Tijdens de Open Monumentendag 2013 verscheen het boek:

Bestekken van sarrieshutten

bij de Groninger korenmolens

gebouwd en herbouwd in de periode 1630 - 1805 Het boek is geschreven door B. D. Poppen, uit Uithuizen, kenner op het gebied van de Groninger molens en de sarrieshutten. Eerder schreef hij boeken over De belasting op het gemaal in Stad en Ommelanden 1594-1856 (2004) - nog verkrijgbaar; Aangestelde cherchers of opzichters bij de molens voor de belasting op het gemaal in de provincie Groningen in de periode 1629-1809 (2013) - beperkte oplage en over de Groninger molenhistorie (2012). Het nu verschenen boek kan worden beschouwd als het derde deel van een trilogie over de intrigerende geschiedenis die zich gedurende enige eeuwen rond de Groninger korenmolens heeft afgespeeld.

De sarrieshut bij de verdwenen korenmolen te ’t Zandt. In dit nieuwe boek worden de sarrieshutten, de woningen van de cherchers (controleurs), onder de loep genomen.

Zo wordt de bouwgeschiedenis gevolgd van de allereerste bouw in 1630, tot en met de laatste herbouw in 1805. In de tussenliggende jaren zijn talloze reparaties aan de ruim 100 hutten uitgevoerd, die zowel in de stad Groningen als op het platteland waren gebouwd. Middels de vele in het boek opgenomen getranscribeerde bestekken, is op te maken dat de hutten in de loop der jaren niet alleen iets groter werden gebouwd, maar ook van meer comfort werden voorzien. De gedetailleerde bestekken die voor de reparaties en herbouw werden opgesteld, vormen een bijzondere bron van informatie over de toenmalige wijze van bouwen. Het boek omvat 296 pagina’s en is voorzien van ruim 100 afbeeldingen. Het is in zwart-wit gedrukt op A4-formaat, genaaid, gebonden en van een linnen band met opdruk voorzien. De prijs van het boek bedraagt € 20,- afgehaald op het adres van de auteur. Het boek wordt u toegezonden door een e-mail naar de auteur te sturen bob@bdpoppen.nl met vermelding van uw adresgegevens, en het overmaken van € 27,50 op bankrekening nummer NL82INGB0001415811 ten name van B.D. Poppen, onder vermelding van ‘bestekkenboek’.

De sarrieshut voor de molen ‘De Liefde’ te Uithuizen, nu in gebruik als VVV-kantoor.

Inhoud van het boek “Bestekken van sarrieshutten bij de Groninger korenmolens” Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

met een alfabetische lijst van plaatsen met chercherswoningen en een lijst met plaatsen met een chercherswoning waarvan het bestek is opgenomen De grootte en afmetingen van de chercherswoningen, de gebruikte maten Materialen, stenen, dakpannen, tegels, hout en ijzerwerk, kleurgebruik Bijzondere en opvallende feiten, specifieke vermeldingen, Groninger woorden

1. Het besluit tot de bouw van de chercherswoningen in 1628 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 2. Plakkaat op de aanbesteding van de bouw van de chercherswoningen . . . . . . . . . . . 21

bij de molens van 1630 3. M. Verkerk: Bouwhistorisch onderzoek naar het bestek van 1630 . . . . . . . . . . . . . . . 26

met tekeningen 4. Het hermaecken van het olde vervallene Cerchers Huis tot Uithuisen in 1670 . . . . . 30

Reparatie aan de cherchers hut te Uithuizen in 1739 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Het maken van een Nieuwe Cerchers Hutte in plaats van de oude over hoop leggende Hutte tot Uithuisen in 1750 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Reparatie aan de cherchers hut te Uithuizen in 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

5. De herbouw van een sarrieshut in de stad Groningen in 1672 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 6. Het hermaecken van drie cherchers huijsen in 1696 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 bij meulen tusschen de Cleijne en Oosterpoorte, die tweede tusschen Ooster

en Heerepoorte, de derde aen Heerepoorten meulen 7. Het hermaecken, van vier chergers huijsen in 1696 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

bij de meulen bij Appingadam, Loppersum, Stedum en Scharmer 8. Het maecken van drie chergers huijsen in 1696 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

bij de meulen tot Termunten, de tweede in Midwolder hamrick en het derde in Beerster hamrick

9. Het bestek van de cherchers hut te Zandeweer van 1675 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Reparatie van de Cherchers Hutte tot Sandeweer in 1735 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Reparatie van de Cherchers Hutte tot Sandeweer in 1739 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Het wederom op te metselen van de Hutte tot Sandeweer in 1750 . . . . . . . . . . . . . . . 65 Reparatie van de Cherchers Hutte tot Sandeweer in 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

