Beeldende expressie Tekenen - WSK kleuteronderwijswsk-kleuteronderwijs.nl › leden › wp-content...

Beeldende expressieBeeldende expressieBeeldende expressieBeeldende expressie

TekenenTekenenTekenenTekenen

KLOSkennis: Beeldende expressie - Tekenen 2 04-2017lb

Deze informatie is samengesteld aan de hand van stencils,

gebruikt op de Klos in Tilburg in de periode 1970-1975, waarin

helaas geen bronnenboek(en) vermeld werden.

Mijn grote dank gaat uit naar mijn didactiek- en methodiek-

docenten: Ank van den Berg, Petri Bloemkolk en Jos Bartels die

ons op inspirerende wijze al deze kennis hebben bijgebracht.

april 2017, Erica Ritzema.


Beeldende expressie Beeldende expressie Beeldende expressie Beeldende expressie ---- TekenenTekenenTekenenTekenen

De tekenontwikkeling, van krabbelaar naar kunstenaar

● Een peuter tekent nog vanuit de schouder, we noemen dat

krabbelen, tot hij zijn resultaat gaat benoemen. Vanaf dat mo-

ment spreken we van tekenen omdat het kind tot de ontdekking

is gekomen dat hij iets kan uitbeelden.

● Naast het gekrabbel gaat het kind kleine vormpjes tekenen,

die vanuit de arm ontstaan, het zogenaamde doedelen.

● Vanuit deze kleine vormpjes gaat het kind grotere vormen te-

kenen, die het benoemt bijvoorbeeld 'poes', maar die voor ons

nog niet als zodanig herkenbaar zijn. De krabbels worden steeds

minder talrijk omdat de beweging steeds minder vanuit de

schouder wordt gemaakt. Het kind maakt nog geen gebruik van

een onder- of bovenkant van het blad papier, maar tekent over

het hele vel en keert het vel ook om terwijl het rustig verder te-

kent. De voorstelling is duidelijk nog van ondergeschikt belang

aan de beweging en de daaruit ontstane vormen.

● De koppoter-periode. De kleuter tekent nu een hoofd met

voeten en deze vorm is ook voor ons herkenbaar.


Koppoter (Greta B)

● De koppoter wordt uitgebreid. Het kind tekent nu een romp,

vaak nog zonder armen. Het kind tekent ook allerlei figuurtjes,

die afgeleid zijn van de koppoter, zo is een koppoter met vier po-

ten een koe en een met een driehoek op zijn hoofd (snavel) een

vogel.

● De koppoter wordt een figuurtje met ledematen, de kleding is

vaak doorzichtig. Je ziet de benen van het poppetje door de

broek omdat die in een later stadium over het basisfiguurtje is

getekend en navels zijn daardoor zichtbaar door de trui.

● Het kind hanteert de rand van het vel papier als grondlijn.

Deze fasen zijn niet aan leeftijden te koppelen, omdat ieder kind

zich in een ander tempo ontwikkelt.

De volgorde van de ontwikkelingsgebieden staat wel ongeveer

vast, maar de fasen lopen heel geleidelijk in elkaar over. Deze


kennis heeft consequenties voor het tekenen in de werksituatie.

Wel kunnen we constateren dat meisjes sneller tot tekenen ko-

men dan jongens.

● Een kind dat nog grote bewegingen maakt vanuit de schouder

of de arm heeft behoefte aan een groot werkvlak en dus aan een

groot formaat papier en grof materiaal zoals dikke potloden en

wasco (die breken namelijk minder snel).

● Aangezien het kind ook de druk op het papier nog niet onder

controle heeft, is het raadzaam op papier van een zwaardere

kwaliteit te laten werken om te voorkomen dat het kind tijdens

het tekenen door het papier heen gaat.

● Kinderen zijn in de beginfasen van het tekenen nog niet toe

aan het uitvoeren van opdrachten aangezien ze nog niet resul-

taatgericht werken.

● Het heeft ook geen enkele zin om van deze kinderen te verlan-

gen dat ze hun tekening gaan inkleuren. Vaak zie je door het

kleuren de hele getekende afbeelding verloren gaan. Dat is geen

opzet maar onmacht van het kind. Het kind gaat op in het kleu-

ren en verliest daardoor de voorstelling uit het oog. Eeuwig

zonde van zo'n prachtige tekening. Als je ziet dat het kind nog

vanuit de schouder of de arm tekent moet je concluderen dat

het nog niet in staat is om vlakken in te kleuren.

