ENKELE LINGUISTISCHE ASPECTEN VAN HET VERTALEN

Roman Jakobson

Eigen samenvatting van deze tekst.

Vb. ‘kaas’: dit woord is onbegrijpelijk als je niet weet wat het in een bepaalde taal betekent.

-Ook iemand die nog nooit in contact is gekomen met kaas, zal het woord begrijpen als hij beseft dat het gaat om ‘een voedingsmiddel gemaakt van geperste wrongel’.

De betekenis van een woord (kaas, kennis, louter,…) is een linguïstisch (of beter nog, een semiotisch) iets.

-Je kent betekenis toe aan een teken, niet aan het ding zelf: de betekenis van 'kaas' kan je niet proeven.-Als je de betekenis van het woord ‘kaas’ wil afleiden uit niet-linguïstische kennis van een eigenlijke bol kaas, heb je de talige code nodig.

Voor de introductie van een nieuw woord heb je een hele reeks linguïstische tekens nodig.

-Uit aanwijzen alleen kan je niet opmaken of 'kaas' slaat op een specifiek ding, op een willekeurig doosje camembert, camembert in het algemeen of een willekeurig soort kaas, voedingsmiddel, of van een willekeurig doosje, ongeacht de inhoud. En dan blijft het nog de vraag of het woord alleen maar het voorwerp benoemt, of dat er sprake is van een impliciete betekenis (aanbieden, verbieden,…).

De betekenis van een linguïstisch teken komt erop neer dat die betekenis vertaalt wordt in een ander, alternatief teken, een teken 'waarin het vollediger ontwikkeld is'.

-bv. ‘Vrijgezel’ kan je omzetten in ‘ongehuwde man’; deze uitdrukking is explicieter.

Een talig teken kan op drie manieren geïnterpreteerd worden:-Intralinguale vertaling (= herformulering):

-Talige tekens worden geïnterpreteerd met andere tekens uit dezelfde taal. -Het talig teken wordt vertaald in andere tekens in dezelfde taal.-d.w.z. Je gebruikt een ander woord dat +/- synoniem is, of je omschrijft het woord.

-! Synonymie is meestal geen volledige equivalentie, bv. “Alle celibataire mannen zijn vrijgezel, maar niet alle vrijgezellen zijn celibataire mannen”.

-Een code-eenheid van het hoogste niveau (= een woord of een uitdrukking) kan alleen volledig geïnterpreteerd worden door een equivalente combinatie van code-eenheden (= een boodschap die naar deze code-eenheid verwijst), bv. “Alle vrijgezellen zijn ongehuwde mannen, en alle ongehuwde mannen zijn vrijgezel".

-Interlinguale vertaling (= het eigenlijke vertalen):-Talige tekens worden geïnterpreteerd met een andere taal.-Het talig teken wordt vertaald in andere tekens in een andere taal.-! Hierbij is meestal geen volledige equivalentie tussen de code-eenheden: een boodschap kan een afdoende interpretatie zijn van een onbekende code-eenheid of boodschap.

-bv. ‘kaas’ komt niet volledig overeen met zijn Russische 'vertaling' ‘syr', want ‘verse kaas’ is wel kaas, maar geen ‘syr’; het Russisch heeft een apart woord voor 'verse kaas’.

-Bij de vertaling van de ene taal naar de andere worden meestal geen afzonderlijke code-eenheden overgebracht, maar wordt een boodschap in de ene taal vervangen door een boodschap in de andere taal.

-= Gerapporteerde uitspraak: de vertaler ontvangt een boodschap uit een andere bron, en die boodschap zal hij hercoderen en overbrengen. Bij vertaling heb je twee equivalente boodschappen in twee verschillende codes.

-Intersemiotische vertaling (= transmutatie):-Talige tekens worden geïnterpreteerd met tekens uit niet-talige tekensystemen.-Het talig teken wordt vertaald in een ander, niet-verbaal stelsel van symbolen.

De focus van de linguïstiek is het bereiken van equivalentie met verschillende code-eenheden.(denk ik)

-Ontvangers van talige boodschappen moeten interpreteren. -ls de taalwetenschap linguïstische elementen wil interpreteren, moeten de tekens vertaald worden in andere tekens van hetzelfde systeem of in tekens van een ander systeem.-De taalwetenschap moet aandacht hebben voor interlinguale communicatie, in het bijzonder het vertaalwerk.

-Er is nood aan differentiële tweetalige woordenboeken, die vergelijkende omschrijvingen geven van alle eenheden die met elkaar overeenkomen (zowel in hun intensie als in hun extensie).-Er is nood aan differentiële tweetalige grammatica’s, die de overeenkomsten en verschillen tussen twee talen aangeven.

