Bibliotheken &Informatiegeletterdheid

Hier oversteken

,,Tussen de bib en de school ligteen veilig zebrapad. Toch heefthet jaren geduurd voor we datzijn overgestoken.’’

4 De bib biedt houvast

8 Te koop: vuilniszakken. Gratis: informatie

13 Haachtse bib gaat samenwonen

17 Computers maken kilometers

26 Test jezelf: welke rol zie jij weggelegd voor je bib?

33 Partners maken de toekomst

38 Nieuwe behoeftes vragen nieuwe houvast

42 Doe het zelf tips

44 Nóg meer informatie?

L O C U S

2

HIER OVERSTEKEN

3

column

Abbey Road ligt in Roeselare, ter hoogte van de bibliotheek. Het zebrapad vormt er deoversteek naar de nabijgelegen scholengemeenschap. Met vaste tred steekt de bib er re-gelmatig de straat over. Come together, zongen de Beatles op het fameuze album. En datdoen ze, daar in Roeselare.

Samenkomen, partnerschappen sluiten, netwerken aangaan. Verschillende Vlaamse bi-bliotheken zetten labo’s op waar druk geëxperimenteerd wordt. Ze willen een zuurstof-rijke plek zijn tussen verstikkende informatie-overload en acute kennisindigestie.

Een aantal dingen weten ze al zeker. De uitdaging: de bib uitbouwen als dé plek om metvragen – àlle, ook rare - naartoe te trekken; een leuke en dynamische plek ook, vol men-sen van allerlei slag. Ze kennen de instrumenten: een beresterke collectie, een hoge toe-gankelijkheid, een sterke lokale verankering en een stevige traditie als kennisbemiddelaar.Ze zetten daarbij in op een gemeenschappelijk doel: informatiegeletterdheid – en dat isveel meer dan one and one and one is three.

Experimenteer. Het leidt tot out of the box denken en doen. En daar beter van worden.Abbey Road zorgde voor nogal wat inspiratie. Ontelbare keren werd de hoes gekopieerd.Naar eigen doelen, inzichten en context. Zo wordt een gelijkend verhaal weer helemaaluniek. Inspirerende bibs met sterke verhalen, daar wil LOCUS op inzetten. Hen aanmoedi-gen om zelfbewust uit de schaduw te treden, een unieke rol op te nemen als coach, facili-tator of netwerker. Zebrastrepen kalken op de weg.

We kennen de uitdagingen van de dagelijkse praktijk, we stonden er tot voor kort immerszelf midden in. Daarom weten we het zeker: Abbey Road ligt overal, ook in jouw gemeente.Het is gewoon een kwestie van oversteken.

Carla en Maike

4

L O C U S

Mensen zijn kampioenen in het interpreteren enfilteren van informatie. Het gebeurt auto ma -tisch, we zijn er voortdurend mee bezig. Wat webelangrijk vinden of nodig hebben, slaan we opof gebruiken we, onbelangrijke informatie nege-ren we. Dat filteren is onmisbaar om goed tekunnen functioneren in de maatschappij.

Dankzij het internet en de nieuwe media beschikken we over een enorme hoeveelheidinformatie. Die stelt ons in staat om meer gefun-deerde en betere keuzes te maken. Althans intheorie, want de gigantische informatiebergheeft ook een keerzijde. Hij stelt ons filterme-chanisme danig op de proef.

De bib biedt houvast

5 UUR/DAGRADIO

TOTALE INFORMATIECONSUMPTIE/DAG

3,6 ZETTABYTES = 3,6 MILJOEN TERRABYTES

5 UUR/DAGANDEREI-POD / PC

2 UUR/DAG

COMPUTER

4.5 UUR/DAGTELEVISIE

1 UUR/DAGTELEFOON

1 UUR/DAGLECTUUR

5

HIER OVERSTEKEN

We krijgen zoveel prikkels dat de filter dreigtdicht te slibben. Bovendien is informatie vaaktegenstrijdig en het is lang niet altijd duidelijk ofeen bron betrouwbaar is. Voeg daar nog hetrazendsnelle tempo waarmee kennis evolueertaan toe en het hoeft geen verwondering te wek-ken dat meer dan één op zeven Vlamingen nietvoldoende vaardigheden heeft om alle informa-tie te verwerken. Hier komt de bibliotheek in beeld, de toegangs-poort tot betrouwbare en kwaliteitsvolleinformatie. Zo stond het in het bibliotheekde-creet van 1978 en het blijft ook in het decreetlokaal cultuurbeleid van 2001 haar missie.

De bib maakt mensen wegwijs in het overaan-bod aan informatie, ze geeft de informatie die zenodig hebben, ze helpt zoeken, ze biedt over-zichten, ze legt verbindingen, ze leertinformatievaardigheden aan. Maar de bib weet niet alles, natuurlijk niet, endat hoeft ook niet. In haar onmiddellijke omge-ving zijn organisaties, verenigingen, vrijwilligersevengoed bezig met informatiebemiddeling,informatievaardigheden, informatiegeletterd-heid. Dat biedt kansen: om door te verwijzen, ofom de bib te versterken door expertise binnen tehalen. Partnerships zullen steeds belangrijkerworden.

Ondanks de stijgende scholingsgraad bevinden grote aantallen burgers zich onder het minimalescholingsniveau. 15% tot 18 % van de Vlaamse volwassenen bezit te lage basiscompetenties omzich adequaat te handhaven in een moderne samenleving. De kennismaatschappij stuwt hetcompetentieniveau immers voortdurend naar omhoog.Geletterdheid is de core-business van Centra voor Basiseducatie, maar het betekent al lang nietmeer ,,kunnen lezen en schrijven’’. Het is de vaardigheid om gedrukte en geschreven informatiete gebruiken om te functioneren in de maatschappij, om persoonlijke doelstellingen te bereikenen de persoonlijke kennis en kunde te ontwikkelen*. Die opdracht is groot en complex en het isevident dat verschillende partners vanuit verschillende invalshoeken en met eigen expertise, deinvulling ervan opnemen. Voor de bibliotheek is het een uitgelezen kans om zich als informatie-deskundige te (her)profileren en een plaats in het maatschappelijk debat op te nemen. (*nota geletterdheid, aug. 2003)

‘Bibliotheken moeten zo ver mogelijk gaan wat informatiebemiddeling betreft. Hoever? Dat weet ik niet. Laat de dingen maar gebeuren. Het is een proces van proberenen kijken waar je landt. Laat de samenwerking met andere partners maar kleinbeginnen. Als dat lukt, kunnen er later nieuwe stukjes aan het netwerk gebreidworden.’

(Hugo Verdurmen, coördinator Plan Geletterdheid)

6

L O C U S

‘Bibliotheken hebben computers met internetaansluiting, ze organi-seren op leidingen in het leren werken met die computers. Maar hetdichten van de digitale kloof gaat vooral over het leren omgaan metinformatie en het verwerven van alle competenties die daarvoornodig zijn. Dat is de volgen de stap die de bibliotheken moeten zet-ten.’

(Stef Steyaert, procesbegeleider Participant bvba)

Vallen en opstaan, evalueren en bijsturen…of in blitse taal: veranderingsmanagement.De koersrichting weldoordacht wijzigen. Alle grote managers weten het: een goed beeldof een goed idee, is amper 1% van de weg naar succes. De overige 99% is: hard werken.Beginsituatie, talent of competenties zijn niet onbelangrijk, maar geen allesbepalendefactoren. Volharding is dat wel. Vraag het aan ceo’s en topatleten.

Meteen inzetten op grootse effecten hoeft niet. Kies voor bescheidenveranderingen, ga langzaam maar zeker op weg met medewerkersen gebruikers. Kleine wijzigingen in de omgeving zorgen ervoor datmensen anders gaan handelen zonder dat ze overtuigd moeten zijn,zonder dat ze er bij moeten nadenken of dingen moeten onthouden.Vertrouwen op buikgevoel mag, maar hou de vinger aan de pols enevalueer voortdurend. Zo komt er geen storm maar een verfrissendbriesje tussen de oude vertrouwde verworven sterktes. En dat is deweg naar nieuw en nog sterker.

Kan de bibliotheek de omslag maken naar eenvernieuwde invulling van haar opdracht? Ja, want haar aanwezigheid tot in de kleinstegemeenten, haar collectie en haar ervaring metinformatiebemiddeling zorgen voor een stevigebasis. Maar het is geen makkelijk proces. Hetomschakelen van een aanbodgestuurde naareen vraaggerichte werking en het deels loslatenvan de collectie vraagt een grote inspanning. InVlaanderen zetten verschillende bibliothekenallerlei experimenten op. Sommige zijn succes-

vol, andere niet. Het is een proces van voortdu-rend proberen, evalueren en bijsturen, eenzoektocht om de bibliotheek een belangrijkeplaats te geven in het leven van de mensen. Vanalle mensen, maar zeker van de zwakkere groe-pen in de samenleving. Mensen die niet langschool liepen, anderstaligen, kansarmen, perso-nen met een zwak sociaal netwerk, vooral zijhebben behoefte aan houvast, aan een beetjerust en zekerheid. Die moeten ze kunnen vindenin de bib.

TIP

Overal in de (Westerse) wereld zijn bibliotheken op zoek naareen nieuwe invulling van hun basisopdracht. In Vlaanderengroeien sinds enkele jaren verschillende (kleine en grote) initia-tieven. Bibs verkennen de samenwerking met externe partners,ze denken meer vanuit het perspectief van de klant dan vanuitde bibliotheekorganisatie.

