Architectonische Studies 6: Verbeelde beweging

8/9/2019 Architectonische Studies 6: Verbeelde beweging

1/155

ARCHITECTONISCHE STUDIES 6

VERBEELDE BEWEGING


2/155


3/155

ARCHITECTONISCHE STUDIES 6

VERBEELDE BEWEGING


4/155

Architectonische Studies 6, Verbeelde Beweging, verschijnt onder redactie van:1. van Duin.


5/155

BEWEGINGDe /J-'-'--,-'- ... 'V .......... ........ van Zeewoldeir. L. van DuinInterview met Koen van Velsen

.rn .... . . "C ' lT1' - ' en constructieve analyse h .1 I ' l o " r ,Th , " " " , " . !TM. Zwarts, e.a.

Woningbouwproject Hillekopir. C. ScheenInterview met van Egeraat en Francine

.LU. l . ' , - , " ' - / ' - ' - ' .LL l ' - ' .UICU.U," - ' en constructieve analyseL. Hulsbos, e.a.

Publikatieburo Bouwkunde / 1990


6/155

Uitgave en distributiePubllkatieburoFaculteit der BouwkundeTechnische Universiteit DelftBerlageweg 1 2628 CR DelftTelefoon (015) 784737Telefax (015) 784727

In opdracht vanVakgroep Ontwerpen, planning en beheer van gebouwenFaculteit der BouwkundeTechnische Universiteit Delft

1, 2628 CR DelftTelefoon: (015) 785957InterviewsJ. Bleys, 1. Boeter, 1. van Duin, C. ScheenPlandocumentatiesBibliotheek van Zeewolde,]. Bleys, 1. van Duin, N. SchutWoningbouwproject 1. Boeter, 1. M. Siebers

lay-outH. Berkman, ]. 1. BoeterOmslagSusan Hiller, 'Masters of the Universe' (1986)Fotografie va n de projectenFotografische dienst Faculteit der Bouwkunde van de TU DelftDrukNKB Offset b.v. - Bleiswijk

CIP-gegevensKoninlklll!


7/155

Leen van DuinInterview met Koen vanPlandocumentatie en constructieve analyse bibliotheekMosh e.a.Woningbouwproject Hillekop, Chris ' r - r"\At=l,nInterview met van -JF,'-'..l ' ' ' -a ' - en Francine Houben.

, , , , , , ,ror-""'l11'Y\A-nf"rJt1A en constructieveLeen Hulsbos, e.a. Hillekop,

9

43

99

105


8/155


9/155

Deze zesde publicatie in de reeks 'Architectonische Studies' bundelt een aantal le-

die in 1989 zijn gehouden aan deFaculteit der Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft in het kader van hetonderzoek naar ontwerpmethoden vant O ( ) m l a r l g ~ v e n d l e ontwerpers.

De bundel bestaat uit twee delen. Elkdeel bevat een architectonische analysevan een gebouw, ee n interview met deontwen)e!'(s) ervan en een plandocumen-tatie/constructieve waarvoor deauteurs ieder voor zich de verantwoorde-

dragen.In beide delen gaat het om een recent

project waarin de van bewe-een belangrijke plaats inneemt. Wat

de delen verbindt is de vraag in hoeverrede van ontwerpers om hetthema van de dynamische architectuur

l-' ' 'lJl>.n..'_il, en de wijze waarop zijovereenkomsten dan welverschillen vertonen. Is er sprake va n eeninventief gebruik van de dynamische vormentaal of eerder van een modieus citerenom verstarde structuren ee n schijn van beweeglijkheid te geven?

Ik zelf n f ' { " ) h , ~ P f ' in 'De bibliotheek vanZeewolde' de grenzen van het zo:ge11etendeconstructivisme te verkennen. Aan dehand van de architectuurvan Koen van Velsen - die zich in zijn pro

houdt met de wijze waaropuit heterogene onderdelen een geheel kanworden zonder eente doen op een vooropgezet uitwendigmodel - licht ik een aantal aspecten vandeconstructie toe. Daarbij maak ik duide-

dat hoezeer het ook dev e J r a n . a e r 1 1 1 J [ { n ( ~ l a en dus ook de veranderbaarheid van regels en betekenisgevingI JLJ tLa ,_" LI'n.L, zeker geen per sebe'weeglijkheid als esthetisch omhet spel' inzet.

Chris Scheen gaat in 'Woningbouwpro-Hillekop' in op de betekenis diemische architectuur voor de stadsvernieu-

van de negentig kan hebben.hem sluit de architectuur van de

arc:hiltectel1g1'oep Mecanoobehoefte aan ee n be'we{!el.iikDaarnaast vergelijkt hij de dynamiek in hetwerk van Mecanoo met die van SclllfliCller,Eames en Aalto.

Aanvankelijk werd in de reeks 'Architectonische Studies' een aantal recenteten zonder vooropgezette bedoelingenmet elkaar In de loop van dejaren is deze aanpak veranderd en werdsteeds meer architectonischeevenementen te traceren in het licht vanontwikkelingen in de architectuur in Ne-derland. Het karakter van dereeks is zo verschoven van het bieden vaneen overzicht van nieuwe ontwikkelingennaar een architectonische en bouwtechnische analyse van bouwwerken die op

van he t oorspronkelijke planmateri-aal Dezeverschuiving brengt met zich mee dat elkbouwwerk meer ruimte vraagt. In he t ver-

zuIlen de publicaties in de reeksdaarom het karakter van ee n monografiekrijgen en op n bouwwerk be1trekkJlnghebben.Leen van Duin.


10/155


11/155

Leen van Duin

Het door Koen va n Velsen ontworpen de bibliotheek inZeewolde is uit een aantal verschillende elementaire vormen die inwisselende to t elkaar staan. het eerste de Coml'O!iitileva n punten,rationeel.

vlaldien en volumes met name in het interieur en ir-de formele struc-

tuur van de comlPo:sitie b e l a t l g t i . j ~ " e mate verklaarbaar vanuit functione-Ie o v c ~ 1 " " V I r e g i n J l ~ e n . De d y l t l a ! n 1 e ~ K . o " " l h , . . . . , ~ l , " " , . . verbindt de vor-

met elkaar. Het wisselende patroon van lenen en lezende waardoor de bibliotheek op

refereert aa n de monumentale uit de ge-schiedenis. Naar buiten toe straalt het stabiliteit en betrouwbaarheid uit.De dilemma's waarvoor de architectuur zich onder de plllraL:tisch.e culturelecondities va n de ziet gelplaaUS,t, binnendeurs g e J t l o l l 1 d c ~ n . Onvol-fralgtIlelllteJ1, uiteenvallende en Z!c:hZett o p l o ~ ; s e n d . e vlalm(!n,d


12/155

antwoord zelf is het g e ~ , t e . l d e architecto-pf()bleelTI vanOm een aanzet te geven tot ee n analyse

van het architectonisch van de bi-bliotheek te Zeewolde wil ik een aantalstilistische karakteristieken van het ge-bouw naar voren halen op van eenbouwkundige Verderzal ik in een interview de architect diezich meerdere malen spottend heeft uitge-laten over de toon van de kritiekbij zijn heelvoor zichzelf laten SPl'eKen.In op ontwerpen pro-beert Van Velsen zich bui ten architectonische tradities te Elk is volgens hem wat het is, vanuit een nulpuntontwikkeld door van het pro-sp'ecitieke situa

...,.ol ...,.,""T verklaartin relatie tot andere onderdelen en hetgeheel; naar eerder gemaakt werk of

werk van anderen niet, laatstaan naar meer stilistische ken-merken. Toch zit er wel degelijk eenin zijn werk. Deze valt te trace ren opgrond van ontwerpen -ee n woonhuis te Vinkeveen, het ateliervan Total te een ten-t o ( ) n ~ 3 t e l 1 i 1 w ; ~ ; r u i m t e in het Armamentariumte Delft, de van BeeldendeKunsten te Amsterdam en een woonge-bouw te Haarlem - en laat raak-punten zien met de architec-tuur, zoals die zich in het spoor van hetvan het moderne ontwikkelt. VanVelsen's werk alleen hpc,., l ,r ; i "P,nvan individueel m E ~ e s t e r . s c t l a p meeste critici doen haalt de angel uit hetwerk en laat de kwaliteit ervan onderbelicht.

Hoewel Jollll.5iOn 5) stelt dat de-constructivistische architectuur geen isen zelfs geen beweging van architectendie zich groeperen rondom ee n gemeenschappelijk programma, heeft hij met detentoonstelling 'Deconstructivist Architecturei die in de zomer van 1988 in NewYork werd gehouden een in mijn ogenonvruchtbaa r verschil tus-sen postmoderne en deconstructivistischearchitectuur. Postmoderne architectuur zou

hem ondanks de uit'erlijkevan heterogeniteit naar een op het (neo)-classicisme harmonie stre-ven, terwijl deconstructivistische architectuur zich daar juist tegen verzet. Volgens

kan architectuur opgevatworden als serieus vormonderzoek voor-zover zij niet als esthetischenorm inzet en als louter modieuss t i j l k , e n m ( ~ r k toevoegt aan een verder onrrp'rxr;;7;n,rlp homogene structuur. Op ditpunt vertoont postmoderne architectuurnauwe met deconstructie,die elk systeem wil waar dat10

denkt te kunnen sluiten. Maarvriibliiverlde po:strrloderrle spelmet de vormen dat heterogeniteit alleenmaar als stijlkenmerk toevoegt laat zienhoezeer de moderne architectuur verstardis geraakt in formalisme en zo eennieuwe aan het onderzoek van devorm. Zo sluiten beide beg:ripp'enelkaar zonderdeconstructie is er geen ar-chitectuur denkbaar en o n l g E ~ K e : e f ( 1 .

Om te in welke verhoud ingVan Velsens werk staat ten vanhet postmoderne vormonderzoek van dearchitecten die ]ohnson op zijn tentoon-stelling zou ik twee decon-structivistische van el-kaar willen onderscheiden, een 'witte' enee n Izwarte' 6). Deze benaderingen hebbenveel gemeen: beide ontwikkelen geennieuwe theorie, maar maken gebruik vanelementen uit verschillende bestaandetheorien. Beide vatten een architectonischwerk nooit op als een gesloteneen omvattend systeem dat in zichzelfcompleet is, maar laten sporen van anderearchitectonische werken in ee n ontwerpzien. De betekenis van een gebouw wordtzo pas zichtbaar in de waarop hetverschilt van een ander werk of dit in be-commentarieert. Beide benadennlgensen zich toe op het vande architectuur en zoeken naar die plaatsen waar de grenzen overschreden worden. Maar waar de 'zwarte' oenaCe111l\:ewaarin geen enkele int ,prt ' )rpt ' . l t1ip meer mo-

is. Ze richt zich d a : l f e n t E ~ g e n op eenu i t : g e b a l a l l c E ~ e r d e verhouding tussen eengefragmenteerde formele enconstructieve en functionele doelrnatlg:heid. In deze zin kun je de bibliotheekvan Zeewolde beschouwen als een 'witte'deconstructie. De vormgeving ervan is eerder op de mogelijkheden va nbeton, hout en staal da n op de esthetiekvan abstracte oppervlakken, lijnen en punten, die het werk van de door ]ohnson tentonele architecten als Gehry,


13/155

Exterieur, duidelijk zichtbaar zijn de trap, de glazengang, het tussen lid en de woonkamer

Beganegrond

Het woonhuis te Vinkeveen is ee n vrijs1taa,ndle Vl7otl in:Q op een aan eenDe bestaat in ui t twee volumes die onder een scheveop1zic:=ht:e van elkaar Beide volumes

maar waar het en e een da k heeft is het andere voorzien van een lichtgen dak dat door middel van een los van de wanden is g;eJh.olud4en.doos met het da k is op ma:nier onderverdeeld in kamers dievanuit ee n gang ontsloten worden. In deze doos de meer utilitaire functiesals werken en De circulatiezne is te n op-zichte van de andere functies in de iets ver-schoven en in de doorsnede is door middel van een hellend daklichtculeerd. De trap is op haar en tegen de doos g;epl


14/155

aan het huis een volume toemet een ruw, oppervlak in devorm van een vis. Met dit vis-motief dat Gehry al een aantal in al

ontwerpen toepast als commentaar opde abstracte vormentaal van het modernisme en de meer monumentale vormentaalvan het wil bewust shockeren: 'als alle architecten zeggen dat devormentaal van het classicisme perfect is,dan breng ik daar tegen in dat de vis perfect is, dus waarom zouden we geen vis-sen kopiren? I Daarmee volgensJencks meteen de grenzen van decon-structies aan: ze verzetten zich altijd tegeniets, een norm die een ideo-die moet worden. Ophet moment dat Ze hu n kritische positieverliezen worden ze zelf een verstarrendekracht. Gehry' s deconstructies werken hetbest als op een sterkneerde architectonische norm.

