ISSN

077

2-66

27 •

Afg

iftek

anto

or B

russ

el X

Vera

ntw

oord

elijk

e ui

tgev

er: S

onja

Egg

eric

kx

Vers

chijn

t dr

iem

aand

elijk

s

2010

- 2

8ste

jaar

gang

nr.

2A

nten

ne

Vrijzinnig humanisme

KernredactieFranky Bussche

Sonny Van de SteeneMarina Van Haeren

CoördinatorSonny Van de Steene

Lay-outGrafiekGroep

DE STANDPUNTEN WEERGEGEVEN IN DE BIJDRAGEN,VERTOLKEN ENKEL DE MENING VAN DE AUTEUR

EN ZIJN NIET NOODZAKELIJK DE VISIE VAN UVV.

AbonnementenAntenne wordt gratis verspreid

binnen de Vrijzinnige Gemeenschap

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN vzw

Federaal Secretariaat

Brand Whitlocklaan 87

1200 Sint-Lambrechts-Woluwe

Tel. 02 735 81 92

Fax 02 735 81 66

E-mail: cmd.federaal@uvv.be

www.unievrijzinnigeverenigingen.be

Aan alle geadresseerden van dit tijdschrift vragen wij of de naam en het adres,

zoals afgedrukt op het etiket van de voorpagina, correct zijn.

Is dit niet zo, gelieve dan het Federaal Secretariaat schriftelijk of tele fonisch te verwittigen.

Reacties op dit nummer kan u steeds doormailen naar info@uvv.be, deze worden,

na overleg en goedkeuring door de kernredactie, geplaatst op de website

bij de rubriek ‘Reacties’ van de desbetreffende Antenne.

Lid van de Unievan de Uitgevers van

de Periodieke Pers

CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENS-

SFEER TEN OPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS

(8 DECEMBER 1992) DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PER-

SOONSGEGEVENS OPGENOMEN WORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND.

UVV ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN

IN HET KADER VAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES

EN INTERNE COMMUNICATIE.

OP SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN

HAEREN, SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE

1200 SINT-LAM BRECHTS -WOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN

VAN DE DOOR UVV OVER U OPGESLAGEN PERSOONSGEGEVENS.

ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.

juni 2010 3

Het idee voor dit Antennenummer is gegroeid vanuit devaststelling dat het vrijzinnig humanisme in Vlaanderen nietzo goed gekend is. De lezer een concreet beeld geven hoevrijzinnig humanisme er in deze tijd uitziet in onze samen-leving, is de voornaamste opzet van dit themanummer.Dagelijks moeten we mensen uitleggen wat het inhoudt.

Het vrijzinnig humanisme als levensbeschouwing is niet zoin twee woorden uit te leggen en vaak merken we dat men-sen toch nog een stuk op hun honger blijven zitten en datniet alles duidelijk is. Daar moest iets aan veranderen, eenpublicatie waarin op een eenvoudige manier uitgelegd zouworden wat het vrijzinnig humanisme inhoudt leek ons eenideaal instrument. Daarom dus een heel nummer vanAntenne met alleen maar informatie over onze levensbe-schouwing. We willen geïnteresseerden een blik gunnenachter de schermen bij mensen die vanuit het vrijzinnighumanisme werken aan een betere wereld.

We willen mensen niet alleen laten kennismaken met detheoretische kant van het vrijzinnig humanisme, maar ooken vooral met de praktische kant ervan. Hoe leeft dezelevensbeschouwing heden ten dage onder de mensen diehaar zien als een waardevolle leidraad? Want ‘kijken isbegrijpen’ dachten we en we hebben deze wijze woordenvan Johann Wolfgang von Goethe dan ook letterlijk opge-volgd. Pas op die manier kan jezelf een levendig beeld krij-gen van wat abstracte begrippen zoals ‘vrijzinnigheid’ en‘humanisme’ in het echte leven concreet kunnen beteke-nen.

De volledigheid gebiedt ons om steeds de beide begrippensamen te gebruiken, maar soms kozen we vanwege de vlot-te leesbaarheid om ofwel over vrijzinnigheid te spreken ofover het humanisme. In Vlaanderen wordt vooral de termvrijzinnigheid gebruikt als we over onze levensbeschouwingvertellen, in de rest van de wereld wordt eerder de termhumanisme gebruikt. Dit heeft alles te maken met de parti-culiere geschiedenis van onze levensbeschouwing in België.

