Basisinkomen:

oordeel niet te vlug

Inspiratienota 93, februari 2017

1

Auteur: Geert Janssens, hoofdeconoom ETION

Assessoren: Adviesraad Structurele Groei

Basisinkomen:

oordeel niet te vlug

1. Wat is een basisinkomen?

2. Onbetaalbaar?

3. Dalend loonaandeel en toenemende ongelijkheid

4. Samenspel arbeid en vrije tijd

5. Maatschappelijke gevolgen

6. De haalbare utopie?

2

Basisinkomen:

oordeel niet te vlug

3

• De plotse urgentie om de modaliteiten van een

basisinkomen (BI) in kaart te brengen, heeft alles te

maken met de snelheid van verandering in onze

samenleving.

• Het BI zal er vroeg of laat komen, als noodzaak in

een samenleving waar de verdeling van de

toegevoegde waarde veel minder zal gebaseerd

zijn op betaalde arbeid.

• De vraag is niet of het BI er komt, maar onder

welke vorm, tegen wanneer en via welke weg.

1. Wat is een basisinkomen?

4

• Een BI is in essentie een onvoorwaardelijk inkomen dat

elke burger krijgt, ongeacht diens persoonlijke

kenmerken of situatie, inkomen of reeds opgebouwd

vermogen.

• Het BI is geen substituut voor bestaande sociale

voorzieningen.

• Het BI heeft de potentie om mensen te bevrijden.

• Aan het basisinkomen zijn geen voorwaarden verbonden.

Het onvoorwaardelijk karakter wordt gevormd door

4 basiselementen:o het BI is een uitkering in geld,

o het BI komt toe aan het individu,

o het BI is universeel,

o er zijn geen arbeidsvoorwaarden aan verbonden.

5

• De universaliteit en het onvoorwaardelijk karakter van

het BI zijn feitelijk de keerzijde van dezelfde medaille:

enerzijds ontsla je mensen van een verplichting,

anderzijds wordt er een opportuniteit gecreëerd.

Bron: ETION

2. Onbetaalbaar?

6

• Argumenten tegen een BI: zullen mensen nog bereid zijn te

werken, wat gaan ze doen met de vrijgekomen tijd,…

• Grootste vraagteken = financiële haalbaarheid.

• De gezamenlijke pot van sociale uitgaven volstaat niet om een

BI te financieren.

• Behoud van huidige toegang tot gezondheidszorg en

basisonderwijs voor iedereen maken het plaatje nog minder

realistisch.

• Enkele kanttekeningen:

• Recht op een BI kan leeftijdsgebonden worden gemaakt.

• Opletten voor dubbeltellingen vb. overheidspersoneel.

• Uitkeringen: de manier van berekenen vertrekt vanuit de huidige

situatie en gaat voorbij aan een aantal fundamentele

maatschappelijke veranderingen.

• Door het invoeren van een BI worden efficiëntieverbeteringen

mogelijk.

Overheidsuitgaven (miljard euro, 2015)

7

Bron: NBB

3. Dalend loonaandeel en toenemende

ongelijkheid

8

• Huidig economisch systeem

• Mensen werken voor een arbeidsinkomen, overheid haalt gros

van haar inkomsten door daarop belastingen op te heffen.

• Belastingsysteem werkt sterk herverdelend, combinatie met

sociale uitgaven maakt België tot een van de meest gelijke

landen qua inkomensverdeling.

Maar ongelijkheid neemt toe en sociaal systeem komt

onder druk

• Vermogensongelijkheid is laatste decennia toegenomen

• Zorgwekkend fenomeen: loonaandeel in de economie verkleint

→ Invloed van technologische vooruitgang

• middengekwalificeerde banen verdwijnen, productiejobs verhuizen naar

lageloonlanden

• hogergeschoolden pikken laaggekwalificeerde banen in → 1/3 van de

bevolking op arbeidsleeftijd komt niet aan de bak

• 39,1% van de werkgelegenheid in België maakt kans op volledige

digitalisering

Dalend loonaandeel (verloning als percentage bbp),

marktprijzen)

9

Bron: Eurostat

4. Samenspel arbeid en vrije tijd

10

• Technologische veranderingen leiden tot veranderende

verwachtingen ten aanzien van de invulling van een job

→ aantal voltijdse banen loopt snel terug

• Behoefte aan meer vrije tijd

→ mensen ontplooien ongebruikte competenties in vrije tijd

Economisch systeem waarin de verdeling van de koek

steeds minder gebeurt op basis van (betaalde) arbeid

• Digitalisering en automatisering doen routinematige banen

verdwijnen en zetten midden- en hoogeschoolde beroepen

onder druk.

• Meer deeltijdse en tijdelijke banen.

• Arbeidskoek krimpt ten nadele van kapitaalkoek →

arbeidsherverdeling rijdt zichzelf vast.

5. Maatschappelijke gevolgen

11

Hoe economisch systeem op de been houden als de

toegevoegde waarde alsmaar ongelijker wordt

verdeeld?

• aanpassing van de fiscaliteit → kapitaalbelasting, robotbelasting

• financiële participatie van werknemers → loon aanvullen met

winst-of dividendcomponent

• zoeken naar nieuwe maatschappelijke rolpatronen, vraag naar BI

komt steeds nadrukkelijker op tafel

Nadenken over nieuwe manier om toegevoegde waarde

te verdelen

• Om fabrieken te laten draaien, moeten mensen consumeren

→ nood aan besteedbaar inkomen, al dan niet uit (betaalde arbeid)

• Idee van een BI loskoppelen van het huidige economische

en maatschappijmodel

Betaalde arbeid niet langer basis voor verdeling van economische

toegevoegde waarde → globalisering en technologische verandering

en digitalisering vragen ander model vb. robotbelasting of belasting

op toegevoegde waarde in combinatie met grotere spreiding van

kapitaal → basis voor de financiering van een basisinkomen

• BI zal er anders uitzien dan huidige proefballonnetjes

BI van de toekomst wordt de basis voor de verdeling van

toegevoegde waarde in een economisch systeem

waarin mensen niet langer (voltijds of massaal) zullen

moeten werken voor hun inkomen = haalbare utopie

Download de volledige inspiratienota via http://etion.be/kennisbank/basisinkomen-oordeel-niet-te-vlug

12

6. De haalbare utopie