Bewegingsopvoeding Bewegingsopvoeding voor jongeren met ASS voor jongeren met ASS

binnen Type 2binnen Type 2

ProbleemstellingProbleemstelling

Stijgend aantal leerlingen met ASSStijgend aantal leerlingen met ASS

Goed uitgewerkte auti – werking in Goed uitgewerkte auti – werking in klasverbandklasverband

Goed opgeleide leerkrachtenGoed opgeleide leerkrachten

MAAR:MAAR:

De werking vanuit klas wordt jammer De werking vanuit klas wordt jammer genoeg niet doorgevoerd in de lessen genoeg niet doorgevoerd in de lessen

bewegingsopvoedingbewegingsopvoeding

CONCREET:CONCREET:Ik had al enige ervaring opgedaan in Ik had al enige ervaring opgedaan in voorgaande tewerkstellingen aangaande voorgaande tewerkstellingen aangaande het werken met kinderen/jongeren met ASShet werken met kinderen/jongeren met ASS

Ik stapte naar de directie met de vraag of ik Ik stapte naar de directie met de vraag of ik mocht proberen een auti – turnles op te mocht proberen een auti – turnles op te bouwen samen met een collegabouwen samen met een collega

De directie zag dit meteen haalbaar en zo De directie zag dit meteen haalbaar en zo startten we vijf jaar geleden met onze startten we vijf jaar geleden met onze werkingwerking

Theoretisch deelTheoretisch deelWat is ASS? (autismespectrumstoornis)Wat is ASS? (autismespectrumstoornis)

Wat houdt de TEACCH – filosofie in?Wat houdt de TEACCH – filosofie in?

Waarom structureren, verhelderen en Waarom structureren, verhelderen en visualiseren?visualiseren?

Wat is ComVoor?Wat is ComVoor?

Wat is ASS?Wat is ASS?Autisme is een hersenstoornis die tot op heden Autisme is een hersenstoornis die tot op heden onverklaarbaar blijkt en meestal vanaf de geboorte onverklaarbaar blijkt en meestal vanaf de geboorte aanwezig is.aanwezig is.

De verwerking van informatie uit de omgeving De verwerking van informatie uit de omgeving verloopt andersverloopt anders..

Men spreekt van een triade van stoornissen:– beperking in de sociale interactie– beperking in de communicatie– beperkte interesses en weinig verbeelding

Autisme, een handicap met Autisme, een handicap met vele gezichten.vele gezichten.

Kernautisme

Multiple Complex

Development Disorder

Pervasive Development Disorders Not Other SpecifiedPDD NOS

Desintegratie-stoornis

van de kinderleeftij

d

Stoornis van Asperger

Stoornis van Rett

ASS

Wat houdt de TEACCH – Wat houdt de TEACCH – filosofie in?filosofie in?

TEACCH staat voor Treatment and Education of TEACCH staat voor Treatment and Education of Autistic and related Communication handicapped Autistic and related Communication handicapped CHildren.CHildren.

Het is geen methode maar een Het is geen methode maar een interventieprogramma. Het zorgt voor een integrale interventieprogramma. Het zorgt voor een integrale aanpak.aanpak.

Het begeleidt mensen met een ASS naar een zo hoog Het begeleidt mensen met een ASS naar een zo hoog mogelijke vorm van zelfstandigheid.mogelijke vorm van zelfstandigheid.

Visualisering en voorspelbaarheid staan centraal in Visualisering en voorspelbaarheid staan centraal in het programma.het programma.

Concreet houdt TEACCH in:Concreet houdt TEACCH in:IndividualiserenIndividualiseren

Streven naar een pos. pedag. benaderingStreven naar een pos. pedag. benadering

Aanpassen van de omgeving in termen van Aanpassen van de omgeving in termen van duidelijkheid in personen, tijd en ruimteduidelijkheid in personen, tijd en ruimte

Aanleren van functionele vaardigheden gericht op Aanleren van functionele vaardigheden gericht op het maximaliseren van de zelfstandigheidhet maximaliseren van de zelfstandigheid

Hulp bij de integratie van personen met een ASS Hulp bij de integratie van personen met een ASS in de samenlevingin de samenleving

Continuïteit in de hulpverlening gedurende het Continuïteit in de hulpverlening gedurende het hele leven van personen met een ASShele leven van personen met een ASS

Waarom structureren, Waarom structureren, verhelderen en verhelderen en visualiseren?visualiseren?

Heel belangrijk om te beantwoorden aan de Heel belangrijk om te beantwoorden aan de specifieke vragen van personen met een ASS.specifieke vragen van personen met een ASS.

Een antwoord bieden aan wie-, wat-, waar-, hoe-, Een antwoord bieden aan wie-, wat-, waar-, hoe-, wanneer – vragen.wanneer – vragen.