Soms roept het woord vrijzinnig een negatieve connotatieop, zeker in de landelijke gebieden van Vlaanderen. Hoe datgegroeid is, wordt duidelijk in het eerste artikel waarin wede scharniermomenten van het vrijzinnig humanisme inVlaanderen schetsen. Een vrijzinnige geschiedenisles als hetware. Want je waardeert het heden vaak veel meer als jeweet hoe iets gegroeid is uit het verleden. Auteur: Anne-France Ketelaer, herwerkt door Maarten Peeraer.Scharniermomenten van het vrijzinnig humanisme. Eengeschiedenisles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 5

Je kon het al zien aan de kaft van dit nummer. We hebbenervoor gekozen om voldoende lucht en humor in het ernstigevan een levensbeschouwing te steken. Daarom vroegen weKIM om negen cartoons te tekenen, acht over belangrijkevrijzinnig-humanistische waarden en eentje over het vrijzin-nig humanisme als levensbeschouwing in het geheel. Je kuntze doorheen deze Antenne vinden. Humor helpt immers omde ernst van een levensbeschouwing te relativeren en alles inzijn juiste kader te kunnen zien. Fanatisme is nooit gezond,ook niet in een levensbeschouwing. Naast de cartoons kun jeook verschillende kindertekeningen en gedichtjes terugvin-den van leerlingen zedenleer die werden gemaakt ter gele-genheid van een poëziewedstrijd in de regio Herentals. Deblik van een kind is vaak helder en onschuldig maar soms ooklekker opportunistisch. Het is in ieder geval een frisse blik opvrijzinnig-humanistische waarden.

Het eigene aan symbolen is dat ze heel herkenbaar zijn ofzouden moeten zijn want soms maak je verkeerde associa-ties. Maarten Peeraer zal nooit het moment vergetenwaarop hij hoorde dat mensen ervan uit gingen dat hij bijde brandweer werkte omdat het fakkelsymbool op mijnwagen stond. Daarom duidt hij de precieze betekenis vanonze vrijzinnige symbolen. Gewoon om misverstanden uitde weg te ruimen, maar ook omdat symbolen vaak meerzeggen dan woorden alleen. Over de fakkel en andere vrijzinnige symbolen . . . . p. 10

Antenne is een uitgave van de Unie Vrijzinnige Verenigingen(UVV). UVV heeft onder andere de taak om in Vlaanderen enBrussel de Centra Morele Dienstverlening (CMD) uit te bouwenvan waaruit mensen werken aan het praktisch vrijzinnig huma-nisme. UVV verdient dan ook een prominente plaats in dezeAntenne. Daarom vroegen we Franky Bussche om kort teschetsen waar de Unie voor staat en hoe zij gestructureerd is. Unie Vrijzinnige Verenigingen, een schets . . . . . . . . . . p. 11

Na de structuren is het tijd om de theorie te verduidelijken.We vroegen Rik Pinxten, voorzitter van Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV), om een hedendaagse invullingte geven aan het vrijzinnig humanisme. In dit artikel gaat hijdieper in op het verleden van die traditie. Van daaruitschetst hij een paar uitdagingen waar het vrijzinnig huma-nisme vandaag voor staat. Vrijzinnig humanisme: veel verleden en weinig toe-komst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 12

Jean Paul Van Bendegem heeft het over hoe in het Westenhet onvoorwaardelijk/absolute denken de boventoon heeftgevoerd. Dit heeft namelijk een paar gemakkelijke voorde-

van deRedactie

Ines Jottier moreel consulent CMD Herentals

Maarten Peeraermoreel consulent PCMD Antwerpen

Andrea Fuchs assistant-moreel consulent CMD Herentals

Ant

enne

4 juni 2010

len, hoe onjuist ze ook zijn. Gelukkig biedt de auteur eenoplossing aan via de casuïstiek, al is dit ingewikkeld encomplex want steeds anders. Het werd een pittig artikelwaar de lezer beter goed uitgeslapen aan begint. Maar hetloont de moeite om vol te houden tot het einde.Vrijzinnig humanisme: de moeilijke weg van theorienaar praktijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 17

