 299,36 (1) - 2.230,79

5 (8)

1860 2.381,62 (15) 603,42 (2) - 2.985,04 (17) 1870 849,48

5 (12) 465,84 (1) - 1.315,32

5 (13)

1880 1.579,765 (13) 430,66 (1) - 2.010,42

5 (14)

1890 1.728,20 (15) 359,26 (1) - 2.087,46 (16) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Friesland


543

17 Pieter Hendrik Meekhof Doornbosch (geboren 05/11/1815 te Rasquert en wonende te Baflo en Eenrum): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 459,94

5 (1) 59,67 (1) - 519,61

5 (2)

1860 1.229,02 (1) 55,47 (1) - 1.284,49 (2) 1870 1.417,77 (2) 100,80 (1) - 1.518,57 (3) 1880 1.471,29 (2) 123,60 (1) - 1.594,89 (3) 1890 1.501,82 (2) 126,00 (1) - 1.627,82 (3) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Groningen

18 Mr. Adrianus Theodorus Louis Metelerkamp (geboren 17/02/1819 te Delft en wonende te Brummen): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 436,47 (1) 522,91 (1) - 959,38 (2) 1860 610,83 (3) 521,19 (1) - 1.132,02 (4) 1870 657,42 (2) 627,98 (1) - 1.285,40 (3) 1880 245,27 (2) 703,06 (1) - 948,33 (3) 1890 161,31 (1) 607,15 (1) - 768,46 (2) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Gelderland

19 Adriaan Hubert Testers (geboren 02/04/1819 te Halsteren en wonende te Halsteren): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 339,42 (1) 46,96 (1) - 386,38 (2) 1860 351,86 (1) 59,04 (1) 58,88 (1) 469,78 (3) 1870 390,16 (1) 101,54 (1) - 491,70 (2) 1880 825,61 (3) 85,29

5 (1) - 910,90

5 (4)

1890 966,56 (4) 147,45 (1) - 1.114,01 (5) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Brabant

20 Barthold Arnold baron van Verschuer (geboren 05/07/1809 te Borgharen en wonende te Heemstede): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 478,06 (1) 1.063,81 (1) - - 1.541,87 (2) 1860 633,63 (2) 533,86 (1) - - 1.167,49 (3) 1870 1.201,53 (7) 1.531,39 (2) 5,87

5 (1) 2.738,79

5 (10)

1880 1.415,18 (3) 824,255 (1) - - 2.239,43

5 (4)

1890 1.662,40 (3) 667,055 (1) - - 2.329,45

5 (4)

Bron: Lijsten van verkiesbaren in Noord-Holland

JAAP MOES

544

21Henri baron de Vos van Steenwijk (geboren 18/01/1812 te Nice en wonende te Zwollerkerspel): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 382,19 (3) 162,45 (1) - 544,64 (4) 1860 253,47

5 (3) 282,72 (1) - 536,19

5 (4)

1870 459,75 (4) 392,60 (2) - 852,35 (6) 1880 716,41

5 (5) 405,69

5 (2) - 1.122,11 (7)

1890 319,86 (3) 351,12 (1) - 670,98 (4) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Overijssel

22 Jan Arend Godert baron de Vos van Steenwijk (geboren 25/09/1818 te De Wijk en wonende te Brummen): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 325,50

5 (5) 206,20

5 (1) - 531,71 (6)

1860 762,13 (5) 365,905 (2) - 1.128,03

5 (7)

1870 743,858 (3) 318,03

5 (1) - 1.061,92 (4)

1880 1.098,02 (5) 378,70 (1) - 1.476,72 (6) 1890 293,48 (1) 443,64 (1) - 737,12 (2) Bron: Lijsten van verkiesbaren in Gelderland 23 Jannes Klaassens de Waard (geboren 30/09/1817 te Grijpskerk en wonende te Oldehove): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 531,75 (1) 79,23 (1) - 610,98 (2) 1860 571,21 (1) 69,93 (1) - 641,14 (2) 1870 575,65 (1) 81,22 (1) - 656,87 (2) 1880 618,25

5 (2) 84,81

5 (1) - 703,07 (3)

1890 623,695 (2) 132,62

5 (1) - 756,32 (3)


24 Hendrik Willems Wierda (geboren 13/04/1808 te Eenrum en wonende te Winsum): Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting Som 1850 404,09 (4) 70,37 (1) 121,60 (1) 596,06 (6) 1860 1.316,35 (6) 129,56 (1) 147,83 (2) 1.593,74 (9) 1870 1.657,32

5 (8) 150,91

5 (1) 105,34

5 (1) 1.913,58

5 (10)

1880 1.949,575 (9) 136,77

5 (1) 67,84 (1) 2.154,19 (11)

1890 2.264,945 (9) 129,57

5 (1) 40,83 (1) 2.435,35 (11)



545

Tabel 16. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Otto Anne graaf van Bylandt in 1857, met ter vergelijking het vermogensprofiel van de adel met minimaal ƒ100.000

Waarde in guldens Percentages Vermogensprofiel adel

met minimaal 100.000 (medianen) N=23

Onroerend goed

207.697 48 39,2

Roerend goed

Renten 10.519 2,4 2,3

Schuldvorderingen 7.053 1,6 1,7

Scheepsparten 750 0,2 -

Aandelen, actiën - - 2,2

Binnenlandse fondsen 87.180 20,1 19,6

Buitenlandse fondsen 73.823 17,1 28,2

Koopmanschappen/grondstoffen 27 <1 -

Paarden, levende have - - -

Contanten 1.402 0,3 1,5

Inboedel en diversen 44.271 10,2 5,5

Totaal actief

432.722 100 100

Bron: Nationaal Archief, Memories van successie, inv.nr. 3686, memnr. 21686. Tabel 17. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van mr. Lodewijk Cornelius Slicher in 1856, met ter vergelijking het vermogensprofiel van het oude patriciaat met minimaal ƒ100.000

Waarde in guldens Percentages

Profiel oud patriciaat

(minimaal 100.000)

N=14

Onroerend goed

195.806 37 18,8

Roerend goed

Renten 10.609 2 1,3

Schuldvorderingen 5.050 1 3

Scheepsparten 2.700 0,5 -

Aandelen, actiën 112.732 21,3 6,5

Binnenlandse fondsen 82.925 15,7 38,5

Buitenlandse fondsen 101.827 19,2 27,7

Koopmanschappen/grondstoffen - - -

Paarden, levende have - - -

Contanten 7.368 1,4 0,8

Inboedel en diversen 10.572 2 3,3

Totaal actief

548.782 100 100

Bron: NA, Memories van successie, inv.nr. 3685, memnr. 9746.

JAAP MOES

546

Tabel 18. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Arnoldus Justus Krantz, met ter vergelijking het vermogensprofiel van het nieuwe patriciaat met minimaal ƒ100.000

Waarde Percentages Vermogensprofiel

in guldens

zelfbenoemd patriciaat

met minimaal ƒ100.000

N=12

Onroerend goed: - - 6,2

Roerend goed:

- Renten 25.719 6,7 2

- Schuldvorderingen 24.000 6,2 10,1

- Scheepsparten - - -

- Aandelen, actiën 36.797 9,6 4,5

- Binnenlandse fondsen 43.599 11,3 32,5 - Buitenlandse fondsen 86.576 22,5 41,9

- Koopmanschappen/grondstoffen 161.827 42 -

- Paarden, levende have - - -

- Contanten 1.280 0,3 0,7

- Inboedel en diversen 5.311 1,4 2,1

Totaal actief 385.109 100 100 Bron: NA, Memories van successie, Inv.nr. 4219, memnr. 6/3584. Tabel 19. Samenstelling van het voltooid vermogen (activa) van Fop Smit jr. in 1892, met ter vergelijking het vermogensprofiel van de andere welgestelde burgerij met minimaal ƒ100.000

Profiel andere

Waarde in Percentages burgerij met

guldens

ƒ100.000 (N=111)

Onroerend goed: 36.000 0,5 22,7

Roerend goed:

- Renten 51.901 0,8 1,8

- Schuldvorderingen 261.620 3,9 17,7

- Scheepsparten 15.200 0,2 -

- Aandelen, actiën 1.048.876 15,7 2,1

- Binnenlandse fondsen 316.138 4,7 16,1

- Buitenlandse fondsen 4.233.859 63,3 35,2

- Koopmanschappen/grondstoffen - -

- Paarden, levende have - - 0,1

- Contanten 5.431 0,1 1,9

- Inboedel en diversen 717.722 10,7 2,6

Totaal actief 6.650.741 100 100

Bron: NA, Memories van successie, inv.nr. 4661, memorienummer 22/4316.


547

Tabel 20. Verhoudingen grondbelasting van de hoogstaangeslagenen in steden en op het platteland

1850 1860 1870 1880 1890 Aristocraten Platteland 377.364 442.326 454.093 468.779 488.871

Stad 122.499 131.298 125.846 121.441 162.196

499.864 573.624 579.940 590.220 651.067

Andere notabelen Platteland 182.255 228.384 248.737 280.755 317.584

Stad 114.267 123.739 115.998 116.375 159.594

296.521 352.124 364.736 397.130 477.179

Adel Platteland 235.389 274.241 282.369 271.261 263.877

Stad 42.240 46.773 42.120 37.865 45.037

277.629 321.014 324.489 309.126 308.914

‘Oud patriciaat’ Platteland 86.976 129.582 147.002 133.640 141.253

Stad 48.712 51.865 43.436 41.924 43.698

135.688 181.447 190.438 175.564 184.951 ‘Zelfbenoemd patriciaat’ Platteland 40.279 60.299 77.013 83.237 92.590

Stad 34.008 39.215 32.272 32.799 42.435

74.287 99.514 109.285 116.036 135.025

‘Andere burgers’ Platteland 141.976 168.085 171.724 197.518 224.994

Stad 80.259 84.525 83.726 83.576 117.160

222.235 252.610 255.451 281.094 342.154

Tabel 21. Onderlinge familierelaties op het Binnenhof

Bestuurlijke elite

Aantal personen met opgespoorde familierelaties Aandeel Percentages

Aristocratie 248 176 71 68 Andere notabelen 196 83 42 32 Totaal 444 259 58 100 Adel 118 101 86 39 ‘Oud patriciaat’ 130 75 58 29 ‘Zelfbenoemd patriciaat’ 66 46 70 18 Andere burgers 130 37 28 14 Totaal 444 259 58 100

JAAP MOES

548

Adel

‘Oud patriciaat’

‘Zelfbenoemd patriciaat’

‘Andere burgers’

Aantal Percentages

Percentages

Percentages

Percentages

familie-

leden

1 103 45 167 49 153 55 823 75

2 50 22 82 24 52 19 181 16

3 27 12 33 10 32 12 67 6

4 16 7 27 8 14 5 17 2

5 5 2 16 5 12 4 8 1

6 10 4 8 2 4 1 1 -

7 4 2 4 1 5 2 2 -

8 6 3 2 1 - - - -

9 2 1 2 1 - - 2 -

10 - - 2 1 2 1 1 -

11 2 1 - - - - - -

12 2 1 1 - 1 - - -

13 - - - - 1 - - -

18 1 - - - - - - -

19 1 - - - - - - -

Totaal 229 100 344 100 276 100 1.102 100

Adel ‘oud patriciaat’ ‘zelfbenoemd ‘andere patriciaat’ burgers’ % % % %

Eén hoogstaangeslagene 103 45 167 49 153 55 823 75

Meerdere

hoogstaangeslagenen 126 55 177 51 123 44 279 25

Totaal 229 100 344 100 276 100 1.102 100


549

Diagrammen waar in de noten naar wordt verwezen

Overzicht

Diagram 1. Nobilitatie in Nederland, 1814-1910 558 Diagram 2. De 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als

de fiscale elites behoorden, verdeeld in statusgroepen 559 Diagram 3. Veranderingen in de relaties tussen de bestuurlijke en fiscale elites,

1850-1890 560 Diagram 4. Relaties tussen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere

notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) in de bestuurlijke elite met de hoogstaangeslagenen, 1850-1890 561

Diagram 5. Saldo van verdwijnende en verschijnende aristocratische en andere notabele families op het Binnenhof, 1848-1939 562

Diagram 6. Aantal aristocratische individuen en families in de bestuurlijke elite, 1850-1890 563

Diagram 7. Het aantal steekjaren dat de 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden op de lijsten van hoogstaangeslagenen staan vermeld, en andere hoogstaangeslagen families 564

Diagram8. Veranderingen in de sociale samenstelling van de 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elites behoorden, verdeeld in statusgroepen 565

Diagram 9. Geografische spreiding in de personele belastingaanslagen van 810 hoogstaangeslagenen uit 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden 566

Diagram 10. Religieuze verdeling nationale bestuurlijke elite (N=444), 1850-1890 567 Diagram 11. Religieuze verscheidenheid van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’)

en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) in de regering en het parlement, 1850-1890 568