Dit kan door middel van een geïndivualiseerd Dit kan door middel van een geïndivualiseerd dagschema.dagschema.

Binnen de verschillende lessen werken de Binnen de verschillende lessen werken de leerlingen met een werkschema.leerlingen met een werkschema.

Wat is ComVoor?Wat is ComVoor?De ComVoor geeft een antwoord op twee vragen:De ComVoor geeft een antwoord op twee vragen:– Op welk niveau van betekenisverlening kunnen de Op welk niveau van betekenisverlening kunnen de

gekozen middelen ingezet worden?gekozen middelen ingezet worden?– Welke ondersteunende middelen kunnen we gebruiken?Welke ondersteunende middelen kunnen we gebruiken?

We kunnen verduidelijken met foto’s, picto’s, We kunnen verduidelijken met foto’s, picto’s, voorwerpen, … Alleen is niet elke foto of tekening voorwerpen, … Alleen is niet elke foto of tekening een goede verwijzer.een goede verwijzer.

A.d.h.v. deze test wordt bepaald op welk niveau A.d.h.v. deze test wordt bepaald op welk niveau de leerkracht kan communiceren met de leerling.de leerkracht kan communiceren met de leerling.

Vier niveau’s van ComVoor.Vier niveau’s van ComVoor.Sensatieniveau: zintuigelijke waarneming, geen Sensatieniveau: zintuigelijke waarneming, geen verwijzende betekenisverwijzende betekenis

Presentatieniveau: verwijzer is duidelijk aanwezigPresentatieniveau: verwijzer is duidelijk aanwezig

Representatieniveau: de persoon begrijpt de Representatieniveau: de persoon begrijpt de verwijzende functie van taal, gebaar, verwijzende functie van taal, gebaar, voorwerpen, …voorwerpen, …

Metarepresentatieniveau: begrijpt de diepere Metarepresentatieniveau: begrijpt de diepere betekenisbetekenis

Concrete uitwerking van de Concrete uitwerking van de les bewegingsopvoedingles bewegingsopvoeding

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.

Hoe wordt de TEACCH-filosofie geïntegreerd in de Hoe wordt de TEACCH-filosofie geïntegreerd in de les?les?

Waarom gebruiken we de ComVoor?Waarom gebruiken we de ComVoor?

OefeningenreeksenOefeningenreeksen

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 1STAP 1

Alle leerlingen in de vrije tijdsruimte.Alle leerlingen in de vrije tijdsruimte.De leerkracht heeft een De leerkracht heeft een gele overgangskaartgele overgangskaart..Met deze kaart haal je een leerling op en begeleidt je Met deze kaart haal je een leerling op en begeleidt je hem/haar naar een opdracht.hem/haar naar een opdracht.Er is Er is voortdurende begeleidingvoortdurende begeleiding van de leerkracht. van de leerkracht.Na de opdracht gaat de leerling terug naar de vrije Na de opdracht gaat de leerling terug naar de vrije tijdsruimte.tijdsruimte.

VOORDEEL: strikte 1/1 begeleidingVOORDEEL: strikte 1/1 begeleiding

NADEEL: iets te veel vrije tijd in verhouding met het NADEEL: iets te veel vrije tijd in verhouding met het effectieve werkeneffectieve werken

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 2STAP 2

Alle leerlingen in de vrije tijdsruimte.Alle leerlingen in de vrije tijdsruimte.De leerkracht heeft een gele overgangskaart.De leerkracht heeft een gele overgangskaart.Met deze kaart haal je een leerling op en begeleidt je Met deze kaart haal je een leerling op en begeleidt je hem/haar naar zijn/haar individueel werkschema.hem/haar naar zijn/haar individueel werkschema.Aan het werkschema hangt zijn/haar foto met eronder een Aan het werkschema hangt zijn/haar foto met eronder een opeenvolging van 3 of 4 opdrachtenopeenvolging van 3 of 4 opdrachten..Er is voortdurende begeleiding van de leerkracht.Er is voortdurende begeleiding van de leerkracht.Na het uitvoeren van de opdrachten gaat de leerling terug Na het uitvoeren van de opdrachten gaat de leerling terug naar de vrije tijdsruimte.naar de vrije tijdsruimte.De leerkracht zorgt dan voor een nieuwe reeks oefeningen.De leerkracht zorgt dan voor een nieuwe reeks oefeningen.