Een constructivistische esthetiek verbindthet werk van met dat van Koolhaas.Beide architecten werken in het spoor vande formele die door de Russi-sche avant-garde in het begin van de twin-tiger ontwikkeld 9). Architectuur-critici over het een on-derscheid aan tussen he t vroege en het la-te werk van de constructivisten Devroege constructivisten forceerden eenbreuk met de klassieke compositorischeregels die op hierarchische relaties gebaseerd waren en pasten pure vormen toeals kegels, kubussenen bollen in rusteloze com-j JV ,CHLl ' - l , zonder overheersende assen ofeen dominant dat de

Rem Koolhaas, Danstheater, Den Haag (1987)

12

Interieur met trap naar de galerij

Doorsnede

JU""-'.::!'.lI.


15/155

BeganegrondW ~ l p ( ; ~ n t 1 n u : s e l 1 m te

w ~ l p l ~ r u m l l s C : ~ U ! n is in Armamentarium tehet Armamentarium stammen uit de zeventiende eeuwen

. . . . . . . . . U 4L . "i"" onder toezicht van monumentenzorg wat wi l zeg-gen da t er aa n de in de geest va n de architectuur isontworpen. Van Velsen is in een laat stadium de betrokken omva n het een museum te maken. heeft op

h e : t e 1 ~ O i l ~ e l l L e collectie de van de obie


16/155

ee n notie van constructieve en functioneledoelmatigheid, maar ze baseert de vormgeving van architectonische nietin de eerste plaats op onderzoek naar ded y n a l : n i ~ i c l 1 l e relatie tussen constructie enfunctie. Door ee n esthetische norm vooropte stellen wordt de poging van de moder-nisten greep te op technische enmaatschappelijke in dekiem de modernistische architecten volgen in feite de marktmechanis-men die als stabiliserendefactor de bepalen.

zou Koolhaas nu juistde relatie tussen de instabiliteit van hetvroege Russische constructivisme en dezedoor maatschappelijke machtsverhoudinge n bepaalde, aan de vorm externe stabili-teit door de modernistischearchitectuur te confronteren met haar eige n oorsprong. ]encks 12) cr daarentegen op dat Koolhaas' werk vooral moetworden als ee n 'revival' met eensterk ideologische component. Koolhaas..... rr"\h,o .a . volgens hem de modernistischetraditie in stand te houden door in te spelen op de vraag naar de vormentaal vande vijftig en deze te verbinden metee n zoalsdie in m ( ~ t f ( ) p ( ) H t a i r l e gebieolen a p " \ T r ~ l ~ l a r l wordt. Zijn architectuur zou weliswaarpostmodern genoemd kunnen wordenomdat sporen van andere architecturenlaat zien - van derMalevich, Leonidov - maar ik vraag metoch af of de term zelfs inde 'witte' we lvan Koolhaas betrekking heeft. Zo is inhet Danstheater in Den een aantalvormen weliswaar losjes naast elkaar ge-

Zaba Hadid, kantoorgebouw, Berlijn (1986)

14

Plattegrond eerste ontwmp

llillkSiac:ad.enrtlevan H e : e 1 4 r l e l n ( l . ~ Kunsten te A . t n s l t e t ~ r u L m De Hllk1fiiac:ad.enrtle van Beeldende Kunste n wordt """"lhu';",.m",,,,'"

ne:gentiielllde eeuwse kazerne in A.r.oslter'da.m,gebouVVe:ltlC4:U[LpJlex rondom een grote Dltlfl4en]p1


17/155

Makette

Doorsnede PlattegrondW 4 : > o n ~ : e I J O t J I W te H ~ I ~ " " . P l l n

He t W()011jl(!b()mw is in een met een ex:oe:rt-menteel en karakter aan de rand van Haarlem. Door hetpen verschillende kanalen en verkeersroutes. De architectonische in.'vulliJngenverschillenvan tot sterk en binnen di t veld s-prutJlt hetW ( ) o 1 1 g c ~ b ( } m w eruit, doordat het de rusteloze van het

nog eens intensiveert. Het meteen De in een scheef taandblok van zo'n acht op de enofllts1lui1tingen na staat op boveneen overgang tussen land en water. De doorboord met een seriegaten van verschillende in de vorm van een (onaffe) ovaal. Ee n zelf-st:JtnC:Ujl volume met een ovale bevat de De ge-vels van het blok met en het volume met hebben eenverschillende schaal. Daardoor is het zeker op afstand, m4[)eiilijkteren aan de maat en het zich to e op het met devan schaal in de architectuur. Het Van Velsen aa n allemoderne eisen van functionele en constructieve Zo dewculing;en aa n die met een l i f t en tr3LPI)erlhl1iZen UIl l lSJLUli t:f i i:VlrrcIPtlIe hebben uitzicht op de en op flexibele manier bewoon-baar. De inzet van de is daarmee echter nog niet ver-klaard. Het erop da t Van Velsen hier eerder een scheefstaande no-nonsen-se doos met op een manier omzet in een soort anti-zwaartekracht architectuur om zo aan te sluiten bij de naar 11cht 'voet ' i2escJl1oonheid, dan da t hi j op fundamentele manier de relatie tussenconstructie en functie onderzoekt.

en wordt de instabiliteit van de com-in formele zin nog eens door het

k I E : U f j ~ e t ) r u : l k vlersl:er1,t, maar toch blijft hetondUidelijk waar het project zich tegenverzet. Koolhaas Hjkt vooral ee n gesmeerde versie van de anti-zwaartekracht architectuur van Leonidov te hebben willen realiseren. Het is dan ook niet datzijn inmiddels ee n succesvolle formule is gelJlekeJtl.

Aan de 'zwarte' deconstructivistischebelJaclerjng,swijZe is denaam van Eisenman die zich,na een waarin hij architectuur zagals ee n rationeel vanformele relaties tussen pure vormen, vanaf1980 zegt te houden met de toe-stand van waarin de modernearchitectuur verkeert.

de nal:uurwetE:nsch:1Pl)en al ee npaar eeuwen geleden de idee van ee n universele waarheid hebben losgelaten enaan elke CdeeDtheorie de eis stellen dathaar grenzen en dus haar tijdelijkehoudbaarheid aangeeft, heeft de architec-tuur Eisenman sinds de achttiendeeeuw geen enkele serieuze poging tott h ' ~ " t ' i p ' T " t ' r n i n f T h ~ ~ ~ ' ~ ' " Voorzover er vantheorievorming was, greep deze terug op de klassieke nal:uurwete:nsl:h::JlPClenen het streven naar ee n universeeldend mathematisch ideaal, dat in de twintigste eeuw tot ee n vertrouwe n in vooruitgang door middel van detechniek heeft Pas nu kan er vol-gens Eisenman met behulp van de deconstructieve methode een theorie ontwikkeldworden die voldoet aan de TTxr.n" ' " ,c ' tpeeuwse eisen van WE!teJ1sc:na.p,eHlktlellj.

Danel Liebeskil1d, City-edge, Berlijn (1987)

15


18/155

Naast het bieden van aanm ; : : l a t ~ , c b l a p p e 1 i i b : e activiteiten heeft archi

b e l t e k : e n i s c l r a J ~ e l l d e functie dieEisenman b e . l a n . g r l J K c : ~ r sche. werk da n ook niet naarde bestaande bouwpraktijk: hij ziet architectuur als taal en een ontwerp als ee ntekst waarin de organisatie van activiteitenen materiaal niet langer dominant is. Zoalsafzonderlijke woorden of zinsdelen vanee n tekst in hun context betekenis produ-ceren, zo verlenen architectonische ele-menten in een context betekenisaan ee n ontwerp. De betelcer1isve!rlenillgraakt nooit met elke verarLoe:nrlgin het ontwerp zelf of met een nieuwetekst erover ontstaan nieuwe lezingen. Hetproces van betekenisverlening is een proces zonder einde. 13) Eisenman ziet he t deconstrueren als een constructieve activiteitdie deel moet uitmaken van het ontwerp-en Deconstructie is voor hem

in de klassieke betemaar een benade-r inn, , ' [Xr j j 7p, op het moment dat deconstruc-tivisme een of wordtmoet het worden Deconstruc-ties zijn volgens hem in laatste instantieonzichtbaar: ze markeren wat geen vormkan en geven aan hoe een pro-bleem binnen een specifieke situatie een(tijdelijke) oplossing vindt. Aan een archi-tectonisch moet afleesbaar zijn water niet is en wat er niet g e m ~ l a ~ ~ t kan worden. Een project als het warezijn eigen 'zwarte gat' aan, he t punt waar-op he t alle betekenis en zozijn eigen ontbindende elementen in zich.In projecten introduceert Eisenmaneen serie formele middelen met behulpwaarvan hij deze kan vormgeven,zoals de L-vorm, die zou staan voor instabiliteit, en 'sealing', een oper2ltieeen grote verscheidenheid aan elementen zonder context op kaleidoscopische

laat of om archi-tectonische clichs als de m ~ n s e l i l i k e

Tevens deconstru-eert hij met name in zijn opstellen eenaantal traditionele van de ar-als route, enhet gebouw dat de over-winning op de zwaartekracht uitdrukt.

recente deconstructies vaak ge-baseerd op de verstoring van klassiekec O l n t i ~ ~ u r a t i l ~ s door fractale codes. Met gebruik daarvan heeft Eisenman in het Biocentrum te Frankfurt de grenzen tussenblC)logle en architectuur willen onderzoeken. Een aantal modernistische blokkendie laboratoriumunits bevatten isee n rationeel systeem verdeeld eencomplexe driedimensionale figuur die alscentrale circulatieruimte dienst doet. Dervtv;A .""n wordt verstoord doordat er nieu-we vormen aan die uit hetzelfde systeem voortkomen dat ontrege-16

len. Volgens Eisenman zou dit een comtussen de basisvorm en haar

velrstC)rirlge:n tot gevolg hebben. Soms ver-,",uu",-'-'u de vormen soms staan zegesoleerd of juist zo dicht bij elkaar dat ereen nieuwe vorm ontstaat. Op dezewil Eisenman een comr)lexe l l i t ' ,Ul, , , , ,p

je naar het projec t kijkt, des te ond u i d c : ~ l i i l ( e r wordt het waar de pure vormen de hybride het heeft eenbijna pure of ee n bijna hybride vorm maaris niet helemaal het ee n noch het ander.Als je met een ontleedmes het ee n van hetander zou scheiden zou er eenDoor het ontbreken van nkrachtig beeld zou het Ei-senman onzekerheid scJtlelPpentraditionele f ' ' ' 1 ran , ' ' ' . ' .a'ntuur s l u l i p ( ~ n ( : 1 e r w i j s ondergraven.

in het spoor van het Russische vorm-onderzoek uit de jaren aan deexploratie van ineen laat-modernistische vormentaal. Haarwerk spreekt met name 'jonge architecten'aan, die in de verwrongen abstracte vor-men waarschijnlijk een vanhet van het moderne zien, waarvande doelen en voor de meer-derheid van de no gsteeds de bron van i " , c . - . i . " n ~ ; = did's kantoorgebouw te eennormale maar wel Ultkr2lgendogenschijnlijk 7 u r p , , ~ > n r t een imago van te gevenop de hoeken functionele elementenop een wijze met elkaar vervlochten. Volgens 14)koketteertHadid met de Rococo, voorzover ook zijmet maniristische middelen in essentiedoelmatige structuren aankleedt. ziethet als een no-nonsense modern kantoor-gebouw dat op een maniertot ee n is ver-vormd die naadloos aansluit bij denaar moderniteit en lichtvoetige schoonheid.

