1. Auteursrechten in het onderwijs In de les, in een bibliotheek en in een ELO module 8 april 2014 Raymond Snijders

2. Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld. (Artikel 1 Auteurswet) Eerst algemeen: de basis van het auteursrecht 3. Wie is de maker? Degene die de intellectuele of creatieve prestatie levert is de maker van een werk. Het maakt wel uit of je dat in opdracht, of in dienst van, een ander doet want de maker is niet altijd de auteursrechthebbende. De werkgever is auteursrechthebbende als n van zijn werknemers een werk maakt. Daar kan in een (arbeids)overeenkomst van afgeweken worden. Of juist niet zoals in het hbo. Een docent is niet de rechthebbende van zijn eigen onderwijsmateriaal. Ook voor een lector kan dat het geval zijn. Een student is wel altijd rechthebbende op geproduceerde (afstudeer)werken. 4. Wanneer is iets een werk? Een werk van letterkunde, wetenschap of kunst Artikel 10 noemt ze niet uitputtend! - op: 1.boeken, brochures, nieuwsbladen, tijdschriften en alle andere geschriften; 2.tooneelwerken en dramatisch-muzikale werken; 3.mondelinge voordrachten; 4.choreografische werken en pantomimes; 5.muziekwerken met of zonder woorden; 6.teeken-, schilder-, bouw- en beeldhouwwerken, lithografien, graveer- en andere plaatwerken; 7.aardrijkskundige kaarten; 8.ontwerpen, schetsen en plastische werken, betrekkelijk tot de bouwkunde, de aardrijkskunde, de plaatsbeschrijving of andere wetenschappen; 9.fotografische werken; 10.filmwerken; 11.werken van toegepaste kunst en tekeningen en modellen van nijverheid; 12.computerprogrammas en het voorbereidend materiaal; 5. Wanneer is iets een werk? Maar het moet wel aan enkele criteria voldoen om als auteursrechtelijk beschermd werk bestempeld te worden. Een eigen, oorspronkelijk karakter dat het persoonlijk stempel van de maker draagt. Geen kopien, geen bewerkingen, vertalingen enzovoorts 6. Wanneer is iets een werk? Voorbeeld Auteursrecht en college aantekeningen 7. Welke rechten heb je als je auteursrechthebbende bent? Openbaar maken en verveelvoudigen Verveelvoudigen wordt in twee artikelen behandeld (13 en 14). Vertalingen, verfilmingen, bewerkingen en nabootsen in gewijzigde vorm Vastleggen van een werk op een drager. Kopiren dus. 8. Welke rechten heb je als je auteursrechthebbende bent? Openbaar maken en verveelvoudigen Openbaar maken is het verspreiden, delen, uploaden, vertonen, voordragen, verhuren, uitlenen of uitzenden van een werk. Het dient voor een (breed) publiek te zijn dus je kunt niet iets openbaar maken in je huiskamer of in een leslokaal. Artikel 12 licht dit toe. Iets dat (gratis) openbaar gemaakt is, is nog steeds auteursrechtelijk beschermd. Je hebt dus toestemming nodig om het ergens anders voor te gebruiken dan waar de auteursrechthebbende het voor gepubliceerd heeft. Free to use is niet hetzelfde als free beer 9. Toestemming, vergoeding en licenties Toestemming vragen om auteursrechtelijk beschermde werken te gebruiken voor je eigen doeleinden is feitelijk de hele essentie van omgaan met andermans werken. De auteursrechthebbende kan daar voorwaarden aan stellen zoals een vergoeding maar ook bepalen hoe en waarvoor je een werk wel of niet mag gebruiken. Licenties leggen dit soort afspraken vast tussen rechthebbende en gebruiker maar het kan ook tussen rechthebbende en bijv. een uitgever. Een deel van de auteursrechten zijn nl. over te dragen aan een ander. 