Bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen

Je bent werkzaam op het gebied van de individuele gezondheidszorg en krijgt daardoor te maken met voorbehouden handelingen. Voorbehouden handelingen zijn geneeskundige handelingen die niet door iedereen mogen worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld omdat er een bepaalde vaardigheid voor nodig is of omdat specifieke kennis nodig is om de gezondheidstoestand van de patiënt in te kunnen schatten. Hier vind je de belangrijkste feiten over deze voorbehouden handelingen en de invulling van de bevoegdheidsregeling binnen het Martini Ziekenhuis. Inleiding In principe mag iedereen geneeskundige handelingen uitvoeren. Omdat een aantal handelingen riskant is voor het leven en de gezondheid van de patiënt, heeft de wetgever een aantal handelingen voorbehouden aan artsen, tandartsen en verloskundigen. Dit is vastgelegd in de Bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen, een onderdeel van de Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg (de Wet BIG ). De Wet BIG is een kaderwet. Dit betekent dat alleen de grote lijnen door de overheid zijn vastgesteld. Het Martini Ziekenhuis geeft zelf vorm aan de inhoud van de wet en de uitvoering ervan binnen de organisatie. Dit heeft gevolgen voor de uitoefening van het vak van diverse zorgprofessionals. Voor het management, de medewerkers en de medisch specialisten. De volledige Bevoegdheidsregeling voorbehouden handelingen Martini Ziekenhuis en de RVE-specifieke afspraken zijn te vinden in het Kwaliteitsportaal. Het is belangrijk dat je hier kennis van neemt. Voorbehouden handelingen De wet noemt de volgende (groepen van) voorbehouden handelingen:

heelkundige handelingen; verloskundige handelingen; endoscopieën; katheterisaties; injecties; puncties; narcose; het gebruik van radioactieve stoffen en ioniserende straling; cardioversie; defibrillatie; elektroconvulsieve therapie; steenvergruizing; kunstmatige fertilisatie; voorschrijven medicatie

Geneeskundige handelingen die niet op deze lijst voorkomen zijn niet voorbehouden. Iedereen mag ze uitvoeren. Dat zegt echter niets over de risico’s die deze handelingen met zich mee kunnen brengen. Ook bij ‘niet voorbehouden geneeskundige handelingen’ moet zorgvuldig worden gehandeld en worden nagegaan of de beroepsbeoefenaar bekwaam is om de handeling uit te voeren. De wetgever stelt echter aanvullende eisen aan het uitvoeren van de écht voorbehoudenhandelingen. Bevoegdheden In de wet wordt onderscheid gemaakt tussen beroepsbeoefenaren die ‘zelfstandig bevoegd’ zijn en beroepsbeoefenaren die ‘niet zelfstandig bevoegd’ zijn om voorbehouden handelingen uit te voeren.

Zelfstandig bevoegd Alleen artsen, tandartsen en verloskundigen zijn zelfstandig bevoegd. Zij mogen op eigen initiatief (bepaalde) voorbehouden handelingen uitvoeren. Niet-zelfstandig bevoegd Wie niet zelfstandig bevoegd is mag alleen in opdracht van een arts, tandarts of verloskundige en onder bepaalde voorwaarden een voorbehouden handeling uitvoeren. Dit geldt bijvoorbeeld voor verpleegkundigen, radiodiagnostisch laboranten, fysiotherapeuten en doktersassistenten. Zij mogen een voorbehouden handeling uitvoeren als:

de opdracht is gegeven door een zelfstandig bevoegde (arts, tandarts of verloskundige);

de opdracht wordt uitgevoerd overeenkomstig de aanwijzingen van de opdrachtgever; de opdracht wordt uitgevoerd ‘onder toezicht van en met de mogelijkheid van

tussenkomst van’ de opdrachtgever; zij bekwaam zijn de opdracht uit te voeren.

Functioneel bevoegd Er is nog een derde bevoegdheid: de functionele bevoegdheid. Hierbij is de ‘toezicht en tussenkomst’ van de opdrachtgever niet vereist. De andere voorwaarden gelden nog wel. Een opdracht van de arts blijft nodig, er moet worden gehandeld overeenkomstig de aanwijzingen en bekwaamheid is een vereiste. Een functionele bevoegdheid wordt in de wet vastgelegd. Verpleegkundigen zijn functioneel zelfstandig bevoegd voor het uitvoeren van:

subcutane injecties; intramusculaire injecties; intraveneuze injecties; katheterisatie van de blaas; inbrengen van een maagsonde; inbrengen van een infuus; venapunctie; hielprik bij pasgeborenen.