Diagram 12. Veranderingen in de religieuze verhoudingen binnen de nationale bestuurlijke elite, 1850-1890 569

Diagram 13. Veranderingen in de religieuze verhoudingen van aristocraten binnen de nationale bestuurlijke elite (adel en ‘oud patriciaat’), 1850-1890 570

Diagram 14. Veranderingen in de religieuze verhoudingen van de andere notabelen binnen de nationale bestuurlijke elite (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’), 1850-1890 571

Diagram 15. (was Diagram 14a. Religieuze verscheidenheid binnen de bestuurlijke elite 1850-1890, verdeeld in statusgroepen 572

Diagram 16. Politieke verdeling van aristocraten en andere notabelen in de bestuurlijke elite, 1850-1890 (N=406) 573

Diagram 17. Politieke verdeling van aristocraten (adel en oude patriciaat) (N=230) in de bestuurlijke elite, 1850-1890 574

Diagram 18. Politieke verdeling van andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) (N=176) in de bestuurlijke elite, 1850-1890 575

Diagram 19. Diagram 17a. Politieke verscheidenheid binnen de bestuurlijke elite 1850-1890, verdeeld in statusgroepen 576

JAAP MOES

550

Diagram 20. Veranderingen in de politieke verhoudingen onder aristocraten, 1850-1890 577

Diagram 21. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen het ‘oude patriciaat’, 1850-1890 578

Diagram 22. Politieke verdeling van de adel in de nationale bestuurlijke elite (N=108), 1850-1890 579

Diagram 23. Politieke verdeling van het ‘oude patriciaat’ in de nationale bestuurlijke elite (N=122), 1850-1890 580

Diagram24. Politieke verdeling van het ‘zelfbenoemde patriciaat’ in de nationale bestuurlijke elite (N=116), 1850-1890 581

Diagram 25. Politieke verdeling van de statusgroep andere burgers in de nationale bestuurlijke elite (N=60), 1850-1890 582

Diagram 26. Veranderingen in de politieke verhoudingen bij andere notabelen in de bestuurlijke elite, 1850-1890 583

Diagram 27. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen het ‘zelfbenoemde patriciaat’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890 584

Diagram 28. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen de ‘overige burgerij’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890 585

Diagram 29. Diagram 26a. Sociale samenstelling van de regering en het parlement in 1850, 1914 en 1939 586

Diagram 30. Ontwikkeling van het aantal aristocraten in de nationale bestuurlijke elite tussen 1850 en 1939 587

Diagram 31. Ontwikkeling van het aantal nobabele burgers in de nationale bestuurlijke elite tussen 1850 en 1939. 588

Diagram32. De ministers verdeeld in statusgroepen, 1850-1839 589 Diagram 33. De Eerste-Kamerleden verdeeld in statusgroepen, 1850-1939 590 Diagram 34. De Tweede-Kamerleden verdeeld in statusgroepen, 1850-1939 591 Diagram 35. Diagram 31a. Beroepen en maatschappelijke functies van 300

aristocraten, 1850-1890 592 Diagram 36. Aristocratische beroepen en maatschappelijke functies omstreeks

1850 en in 1890 593 Diagram 37. Adellijke beroepen en maatschappelijke functies (N=231), 1850-1890 594 Diagram 38. Beroepen en maatschappelijke functies van het oude patriciaat

(N=69), 1850-1890 595 Diagram 39. Veranderingen in adellijke beroepen en maatschappelijke functies,

1850-1890 596 Diagram 40. Veranderingen in beroepen en maatschappelijke functies van het

‘oude patriciaat’ tussen 1850 en 1890 597 Diagram41. Beroepen en maatschappelijke functies van Hollandse aristocraten

(N=101), 1850-1890 598 Diagram 42. Diagram 37a. Veranderingen in beroepen en maatschappelijke

functies van Hollandse aristocraten 1850-1890 599 Diagram 43. Diagram 37b.Het aantal bestuurlijke eliteleden (N=214) met netwerk-

relaties per jaargroep voor elke universiteit 600 Diagram 44. Aantal jaargenoten uit de bestuurlijke elite (1850-1890) per

universiteit 601


551

Diagram 45. Aantal patentplichtige hoogstaangeslagenen verdeeld in statusgroepen, 1850-1890 602

Diagram 46. Aantal studenten per universiteit, 1815-1905 603 Diagram 47. Diagram 40a. Universiteiten van de nationale bestuurlijke elite

(N=264) in vijf steekjaren uit de periode 1850-1890 604 Diagram 48. Academische studies van de nationale bestuurlijke elite (N=264) in vijf

steekjaren uit de periode 1850-1890 605 Diagram 49. Diagram 41a. Academici (N=281) onder de bestuurlijke elite (N=444),

1850-1890 606 Diagram 50. Diagram 41b. Niet-academici (N=163) onder de bestuurlijke elite

(N=444), 1850-1890. 607 Diagram 51. Academici en niet-academici onder het ‘oude patriciaat’ in de

bestuurlijke elite, 1850-1890 608 Diagram 52. Academici en niet-academici onder het ‘zelfbenoemde patriciaat’ in

de bestuurlijke elite, 1850-1890 609 Diagram 53. Academici en niet-academici uit de statusgroep `andere burgers’ in de

bestuurlijke elite, 1850-1890 610 Diagram 54. Gemiddeld percentage hoogstaangeslagenen met een academische

titel, 1850-1890 611 Diagram 55. Ontwikkeling van het percentage hoogstaangeslagenen met een

academische titel, 1850-1890 612 Diagram 56. Aantal hoogstaangeslagenen met een academische titel (N=684),

1850-1890 613 Diagram 57. Aantal hoogstaangeslagenen zonder academische titel (N=2.801),

1850-1890 614 Diagram 58. Diagram 48a. Hoogstaangeslagen adel (N=720) met en zonder acade-

mische titel, 1850-1890 615 Diagram 59. Hoge adel (graven en baronnen) onder de hoogstaangeslagenen met

en zonder academische titel, 1850-1890 616 Diagram 60. Lage adel (jonkheren en ridders) onder de hoogstaangeslagenen met

en zonder academische titel, 1850-1890 617 Diagram 61. Diagram 50a. Verdeling van politieke partijen in statusgroepen, 1850-

1890 (N=406) 618 Diagram 62. Aristocraten en burgers in de vermogenshiërarchie volgens

steekproef in successiememories 1850/1890 (N=500) 619 Diagram 63. Statusgroepen in de vermogenshiërarchie volgens steekproef in

successiememories 1850/1890 (N=500) 620 Diagram 64. Aandeel van aristocraten en andere notabelen met minimaal

ƒ100.000 in het totale vererfde vermogen van steekproef in successiememories, 1848-1900 621

Diagram65. Aandeel van statusgroepen met minimaal ƒ100.000 in het totale vererfde vermogen van steekproef in successiememories, 1848-1900 622

Diagram 66. Halve interkwartielafwijking vermogensomvang statusgroepen, 1850-1890 623

Diagram 67. Diagram 55a. Aandeel van de statusgroepen in het vererfd vermogen in Zuid-Holland, volgens steekproef in successiememories 1850/1890 (N=500) 624

JAAP MOES

552

Diagram 68. Hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen in de fiscale hiërarchie op basis van de som in de directe rijksbelastingen, 1850-1890 625

Diagram 69. Sociale statusgroepen onder de hoogstaangeslagenen in de fiscale hiërarchie op basis van de som der directe rijksbelastingen, 1850-1890 626

Diagram 70. Het aantal steekjaren dat hoogstaangeslagenen op de lijsten staan vermeld, 1850-1890 627

Diagram 71. Diagram 61a. Verhoudingen van de directe rijksbelastingen op de lijsten van hoogstaangeslagenen, 1850-1890 628

Diagram 72. Diagram 61b. Hoogstaangeslagen statusgroepen in de grond-belastinghiërarchie (N=3.485), 1850-1890 629

Diagram 73. Gemiddeld aantal grondbezitters per steekjaar verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890 630

Diagram 74. Verdeling van hoogstaangeslagen aristocraten in grondbezitters naar oppervlakte (gemiddeld aantal van vijf steekjaren), 1850-1890 631

Diagram 75. Verdeling van andere hoogstaangeslagen notabelen in grondbezitters naar oppervlakte (gemiddeld aantal van vijf steekjaren), 1850-1890 632

Diagram 76. Diagram 64a. Gemiddeld aantal grondbezitters per steekjaar verdeeld in statusgroepen naar geschatte oppervlakte van vastgoedbezit op het platteland, 1850-1890 633

Diagram 77. Geografische spreiding van aristocratische grootgrondbezitters met minimaal 500 hectaren, 1850-1890 634

Diagram 78. Geografische spreiding van andere notabele grootgrondbezitters met minimaal 500 hectaren, 1850-1890 635

Diagram 79. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen adellijke grondbezitters verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890 636

Diagram 80. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen grondbezitters uit het ‘oude patriciaat’, verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890 637

Diagram 81. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen grondbezitters uit het ‘zelfbenoemde patriciaat’, verdeeld naar geschatte oppervlakte, 1850-1890 638

Diagram 82. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen grondbezitters uit de ‘andere burgerij’, verdeeld naar geschatte oppervlakte, 1850-1890 639

Diagram 83. Hoogstaangeslagen aristocratische grondbezitters (adel en ‘oud patriciaat’) verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890 640

Diagram 84. Andere hoogstaangeslagen notabele grondbezitters (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890 641

Diagram 85. Vermogensprofiel (medianen) van aristocraten en andere notabele erflaters met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 642


553

Diagram 86. Vermogensprofiel (in medianen) van de statusgroepen met minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 643

Diagram 87. Halve interkwartielafstanden vermogensbestanddelen van aristocraten en andere notabelen met minimaal ƒ100.000 uit steekproef in successiememories, 1850-1890 644

Diagram 88. Halve interkwartielafstanden vermogensbestanddelen van statusgroepen met minimaal ƒ100.000 uit steekproef in successiememories, 1850-1890 645

Diagram 89. Vermogensprofiel (in medianen) van de adel met minstens ƒ100.000 uit steekproef in successiememories (N=23), 1850-1890 646

Diagram 90. Vermogenprofiel (in medianen) van het ‘oude patriciaat’ met minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 647

Diagram 91. Vermogensprofiel (in medianen) van het ‘zelfbenoemde patriciaat’ met minstens ƒ100.000 (N=12) volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 648

Diagram 92. Vermogensprofiel (in medianen) van ‘andere burgers’ met minstens ƒ100.000 (N=111) volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 649

Diagram 93. Fiscaal profiel (in medianen) van de statusgroepen onder de hoogstaangeslagenen (N=3.485), 1850-1890 650

Diagram 94. Hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen in de grondbelastinghiërarchie (N=3.485), 1850-1890 652

Diagram 95. Sociale verdeling van de hoogstaangeslagenen (N=3.485) in statusgroepen, 1850-1890 653

Diagram 96. Diagram 85a. Fiscale medianen van aristocraten (N=1.423), 1850-1890 654

Diagram 97. Fiscale medianen van de adellijke hoogstaangeslagenen (N=720), 1850-1890 655

Diagram 98. Fiscale medianen van het oude patriciaat onder de hoogstaangeslagenen (N=703), 1850-1890 656

Diagram 99. Fiscale medianen van andere notabelen (N=2.062), 1850-1890 657 Diagram 100. Gemiddelde vermogensomvang (mediaan) van aristocraten en

andere notabelen met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 in 1850 en 1890 658

Diagram 101. Gemiddelde vermogensomvang (mediaan) van de statusgroepen met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 in 1850 en 1890 659

Diagram 102. Veranderingen in het consumptieprofiel (medianen in guldens) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850 en 1890 660

Diagram 103. Welstandsspreiding (halve interkwartielafstanden) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850/1890 661

Diagram 104. Halve interkwartielafstand personele belasting in guldens van de hoogstaangeslagenen, 1850-1890 662

JAAP MOES

554

Diagram 105. Halve interkwartielafstand personele belasting van de hoogstaangeslagenen in statusgroepen, 1850-1890 663

Diagram 106. Gemiddelde waarde van het effectenbezit van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850/1890 664

Diagram 107. Gemiddelde waarde van het effectenbezit van statusgroepen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850/1890 665

Diagram 108. Verhouding van grondbelasting in steden en op platteland van aristocraten, 1850-1890 666

Diagram 109. Verhouding van grondbelasting in steden en op platteland van adellijke hoogstaangeslagenen, 1850-1890 667

Diagram110. Verhouding van grondbelasting in steden en op platteland van het oude patriciaat onder de hoogstaangeslagenen, 1850-1890 668

Diagram 111. Percentage hoogstaangeslagenen met onroerend goed in steden, 1850-1890 669

Diagram 112. Percentage grondbelasting in steden van hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen, 1850-1890 670

Diagram 113. Percentage grondbelasting in steden van hoogstaangeslagen adel en ‘oud patriciaat’, 1850-1890 671