De projecten van Libeskind hebben zon-der twijfel ee n technische ofm 2 l a t ~ ; c b , a p p e 1 1 1 1 ~ : e basis. Libeskind beheerstbij uitnemendheid het metier van de architectuurtekening als vorm van kunst. Hoewel het geen werkdocumenten vanwen hebben tekeningen wel de-gelijk een architectonische pn)blenlatiek

Dit is Graat1and 15)met name het geval bij de 'Micromegas',een serie tekeningen waarin architectonische elementen in een baan van nul naar


19/155

Boulle (1784)

Durand (1809)

Asphmd(1924)

SUrfing (1967)

Van Velsen (1989)

Typologische reeks van bibliotheken

O n ( ~ l n ; C 1 1 g worden gebracht om kenmerkenvan he t tijd/ruimte begrip te onderzoeken.

Hoewel middelen alsplek, routeen de dus geen exact te defini-

in beeld brengen,lilI'lensp


20/155

Gebruik en ruimt:elijike opzetAan is soms een pro-

gr,lmJmatis


21/155

Ruimtelijke opbouw

tlonele hoofdgroepen van elkaarbeeld: studiecentrum, beheer eno r ~ ~ a n l i s a t i e in he t van een biblio-

"p ,n l ro lo- , , ' nc alle activiteiten die binnen zo'n hoofdgroep ontplooid worden.De activiteiten worden weergege-ven, soortgelijke activiteiten wor-de n ge$:?;roep


22/155

De bibliotheek aan het kerkplein

De bibliotheek met links de kerktoren De berging en de brandtrap aan de uitbreidingszijde De arcade aan de toekomstige winkelstraat20


23/155

De uitleenruimte

De uitleenbalie De brug van onderafgezien De trap langs de cilinder naar de verdieping

21


24/155

De loopbrug gezien vanafbet bordes

Het toiletblok De go{fjJlaten wand met recbts de route Begin van de loopbrug met zicbt op de studieruimte22


25/155

Het terras aan de westzijde

Het bordes Destudiezaal Het terras aan de noordzijde

23


26/155

ee n elementaire volumes die in eenaantal opzichten nog vormLverwantschapmet elkaar en verder een vlak enwat is de ruimtelijke opzet van debibliotheek even complex als helder. De

elkaar schietende en elkaar doordring:ende bouwdelen zijn ten op zichtevan elkaar zo uitgebalan-

dat massa en ruimte in elkaar overlopen en niet van elkaar te scheidenDe architectuur van de bibliotheek vanZee-wolde is daarom zowel alsnamisch Het is ee n ontwerp ophet van de snede. Meer dan inander werk spoort Van Velsen deker aa n om de ruimteHjke teontleden en de grenzen van zijn architectonische constructie te doorzien.

Het netwerk van relaties tussen de functiemele en constructieve elementen van hetis het best afleesbaar langs een

route om en door he t gebouw datr . ' - . L ' - ~ > L H is op de hoek van een winkelstraat. In deze met een arcade overdektewinkelstraat bevindt zich de toegang. Deuitleenruimte bevindt zich op de

Tussen de kolommen en boekenkasten door kun je kiezen hoe je wilt lopen. Met uitzondering van de leeshoekgen de andere functies op de veJrd::ping.De studieruimte is vanaf deal zichtbaar via ee n vide . In deze videhangt ee n die onderdeel uitmaakt van de circulatieruimte op de verdieping. Deze circulatieruimte is daar nad.nulclk:eJ.1jk vormgeven. Gebruikers wordenop via een trap om decilindervormige ker n naar de r.ntuH., ...c t_1

terrassen en studieruimtegeleid, van waaruit ze maarg e d i s ; c i I ) 1 i l 1 e ~ ~ r d weer naar beneden wor-den Ook in complexe architectoni-sche constructies kun je hetces' zo met een minimum aan pnp r< : J 1Pvp r _lies laten Door en tussen de onderscheiden elementen is een vloeiendete die op de u P l r r l ; l ~ n i n n """- .. . .AH.,.",->.,!',, cucoj-iv,,,pt'r l is om de continu-teit van de beweging te benadrukken.Door middel van het maleriaalge:bnJikveel onbehandelde mate ria -len naast elkaar - wordt het diachrone karakter dat aan dit type continuteit ten

omgezet in een type conti-nuteit van meer aard.Juist door het introduceren van verschil

len construeert Van Velsen een geheel enmaakt door middel van enpassant dat bouwen ee n ambachtis. Het is afleesbaar dat de samenstellendeelementen zijn gemaakt en dathe t gebouw eerder op bouwkundige danbeeldende in elkaar is gezet.De bibliotheek is geen abstracteCOlnp10S:ltle en laat eigenlijk geen ruimtevoor de filosofie van Derrida. Maar wan-24

neer Van Velsen zijn ontwerpenplannetj(:s blijft noemen en zich zo denktte kunnen onttrekken aan actuele discussies binnen het maakt er zich tegemakkelijk van af. Het construeren vanrelaties in ee n meerduidig systeem, waarme e hij zichzelf immers ookis ee n intellectuele activiteit die de grensvan een werk noodzakelijker-wijze Ook Van Velsens speu r-tocht naar het van een opgaveis, of het wil of niet, aan hetzoeken naar objectieve uitgangspuntenvoor de architectuur in algemene zin.Materile vorm en beeld

In he t gebruik van een gebouw neem jede materile structuur als een oDleenvolging van wisselende b e l c l t r ; ; l g r n e l n t e ~ n waar. In een proces van vergelijking enoptelling je verbanden tussen dezeb e e 1 c 1 t c a g l J 1 ~ n t ' e n - van groot naar klein enandersom - en ontstaat er een v o o r ~ ; t e j H n g van het totaalbeeld van een gebouw.

Het visuele patroon van Deldtra.gnlerl-ten kan op zich zijn, maar wat hetbetekenisvol maakt is volgens Van Velsenhun compositie, hun Indit sluit hij aan op theorien dieAlberti al in de eeuw formuleerde. 21) Net zoals Alberti plaatst Van Velsende op het van het ont-werp in de waarop een aantal hete-rogene onderdelen tot een wordtsamengevoegd . Het architectonisch ont-werpen is in deze meestelementaire en vorm eenactiviteit van 'mengen' of 'componeren'van reeds bestaande van rechte lijnen en krommen, van vlakken en vo-lumes, van licht en zonder een

te doen op een vooropgezet uitwendig model. Ontwerpbeslissingen

zeker nie t willekeurig en vloeienniet voort uit het componeren maar

g e b a : s e t ~ r d op een intellectuele redene-Deze moet zijn en

daarin het en de bewcmclerilngvan de gebmiker besloten.

In veel modieuze postmoderne ontwerpe n die kritiekloos aansluiten op de hangnaar schoonheid en snel con-sumeerbare wordt he-ter'og:enlteit ee n willekeurige afwisselingvan onsamenhangende delen. De eis vannavolgbaarheid is gereduceerd tot directevisuele herkenning van beelden die razendsnel op elkaar volgen en elkaar uitwissen.

Tussen de van de bi-bliotheek van Zeewolde bestaat er daar-entegen ee n dUidelijke Jekunt ze op grond van hun overheersendekenmerken op meerdere manieren op elkaar betrekken. Zo kun je op grond vaneen overeenkomst in kleur de betoI1P:ance-


27/155

Interieur met boekenkasten

len van de relateren aan de vloer enhet plafond van de uitleenruimte. De se-cundaire stalen van de

refereren in hu n opzetaan de betonkolommen va n de verdiepingsvloer, maar door hun kleur en afme-

vertonen ze ook ver-w a l 1 1 t ~ , c n a p met de leuningen van de

op de verdieping. De houtenten in de gaten van de verbindendeze zowel met he t interieur - datdoor houten wordtmineerd - als met de puien die in hout zijnUlt2:eirOE:rd. De mogelijkheid om verban-

is overal heel nadrukkelijkaal1Wezig, Zo is op de waar de studieruimte en he t dakvlak elkaar do(:)rsnijde n een deel va n de grote houten liggerwaar het dakvlak op rust engeIJla,ltst onder het entree bordes van destudiezaal. Omdat de houten ligger als onderst(:U11mg van het bordes buitenproportioneel is wordt het normale verwachtings-patroon zodat je gaat zoeken

verklari.ng. Vanaf een bepaaldegrond kun je door de

ger onder het bordes als de arvve:!:lgne:lOervan in de dakconstructie waarnemen.Het element zo een verband tussentwee contexten.

Het op onderscheidenvan elementen dat een meerduidige lezing

no l" ' ' ' ' ' - ' ' 'T m()g


28/155

verstaat. Elementen dijen in de bi-bliotheek op uit, oflmlmpen in, waardoor er geen isvan een hierarchische relatie tussen de on-derdelen en het Onderdelen en

verschillen echter wel van elkaar.Als vertelt de bibliotheek ee n

verhaal over formele architectonische middelen en refereert het onder andere doorzijn klassieke middendeel, dakopbouw aan de monumentaleopenlbal'e gebouwen uit de ge:sctlie


29/155

drukt dat je iets moet doen om demiek van he t te Het

van de buitenkant blijkt hetvan de rusteloze onderdelenwaaruit het interieur is O [ ) Q ( ~ b ( J U

Je kunt het als een Q e : : i i t l - e f ( ~ n -tieerde additieve structuur zien, maar ookals een uniek waarbinnen je allerleielementen kunt onderscheiden. Hiermeearticuleert Van Velsen het (P()st)lTl0cielnevormonderzoek opzien hoe het eindeloze kaleidclsoopisc:hein toom kan worden gelbolud1cn.

Noten1) Zie o.a. L. va n Duin, '(Dis)continuteit van het mo

derne', in : Architectonische studies 3, Delft 1986,waarin ik probeer verschillendende progressieveen regressieve tendenzen binnen het postmodernisme aan te wijzen, van willekeurig eclecticismetot bewuste deconstructie, da t wil zeggen ondermijning van het homogene door middel van eenheterogene aanpak. M. Foucault wijst onder andere in zijn De woorden en de dingenj een arcbeolo-gie van de menswetenscbappen, Bilthoven 1973, ophe t verschil tussen de utopie (die de modernistenen in zekere mate oo k de rationalisten nastreven)en de heteropie (die de postmodernisten zeggenna te streven). Utopien moeten troost bieden,want ze hebben geen werkelijk bestaande plaatsop aarde, en ontvouwen zich in ee n wondermooie, gladgestreken ruimte (steden met brede lanen, fraai beplante parken). Heterotopien werkendaarentegen verontrustend, ze breken elk geslotensysteem en harmonieus beeld open en leveren luitiek op als vanzelfsprekend en onveranderlijk geldende regels door te laten zien wat door deze regels wordt buitengesloten. Ze leggen paradoxen ineen systeem bloot en laten zo zien dat zelfs hetmeest homogeen lijkende uit heterogene elementenbestaat.Zie ook]ean-Francois Lyotard, Het Postmoderneuitgelegd aan onze kinderen, Kampen 1987, dieaantoont waarom elk (politiek, artistiek, wetenschappelijk) systeem met universele aansprakenwel op zijn eigen grenzen moet stuiten. Het postmoderne denken is volgens Lyotard een moderndenken dat de nadruk niet legt op eenheid, maarhet streven naar eenheid we l als onvermijdelijk beschouwt. Het plaatst daarom verschillende vormenvan eenheid naast elkaar die elkaar zo becommen-tariren.

2) Onder de titel 'Deconstructivist architecture' organiseerde Philip Johnson in 1988 een tentoonstellingin The Museum of Modern Art, New York, me twerk van Frank Gehty, Danil Libeskind, RemKoolhaas, Peter Eisenman, Zaha Hadid, Coop Himmelblau en Bernard Tschumi . Hoewel hij in zijnvoorwoord van de catalogus Deconstructivist Arcbltecture, New York 1988, stelt met deze tentoonstelling zeker niet dezelfde bedoelingen te hebben alEin 1932, toen hij door middel van de tentoonstelling 'Modern Architecture' de 'International Style'i n ~ r o d u c e e r d e en architecten als Van der Rohe, LeCorbusier, Gropius en Ou d tot de helden ervanuitriep, gaf hij hiermee ee n belangrijke impuls aande heldenverering van de gepresenteerde architecten.