Na de theorie van het vrijzinnig humanisme als abstractelevensbeschouwing laten we Dimitri De Meester aan hetwoord. In zijn artikel gaat hij in op de werkwijze die moreelconsulenten hanteren in het omgaan met cliënten. De focusligt hierbij op zingeving. Ons unique selling point in een zeevan allerhande geestelijke en psychologische diensten. Morele dienstverlening. Een daadwerkelijk vrijzinnig-humanistisch aanbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 23

Op welke manier worden vrijzinnig-humanistische ideeënen idealen bij ons vertaald naar de bevolking? Hoe staanvrijzinnig humanisten in hun werk? Waar houden ze zichmee bezig? Wat motiveert hen om iedere dag opnieuw hetzinvolle te vinden in hun werk? Om de lezer hier een kijk inte bieden, stelden Ines Jottier en Maarten Peeraer een lij-vig maar erg ervaringsgericht artikel op waar we de woor-den van een heel aantal beroepskrachten en vrijwilligersrechtstreeks aan bod laten komen. Hun verhalen en menin-gen zijn ons inziens een rijke voorraad en een ware bronvan inspiratie. Praktisch humanisme bij ons in Vlaanderen en Brussel . . p. 29

Hoe is het vrijzinnig humanisme in ons Franstalig landge-deelte georganiseerd? De Centre d’ Action Laïque (CAL) isde Frans talige tegenhanger van de Unie VrijzinnigeVerenigingen (UVV). Waarin lijken deze twee koepelvereni-gingen op elkaar? Op welke vlakken ligt hun nadrukanders? Na het lezen van de tekst, geschreven door YvesKengen en vertaald door Kim Peeters, zal je op die vraagbeslist kunnen antwoorden.Het Centre d’Action Laïque, de vrijzinnige stem uitFranstalig België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 46

Ook in de rest van de wereld kent het humanisme een heelaantal denkers, organisaties, actievelingen… Sonja Eggerickxis naast voorzitter van UVV ook voorzitter van de IHEU, deInternational Humanist and Ethical Union. Zij was dan ookdoor haar kennis en ervaring het best geplaatst om onzelezer meer te vertellen over praktisch humanisme in dewereld. Je zal merken, haar artikel richt zich vooral op dederde wereld en met rede.Humanisme in de praktijk in de rest van de wereld . . . p. 49

Als afsluiter van deze grondige les over vrijzinnig humanis-me in onze samenleving kan je, als je wil, ook nog zelf eentest afnemen. ‘Kan je vrij denken?’ heet deze test. Aan dehand van tien vragen kan je peilen naar je eigen vrijzinnig-heid. Deze test werd opgemaakt door Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging en de interpretatie van de puntens-core werd opgesteld door de Antenneredacteurs.Kan je vrij denken? Doe de test! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 53

Ant

enneScharniermomenten

van het vrijzinnig humanisme

Een geschiedenisles

De wortels van vrijzinnigheid

We gaan dus op zoek naar de wortels van de vrijzinnigheiden naar de evolutie van zijn ontstaansgeschiedenis om uit tekomen bij wat we vandaag de niet-confessionele levensbe-schouwelijke gemeenschap in België noemen. Zeg maar devrijzinnig-humanistische gemeenschap in België.

Onze term ‘vrijzinnigheid’ is overigens een typischBelgisch fenomeen. In Nederland betekent ‘vrijzinnig’ eer-der ‘liberaal, vooruitstrevend en ondogmatisch’. InVlaanderen is het veeleer synoniem van ‘vrijdenkend’ en‘niet-gelovig’. Als men het in Nederland en de rest van dewereld heeft over niet-gelovigen spreekt men over huma-nisten. Deze Belgische betekenis is het gevolg van detegenstellingen tussen enerzijds katholieken en anderzijdsvrijzinnige liberalen en socialisten die in de 19de en 20ste eeuwtwee schooloorlogen uitvochten. Verderop in dit artikel wordtdit kort uitgewerkt. We zien dat de ontstaansgeschiedenisvan de Belgische vrijzinnigheid sterk gekenmerkt werd dooreen zich afzetten tegen de katholieke kerk die zeer machtigwas. De term humanistisch zullen we in het kader van ditartikel minder frequent gebruiken.