Binnen het Martini Ziekenhuis zijn voor alle ‘niet zelfstandig bevoegde’ medewerkers, per unit, afdeling of RVE afspraken gemaakt over de voorbehouden handelingen die zij, onder de genoemde voorwaarden, mogen uitvoeren. Deze afspraken zijn vastgelegd in de zogenaamde Overzichtslijsten en kun je vinden op het Kwaliteitsportaal. Een aantal medewerkers voert voorbehouden handelingen uit binnen verschillende RVE’s. Ook dit is vastgelegd in de overzichtslijsten. Welke voorbehouden handelingen je mag uitvoeren, hangt dus af van de gemaakte afspraken binnen jouw unit, afdeling of RVE. Dit betekent dat je binnen het Martini Ziekenhuis niet automatisch alle voorbehouden handelingen die je hebt geleerd, mag uitvoeren. Ook niet als sprake is van een functionele bevoegdheid. Het is mogelijk dat je jezelf bekwaam acht voor een bepaalde voorbehouden handeling, maar deze toch niet mag verrichten. Bijvoorbeeld als het RVE management heeft vastgesteld dat niet-zelfstandig bevoegden binnen die werkplek betreffende voorbehouden handeling niet mogen uitvoeren. Opdracht geven en aannemen Opdracht geven De (tand)arts of verloskundige stelt de indicatie voor het uitvoeren van een voorbehouden handeling en beslist vervolgens of hij deze handeling zelf uitvoert of opdraagt aan een andere beroepsbeoefenaar. Een opdracht voor het uitvoeren van een voorbehouden handeling moet

in het Martini Ziekenhuis schriftelijk worden vastgelegd. In de praktijk is het voor een opdrachtgever onmogelijk om op de hoogte te zijn van de bekwaamheid of deskundigheid van iedere beroepsbeoefenaar. Daarom is voor de meeste voorbehouden handelingen gekozen voor een collectieve bekwaamheid. Dit betekent dat alle medewerkers die behoren tot een bepaalde beroepsgroep en werkzaam zijn op een bepaalde werkplek de afgesproken voorbehouden handelingen beheersen. Voor een aantal handelingen is slechts een deel van het team bekwaam. Dit staat ook beschreven in de overzichtslijsten voorbehouden handelingen. Opdracht aannemen Een niet-zelfstandige of functioneel bevoegde medewerker kan een opdracht voor het uitvoeren van een voorbehouden handeling aannemen als hij of zij minimaal op de volgende vragen een positief antwoord kan geven:

Mag deze voorbehouden handeling op deze werkplek door mij worden uitgevoerd? Bezit ik de kennis en vaardigheden voor het uitvoeren van deze voorbehouden

handeling? Ben ik op de hoogte van het geldend protocol voor deze voorbehouden handeling? Is mij duidelijk wat ik moet doen als er onverwachte reacties optreden? Ben ik bekwaam in deze specifieke situatie, bij deze patiënt?

Wat is van belang bij het uitvoeren van een voorbehouden handeling? Een voorbehouden handeling moet worden uitgevoerd volgens de aanwijzingen die de opdrachtgever verstrekt en/of die in protocollen staan omschreven. Van de voorbehouden handelingen zijn protocollen beschikbaar op het Kwaliteitsportaal. Een opdrachtnemer moet zich dus goed op de hoogte stellen van deze protocollen. De opdrachtgever hoeft in de meeste situaties niet bij de uitvoering van de voorbehouden handeling aanwezig te zijn. Hij moet wel telefonisch bereikbaar zijn en ondersteuning bieden als dat nodig is. Bij sommige voorbehouden handelingen is afgesproken dat de arts binnen tien minuten op de afdeling moet kunnen zijn of is afgesproken dat hij tijdens het uitvoeren van de voorbehouden handeling fysiek aanwezig is. Deze afspraken staan op de overzichtslijsten voorbehouden handelingen. Als de (tand)arts of verloskundige er voor kiest de voorbehouden handeling zelf uit te voeren, dan moet hij daarvoor ook de vereiste kennis en ervaring hebben. Met andere woorden: ook een zelfstandig bevoegde beroepsbeoefenaar moet bekwaam zijn. Opdracht weigeren Je kunt een opdracht tot het uitvoeren van een voorbehouden handeling weigeren. Je moet dit zelfs doen als je niet (meer) beschikt over de vereiste bekwaamheid. Wanneer weiger je een opdracht?

Als je niet over de vereiste bekwaamheid beschikt. Als de opdracht onjuist is of als je daar aan twijfelt. Als de opdracht buiten het ‘pakket’ vastgestelde voorbehouden handelingen

van jouw afdeling/RVE valt. Als de opdracht in een voor jou bijzondere situatie moet worden uitgevoerd. Als toezicht en tussenkomst niet goed zijn geregeld of zijn te regelen.