3) Behalve in een artikel va n Van Velsen zelf, zie:K. van Velsen en R. Uytenhaak, '\Verk van Koenvan Velsen', in: Forum 1980-2, pp. 18-29.

4) Voor de filosoof Jacques Derrida is deconstructieeen post-structuralistische methode die het denkein hirarchien (bv. natuur-cultuur) en opposities(bv. vorm versus functie) da t aan de westerse logcentrische cultuur ten grondslag ligt, op losseschroeven zet. Deconstructie richt zich op de pIel


30/155

ken waar een systeem zich sluitend waant en zichafsluit, breekt deze open en fragmenteert zo elk totaliserend en unificerend denken. Deconstructie isechter geen anti-systematiek of ontregeling per se,hoezeer het ook de veranderlijkheid en dus ook deveranderbaarheid va n regels en betekenisgevingbenadrukt. 'Afwezigheid' is een belangrijk begrip inde deconstructieve methode. De betekenis van ee nbepaald teken moet niet gezocht worden in de verwijzing naar een werkelijkheid, maar in het nooiteindigende spel met betekenissen en de matewaarin het refereert aan en verschilt van andereteksten waarin het teken voorkomt. Het teken markeelt wat niet gezegd wordt. Derrida zet het begrip'genot/plezier' in om het logocentrisme te ondermijnen. Voor hem is deconstructie echter geen'spe! om het spel'. Het gaat hem we! degelijk omeen diepgaande structurele analyse die de grenzenvan een systeem blootlegt. Wanneer heterogeniteitpuur als stijlkenmerk gehanteerd wordt en verderde wortels van ee n structuur onaangetast laat, is ergeen sprake van een deconstructie. Ook in de architectuurkritiek wordt het begrip deconstructievaak misbruikt om een gebrek aan analyse en eenals 'genotvol' erotisch taalspel bedoelde, maar infeite esotherisc he schrijfwijze goed te praten.

5) P.Johnson, M. Wigley, DeconstructiveArcbitectu-re, New York 1988.

6) Hoewe l verleidelijk om aan te nemen, ligt ditderscheid niet in het verlengde van de 'witte' en'grijze' richtingen die in de Amerikaanse postmoderne beweging worden onderscheiden. De afgelopen periode is het architectuurdebat namelijk op-geist door twee met elkaar polariserende groepen, de 'whites' en de 'grays', waalvan de namenee n eigen leven zijn gaan leiden. In het tijdschriftL ' A r c b i t e c t u r e d ' A ~ ~ i o u r d - h u i 1976/Aug, Sept.,wordt de positie die beide groepen innemen beschreven. Vakbladen als Architectural Design enW'onen/TABKhebben vervolgens ruime aandachtaan de polemiek besteed. Zowel de 'witten' als de'grijzen' benadrukken de relatieve autonomie vande vorm van de gebouwen: ze hechten eenformeel concept evenveel waarde als aan de praktische omstandigheden en specifieke eisen waaronder een gebouw tot stand komt. Op deze wijzeproberen ze gebouwen weer een iconografischereferentie te geven. De 'grijze' architecten (als Ventud) prefereren hybridische boven pure vormen enzoeken naar ee n historisch continuteit, terwijl 'witte' architecten (als Eisenman) daarentegen vormenterugbrengen tot ee n uiterst abstract niveau en architectuur zien als ee n spel van formele relatiestussen geometrische vormelementen, waarin geschiedenis geen rol speelt. Inmiddels bewegen deideen over architectuur van Eisenman zich overigens langs ee n ander spoor dat ik met 'zwart' aanduid.

7) C. )encks, 'Deconstruction: the pleasure of Absence', in: AD, vol 58 no. 3/4-1988, pp. 17-31

8) Zo zouden de puur om het 'plezier' gemaakt e folly's van Tschumi, waaronder zijn paviljoentjes inhet Pare de la Villette in Parijs (waaraan Derrida

28

overigens zijdelings heeft meegewerkt) de logocentrische orde ondermijnen, maar wat zijn hetmeer dan dwaze, frivole en buitenissige bouwseltjes? Ook in Nederland stort me n zich op de 'folly'en krijgen deeln emers aan de BiennaleJonge Nederlandse Architecten de opdracht een 'folly' teontwerpen die gerealiseerd zal worden in het parkvan de Floriade 1992 te Zoetermeer. Het 'ongeregelde' wordt zo tot norm verheven en het subversieve potentiel ervan in een pretpark aan bandengelegd.

9) In enkele nummers van het tijdschrift ArchitecturalDesign,AD 53 no. 5/6 1983, AD 54 no 9/10-1987en AD 59 no. 7/8-1989 (alle drie samengestelddoorCatherine Cooke) wordt het werk van de Russischeavant-garde op he t gebied van de architectuur enhet architectonisch ontwerpen op beknopte wijzeweergegeven.

10) Zie o.a. M. Wigley in de catalogus van de tentoonstelling 'Deconstructivist Architecture', New York1988, pp. 10-20.

11) Idem

12) C. Jencks, 'Deconstruction: The pleasure of Absence', in: AD 58 no. 3/4-1988, pp. 17-31.

13) P. Eisenman, 'An AD interview bij Charles Jencks'in: AD 58 no 3/4-1988, Pl'. 49-61.Zie voor een omvangrijke documentatie van de recente projecten van Eisenman: A. GraaflancI, Re-cente projecten Peter Eise nman Recent projects, Nij-megen 1989.

14) C. Jencks, 'Deconstruction: The pleasure of Absence', in: AD 58 no.3/4-1988, pp. 17-31.

15) A. Graafland, Recente projecten Peter Eisenma n Re-centprojects, Nijmegen 1989.

16) Een programma van eisen (PVE) is ee n opsom-ming van kwalitatieve eigenschappen waaraan eengebouw moet voldoen om bepaalde aktiviteitenmogelijk maken. Het verwerken van informatieuit zo'n PVE is vaak een tijdrovend karwei, omdathet bij omvangrij ke en complexe activiteiten eenlijvig boekwerkDe informatie wordt meestal op verschillend niveau aangeboden:- soms wordt een opsomming gegeven in termen

van behoefte (bijvoorbeeld: er moet voorzienworden in de behoefte van 20.000 mensen omboeken te lenen); om in deze behoefte te voorzien, is het niet altijd noodzakelijk om een gebouw te ontwerpen;soms wordt ee n opsomming gegeven in termenvan ee n globaal omschreven gebiedsdeel (bijvoorbeeld: er moet voorzien worden in eenbibliotheeksgebouw);

- soms wordt ee n opsomming gegeven in termenvan activiteiten d ie worden ontplooid Cbijvoorbeeld: het uitstallen van 12.000 boekbanden; hetinstrueren van mensen in het gebruik van literatuur, het innemen en uitgeven van boeken; het-


31/155

sorteren, herstellen en catalogiseren van boeken);

- soms wordt een opsomming gegeven in nauwkeurig geformuleerde gebiedsdelen (bijvoorbeeld: ee n ruimte voor 12.000 boeken van180 m2, een ruimte voor 30 zitplaatsen van100m2, een inname- en uitgifte balie van 20 m2ruimte voor sorteren, herstellen catalogiserenvan 40 ml).Vaak komen al deze niveaus voor in n PVE, aangevuld met algemene informatie over bijvoorbeeldde gewenste mate van toegankelijkheid, de totaleoppervlakte en inhoud van een te ontwerpen gebouw, het maximale bouwbudget, de vereiste organisatorische en ruimtelijke relaties. T enslotteworden algemene eisen in de vorm van voorschriften, normen en/of wetten, geacht te behoren tothet PVE. Een architect bestudeert, als hij niet zelfhet PVE samenstelt, dit in elk geval op kritischewijze. Hij vult het aan, bewerkt het en onderzoektdoel, structuur en omvang ervan. Een studie vanhet PVE levert geen ontwerp voor een gebouw,maar een schema waarin gebiedsdelen zo zijn geordend dat processen gecontroleerd en efficintkunnen verlopen. Zie ook 1. van Duin et al, 'Func-tioneelontwelpen; ontwikkeling en toepassing vanbet doelmatigbeidsbeginsel in de a r c h i t e c t u u r ~ Delft 1989,

17) In elke openbare bibliotheek worden collectiesboeken, dagbladen, periodieken en audio-visuelematerialen (die actueel en representatief zijn voorhet culturele veld) beschikbaar gesteld aan het pu-bliek, Speciaal voor Zeewolde geldt, dat de bibliotheek bij slecht weer ook een functie vervult alsaccomodatie voor toeristen en recreanten, Voo rhet berekenen van de omvang is daarom uitgegaanvan een fictief draagvlak van 12500 inwoners. Opgrond van ministerile normen impliceert dit eenbruto oppervlakte van 960 m2, In het programmavan eisen is voorzien in een toekomstige uitbreiding van 300 m2, wat overeenkomt met een draagvlak van 18.000 inwoners, In het bibliotheekwerkgelden diverse normen en kengetallen. De belangrijkste zijn:- Collectie in uitleenruimte: 15 m2 pe r 1.000 ban

den, waarbij rekening is gehouden met uitgeleend bezit

- Banden voor volwassenen: g emiddeld 5 legborde n hoog, ca, 30 banden per strekkende meter,afstand tussen de kasten gemiddeld 250 cm hartop hartBanden voor de jeugd: gemiddeld 4 legbordenhoog, ca, 40 banden per strekkende meter, afstand tussen de kasten gemiddeld 250 cm hart ophart,

- Lees- en studieruimte: 15 rn2 per 1.000 banden,6 m2 zitplaats per 1.000 inwoners.

- Ruimte voor personeel: 10 m2 per persoon voorkantoor en 4 m2 per persoon voor keuken, toileten garderobe. Voor een direktiekamer is 15 20 m2 nodig.

Bij een draagvlak van 12500 inwoners is de volgende omvang van de kolIek ies te verwachten:- banden voor volwas senen ca, 16,050- banden voor de jeugd ca, 10,700- dagbladen/periodieken 125

Een bibliotheek van deze omvang is ca, 20 urenper week open en heeft 3,5 formatieplaatsen aanpersoneel. Het programma bevat de volgendecomponenten:

1. Centrale uitleenbalie2, Uitleenruimte3, Lees- en studieruimte4, Ontvangst-/voorleesruimte5, Ruimte voor personeel6. Magazijnruimte7. Berging8. Technische ruimte9, Circulatieruimte (jneL toilletten)

Totale netto oppervlakte

60 m2395m285 m250 m265 m240 m2

p.m,m220 m2

200m2- - -+

915m2

18) K. van Velsen en R Uytenhaak, 'Werk van Koenvan Velsen' in: Forum 1980-2, pp , 18-29.

19) In Bauen und Wobnen 1976/1 wordt een overzichtgegeven van het werk van Nederlandse architectendie onderzochten in hoeverre meetkundige figurenin eindeloze herhaling een ontwerp kunnen structureren, Architecten als Van Eyck, Hertzberger,Blom, Verhoeven, Van Stigt, Van Klingeren enKlunder worden gerekend tot deze groep van'structuralistische arch itecten .

20) Zie in deze bundel: M, Zwarts, 'Plandocumentatieen constructieve analyse van de bibliotheekZeewolde'.

21) Zie 'Het lustverschaffende voorwerp', in: A Tzonis,Het arcbitectonisch denken, Nijmegen 1982,


32/155


33/155

Curriculum vitaeKoen van Velsen, geboren in 1952, is afgestudeerdaan de Academie van Bouwkuns t te Amsterdam in1983.Vanaf 1977 heeft hij een eigen architectenpraktijkin Bussum.