Diagram 114. Ontwikkeling van het percentage grondbelasting in steden van hoogstaangeslagen aristocraten, 1850-1890 672

Diagram 115. Diagram 103a. Mediane grondbelastingaanslag van hoogstaangeslagen aristocraten in steden, 1850-1890 673

Diagram 116. Mediane grondbelastingaanslag van de adel in steden en op het platteland, 1850-1890 674

Diagram 117. Mediane grondbelastingaanslag van het oude patriciaat in steden en op het platteland, 1850-1890 675

Diagram 118. Diagram 105. Mediane grondbelastingaanslag van hoogstaangeslagen aristocraten op het platteland, 1850-1890 676

Diagram 119. Personele belastingaanslagen van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) (N=6.853) per gemeenteklasse, 1850-1890 677

Diagram 120. Aantal personele belastingaanslagen van de statusgroepen per gemeenteklasse, 1850-1890 677

Diagram 121. Medianen personele belasting van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) per gemeenteklasse, 1850-1890 678

Diagram 122. Medianen personele belasting van de statusgroepen per gemeenteklasse, 1850-1890 679

Diagram 123. Diagram 109a. Mediane aanslag personele belasting van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’), 1850-1890 679

Diagram 124. Gemiddeld aantal aanslagen personele belasting van aristocraten en andere notabelen, 1850-1890 680

Diagram 125 .Gemiddeld aantal aanslagen personele belasting van de sociale statusgroepen, 1850-1890 681


555

Diagram 126. Hoogstaangeslagen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) (N=3.485) in de personele belastinghiërachie, 1850-1890 682

Diagram 127. Statusgroepen onder hoogstaangeslagenen in de personele belastinghiërarchie, 1850-1890 683

Diagram 128. Consumptieprofiel (medianen in guldens) van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 684

Diagram 129. Diagram 112a. Consumptieprofiel (medianen in guldens) van de statusgroepen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 685

Diagram 130. Uitgaven wegens uiterlijk vertoon (in medianen) van aristocraten en andere notabelen op basis van openstaande schulden uit steekproef in successiememories, 1850-1890 686

Diagram 131. Aantal hoogstaangeslagenen met een `enkele’ en met een `dubbele’ achternaam, 1850-1890 687

Diagram 132. Aristocraten en andere notabelen hoogstaangeslagenen met een of twee, of met meer grondbelastingaanslagen, 1850-1890 688

Diagram 133. Hoogstaangeslagenen in statusgroepen met een of twee, en met meer grondbelastingaanslagen, 1850-1890 689

Diagram 134. Diagram 116a. Geografische spreiding van buitenplaatsen, zomerhuizen en andere tweede woningen op het platteland van aristocraten (N=436) en andere notabelen (N=384) 690

Diagram 135. Aristocratische en andere notabele Amsterdamse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen, 1850-1890 691

Diagram 136. Amsterdamse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen in statusgroepen, 1850-1890 692

Diagram 137. Aristocratische en andere notabele Haagse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen, 1850-1890 693

Diagram 138. Haagse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen in statusgroepen, 1850-1890 694

Diagram 139. Diagram 120a. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met minstens twee aanslagen personele belasting, 1850-1890 695

Diagram140. Aantal hoogstaangeslagenen met twee of meer aanslagen personele belasting, verdeeld in statusgroepen, 1850-1890 696

Diagram 141. Ontwikkeling van de mediane personele belastingaanslag van aristocaten en andere notabelen, 1850-1890 697

Diagram 142. diagram 122a. Ontwikkeling van de gemiddelde aanslag personele belasting (medianen in guldens) van de hoogstaangeslagen statusgroepen (N=3.485), 1850-1890 698

Diagram143. Verhouding tussen het aandeel erflaters met minimaal ƒ100.000 en hun aandeel in de totale schuld van erflaters met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 699

JAAP MOES

556

Diagram 144. Het percentage erflaters met minimaal ƒ100.000 per statusgroep en hun aandeel in de totale openstaande schuld volgens steekproef in successiememories, 1850-1890 700

Diagram 145. Ontwikkeling van de spreiding in de personele belasting (halve interkwartielafstand in guldens) van de hoogstaangeslagenen in statusgroepen, 1850-1890 701

Diagram 146. Hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen met één aanslag personele belasting in de stad of op het platteland, 1850-1890 702

Diagram 147. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van aristocraten, 1850-1890 (in percentages) 703

Diagram 148. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van andere notabelen, 1850-1890 (in percentages) 704

Diagram 149. Hoogstaangeslagenen in statusgroepen met één aanslag personele belasting in de stad of op het platteland, 1850-1890 705

Diagram 150. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van de hoogstaangeslagen adel, 1850-1890 (in percentages) 706

Diagram 151. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van het oude patriciaat onder de hoogstaangeslagenen, 1850-1890 (in percentages) 707

Diagram 152. Hoogstaangeslagen statusgroepen (in percentages) met minstens twee aanslagen personele belasting, 1850-1890 708

Diagram 153. Regio’s waar hoogstaangeslagen aristocraten met slechts een aanslag personele belasting woonden, 1850-1890 709

Diagram 154. Aristocratische regio’s waar ook andere notabele hoogstaangeslagenen met één aanslag personele belasting woonden, 1850-1890 710

Diagram 155. Regio’s waar andere hoogstaangeslagen notabelen met slechts een aanslag personele belasting woonden, 1850-1890 711

Diagram 156. Regio’s waar adellijke hoogstaangeslagenen verschenen, 1850-1890 712 Diagram 157. Regio’s waar hoogstaangeslagenen uit het ‘oude patriciaat’

verschenen, 1850-1890 713 Diagram 158. Regio’s waar hoogstaangeslagenen uit het ‘zelfbenoemde patriciaat’

verschenen, 1850-1890 714 Diagram 159. Regio’s waar hoogstaangeslagenen uit de ‘andere burgerij’

verschenen, 1850-1890 715 Diagram 160. Diagram 139a. Ontwikkeling van het aantal families per statusgroep

op het Binnenhof, 1848-1939 716 Diagram161. Aantal familierelaties op het Binnenhof van aristocraten en andere

notabelen, 1850-1890 717 Diagram 162. Aantal familierelaties op het Binnenhof van de statusgroepen, 1850-

1890 718 Diagram 163. Bruiden van aristocraten en andere notabelen uit de bestuurlijke elite

voor 1848 en daarna (N=333) 719 Diagram 164. Bruiden van de adel in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848 720 Diagram 165. Bruiden van het oude patriciaat in de nationale bestuurlijke elite voor

en na 1848 721


557

Diagram 166. Bruiden van het zelfbenoemde patriciaat in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848 722

Diagram167. Bruiden van het de statusgroep andere burgers in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848 723

Diagram168. Ontwikkeling van onderlinge familierelaties op het Binnenhof van aristocraten en andere notabelen, 1850-1890 724

Diagram 169. Dynastieke famlierelaties van aristocraten en andere notabelen op het Binnenhof, 1850-1890 725

Diagram 170. Clanvorming van aristocraten en andere notabelen op het Binnenhof, 1850-1890 726

Diagram 171. Dynastieke familierelaties van de statusgroepen op het Binnenhof, 1850-1890 727

Diagram 172. Clanvorming van de statusgroepen op het Binnenhof, 1850-1890 728 Diagram 173. Ontwikkeling van onderlinge familierelaties op het Binnenhof van de

statusgroepen, 1850-1890 729 Diagram 174. Aantal familierelaties van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en

andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) op het Binnenhof en met lagere bestuursniveau’s, 1850-1890 730

Diagram 175. Aantal familierelaties van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) op het Binnenhof en met lagere bestuursniveau’s, 1850-1890 731

Diagram176. Ontwikkeling van onderlinge familierelaties op het Binnenhof van aristocraten (N=176) en andere notabelen (N=83), 1850-1890 732

Diagram 177. Diagram 155a. Sociale samenstelling van de hoogstaangeslagen families in statusgroepen, 1850-1890 733

Diagram 178. Diagram 155b. Tweehonderd bruiden van aristocratische hoogstaangeslagenen tot en met 1848 en daarna, verdeeld in statusgroepen 734

Diagram 179. Diagram 155c. Huwelijkspartners van honderd zonen en honderd dochters van tweehonderd aristocratische hoogstaangeslagenen uit 1850 en 1890 735

Diagram 180. Huwelijkspartners van 100 zonen en 100 dochters van 200 aristocratische hoogstaangeslagenen uit 1850 en 1890 736

JAAP MOES

558

Diagrammen

Diagram 1. Nobilitatie in Nederland, 1814-191076

76

Alleen de eerste opneming van een geslacht in de adel is geteld. Jhr.mr. C.C. van Valkenburg, `Adelsbeleid sedert 1813', in: De Hoge Raad van Adel. Geschiedenis en werkzaamheden ('s-Gravenhage 1966) 60-61.

1815-1820

1821-1830

1831-1840

1841-1849

1849-1860

1861-1870

1871-1880

1881-1890

1891-1898

1898-1910

Willem I Willem II Willem III Emma Wilhelmina

Verheven 99 40 36 33 6 1 8 8 4 13

Ingelijfd 27 18 13 7 6 1 8 8 4 13

Erkend 6 12 1 2 1 6 1 3 2 5

Benoemd 181 0 0 1 0 1 0 0 1 0

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Aan

tal p

ers

on

en


559

Diagram 2. De 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elites behoorden, verdeeld in statusgroepen

30%

29%

17%

24%

Adel Oud patriciaat Zelfbenoemd patriciaat

JAAP MOES

560

Diagram 3. Veranderingen in de relaties tussen de bestuurlijke en fiscale elites, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Geen verwantschapsrelatie met hoogstaangeslagenen

20 22 24 26 33

Huwelijksrelatie met hoogstaangeslagenen

0 2 2 6 5

Behorend tot een hoogstaangeslagen familie

22 27 29 27 38

Zelf hoogstaangeslagene 75 77 79 82 89

0%

25%

50%

75%

100%

Be

stu

url

ijke

elit

ele

de

n


561

Diagram 4. Relaties tussen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) in de bestuurlijke elite met de hoogstaangeslagenen, 1850-1890

Aristocraten (N=233) Andere notabelen (N=211)

Geen verwantschapsrelatie met hoogstaangeslagenen

20 73

Huwelijksrelatie met hoogstaangeslagenen

3 8

Behorend tot een hoogstaangeslagen familie

59 48

Zelf hoogstaangeslagene 151 82

0%

25%

50%

75%

100%

Elit

ele

de

n

JAAP MOES

562

Diagram 5. Saldo van verdwijnende en verschijnende aristocratische en andere notabele families op het Binnenhof, 1848-1939

Circulatie van oude en nieuwe elitefamilies in de bestuurlijke elite 1850-1939

1850/60 1860/70 1870/80 1880/90 1890/14 1914/39 Aristocratische families

(adel en ‘oud patriciaat’)

blijven 42 34 37 35 16 12

verdwijnen 23 34 38 34 58 43

verschijnen 26 41 32 39 39 16

Saldo 3 7 -6 5 -39 -27

Andere notabele families (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgerij’)

blijven 26 16 22 26 12 10

verdwijnen 25 38 29 39 68 96

verschijnen 28 35 43 80 94 131

Saldo 3 -3 14 41 26 135

1850/60 1860/70 1870/80 1880/90 1890/14 1914/39

Aristocratische families 3 7 -6 5 -39 -27

Andere notabele families 3 -3 14 41 26 135

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

160 A

anta

l fam

ilie

s


563

Diagram 6. Aantal aristocratische individuen en families in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939

Individuen 67 78 87 82 87 64 33

Families 66 73 80 75 76 61 31

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

JAAP MOES

564

Diagram 7. Het aantal steekjaren dat de 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden op de lijsten van hoogstaangeslagenen staan vermeld, en andere hoogstaangeslagen families

270 families Andere hoogstaangeslagen

families (N=1.681)

meer dan 1 steekjaar 218 883

1 steekjaar 52 798

0%

25%

50%

75%

100% Fa

mili

es


565

Diagram8. Veranderingen in de sociale samenstelling van de 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elites behoorden, verdeeld in statusgroepen

1850 (N=76)

1860 (N=70)

1870 (N=78)

1880 (N=84)

1890 (N=88)

Andere burgers 15 15 13 22 18

Zelfbenoemd patriciaat 6 6 13 10 16

Oud patriciaat 25 17 23 23 26

Adel 30 32 29 29 28

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l fam

ilie

s

JAAP MOES

566

Diagram 9. Geografische spreiding in de personele belastingaanslagen van 810 hoogstaangeslagenen uit 270 families die tussen 1850 en 1890 zowel tot de bestuurlijke als de fiscale elite behoorden

1850 1860 1870 1880 1890

Noorden 67 92 90 86 86

Midden 182 219 218 228 238

Zuiden 69 74 88 91 83

0

50

100

150

200

250 A

anta

l Pb

-aan

slag

en


567

Diagram 10. Religieuze verdeling nationale bestuurlijke elite (N=444), 1850-1890

51%

22%

17%

10%

Nederlands Hervormd

Rooms-Katholiek

Diverse denominaties

Onbekend

JAAP MOES

568

Diagram 11. Religieuze verscheidenheid van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) in de regering en het parlement, 1850-1890