In het kader van hetPlan Geletterdheid Verhogen vroegen deVlaamse departe men-ten Cultuur en Onder-wijs aan LOCUS omenkele bibliotheken tebegeleiden die op eenvernieuwende manierwerken aan informatie-geletterdheid en infor-matievaardigheden. Dekeuze viel op het Buurt -informatiecentrum Ma-riekerke, HaBoBIB(Haacht/ Boortmeer-beek) en Rupelbib, hetsamenwerkingsver-band van de bibliothe-ken van Boom,Hemik sem, Schelle, Nielen Rumst.

7

HIER OVERSTEKEN

‘Informatiegeletterdheid is het op een adequate manier omgaanmet informatie, ongeacht de drager. Het gaat over het opzoeken,selecteren en produceren van informatie.’

(Hugo Verdurmen, coördinator Plan Geletterdheid)

Leren van collega’s

- Tax-on-web is voor jou geen probleem?- Elektronische tickets bestellen is een peulschil?- Je kan de dure van de goedkope energieleveranciers onder-

scheiden?- Je kent het verschil tussen e-post en b-post?- Je onderscheidt een telefonisch verkoopgesprek van een

gezellig praatje?- Je begrijpt de handleiding van de nieuwe broodmachine?- …Informatiegeletterdheid is op een vlotte manier informatiekunnen vinden en toepassen en daardoor je leven makkelijkeren hanteerbaarder maken.

Te koop: vuilniszakkenGratis: informatie

H E T B U U R T I N F O R M A T I E C E N T R U M M A R I E K E R K E

‘Dit is niet voor ons, zal je in het BIC nooit horen.

Wel: ‘We weten het niet zo goed’.En dan gaan we op zoek of

we verwijzen door. Met een dubbel doel:

een antwoord vinden op de gestelde vraag en de

zelfredzaamheid bevorderen.Hoe ver je moet gaan, hangt af

van de persoon die voor je staat.Je moet aanvoelen hoeveel hulp

hij of zij nodig heeft.’

(Diane Van Doorslaer, bibliothecaris Bornem)

Woensdagnamiddag. Vroegerwas het hier stil, de kinderenwaren overal behalve opschool. Nu is dit vroegereschoolgebouw de place to bevoor de jeugd van deBornemse deelgemeenteMariekerke want op woen s -dag namiddag is het BIC open,het Buurtinformatiecentrum.

L O C U S

8

Veel interesse voor de feestelijke opening van BIC.

En dan kan er gratis gespeeldof gewerkt worden op de tiencomputers met internet -aansluiting. Op de plek waar nu het BIC is,was er vroeger een filiaal vande bib van Bornem. Omdat hetaantal ontleningen jaar na jaarafnam, kwam het tot eensluiting. Het deelgemeente -

huis van Mariekerke waseenzelfde lot beschoren. Maar het Bornemse ge -meente be stuur wilde ietsnieuws in de plaats, een vormvan open bare dienstverleningdie de sociale cohesie inMariekerke zou versterken. Enzo ontstond het BIC, dat dedubbele leemte die bib en

gemeente huis achterlieten opeen eigentijdse manier invulten de hele site van devroegere school – waar ookorg anisaties en verenigingenzoals OKRA, Ziekenzorg,fotoclub De Waai onderdakvinden - nieuw leven moetinblazen. Geen makkelijkeopdracht maar het eerste,

HIER OVERSTEKEN

9

succesvolle werkingsjaarbewijst dat het kan.

Het BIC is drie namiddagenper week open voor hetpubliek. Het is vrij krap maarmooi gehuisvest: op hetgelijkvloers staan de tiencomputers, enkele trapjeshoger vind je een beperkte,wisselende maar zeer actuelebibliotheekcollectie. De helftzijn strips en kinder- enjeugdliteratuur.

Boeken uit de hoofdbibkunnen hier gereserveerdworden. Maar het BIC is meerdan de bibliotheek.

Ook de gemeentelijke dienstBurgerzaken, het sociaalhuis/OCMW en het cultuur -centrum zijn partners in hetproject. Op maandag is eraltijd een bibliotheek -medewerker aanwezig, opdonderdag iemand van dedienst Burgerzaken. Opwoensdag hebben de vierpartners een beurtrol. En omde twee weken op zaterdagheeft de cultuurschepen ereen zitdag.

Het uitgangspunt van dedienstverlening is dat elke

medewerker op elke vraagminstens een begin van ant -woord moet kunnen geven. Debibliotheekmedewerker moetdus ook mensen met eenvraag voor de dienst Burger -zaken kunnen helpen, demedewerker van het OCMWmoet een boek kunnenuitlenen. Om dat te kunnenwaarmaken, is voor de starteen draaiboek opgesteld metde vragen die de verschillendepartners vaak krijgen, met deantwoorden op die vragen ofwaar deze te vinden zijn. De partners hebben elkaaropgeleid. Buiten de openingsuren heb -ben in het BIC regelmatigactiviteiten plaats. De biblio -theek verzorgde een opleidingover bloggen. Het Centrumvoor Basis educatie stond invoor een initiatiecursuscomputer en een cursusomgaan met apparaten. HetBIC organiseerde workshopsstijladvies en bloemschikken,en in samenwerking met OKRAeen kennismakingsnamiddagmet het sociaal huis.

De plaatselijke verenigingenkunnen ook gebruik makenvan de infrastructuur van hetBIC. Fotoclub De Waaibijvoorbeeld gebruikt decomputers, in ruil organi -seerde de club een cursusphotoshoppen voor degeïnteresseerde inwoners van Mariekerke.

‘Op termijn zou het BIC moeten evolueren naar een buurthuis gedragen door de lokale ge meen schap. Onze rol zou beperkt zijn tot het ondersteunen en begeleiden van de vrij wil li gers.’

(Ina Van den Broeck, projectleider BIC)

In een tijd dat vele gemeentebesturen onder druk van cijfersen geld twijfelen over het openhouden van bibliotheekfilialenen uitleenposten, investeert Bornem in een nieuw soort klein-schalig informatiecentrum, een nieuwe bib zeg maar. Aan diebeslissing lag fundamenteel de vraag naar het einddoel tengrondslag: Wat willen we: Mensen toeleiden naar de biblio-theek? Of: Zo veel mogelijk goed geïnformeerde mensen?Toeleiden is makkelijker: het levert (goede of slechte) rende-mentscijfers, er zijn meer of minder ontleningen, meer ofminder lidmaatschappen. Toch koos Mariekerke voor hettweede en gaat daarmee tegen een brede trend in. Het BIC ismeer dan lezen, meer dan multimedia uitlenen, meer dan lerencomputeren. Met een bestuur dat wil inzetten op de socialesamenhang van de gemeente, is dit een consequente keuze: hetBIC als een plek waar via informatiebemiddeling aan ontmoe-ting en burgerschap wordt gewerkt.

L O C U S

10

legende

STERK- de verwevenheid van functies, de vanzelf-

sprekendheid en vooral het enthousiasme waarmee de vier evenwaardige partnerselkaar vinden, vaak ook letterlijk aan de koffietafel

- de lage drempel: als enige plek in Marie-kerke waar vuilniszakken verkocht worden,komt iedereen in het BIC

- de samenwerking met de plaatselijke organisaties en verenigingen

WERK- een langetermijnvisie ontwikkelen,

in de eerste plaats over de invulling van de i van BIC

- uitzoeken of het BIC aan de verwachtingenbeantwoordt

- meer vrijwilligers die het BIC helpen uitbouwen

STERKWERK

HIER OVERSTEKEN

11

De enthousiaste ploeg van BIC

12

L O C U S

13

HIER OVERSTEKEN

Haachtse bib gaat samenwonen

‘In het open leercentrum moet je met alle vragen terecht kunnen.Kent een medewerker het antwoord niet zelf, dan moet hij devraagsteller minstens op weg zetten of doorverwijzen. De groteuitdaging is ons personeel klaarstomen voor die opdracht.’

(Kathleen De Meester, bibliothecaris HaBoBIB, de opdrachtgevendevereniging die de bibliotheken van Haacht en Boortmeerbeek beheert)

De plannen voor een gezamenlijke infrastructuur liggen op tafel

H a B o B I B

De bibliotheek van Haacht ondergaat begin 2012 een ingrijpende verandering. Er komt niet alleen een fors uit de kluitengewassen vleugel bij, de bib gaat samenwonenmet het Centrum voor Basiseducatie.

De bibliotheek komt op het gelijkvloers, basiseducatie en een open leercentrum op de eerste verdieping. Graag hadden zij er ook het Centrum voor Volwassenenonderwijs bij gehad maar dat konom budgettaire redenen niet instappen. Het behoudt wel zijn containerklassen opdezelfde campus.

Belangrijker nog dan het delen van een gebouwwordt de inhoudelijke samenwerking tussen debib en basiseducatie. Eén van de belangrijksteaspecten is de open computerruimte die opbepaalde tijdstippen in de week een open leer-centrum wordt.

Medewerkers van de bibliotheek en -gedurende enkele uren - ook van basiseducatie,zullen er de mensen helpen en begeleiden.

De versterkte samenwerking tussen de biblio-theek en basiseducatie zal zichtbaar zijn in debibcollectie en de opstelling ervan. Eens basis-educatie immers gestart is met zijn cursussenop de eerste verdieping, krijgt de bib mensenover de vloer die ze anders niet of moeilijkbereikt. De bib wil hen welkom heten door eenaangepast aanbod. Ze wil hen prikkelen,enthousiasmeren voor haar werking door aan-gepaste inhouden en opstellingen enherkenbare thema’s.