Enkele gerealiseerde projecten:Woonhuis en dierenpraktijk te BergambachtCaf/dancing te HilversumEigen woning met winkel te HilversumWoonhuis met studio en kantoor voor fotograaf teBussumWoonhuis te VinkeveenVerbouwingen Schaap en Citroen, juwelierszakente Amsterdam en 's GravenhageVerbouwing vleugel ministerie van WVC te RijswijkVerbouwing Total Design te AmsterdamBibliotheek te ZeewoldeArmentarium te DelftProjecten in uitvoering:Woongebouw in HaarlemRijksakademie Beeldende Kunsten te Amsterdam

Enkele publicaties ovet' Koen va n Velsen:'Werk van Koen van Velsen', in: FonEm 1980/2'Tradition of the new', in: Domus 1984/5'Koen van Velsen' , in: The A rch itectu ral Review1985/1'Recent werk van Koen van Velsen' in:De Architect1985/10'Ministerile vleugel van WVC, in: DeArchitect1986/6'Een kwestie van psyche en mythe', in: Fotum1985-86/3'Het ruimtelijk ontwerpen uitgedaagd', in: Archis1987/1'Verbouwing Henkespand', in: Archis 1987/5Items speciale uitgave 1987'Vooringenomenhei d is hinder', in: Archis 1988/5'Double Lecture, bibliothque Zeewolde, PaysBas', in:. Techniques& Architecture1989/juin, juilHet

Bussum, 16.12.88

Hoe de nn.a1N7r f , t in Zeewolde ver-worven?

Iemand van bouwen w ( m i n g t O ( ~ Z i c h t vond dat elk nieuw bijzonder zoumoeten heeft destijds drie of vierarchitecten voor een gesprel


34/155

woon in nMaar datcomplicatie g e ; 3 . c ( : e p l t e ( ~ r d

Ontwerp je vooral vanuit het programmaofmeer vanuit situatieve overwegingen?

Aan deze kan je ziendat ik al in een vroeg stadium onderzochtwat het betekent om in Zeewolde te bouwen; ~ a t het betekent om op die lokatie,met die randvoorwaarden en met die stede-bouwkundige een temaken. Naast die absurde kerk wilde ikeen gebouw dat op het betrokkenzou ee n met een front dat demaat van he t plein als het ware zou vergroten. De bibliotheek moest daarom ook eenfacade waaruit dat he t eenis, dat wil zeggen metee n andere maat en schaal dan zo'n ge-bouw met winkeltjes op de beganeen wo- ningen erboven. Ik vind het be-langrijk dat gebouwen eenaal karakter krijgen in stads- of dorpscentra.

Ik vroeg me daarnaast af wat ee n arcadein deze stedebouwkundige context zou be-tekenen. Ik vind ee n arcade van 2,5 meterbreed wel erg minimaal. De voorruimte vanee n moet op z'n minstgroter da n die van ee n winkeltje: ergaan meer mensen naar binnen en er ko-men er meer naar buiten. De arcade zouook ee n plek moeten zijn waar mensen Massaperspectievenhun fiets neerzetten en een praatje met el-kaar maken. Ook de hoogte was te 3meter of zoiets, een mi,ez:rig ' l r t " - 1 f " lpT '1 IP

Onafhankelijk daarvan was ik metde van het programma. Ik steldeme voor dat de boekerij een soort supermarkt zou kunnen zijn: n ruimte waarinalle boeken staan opgesteld. Daarnaast zijner een aantal ruimten: de toe-gang, de de studieruimte en de

De expositie zou ergensI l n n pM :X I " PC f voelbaar en zichtbaar moeten

Ik erger me aan veel recentbibliotheken: alle activiteitenelkaar de studieruimte is geen echtes t u d i ~ ~ p l l e k , in de leesruimte naastwetenschappelijke bladen ook de Story ende terwijl de lezer daarvan zich absoluut anders dan iemand die in stilte wi lezen. Daarom heb ik v o o n ~ e s : t e l d om een onderscheid te maken tussen de

r U ~ ' H C ' ~ H , en de w ~ ~ t e n s ( : h , l P -na:slaQ\,lrerJkel1. Het eersteis in ee n soort l w < 1 t i ( ~ p J l e k aan het plein, het tweede is o n d e r g ~ b r : a c l l t in een zelfstandige ruimte op de verdieping. Ik vind dat alle prc)gr:ammatis


35/155

De leesruimte met recbts be t ronde element

Het ronde elem ent op de verdieping met de lift

De voorleesruimte

menteren in p i ( : ~ K K e n die vanuit hun ge-bmik om een karakter vragen,

\ l p F t T r \ l n t ~ n c he b ik de situatieve aspectenpn)gl'arrlmat1:sctLe eisen op elkaar la

ten inwerken. Ze vormen de randvoorwaarden van he t plan. De van het gebouw werd door het stratenpatroon, de breedtemaat kon ik zelf bepalen.De boekerij moest op de ko-men, zodat die als een S U l p e J n n a r 1 < ~ t geren. Nu ontstaat er een heel aardig con-flict. Ik wilde in die situatie n ma-ken, maar ik had slechts programma voorde helft van he t volume. Ineerste instantie is het gebouw vanuit de arcade ontwikkeld. Met de architect van hetbankgebouwtje had ik afgesproken om inieder de winkelstraat een hoogte vanzeven meter te geven. Het blokje boven dearcade was aanvankelijk hoger dan de rest,omdat er onvoldoende volume was om alles zo hoog te maken. Stedebouw'kundigerandvoorwaarden hebben ertoe geleid datik het hoofdvolume vergrootheb door de buitenwanden door te trekken. Daardoor ontstaat er een duidelijk ben r ~ ' n c r i p mimte op de verdieping, die maarten dele met onderdelenwordt De rest wordt buitenmimte.Nu moet een buitenmimte in Zeewolde anders zijn da n midden in de stad. Daar kanje je voorstellen dat buitenruimten heelweids en open omdat de stad zelf ergdicht is. Zeewolde is erg open, heeft langeZ1Cntl1Jnen. Mij leek het daarom boeiendom juist een buitenmimte te maken dieheel besloten is. Dat paste mooi de stedebouwkundige overwegingen die ik had.De kwaliteit van de afzonderlijke mimtenen de bibHo- theel


36/155

toen heel donker te worden, ikheb daarom beide elementen van elkaarlosgemaakt en een tussenzne ontworpen.Die is met zodat er licht in dearcade valt. Het verschuiven van hetboven de arcade heeft te maken met deovergang van het plein naar de arcade ende straat zelf. Er schuift ee n dak over het

heen zodat er ee n plekontstaat. Dit dak sluit de schil van de bibliotheek naar boven af en verbindt het blokje boven de arcade met het hoofdvolume:het maakt het weer tot n

Je ziet in alle versies dat het om hetzelfdegaat. Ik het alleen met steeds min-der middelen te bereiken. Als je bijvoor-beeld hier boven de voorleesruimtebent, kun je door een gat in de gevel weernaar buiten kijken. Daarom is he t gat in degevel daar anders. Je zult ook zien, als je ergaat kijken, dat er Hinke gaten in de vloerzitten. De houtconstructie van een wandboven is in deze gaten Als je ernu zes keer bent geweest, kunje ineens ontdekken dat die route bovenvan benedenaf oo k zichtbaar is. De ruimtelijke relaties nuanceer ik naar aanleidingvan nieuwe condities en beslissingen: ik

het concept.de van een(mtwelp in doorsneden uit?

Uit mln hoofd. Ik controleer het uiteraardin doorsneden.

met makettes?rUliml:eli,1ke w e ' r ~ l : n f ! van eenontweip

Ja.Ofdoe je toch nog ontdekkingende bouw?

Nee! Dat kan toch niet! Ik denk dat ikweet hoe het eruit ziet als ik hetbedacht heb. Je kan toch niet debouw gaan zo vanwat heb ik nu gedaan? Ik heb tijdens deuitvoering van de bibliotheek niets veranderd. Anders kunnen mensen toch nietwerken? Da n krijg je de hele dag ee n advocaat achter je aan. We hebben welgewijzigd in de plannen, maar in > ~ U ' ~ H U F > hier op het buro en op debouw.

de vonngeving van toe-lichten?

Ik wilde ee n maken, on-der andere vanwege het besloten dakterras.Ik be n gaan onderzoeken hoe open je een

kunt maken. Daar is eens o o r t g e p e r t o ' r e ( ~ r c l e vormt ee n wand die dicht en openis. Ik heb Im een stukje van de grond afgehouden om de bibliotheekvloer onderdeelva n de ruimte uit te laten maken.De kolommen krijgen zo ook meerzo van ik til dat gebouw met g e ' v e l e l e ~ m ( = n -ten en al op.


37/155

ontwerpschetsen

Die enorme van sleuven in dedoet aan een boekenkast denken.

Nou, dat is toch leuk. Iedereen zal daarzijn eigen idee over hebben. Ik heb he tniet zo bedacht. Ik heb wel geprobeerd indie simpele stmctuur een voor en ee n achterkant aan te geven. Je ziet het, aan deene kant en aan de andere kantstaande sleuven. De doos krijgt zo ee nvoor en een achterkant.Wat is de fJel1o(;itirorQa t l : v i j . k i ~ l R e n in

Dit rechthoekige gat boven aan de buitenmimte is een soort balkon. Via een ander gat kun je diagonaal vanaf de ingangnaar buiten kijken. Het biedt je in n keereen blik over de hele van het ge-bouw. Aanvankelijk probeerde ik de gevelnaar het plein toe meer te openen door hetaantal ramen per vierkante meter te vergroten. Maar dat bleek weinig effect te heb-ben. Daarom he b ik de op sommigep l E ~ K K : e n opengehakt.

in con-structieve zin

Vanuit calvinistische opvatting vindik dat ze ook in constmctieve zin moetenhangen.

En als als nu ook druk opne-men?

Dat doen ze het is dus niet hele-maal zoals ik he t wil.was: ze Zo wilde ik het ook maken, maar er komt windbelasting en eenbeetje dm k Het alsof ze ende pootjes voor de stabiliteit nodig.

Hoe bepaal je de constructie van een gebouw?

Ik denk in vormen, nie t in materialen.Op een gegeven moment zeg ik dat eenzwaar element een betonconstmctie wordt,

lichte elementen in staal of in houtg e ( : o r l s t r u e ( ~ r d worden. De v e l ' d i < ~ p i n g 1 S V 1 ( ) e r met haar ondersteuning en de eraan bevestigde schil van het er tegenaangeschoven blokje met kantoren en he t archief van staal, en de dakconstmctie hoofd-

van hout. De hoofddraagconstmc-tie hoeft van mij niet te zijn voorhe t karakter van de architectuur. Wel wil ikheldere constmcties maken en in de verweving van onderdelen de eigen aard van elkelement voelbaar maken. de u i t w e ~ r k i : n Q van het dak heb ik ee n kans latenDe ondersteuningsconstructie met die zware houten die de ruimte bepalenvind ik mooi, maar de constmctieve op-bouw van het dakvlak zelf is niet erg 10-

De houten en stalen balken in hetdakvlak op de gaten die he tdak vanuit functionele en overwe:girlgen bevat. Precies op die punten hadik de confrontatie van mimtelijke en constmctieve overwegingen voelbaar kunnenmaken. Juist door verschillende invalshoeken met elkaar te confronteren ik

35


38/155

een te maken: de 5 ' - uU ' 5 \ .U l \ _ lU vanhet had nog kunnenoverkomen.

Heb je de uitlrJPsJlJrnkpnlommen onder de ve;ral'eDinJ'l.SLJ!o(?r pek()z;mvanwege de stabiliteit?

Ja, de v e I ' d i ~ P i r l g s ' v l o e r vloer die het n -a l h r . " " l Tmaakt. De vormgeving van de kolommenvoorkomt dat de ruimte kapot gemaaktwordt door de boekenkasten: je kunt erniets tegenaan zetten. De invulling zal zich

v e J r z e l t s t a n d i ~ ; e n van de kolommen.er twee kolommen vier-

niet de vloer maar de bak vande studieruimte, die iets door de vloerheen steekt.

Maar ze staan alleen onder n kortede van zaal ..

Aan de andere zijde ze w ( ~ g ~ ~ e l a t e ~ n omdat daar al andere zware kolommenomheen staan. Daar waar er ee n gat in devloer zit staan twee kolommen,omdat er geen vloer is die de kanopnemen.

Pak je elke opgave op ae:c:et)rae manieraan?