10. Auteursrecht en licenties Voorbeeld De Rijdende Rechter Fotoshoot 11. Creative Commons licenties Creative Commons biedt een zestal standaardlicenties waarin de auteursrechthebbende kan bepalen in welke mate (en voor welke doeleinden) zijn of haar werk verder verspreid mag worden, en onder welke voorwaarden dit mag. Het gebruik van een dergelijke licentie betekent niet dat er geen auteursrecht op zit maar wel dat er vooraf toestemming voor een specifiek gebruik van het werk is gegeven. Middels een verklaring (de zgn CC0 verklaring) kan zelfs aangeven worden dat er afstand gedaan wordt van auteursrechten en dat het werk voor het publieke domein vrijgegeven is. 12. De bouwstenen van Creative Commons licenties Naamsvermelding (BY: Attribution by) Je staat anderen toe om het werk waar jij auteursrecht op hebt te kopiren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat op jouw werk gebaseerd is maar uitsluitend als jij vermeld wordt als maker. Deze voorwaarde zit in alle licenties; Niet-commercieel (NC: Non-Commercial) Anderen mogen je werk kopiren, vertonen, distribueren en opvoeren, alsmede materiaal wat op jouw werk gebaseerd is, mits niet voor commercile doeleinden; GeenAfgeleideWerken (ND: No Derivatives) Anderen mogen je werk kopiren, distribueren, vertonen en opvoeren mits het werk in de originele staat blijft. Het is niet toegestaan dat anderen jouw werk gebruiken als basis voor nieuw materiaal; GelijkDelen (SA: Share Alike) Je staat anderen toe om van jouw werk afgeleid materiaal te maken onder de voorwaarde dat zij het onder dezelfde licentie vrijgeven als het originele werk. Deze voorwaarde komt uiteraard nooit samen voor met GeenAfgeleideWerken. 13. De zes Creative Commons licenties Naamsvermelding Naamsvermelding-GelijkDelen Naamsvermelding-NietCommercieel Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 14. Werken met Creative Commons licenties vind je overal Zoekmachines zoals Google en Bing (maar let wel op daar); Veel foto-sites zoals Flickr, Photopin en (sommige) stockfotosites; Overheidssites, onderwijs- en onderzoeksrapporten en blogs; Open Access publicaties zijn ook vaak voorzien van CC- licenties hoewel daar ook nog veel misverstanden over bestaan. Zoek naar de logos van CC-licenties of andere licentieteksten die aangeven of en wat je met een werk mag doen. Zo niet .. dan dus toestemming vragen 15. Maar toestemming heb je niet altijd nodig: de beperkingen In de Auteurswet staan een groot aantal beperkingen genoemd. Dit zijn excepties, uitzonderingen, op het auteursrecht van de maker en regelen dus in feite wat er wel mag zonder dat er toestemming nodig is van de auteursrechthebbende. De persoonlijkheidsrechten uit artikel 25 blijven altijd van toepassing. Deze kunnen nooit overgedragen worden. O.a. het recht op naamsvermelding en verzet tegen wijziging of aantasting van het werk. In de beperking toont zich eerst de meester, en alleen de wet kan ons vrijheid geven. (Johann Wolfgang von Goethe, Duits schrijver en dichter 1749-1832) 16. Citaatrecht: Dit maakt het mogelijk om beschermde werken zonder toestemming van de maker op te nemen in een wetenschappelijke verhandeling. Ook een PowerPoint- presentatie Het citaat moet functioneel zijn Omvang citaat moet gerelateerd zijn aan het doel 17. Vertoningsbeperking Een beschermd werk mag worden vertoond in het kader van niet- commerciel onderwijs *in het leslokaal* Wel internetfilmpjes in de les Niet filmpjes in BB zetten 18. Beperkingen, billijke vergoeding en CBOs Bij een beperking op het auteursrecht hoeft er geen toestemming gevraagd te worden maar moet in de meeste gevallen nog steeds een billijke vergoeding betaald worden. Collectieve beheersorganisaties (CBOs) regelen o.a. het innen van deze vergoedingen en/of het verspreiden ervan naar de rechthebbenden. Er zijn maar liefst 17 CBOs actief in Nederland. Bij onderwijsinstellingen en bibliotheken heb je o.a. te maken met Stichting PRO en Videma. Het hbo heeft afkoopregelingen met beide CBOs. Met de Videma regeling koopt het hbo het vertonen van video- en filmwerken af binnen alle ruimtes van een hogeschool. 19. Geen auteursrecht op publicaties van openbare macht Wetten, Kamerstukken en rechterlijke uitspraken zijn vrij van auteursrecht. Maar commentaar is wel weer beschermd 20. Pers exceptie Overnemen van nieuwsberichten mag als je een medium bent dat een zelfde functie vervult als waar je iets van overneemt. Mits! het auteursrecht niet nadrukkelijk is voorbehouden 21. Leenrechtexceptie: Geen inbreuk op het auteursrecht als een bibliotheek dat werk uitleent. Maar: - Billijke vergoeding - Geldt alleen voor fysieke dragers Onderwijs- bibliotheken, KB en blindenbibliotheken zijn uitgezonderd 22. Besloten netwerk in de bibliotheek Als een werk onderdeel uitmaakt van een collectie dan mag dit op terminals in de ruimtes beschikbaar gesteld worden aan het publiek voor onderzoek of prive- studie Bibliotheken van onderwijsinstellingen worden niet expliciet genoemd maar vallen er wel onder! 