Basiseducatie - en via hen ook de cursisten -krijgt een inbreng in de samenstelling van decollectie. Ter voorbereiding hebben de bib enbasis educatie alvast hun cursussen en lezingenbeter op elkaar afgestemd: dubbel werk isgeschrapt, leemtes in gevuld.

De twee partners or ga niseren ook samen activi-teiten om een beter zicht te krijgen op demeer waarde en de knelpunten van de toekom-stige samenwerking. Zo waren er lezingen overICT en Web 2.0, en over euthanasie en palliatievezorgen. De op komst was telkens groot en –belangrijk – voor het publiek divers.

'Wie in het open leercentrum werkt, moetsterk zijn in het ontdekken van de vraagachter de vraag. Wat verwacht de klantprecies van mij? Een snel antwoord opeen eenvoudige vraag? Of is er meernodig? Gaat het over een eenmaligevraag of is het nuttig dat hij vaardighedenaanleert waarmee hij in de toekomst zelfeen antwoord kan vinden? In dat geval iseen doorverwijzing naar een korte oplei-ding of een langlopende cursus mis-schien aangewezen.'

(Liesbet Vandeheyning, educatief medewerkercentrum basiseducatie Leuven/Hageland )

14

L O C U S

Een open leercentrum is een ruimte waar cur-sisten kunnen komen oefenen, waar - als datnodig is - ook een begeleider ter beschikkingstaat. Elk centrum voor basiseducatie moet overeen open leercentrum beschikken. Voor de cen-tra is het niet eenvoudig om binnen hun infra-structuur zo’n ruimte te integreren. Precies zo’nruimte is de bibliotheek…

15

HIER OVERSTEKEN

STERK- één gebouw met twee partners die elkaar

versterken- de vaste overtuiging om de bestaande samen-

werking verder uit te diepen- complementaire doelgroepen

WERK- competenties oplijsten, versterken en aan-

vullen- grens en lat bepalen: hoe ver gaat het open

leercentrum in de begeleiding?- profileren als de plek waar je naartoe komt

als je een vraag hebt

WERKSTERK

Medewerkers van bib en basiseducatie tijdens een brainstormoefening

16

L O C U S

Pascale Spur

onderweg met

de laptops van

de mobiele

internetklas.

17

HIER OVERSTEKEN

Computers maken kilometers

De computers van Rupelbibhebben heel wat kilometers opde teller. Letterlijk. In een vroe-ger leven maakten ze deel uitvan de uitleendienst van deprovincie Antwerpen. Sinds deinterlokale vereniging Rupel-bib ze overnam, pendelen zetussen de vier aangeslotenbibliotheken: Boom, Hemik-sem/Schelle, Niel en Rumst.Ze doen dienst voor de cursuseerste stappen op de compu-ter die op de vier locatieswordt georganiseerd voorgroepjes van telkens acht per-sonen. In 2009 volgden 168 mensende opleiding van vijf keer tweeuur, ook in 2010 was het geen

probleem om de beschikbareplaatsen in te vullen. De cur-sus is gericht op het aanlerenvan de noodzakelijke, instru-mentele vaardigheden: werkenmet de computer en met demuis, surfen op het internet.De lesgevers zijn veertien vrij-willigers, opgeleid doorVormingplus Antwerpen. Zijgeven hun kennis door aan decursisten, vandaar de naamvan het project: ‘computeres-tafette’. De bib zorgt voor een ruimtewaar de lessen kunnen door-gaan. Ze coacht en motiveertde vrijwilligers. Ze trekt cursisten aan. En ze houdtzich bezig met alle praktische

R U P E L B I B

De partners van de Rupelbib hebben geprobeerd het vormings-aanbod in de regio te ontwarren, want dat leek een complexe puz-zel. Het samenbrengen van de initiatieven vereenvoudigt hetkluwen, brengt verscheidenheid in het aanbod, en richt zich naareen diverser publiek. Denk hierbij niet aan een klassieke puzzel.Hoe de stukjes perfect in elkaar passen en welk beeld dat oplevertstaat daarbij op voorhand vast. Denk aan een Chinese puzzel, dieis opgebouwd uit driehoeken en vierkanten. Hiermee kan je hetoorspronkelijke vierkant vormen waaruit de puzzel ontstaan is,maar ook allerhande andere figuren zijn mogelijk. Niet alle puz-zelstukjes moeten gebruikt worden, het uitzicht staat niet voorafvast. Het is aan de verschillende partners rond de tafel om te be-slissen wanneer er een puzzel is die voor iedereen – en vooral ookvoor de inwoners van de Rupelstreek - winst betekent.

zaken zoals de planning en hetvervoer van de mobiele pc-klas. Eind 2010 gaat Rupelbib in zeemet het Centrum voor Basis-educatie, om ook rondinformatievaardigheden tewerken. Basiseducatie zal inde vier bibliotheken opleidin-gen geven van zes keer drieuur. In Rumst is het themainternet gevaarlijk interessant,in Hemiksem/Schelle ik vind

waar ik recht op heb op hetinternet, in Niel vind je weg opde internetsnelweg en in Boomde website van de gemeenteleren gebruiken als admini-stratieve hulp. Basiseducatieengageert zich voor vier jaar,aan het eind van die periodezal elk thema in elke bib aanbod gekomen zijn. De thema’szijn zodanig gekozen dat deopleidingen meer kunnen zijndan het aanleren van informa-

ticatechnische vaardigheden.Vormingplus onderzoekt intussen de mogelijkheid omeen aanbod te ontwikkelen dat kan aansluiten bij de opleidingen van basiseducatieen dat doorgaat op de thema’s infor matiegeletterd-heid en informatievaardig -heden. Ook hier gaat menervan uit dat vrijwilligers dewerking en impact kunnenversterken.

L O C U S

18

‘De bibliotheek gaf in oorsprongaan arbeiders de kans om zichverder te ontwikkelen. Langzaamis haar doelpubliek opgeschovennaar de mid den klasse. Nu de in-formatiekloof groeit, moet de bibhaar opdracht voor mensen metminder kansen weer opnemen. Detijd dat de bibliotheek louter eenhuis van boeken was, is voorbij.’

(Marina De Bruijn, bibliothecaris Rumst)

doorgeven om verder te gerakenEstafette, zegt Van Dale, is een wedloop waarbij ploegen van deelnemers de af te leg-gen afstand onder elkaar verdeeld hebben, terwijl ieder aan het eind van zijn baan-stuk aan diegene die hem aflost een voorwerp (stokje, vlaggetje) moet reiken. Aan destart van de computerestafette verschijnen deelnemers op weg naar die informatiedie hen het meest dienstig is. Aan het eind daarvan geven ze hun kennis door aan an-deren. Ze ondersteunen de starters en eindigen zelf een stuk verder dan verhoopt.De koppeling van professionele en vrijwillige ondersteuning maakt hen sterk. Vrij-willigers zorgen ervoor dat het project divers rekruteert en een brede impact krijgt.De wedstrijd kent daardoor een grillig verloop, maar iedereen wordt er beter van.

© R

upel

bib

STERK- complementariteit van en beginnende afstemming

tussen de drie partners in de regio- de lage drempel van de opleidingen- de vrijwilligers die hun expertise inbrengen

WERK- de samenwerking tussen de partners verankeren- een beter zicht krijgen op de doorstroming van de

cursisten- coördinatie en financiën van blijvende

samenwerking

WERKSTERK

HIER OVERSTEKEN

19

Informatie? Welke

informatie?

‘Het doel is de vraag van de klant beantwoorden.Wil dat zeggen dat de bibliotheekmedewerker

zelf iets moet uitleggen of opzoeken, dan moet hijdat doen. Zelfredzaamheid is een belangrijk

principe in het Delphi-model maar er zijn grenzen aan wat mensen kunnen.’

(Edwin Van Troostenberghe,bibliothecaris Middelkerke)

L O C U S

20

De bibliotheek is een basisvoorziening waarelke burger terecht kan met zijn vragen inzakekennis, ontspanning, cultuur en ontmoeting. Zebemiddelt actief bij het beantwoorden van dievragen. Zo wordt de opdracht van debibliotheek omschreven in het decreet lokaalcultuurbeleid. Maar, gaat het over alle vragendie mensen kunnen stellen? Of zijn er vragenwaarmee de bib zich niet moet of kan bezighou-den? En hoe ver gaat de bibliotheek in het zoeken naar antwoorden? Volstaat het mensen op weg te zetten zodat ze zelf verder kunnen? Of gaat de bib met hen mee tot ze een bevredigend antwoord gevonden hebben?

In het oude Griekenland kwamen de Griekennaar het orakel van Delphi om raad te vragen

aan hun goden. Zo moet de openbare biblio-theek burgers bijstaan in de doolhof vaninformatiebiedende organisaties en bronnen.Dat was het uitgangspunt van de pioniers vanhet project Delphi, de bibliotheken van Middel-kerke, Oostkamp, Zottegem en Vlissingen. Zewerkten modellen en instrumenten uit om meervraaggericht te gaan werken.