● Pas wanneer het kind gedetailleerder gaat tekenen, vanuit

pols en hand, is het toe aan een kleiner formaat papier en aan

de (voor ons) standaard dikte van potloden en kleurpotloden.


● De leerkracht dient daarom vooral goed te observeren en zich

aan te passen aan datgene waar het kind op dat moment be-

hoefte aan heeft. Forceren levert niets op, want je ontneemt het

kind zijn tekenplezier en dat is nou precies wat we niet willen.

(Bo M)


Typische kenmerken Typische kenmerken Typische kenmerken Typische kenmerken van een kleutvan een kleutvan een kleutvan een kleutertekeningertekeningertekeningertekening

Typische kenmerken waardoor een kleutertekening zich van die

van het schoolkind onderscheidt.

Automatisme

Een kleuter tekent niet wat hij weet, maar wat hij kan. Heeft het

kind geleerd een boom of een zon te tekenen, dan herhaalt het

dit onderwerp steeds opnieuw. Als het kind erg moe is of geen

zin meer heeft, treedt dit verschijnsel ook op. Het kind blijft dan

hangen in het herhalen van bepaalde vormen.

Autom atisme : h ie r z ie je dat he t k ind heeft ge le erd

een sp innenweb te teke nen en

d it stee ds opnieuw he rhaalt . (E r ica R)

Neerlaten, het zogenaamde “omklappen”

Een kleuter tekent de bomen rondom de vijver in liggende posi-

tie, terwijl het wel weet hoe de werkelijkheid eruit ziet, maar die

niet nog kan vertalen naar het papier.


Omklappe n: h ie r z ie je dat de rendie ren voo r de s lee s taan,

maar omge klap t z i jn naar de z i jkant (E r ica R)

De wet van de helling

Een kleuter tekent een schoorsteen schuin op een dak en een

boom schuin op een berg, zodat het lijkt of die eraf valt.

Wet van de hel l ing (B ianca R)


De kristalperiode, transparantie van de voorwerpen

Een kleuter tekent een doorzichtig huis zodat ook de meubels,

die binnen staan zichtbaar zijn op de tekening, of zodat de navel

van het poppetje zichtbaar is door zijn trui, of de chauffeur zicht-

baar is door de bus heen.

Kri sta lpe rio de (Er ica R)


Schrijfoefeningen

Vaak worden ritmische bewegingen in de kleutertekening her-

haald.

Bijvoorbeeld door het herhalen van de golfbeweging van de zee

of het tekenen van vogels in de vorm van een m.

Schr i j foe feningen: he rhalen van de vogels in de vo rm van ee n M (E r ica R)


De juxtapositie

Voorstellingen worden door de kleuter zonder verband met el-

kaar op papier getekend maar overlappen elkaar nooit.

Dit kan ook onder elkaar zijn, een mannetje op de onderlijn, met

daarboven een huis en daar weer boven een (zwevende) boom.

Er zit nog geen ruimtelijke ordening in de compositie.

Juxta : sneeuwwit je e n de dwergen zwe ven o m het huis (E r ic a R)

Intellectueel realisme

De kleuter tekent wat hij weet en niet wat hij ziet.

Hij tekent bijvoorbeeld een poes van opzij met twee oren en

ogen.


Inte l lectueel re al i sm e: h ier z ie je twee ogen aan de

z i jkant van de k ippenko p ( Ingrid J )

Prioriteit van het nut

De kleuter heeft de neiging om weg te laten of kleiner te teke-

nen wat hij niet nuttig acht en uit te vergroten wat hij van belang

acht zoals bijvoorbeeld een mama met hele grote armen en han-

den omdat mama altijd bezig is.

Pr io rite it van het nut: h ier z ie je het be lang van het le l i jke ee ndje,

dat ne t zo gro ot i s a l s de boe r (E r ica R)


Exemplariteit

De kleuter geeft de werkelijkheid weer in schijnvormen.

Hij tekent bijvoorbeeld een paard met acht poten, een molen

met tien wieken of een auto met acht wielen.

Exemplarite it (E r ica R .)


TekenmaterialenTekenmaterialenTekenmaterialenTekenmaterialen

● Dikke en dunne potloden. Driehoekige potloden zijn een aanra-

der om de juiste pengreep eigen te maken.