Aristocraten (N=248)

Notabele burgers

Onbekend 23 21

Diverse denominaties 40 37

Rooms-Katholiek 48 47

Nederlands Hervormd 137 91

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n


569

Diagram 12. Veranderingen in de religieuze verhoudingen binnen de nationale bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Onbekend (N=44) 8 10 20 15 16

Diverse denominaties (N=77) 19 20 23 25 31

Rooms-Katholiek (N=95) 27 27 30 31 39

Nederlands Hervormd (N=228) 63 71 61 70 79

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

570

Diagram 13. Veranderingen in de religieuze verhoudingen van aristocraten binnen de nationale bestuurlijke elite (adel en ‘oud patriciaat’), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Onbekend (N=23) 2 3 14 10 10

Diverse (N=40) 12 13 14 13 14



0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n


571

Diagram 14. Veranderingen in de religieuze verhoudingen van de andere notabelen binnen de nationale bestuurlijke elite (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Onbekend (N=21) 6 7 6 5 6

Diverse (N=37) 7 7 9 12 17



0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

572

Diagram 15. Religieuze verscheidenheid binnen de bestuurlijke elite 1850-1890, verdeeld in statusgroepen

Adel (N=118) Oud patriciaat

(N=130)

Zelfbenoemd patriciaat

(N=66)

Andere burgers (N=130)

Onbekend 14 9 4 17

Diverse denominaties 14 26 23 14

Rooms-Katholiek 18 30 8 39

Nederlands Hervormd 72 65 31 60

0%

25%

50%

75%

100%

Aan

tal p

ers

on

en


573

Diagram 16. Politieke verdeling van aristocraten en andere notabelen in de bestuurlijke elite, 1850-1890 (N=406)

117 103

43 28

28 9

27 22

15 14

0%

25%

50%

75%

100%

Liberaal Conservatief ARP RK Rest

JAAP MOES

574

Diagram 17. Politieke verdeling van aristocraten (adel en oude patriciaat) (N=230) in de bestuurlijke elite, 1850-1890

51%

19%

12%

12%

6%

Liberaal

Conservatief

ARP

RK

Rest


575

Diagram 18. Politieke verdeling van andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) (N=176) in de bestuurlijke elite, 1850-1890

59%

16%

5%

12%

8%

Liberaal

Conservatief

ARP

RK

Rest

JAAP MOES

576

Diagram 19. Politieke verscheidenheid binnen de bestuurlijke elite 1850-1890, verdeeld in statusgroepen

42

75 35 68

27

16 12 16

23 5 3

6

9 18 4 18

7 8 6 8

0%

25%

50%

75%

100%

Liberaal Conservatief ARP RK Rest


577

Diagram 20. Veranderingen in de politieke verhoudingen onder aristocraten, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

ARP (N=28) 3 6 2 10 17


Liberaal (N=117) 28 36 52 49 35

RK (N=27) 5 2 3 10 18

Andere (N=15) 6 6 2 0 8

0

10

20

30

40

50

60

Aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

578

Diagram 21. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen het ‘oude patriciaat’, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

ARP (N=5) 0 0 1 3 3


Liberaal (N=75) 18 20 34 30 21

RK (N=18) 3 1 2 7 12

Andere (N=8) 1 2 0 0 6

0

10

20

30

40

Aan

tal p

ers

on

en


579

Diagram 22. Politieke verdeling van de adel in de nationale bestuurlijke elite (N=108), 1850-1890

21%

25% 39%

8%

7%

ARP

Conservatieven

Liberalen

RK

Andere

JAAP MOES

580

Diagram 23. Politieke verdeling van het ‘oude patriciaat’ in de nationale bestuurlijke elite (N=122), 1850-1890

4%

13%

61%

15%

7%

ARP

Conservatieven

Liberalen

RK

Andere


581

Diagram24. Politieke verdeling van het ‘zelfbenoemde patriciaat’ in de nationale bestuurlijke elite (N=116), 1850-1890

5%

14%

59%

15%

7%

ARP

Conservatieven

Liberalen

RK

Andere

JAAP MOES

582

Diagram 25. Politieke verdeling van de statusgroep andere burgers in de nationale bestuurlijke elite (N=60), 1850-1890

5%

20%

58%

7%

10%

ARP

Conservatieven

Liberalen

RK

Andere


583

Diagram 26. Veranderingen in de politieke verhoudingen bij andere notabelen in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

ARP (N=9) 1 0 2 0 6


Liberaal (N=103) 30 30 28 37 37

RK (N=22) 0 0 5 9 16

Andere (N=14) 2 2 0 4 11

0

10

20

30

40

Aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

584

Diagram 27. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen het ‘zelfbenoemde patriciaat’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

ARP (N=3) 0 0 1 0 2


Liberaal (N=35) 5 7 10 16 17

RK (R=4) 0 0 0 1 4

Andere (N=6) 2 2 0 2 3

0

5

10

15

20

Aan

tal p

ers

on

en


585

Diagram 28. Veranderingen in de politieke verhoudingen binnen de ‘overige burgerij’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890

ARP (N=6) 1 0 1 0 4


Liberaal (Mn=68) 25 23 18 21 20

RK (N=18) 0 0 5 8 12

Andere (N=8) 0 0 0 2 8

0

5

10

15

20

25

30

Aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

586

Diagram 29. Sociale samenstelling van de regering en het parlement in 1850, 1914 en 1939

1850 1914 1939




Adel 34 31 15

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n


587

Diagram 30. Ontwikkeling van het aantal aristocraten in de nationale bestuurlijke elite tussen 1850 en 1939

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939

Oud patriciaat 33 31 48 44 45 33 18

Adel 34 47 39 38 42 31 15

0

50

100

150

Aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

588

Diagram 31. Ontwikkeling van het aantal nobabele burgers in de nationale bestuurlijke elite tussen 1850 en 1939.

Het totale aantal personen is minder dan de som van het aantal ministers, Eerste- en Tweedekamerleden, want een aantal individuen was bijvoorbeeld zowel minister als Tweede-Kamerlid of senator geweest.

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939

Andere burgers 37 34 29 38 50 73 118

Zelfbenoemd patriciaat 13 15 17 21 28 30 24

0

50

100

150

Aan

tal p

ers

on

en


589

Diagram 32. De ministers verdeeld in statusgroepen, 1850-1839

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939



Oud patriciaat 3 4 6 1 2 4 4

Adel 5 12 4 9 7 2 1

0%

25%

50%

75%

100%

JAAP MOES

590

Diagram 33. De Eerste-Kamerleden verdeeld in statusgroepen, 1850-1939

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939



Oud patriciaat 18 17 19 21 19 15 8

Adel 20 23 22 13 17 17 9

0%

25%

50%

75%

100%


591

Diagram 34. De Tweede-Kamerleden verdeeld in statusgroepen, 1850-1939

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939



Oud patriciaat 16 15 30 31 31 16 8

Adel 18 22 21 24 28 16 7

0%

25%

50%

75%

100%

JAAP MOES

592

Diagram 35. Beroepen en maatschappelijke functies van 300 aristocraten, 1850-1890

66%

13%

5%

3% 5%

3%

5%

Bestuur, hof en overheid

Rechterlijke macht

Militaire apparaat

Handel

Industrie

Financiële diensten

Vrije beroepen


593

Diagram 36. Aristocratische beroepen en maatschappelijke functies omstreeks 1850 en in 1890

1850 (N=150) 1890 (N=150)

Vrije beroepen 6 9

Financiële diensten 3 5

Industrie 7 7

Handel 5 6

Militaire apparaat 9 7

Rechterlijke macht 19 20

Bestuur, hof en overheid 101 96

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

594

Diagram 37. Adellijke beroepen en maatschappelijke functies (N=231), 1850-1890

78%

13%

6%

1%

0% 1%

1% Bestuur, hof en overheid

Rechterlijke macht

Militaire apparaat

Handel

Industrie


Vrije beroepen


595

Diagram 38. Beroepen en maatschappelijke functies van het oude patriciaat (N=69), 1850-1890

25%

12%

3% 13%

20%

7%

20%


Rechterlijke macht

Militaire apparaat

Handel

Industrie


Vrije beroepen

JAAP MOES

596

Diagram 39. Veranderingen in adellijke beroepen en maatschappelijke functies, 1850-1890

1850 (N=117) 1890 (N=114)

Vrije beroepen 1 0


Industrie 0 0

Handel 1 1




0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n


597

Diagram 40. Veranderingen in beroepen en maatschappelijke functies van het ‘oude patriciaat’ tussen 1850 en 1890

1850 (N=33) 1890 (N=36)

Vrije beroepen 5 9


Industrie 7 7

Handel 4 5




0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

598

Diagram 41. Beroepen en maatschappelijke functies van Hollandse aristocraten (N=101), 1850-1890

53%

10% 5%

11%

8%

5% 8%


Rechterlijke macht

Militaire apparaat

Handel

Industrie


Vrije beroepen


599

Diagram 42. Veranderingen in beroepen en maatschappelijke functies van Hollandse aristocraten 1850-1890

1850 (N=52) 1890 (N=49)

Vrije beroepen 2 6


Industrie 4 4

Handel 5 6




0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

600

Diagram 43. Het aantal bestuurlijke eliteleden (N=214) met netwerkrelaties per jaargroep voor elke universiteit

Leiden Utrecht Groningen

Adel 35 25 4




0

10

20

30

40

50 P

ers

on

en


601

Diagram 44. Aantal jaargenoten uit de bestuurlijke elite (1850-1890) per universiteit

2 3 4 5 6 7

Leiden 14 13 3 4 2 1

Utrecht 6 4

Groningen 4

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Fre

qu

en

tie

aantal personen (N=214)

JAAP MOES

602

Diagram 45. Aantal patentplichtige hoogstaangeslagenen verdeeld in statusgroepen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Andere burgers 226 243 250 270 368


Oud patriciaat 107 99 130 145 140

Adel 34 50 51 43 53

0

100

200

300

400

500

600

700

800


603

Diagram 46. Aantal studenten per universiteit, 1815-1905

Bron: Willem Otterspeer, De Wiekslag van hun geest. De Leidse universiteit in de negentiende eeuw (Den Haag 1992) 411.

1815-1845 1845-1875 1875-1905

Leiden 4.003 4.214 4.955

Utrecht 2.898 3.405

Groningen 1.239 1.901

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000 St

ud

en

ten

JAAP MOES

604

Diagram 47. Universiteiten van de nationale bestuurlijke elite (N=264) in vijf steekjaren uit de periode 1850-1890

Leiden Utrecht Groningen Andere

Andere burgers (N=77) 51 18 9 6

Zelfbenoemd patriciaat (N=33)

19 10 3 1

Oud patriciaat (N=72) 43 12 15 5

Adel (N=82) 36 38 7 5

0

25

50

75

100

125

150

175

Aan

tal p

ers

on

en


605

Diagram 48. Academische studies van de nationale bestuurlijke elite (N=264) in vijf steekjaren uit de periode 1850-1890

Rechten Andere studies

Adel (N=82) 81 5

Oud patriciaat (N=72) 63 10


30 8

Andere burgers (N=77) 70 14

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

606

Diagram 49. Academici (N=281) onder de bestuurlijke elite (N=444), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Overige burgers (N=83) 29 24 22 28 27

Nieuw patriciaat (N=34) 6 10 13 15 13

Oud patriciaat (N=77) 23 20 28 30 23

Adel (N=87) 24 30 24 27 35

0

25

50

75

100

Aan

tal p

ers

on

en


607

Diagram 50. Niet-academici (N=163) onder de bestuurlijke elite (N=444), 1850-1890.