In Zeewolde be n ik het ontwerp vanuit n homogene vorm gaan t r a g n l 1 e J l 1 t e ~ r e n . Dat is geen maarvoor deze situatie. Elke situatie is weer an-ders en vraagt om een In de-ze situatie met deze SpeCl.t1eKestedebouwkundige randvoorwaarden is ditmijn uitgangspunt geweest. Dus ' - U ' - " , C . ' , \ - ' ~ l de diegolden, de extra1s die ik heb toe-

om het gebouw te maken dat ik mevoorstelde in die context. Daarbij he b ikhet conflict dat ontstond tussen het programma en de contour van het gebouw uit-

In veel bepaaltn element de ruimte, waarom is dat hierin mindere 11'late

Hier gaat het meer om een route. Jekomt ziet de cilinder en de licht-hof, maar komt in principe voor de boeke-

De trap heeft, hoewel die zichtbaar is,dus niet zo'n belangrijke positie. Daarom ishij minder dominant dan soort ele-menten in andere Het is natuur-

wel zo dat mijn eerdere zoklein dat ik wel moest kiezen voor nelement. Dat was hier niet zo. De DoeKenlis een grote, neutrale ruimte waar je nogva n alles in zou kunnen doen. Ik he b demaat van de ruimte en de manier waaropdaarin boekenkasten staan als eer-ste onderzocht. Niet als beeld maar schematisch: kan je de boeken wel Deboekenkasten moesten 1,50 meter hoogworden maar ik maak ze toch ook 2,10 meter hoog omdat ik de eraan vastgeknoopt heb.

gezien vanonder de iets doorgezakte

De brug van onderafgezien. Duidelijk zichtbaar zijn de doorstekende stijlen van degolfplaten wand.


39/155

hebben elementaire vormen, dozen, piramiden, waarom hebben ze nooiteen vorm?

Soms hebben ze die wel. Maar ik probeer elementen inderdaad terug te brengentot een heel vorm, omdat dief' , ' -.Lu".n.n..\..-Hln. te begrijpen is. Ik heb ook welperioden gehad dat ik dat niet deed, dat ikop van een enkelvoudige eis eensp,ecltleKe vorm ontwierp en die vervolgens probeerde terug te tot eenmeer neutrale vorm, die voldoet aan meer-dere condities. Als je bedenkt va-nuit maar nmet veel onopgeJ.oslte prot)lelneJG.

Hoe vanDie is niet zo maar ook niet wil-

dere mensen kunnen dan mijn idee goeduitwerken.Hoe een ontwerp als de bi-

bliotheek uit?Je kunt zien dat het zo'n plan is er

niet in n keer. De definitieveis een kwestie van tekenen en doorwerken.Ik leg vaak een groot stuk s c t l e t : 3 p 2 l p i ( ~ r over een tekening om commentaar te kunnen geven. Ik teken dus alleen zo, gewoon

(heel grof met forse hawa t ik in m' n hoofd

hoe het er uit moet zien, aan wa t voorcondities het moet voldoen.Ik het programma en

idee over de opgave aan diedat op maat kunnen tekenen. Ik verdeelhet programma globaal en laat de preciese. ~ . , , , I I ' ~ ~ van de onderdelen door iemand

l J e l ' 1 ) e J ' ! i n ~ Q e n en anders uitzoeken. Dat allemaal archi-b e ' w e g i r l g ~ n en uit het licht.

teRen'OVf:.?r k , t e u r w ; ~ l J n ~ t i k in architectuur? Moet er in Zeewolde een scbilder komen?

Er moet in Zeewolde alleen watderd worden om te voorkomen dat het vuil

wat transparante Erzitten door de keuze van de verschillendematerialen al heel veel kleuren in het gebouw. Bovendien vind ik vanuit mijn con-structieve inslag: moet eruit zien als ij-zer, hout als hout en beton als beton.

Ik vind het slecht als kleur de kwaliteitvan het zou moeten bepalen. Jezou toch ee n maken waarin he trode kleuraccent belangrijk is en het natien jaar bruin wordt omdat jijer niet meer bent. Het hele effect is dan

Ik vind dat ee n gebouw niet afhankevan kleur moetIk heb eens een discotheek gemaakt

vanuit het idee van ee n kermis. Ik had indat gebouw door ge-bruik van kleur. In dat soort QelbolUw-enkun je verwachten dat de kleur verandertomdat ze aan mode zijn. Ik hebme dat toen niet zo maar erveel van geleerd. Dat is nu zwart, ver-s c l l r i 1 { k ( ~ 1 i i J k : ! Andere kwaHteiten die met hetconcept te maken hebben zoals lopen,

zitten zijn wel gebleven zoals ikhet wilde.

Hoeveel uur aan het vak?Gewoon de hele week. Wat had ik nu

laatst gezegd? Ik dacht dat ik niet zoveelwerkte maar dat viel toch tegen. Ik denkdat ik ongeveer uur per week werk.

Hoe is de op het buro?Ik stel uitgangspunten vast, ontwikkel

een idee (heel schetsmatig) en laat dat uit-werken. Als de tekening niet op wat ikwil zeg ik hoe het dan wel moet worden.

Ik maak geen enkele zelf. Ikvind tekenen een rot werk. Maar datom kan ik formuleren wat ik an-

tecten, opgeleid aan academie of TU, eneen paar mensen die aan het afstuderen

alle te;


40/155

Ik zie toch een mate van continu- Jeontwetpteit.Als je de voor Total Design ende bibliotheek naast elkaar ziet ze to-taal verschillend. Dat v ind ik dus geslaagd.Een paar plannen voor belan-grijk, omdat ze laten zien dat je voor een( ) I J ' ~ ~ ' < U " ' " opgave een speciaal antwoordmoet zien te vinden. Mijn ontwerp voor deK i j k s : l c 2 l d ~ m l l e is ee n mooi voorbeeld. Alsje het plan in he t stadium naast hetplan dat in Archis gepubliceerd stond legt,zijn ze in uitgangspunt exact gelijkde vormgeving totaal verschilt. Dat is leuk.Dat kost wel enorm veel moeite.

Ik heb wel een voorliefde voor ee n aan-tal een gebouw dat ee n voor-, ach-ter-, zij- en bovenkant de posities inhet Er een heleboel elementen die ik van waarde acht voor het beden-ken van gebOUVifel1. Die elementen zittenin meer of mindere mate in al ontwer-pen, he t mislukt is, wat ook voor-komt. basisideen over architectuur constant en verandert alleen de u i l ' A n ( i i k ~ A daante?Nee. Ik probeer de ideen zelf omte draaien. Voor elk plan een idee.Alleen in de manier van maken zit een zekere consistentie. Dat is wl continu. Ersluipen wel nieuwe dingen in die laterdoorontwikkeld worden. Dat is linke soep.Dat wil ik dus niet. Total Design is daaromeen voorbeeld omdat ik daar evenopnieuw heb laten zien hoe je het ook kandoen. De bibliotheek vind ik ook eenontwerp omdat ik dat op een autono-me manier ten opzichte va n ee n aantal eerdere werken gemaakt heb. Het moet na-

niet zo zijn dat je een idee uitslui-

De ontwikkeling van he t ontwerp, schaal 1: 500

cilinder,kolommen op deenkelvoudig. kaJ'lto,')rdoosjedig element te onderscheiden.In h et tweede ontwetp is het hoofdvo/ume

~ ( : ; L < ~ U " ~ f N t . Bovendien zijn een brandtrantoegevoegd.

In het definitieve ontwetp zijn een paar kleineveranderingen te zienDe wand en de veniiellnf!ten opzichte van elk''1ar' vel'zelf.,ta'ndifgd.terug.

38

Oostgevel

Dak

2eontwetp

\ \0 0

I 0 / 00 00 0

0[2g[gJ

/r


41/155

3eontwerp Dq(initiq(ontwerp

oo

...

tend vorm vanuit de kennis die jehebt. Je moet bij elk idee middelen vindenom dat idee zo sterk over te latenkomen.

Toch is een aantal elementen van de bibliotheek herkenbaar in jewen. De studieruimte bijvoorbeeldveel weg van de woonkamer van het woonhuis in Vinkeveen.

Dat is dan ook ee n zwak punt. Ik vindzelf dat de bibliotheek ee nis waarin alle componenten

zins van hetzelfde nivo zijn. De studieruim-te is ee n ruimte, toch eig:enlijkeen huisje, zonder dat het de vorm van hetgebouw me:epikt.

Jouw gebouwen lijken eerder ruimtelijkecomposities dan ob-jectenJa, ik denk vaak: functioneel doelmatig

ordenen leer je in de eerste drie maandenop de TU. Het is een kwestie van op eenrijtje zetten van de eisen. Dat is zo gebeurd. Belangrijker is je idee in architectonische zin: hoe stel ik me voor dat mensenboeken gaan lenen, in wa t voor soort ruimte dat moet een besloten ruimte,een open ruimte, een lichte ruimte, ee ndonkere ruimte, een ruimte die niet te be-vatten is of een ruimte die heel v ' - " ' U - ~ H " " J l n is. Dat vind ik veel dan doel-matige maken.

Waarom hebben al eplannen een relat i e j " e ( ; m v ' o u a i J . ~ e hoofdvorm met zo op het

Dat is nu niet meer zo. Mijn laatsterecht plan.

daarmee van je eerderewerk, ofzeg je alleen dat alles moet kun-nen.Ja, alles kan.Zo van: dit heb ik nu eenhet isNee nee, niet zo. Bij het waar ik op

doelde stelde de opgave eenvoudig anderecOJlldities, er zijn andere duskomt er ee n andere vorm uit. Het heeft temaken met de schaal van de opgave; het isee n groot Om kleine ruimte-eenheden continuteit te berei-ken heb je veel middelen als jeee n gang maakt van 70 centimeter breeddie loodrecht de hoek omgaat, is er geenmens die de bocht kan nemen. Zo (doeteen voor) lopenmensen niet. Als diezelfde gang drie meterbreed is, zit de mogelijkheid om vloeiendde bocht door te gaan al in de structuurvan het gebouwen heb je dus geen extramiddelen nodig om dat kaatsen te voorkomen. Ik vind het dat er een con-tinue hp' r l lTpoi r ,n door ee n " ' . a l h r " TH mc)gelijkis. Hoewel, soms niet, he t is een keuze dieje moet maken.

39


42/155

probleem op dit moment is dat veelva n dat soort uitspraken zijn g e r e l a t < ~ e r ' d aan ongeveer zes plannen die allemaal nietgroter dan driehonderd vierkante me-ter. In een aantal van die plannen heb ikgekozen voor ee n ruimtelijke route doorhet gebouw waaraan plekken Hetwas door de opgave niet mogelijkom tot ee n evenwichtige gelaagdheid te

om verschillen in ruimte, licht, rou-te op zodanige aan te brengen dat ereen geheel ontstond. Die plannen zijn ge-baseerd op maar n zoals bijvoor-beeld mijn ontwerp voor de jmveliersZ::lak'Schaap en Citroen': n idee over het verbinden van ruimte. Dat voel je dan ook indie ruimte. In de bibliotheek is dat niet zo.Daar verschillendevoelbaar. Een mate van .-v>.c>a . . - j"i , .- j ir . .heid. Kijk nou naar de van deschil om het Die heeft dikte, Van

direct in het beton, van binneneen waardoor de schil onderdeelwordt van de invulling. Deslat maar dat is geendoel op zichzelf, he t heeft betekenis in hetMet elkaar vormen de rragnle!ltenn Ik vanuit het stel- Het dakterraslen van verschillende condities aan ver-schillende manieren van De keuzewelke onderdelen wordenis Ik werkvanuit het naar de delen. Afhanke-lijk van de belang-

van de onderdelenkenbaar. De voorleesruimte is Dl1VOOl'lJel;:lGniet zo belangrijk, die wordt dus " ' ' ' ' -UA .rnndoor ee n paar in de bestaandestructuur. Andere onderdelen hebben weermeer belang en worden dan ook nadruk

vormgegeven. Er zit wel een hele< : : r l ~ p r ' n p prioriteit in de van mijn

J!,eIJO,r.lu'en ber-

tragnleIlten omdat ik vanbe n dat alles uit stukken bestaat.Oo k gebouwen, alleen wordt het soms watmeer zichtbaar en soms wa t minder, Het isniet zo dat ik de uit el-kaar trek. Ik be n wel van mening dat je aande onderdelen van gebouwen (maar jekunt ook over kleding praten of iets anders) verschillende condities stelt. Dat heeftweer gevolgen voor de m2lteJria:llkeuze,ho e je de dingen vormgeeft en voor de manier waarop alles weer elkaar komt. Datis bij elk zo, alleen een heleboelarchitectuur is zo plat dat het maar nding weet, namelijk muren en gaten. Danwordt het een brei. Ik stel gel:m::mceel:deeisen aan de manier waarop eenin elkaar zit; dat is de reden waarom er zo- Zicht op het terras en de studiezaal40