10. Het bestek voor de bouw van vijf Cherchers huisen in 1710 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

waar van twee in de Wildervanck, het derde tot Niebert, het vierde tot Oldehove en het vijfte tot Grijpskerk

11. Het maeken van twee Cherchers hutten te Garnwerd en Westerlee in 1715 . . . . . . . 74

12. Het maeken van een nieuwe Cherchers hutte tot Peterbuiren in 1716 . . . . . . . . . . . . 77 13. Het maeken van een Cherchers huis tot Ulrum en Schouwerzijl in 1718 . . . . . . . . . . 80 14. De herbouw van de sarrieshut te Kantens, Meeden en Thesinge in 1720 . . . . . . . . . . 87 15. Reparaties aan diverse Cherchers hutten in het Hunsingo Quartier in 1739 . . . . . . . . 93

Schouwerzijl, Wehe, Leens, Ulrum, Kloosterburen, Pieterburen, Eenrum, Baflo, Den Andel, Warffum, Usquert, Uithuizen, Uithuizermeeden, Oosternieland, Zandeweer, Kantens, Middelstum, Onderdendam, Bedum, Winsum, Houwerzijl en Wetsinge

16. Reparaties aan 10 Cherchers hutten op de Stads Walle in 1739 . . . . . . . . . . . . . . . . 107 17. Reparaties aan diverse Cherchers hutten in het Fivelingo Quartier in 1739 . . . . . . . 112

Ten Post, Woltersum, Wirdum, Appingedam, Farmsum, Delfzijl, Catmis, Losdorp, ‘t Zandt, Zeerijp, Loppersum, Garsthuizen, Westeremden, Hellum en Slochteren

18. Reparaties aan 17 Cherchers hutten in het Westerquartier in 1740 . . . . . . . . . . . . . 117

Garnwerd, Ezinge, Oldehove, Niehove, Grijpskerk, Noordhorn, Zuidhorn, Aduard, Lutjegast, Visvliet, Niezijl, Grootegast, Niekerk, Midwolde, Niebert, Marum en Opende

19. Reparaties aan tien Cherchers Hutten in ‘t Olde Ampt in 1741 . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Zuidbroek, Scheemda, Midwolde, Winschoten, Westerlee, Meeden, Wildervank en Muntendam

20. Reparaties aan negen Cherchers Hutten in ‘t Olde Ampt in 1741 . . . . . . . . . . . . . . 135

Beerta, Beerster Hammerik, Finsterwolde, Midwolder Hammerik, Scheemder Hammerik, Wagenborgen en Noordbroek

21. Reparaties aan tien cherchershutten in de stad Groningen en vier in het Gorecht . . 142

in 1741 22. Reparaties aan cherchershutten te Oosternieland, Uithuizermeeden en . . . . . . . . . . 148

Wetsinge in 1741 23. De herbouw van twee cherchershutten in de stad Groningen in 1750 . . . . . . . . . . . 156 24. De bouw van de cherchershut bij de korenmolen te Ommelanderwijk in 1781 . . . . 162 25. Reparaties aan de Opsigters Hutte en Cherchers Hutte te Harendermolen . . . . . . . . 169

in 1781, 1785 en 1805 26. Het bestek van de cherchershut te Oostwold (O.), opgemaakt 14 mei 1788 . . . . . . 175 27. Reparaties aan Cherchers hutten in het Hunsingo Quartier in 1805 . . . . . . . . . . . . . 189

Wetzinge, Winsum, Baflo, Eenrum, Schouwerzijl, Wehe, Leens, Houwerzijl, Ulrum, Kloosterburen, Pieterburen, Den Andel, Warffum, Usquert,

Uithuizen, Meeden, Oosternieland, Zandeweer, Middelstum, Kantens, Onderdendam en Bedum

28. Reparaties aan Cherchers hutten in het Westerquartier in 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . 209

Leek, Niebert, Marum, Opende, Grotegast, Lutjegast, Niekerk, Zuidhorn, Noorhorn, Grijpskerk, Niehove, Oldehove, Wetsinge, Garnwerd en Aduard

29. Het bestek van de sarrieshut te Visvliet - 6 mei 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 30. Reparaties aan Cherchers Hutten in Stad en Gorecht in 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . 241

Cherchers Hutte bij de Oosterpoort, Heer Poort, Marwijks Pijp, Kranen Poort, Zoutkeet, Reithok, Bottering Poort, Ebbinge Poort, Kropswolda, Sapmeer, Hogezant, Lula en Harender Molen - 2x

31. Het bestek van de sarrieshut te ‘t Zandt - 27 mei 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 32. Reparaties aan Cherchers Hutten in Fivelingo in 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Thesinge, St. Annen, Stedum, Wester Emden, Garsthuisen, Loppersum, Zeerijp, Losdorp, Catmis, Delfzijl, Farmsum, Appingadam, Wirdum, Kroddebuiren, Woltersum, Slogteren en Siddebuiren