1850 1860 1870 1880 1890

Overige burgers (N=47) 8 9 7 9 23


Oud patriciaat (N=53) 10 13 20 15 22

Adel (=N=31) 10 16 15 11 7

0

25

50

75

100

aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

608

Diagram 51. Academici en niet-academici onder het ‘oude patriciaat’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890


Academisch (N=77) 23 20 28 30 23

0

5

10

15

20

25

30

35 A

anta

l pe

rso

ne

n


609

Diagram 52. Academici en niet-academici onder het ‘zelfbenoemde patriciaat’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890


Academisch (N=34) 6 10 13 15 13

0

2

4

6

8

10

12

14

16 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

610

Diagram 53. Academici en niet-academici uit de statusgroep `andere burgers’ in de bestuurlijke elite, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890


Academisch (N=83) 29 24 22 28 27

0

5

10

15

20

25

30

35 A

anta

l pe

rso

ne

n


611

Diagram 54. Gemiddeld percentage hoogstaangeslagenen met een academische titel, 1850-1890

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Adel (N=261) Patriciaat (N=213) Zelfbenoemd patriciaat (N=87)

Andere burgers (N=123)

JAAP MOES

612

Diagram 55. Ontwikkeling van het percentage hoogstaangeslagenen met een academische titel, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel (N=261) 32 36 35 38 39

Patriciaat (N=213) 29 33 33 33 33

Zelfbenoemd patriciaat (N=87) 16 15 18 18 17

Andere burgers (N=123) 9 9 10 9 7

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45 P

erc

en

tage

s


613

Diagram 56. Aantal hoogstaangeslagenen met een academische titel (N=684), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Andere burgers (N=123) 37 36 42 44 42


Patriciaat (N=213) 59 70 82 86 88

Adel (N=261) 86 103 96 99 109

0

50

100

150

200

250

300 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

614

Diagram 57. Aantal hoogstaangeslagenen zonder academische titel (N=2.801), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Andere burgers (1.381) 358 353 365 429 519

Zelfbenoemd patriciaat (471) 116 131 145 157 196

Oud patriciaat (N=490) 147 142 163 176 176

Adel (N=459) 185 180 175 163 169

0

200

400

600

800

1.000

1.200 A

anta

l pe

rso

ne

n


615

Diagram 58. Hoogstaangeslagen adel (N=720) met en zonder academische titel, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Academische titel (N=261) 76 91 86 90 99

Zonder academische titel (N=459)

155 154 151 137 134

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180 A

anta

l ed

ele

n

JAAP MOES

616

Diagram 59. Hoge adel (graven en baronnen) onder de hoogstaangeslagenen met en zonder academische titel, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

geen 79 82 78 69 66

mr. 25 33 31 33 37

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 A

anta

l pe

rso

ne

n


617

Diagram 60. Lage adel (jonkheren en ridders) onder de hoogstaangeslagenen met en zonder academische titel, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

geen 76 72 73 68 68

mr. 51 58 55 57 62

0

10

20

30

40

50

60

70

80 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

618

Diagram 61. Verdeling van politieke partijen in statusgroepen, 1850-1890 (N=406)

ARP Conservati

even Liberalen RK Andere

Andere burgers (N=60) 3 12 35 4 6


Oud Patriciaat (N=122) 5 16 75 18 8

Adel (N=108) 23 27 42 9 7

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l pe

rso

ne

n


619

Diagram 62. Aristocraten en burgers in de vermogenshiërarchie volgens steekproef in successiememories 1850/1890 (N=500)

0%

25%

50%

75%

100%

Ari

sto

crat

en

Bu

rger

s

Erfl

ate

rs

Aristocraten Burgers

>=ƒ100.000 37 111

ƒ10.000-< ƒ100.000 14 150

<ƒ10.000 1 187

JAAP MOES

620

Diagram 63. Statusgroepen in de vermogenshiërarchie volgens steekproef in successiememories 1850/1890 (N=500)



>=ƒ100.000 23 14 12 99

ƒ10.000-< ƒ100.000 6 8 4 146

<ƒ10.000 1 0 0 187

0%

25%

50%

75%

100%

Erfl

ate

rs


621

Diagram 64. Aandeel van aristocraten en andere notabelen met minimaal ƒ100.000 in het totale vererfde vermogen van steekproef in successiememories, 1848-1900

25

50

33

14 16

51

39

24

5 8

32

63

33

75

50

67

86 84

49

61

76

95 92

68

37

67

Aristocraten Andere notabelen

JAAP MOES

622

Diagram 65. Aandeel van statusgroepen met minimaal ƒ100.000 in het totale vererfde vermogen van steekproef in successiememories, 1848-1900

23

32

19

5 8 16 18

10 0 0

27

45

17

14

18

13

8 8

35 21

15

5 8

5

17

16 12

3

9

3 0

6

18

7

16 0

6

7

8

99

47

58

83 84

44 43

69 79

92

62

30

58

Adel Oud patriciaat Zelfbenoemd patriciaat Andere burgers


623

Diagram 66. Halve interkwartielafwijking vermogensomvang statusgroepen, 1850-1890

0 200.000 400.000 600.000 800.000 1.000.000 1.200.000 1.400.000

Adel

Oud patriciaat


Andere burgers



Halve interkwartielafwijking 492.828 1.164.741 469.743 332.668

JAAP MOES

624

Diagram 67. Aandeel van de statusgroepen in het vererfd vermogen in Zuid-Holland, volgens steekproef in successiememories 1850/1890 (N=500)

86

52 60

83 86

44 45

70 65

37

60

3

3

8

3 0

6

17

6 6

6

8

4

16

13

8 7

35

20

14

4

16

15

6

28 18

5 7 16 18

10

25

41

16

Andere burgers Zelfbenoemd patriciaat Oud patriciaat Adel


625

Diagram 68. Hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen in de fiscale hiërarchie op basis van de som in de directe rijksbelastingen, 1850-1890

0%

25%

50%

75%

100%


>= 5.000 19 2

4.000 -< 5.000 20 5

3.000 -< 4.000 35 15

2.000 -< 3.000 116 70

1.000 -< 2.000 600 733

0 -< 1.000 633 1.237

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

626

Diagram 69. Sociale statusgroepen onder de hoogstaangeslagenen in de fiscale hiërarchie op basis van de som der directe rijksbelastingen, 1850-1890



>= 5.000 16 3 1 1

4.000 -< 5.000 13 7 1 4

3.000 -< 4.000 27 8 7 8

2.000 -< 3.000 78 38 29 41

1.000 -< 2.000 298 302 246 487

0 -< 1.000 288 345 274 963

0%

25%

50%

75%

100% H

oo

gsta

ange

slag

en

en


627

Diagram 70. Het aantal steekjaren dat hoogstaangeslagenen op de lijsten staan vermeld, 1850-1890

Adel Oud

patriciaat Zelfbenoemd


Een steekjaar 332 381 335 995

Meerdere steekjaren 388 324 223 507

0%

25%

50%

75%

100% P

erc

en

tage

ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

628

Diagram 71. Verhoudingen van de directe rijksbelastingen op de lijsten van hoogstaangeslagenen, 1850-1890

62%

29%

9%

Grondbelasting Personele belasting Patentbelasting


629

Diagram 72. Hoogstaangeslagen statusgroepen in de grondbelastinghiërarchie (N=3.485), 1850-1890


(N=703)


Andere burgers (N=1.504)

>=3.000 33 10 2 6

2.000 < 3.000 31 17 5 14

1.000 < 2.000 169 99 65 143

< 1.000 487 577 486 1.341

0%

25%

50%

75%

100%

JAAP MOES

630

Diagram 73. Gemiddeld aantal grondbezitters per steekjaar verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890

0%

25%

50%

75%

100%

Aristocraten

Andere notabelen

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n


>= 1.000 hectaren 8 1

500 < 1.000 hectaren 25 7

250 < 500 hectaren 64 29

100 < 250 hectaren 150 113

< 100 hectaren 193 285


631

Diagram 74. Verdeling van hoogstaangeslagen aristocraten in grondbezitters naar oppervlakte (gemiddeld aantal van vijf steekjaren), 1850-1890

44%

34%

14%

6%

2%

< 100 hectaren

100 < 250 hectaren

250 < 500 hectaren

500 < 1.000 hectaren

>= 1.000 hectaren

JAAP MOES

632

Diagram 75. Verdeling van andere hoogstaangeslagen notabelen in grondbezitters naar oppervlakte (gemiddeld aantal van vijf steekjaren), 1850-1890

65%

26%

7%

2% 0%

< 100 hectaren

100 < 250 hectaren

250 < 500 hectaren


>= 1.000 hectaren


633

Diagram 76. Gemiddeld aantal grondbezitters per steekjaar verdeeld in statusgroepen naar geschatte oppervlakte van vastgoedbezit op het platteland, 1850-1890

< 100 hectaren

100 < 250 hectaren

250 < 500 hectaren


>= 1.000 hectaren




Adel 91 88 48 20 7

0%

25%

50%

75%

100% H

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

634

Diagram 77. Geografische spreiding van aristocratische grootgrondbezitters met minimaal 500 hectaren, 1850-1890

1850

1870

1890 0

2

4

6

8

10

12

14

FR GR DR OV GE UT NH ZH ZE NB LI

Aan

tal g

roo

tgro

nd

be

zitt

ers


1850 2 0 1 3 11 1 1 2 0 0 1

1860 10 0 0 2 12 3 0 3 0 0 0

1870 9 0 0 5 14 2 1 4 0 1 1

1880 7 0 1 4 7 3 4 7 1 1 2

1890 6 1 1 4 6 4 6 5 0 1 1


635

Diagram 78. Geografische spreiding van andere notabele grootgrondbezitters met minimaal 500 hectaren, 1850-1890

1850

1870

1890 0

2

4

6

8

10

12

14


Gro

nd

be

zitt

ers


1850 1 0 0 1 2 0 0 1 0 0 0

1860 2 0 0 0 2 0 0 1 0 0 0

1870 1 0 0 1 2 0 0 1 0 0 0

1880 1 0 1 1 2 0 2 0 0 0 0

1890 0 1 1 0 2 1 6 2 0 0 0

JAAP MOES

636

Diagram 79. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen adellijke grondbezitters verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

>= 1.000 hectaren 6 7 8 6 9

500 < 1.000 hectaren 15 19 23 24 20

250 < 500 hectaren 40 52 49 53 45

100 < 250 hectaren 93 93 85 80 89

< 100 hectaren 84 84 91 94 100

0

50

100

150

200

250

300

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n


637

Diagram 80. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen grondbezitters uit het ‘oude patriciaat’, verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

>= 1.000 hectaren 0 0 0 0 0

500 < 1.000 hectaren 1 6 6 7 6

250 < 500 hectaren 13 14 19 15 21

100 < 250 hectaren 40 61 68 71 70

< 100 hectaren 82 83 102 118 126

0

50

100

150

200

250

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

638

Diagram 81. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen grondbezitters uit het ‘zelfbenoemde patriciaat’, verdeeld naar geschatte oppervlakte, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

>= 1.000 hectaren 0 0 0 1 1

500 < 1.000 hectaren 4 2 4 3 2

250 < 500 hectaren 2 7 13 18 12

100 < 250 hectaren 19 33 34 40 55

< 100 hectaren 51 50 76 72 97

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n


639

Diagram 82. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen grondbezitters uit de ‘andere burgerij’,

verdeeld naar geschatte oppervlakte, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

>= 1.000 hectaren 0 0 1 1 2

500 < 1.000 hectaren 1 3 2 5 8

250 < 500 hectaren 16 18 12 28 21

100 < 250 hectaren 58 75 70 84 97

< 100 hectaren 183 174 226 218 277

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

640

Diagram 83. Hoogstaangeslagen aristocratische grondbezitters (adel en ‘oud patriciaat’) verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

>= 1.000 hectaren 6 7 8 6 9

500 < 1.000 hectaren 16 25 29 31 26

250 < 500 hectaren 53 66 68 68 66

100 < 250 hectaren 133 154 153 151 159

< 100 hectaren 166 167 193 212 226

0

100

200

300

400

500

600

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n


641

Diagram 84. Andere hoogstaangeslagen notabele grondbezitters (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) verdeeld naar geschatte oppervlakte in hectaren, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

>= 1.000 hectaren 0 0 1 2 3

500 < 1.000 hectaren 5 5 6 8 10

250 < 500 hectaren 18 25 25 46 33

100 < 250 hectaren 77 108 104 124 152

< 100 hectaren 234 224 302 290 374

0

100

200

300

400

500

600

700

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

642

Diagram 85. Vermogensprofiel (medianen) van aristocraten en andere notabele erflaters met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

Aristocraten (N=37) Anderen (N=111)

Diverse 17.484 11.800

Diverse roerende goederen 12.018 4.952

Schuldvorderingen 6.000 30.000

Buitenlandse effecten 70.056 62.637

Binnenlandse effecten 135.024 49.925

Onroerend goed 94.825 37.500

0%

25%

50%

75%

100% G

uld

en

s


643

Diagram 86. Vermogensprofiel (in medianen) van de statusgroepen met minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories volgens steekproef in successiememories, 1850-1890


(N=14) Zelfbenoemd

patriciaat (N=12) Andere burgers

(N=99)

Diverse 17.022 20.428 11.135 11.800

Diverse roerende goederen 13.592 11.295 5.943 4.392

Schuldvorderingen 4.296 10.371 28.333 30.000

Buitenlandse effecten 69.935 95.283 118.040 59.810

Binnenlandse effecten 87.180 156.450 104.238 42.170

Onroerend goed 97.858 64.606 17.492 38.500

0%

25%

50%

75%

100% G

uld

en

s

JAAP MOES

644

Diagram 87. Halve interkwartielafstanden vermogensbestanddelen van aristocraten en andere notabelen met minimaal ƒ100.000 uit steekproef in successiememories, 1850-1890