Intussen volgen acht West-Vlaamse bibliothe-ken het verandertraject dat drie jaar loopt, nogeens negentien andere stappen binnenkort in.Delphi-bibliotheken gaan heel ver in hun infor-matieopdracht. Hun kerntaak is samen met deklant op zoek gaan naar dat stukje informatiedat in zijn of haar situatie belangrijk is. Vragen kunnen over alle mogelijke onder -werpen gaan, over om het even welk

levensgebied. Heeft een klant een vraag overbijvoorbeeld diabetes, dan biedt de bib eendubbele dienstverlening. Ze helpt bij het helder formuleren van de vraag en gaat op zoek naareen antwoord op maat. Weet ze het zelf niet,dan zoekt ze waar het antwoord te vinden is. Maar omdat diabetes zo vaak voorkomt en ereen hele waaier aan mogelijke vragen aanvasthangt, ontwikkelt de bibliotheek ook eenelektronische informatiemap over de ziekte.Deze bevat interessante publicaties - sommigezijn aanwezig in de catalogus, andere niet -,nuttige websites en andere informatiebronnen.De bibliotheek maakt dus een selectie van debeschikbare informatie over de ziekte. En zoworden over de meest uiteenlopendeonderwerpen informatiemappen samengesteld. De vier pilootbibs in het Delphi-traject nemen

ieder een maatschappelijk domein voor hunrekening. De bibliotheek van Middelkerkebijvoorbeeld legt zich toe op infomappen rondhet thema gezondheid. Dat houdt in dat ze eenonderzoek doet naar de meest voorkomendeaandoeningen, dat ze gezondheidssitesscreent, dat ze mensen interviewt die eenziekte hebben, dat ze samenwerkt metpatiëntenverenigingen, met documentatie- enkenniscentra, maar persoonlijk advies biedt debib niet, en ze begeeft zich niet op terrein vande hulpverlening.

HIER OVERSTEKEN

21

‘De bibliotheek moet werken aan haar imago. Men-sen moeten weten dat ze met hun vragen naarinformatie bij de bib aan het juiste adres zijn.’

(Peter Van den Brande, Vormingplus Antwerpen)

Moet elke bibliotheek zo ver gaan in haar opdracht als informatie -bemiddelaar? Kan of wil ze dat wel?

Het zijn open vragen die iedere bibliotheek zichmoet stellen. De antwoorden zijn onlosmakelijkverbonden met de gemeenschap waarvan zeeen deel is. De bibliotheek moet uitmaken wiehaar publiek is, welk effect ze wil bereiken bijde mensen van de lokale gemeenschap, wie het

meest behoefte heeft aan een publieke voorzie-ning als de bib. In een gemeente met eenoudere bevolking kan het verstandig zijn hetthema gezondheid uit te diepen via de collectie,via lezingen en workshops, via een samenwer-king met organisaties en verenigingen die op ditterrein actief zijn.

Een bib in een omgeving met veel gezinnen metjonge kinderen zal andere accenten leggen. Net

L O C U S

22

Het orakel van Delphi was in de oude Griekse tijd de informatiebemiddelaar tussen de Grieken en hun godApollo. De Grieken veronderstelden dat Apollo, als god van het licht, kon zien wat hun eigen ogen ontging,kon duiden wat hun inzicht te boven ging. Keizers en hoogwaardigheidsbekleders, groepen en individuen,armen en rijken… met duizenden trokken de Grieken richting Delphi om hun prangende vragen voor teleggen aan de Pythia, een jonge vrouw die in trance een antwoord stamelde. Priesters hertaalden haarklanken in raadgevingen. Vaak ging het om profetische, voorspellende woorden. Zo beschreef Herodotoshoe koning Croesus van Lydië het orakel raadpleegde over een oorlog met Perzië. ,,Je zal een groot rijkverwoesten,’’ antwoordde het orakel. En dat deed hij: het zijne. Maar het orakel bood ook universele enrationele adviezen die om hun waarde op de rotswand werden gekerfd. Een ervan is: ken uzelf. De Delphi-bibliotheken beperken zich tot informatiebemiddeling pur sang en zonder trance, zo ruim mogelijk en zelfsparticulier. Maar zonder persoonlijke of profetische ambities. (parafrase wikipedia)

zoals een bibliotheek in een kleine gemeentegeen kopie kan zijn van die in een grote stad. De kracht van de bibliotheek ligt in haar voe-ling met het lokale. Andere instellingen zijnmeestal niet tot op dat microniveau aanwezig.De bib kan erover waken dat in haarbedieningsgebied een gepast aanbod is, zeker voor die groep die er het meest behoefteaan heeft en afhankelijk van de keuzes die zeheeft gemaakt.

Voor wie werken we? ● Wie zijn onze inwoners? ● Leeftijd ● Opleidingsniveau? ● Sociaal economische positie?

Op wie zetten we in?In functie van informatie -bemiddeling en het stimulerenvan informatievaardigheden:

● Voor wie willen we werken? ● Voor wie kunnen we werken? ● Voor wie moeten we werken? ● En vooral: welk effect willen we

bereiken, wie kan het meestbaat hebben bij onze acties?

Met wie doen we dat? ● Wie zijn de mogelijke partners? ● Waarom willen we met

bepaalde partners samen -werken? Wat voegen ze toe datwij niet hebben? Wat hebbenwij hen te bieden? Hoe kunnenwe elkaar versterken?

● Hoe willen we met bepaaldepartners samenwerken? Louter faciliterend of vanuiteen inhoudelijk partnership?

Zitten we nog op het juistespoor?

● Check: hoe vraaggericht zijnwe nu nog bezig?

● Zijn onze acties wel effectiefeen antwoord op de vragen ennoden van de groep die wewillen bereiken?

HIER OVERSTEKEN

23

‘Een bibliotheek moet keuzes maken: bij welkegroep in de samenleving willen we welk effectbereiken? Net zoals ze nu met haar collectie eengezonde keuze maakt voor kinderen en jongerenzal ze dat ook rond informatievaardigheden moe-ten doen. Zet ze in op mensen die afhaken in hetonderwijs, die werkloos zijn, die een zwak sociaalnetwerk hebben? Het zijn doelgroepen die vooreen bib niet makkelijk te bereiken zijn, maar pre-cies daar opent het netwerk rond de bibliotheekkansen.’

(Jan Braeckman, directeur Bibnet)

24

L O C U S

Elke bibliotheek zal haar informatieopdrachtanders invullen, er bestaat geen standaardme-thode. Maar er zijn thema’s die geen enkele bibuit de weg kan gaan, omdat ze te maken heb-ben met de rechten van burgers én omdat zezoveel mensen aanbelangen. Wie raakt nogwegwijs in het aanbod van de verschillende

telecombedrijven of energieleveranciers, wieheeft nog een overzicht over alle premies entegemoetkomingen waarvan hij kan genieten?Wie heeft geen vragen over tax on web, overstudiebeurzen, over zijn pensioen? De biblio-theek heeft een belangrijke taak in hetontsluiten van die informatie.

De plek waar ieder (letterlijk) tot zijn recht komt

Het opnemen van een brede in-formatiewaaier past helemaal inhet profiel van de Bib, die hetleven omvat van A tot Z. Van deA van Isabelle, aardrijkskunde,anatomie, Anatolië, Aafjes… totde Z van (sociale) zekerheid,zuinigheid, zonnestelsel, Zz Top,Zuiderent. Maar ook het levenvan A tot Z met de rituele le-vensfasen, van de zoektocht naarde crèches tot de ouderenzorg.Het leven zoals het is, en alle in-formatie die erbij hoort.

‘De bibliotheek is een plaats waar iedereen letterlijk tot zijn recht(en)moet kunnen komen. Dat geldt in de eerste plaats voor de zwakkeregroepen in de samenleving. Maar wat goed is voor hen, is goed vooriedereen. (Krist Biebauw, LOCUS)

Ze helpt de mensen op weg naar de oplossing die voor hen de beste is. En ze doet dat op de ogenblikken dat de mensen haar hulp het meest nodig hebben. Wanneer de belastingbrief in de bus valt, kunnen veel mensen toegankelijke informatie over tax on web gebrui-ken. In aanloop naar een nieuw schooljaar zijn er veel vragen over studie-beurzen. Ook hier geldt: ditis geen taak voor de biballeen. Ze treedt niet in de plaatsvan specialisten, ze verwijstnaar hen, ze nodigt hen uitvoor een lezing, een workshop,een cursus. Afhankelijk daarvanzal de bibliotheek zich profileren als netwerker, als coach of als facilitator.

25

HIER OVERSTEKEN

NETWERKERContacten leggen, kennis delen

Verbindingen leggen tussen personen, organisaties en thema’s

FACILITATORAantrekkelijke en

gebruiksvriendelijke infrastructuur

COACHVraag achter de vraag

Ondersteuningzoekproces

Infrastructuur voor organisaties

en groepen

Leren werken met aanwezige

media

AanspreekpuntDoorverwijzen

Activiteiten programmeren

26

L O C U S

A. Door de economische crisis moet je biblio -theek drastisch besparen. Toch be na drukt hetgemeentebestuur dat de bib een belangrijke rolte vervullen heeft met be trekking tot de bestrij-ding van de digitale kloof. 1. Je tracht samenwerkingsverbanden op

te starten met andere organisaties in jegemeente die eveneens bezig zijn met e-inclusie. Op die manier probeer je de kos -ten te beperken, zonder je dienstver leningnaar bepaalde doelgroepen te verminderen.

2. Je besteedt je budget vooral aan hetuitbouwen van een goede infrastructuur(pc’s, netwerk, wifi, …) voor je publiek, zodathun toegang tot digitale media te allen tijdegevrijwaard blijft.

3. Je bespaart op infrastructuur encollectiebeheer, maar laat je medewerkersfocussen op informatiebemiddeling, deorganisatie van workshops rond digitalegeletterdheid, en het informatiegeletterdmaken van je publiek.