VOORDEEL: bij deze vorm zijn de leerlingen langere tijd na VOORDEEL: bij deze vorm zijn de leerlingen langere tijd na elkaar aan het werken, dit leidt tot minder vrije tijdelkaar aan het werken, dit leidt tot minder vrije tijd

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 3STAP 3

Deze stap sluit heel nauw aan bij de vorige stap met als enig Deze stap sluit heel nauw aan bij de vorige stap met als enig verschil dat in plaats van 3 of 4 opdrachten, verschil dat in plaats van 3 of 4 opdrachten, allealle opdrachtenopdrachten worden uitgehangen.worden uitgehangen.De leerlingen worden nog altijd aan het werk gezet met de De leerlingen worden nog altijd aan het werk gezet met de gele overgangskaart.gele overgangskaart.De leerlingen mogen hun vrije tijdsmomenten zelf vrij kiezen. De leerlingen mogen hun vrije tijdsmomenten zelf vrij kiezen. Alleen geldt de afspraak dat alle opdrachten tegen het einde Alleen geldt de afspraak dat alle opdrachten tegen het einde van de les dienen afgewerkt te zijn.van de les dienen afgewerkt te zijn.

VOORDEEL: bij deze vorm zijn de leerlingen heel veel aan het VOORDEEL: bij deze vorm zijn de leerlingen heel veel aan het werkwerk

NADEEL: er zal soms moeten gewacht worden tot een NADEEL: er zal soms moeten gewacht worden tot een oefening vrij komt als deze bezet is door een andere leerling, oefening vrij komt als deze bezet is door een andere leerling, daarom voerden we de daarom voerden we de wachtbankwachtbank in in

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 4STAP 4

In deze stap zetten we een eerste stap in de In deze stap zetten we een eerste stap in de richting van het richting van het zelfstandig werkenzelfstandig werken..De leerling wordt uit de vrije ruimte gehaald met De leerling wordt uit de vrije ruimte gehaald met de gele overgangskaart en gaan samen met de de gele overgangskaart en gaan samen met de leerkracht naar het werkschema. De leerling mag leerkracht naar het werkschema. De leerling mag nu zelf zijn schema samenstellen onder toezicht nu zelf zijn schema samenstellen onder toezicht van de leerkracht.van de leerkracht.

Hierna begint de leerling aan zijn opdrachten.Hierna begint de leerling aan zijn opdrachten.

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 5STAP 5

Het gebruik van de gele overgangskaart verdwijnt. Het gebruik van de gele overgangskaart verdwijnt. De leerling stelt, nadat hij omgekleed is zijn eigen De leerling stelt, nadat hij omgekleed is zijn eigen schema op en begint aan de opdrachten. Als hij/zij schema op en begint aan de opdrachten. Als hij/zij klaar is met alle opdrachten mogen ze naar de vrije klaar is met alle opdrachten mogen ze naar de vrije tijdsruimte.tijdsruimte.

In deze stap werken de leerlingen volledig In deze stap werken de leerlingen volledig zelfstandigzelfstandig..

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 6STAP 6

De leerlingen stellen zelfstandig hun werkschema De leerlingen stellen zelfstandig hun werkschema samen en beginnen te werken.samen en beginnen te werken.Als er een opdracht bezet is, gaan de leerlingen op Als er een opdracht bezet is, gaan de leerlingen op het wachtmatje bij de opdracht gaan staan. Zo zien het wachtmatje bij de opdracht gaan staan. Zo zien de andere leerlingen dat er al iemand aan het de andere leerlingen dat er al iemand aan het wachten is voor de betreffende opdracht. Zo wachten is voor de betreffende opdracht. Zo kunnen zij eventueel een kleine wijziging in hun kunnen zij eventueel een kleine wijziging in hun eigen schema maken of eventjes in de vrije ruimte eigen schema maken of eventjes in de vrije ruimte gaan zitten.gaan zitten.

In deze stap wordt de In deze stap wordt de wachtbank vervangen wachtbank vervangen door een wachtmatjedoor een wachtmatje

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 7STAP 7

Tot nu toe werden de opdrachten door de Tot nu toe werden de opdrachten door de leerkrachten klaar gezet.leerkrachten klaar gezet.

Vanaf deze stap worden de leerlingen ingeschakeld.Vanaf deze stap worden de leerlingen ingeschakeld.

In groepjes van twee wordt hen een vaste opdracht In groepjes van twee wordt hen een vaste opdracht toegewezen die ze iedere keer moeten proberen toegewezen die ze iedere keer moeten proberen zelfstandig klaar te zetten. Ze doen dit nadat ze zijn zelfstandig klaar te zetten. Ze doen dit nadat ze zijn omgekleed.omgekleed.

Pas als alle opdrachten klaar staan, mogen de Pas als alle opdrachten klaar staan, mogen de leerlingen beginnen aan hun werkschemaleerlingen beginnen aan hun werkschema

Stap voor stap aanleren.Stap voor stap aanleren.STAP 8STAP 8

Invoeren van een partneroefening.Invoeren van een partneroefening.

Bij één bepaalde opdracht moeten de leerlingen Bij één bepaalde opdracht moeten de leerlingen gaan communiceren met de medeleerlingen of gaan communiceren met de medeleerlingen of leerkrachten.leerkrachten.