23. Thuiskopie 16b Reprografisch verveelvoudigen mag als het dient tot eigen oefening, studie of gebruik. Het mag zelfs door een ander voor je gedaan worden Mits .. Niet commercieel en boeken zijn uitgesloten! Alleen een deel tenzij boek uit de handel is 24. Kopietjes van artikelen en boeken: reprorecht Een kopie maken van een (fysiek) artikel is toegestaan mits er een vergoeding betaald wordt Een kopie maken van een volledig boek is eveneens toegestaan mits het boek niet op een andere manier te verkrijgen is in de handel. Ook hier geldt dat er een vergoeding betaald moet worden 25. De papieren of traditionele thuiskopie Wat betekent dit voor onderwijs(bibliotheken)? Studenten en medewerkers mogen een kopie maken van publicaties voor eigen oefening, studie en gebruik. Ze mogen het niet doorverkopen aan anderen. Ze mogen niet een heel boek kopiren maar slechts kleine gedeelten. Tenzij een boek uitverkocht & niet meer leverbaar is. Het is de reden dat er kopieerapparaten in een bibliotheek (mogen) staan. 26. Kopietje maken? Reprorecht is echt beperkt tot het traditionele fotokopietje Behalve de (ouderwetse) kopieerapparaten alle andere apparaten die een kopie van papier naar papier maken. Inclusief multifunctionals Onder reprorecht is het mogelijk om kopien van artikelen ter noodzakelijke aanvulling van in leerplannen en studieprogrammas per vak voorgeschreven literatuur te verspreiden onder studenten 27. Thuiskopie 16c Je mag een thuiskopie maken op een drager die bestemd is om een werk ten gehore te brengen, te vertonen of weer te geven. Dat mag *niet* door een ander gedaan worden. Kopie audiocd mag en zelfs downloaden uit illegale bron is hierdoor toegestaan. 28. De digitale thuiskopie gekoppeld aan de dragers Artikel 16c is de wettelijke basis voor het gegeven dat het in Nederland niet verboden is om muziek en films te downloaden van het internet. Ook materiaal dat zonder toestemming van de rechthebbenden op internet is gezet mag namelijk gebruikt worden tot eigen oefening, studie of gebruik van de natuurlijke persoon die de reproductie vervaardigt. Daar komen de discussies rondom illegaal downloaden ook om de hoek kijken, of beter gezegd, de discussies over het downloaden uit illegale bron. De billijke vergoeding wordt op de dragers geheven: de thuiskopieheffing 29. Preserveringskopie Een kopie maken voor een bibliotheekarchief mag mag alleen voor de restauratie van een exemplaar, voor het voorkomen van verval van het exemplaar van het werk, of om een exemplaar van het werk raadpleegbaar te houden als de technologie in onbruik raakt. 30. Onderwijs exceptie Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd de verveelvoudiging of openbaarmaking van gedeelten ervan uitsluitend ter toelichting bij het onderwijs, voor zover dit door het beoogde, niet-commercile doel wordt gerechtvaardigd 31. Randvoorwaarden van de onderwijs exceptie Het werk waaruit is overgenomen moet rechtmatig openbaar gemaakt zijn, het moet in overeenstemming zijn met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is, de persoonlijkheidsrechten blijven van toepassing, bron- en naamsvermelding is vereist en Er dient een billijke vergoeding betaalt te worden. Voor elke overname. Om te voorkomen dat onderwijsinstellingen elke overname moeten melden en afrekenen heeft de Vereniging Hogescholen een readerovereenkomst gesloten met Stichting PRO. Deze is het meld- en betaalpunt voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal in het onderwijs. 