B. Welke van volgende competenties zijnvolgens jou onontbeerlijk voor jouw personeel?1. Digitale competenties: ze moeten vlot

overweg kunnen met pc’s, digitale media,web 2.0 tools, nieuwe trends, …

2. Management competenties: ze moeten instaat zijn om netwerken uit te bouwen,samenwerkingsverbanden op te starten met andere organisaties, collaboratieveprojecten te leiden, …

3. Pedagogische competenties: ze moetenongedwongen kunnen interageren metmensen van diverse culturele en socialeachtergronden, bekwaam zijn om (informele)leermethodes, aangepast aan de doelgroep,in de praktijk om te zetten, het publiekzelfredzaam te maken, …

C. Je wilt je actief inzettenom op alle vragen en pro -ble men van jebiblio theekpubliek in te gaan. 1. Je investeert in de opleiding van je

personeel, zodat zij het publiekinformatievaardigheden kunnen bijbrengen,hen informeren over het gebruik van dediverse databanken en andere nuttige tools,met als einddoel om de bibliotheekgebrui kersinformatiegeletterd en mediawijs te maken.

2. Je ontwikkelt een digitale tool die gebruikersinstaat stelt te zoeken in een databank vanveelgestelde vragen, of waarin ze hun eigenvragen kunnen stellen, die je bibliotheek -medewerkers vervolgens zullen proberen tebeantwoorden.

3. Je organiseert een netwerk vandomeinspecialisten, met medewerkers van debibliotheek en andere organisaties (onderwijs-en onderzoeksinstellingen, verenigingen, …),die door een gebruiker gecontacteerd kunnenworden voor het beantwoorden van eenspecifieke vraag.

D. Een plaatselijke school is op zoek naarspecifieke dienstverlening van de bibliotheekmet betrekking tot informatiegeletterdheid voorkinderen en jongeren.1. Je nodigt hen uit om gebruik te maken van de

collectie en de pc-klas, ook buiten de gewoneopeningsuren van de bibliotheek.

2. Je stelt voor om actief samen te werken, en een speciaal programma uit te bouwen,waarbij zowel de school als de bibliotheek elkhun eigen competenties inbrengen.

3. Je ontwikkelt een speciaal lessenpakket rondinformatievaardigheden, die jouw mede wer -kers in de school of tijdens een biblio -theekbezoek met de leerlingen doorlopen.

Welke rol zie jij weggelegd voor jouw bibliotheek?

TESTJEZELF

27

HIER OVERSTEKEN

JE SCOORDE VOORAL A’S: FacilitatorJe hecht veel belang aanhet uitbouwen van eengoede bibliotheek-infrastructuur, en zorgtervoor dat het publiektoegang heeft tot eenuitgebreid overzicht van digitale en fysiekemedia en diensten (pc’s, wifi, …) op de voorhen meest geschiktemomenten en locaties.

JE SCOORDE VOORAL B’S: NetwerkerJe past je bibliotheek inin een breder regionaalnetwerk, en bouwt samen werkings -verbanden met anderecul turele diensten,onderwijsinstellingen en organisaties uit, omop die manier eenoptimale service voor het publiek uit tebouwen, en specifiekedoelgroepen beter tekunnen bereiken.

JE SCOORDE VOORAL C’S: CoachVoor jou staan informa-tiebemiddeling en le-venslang leren centraal inde missie van je biblio-theek. Je spoort je mede-werkers aan om eenactieve rol op te nemenals informatie/ mediacoach, met als doel hetzelfredzaam maken vanje publiek, zodat die huneigen weg vinden in debibliotheek en de heden-daagse digitale informa-tiemaatschappij.

SCOOR JE ANTWOORDEN

A. 1 - b

2 - a

3 - c

B. 1 - a

2 - b

3 - c

C. 1 - c

2 - a

3 - b

D. 1 - a

2 - c

3 - b

28

L O C U S

De meerwaarde van samenwerken, is dat jecompetenties en kennis deelt. Maar wie zijn departners die samen met de bibliotheek werkenaan informatiebemiddeling en informatievaar-digheden?

Het onderwijs is een voor de hand liggendepartner. De regelmatige bezoeken van lagere ensecundaire scholen zijn een goede basis. Som-mige bibs gaan een stap verder. De bibliotheekvan Roeselare is bijvoorbeeld opgenomen in hetnascholingsbeleid van het vrij secundair onder-wijs in de stad. Leerkrachten, die vaak niet in destad wonen, maken kennis met de bibliotheeken de mogelijkheden die ze biedt voor de leer-lingen. De bibliothecaris gaat langs op devakwerkgroepen van leerkrachten om de bibvoor te stellen. Een andere belangrijke onderwijspartner is hetCentrum voor Basiseducatie. De korte opleidin-gen, workshops en lezingen rond specifiekethema’s die de bib organiseert en deuitgebreide cursussen van basiseducatie slui-ten perfect bij elkaar aan. In dezelfde lijn is ookhet Centrum voor Volwassenenopleiding eenlogische partner.

Even voor de hand liggende partners zijn decollega’s van de lokale overheden. Een samen-werking light kan bestaan uit het op elkaarafstemmen van het aanbod - ook een gemeenteof een OCMW/sociaal huis werkt rond informa-tievaardigheden – en het gezamenlijk promotenervan. Het partnerschap kan ook dieper gaan,zoals in het BIC Mariekerke.

‘Vormingswerk is niet de corebusiness van de bibliotheek. We hebbendaar noch de middelen, noch de mensen, noch de expertise voor. En alsje ergens zelf niet sterk in bent, dan moet je met anderen samenwerken.Wij doen dat met Vormingplus en basiseducatie.’

(Pascale Spur, bibliothecaris Niel)

De bibliotheek staat er niet alleen voor

Edward van de Oosterzeelse groendienst: ,,Veel bijgeleerd.’’

29

HIER OVERSTEKEN

‘Basiseducatie bereikt vooral kortgeschoolde mensen die de weg naar de bib vaak nietkennen. De bibliotheek trekt de middenklasse aan die niet vertrouwd is met de opleidingenvan basiseducatie. Onze doelgroepen vullen elkaar perfect aan. Als wij een opleidingorganiseren in de bib en onze mensen over de drempel helpen, dan is het aan debibliotheek om ervoor te zorgen dat ze regelmatige bezoekers worden.’

(Katrien Heylen, centrum voor basiseducatie Mechelen )

Een Centrum voor Basiseducatie heeft drie formules om met de bibliotheek samen te werken.

– Het reguliere opleidingsaanbod vanbasiseducatie (Nederlands tweede taal,maatschappijoriëntatie, ICT, wiskunde,Nederlands moedertaal, alfabetiseringNederlands als tweede taal) wordt in debib georganiseerd.

- Op vraag van en in samenwerking met de bib stelt een Centrum voorBasiseducatie een cursuspakket op maatvan een specifieke doelgroep samen. Het centrum zet hiervoor een deel van haar lesuren in, het departementOnderwijs financiert onder bepaaldevoorwaarden. Dit maatwerk is eerderexperimenteel van aard.

- De bib geeft een Centrum voor Basis edu -ca tie de opdracht om een specifieke cursuste orga niseren en staat zelf in voor definanciering.

Of het kan heel creatief zijn. Waarom het ver zoe-ken als iets voor de hand ligt, dacht de bib vanOosterzele? En dus krikte ze de informatievaar-digheden van het gemeentepersoneel op. Depoetsdienst maakte een kookboek. De groen-dienst stak in zes namiddagen een verjaar -dags kalender in elkaar. Edward werkt bij de

groendienst: ‘In groepjes van twee namen weieder twee maanden van de kalender voor onzerekening. We gingen op het internet op zoek naarfoto’s met mooie landschappen die pasten bij deverschillende maanden van het jaar. We leerdenenkele heel interessante websites kennen, ikleerde ook veel bij over Powerpoint en Excel.’

30

L O C U S

De gemeente Zwevegem stondvoor de keuze: fors investeren inde bibliotheekfilialen in de deel-gemeenten of dat geld gebruikenvoor de aankoop van een ,,bibus’’.Ze ging voor de tweede optieomdat in de bus de dienstverle-ning van gemeente, OCMW enbib kunnen samengaan. Het pro-ject kreeg steun van de Vlaamseoverheid, de provincie West-Vlaanderen en het EuropeesLandbouwfonds voor Platte-landsontwikkeling.De bus rijdt sinds 26 april 2010.Elke ochtend heeft hij een stand-plaats aan een school in eendeelgemeente, na de middagstaat hij telkens gedurende an-derhalf uur in het centrum vantwee andere deelgemeenten. Altijd rijden een bibliotheek-medewerker én een personeels-lid van gemeente of OCMW

mee. Boeken ontlenen of reserveren, identiteitskaartenaanvragen, vuilniszakken kopen,het kan allemaal op de biblioser-vicebus.

De collectie telt 3000 stuks, ze wijzigt regelmatig. Twee com-puters met internetverbindingstaan ter beschikking van de bezoekers. En die komen op een

Bib en gemeente op wielen

Het Nederlandse “Platform Bibliobussen” verkoos Zwevegem met lengten voorsprong tot ,,Bibliobus van het jaar 2010’’. De verkiezing was de afsluiter van een jaarlijkse bibliobussendag,het thema dit jaar was “Leefbaarheid”. Er waren bibliobussen uitArnhem, Zeeuws-Vlaanderen, Venlo, Zaandam, Emmen, Gelderland, Lelystad, Smallingerland, Beersel, Luik, Leuven,Namen, Marche en Famenne, Antwerpen, Zwevegem en Krefeld. Met ruime voorsprong ging de hoofdprijs naar… Zwevegem. De jury prees de bibus onder meer om zijn uitstraling, de zelfuitleen, de veelzijdigheid, de toegankelijkheid.