● Dikke en dunne kleurpotloden. Het kind tekent met een teken-

potlood (grafiet) en gebruikt daarna kleurpotloden om de vlak-

ken in te vullen.

● Wasco en pandakrijt. Wasco is de harde variant vetkrijt, pan-

dakrijt is wat zachter en vraagt minder kracht.

Koppoter in wasco (E r ic a R. )


● Dikke en dunne viltstiften

St i f ten ( Ine ke J )

● Inkt en ecoline

Wasc o en eco l ine (Gre ta B)

● Stoepkrijt


Gebruik maken van verschillende materialen als ondergrond

Het moge duidelijk zijn dat een kind een vaardigheid niet be-

heerst, wanneer het die slechts 1 keer heeft uitgeprobeerd. Her-

haling is hierbij een magisch woord. Door het werken met de-

zelfde techniek op verschillende ondergronden doet het kind

nieuwe ervaringen op en oefent daarnaast dezelfde techniek.

● op wit papier

● op gekleurd papier

● op karton

● op golfkarton (geeft een ribbel-effect, niet geschikt voor de

jongsten)

● op een houten plank

● op een rol behang

● op een cirkel, vierkant, driehoek of ovaal (van welk van boven-

genoemde materialen dan ook geeft steeds weer een totaal an-

dere tekenervaring)

● op een stuk stof bijvoorbeeld van een oud laken (de lap met

afplaktape op tafel fixeren, want de stof schuift)

● in klei met een prikpen

● in zand met een stokje

● op de tegels met stoepkrijt


Technieken:Technieken:Technieken:Technieken:

● tekenen met potlood

● tekenen met een wit potlood op een zwart vel

● tekenen met potlood en kleurpotloden

● tekenen met potlood en kleurpotloden op een zwart vel

● tekenen met een of twee kleuren, bijvoorbeeld voor konings-

dag een tekening met oranje potlood op wit papier

● tekenen met wasco

● tekenen met wasco en invullen met kleurpotlood (geen panda

gebruiken, dat vlekt)

● tekenen met wasco, invullen met waterverf

● tekenen en kleuren met wasco bijvoorbeeld vissen en het wa-

ter op de achtergrond invullen met waterverf.

● kleuren met wasco, daar overheen laten kleuren met zwart en

daarna in het zwart tekenen met een stokje (prikker) zodat de

onderliggende kleur zichtbaar wordt.

● tekenen en kleuren met panda (ook wit gebruiken) en de hele

tekening overschilderen met ecoline (gekleurde inkt), de inkt

hecht niet op de was in het krijt en zo krijg je een heel bijzonder

effect. Mijn kleuters noemden ecoline “toververf”.

● tekenen met viltstiften


● tekenen en kleuren met viltstift, een dure activiteit en alleen

geschikt voor de oudste kleuters omdat de jongsten hun punten

in de stift drukken, bovendien levert dit kleuren (door het zicht-

baar blijven van het aanzetten bij de goedkopere kwaliteit stif-

ten) en het schilferen van papier door te veel vocht vaak niet het

gewenste resultaat op

● tekenen met viltstift en inkleuren met potlood.

● tekenen met viltstiften en de vlakken vullen met lijntjes of stip-

peltjes, rondjes, kruisje, ruitjes. Dit kost minder stiften en geeft

een bijzonder resultaat, bijvoorbeeld als je een clown tekent en

de stof van zijn kostuum op deze manier invult.

● tekenen met pen en inkt, alleen geschikt voor de oudste kleu-

ters vanwege het fijne materiaal en ook hier geldt dat de aanzet

op het papier beheerst moet worden zodat het kind de pen niet

stuk drukt. Omdat een pen makkelijk haakt in grof papier is het

belangrijk een gladde soort papier als ondergrond te laten ge-

bruiken.

● tekenen met inkt, inkleuren met potlood.