43/155

veel componenten In totde oude architectuur zijn er nu veel meermogelijkheden in de toepassing van materialen, waardoor we veel rijkere gebouwenkunnen maken. Vroeger was er alleensteen en een en verder niets.Nu hebben we hele kasten vol met moge-

uitleggen bedoelt met hetconcurreren van vormen?Ik zal je vertellen wat ik daarvan vind. Ikkan het je heel eenvoudig uitleggen. Als jeee n rechthoek onder dezelfde hoek in eengrotere rechthoek ontstaat er eenheel directe relatie tussen die twee, waarinde tussengebieden van een heel andere orde zijn dan de rechthoeken zelf. Als je ee ndrcel in een rechthoek plaatst, ze bei-de als compleet ding ze verzelf-standige:n zich ten van elkaar. Inwezen is de scheef rechthoek ineen grotere rechthoek een variant van hetlaatste. De grote maat blijft voelbaar, oo kals andere vormen zich hierin bevinden. Er

r.n.pprnlr.I,-,-i t1IO" van de

Waarom kies je voor een abstracte beeld-taal van een meer monumentaleMisschien wordt deze bibliotheek over

jaar ook heel monumentaal gevonden. Of niet? Dat zeg ik expres zo hardomdat ik hierin be-speur over wat monumentaal zou Debiblio- theek vind jij misschien niet monumentaal, ik vind 'm redelijk momumentaa l.Is hij over honderd nog abstract? Datweet je niet. Dat waar ik meniet zo erg mee bezig houd. Het monumentale drukt zich wel uit in zo'nbreide het maken van zo'n voorge-bied.

vanuit een tabuIa rasa?elk weer nul. Dat kan

natuurlijk niet, maar dat zouwillen dat ik het echt kon.Vanuiteen idee over de Ah,ru, ,"" '"Ik wil een leefwereld maken, waarinmensen een intens gaan

ken. Als ik een kantoor zoals voorhet ministerie van WVC, denk ik na overde manier waarop mensen daar zullen werken. Zo groeit er een wereld waarin mensen op een bepaalde manier kunnen wer-ken, op een manier hun dagdoorbrengen. Het idee baseer ik dus op hetgebruik in de ruimste zin van hetniet alleen in functionele zin, maar ook alsmentaliteit. Hoe wil ik dat mensen kunnenleven. een in Zuid Amerika an-ders maken dan in Zeewolde?Ja, als ik weet dat een boerenaannemerhet moet bouwen neem ik gewoon boerenspullen. Of misschien zijn er daar andere

ternper:altulren of andere leefgewoonten dieom andere gebouwen te

maken. Ik zou niet zo graag in SaoudieArabi van die stalen hallen maken. Datwillen ze daar allemaal tegenwoordig hebik b e ~ ~ r e r : ) e n .

I va: U Olrl:t1t


44/155

wacht dat van mijn gelbollJW'en dat de ruim-we:rKlln!Z in het voelbaar

wordt, waardoor ze onderdeel gaan uitmaken va n ee n groter geheel in van incidenten te

Dus toch een theorie?Ik be n gewoon een boerenlul die in zinmi,eze:rig hokkie wat bedenkt.Maar we zitten hier toch niet bij een wil

lekeurige boer in Wildevank?Ja, maar hahahahahahahaha ..dat vind ikeen goeie.

Ik heb ontzettend veel plezier in het be-denken van Het is gewoon ee nsoor t verslaving!

Welke architecten hebben jouw bijzondere belangstelling?Geen. Ik vind sommige gebouwen mooi

om naar te kijken, de kerk in Hilversum iseen prachtig gebouw, een gigantische hogeruimte va n zestig meter. Maar dooreen tunnel in ltaH vind ik ook eenfantastische ervaring.

Met welke andere architecten heb je contact?Met Rudy

Een aantal anderen spreek ikje mag best weten wie dat Jo

Coenen, Paul en FrankWintermans, Erick van en Francien'--,"-" .... '-''-- ....., Sjoerd Soeters en nog een paar.We bekijken en elkaars werk.

42

Wat vind je van de tentoonstelling diePhilip johnson afgelopen zomer in NewYork organiseerde over werk van Koolhaas,Eisen man, Tschumi, Coop Himmel-blau, Liebeskind en onder de titel'deconstructivist architecture'?

Die belangstelling voornen die gewoon wild in elkaa r zitten vindik heel vervelend. Ik wil rust Ikdenk vanuit ruimte. Ik wil bij voorbeeld hetlicht op een mooie manier laten ketsen.Een heleboel misschien niet vandie tentoonstelling in New York, maar dantoch wel veel van die moderne plannen gaan alleen uit van hoehoe beter. Daar word ik dus echt helemaalmi:ssel1jK van. Dat kan niet, dat gaat ten on-

dat is gewoon wilderigheid. Denen kloppen ook niet: er zitten allemaalhoeken in die je niet schoon kan maken enallerlei ander e narigheid. In mijn werkalle ruimten continu. Er zitten geenhoeken in waar je alleen nog maar prullebakken of een vaas bloemen neer kunt zet-ten. Alle ruimten heel helder envormgegeven. Ik wil niets met dat zoge-naamd moderne te maken ik be ner tegen dat iedereen alles zomaar door elkaar zet in plaats van keurig recht.


45/155

Mosh Zwarts 1

Zeewolde, scbaall: 20000 Projectgegevens:Architectenbureau Architectenbureau

K. van Velsen te BussumProjectarchitect Koen van VelsenAannemer Koopmans B.V. te ApeldoornBouwsom f 1.700.000,-Datum van oplevering: 1 april 1989

:in het uitbreiZ f ? ~ e - ' ; ' l T o l d 4 ~ . een

met 2500 inwoners in de 1 ' 1 ( ~ V O I P O l d ( ! : r staat een bibliotheek naar een ontwerpva n Koen van Velsen.

Het hoofdvolume vande bibliotheek heeft van 23x 24 x 7 meter en markeert met ge-o e l r f o r e c ~ r d l e betonnen g e ' i T e l e l e : m c ~ n t : e n de hoek van een en een (toekom-

winkelstraat. Naast het hoofdvo-aan de vormt eenop da t is ui t

ee n lichte stalen constructie met pane-ee n overdekte buitenruimte. Daar

bevindt zich de toegang van de bibliotheek. In de toekomst zal deze buitenruimte onderdeel uitmaken van een arcade aa n de winkelstraat.

43


46/155

program:ma en. opzet.De bibliotheek van Zeewolde bevat een

' . H L < ' - ' - . ~ H ' _ H H ' L ' - ' , ee n lees- en studieruimte,een voorleesruimte, voor hetp e r s o n e ~ = l en een magazijn. Bij elkaar zoln960 vierkante mete r vloeroppelvlak, exclu-sief de terrassen op de De ver-schillende ruimten zijn inee n doosvormig hoofdvolume, waaraanvier min of meer gelijkwaardige elementen

t I , , ~ ' r r . u n , p r r r i . ee n cilindervormigeeen doosje met een dak dat destudieruimte bevat, ee n blokje op pootjesmet kantoorfuncties en ee n container. Eendak op een halve meter boven desluit als zelfstandig element het gebouw afen maakt de compositie vanelementen en hoofdvolume tot een geheel.In het dak is ee n scala van lichtkoepelsaangebracht.

Het c1oos'/or-miQedoor een sokkel waarop een paddest:oe:lvloer is geplaatst. Daaraanreerde betonnen gevelelementen. Tussende en de sokkel bevindtzich een plint van glas dieeen halve meter is. Daardoor lijkt degevel te zweven. De in de geve-lelementen bestaat uit sleuven van 200 x600 mm; in de noord- en zijn de-ze horizontaal in de oost-en De bibliotheek gezien vanafhet kerkpleinW E ~ s t ! ; ~ e v e l verticaaL Op bepaalde p l ~ k k : e n

grotere gaten in de vormvan cirkels en vierkanten.

Het besloten interieur van dewordt door een diffuus veldvan kolommen. Een van steeds ver-

SCll11f1erlde en verdwijnende lichtvlakjes opde vloer laat zien wa t voor weer het buitenis.

Op de begane grond is de uitleenruimtevan ongeveer 400 m2 ondergebracht. Daarnaast vind je er de entree, de leesruimte enwat annexen.

De ri i lnrlpt" 'ITr>1rrni rr pvan die annexen, eenW E ~ r k J [ { a E ; t . een lift en technische ruimten.De kern staat op de sokkel en steekt doorde en het dak heen. Het iseen element dat moet concurreren met dekerktoren aan het plein. Aan de kern is dehootcltra.p h,pu,,,,,t,irrrl die door een vide naarboven leidt. de trap zijn de toiletten te bereiken.

Het doosje met het dak Hgt opde maar is 0,70 m door de verO 1 E ~ p 1 l 1 g ~ ; V l ( ) e r heen waardoor hetook vanaf de begane grond zichtbaar is.Het bevat de studieruimte, waarvan het op

I

OO( )OOOOO0000000000000000000000000000000000000000

pervlak ongeveer 70 m2 is. De studieruimte O


47/155

VerdiePing

Beganegrond

Vanuit de studieruimte kan je via twee deu-ren op het terras komen. Dit terras, dat dehelft van de beslaat, isvoor ee n deel overdekt en omsloten doorde 2,30 m doorstekende

Het blokje op pootjes heeft ee n omvangvan 96 m2 en bevat werkplekken voor hetpersoneel en een Het is doormiddel van een n meter breed tussenlid verbonden met de verdieping van hethoofdvolume. Naast de studieruimte bevatdeze verdieping een ontvangstruimte van65 m2 en terrassen. In de ontv2Lll2:struinl1tekunnen grote groepen ontvangen wordenen voorleesmiddagen worden gehouden.Via een deur is het terras bereikbaar.

De kleinste bouwmassa wordt gevormddoor een container. Deze wordt als op-slagnJinlte gebruikt en symboliseert een

De toegang van de bibliotheek aanee n overdekte buitenruimte van 5,00 mbreed. Daar kun je je fiets droog stallen.Via een draaideur kom je in de uitleenruimte die 3,80 m hoog is. In deze ruimtestaan de kasten voor alle boe-ken. Direct na de draaideur staat de uit-, leenbalie, die uit twee in elkaar Qe(jraaidlerirkplw)lTnkrp bars bestaat. Tussen de kernen de aan de is de kran-ten/tijdschriftenhoek. Om deze meer ophet te betrekken is ee n deel van debetonnen gevel hier vervangen doorVoor de studiezaal is een stuk verdiepings-vloer In het gat is een 8,00 m

iets hellende loopbrug gehangen, dieop een bordes voor de studiezaal uitkomt.Een kleine spiltrap verbindt de begane

met dit bordes. De trap staat op ee nen is omkleed met

een door het gebouw trefje op de een aantal wandjes enmeubelelementen die je route begeleilde:n.Meest in het oog is ee n m

wand va n transparantedie uitkomt in het rond de studie-zaal.

1 10 ltft2 11 studieruimte3 fietsenstalling 12 voorleesruimte4 uitleenruimte 13 buitenruimte5 uitleenbalie 14 kantoor6 leesruimte 157 168 179 techniekruimte 18

45


48/155

Door een gat in de transparanteten wand (die is aan stijlen diemeer dan een halve meter door de verdiepingsvloer steken) is een 9,00 m expositiewand zichtbaar. Ga je naar rechtsdan kom je in de ontvangstruimte, ga jenaar dan kom je in het personeelsge-deelte.Constructie en ... -MlLjUUl . _ A . I I . . U ~ In 1964 is de universiteitsbibliotheek vanJames Stirling in Om-streeks 1850 bouwde Henri Labrouste deBibliothque National in Parijs. Het betreftbeide zonder twijfel ge-bouwen, met name door de Imoderne'ze waarop de relatie tussen deen de materile structuur is vormgegeven.De bibliotheek van Stirling dankt faamvoornamelijk aan het ruimte concept, waarin de constructie van de met glas overkaptecentrale leeszaal een crusiale rolspeelt. Ook de van Labrouste isgebaseerd op een uiterst helder ruimte concept. Maar dat is niet de belangrijkste redenwaarom deze bibliotheek zo aanspreekt.Vooral de de beeldtaal,

b l l ; l o r l d E ~ r : de grote boe-"PFO,, ' ; ; '?pn naar S d l e ( ~ P 1 ; ; i n t e -

rieurs, niet naar de neo-classicistischebeeldwereld van de eeuwsearchitectuur. Labrouste grotezen boven de boekenhuizen enconstrueerde alle vloeren in transparantegegoten roosters, die een groot deelvan het doorlieten, wat van belangwas omdat de gloeilamp nog niet bestonden kaarsverlichting was voor eenbibliotheek.