Ieder teken kan je vertalen in een ander teken dat het begrip waar het om gaat voor ons gevoel vollediger ontwikkeld en preciezer maakt.

-bv. We kunnen blijven spreken over zonsopgang en zonsondergang, ook al hebben we sinds die woorden in gebruik kwamen geleerd dat de aarde rond de zon draait, en niet andersom. We kunnen de uitspraken over het opkomen en ondergaan van de zon probleemloos omzetten in een beeld van de draaiende aarde.

Als je in een bepaalde taal kan spreken, kan je ook over die taal spreken.-Zo kan je woordenschat herzien en opnieuw definiëren. -De twee niveau’s (objecttaal en metataal) zijn complementair: experimentele bewijzen moet je uitdrukken in gewone taal.

Elke cognitieve ervaring en de classificatie van die ervaringen kan je overbrengen in eender welke taal.

-Als bepaalde begrippen niet echt bestaan in een bepaalde taal, kan je gebruik maken van leenwoorden, leenvertalingen, neologismen, semantische verschuivingen of omschrijvingen.

-bv. ‘krijt' wordt 'schrijfzeep'-Gebrek aan grammaticale middelen in de doeltaal is geen hindernis om de volledige conceptuele informatie van een brontekst letterlijk te vertalen.

-bv. Een van de Samojedische talen kent alleen het connectief ‘en/of' (niét 'en' en 'of' afzonderlijk).

-> De gedachte ‘Jan en Piet zullen komen’ wordt vertaald als ‘Jan en/of Piet zullen beiden komen’. -> De gedachte ‘Jan of Piet zal komen’ wordt vertaald als ‘Een van Jan en/of Piet zal komen’.

-Als in de doeltaal een bepaalde grammaticale categorie ontbreekt, kan je de betekenis met lexicale middelen vertalen.

-bv. Duale vormen vertalen met een getal: ‘brata’ (Russisch) -> ‘twee broers’.-Probleem bij het omgekeerde geval, bv. als een taal onderscheidt maakt tussen duaal en pluraal: ‘zij heeft broers’: in de vertaling moet je aangeven of ze twee of meer dan twee broers heeft. -Probleem als de brontaal geen grammaticaal getal heeft: hetzelfde woord kan ‘broer’ of ‘broers’ betekenen.

Het essentiële verschil tussen talen is dat ze verschillende info moeten overbrengen. Welke aspecten van een bepaalde ervaring in een bepaalde taal moeten worden uitgedrukt, is afhankelijk van de grammatica van die taal (en niet van de lexicale inhoud).

-bv. Een verschil in grammaticale kenmerken kan het nodig maken voor verschillende talen verschillende info te hebben, bv. om een zin in de ene taal te schrijven moet je weten of de handeling waarover je spreekt al dan niet voltooid is, terwijl een andere taal die nuance niet uitdrukt en de zin in die taal die info dus niet zal bevatten.

-! Gevaar op informatieverlies als je steeds verder vertaalt: taal A -> taal B -> taal A, enz.

-Je verliest minder info naarmate de boodschap meer context uitdrukt.

Voor de cognitieve functie van een taal maakt het niet veel uit hoe ze grammaticaal is opgebouwd: de omschrijving van onze ervaringen is complementair aan metalinguïstische handelingen: alle cognitieve data kunnen verwoord en vertaald worden.

-Probleem: bij humor, poëzie, etc. spelen de grammaticale categorieën ook een semantische rol -> vertalen is dan veel moeilijker.

-bv. Kunstenaars die een taal spreken waarin ‘zonde’ een mannelijk woord is, hebben de neiging kunstwerken te maken waarin ze het begrip ‘zonde’ als mannelijk voorstellen. Als 'zonde' in hun moedertaal vrouwelijk is, stellen ze het ‘vrouwelijk’ voor. -bv. In poëzie kunnen talige gelijkstellingen een constructieve rol spelen, fonemische overeenkomsten worden aangevoeld als

semantische verwantschap, er zijn woordspelingen,… -> poëzie is onvertaalbaar. Wel mogelijk bij poëzie is creatieve transpositie:

-Intralinguale transpositie: van de ene poëtische vorm in de andere.-Interlinguale transpositie: van de ene taal in de andere.-Intersemiotische transpositie: van het ene tekensysteem in het andere (bv. gedicht -> dans).

Als je vertaalt mag je de waarden van de brontekst niet uit het oog verliezen.