0 50.000 100.000 150.000 200.000 250.000 300.000

Onroerend goed

Binnenlandse fondsen

Buitenlandse fondsen

Schuldvorderingen


Diverse

Guldens

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse

Andere notabelen (N=111) 86.326 104.680 125.157 91.100 6.240 18.860

Aristocraten (N=37) 164.458 271.241 108.624 25.228 34.121 37.334


645

Diagram 88. Halve interkwartielafstanden vermogensbestanddelen van statusgroepen met minimaal ƒ100.000 uit steekproef in successiememories, 1850-1890

0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000 600.000 700.000

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse

Guldens Onroerend

goed Binnenlandse fondsen


Schuldvorderingen


Diverse

Andere burgers (N=99) 88.000 97.862 115.569 96.274 5.853 17.437

Zelfbenoemd patriciaat (N=12) 66.722 152.264 182.716 42.563 15.748 80.728

Oud patriciaat (N=14) 205.644 619.950 156.386 77.020 34.469 43.828

Adel (N=23) 154.041 208.314 94.477 12.500 37.323 40.506

JAAP MOES

646

Diagram 89. Vermogensprofiel (in medianen) van de adel met minstens ƒ100.000 uit steekproef in successiememories (N=23), 1850-1890

34%

30%

24%

1% 5%

6%

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse


647

Diagram 90. Vermogenprofiel (in medianen) van het ‘oude patriciaat’ met minstens ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

18%

44%

26%

3% 3%

6%

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse

JAAP MOES

648

Diagram 91. Vermogensprofiel (in medianen) van het ‘zelfbenoemde patriciaat’ met minstens ƒ100.000 (N=12) volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

6%

37%

41%

10%

2% 4%

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse


649

Diagram 92. Vermogensprofiel (in medianen) van ‘andere burgers’ met minstens ƒ100.000 (N=111) volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

21%

23%

32%

16%

2%

6%

Onroerend goed



Schuldvorderingen


Diverse

JAAP MOES

650

Diagram 93. Fiscaal profiel (in medianen) van de statusgroepen onder de hoogstaangeslagenen (N=3.485), 1850-1890


(N=703)


Andere burgers (N=1.504)

Grondbelasting 759 529 455 494

Personele belasting 383 312 325 181

Patentbelasting 48 151 258 141

0

100

200

300

400

500

600

700

800 B

ela

stin

g in

ƒ


651

94. Fiscale heterogeniteit (halve interkwartielafstanden) van de hoogstaangeslagenen (N=3.485), 1850-1890

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1.000

Andere burgers


Oud patriciaat

Adel

Andere notabelen

Aristocraten

Andere burgers Zelfbenoemd

patriciaat Oud patriciaat Adel

Andere notabelen

Aristocraten

Patentbelasting 275 307 297 148 288 285

Personele belasting 266 316 313 340 293 331

Grondbelasting 485 527 579 909 496 724

JAAP MOES

652

Diagram 94. Hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen in de grondbelastinghiërarchie (N=3.485), 1850-1890


>=3.000 43 8

2.000 < 3.000 48 19

1.000 < 2.000 268 208

< 1.000 1.064 1.827

0%

25%

50%

75%

100%


653

Diagram 95. Sociale verdeling van de hoogstaangeslagenen (N=3.485) in statusgroepen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Andere burgers (N=1.502) 395 389 407 473 561


Oud patriciaat (N=705) 206 212 245 262 264

Adel (N=720) 271 283 271 262 278

0%

25%

50%

75%

100%

Aan

tal h

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

654

Diagram 96. Fiscale medianen van aristocraten (N=1.423), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Grondbelasting 613 688 693 636 634


Patentbelasting 106 139 110 125 138

0

100

200

300

400

500

600

700

800 G

uld

en

s


655

Diagram 97. Fiscale medianen van de adellijke hoogstaangeslagenen (N=720), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890




0

100

200

300

400

500

600

700

800 G

uld

en

s

JAAP MOES

656

Diagram 98. Fiscale medianen van het oude patriciaat onder de hoogstaangeslagenen (N=703), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890




0

100

200

300

400

500

600

700

800 G

uld

en

s


657

Diagram 99. Fiscale medianen van andere notabelen (N=2.062), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890




0

100

200

300

400

500

600

700

800 G

uld

en

s

JAAP MOES

658

Diagram 100. Gemiddelde vermogensomvang (mediaan) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minstens ƒ100.000 in 1850 en 1890

omstreeks 1850 omstreeks 1890

Aristocraten (N=27+10) 397.636 151.661

Andere notabelen (N=45+66) 215.577 320.928

0

250.000

500.000

Ve

rmo

gen

som

van

g in

gu

lde

ns


659

Diagram 101. Gemiddelde vermogensomvang (mediaan) van de statusgroepen met een nalatenschap van

minstens ƒ100.000 in 1850 en 1890

omstreeks 1850 omstreeks 1890

Adel (N=19+4) 397.636 125.416

Oud patriciaat (N=8+6) 422.396 285.978

Nieuw patriciaat (N=4+8) 417.745 390.975

Andere burgers (N=41+58) 209.177 252.739

0

250.000

500.000

Ve

rmo

gen

som

van

g in

gu

lde

ns

JAAP MOES

660

Diagram 102. Veranderingen in het consumptieprofiel (medianen in guldens) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850 en 1890

1850 (N=26) 1890 (N=6) 1850 (N=40) 1890 (N=58)


Geestelijke verzorging 50 0 14 10

Luxeconsumptie 35 33 31 24

Huishouding 87 47 43 44

Basisconsumptie 160 127 105 126

0

50

100

150

200

250

300

350 G

uld

en

s


661

Diagram 103. Welstandsspreiding (halve interkwartielafstanden) van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850/1890

0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000

Aristocraten (N=37)

Andere notabelen (N=111)

Aristocraten (N=37) Andere notabelen (N=111)

1890 439.733 381.867

1850 427.294 198.348

JAAP MOES

662

Diagram 104. Halve interkwartielafstand personele belasting in guldens van de hoogstaangeslagenen, 1850-1890

0 50 100 150 200 250 300 350 400

1850

1860

1870

1880

1890

1850 1860 1870 1880 1890

Andere notabelen (N=2.062) 265 267 290 324 308

Aristocraten (N=1.423) 305 303 337 336 366


663

Diagram 105. Halve interkwartielafstand personele belasting van de hoogstaangeslagenen in statusgroepen, 1850-1890

0 50 100 150 200 250 300 350 400

1850

1860

1870

1880

1890

1850 1860 1870 1880 1890

Andere burgers (N=1.504) 246 232 256 299 279


Oud patriciaat (N=703) 316 315 316 320 312

Adel (N=720) 284 292 355 354 381

JAAP MOES

664

Diagram 106. Gemiddelde waarde van het effectenbezit van aristocraten en andere notabelen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850/1890

1850 1890

Aristocraten 156.919 127.380

Andere notabelen 51.505 79.329

0

50.000

100.000

150.000

200.000

Gu

lde

ns


665

Diagram 107. Gemiddelde waarde van het effectenbezit van statusgroepen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850/1890

1850 1890

Adel 113.104 55.096

Oud patriciaat 257.886 163.521

Zelfbenoemd patriciaat 105.785 184.241

Andere burgers 38.525 23.955

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

300.000

Gu

lde

ns

JAAP MOES

666

Diagram 108. Verhouding van grondbelasting in steden en op platteland van aristocraten, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Stad 122.499 131.298 125.846 121.441 162.196

Platteland 377.364 442.326 454.093 468.779 488.871

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100% G

ron

db

ela

stin

g


667

Diagram 109. Verhouding van grondbelasting in steden en op platteland van adellijke hoogstaangeslagenen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Stad 42.240 46.773 42.120 37.865 45.037

Platteland 235.389 274.241 282.369 271.261 263.877

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100% G

ron

db

ela

stin

g

JAAP MOES

668

Diagram110. Verhouding van grondbelasting in steden en op platteland van het oude patriciaat onder de hoogstaangeslagenen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Stad 48.712 51.865 43.436 41.924 43.698

Platteland 86.976 129.582 147.002 133.640 141.253

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100% G

ron

db

ela

stin

g


669

Diagram 111. Percentage hoogstaangeslagenen met onroerend goed in steden, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocraten (N=1.425) 64 70 69 73 73


55

60

65

70

75 P

erc

en

tage

s m

et

gb in

ste

de

n

JAAP MOES

670

Diagram 112. Percentage grondbelasting in steden van hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocraten 25 23 22 21 25


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45 G

ron

db

ela

stin

g


671

Diagram 113. Percentage grondbelasting in steden van hoogstaangeslagen adel en ‘oud patriciaat’, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel 15 15 13 12 15


0

5

10

15

20

25

30

35

40 G

ron

db

ela

stin

g

JAAP MOES

672

Diagram 114. Ontwikkeling van het percentage grondbelasting in steden van hoogstaangeslagen aristocraten, 1850-1890

1850 (N=224) 1860 (N=291) 1870 (N=426) 1880 (N=366) 1890 (N=395)

75-<100 5 7 10 9 11

50-< 75 11 10 9 10 12

25-< 50 22 19 19 18 23

0-< 25 62 64 63 62 53

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Pe

rce

nta

ge

ari

sto

crat

en


673

Diagram 115. Mediane grondbelastingaanslag van hoogstaangeslagen aristocraten in steden, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel 159 153 138 133 149

Oud patriciaat 220 192 166 126 138

0

50

100

150

200

250 G

ron

db

ela

stin

g

JAAP MOES

674

Diagram 116. Mediane grondbelastingaanslag van de adel in steden en op het platteland, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Steden 159 153 138 133 149

Platteland 662 692 720 703 664

0

100

200

300

400

500

600

700

800 G

ron

db

ela

stin

g


675

Diagram 117. Mediane grondbelastingaanslag van het oude patriciaat in steden en op het platteland, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Steden 220 192 166 126 138

Platteland 490 541 566 460 488

0

100

200

300

400

500

600 G

ron

db

ela

stin

g

JAAP MOES

676

Diagram 118. Mediane grondbelastingaanslag van hoogstaangeslagen aristocraten op het platteland, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel 662 692 720 703 664

Oud patriciaat 490 541 566 460 488

0

100

200

300

400

500

600

700

800 G

ron

db

ela

stin

g


677

Alle personele belastingaanslagen van de hoogstaangeslagenen uit mijn vijf steekjaren in de periode tussen 1850 en 1890 zijn voor het volgende overzichts gebruikt.

Diagram 119. Personele belastingaanslagen van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) (N=6.853) per gemeenteklasse, 1850-1890

Veel hoogstaangeslagenen komen in meer dan een steekjaar op de lijsten voor en velen waren in meer dan een gemeente in het personeel aangeslagen, omdat zij er twee woningen op nahielden. Dat verklaart waarom het aantal aanslagen groter is dan het aantal personen. Het laat zien dat aristocraten en andere notabelen in vrijwel dezelfde mate over de gemeenteklassen zijn verdeeld, zij het dat meer notabele burgers in de grote steden (klasse I) werden aangeslagen dan aristocraten. Aangezien het belastingtarief in de grote steden het hoogst was, dient bij de vergelijking van de mediane aanslagen personele belasting van aristocraten en andere notabelen dus rekening te worden gehouden met een relatief hogere gemiddelde aanslag van notabele burgers zonder dat daar meer zichtbare tekenen van welstand aan ten grondslag liggen.

Diagram 120. Aantal personele belastingaanslagen van de statusgroepen per gemeenteklasse, 1850-1890

0 I II III IV V VI

Aristocraten (N=1.423) 1.509 663 13 520 129 176 216

Andere notabelen (N=2.062) 1.450 1.066 22 481 185 189 234

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600 H

oo

gsta

ange

slag

en

en

0 I II III IV V VI

Adel (N=720) 922 303 4 287 69 83 77

Oud patriciaat (N=703) 587 360 9 233 60 93 139

Nieuw patriciaat (N=558) 356 391 7 127 65 45 84

Overige burgers (N=1.504) 1.094 675 15 354 120 144 150

0

200

400

600

800

1.000

1.200

Ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

678

Uitsplitsing leert om te beginnen dat de statusgroepen niet gelijk verdeeld zijn over de gemeenteklassen. De adel en de àndere burgers’ komen het meeste in plattelandsgemeenten (klasse 0) voor en verder is duidelijk dat de meeste àndere burgers’ voornamelijk in de grote steden woonden. Welke consequentie heeft dit voor de interpretatie van de gemiddelde aanslag in het personeel? De adel kwam het meest voor in kleine gemeenten waar relatief weinig belasting werd betaald, en in grote steden waar het belastingtarief het hoogst was. Het zelfde geldt voor de statusgroep àndere burgers’. De mediane belastingaanslagen van adel en àndere burgers’ zijn dus goed vergelijkbaar, en het zelfde geldt voor die van ‘oud’ en ‘zelfbenoemd’ patriciaat. Er treedt dus een zekere vertekening op als de aanslagen van adel en àndere burgers’ worden vergeleken met die van het oude en het zelfbenoemde patriciaat. De adellijke aanslag op het platteland was relatief laag, zodat de vertekening van zijn mediane aanslag in het personeel is dat die aanslag vergeleken met andere statusgroepen ook relatief laag is. Voor de àndere burgers’ geldt het zelfde, maar zij zijn ook relatief oververtegenwoordigd in de grote steden, waar het belastingtarief hoog was. De vertekening bij hun mediane aanslag in het personeel is dat die vergeleken met de aanslag van de andere statusgroepen dus relatief hoog zal zijn.