Maar we gaan eerst nog verder terug in de tijd. Want deeerste kritische ideeën zien we al opduiken in de latemiddeleeuwen (1270 tot 1500) toen er een prille reactieontstond tegen de uitgesproken onverdraagzaamheid vanhet katholicisme bij afwijkende overtuigingen. In derenaissance werd het grote gelijk van de katholieke kerknog meer in vraag gesteld en kwam er felle kritiek op deschijnheiligheid van de kerk aan de oppervlakte. Uit -eindelijk groeiden deze protesten uit tot de oprichting vanhet protestantisme.

Gemakshalve wordt de periode van de verlichting (inWest-Europa, van 1650 tot de Franse Revolutie) als voor-naamste voedingsbodem van de vrijzinnigheid genomen.De verlichting was een politieke en filosofische bewegingdie de opvattingen over politiek, wetenschap en religiegrondig wijzigde. De waarheid werd voortaan gezocht opbasis van de ratio (de rede, het verstand) en niet meer opbasis van wat kerkelijke autoriteiten voorschreven (dog-ma’s). Waarheden werden voortaan als voorlopigbeschouwd tot ze achterhaald bleken te zijn. Voltaire waseen voortrekker van de verlichting. We geven hier een type-

EEN ANTENNE GEWIJD AAN HET VRIJZINNIG HUMANISME IN

VLAANDEREN ZONDER EEN BLIK OP HET VERLEDEN ERVAN TE

WERPEN, ZOU ZIJN ALSOF JE BIJVOORBEELD EEN MARATHON

ZOU LOPEN ZONDER JE ER EERST GRONDIG OP VOOR TE

BEREIDEN. MEN KAN MET EEN BEETJE GELUK VER LOPEN

ZONDER TRAINING, MAAR HET LOPEN GAAT VEEL BETER EN IS

VEEL MEER ONTSPANNEN ALS JE EERST WERKT AAN JE BASIS-

UITHOUDING. ZO IS HET OOK VOOR HET VRIJZINNIG HUMA-

NISME. HET UITVOEREN EN BELEVEN VAN EEN VRIJZINNIGE

HUWELIJKSPLECHTIGHEID KRIJGT MEER DIEPGANG ALS JE

BEGRIJPT HOE VRIJZINNIGE PLECHTIGHEDEN ZIJN KUNNEN

ONTSTAAN IN HET VERLEDEN EN IN DE TOEKOMST VERDER

EVOLUEREN. JE KUNT IETS VEEL MEER WAARDEREN ALS JE ER

DE GESCHIEDENIS VAN KENT.

Anne-France Ketelaer

adjunct-secretaris generaal

Unie Vrijzinnige Verenigingen

Maarten Peeraer

moreel consulent PCMD Antwerpen

juni 2010 5

Ant

enne

6 juni 2010

gressieve grondwet van Europa ondanks sterke druk van dekatholieken die toch ook hun deel van de koek kregen.België kreeg daardoor een bijzondere juridische relatie tus-sen de staat en de kerken. Het Ancien Regime werd afge-zworen en de vrijheid van meningsuiting, onderwijs enscheiding tussen kerk en staat werden onder andere alle-maal in de Belgische grondwet opgenomen. Clerus en adelverloren hun fiscale en juridische privileges, al bleven dekatholieke structuren in de samenleving wel bestaan. Na

verloop van tijd verminderde zowel bij de liberalen als dekatholieken de wil tot het sluiten van compromissen. Ditomdat beide groepen uitgroeiden tot volwaardige politiekepartijen.

Stemmen voor de liberalen werd van op de kansel gelijk-gesteld met een doodzonde. Dit had tot gevolg dat hetoorspronkelijk antiklerikalisme (tegen privileges van declerus) van de liberalen omsloeg in een antikerkelijkehouding. En zeker toen ook de socialisten zich in 1885groepeerden in de Belgische Werkliedenpartij (BWP), omde arbeiders te bevrijden van het juk van kerk en burge-rij, werd de strijd tegen de kerk nog heviger. Dit resul-teerde in twee schoolstrijden. Katholieken wilden eensterk katholiek onderwijs en vrijzinnigen wilden een

rend citaat van hem: “Niet een slecht hart maar wel onvol-doende verlichting is de oorzaak van verkeerde oordelen.”