33. Reparaties aan Cherchers Hutten in het Oldambt in 1805 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Noordbroek, Zuidbroek, Muntendam, Wildervank, Veendam, Meeden, Westerlee, Winschoten, Beerta, Beerter Hamrik, Finserwold, Oostwolde, Midwolde, Scheemda, Scheemder Hamrik, Midwolmer Hamrik, Wagenborgen, Woldendorp en Termunten

34. De verkoop van chercherswoningen in 1812 en 1828 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 35. Sarrieshutten na 1812 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Vermelding op de kadastrale minuutplans en in de OAT’s van 1828 met plaats, nummer, omschrijving, eigenaar, beroep en inhoudsgrootte

36. Glossarium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 37. Register van de aannemers en hun borgen en enige vermelde cherchers . . . . . . . . . 295

Extract betr. reparaties aan de hutten.

De zuidgevel van de sarrieshut te Zandeweer met goot, ‘klinsebak’, muurankers, bovenlichten, ‘kanteel stuk van bremer steen’, maar geen ‘vlegtings’.

Dimetrische projectie n.a.v. het bestek.

G(k)ulpannen op de sarrieshutten.

Hang en sluitwerk.

Estriken.

Alfabetische lijst van plaatsen met een chercherswoning In dit boek worden de bestekken weergegeven van reparaties en nieuwbouw die aan 101 cherchershutten werden verricht. 18 hutten stonden in de stad Groningen en de overige in 81 plaatsen. Deze plaatsen zijn: Aduard Appingedam - 2 Baflo Bedum Beerster Hammerik Beerta Catmis Delfzijl Den Andel Eenrum Ezinge Farmsum Finsterwolde Garnwerd Garsthuizen Grijpskerk Groningen - 18 Grootegast Harendermolen Hellum Houwerzijl Kantens Kloosterburen Kroddeburen Lula Leens Loppersum

Losdorp Lutjegast Marum Meeden Middelstum Midwolde Midwolder Hammerik Muntendam Niebert Niehove Niekerk Niezijl Noordbroek - 2 Noordhorn Oldehove Ommelanderwijk Onderdendam Oosternieland Oostwold (O.) Opende Pieterburen Scheemda Scheemder Hammerik Schouwerzijl Siddeburen Slochteren Stedum

St. Annen Ten Post Termunten Thesinge Uithuizen Uithuizermeeden Ulrum Usquert Veendam. Visvliet Wagenborgen Warffum Wehe Westeremden Westerlee Wetsinge Wildervank Winschoten - 2 Winsum Wirdum Woldendorp Woltersum Zandeweer ‘t Zandt Zeerijp Zuidbroek Zuidhorn

auteur en uitgever: B. D. Poppen Ripperdadrift 16 9981 LH Uithuizen telefoon: 0595 43 48 25 mobiel: 06 14 34 41 53 e-mail: bob@bdpoppen.nl website: http://www.bdpoppen.nl

Monografie over de sarrieshut van ’t Zandt De meeste sarrieshutten werden vanaf 1630 gebouwd, waaronder ook die te ’t Zandt. In 1805 werd deze bouwvallige sarrieshut volledig herbouwd. Deze nu nog aanwezige hut is de enige van de zes overgebleven hutten die zich nog geheel in de oorspronkelijke staat bevindt. Over deze sarrieshut is tegelijk met het boek Bestekken van sarrieshutten bij de Groninger korenmolens een monografie over de sarrieshut van ’t Zandt verschenen. Dit rijk geïllustreerd boekje van 28 pagina’s, eveneens geschreven door B.D. Poppen, is als deel 9 uitgegeven in de reeks ‘Monumenten in Noord-Groningen’. Dit boekje is voor € 3,- te koop en te bestellen bij de Stichting Uitgaven Noord-Groningen - http://uitgavennoordgroningen.nl

Inhoud van het boek ‘De sarrieshut van ’t Zandt’

Voorwoord 4 Het ontstaan van de sarrieshutten of cherchers woningen 5 De verkoop van de cherchers woningen in 1828 6 De korenmolens naast de sarrieshut te ’t Zandt 7 Vermeldingen over de sarrieshut te ’t Zandt 11 De bewoners van de sarrieshut te ’t Zandt 15 De gevelsteen in de topgevel van de sarrieshut 16 Het eerste bestek voor de bouw van Cherchers Huysen in 1630 17 De opmeting van de sarrieshut te ’t Zandt 19 Het interieur 20 Het exterieur 22 De aanbesteding voor de bouw voor de sarrieshut te ‘t Zandt in 1805 24 De aannemer en de borgsteller voor de bouw van de sarrieshut 25 Ook nieuwbouw voor de sarrieshut te Visvliet in 1805 25 Glossarium 26 Noten 27