Diagram 121. Medianen personele belasting van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) per gemeenteklasse, 1850-1890

Van alle hoogstaangeslagenen die in mijn vijf steekjaren in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en ’s-Gravenhage (belastingklasse I) in het personeel waren aangeslagen betaalden aristocraten gemiddeld ƒ496 en andere notabelen gemiddeld ƒ410. Mede gelet op de geconstateerde ongelijke verdeling van aristocraten en de notabele burgerij in die gemeenteklasse, zou bij gelijke zichtbare welstandstekenen van notabele burgers een gemiddeld hogere aanslag in het personeel te verwachten zijn. Het geconstateerde verschil in uiterlijk vertoon van aristocraten in deze duurste klasse met zo’n twintig procent is dan ook significant te noemen. Aristocraten voerden hier meer tekenen van welstand dan de notabele burgerij. In de klasse III-gemeenten Arnhem, Dordrecht, Groningen, Haarlem, Leeuwarden, Maastricht, ’s-Hertogenbosch bedraagt het verschil zelfs ruim de helft. In de klasse-IV gemeenten Delft, Deventer, Den Helder, Nijmegen, Schiedam en Zwolle betaalden aristocraten gemiddeld ƒ245 personele belasting en andere notabelen ƒ181. In gemeenten uit klasse V (Alkmaar, Amersfoort, Bergen op Zoom, Breda, Gorinchem, Gouda, Harlingen, Hoorn, Kampen, Middelburg, Roermond, Sneek, Vlaardingen, Vlissingen, Zaandam, Zutphen) betaalden zij respectievelijk ƒ206 en ƒ141. Daar was het via deze maatstaf gemeten verschil in uiterlijk vertoon bijna veertig procent. In gemeenten uit klasse VI betaalden zij respectievelijk ƒ206 en ƒ141. Op het platteland, gedefinieerd als gemeenten met minder dan drieduizend inwoners, zijn de verschillen tussen aristocraten en andere notabelen echter het grootst.

0 I II III IV V VI

Aristocraten (N=1.423) 217 496 264 289 245 240 206

Andere notabelen (N=2.062) 98 410 302 191 181 173 141

0

100

200

300

400

500

600

Gu

lde

ns


679

Diagram 122. Medianen personele belasting van de statusgroepen per gemeenteklasse, 1850-1890

Uitgesplitst naar statusgroep blijkt dat de gemiddelde welstandsetalering van de adel en het oude patriciaat in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en ’s-Gravenhage vergelijkbaar was. Maar de andere statusgroepen betaalden daar gemiddeld minder belasting, waaruit geconcludeerd kan worden dat zij daar dus minder tekenen van welstand voerden en dus minder herkenbaar waren als sociale elite. In de industriestad Leiden betaalden de `andere burgers’ gemiddeld de meeste personele belasting. Maar in Arnhem, Dordrecht, Groningen, Haarlem, Leeuwarden, Maastricht en ’s-Hertogenbosch stak de zichtbare welstand van aristocraten relatief boven die van `andere burgers’ uit, en dat geldt vooral ook voor kleinere steden. Terwijl het oude patriciaat in de grootste steden gemiddeld de hoogste aanslag in het personeel betaalde, was de adel op het platteland het hoogst aangeslagen en dus het zichtbaarst.

Diagram 123. Mediane aanslag personele belasting van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’), 1850-1890

Adel (N=720) 279 493 292 292 240 243 268

Oud patriciaat (N=703) 160 498 248 282 268 221 181

Nieuw patriciaat (N=558) 140 450 280 251 203 211 194

Andere burgers (N=1,504) 87 389 353 166 171 165 122

0

100

200

300

400

500

600 G

uld

en

s


(N=703)


Andere burgers

(N=1.504)

Mediane aanslag personele belasting

383 312 325 181

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Gu

lde

ns

JAAP MOES

680

Diagram 124. Gemiddeld aantal aanslagen personele belasting van aristocraten en andere notabelen, 1850-1890


>= 2 134 95

1 369 524

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l aan

slag

en


681

Diagram 125 .Gemiddeld aantal aanslagen personele belasting van de sociale statusgroepen, 1850-1890


>= 2 77 57 36 55

1 192 177 140 384

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l aan

slag

en

JAAP MOES

682

Diagram 126. Hoogstaangeslagen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) (N=3.485) in de personele belastinghiërachie, 1850-1890

0%

25%

50%

75%

100%

Aristocraten (N=1.423)

Andere notabelen (N=2.062)


>=1.250 14 9

1.000-<1.250 31 17

750-<1.000 96 74

500-< 750 264 241

250-< 500 550 564

0-< 250 468 1157


683

Diagram 127. Statusgroepen onder hoogstaangeslagenen in de personele belastinghiërarchie, 1850-1890


(N=703) Nieuw patriciaat

(N=558) Overige burgers

(N=1.504)

>=1.250 9 5 5 4

1.000-<1.250 21 10 9 8

750-<1.000 51 45 25 49

500-< 750 166 98 94 147

250-< 500 290 260 206 358

0-< 250 183 285 219 938

0%

25%

50%

75%

100%

JAAP MOES

684

Diagram 128. Consumptieprofiel (medianen in guldens) van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

Aristocraten (N=32) Andere notabelen

(N=98)

Geestelijke verzorging 50 11

Luxeconsumptie 34 26

Huishouding 84 44

Basisconsumptie 142 123

0

50

100

150

200

250

300

350


685

Diagram 129. Consumptieprofiel (medianen in guldens) van de statusgroepen met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890


(N=12) Zelfbenoemd

patriciaat (N=12) Andere burgers

(N=86)

Geestelijke verzorging 57 39 11 11

Luxeconsumptie 35 33 39 24

Huishouding 84 87 49 44

Basisconsumptie 162 140 138 117

0

50

100

150

200

250

300

350

JAAP MOES

686

Diagram 130. Uitgaven wegens uiterlijk vertoon (in medianen) van aristocraten en andere notabelen op basis van openstaande schulden uit steekproef in successiememories, 1850-1890

Dienstbodes Huishouding Persoonlijke verzorging

Vervoer

Aristocraten (N=32) 32 29 15 33

Andere notabelen (N=98) 32 18 15 21

0

5

10

15

20

25

30

35 G

uld

en

s


687

Diagram 131. Aantal hoogstaangeslagenen met een `enkele’ en met een `dubbele’ achternaam, 1850-1890

Adel Oud patriciaat Nieuw

patriciaat Overige burgerij

Enkele naam 343 553 473 1.422

Dubbele naam 377 152 85 80

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

688

Diagram 132. Aristocraten en andere notabelen hoogstaangeslagenen met een of twee, of met meer grondbelastingaanslagen, 1850-1890

1 of 2 gbaanslagen 2 of meer 1 of 2 2 of meer


1850 216 253 330 197

1860 153 339 268 267

1870 160 351 244 327

1880 143 375 308 342

1890 140 396 371 402

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450 P

ers

on

en


689

Diagram 133. Hoogstaangeslagenen in statusgroepen met een of twee, en met meer grondbelastingaanslagen, 1850-1890

1 of 2 gbaanslag

en 2 of meer

1 of 2 gbaanslag

en 2 of meer

1 of 2 gbaanslag

en 2 of meer

1 of 2 gbaanslag

en 2 of meer

Adel Oud patriciaat Nieuw patriciaat Overige burgers

1850 110 157 106 96 92 44 238 153

1860 79 201 74 138 83 68 185 199

1870 64 206 96 145 77 92 167 235

1880 50 212 93 163 83 103 225 239

1890 58 218 82 178 103 119 268 283

0

50

100

150

200

250

300 P

ers

on

en

JAAP MOES

690

Diagram 134. Geografische spreiding van buitenplaatsen, zomerhuizen en andere tweede woningen op het platteland van aristocraten (N=436) en andere notabelen (N=384)


Aristocraten 34 24 3 64 50 48 62 62 50 43 23

Andere notabelen 16 16 3 43 27 17 65 66 30 69 32

0

10

20

30

40

50

60

70

80 B

uit

en

pla

atse

n


691

Diagram 135. Aristocratische en andere notabele Amsterdamse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen, 1850-1890


1850 29 39

1860 36 72

1870 38 77

1880 34 74

1890 23 53

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 H

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

692

Diagram 136. Amsterdamse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen in statusgroepen, 1850-1890


patriciaat Overige burgers

1850 10 19 12 27

1860 10 26 29 43

1870 12 26 26 51

1880 11 23 27 47

1890 8 15 20 33

0

10

20

30

40

50

60 H

oo

gsta

ange

slag

en

en


693

Diagram 137. Aristocratische en andere notabele Haagse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen, 1850-1890


1850 30 8

1860 32 15

1870 48 26

1880 47 35

1890 34 26

0

10

20

30

40

50

60 H

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

694

Diagram 138. Haagse hoogstaangeslagenen met buitenplaatsen in statusgroepen, 1850-1890

Adel Oud patriciaat Nieuw patriciaat Overige burgers

1850 22 8 2 6

1860 25 7 4 11

1870 36 12 4 22

1880 35 12 9 26

1890 26 8 9 17

0

5

10

15

20

25

30

35

40 H

oo

gsta

ange

slag

en

en


695

Diagram 139. Ontwikkeling van het aantal hoogstaangeslagen aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) met minstens twee aanslagen personele belasting, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocraten 89 164 159 145 116


0

20

40

60

80

100

120

140

160

180 A

anta

l ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

696

Diagram140. Aantal hoogstaangeslagenen met twee of meer aanslagen personele belasting, verdeeld in statusgroepen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Overige burgers 45 49 76 56 71

Nieuw patriciaat 17 32 49 39 45


Adel 55 93 90 83 64

0

50

100

150

200

250

300 A

anta

l ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n


697

Diagram 141. Ontwikkeling van de mediane personele belastingaanslag van aristocaten en andere notabelen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocraten (N=1.423) 305 337 368 366 374


0

50

100

150

200

250

300

350

400 G

uld

en

s

JAAP MOES

698

Diagram 142. Ontwikkeling van de gemiddelde aanslag personele belasting (medianen in guldens) van de hoogstaangeslagen statusgroepen (N=3.485), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel (N=720) 320 351 410 415 447

Oud patriciaat (N=703) 274 321 322 330 314


275 346 346 358 319

Andere burgers (N=1.504) 156 167 168 203 196

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500 G

uld

en

s


699

Diagram143. Verhouding tussen het aandeel erflaters met minimaal ƒ100.000 en hun aandeel in de totale schuld van erflaters met een nalatenschap van minimaal ƒ100.000 volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

Schuld in ƒ N=

Adel 497.996 20 ‘Oud patriciaat’ 95.696 12 ‘Zelfbenoemd patriciaat’ 74.532 12 Andere burgers 857.056 86

Aristocraten 593.692 32 Andere notabelen 931.588 98 Totale schuld 1.525.280 130

% Personen 25 75

% Schuld 67 33

0

10

20

30

40

50

60

70

80 P

erc

en

tage

s

JAAP MOES

700

Diagram 144. Het percentage erflaters met minimaal ƒ100.000 per statusgroep en hun aandeel in de totale openstaande schuld volgens steekproef in successiememories, 1850-1890

Adel Oud patriciaat Nieuw patriciaat Andere burgers

% Personen 15 9 9 66

% Schuld 51 16 13 20

0

10

20

30

40

50

60

70 P

erc

en

tage

s


701

Diagram 145. Ontwikkeling van de spreiding in de personele belasting (halve interkwartielafstand in guldens) van de hoogstaangeslagenen in statusgroepen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel (N=720) 284 292 355 354 381

Oud patriciaat (N=703) 316 315 316 320 312


Overige burgers (N=1,504) 246 232 256 299 279

200

220

240

260

280

300

320

340

360

380

400 G

uld

en

s

JAAP MOES

702

Diagram 146. Hoogstaangeslagen aristocraten en andere notabelen met één aanslag personele belasting in de stad of op het platteland, 1850-1890

Platteland Stad Platteland Stad


1850 169 211 159 308

1860 146 178 153 307

1870 156 197 168 284

1880 166 207 219 348

1890 186 229 253 420

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450 H

oo

gsta

ange

slag

en

en


703

Diagram 147. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van aristocraten, 1850-1890 (in percentages)

Aangezien het aantal hoogstaangeslagenen toenam, kunnen de veranderingen het beste in percentages worden uitgedrukt.