De verlichting stelde de gedachte- en de geloofsvrijheidvoorop. Het verstand en de vrijheid zou de mensheid einde-lijk kunnen verlossen van onderdrukking en armoede.Overal in West- Europa stonden mannen op die dogma’sonderuit haalden. Het zou ons te ver leiden om ze hier alle-maal op te sommen. Maar hun ideeën haalden wel tal van

grondwetten uit die tijd. Bijvoorbeeld de Bill of Rights in deVerenigde Staten (1787) en de Déclaration des Droits del’Homme in Frankrijk (1789).

De Belgische wortels van de vrijzinnigheid

Bij het ontstaan van België in 1830 vinden we twee groteideologische stromingen terug. Zij die onder invloed ston-den van de Franse Revolutie en de brede emancipatiegolfdie daarbij hoorde en daartegenover zij die aanhangerswaren gebleven van het ancien régime. In België vertaaldedat zich in respectievelijk enerzijds de liberalen en ander-zijds de katholieken. Dit weerhield hen er niet van om eerstsamen te vechten tegen het Hollandse juk en samen deBelgische grondwet te schrijven. Het werd de meest pro-

Tekening/gedicht: Dario Rymen

juni 2010 7

sterk rijksonderwijs waarin men zedenleer kon volgen.De eerste schooloorlog werd uitgevochten rond 1900 ende tweede in 1948 na de tweede wereldoorlog. Het pleitwerd beslecht in het schoolpact van 1959 en resulteerdein een vrije geografische spreiding van het rijksonder-wijs en een grotere financiële vrijheid voor het vrijonderwijs.

Na dat schoolpact zwakten de tegenstellingen tussen vrij-zinnigen en katholieken af. De gemoederen bedaarden enalle partijen stelden zich open voor gelovigen en niet-gelo-vigen. Geloof en levensbeschouwing werd meer naar hetprivéterrein gedrongen. De Christelijke Volkspartij (CVP)bleef de katholieke structuren steunen terwijl de vrijzinni-gen niet meer op analoge wijze gesteund werden door deliberale en socialistische partij. Het zou daardoor nog tot2002 duren vooraleer de wet op de niet-confessionelelevensbeschouwing gestemd werd. Regelmatige opstootjesrond ethische dossiers zoals vandaag over abortus en deprolifebeweging en rond euthanasie, bijvoorbeeld deeuthanasie van Hugo Claus, maken wel duidelijk dat devroegere tegenstellingen nog steeds aanwezig zijn in onzemaatschappij.

Van vrijzinnigheid naar gestructureerde vrijzinnigheid

We hebben het tot hiertoe gehad over de vrijzinnigebeweging zonder deze gedefinieerd te hebben. Al dievrijzinnigen die via de politieke partijen een rol speel-den, verenigden zich ook nog buiten de politiek. In detweede helft van de 19de eeuw ontstond daardoor eengelaïciseerd verenigingsleven waarin het individu en derede een centrale plaats innamen. Men probeerde zichzo te ontvoogden van de kerkelijke overheersing.Vrijdenkersbonden en vrijmetselaarsloges werden opge-richt. Door de industrialisering, urbanisering, rationalise-ring, secularisering en de vorming van een dynamischegroep van kritische intellectuelen, ontstond er een kli-maat waarin deze ontwikkeling mogelijk werd. Vanaf1885 breidde het aantal vrijdenkersbonden gevoelig uit.Hun optreden was ingrijpend, net omdat ze gingen zor-gen voor alternatieven voor wat de kerk als haar alleen-recht beschouwde: de ceremoniën.

Naarmate de klerikale opmars in ons land vorderde ende kerk steeds meer voordelen afdwong, werd de kriti-sche geest van de vrijmetselarij een doorn in het oogvan de kerk. In 1837 veroordeelden de Belgische bis-schoppen trouwens de vrijmetselarij waardoor velekatholieken zich gedwongen voelden de werkplaatsenvan de loges te verlaten. De loge kreeg daardoor eenuitgesprokener antiklerikaal karakter.