Er is een duidelijke vraagstelling “Wil je met mij … Er is een duidelijke vraagstelling “Wil je met mij … oefening doen”oefening doen”

Er is een duidelijk antwoord: “ja” of “neen”Er is een duidelijk antwoord: “ja” of “neen”

Hoe wordt de TEACCH-filosofie Hoe wordt de TEACCH-filosofie geïntegreerd in de les?geïntegreerd in de les?

Structureren en visualiseren is van cruciaal belang.Structureren en visualiseren is van cruciaal belang.

- Werkschema: visualiseren a.d.h.v. concreet materiaal - Werkschema: visualiseren a.d.h.v. concreet materiaal (flessendopjes, e.a.), foto’s, beta – prenten, picto’s, …(flessendopjes, e.a.), foto’s, beta – prenten, picto’s, …

-Opdrachten: deze worden dusdanig opgesteld zodat het heel Opdrachten: deze worden dusdanig opgesteld zodat het heel duidelijk is waar de opdracht begint en waar deze eindigt.duidelijk is waar de opdracht begint en waar deze eindigt.-Bijvoorbeeld: aan het begin van de oefening ligt een hoepel Bijvoorbeeld: aan het begin van de oefening ligt een hoepel met een wekker, aantal flessendopjes, aantal wasknijpers, met een wekker, aantal flessendopjes, aantal wasknijpers, ballen, … (cfr verwijzer aan het werkschema)ballen, … (cfr verwijzer aan het werkschema)Op het einde van de opdracht ligt een hoepel met een potje Op het einde van de opdracht ligt een hoepel met een potje waarin de verwijzers gedeponeerd worden.waarin de verwijzers gedeponeerd worden.Duur van de opdracht: aantal min op wekker, aantal dopjes, …Duur van de opdracht: aantal min op wekker, aantal dopjes, …

Leerlingen zorgen ervoor dat de opdracht terug klaar ligt voor Leerlingen zorgen ervoor dat de opdracht terug klaar ligt voor de volgende leerling.de volgende leerling.

Waarom gebruiken we de Waarom gebruiken we de ComVoor?ComVoor?

Via de ComVoor weten we op welk niveau de leerling de Via de ComVoor weten we op welk niveau de leerling de verschillende verwijzers begrijpt.verschillende verwijzers begrijpt.

Zo kunnen we voor iedere leerling individueel een manier van Zo kunnen we voor iedere leerling individueel een manier van visualisatie creëren die voor hen het meest begrijpbaar, het visualisatie creëren die voor hen het meest begrijpbaar, het meest duidelijk en verhelderend is.meest duidelijk en verhelderend is.

CONCREET:CONCREET: Leerling A: concrete verwijzersLeerling A: concrete verwijzers Leerling B: een combinatie van concrete verwijzers en betaLeerling B: een combinatie van concrete verwijzers en beta Leerling C: geschreven woordbeeldLeerling C: geschreven woordbeeld

ComVoor = handig middel om iedere leerling op zijn ComVoor = handig middel om iedere leerling op zijn eigen niveau te benaderen.eigen niveau te benaderen.

OefeningenreeksenOefeningenreeksenDe oefeningenreeksen worden gedurende een De oefeningenreeksen worden gedurende een achttal weken herhaald. achttal weken herhaald.

Herhaling biedt voor leerlingen met een ASS Herhaling biedt voor leerlingen met een ASS ‘zekerheid’‘zekerheid’ en en ‘rust’‘rust’

Het is echter wel zo dat we iedere laatste les voor Het is echter wel zo dat we iedere laatste les voor een vakantie afstappen van de oefeningenreeks en een vakantie afstappen van de oefeningenreeks en een andere vorm van gestructureerde werking een andere vorm van gestructureerde werking geven. Waarin we bijv. netbal spelen, kegelspel, …geven. Waarin we bijv. netbal spelen, kegelspel, …

BesluitBesluit‘‘Als het kriebelt, moet je sporten’ : niet altijd even Als het kriebelt, moet je sporten’ : niet altijd even eenvoudig voor jongeren met een handicap!eenvoudig voor jongeren met een handicap!

Met deze workshop hopen we te hebben aangetoond Met deze workshop hopen we te hebben aangetoond dat structuur bieden tijdens bewegingsmomenten, voor dat structuur bieden tijdens bewegingsmomenten, voor jongeren met een ASS, wel degelijk mogelijk is.jongeren met een ASS, wel degelijk mogelijk is.

Mag dit een stimulans zijn voor collega’s om ook op Mag dit een stimulans zijn voor collega’s om ook op zoek te gaan, zodat ook hun jongeren kunnen sporten zoek te gaan, zodat ook hun jongeren kunnen sporten als het kriebelt.als het kriebelt.

Günther De CraemerGünther De CraemerMarina VerléMarina Verlé