1850 1860 1870 1880 1890

1 81 66 69 72 78

>= 2 19 34 31 28 22

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 A

anta

l pe

rso

ne

n

JAAP MOES

704

Diagram 148. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van andere notabelen, 1850-1890 (in percentages)

1850 1860 1870 1880 1890

1 89 86 79 86 86

>= 2 11 14 21 14 14

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100 A

anta

l pe

rso

ne

n


705

Diagram 149. Hoogstaangeslagenen in statusgroepen met één aanslag personele belasting in de stad of op het platteland, 1850-1890

Platteland Stad Platteland Stad Platteland Stad Platteland Stad


1850 117 94 52 117 24 95 135 213

1860 101 83 45 95 25 96 128 211

1870 96 82 60 115 35 87 133 197

1880 104 73 62 134 46 105 173 243

1890 110 98 76 131 51 137 202 283

0

50

100

150

200

250

300

Ho

ogs

taan

gesl

age

nen

JAAP MOES

706

Diagram 150. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van de hoogstaangeslagen adel, 1850-1890 (in percentages)

1850 1860 1870 1880 1890

1 79 66 66 68 76

>= 2 21 34 34 32 24

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 A

anta

l pe

rso

ne

n


707

Diagram 151. Ontwikkeling van het aantal aanslagen personele belasting van het oude patriciaat onder de hoogstaangeslagenen, 1850-1890 (in percentages)

1850 1860 1870 1880 1890

1 83 66 72 76 80

>= 2 17 34 28 24 20

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Aan

tal p

ers

on

en

JAAP MOES

708

Diagram 152. Hoogstaangeslagen statusgroepen (in percentages) met minstens twee aanslagen personele belasting, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel 21 34 34 32 24




0

5

10

15

20

25

30

35

40

Pe

rce

nta

ge


709

Diagram 153. Regio’s waar hoogstaangeslagen aristocraten met slechts een aanslag personele belasting woonden, 1850-1890

Westland (ZH) 't Gein (NH) Veluwezoom

(GE) Overkwartier

(UT) Zuidduinregel

(NH)

1850 6 20 6 7 3

1860 2 10 2 0 0

1870 5 6 7 0 1

1880 6 6 8 2 2

1890 26 20 19 11 7

0

5

10

15

20

25

30 A

anta

l ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n

JAAP MOES

710

Diagram 154. Aristocratische regio’s waar ook andere notabele hoogstaangeslagenen met één aanslag personele belasting woonden, 1850-1890

Westland (ZH) 't Gein (NH) Veluwezoom (GE) Overkwartier (UT) Zuidduinregel (NH)

1850 13 51 6 3 2

1860 10 44 0 0 0

1870 6 24 6 1 0

1880 12 36 10 1 3

1890 36 80 13 3 6

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 A

anta

l ho

ogs

taan

gesl

age

ne

n


711

Diagram 155. Regio’s waar andere hoogstaangeslagen notabelen met slechts een aanslag personele belasting woonden, 1850-1890

't Gein Schieland (ZH) Meijerij (NB) Oostergo (FR) Westergo (FR) Oldambt (GR) Linker

Maasoever (LI)

1850 51 25 13 10 9 6 6

1860 44 16 9 2 2 6 5

1870 24 13 8 7 5 5 12

1880 36 24 12 8 5 5 3

1890 80 46 19 20 19 16 9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90 H

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

712

Diagram 156. Regio’s waar adellijke hoogstaangeslagenen verschenen, 1850-1890

Westland (ZH) Veluwezoom (GE) Overkwartier (UT) 't Gein (NH) Oostergo (FR) Salland (OV)

1850 5 3 7 5 5 4

1860 1 2 0 3 1 1

1870 3 3 0 1 1 2

1880 5 2 1 0 3 3

1890 18 10 7 6 4 4

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20 H

oo

gsta

ange

slag

en

en


713

Diagram 157. Regio’s waar hoogstaangeslagenen uit het ‘oude patriciaat’ verschenen, 1850-1890

't Gein (NH) Veluwezoom (GE) Westland (ZH)

1850 15 3 1

1860 7 0 1

1870 5 4 2

1880 6 6 1

1890 14 9 8

0

2

4

6

8

10

12

14

16 H

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

714

Diagram 158. Regio’s waar hoogstaangeslagenen uit het ‘zelfbenoemde patriciaat’ verschenen, 1850-1890

't Gein (NH) Schieland (ZH) Westland (ZH) Meijerij (NB)

1850 15 5 4 3

1860 7 6 4 0

1870 7 3 2 3

1880 9 8 4 3

0

2

4

6

8

10

12

14

16 H

oo

gsta

ange

slag

en

en


715

Diagram 159. Regio’s waar hoogstaangeslagenen uit de ‘andere burgerij’ verschenen, 1850-1890

't Gein (NH) Schieland

(ZH) Westland

(ZH) Oostergo

(FR) Westergo

(FR) Oldambt

(GR) Meijerij

(NB) Veluwezoo

m (GE)

Dieverder Dingspil

(DR)

1850 36 20 9 6 8 6 10 3 5

1860 37 10 6 2 2 5 9 0 3

1870 17 10 4 5 5 2 5 5 1

1880 27 16 8 8 5 5 9 9 0

1890 53 34 26 17 16 14 12 11 10

0

10

20

30

40

50

60 H

oo

gsta

ange

slag

en

en

JAAP MOES

716

Diagram 160. Ontwikkeling van het aantal families per statusgroep op het Binnenhof, 1848-1939

1850 1860 1870 1880 1890 1914 1939

Andere burgers 37 34 29 38 50 73 116


13 15 17 21 28 27 22

Oud patriciaat 33 32 44 41 42 33 16

Adel 33 41 36 34 34 28 15

0%

25%

50%

75%

100%


717

Diagram161. Aantal familierelaties op het Binnenhof van aristocraten en andere notabelen, 1850-1890

Dynastieke verwantschapsrelaties

Aangetrouwde verwantschapsrelaties

Aristocraten (N=176) 268 182

Andere notabelen (N=83) 80 94

0

50

100

150

200

250

300 A

anta

l fam

ilie

rela

tie

s

JAAP MOES

718

Diagram 162. Aantal familierelaties op het Binnenhof van de statusgroepen, 1850-1890

Dynastieke verwantschapsrelaties

Aangetrouwde verwantschapsrelaties

Adel (N=101) 209 110


Zelfbenoemd patriciaat (N=46) 46 34

Overige burgers (N=37) 17 46

0

50

100

150

200

250 A

anta

l fam

ilie

rela

tie

s


719

Diagram 163. Bruiden van aristocraten en andere notabelen uit de bestuurlijke elite voor 1848 en daarna (N=333)

Aristocratische bruid Burgerlijke bruid Aristocratische bruid Burgerlijke bruid


Na 1848 61 39 18 53

t/m 1848 63 53 8 38

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100% A

anta

l

JAAP MOES

720

Diagram 164. Bruiden van de adel in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848

Adellijke bruid Oudpatricische bruid Bruid uit zelfbenoemde

patriciaat Bruid uit andere burgerij

Na 1848 33 11 1 8

t/m 1848 34 10 1 13

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l


721

Diagram 165. Bruiden van het oude patriciaat in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848

Adellijke bruid Oudpatricische

bruid

Bruid uit zelfbenoemde

patriciaat

Bruid uit andere burgerij

Na 1848 6 11 7 23

t/m 1848 8 11 6 33

0%

25%

50%

75%

100%

Aan

tal

JAAP MOES

722

Diagram 166. Bruiden van het zelfbenoemde patriciaat in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848

Adellijke bruid Oudpatricische

bruid

Bruid uit zelfbenoemde

patriciaat

Bruid uit andere burgerij

Na 1848 6 8 5 18

t/m 1848 2 5 1 12

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l


723

Diagram 167. Bruiden van het de statusgroep andere burgers in de nationale bestuurlijke elite voor en na 1848

Adellijke bruid Oudpatricische bruid Bruid uit zelfbenoemde

patriciaat Bruid uit andere burgerij

Na 1848 3 4 2 25

t/m 1848 1 3 0 22

0%

25%

50%

75%

100% A

anta

l

JAAP MOES

724

Diagram 168. Ontwikkeling van onderlinge familierelaties op het Binnenhof van aristocraten en andere notabelen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocratie (N=176) 133 155 142 148 182

Burgerij (N=83) 32 43 59 58 68

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200 A

anta

l fam

ilie

rela

tie

s


725

Diagram 169. Dynastieke famlierelaties van aristocraten en andere notabelen op het Binnenhof, 1850-1890


Meer dan 3 relaties 34 3

3 relaties 13 2

2 relaties 29 10

1 relatie 24 23

0%

25%

50%

75%

100% P

erc

en

tage

s

JAAP MOES

726

Diagram 170. Clanvorming van aristocraten en andere notabelen op het Binnenhof, 1850-1890


Meer dan 3 relaties 25 3

3 relaties 8 4

2 relaties 13 16

1 relatie 30 22

0%

25%

50%

75%

100% P

erc

en

tage

s


727

Diagram 171. Dynastieke familierelaties van de statusgroepen op het Binnenhof, 1850-1890

Adel Oud

patriciaat Nieuw


Meer dan 3 relaties 31 3 2 1

3 relaties 5 8 2 0

2 relaties 16 13 8 2

1 relatie 11 13 14 9

0%

25%

50%

75%

100% P

erc

en

tage

s

JAAP MOES

728

Diagram 172. Clanvorming van de statusgroepen op het Binnenhof, 1850-1890

Adel Oud

patriciaat Nieuw


Meer dan 3 relaties 14 11 1 2

3 relaties 6 2 1 3

2 relaties 6 7 7 9

1 relatie 12 18 11 11

0%

25%

50%

75%

100% P

erc

en

tage

s


729

Diagram 173. Ontwikkeling van onderlinge familierelaties op het Binnenhof van de statusgroepen, 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Adel (N=118) 84 134 98 107 132

Oud patriciaat (N=130) 34 29 52 60 65


Andere burgers (N=130) 12 7 15 17 27

0

20

40

60

80

100

120

140

160 A

anta

l fam

ilie

rela

tie

s

JAAP MOES

730

Diagram 174. Aantal familierelaties van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) op het Binnenhof en met lagere bestuursniveau’s, 1850-1890

Familierelatie met Ministers/EK/TK

Familierelatie met lagere bestuurlijke functies

Aristocraten (N=176) 383 90

Andere notabelen (N=83) 142 38

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450 A

anta

l fam

ilie

rela

tie

s


731

Diagram 175. Aantal familierelaties van aristocraten (adel en ‘oud patriciaat’) en andere notabelen (‘zelfbenoemd patriciaat’ en ‘andere burgers’) op het Binnenhof en met lagere bestuursniveau’s, 1850-1890

Ministers/EK/TK

Lagere bestuurlijke

functies

Adel (N=101) 276 57


Zelfbenoemd patriciaat (N=46) 61 22

Andere burgers (N=37) 56 9

0

50

100

150

200

250

300 A

anta

l fam

ilie

rela

tie

s

JAAP MOES

732

Diagram176. Ontwikkeling van onderlinge familierelaties op het Binnenhof van aristocraten (N=176) en andere notabelen (N=83), 1850-1890

1850 1860 1870 1880 1890

Aristocratie: Dynastieke verwantschapsrelaties

67 97 84 97 117

Aristocratie: Aangehuwde verwantschapsrelaties

66 58 58 51 65

Burgerij: Dynastieke verwantschapsrelaties

19 24 31 29 29

Burgerij: Aangehuwde verwantschapsrelaties

13 19 28 29 39

0

20

40

60

80

100

120

140

Aan

tal f

amili

ere

lati

es


733

Diagram 177. Sociale samenstelling van de hoogstaangeslagen families in statusgroepen, 1850-1890

12%

18%

14%

56%


JAAP MOES

734

Diagram 178. Tweehonderd bruiden van aristocratische hoogstaangeslagenen tot en met 1848 en daarna, verdeeld in statusgroepen

T/m 1848 Na 1848

Andere burgers 33 25

Zelfbenoemd patriciaat 9 13

Oud patriciaat 19 24

Adel 39 38

0%

25%

50%

75%

100% B

ruid

en


735

Diagram 179. Huwelijkspartners van honderd zonen en honderd dochters van tweehonderd aristocratische hoogstaangeslagenen uit 1850 en 1890

Tot 1880 Vanaf 1880 Tot 1880 Vanaf 1880

Zoon Dochter




Adel 15 16 18 21

0%

25%

50%

75%

100%

JAAP MOES

736

Diagram 180. Huwelijkspartners van 100 zonen en 100 dochters van 200 aristocratische hoogstaangeslagenen uit 1850 en 1890

Zoon Dochter

Overige burgers 46 43

Zelfbenoemd patriciaat 0 3

Oud patriciaat 23 15

Adel 31 39

0

25

50

75

100

Bijlage I Beschouwing van de geraadpleegde bronnen ...

Documents

Transcript of Bijlage I Beschouwing van de geraadpleegde bronnen ...