32. Readerovereenkomst Overeenkomst voor de overname van korte auteursrechtelijk beschermde werken en van (korte) gedeelten uit auteursrechtelijk beschermde werken in onderwijspublicaties van hogescholen, waaronder readers (readerovereenkomst) De regeling maakt gebaseerd op de thuiskopie exceptie onderscheid tussen overnemen van korte en lange delen uit werken voor gebruik in onderwijspublicaties Korte overnames worden afgekocht door een onderwijsinstelling en hoeven noch gemeld noch separaat betaald te worden Lange overnames (niet-kort) moeten wel gemeld worden bij Stichting PRO. Zij regelen toestemming en factureren de vergoeding aan de hand van vaste tarieven 33. Readerovereenkomst En wat is een korte overname? Maximaal 10.000 woorden uit een boek (tot 1/3 ) Maximaal 8.000 woorden uit een artikel (tot 1/3 van het tijdschrift) Maximaal 100 regels pozie of 2.500 woorden proza (tot 1/10) Grafieken, tabellen en afbeeldingen in een overname tellen als 200 woorden De ELO module geldt als reader en de regeling is 1 op 1 van toepassing op digitaal materiaal dat docenten in de ELO plaatsen. Stichting PRO controleert steekproefsgewijs de ELO. 34. Readerovereenkomst Maar het is verre van perfect. Een ELO is natuurlijk geen reader. Oplage wordt vertaald naar aantal studenten maar dit is slecht accuraat te meten Docenten zijn zelf verantwoordelijk en zijn niet of slecht op de hoogte van de voorwaarden van de readerregeling Het onderscheid kort en lang is leuk voor een regeling maar onwerkbaar voor een docent die moet selecteren op inhoud en niet op de lengte van een werk En het is ook niet zo dat alles wat je in een ELO stopt onder de readerregeling valt. Als je (een vorm van) toestemming hebt voor gebruik, of een andere beperking van toepassing is, dan valt het buiten de readerovereenkomst. 35. Auteursrecht in het onderwijs De uitzonderingen zijn ook meteen vuistregels Linken naar artikelen, teksten of afbeeldingen op internet mag altijd. Een link is geen auteursrechtelijke inbreuk en geen overname. Je moet wel letten op de toegankelijkheid overigens Als een docent toestemming heeft van een uitgever of auteur om een (volledig) boek digitaal te gebruiken in de ELO dan hoef je er niet alsnog voor te betalen. Maar vereist dat de docent dit wel kan aantonen. Artikelen of (delen uit) boeken die uit databanken komen waar de instelling een licentie op heeft, mogen in de meeste gevallen vrij gebruikt worden in de ELO. Maar vereist dat de docent dit weet en dit achteraf kan aantonen 36. Auteursrecht in het onderwijs Eigen werk van docenten waar ze dus zelf het auteursrecht op hebben valt eveneens niet onder de readerovereenkomst. Maar ook dit is lastig aan te tonen. Denk hierbij aan vak- en onderzoekspublicaties waar bij controle niet duidelijk is dat de auteur bij de instelling werkt of de docent is. Het reguliere onderwijs is ook niet zo regulier meer Bij MOOCs maar ook bij weblectures die voor het publiek toegankelijk zijn is de onderwijsbeperking niet meer van toepassing. En dus mag het onderwijsmateriaal dat voor een module gemaakt is niet automatisch gebruikt worden bij een MOOC of andere vormen van online onderwijs 37. Auteursrecht in het onderwijs Hogescholen willen meer met eigen publicaties en Open Access doen maar hierbij moet er ook goed gekeken worden naar wat eigen medewerkers en onderzoekers in die publicaties hergebruikt hebben van anderen. Dit geldt voor zowel afstudeerscripties van studenten, Open Educational Resources van docenten als Open Access onderzoekspublicaties Verantwoord en correct omgaan met auteursrechten van anderen vereist vooral bewustwording bij docenten, medewerkers en onderzoekers. Voorlichting gebeurt bij bijna alle hoger onderwijsinstellingen middels een Auteursrechten Informatie Punt. Bibliotheken hebben belang bij (goed) gebruik van informatiebronnen. Laat dat nou ook net de basis van het auteursrecht zijn. 38. Bedankt voor de aandacht. Nog vragen? Raymond Snijders Auteursrechten Informatie Punt auteursrechten@windesheim.nl http://www.vakblog.info