Caroline Planckaert , medewerker dienst Burgerzaken >

De toekomst van de bib ligt in het zich integreren in dewerking van anderen enanderen integreren in de eigen werking.’

(Jan Braeckman, directeur Bibnet)

31

HIER OVERSTEKEN

vrije donderdagnamiddag aande kerk van Heestert talrijk opdagen. De bezoekers zijnvooral kinderen met hun ouders, en jongeren.

Warre komt buiten met eenboek van Geronimo Stilton:‘Vorige week was het er niet, nu wel. En voor volgende week heb ik gevraagd of ze enkele strips van De Kampioe-nen kunnen meebrengen.’Cody komt voor het eerst, met zijn mama: ‘Ik las in de infokrant van de gemeente overde bibus. Cody had een boeknodig voor school, zo hoevenwe niet naar Zwevegem.’ Karel, een man op leeftijd, staptvan de bus met muziekpartitu-ren van Haydn onder de arm.‘Meestal ga ik naar Zwevegemom zaken te ontlenen, daar isde collectie ruimer. Maar werken terugbrengen,doe ik dikwijls naar de bibus en dan kijk ik eens rond of ikniets interessants vind. En vuilniszakken, ja, die heb ik hier ook al gekocht.’

De bibliotheek kan bandensmeden met allerlei organisa-ties en verenigingen die lokaalactief zijn. Voor een bib dieinzet op kansengroepen zijnVDAB en Werkwinkel onmis-baar, maar ookWelzijns schakels, verenigin-gen waar armen het woordnemen en buurt- en wijkwer-kingen. In Middelkerke heeft deopvoedingswinkel Kinfo eenwekelijkse zitdag in de biblio-theek. Ouders kunnen er metal hun vragen over de opvoe-ding van hun kinderen terecht. De Antwerpse bibliotheekheeft sinds 2007 een boeken-hoek in zesconsultatiebureaus van Kinden Gezin. Daarin staan boekenrond opvoedingsondersteu-ning, prentenboeken voor deallerkleinsten en tijdschriften.In 2010 kwamen er boeken-hoeken in de stedelijkekinderdagverblijven. De 500personeelsleden kregen eentraining om de boeken tegebruiken in hun dagelijksewerking en om ouders te wijzen op het aanbod aan kinderboeken.

Gemeente, OCMW enbibliotheek bevruchtenelkaar. Het beste voorbeeldis een medewerker van de dienst Bevolking. Sinds ze meerijdt met de bus leest ze boeken.’

32

L O C U S

‘Onze grote ankerpunten zijn de jeugdboekenweek en de biblio-theekweek. Maar we doen bijvoorbeeld ook mee aan de OpenMo numentendag, aan de Erfgoeddag, aan de Internationale Week vanhet Centrum voor Volwassenenonderwijs. We versterken die acties enhalen tezelfdertijd publiek naar de bib.’

(Gino Dehullu, directeur bibliotheek Roeselare)

‘Netwerken is niet vrijblijvend, het is veel meer dan andere partners leren kennen.Complementariteit en dwarsverbindingen zoeken én die proberen te verankeren. Daar gaat het om.’ (Carla Martens, LOCUS)

De toekomst van de bib zit in partner-schappen. Overal ter wereld is men opzoek naar nieuwe bibliotheekconcep-ten. Gekende voorbeelden zijn de IdeaStores in Londen – waar de bib vaakrustgevend onderdeel van een grootcommercieel winkelcentrum wordt –of de Bibliotheks in Denemarken. Meer en meer groeien biblio theken er uit tot kleine gemeens chapscentra.

In Vlaanderen wordt de nieuwe biblio-theek aan de Waalse Krook in Gent ookeen centrum voor nieuwe media, déplek waar nieuwe technologische snuf-jes aan het publiek worden voorgesteld.De Hoofdstedelijke bibliotheek vanBrussel wordt eind 2011 onderdeel vanMuntpunt en behalve een moderne bi-bliotheek ook een centrum met hoofd-stedelijke uitstraling, voor informatie

over en promotie van het Nederlandsta-lige netwerk van gemeenschapsdienstenen voorzieningen, van evenementen enandere stadsinformatie. Het concept voor een nieuwe bib inKortrijk vertrekt vanuit een geïnte-greerde visie rond levenslang leren,samen met opleidingsinstellingen enmuziekpartners, zoals het conservato-rium en het muziekcentrum.

Vrijwilligers kunnen een heel belangrijke rolspelen in het werken aan informatie vaardig -heden. De computeres tafette van de Rupelbib isdaar een mooi voorbeeld van. In Middelkerkezijn vrijwillige computercoaches op vasteogenblikken in de bib om alle computervragenvan de klanten te beantwoorden. De bibliotheekvan Roeselare laat haar collectie screenen doorvrijwilligers/ specialisten: Katho-studentenbekijken wat in huis is over geneeskunde engezondheid, anderen nemen de juridischeuitgaven onder loep, de computerclub evalueertde ICT-boeken enzovoort.Misschien wel de allerbelangrijkste partnerszijn de gebruikers van de bibliotheek, dieverenigd zijn in allerlei adviesraden,organisaties en verenigingen. Zo waren deplannen voor een nieuwe bib in Roeselare deaanleiding voor de bibliothecaris om de heleronde van de stad te doen: waarom zouden

jullie naar de bib komen? Wat verwachten jullievan de bib? Een netwerk kan dus alle kanten uitgaan maarhet opbouwen ervan is heel arbeidsintensief. Hetkomt erop aan de juiste partners te vinden. Debibliotheek moet meer naar buiten treden enanderen in de bibliotheek binnenhalen. Wil datzeggen dat de bib altijd de centrale speler is inhet netwerk? Neen, soms is ze de regisseur,soms hangt ze haar wagonnetje vast aaninitiatieven die door anderen getrokken worden.Elkaar leren kennen is een eerste stap naarsamenwerking maar het mag daar niet bijblijven. Samenwerken is dwarsverbindingenleggen, kijken hoe je elkaars werking kuntversterken, samen de schouders zetten ondereen concreet project. Laat dat maar kleinbeginnen met een klein initiatief, laat het maarlangzaam uitgroeien tot iets structureels envanzelfsprekends.

33

HIER OVERSTEKEN

Stap 1: Noteer alle stakeholders die in je hoofdopkomen op een aparte post-it.

Stap 2: Bespreek en cluster de stakeholders.Stap 3: Geef vervolgens de stakeholders een

plaats op de as impact/belang. Stakeholdershebben meer of minder impact in de matewaarin ze ons project (ten goede of ten kwade)kunnen beïnvloeden. Stakeholders kunnenmeer of minder (persoonlijk) belang hebben bijde realisatie van ons project.

Stap 4: Waar leggen we prioriteiten?

Stap 5: Welke strategie ontwikkelen we tegen-over de prioritaire stakeholders?• weing impact + weinig belang = minimale

inspanningen • hoge impact + weinig belang = te vriend

houden• weinig impact + veel belang = informeren• hoge impact + veel belang = maximaal op

inzettenStap 6: Wanneer doen we wat:

we stellen een timing op.

Partners maken de toekomst

IMPA

CT

BELANG

Secretaris

Politieke mandatarissen

Personeel bib

Schepen vancultuur

Schepen vanonderwijs

Bepaalderaadsleden

Inwoners Bibgebruikers

Senioren-verenigingen

OKRA

VerenigingenCultuurraad

Buurt- en wijk-werking

…

Beheers-orgaan

CVO

CBEV+

Schepen-college

Technische dienst

Directie gemeenteschool

ZiekenfondsenKind en Gezin

Vlaamse overheidFederale overheid

2013

2013

Streekgerichtbibliotheek-

beleid

Secundair onderwijs

voorbeeld van een stakeholderoefening

Wie zijn onze mogelijke partners? En hoe belangrijk zijn ze voor ons gezamenlijk project?

Werk/opleiding:werkwinkel,VDAB, PWA

Overleg: welzijnsdiensten,

CAW, OCMW, sociaal huis

NU(2010)

Cultuurbeleids-coördinator

In een vraaggerichte biblio-theek staat niet de collectiemaar de bezoeker centraal. Hijmoet een antwoord krijgen opzijn vragen, dat is hetuitgangspunt. Het wordt hemzo makkelijk mogelijkgemaakt om de antwoordenzelf te vinden, in de collectieof via andere bronnen die hijop de computer in de bib kanraadplegen. Heeft hij hulpnodig, dan staan bibliotheek-medewerkers klaar om tehelpen.Vraaggericht werken heeftgevolgen voor de collectie,voor de inrichting van de bibli-otheek en, hetallerbelangrijkste, voor demanier van werken van hetbibliotheekpersoneel.

Beginnen we bij debibliotheekcollectie. Nietswijst erop dat ze op korte ofzelfs middellange termijn zalverdwijnen. Temidden van alleandere informatiebronnen zalhaar gewicht wel verder afne-men, die evolutie isonomkeerbaar. De omslag van een collectie-naar een vraaggerichte biblio-theekwerking zal uiteraardinvloed hebben op de collec-tie. Werd ze vroegersamengesteld vanuit de exper-tise van de bibliothecaris ende medewerkers, dan is nu decentrale vraag: wat verwachtde klant van de collectie en opwelke vragen wil hij een ant-woord? Hetzelfde geldt voorhet zoeksysteem: de logica

van de bibliothecaris is nietdie van de bibbezoeker.