Na de Eerste Wereldoorlog was de vrijdenkersbewe-ging echter over haar hoogtepunt heen doordat de drie

politieke partijen een grotere compromisbereidheidvertoonden om coalitieregeringen te vormen. Af entoe werd nog een succesje geboekt, bijvoorbeeld methet dossier rond de vrijwillige crematie en de zendtijdop de radio (dit laatste in 1933, vandaar dat we van-daag nog steeds kunnen luisteren naar Het VrijeWoord). Vooral de vrijmetselaarsloges waren hierbij destuwende kracht.

Na de Tweede Wereldoorlog groeide er een sterkere vrij-zinnige structuur. De verzorgingsstaat kwam tot stand.Spontane veranderingen van het waardepatroon en ont-zuiling volgden hieruit. De scholingsgraad verhoogdesterk. De vrijdenkersbeweging beleefde een diepe crisis,maar in de plaats daarvan ontstond een humanistischebeweging. Hun doel was het bevorderen van een modernhumanisme met een eigen ethiek. Er werd gekozen omeen positieve levensbeschouwing op te bouwen naast degodsdiensten. Het Humanistisch Verbond bracht een modern humanismemet een eigen ethiek. Er werd voor gekozen om een posi-tieve levensbeschouwing op te bouwen naast de gods-diensten.

In 1951 werd in België het Humanistisch Verbond (HV)opgericht. De organisatoren waren veel gematigder dande vrijdenkersbonden die apart bleven werken in deVrijdenkersunie (1951). Het Humanistisch Verbond druktede vrijdenkersbonden meer en meer weg. WalterMatthijs, erevoorzitter van de Unie VrijzinnigeVerenigingen stelde het zo: “Na de Tweede Wereldoorlogheerste er een nieuw klimaat. De katholieke kerk startteweliswaar met een recuperatiebeweging, maar aan debasis was een zekere openheid ontstaan naast eenbereidheid de andere te respecteren in zijn overtuiging.Het Humanistisch Verbond trad in het strijdperk om bovenen buiten de politieke partijen de vrij-denkende mensente verenigen, hen ideeëngoed aan te reiken en te ijverenvoor volledige gelijkheid tussen gelovigen en niet-gelovi-gen. Het slaagde erin een moderne visie op vrijzinnigheidte verspreiden, de cursus niet-confessionele zedenleervorm te geven, de basisgedachte voor de morele dienst-verlening te lanceren, netelige dossiers via de tv totgespreksonderwerp te maken.”

“Het Humanistisch Verbond

bracht een modern humanisme

met een eigen ethiek. Er werd

voor gekozen om een positieve

levensbeschouwing op te bouwen

naast de godsdiensten.”

Ant

enne

8 juni 2010

Toen het Humanistisch Verbond vroeg om het verschil inzendtijd tussen vrijzinnigen en gelovigen te verminderen,weigerde de Belgische Radio- en Televisieomroep (BRT)de zendtijd voor de vrijzinnigen te verhogen. Het gevolgdaarvan was dat de verschillende vrijzinnige organisatiesmeer gingen samenwerken om het katholieke overwichtte bestrijden, onder het Belgische motto ‘Eendracht maaktmacht’.Zo ontstond op 9 juni 1966 de Unie Vrijzinnige Ver -enigingen (UVV). Een feitelijke vereniging die zich bezig-hield met de ondersteuning van de cursus moraal, hetverkrijgen van ‘lekenconsulenten’ met subsidiëring doorde overheid. In 1971 werd de feitelijke vereniging eenvzw toen 9 vrijzinnig-humanistische verenigingen de sta-tuten ondertekenden. Ook aan Franstalige zijde werd eenoverkoepelende vereniging opgericht, de Centre d’ActionLaïque (CAL). Samen groepeerden ze zich in de CentraleVrijzinnige Raad (1972). Deze uitbouw op organisatorischvlak was het rechtstreeks gevolg van de seculariseringvan de maatschappij.