● blazen met inkt, de juf druppelt inkt op het papier en de kin-

deren mogen die druppels uiteen blazen, waardoor bijzondere

vormen ontstaan, lijkend op regentranen op een venster. Je kunt

ook door een rietje laten blazen. Aangezien resultaat verzekerd

is, is deze techniek zeer geschikt voor onzekere kinderen. Wan-

neer je met zwarte inkt op wit papier laat blazen en het werk-

stuk nadien voorziet van een zwarte lijst, krijg je een kunstzinnig

resultaat. Gekleurde inkt op wit met een gekleurde lijst geeft ook


een mooi resultaat. Succes is bij deze activiteit voor ieder kind

verzekerd. Ook blazen met zwarte of gekleurde inkt op een ge-

kleurde ondergrond behoort tot de mogelijkheden.

● inktvlekken als basis geven en het kind die verder uit laten

werken, zodat de vlek bijvoorbeeld het hart van een bloem

wordt.

(E r ica R)


Variaties in het tekenenVariaties in het tekenenVariaties in het tekenenVariaties in het tekenen

● vrij tekenen.

● tekenen n.a.v. een opdracht. Dit kan variëren van erg vrij (te-

ken over de vakantie) tot beperkt (teken een vaas met bloemen

voor mama), maar geeft het kind nog steeds ruimte voor eigen

inbreng.

● natekenen is een vorm van tekenen, die de waarneming stimu-

leert én de fijne motoriek oefent maar waarin het kind geen vrij-

heid meer heeft om zijn eigen gevoelens te uiten, want het re-

sultaat komt bij deze activiteit niet van binnenuit maar van bui-

tenaf.

● tekenen naar de werkelijkheid: teken je familie, papa, mama

en je broertje of zusje dwingt het kind om tijdens het tekenen na

te denken over de gezinssamenstelling. Teken je huisdier (met

dierendag) dwingt het kind tot een creatie die overeenkomt met

de werkelijkheid. Teken jouw kamer of huis valt ook onder die

categorie. Het kind heeft een beeld en moet dat trachten weer

te geven.

● fantasie tekenen: teken een dier dat niet bestaat of teken de

heks uit het verhaal geeft het kind meer ruimte.

● abstract tekenen doet ieder kind in het begin, maar later kun

je in dat kader ook opdrachten geven bijvoorbeeld: teken een fi-

guur of nog meer beperkend: teken een figuur van cirkels, teken

een figuur vanuit de hoeken.


● mandala's tekenen is een techniek, waarbij het kind een figuur

opbouwt vanuit het midden en dit steeds aan alle kanten sym-

metrisch uitbouwt.

(Bo M)


Taak van de leerkrachtTaak van de leerkrachtTaak van de leerkrachtTaak van de leerkracht

+ zorg voor voldoende werkvlak;

+ zorg voor goed materiaal;

+ zorg voor variatie in het materiaal en in de keuze van de onder-

grond (het tekenblad) om het kind de verschillen te laten erva-

ren;

+ bespreek een opdracht vooraf met de kinderen, wanneer je

bijvoorbeeld een koe wilt laten tekenen, bespreek je wat er alle-

maal te zien valt aan een koe of neem je een foto of knuffel van

een koe mee, die je na de bespreking weer weghaalt indien het

geen nateken-opdracht betreft;

+ wees alert op de juiste pengreep en verbeter deze steeds op-

nieuw, want als een foute pengreep eenmaal gewoonte is ge-

worden krijg je die niet eenvoudig gecorrigeerd, voel of het kind

het potlood soepel vasthoudt en niet vastklemt door het onver-

wacht even uit zijn hand te halen;

+ pas je opdracht aan aan het tekenniveau zodat het kind een

opdracht tot een goed einde kan brengen en een succeservaring

beleeft, die hem nog meer plezier geeft in het tekenen. Als de

fijne motoriek van een kind nog niet ver genoeg ontwikkeld is,

laat je het niet met pen tekenen of op een klein formaat papier

werken;

+ evalueer de resultaten voor jezelf, als ze niet het gewenste re-

sultaat hebben opgeleverd, heb jij waarschijnlijk jouw lat te

hoog gelegd;


+ bespreek de resultaten met de kinderen en prijs hun inzet en

het resultaat.

Succes, Erica Ritzema

Meer informatie over KLOSkennis:

Kloskennis.nl

Meer informatie over kleuteronderwijs:

wsk-kleuteronderwijs.nl

Beeldende expressie Tekenen - WSK kleuteronderwijswsk-kleuteronderwijs.nl › leden › wp-content...

Documents

Transcript of Beeldende expressie Tekenen - WSK kleuteronderwijswsk-kleuteronderwijs.nl › leden › wp-content...