De signalisatie in de bib, deinplanting van de balie, demanier waarop de collectiegepresenteerd wordt, watwaar staat, het zijn allemaalfactoren die mee bepalen inwelke mate een klant zelfinformatie zal vinden en inwelke mate hij geneigd zal zijnhulp te vragen aan de mede-werkers. Wie de bibliotheekvan Middelkerke binnenkomt,wordt bijna automatisch naarde onthaalbalie gezogen.Medewerkers zitten niet ach-ter de balie, ze staan recht,wat het contact vergemakke-lijkt. Ze komen achter de balievandaan als ze samen met de

De vraaggerichte bibliotheekmedewerker

L O C U S

34

bezoeker iets willen opzoekenop computer. Over de signali-satie en de plaatsing vanmaterialen in de bib is goednagedacht, werken wordenniet zomaar frontaal geplaatst.Overal is er ruimte om op decomputer te werken, bezoe-kers komen ook met hun eigenlaptop naar de bib.

Een vraaggerichte bibliotheek-werking vraagt een groteomslag en mentaliteitswijzi-ging van het personeel. Optwee jaar tijd volgden bijnaalle 800 bibliotheekmedewer-kers in de provincieAntwerpen een opleidinginformatiebemiddeling, metop het programma zowel trai-

ning van inhoudelijke, infor-matiebemiddelende, als vansociale vaardigheden. De Del-phi-bibs hebben eendraaiboek dat zegt wat vaneen medewerker wordt ver-wacht op het vlak vanvraagbehandeling. Het begintbij het zien dat een klant bin-nenkomt en het tonen dat jehem gezien hebt. Dat is destart van een hele beslissings-boom. Stap ik erop af of niet?Wil de klant niet geholpen

worden, dan is dat prima. Wilhij wel geholpen worden: watis precies zijn vraag? Waarpraten we? Tussen de rekken, aan eentafel, in een spreekkamer?Ben ik de geknipte persoonom de vraag te beantwoordenof is een collega beter op dehoogte? Kan ik direct een kwa-litatief antwoord geven? Ofheb ik wat tijd nodig en vraagik de klant morgen terug tekomen?

HIER OVERSTEKEN

35

‘Infrastructuur is belangrijk maar ze wordt vaak aangegrepen als een excuus om nietste doen. Wij zitten nog enkele jaren in een oud gebouw maar dat betekent niet dat erhier niets gebeurt. We hebben de één-op-één-relatie tussen ruimte en functiedoorbroken. Elke functie kan in meerdere ruimtes plaatshebben, elke ruimte kanmeerdere functies hebben. Zelfs de personeelsrefter kan gebruikt worden voorlezingen of als knutselhoek.’ (Gino Dehullu, directeur bibliotheek Roeselare)

36

L O C U S

Deze manier van werkenvraagt ook een andere soortkennis van het bibliotheekper-soneel. Het volstaat niet meerop de hoogte te zijn van decollectie en alle administra-tieve taken van hetbibliotheekwerk, medewer-kers zijn zelf heelinformatievaardig. Ze houdenhun ogen en oren open voorwat in de wereld gebeurt, zeweten waar welke informatiete vinden is. En ze denken outof the box. In Middelkerkewilde een meisje leren haken,ze kwam naar de bib voorhulp. De medewerker ging methaar op zoek in de collectie

maar verder dan wat verou-derde boekjes kwamen zeniet. Op Youtube vonden zewel een filmpje over hoe je datdoet, haken. Maar het meisjewilde het liever echt vaniemand leren. In het diensten-centrum vond debibmedewerker een ouderedame die dat wilde doen. Hetmeisje kan intussen haken.

‘Tussen de rekken spreken de mensen je aan, niet als je achter de balie zit.’(Pascale Spur, bibliothecaris Niel)

Vraaggericht werken houdt indat de bibliotheekmedewerkervoor elke vraag kan inschattenhoeveel hulp de klant nodigheeft. Voor sommige mensenzal het volstaan hen op weg tezetten zodat ze zelfstandig opzoek kunnen naar hetantwoord op hun vraag. Ande-ren zullen meer hulp nodighebben. Soms zal de biblio-theekmedewerker samen metde klant de hele weg naar hetantwoord moeten afleggen.Dat samen zoeken is belang-rijk want het is uiteraard debedoeling dat de zelfredzaam-heid van de klant toeneemt.Via haar informatiebemidde-ling moet de bib proberen omde informatiegeletterdheidvan haar klant te verhogen.Het is niet zinvol dat de biballe werk alleen doet.

Bij het BIC Mariekerke klopteeen ouder koppel aan met eenvraag over de online-registra-tie van een alarmsysteem. De medewerker van diensthad niet meteen een pasklaarantwoord maar ging samenmet het koppel op het inter-net. Ze leerden op eeninformele manier hoe zegericht kunnen zoeken op hetnet, ze leerden een beetjebeter de weg kennen op ver-schillende sites. Ze kregeneen antwoord op hun vraag énze verwierven enkele vaardig-heden die hen ook bij anderevragen van pas komen.

37

HIER OVERSTEKEN

ROB screent de bibROB staat voor: risicoanalyse openbare biblio-theken. De Delphi-bibliotheken ontwikkeldenROB om de werking van de bib te screenen.Het uitgangsprincipe is eenvoudig: bij elk bi-bliotheekbezoek legt de klant een bepaald tra-ject af. Hoe dat verloopt, hangt verschillendefactoren af. Sommige hebben te maken met deklant zelf: sociale vaardigheden, zijn informa-

tievaardigheden, de beschikbare tijd, het doelvan zijn bezoek. Andere hebben te maken metde bib: hoe toegankelijk is het gebouw? Hoe isde collectie opgesteld? Is het personeel mak-kelijk aanspreekbaar? Spreekt de bibmede-werker de klant actief aan en helpt hem metzoeken? ROB wil inzicht geven in de risico’sdie een succesvol traject in de weg staan endus in de voorwaarden om de kans op succeste optimaliseren.

TIPHoe laag is de drempel van uw bibliotheek? Mysterie shoppers van basiseducatie deden

de ROBtest in de bibliotheek van Middelkerke.

“Niets zo louterend als kritisch in de spiegel kijken. Ook voor bibliotheken. Stilstaan bij de eigen werking,kritische vragen stellen, werk- en jubelpunten blootleggen. En vervolgens effectief aan de slag gaan omverbeterpunten aan te pakken. Dat is in essentie het doel van een zelfevaluatie. Niet altijd even makkelijk,en vaak ook confronterend, maar wel heel noodzakelijk om een volgende stap richting toekomst te zetten.”

(Maike Somers, LOCUS)

L O C U S

38

Nieuwe behoeftes vragen nieuwe houvast

I N F O R M A T I E I S N I E T M E E R W A T H E T W A S

Peter Van den Brande is educatief medewerker bij Vormingplus Antwerpen en nauw betrokken bij de Computerestafette van de Rupelbibliotheken. Hij reflecteert tot slot over informatie, de luxe van het teveel eraan en de problemen die dat meebrengt.De rol van de bibliotheek is niet eenduidig, en ook niet eenvoudig. Maar dat ze een rol opneemt is noodzakelijk: de bib moet de rots in de branding durven zijn.

HIER OVERSTEKEN

39

Het gaat snel in deze tijd, metalles, maar dat is een cliché.Vraag is hoe wij – u en ik –zich in de wervelwind handha-ven. De genoemde snelheidzorgt voor een overload aanprikkels – in dit verhaal: informatieprikkels. Het wordtmoeilijk om tussen het bos debomen te blijven zien. Wat wezelf belangrijk vinden en alswaar beschouwen, is nietobjectief of krijgen we nietmee met onze genen. Onzeculturele identiteit krijgt vormdoor onze opleiding, de soci-ale netwerken waar we deelvan (willen) uitmaken en demedia waarmee we omgaan.Tegenwoordig is cultuur trou-wens niet langer het algemenedat we met iedereen delen,maar het particuliere dat onsonderscheidt. Logisch dat hetaantal “lifestyles” en subcul-turen alsmaar toeneemt.

40

L O C U S

Het internet en de nieuwe media heb-ben deze versnippering versterkt. Eris een enorme hoeveelheid informatieter beschikking en er zijn ontzettendveel mogelijkheden om contacten teleggen en ervaringen te delen, onaf-hankelijk van zuilen, afstand of tijd.

Deze ontwikkelingen hebben ookkeerzijdes:

We moeten nu zelf alle keuzesmaken. Het moge duidelijk zijndat we de energie, noch de moge-lijkheden hebben omvoortdurend alles zelf uit te zoe-ken. Bovendien is het niethelemaal duidelijk wie we nogkunnen vertrouwen. Er zijn zoveeltegenstrijdigheden en alles lijktzo snel achterhaald.

Er is zoveel kennis, dat expertiseniet meer bij één persoon of orga-nisatie zit. Zit je met een vraag,dan weet je niet meer waar tebeginnen. Er zijn nu zelfs vergelij-kingssites van vergelijkingssitesen je hebt tientallen loketten dieelk telkens beweren de andereloketten overbodig te maken.

Informatie is voortdurend in ver-andering: het komt in zoveelverschillende vormen, het wordthergebruikt, vertaald envervormd én je kan er ook zelfmee aan de slag. Je wordt erzowaar duizelig van. Achter jecomputer kan je wel experimente-ren, maar niet iedereen voelt zichzeker genoeg om die nieuwemogelijkheden te ontdekken.