Als je jezelf niet bekwaam acht een afgesproken voorbehouden handeling uit te voeren, neem dan contact op met je leidinggevende. Een opdracht kan ook worden geweigerd als je van mening bent dat de opdracht en/of de indicatiestelling onjuist is. Of als de conditie van de patiënt voor jou ongebruikelijk is. In een dergelijke situatie moet eerst worden overlegd met de opdrachtgever.

Eenmaal bekwaam, altijd bekwaam? Er worden geen eisen gesteld aan de manier waarop je aan jouw kennis en vaardigheden bent gekomen of hoe je deze op peil houdt. Een diploma van een wettelijk erkende opleiding is een voor de hand liggende manier om bekwaam te worden. Hiernaast kunnen bekwaamheden ook worden verkregen via bij- en nascholing of door een vaardigheidstraining. Ook via een directe collega of via zelfstudie kunt je de benodigde kennis en vaardigheden verkrijgen. Een eenmaal verkregen bekwaamheid moet worden onderhouden. Je dient jezelf steeds weer af te vragen of je nog de kennis en ervaring hebt voor het uitvoeren van de handeling en of je nog op de hoogte bent van het geldend protocol. Ook jouw leidinggevende heeft hierin een rol. Binnen het jaargesprek komt het onderwerp aan de orde. Een leidinggevende kan een bepaalde training of toetsing afspreken voor een (deel van het) team of voor een individuele medewerker. Tijdelijke medewerkers, medewerkers in opleiding en oproepkrachten Je kunt ook vanuit de onderstaande rollen te maken hebben met voorbehouden handelingen. Hieronder lees je welke afspraken hierover gelden binnen het Martini Ziekenhuis. Oproepkrachten en uitzendkrachten Oproepkrachten en uitzendkrachten moeten zich, net zoals alle andere functionarissen, houden aan de afspraken die beschreven staan in de bevoegdheidsregeling. Een oproepkracht is in dienst van het Martini Ziekenhuis en kan eventuele hiaten in zijn bekwaamheden bespreken met de leidinggevende die als aanspreekpunt is aangewezen. Uitzendkrachten moeten hierover afspraken maken binnen het uitzendbureau. Als een uitzendkracht een voorbehouden handeling wil uitvoeren, moet hij dit altijd in overleg met een ervaren verpleegkundige van de unit doen. Deze verpleegkundige moet de uitzendkracht op de hoogte brengen van de regels en protocollen die gelden binnen het ziekenhuis en/of de RVE. Studenten, stagiaires en coassistenten Binnen het Martini Ziekenhuis lopen leerlingen en studenten rond vanuit diverse verpleegkundige, medische, paramedische en zorg ondersteunende opleidingen. Deze ‘functionarissen in opleiding’ mogen, onder verantwoordelijkheid van de begeleider, voorbehouden handelingen leren uitvoeren. Voordat de handeling wordt uitgevoerd bekijkt de begeleider samen met de student:

Wat is toegestaan om te leren vanuit de opleiding; Welke voorbehouden handelingen mogen worden uitgevoerd binnen de unit/

afdeling/RVE; De theoretische kennis; De actuele ervaring.

Op grond hiervan neemt de begeleider de beslissing over de manier van begeleiden. De student kan altijd meer begeleiding vragen, nooit minder. Een coassistent is een niet-zelfstandig bevoegde functionaris. Dat betekent dat hij alleen voorbehouden handelingen mag uitvoeren onder de volgende voorwaarden:

de opdracht is gegeven door een arts; de handeling wordt uitgevoerd overeenkomstig de aanwijzingen en ‘toezicht

en tussenkomst’ is geregeld; de coassistent moet bekwaam zijn de handeling uit te voeren.

Arts-assistenten Ook arts-assistenten (AIOS of AGNIO) krijgen in de dagelijkse praktijk te maken met voorbehouden handelingen. Arts-assistenten zijn wettelijk bevoegd de indicatie voor het uitvoeren van een voorbehouden handeling te stellen en kunnen deze handeling zelf uitvoeren of opdragen aan een andere beroepsbeoefenaar. Een beginnende arts-assistent beschikt logischerwijs niet altijd over alle benodigde bekwaamheden en/of voldoende ervaring, zowel voor het indiceren als voor het uitvoeren van voorbehouden handelingen. Een arts-assistent moet daarom ook steeds nagaan of hij de deskundigheid en de vaardigheid bezit een voorbehouden handeling uit te voeren.