Hoewel opgeleid aan de Ecole des Be-aux-Arts, uit dit ontwerpLabrouste1s onvrede met de scheiding tussen architectuur en constructie die rond1800 in in de opleidingsinstituten

het construc-t 1 e - O r l a E ~ f V I ( 1 1 S werd ondergebracht de

)le-P()lytec:hrliq'ue. Labrouste in1830 stichtte, alom architectuur en con-structie weer elkaar te Je zoukunnen zeggen dat deze school (die overigens maar kort bestond) een rechtstreeksevoorloper van onze opleiding aan de T.U.vormde.

Ik refereer aan de bibliotheken va n Stirling en Labrouste, omdat het verschil in benaderingswijze tussen beide ontwerpers depositie van Koen va n Velsen duidelijk kanmaken.

St i l ' l in ,n '" architectuur is moeilijk te omschrijven. Hoewel zijn architectonischedoels;tel1ingen in mate complexku n je stellen dat hij in zijn werk vooraleen verbinding tot stand te bren-gen tussen de vn,t ' r r1IO'p"lr ,osten en de traditie.46

Bibliothque National in Parijs


49/155

Bibliotheek van SUrfing na nhJ,>1Jp,'ino

Recente opname van de bibliotheek van Stirling

Het is hier niet de daar" 1 - u " " , .. ,-yop in te gaan en ik beperk me daarom totde opmerking dat Stirling in mate gefascineerd is door de architectonische bete-kenis van zijn ontwerpen. Materialen endetalllerinlgen interesseren hem alleen maarvoor zover ze de architectuur ondersteunen, daarbij spelen zaken als technische,,\0, " "" ,-",. duurzaamheid en onderhoudsge-voeli;gh


50/155

skelet met twee verdi,epi.ngen.g r c ) n ( 1 v e ~ r d l e T ) m g is geheel uit beton ge-maakt. De vloeren in het werk gestorten de kolommen (Eennadere omschrijving hiervan wordt nog ge-

De kolommen op de velrdilE!oingstalen buisprojjelen "'HU.U. ..constructie van het dak wordt gevormddoor houten liggers. Het ge-heel wordt met een lichte dak-huid.

Deze hoofdmassa wordt omgeven dooree n scherm van gevelele-menten. (Ook hier nog een nadereomschrijving van).

Het blokje met kantoorfuncties aan devoorzijde van het gebouw op de eerste ver-

wordt door dunne stalenkolommen. Dit blokje is door middel van Het gebouw van Centraal Beheer in Apeldoorn ontwOlpen door Herman Herzbergeree n staalskelet e geconstrueerd en voorzienvan lichte s d 1 e i d i r l g s c o : n s t r u ( : : t i E ~ S .

In de hoofdmassa staat een cilindervormig element dat alle sanitaire en technischev o o r i ~ l e l n m l g e n bevat. Het is uit steenachtigematerialen maar heeft geen' - 'H ' ' - 'U , " , ' ' ' ' functie.

In het worden maar eenzeer beperkt aantal materialen toegepast. Aldeze materialen of in het nieta t ~ ! e ~ v e J r k t of voorzien van en min of meer.LH


51/155

De kolommen op de begane grond

Betonnen kolom met middenin deregenwaterafvoer

Aansluitingvan ligger op gevel

bouw kan je natuurlijk we l zien wat dehoofdmassa's hoe de hootcldtaa.gc()n-structie in elkaar zit, maar er blijft nog heelveel onduidelijk omtrent de uiteindelijke

Ik signaleer hiermeeeen wezenlijk verschil in vaneen ontwerp. Hertzberger streeft naar eenherhaling van dezelfde d n l a ~ : c o n s l t r u c t i ( ; : v e e l e : m ( ~ n v ; : n , die de verschij-ningsvorm in mate u\,..lvaL\,..H.Koen van Velsen is daar niet in rrp."ntp.,,,,,,_seerd. Voor hem is het woord geJlaagdheJldvan betekenis. De Q r < t g ~ n c l e delen van eengebouw interesseren hem niet bovenmatig.Ze worden pas interessant in samenhangmet andere aspecten, met met tex-tuur, met ete. Ik kom hierop te-rug.

De eerste is uitgevoerdals een in het werk gestortte paddest:oe:lvloer; het grote vloervlak zelf is een 250mm dikke en ter plaatse van de ko-

van het gebouwvan 2,00 m en de totaalmaat van het vloeroppervlak is 23,00 x 24,00 m2.

pla,ats:en nalnelijk ter plaatsevan de vloer van de stille zaal enter plaatse van de grote vide met de hell1n,gb1aan is het stramien doorbroken en zijnde kolommen vervangen door twee betonkolommen die anders van envorm

De normale kolom bestaat uit drie dunnegepn:tabri.cercle kolommen. Dezegrond vloer

en daarna aangestort. De drie ko-lommetjes eindigen aan de haastin ee n punt en waaieren naar boven toeuit. Dit heeft een aantal voordelen. Teneerste wordt zo aan de op eenheel een inklemming-smoment tot stand dat in alle rich-

zorgt voor de stabiliteit van het gebouw. Andere stabiliteitsverbanden zijn nietmeer Ten tweede maken de schuinekolommen het er boekenrek-ken tegen te Van Velsen verzekertzich erop deze wijze van dat er in de toekomst geen andere dan de door hem ontworpen configuratie van boekenkastenkomt.

De kolommen zijn zo geplaatst dat ergeen echte richting in de hal op degrond ontstaan is. De kolommen staan alsboomstammen in ee n bos. Elke kolomh ~ f t ~ n ze va n fabricage heel F;, ."u"' .n,n.vuJ'"ken was. De drie die in hori-zontale projectie onder hoeken va n 1200t.o.v. elkaar staan, staan beurtelings ondereen hoek van 45 t.o.v. de verschillende

str:amlierllijne][L Daardoor ontstaat het effectdat ze volkomen willekeurig zijn.EeJrste ' V ' e r , d i t ~ p i n g en dakconstructie

De eerste verdieping is zelfstandigen uit andere materialen geconstrueerddan de begane grond. Je zou kunnen stel-len dat er een lichte tafel op een vrijzware onderbouw geplaatst is. Voor de ver-

is hetzelfde bijna vierkante stra-mien van m x m toegepast als opde grond, maar de hier g e l { 0 2 ~ e n spantconstructies hebben een duidelijkerichting.

Elk spant bestaat uit vier kolommen,h.o.h. m, met daarover een houtenger van 140 x 500 mm, die aan beide uiteinden een uitkraging heeft van ongeveer2,55 m. Er zijn twee volledige spanten toegepast, die m van elkaar staan,een derde spant onderbroken is tervan de stille zaal. Het resterende deel vande is op een andere plek in het gebouw gebruikt.

De kolommen worden doordubbele stalen buisprofielen die om de ge-lamineerde houten Dewaarop op plaatsen de hemelwa-terafvoer door de kolommen heen loopt ismisschien wa t al te maargetuigd in ieder van ee n zeer goeddoorwerkte ' - ' ' -L ... ' ' ' ' - - ' H>l " .

Het is volkomen logisch dat het dak gedragen wordt door houten De liggers steken immers op sOJmnnig;e plaatsendoor de er is geen ander con-structief te gebruiken materiaal dan houtdat van binnen naar buiten kanlopen.

Over de hoofdconstructie van de driespantenvorm van stalen Ln , rn l r , , , , l l pnhouten balkjes uu


52/155

2437+P

BERGING ~ C O N r I l I H E R ~ L_'''H3600n.l4hlU.",STAIIl,..POl)'ESTfP,;/044

, J HGA J GZUITLEEN!lALIEJUtTLffHIlUll'!TE4lEESRUIMTE

11 TOilET121!iVALI!l'E.TOJlET13 'oIERIO(AST14TECHMIEKA01MTE1"HERGIWGU St/TEWltHMTEt7GARDER09E

DETAILS 1 t/m 5 ZIETEK, W030


53/155

INIVO

NIVO 7500 P7812 + P

IiIi

LEGENDA:S STUOIE_IlJIIHE, OtoiTVANGST-RUI HE1O:AIITOtlilUHA6AZ(JN9 LUIKH-RUIMTE10 f'AWnw

1110 lLH13.,..E1IIO(;'5T14 TCHNEKAUOUH U TE o _ J H TE17 GMtOERO!}(1allf-Y


54/155

I---1-I


55/155

CDIi

"" . r1ha ITL :> . . . . . . . '' " van doorsnede1: 200

D

VOOR OE OAKKONSTRUKTlE:ZIE TEK.:-- 32 KONSTRUKTEUR

53


56/155

schaal 1: 200

q')IIIi

\. .-.l.H.l,\. .-.l. ', '-'. l. .l. .l. .l. .l.J;; van westgevel,schaal 1:20054

I


57/155

Aanzicht van de noordgevel

De noordgellel van dichtbi j gezien

GevelsDe hoofdmassa van het gebouw is omge-

ve n door ee n zware "I j P"OP 'VP Ibetonnen g e ' \ T e l e l e : m ( ' ~ n t , e n .

twee bouwlagen en de g e v e J , e l t : ~ m l e n -ten zijn aan de verdilepdnjgs-vloer.

De totaalmaten van de gevelelementenm x m voor de west- en oost-gevel en m voor de zuid - en

noordgevel. de buitenhoeken af-wijkende breedtematen toegepast van 2,31m en 2,50 m.

De gevelelementen niet door totaan de maar b e g i r m ( ~ n op 0,50 m boven de afgewerkte vloer. Openkele is deze groter.

Bij de aparte voorbouw en de stille zaallichte transparante toegepast,

bestaande uit houten

55


58/155

ge'velelrnelnte:n zijn ee ngramma van eisen dat ten gf()flidslagaa n het ontwerp. Van Velsen wa;;dit programma eigenlijk te klein voor he tvolume da t hij vanuit stedebouwkundigeo v c ; : 1 V l e g ; i n ~ ~ e n noodzakelijk achtte. Hij ont-

daarom op de veelH " ~ I ' : I ( "1 'nA maar relatief goedkope) buitenruimte en omhulde deze met de betonnenelementen. Deze op die manier eendUlbt)elllJlncltie, in die zin dat ze voor eendeel als echte gevel dienst doen en vooreen deel alleen als visueel scherm betekenis hebben. Als hiervan zit er in devele kleine openingen alleen dubbel glasop die plaatsen waar sprake is van een ge-velc()n:stfluctie, op de andere Aansluiting van glas en kozijn op het gevelelementde gaten niet 1rH"TP,n l l i r l

Het beton is bij de gaten zo gedetailleerddat er een ontstaat die voor deaanslag van het glas dienst doet. Hetwordt aan de met houtenglaslijsten gemonteerd. Daardoor ernogal veel in die kleine openinglen,

zou ook uitsluitend met kit kunnenOp die manier zouden de

spc:mlntDlgen ook niet zijn gewees t enzouden de gaten, op de waar ergeen glas zit er uitzien. Daarnaargevraagd merkte van Velsen op dat deg12lsoon:stnJctie hier juist was omdatze refereert aan echte en naar mate-riaalgebruik in het interieur, waar dezo een onderdeel van wordt. Ook had hijniets tegen de in de open gaten, omdat deze ook weer zouden refereren aan de betekenis die ze hadden als zewel werden afgesloten.

on Do 0

Deel van doorsnede C-G, schaal 1: 100

56

.sTALEN koLOM" I


59/155

Zicht op de leesruimte met de lange buisprofielen dievan een schoor voorzien z(jn

Ophanging v an de gevelelementen

De bet

Architectonische Studies 6: Verbeelde beweging

Documents

Transcript of Architectonische Studies 6: Verbeelde beweging