41

HIER OVERSTEKEN

Deze nieuwe behoeftes vragen alle drie houvast.En die kan je misschien wel vinden in de bib. Eenbeetje rust en zekerheid, al was het maar om jegerust te stellen: het is normaal dat er stoom uitje oren komt en je kan bij ons terecht:

De bib helpt te zoeken naar waar je echt naarzoekt bent, wij bieden overzichten, wemaken verbindingen en geven informatie dievoor jou van toepassing is. Zo kan je gemak-kelijker uitmaken wat jij voldoende vindt.

We kunnen natuurlijk niet alles zelf weten,dus halen we er andere organisaties bij. Wijzorgen dat je bij de juiste personen terechtkomt of we halen ze zelfs naar hier.

Maar je hebt gelijk, een plek waar je overalaan kan, dat zou al veel zijn: boeken, com-puters, cd’s en, waarom ook niet, anderemensen.

Informatiegeletterdheid is een opdracht. Informatiebemiddeling is de weg ernaartoe. Op die weg kan de bib, samen met haar part-ners, rots in de branding zijn. Ze helpt oversteken, net zoals ze dat zelf doet op haar weg van kennisbeheerder naar ontsluiter, van collectioneur naar bemiddelaar. Dat is de nieuwe toekomst van de nieuwe bib.Een bib die iedereen van harte welkom heet.

jouwanalyse

jouwkeuze

ontwikkelenverdiepen

uitbestedenverminderen interne

goesting competenties

contactentaken

externeknowhownetwerken

publieksbereik

persoonlijker advies

beschikbare infrastructuur

meer vragen, meer antwoorden

Bibliothecarissen bepalen de koers.

42

L O C U S

Als bibliothecaris wil ik…MEER EN NIEUWE KLANTEN

Dat kan als.. Mogelijke aanpak…

netwerker Nodig andere diensten uit om hun loket in de bib te organiseren: Burgerzaken, OCMW, CC, schepen, opvoedingswinkel

facilitator Voorzie extra diensten, zoals de verkoop van vuilniszakken

netwerker Zorg voor kruisbestuivingen met het aanbod van andere organisaties, al is het maar dat de deelnemers de bib passeren

facilitator Bied je diensten buiten huis aan: een biblioservicebus, een boekhoek in consultatiebureaus of kinderdagverblijven

... ...

EEN BREDER AANBOD

facilitator Stel je lokalen open voor plaatselijke verenigingen ennetwerker vraag in ruil daarvoor een aanbod voor het brede publiek

netwerker Bundel de krachten over bibliotheken heen, zo kan je met dezelfde middelen nieuwe dingen uitproberen

netwerker Zet vrijwilligers in die een specifiek aanbod relatief coach goedkoop en duurzaam uitbouwen

netwerker Stem eigen aanbod en aanbod van partners op elkaar af: schrap dubbel werk en vul leemtes in

... ...

D O E - H E T - Z E L F Waar wil je op inzetten? Een aantal bibs deden de test, hoe ver sta jij? Het roer meteen helemaal omgooien kan maar hoeft niet. Wees realistisch,roei met de riemen die je hebt.

TIPS

43

HIER OVERSTEKEN

NIEUWE PARTNERS

netwerker Stel jezelf voor in werkgroepen van scholen, adviesraden van de gemeente en verenigingen

netwerker Voer een ROB of een stakeholdersanalyse uit

netwerker Hang je kar aan bestaande publiekstrekkers: Open Monumentendag, Erfgoeddag,…

... ...

EEN AANBOD OP MAAT

netwerker Laat andere organisaties advies geven over jouw collectie: basiseducatie, hogeschoolstudenten, de computerclub of mystery shoppers

coach Help en ondersteun bij het vinden van informatie... …

TEVREDEN COLLEGA’S

coach Mik op realistische doelstellingen, niet “je moet alles kunnen” of “dit is niet voor ons”, maar “we weten het niet zo goed.”

coach Maak gebruik van hun eigen interesses, kennis en motivatie om themacollecties te maken, om informatie aan te vullen of te ordenen

coach Maak het gemakkelijker door een draaiboek te maken van bijvoorbeeld vragen en antwoorden

... ...

L O C U S

44

iWil u samen met LOCUS en Bibnet nadenken over hoe de biblio-theek mensen kan helpen om informatievaardiger te worden? En die expertise delen met collega’s uit heel Vlaanderen? Dat kan op http://wiki.informatiegeletterd.be.

Deze wiki • maakt wegwijs in verwarde terminologie

van soorten geletterdheden • tipt actuele onderzoeken, publicaties en studiedagen• geeft suggesties voor mogelijke partnerschappen,

financieringsmogelijkheden… • zet goede praktijkvoorbeelden in de kijker

U hebt informatie, tips of een praktijkervaring die u met anderen wil delen? Twijfel niet om ze toe te voegen!

CONTACTPERSONENHaBoBIBKathleen De Meester (bib) en Liesbet Vandeheyning (CBE)Kathleen.demeester@bibliotheek.beLiesbet.vandeheyning@cbeleuvenhageland.be

RupelbibPascale Spur pascale.spur@bibliotheek.be

Buurtinformatiecentrum MariekerkeIna Van den Broeckina.vandenbroeck@terdilft.be

Nóg meer informatie?

Een technische kwestie: leer werken met een computer,

een zoekmachine en andere machinerie

Een cognitieve kwestie: lees, interpreteer, vergelijk en verwerk

Een pedagogische kwestie: pas op

voor de gevaren van seks, privacy en slechte mensen

Een creatieve kwestie: vertel je eigen verhaal, maak iets moois of iets belangwekkends

Een burger kwestie: neem je verantwoordelijkheden op,

laat je rechten gelden en bepaal de agenda

Een consumenten kwestie: zoek het beste uit en deel je ervaringen

Een geëngageerde kwestie:

kom op voor wat belangrijk is, bereik wat je wil bereiken

Een economische kwestie: investeer, optimaliseer en incasseer

Een sociale kwestie: maak vrienden, deel ervaringen, vertel en luister

Een kennis kwestie: bundel en herschik informatie

en verschuif de grenzen van het gekende

Een skeptische kwestie: onderscheid feiten van fictie, zekerheden van onzekerheden

Een zingevende kwestie: vind gelijkgezinden, hoop en inspiratie

…

HIER OVERSTEKEN

45

Informatie geletterdheid

is

L O C U S

46

In Abbey Road stond een man toe te kijken. Wat een zootje ongeregeld, dacht hij, en haalde zijn schouders op. Veertig jaar later heeft hij hetalbum nog steeds niet beluisterd: hij houdt vanklassiek. Zijn keuze, maar jammer voor hem. Als muziekkenner had hij het meesterlijke van deBeatles zeker herkend. Al was het maar voor even.

LOCUS wil niet wegkijken. LOCUS houdt zich ookniet aan één genre. LOCUS wil, samen met u,die stijl zoeken die uw bibliotheek de warmste

klank geeft, de meest optimale resonantie om door vele - en door veel verschillende - mensengesmaakt te worden. We trekken verscheidene registers tegelijk open.

U kan instappen in Publieke Werken, een meerstemmig begeleidingstraject waarbij u met stevige professionele ondersteuning het DNAvan uw bib kan bepalen en bijsturen. Het gaat dan over competenties, organisatiemodellen en -structuren, over afstemming op vandaag, morgenen veel later. En ja: we vonden de naam van ditproject in de bib, u kent de heerlijke roman van Thomas Rosenboom.

U kan aan de slag met de tips die u in dezepublicatie - of elders in het LOCUS-aanbod - vindt.Vanuit lokale ambitie en identiteit, bepaalt u zelf snelheid en koers naar uw bibliotheek van de toekomst. Alle wegen liggen open. En u hoeft nergens aarzelend over te steken: u kan op ons, LOCUS, rekenen. Wij waarderen uw klank en stijl.

Miek De Kepper, directeur

ColofonHier oversteken. Bibliotheken en informatie-geletterdheid. Een uitgave van LOCUS, steun-punt voor lokaal cultuurbeleid vzw.

RedactieKrist Biebauw, Hilde De Brandt, Ilse Depré,Carla Martens, Maike Somers, Peter Van denBrande, Bart Van Moerkerke

Coördinatie & eindredactieHilde De Brandt

FotografieCarol Verstraete

Productie en vormgevingmdmedia (www.mdmedia.be)

DrukSint-Joris, Oostakker

Verantwoordelijke uitgeverWim Vanseveren p.a. LOCUS vzwPriemstraat 51, 1000 Brussel

DankMia Allaert, An Bistmans, Jan Braeckman,Marina De Bruijn, Gino Dehullu, Kathleen De Meester, Katrien Heylen, KarolienSelhorst, Pascale Spur, Stef Steyaert, Koen Temmerman, Andy Thoelen, LiesbethVandeheyning, Maarten Vandekerckhove,Peter Van den Brande, Ina Van den Broeck,Wouter Van den Driessche, Diane Van Doorslaer, Filiep Van Grembergen, Ronny Van Houplines, Carol Van Houtte,Cecile Van Humbeeck, Edwin VanTroostenberghe, Elly Van Acoleyen, Tine VanReusel, Chris Van Woensel, Marijke Verdoodt,Hugo Verdurmen, de mede werkers vanHaBoBIB, Buurt informatie- centrumMariekerke en Rupelbib.

WD D/2010/12347/1ISBN 9789081446013