De bijzonder ongelijke behandeling van levensbeschouwingen in België

De idee van het levensbeschouwelijk pluralisme vindt,zoals eerder gezegd, zijn oorsprong in de Belgischegrondwet van 1831. De staat waarborgt deze levensbe-schouwelijke vrijheden door een gelijke behandeling tegaranderen ten opzichte van elk individu en elke groe-pering. Al wie zich in dezelfde situatie bevindt, zou dusop dezelfde manier behandeld moeten worden. Al watals onrechtvaardig of onbillijk wordt ervaren, zou dusweggewerkt moeten worden. Maar de staat heeft nietgeopteerd voor een consequente scheiding tussen ker-ken, levensbeschouwingen en staat. Zij is er bij de aan-vang van België van uitgegaan dat een aantal godsdien-sten (nu 6 in totaal: de katholieke, protestantse, angli-caanse, israëlitische, islamitische en orthodoxe gods-diensten) een belangrijke opdracht vervullen in desamenleving. Op basis daarvan heeft de Belgische staathen erkend en financiële middelen gegeven om huntaak te kunnen vervullen. De wetgeving over de organi-satie en de werking van de godsdiensten is nog geba-seerd op keizerlijke decreten ten tijde van Napoleon.Sinds 2004 wordt de werking van de godsdiensten enhun geloofsgemeenschappen geregeld door het VlaamseEredienstendecreet.

De huidige verdeling van de gelden bestemd voor de ere-diensten wordt bepaald op basis van het aantal door deKoning erkende lokale geloofsgemeenschappen. De crite-ria voor de erkenning van die gemeenschappen variërenechter op willekeurige wijze.

Bijvoorbeeld: het aantal bedienaren van de rooms-katholieke eredienst werd toegekend op basis van de

reglementering uit diezelfde Napoleontische tijd. Waar -bij het bevolkingscijfer als referentie wordt genomen,zonder na te gaan of die bevolking katholiek wenst tezijn. Vanaf 600 inwoners komt er een parochie bij methet daarbij horende kader en werkingsmiddelen. Voor deandere religies wordt er gekeken naar hun reële aan-hang. Bij het bepalen van het aantal bedienaren geldenvoor iedere religie andere aantallen zonder enig inzichtnoch transparantie in de motieven en argumenten. Ditgrenst aan willekeur!

De relatie tussen de staat en de erkende eredienstenenerzijds en tussen de staat en de niet-confessionelelevensbeschouwingen anderzijds is heel verschillend inBelgië. Ook in de relatie tussen de verschillende eredien-sten en de staat bestaan er belangrijke verschillen. Depolitiek is zich bewust van deze problematiek. Reedsvanaf de jaren ’70 werd geijverd voor het op voet vangelijkheid brengen van de niet-confessionele levensbe-schouwelijke gemeenschappen (vrijzinnig humanisten)met de erkende erediensten. Dit als overgangsfase naarde daadwerkelijke scheiding tussen kerk/levensbeschou-wing en staat.

Het zou nog tot 1993 duren vooraleer de niet-confessi-onele gemeenschappen in België erkend werden. Enpas op 21 juni 2002, net op de internationale dag vanhet humanisme, werd er een wet afgekondigd die degrondwettelijke erkenning van de niet-confessionelegemeenschappen concreet en praktisch regelde. Hetgestructureerd vrijzinnig humanisme, zoals we dat van-daag kennen, is dus een zeer frisse en jonge gemeen-schap.

Leuk om weten is dat ook de Boeddhistische Unie eenvraag tot erkenning heeft ingediend binnen het kader vande niet-confessionele gemeenschappen. Ze beschikkeninmiddels over een beperkt budget om een begin vanherstructurering mogelijk te maken. We wensen hen veelsucces toe.

Noot

Auteur: Maarten Peeraer.

De tekst is een samenvatting van het eerste deel van de tekst: ‘De niet-

confessionele levensbeschouwelijke gemeenschappen in België. Een

Unieke Situatie. Chronologisch overzicht en Structuren’, Anne-France

Ketelaer, 2009.

Bronnen van het oorspronkelijk artikel

- Tyssens Jeffrey en Witte Els, De vrijzinnige traditie in België, Balans, VUBpress,

1996

- Witte Els, Craeybeckx Jan en Meynen Alain, Politieke geschiedenis van België

van 1830 tot heden, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 1990

- Demeyere Frank en Pijpen Chris, Over vrijzinnigheid gesproken, verleden-

heden-toekomst, VUBpress, Brussel, 1998

Gelijkwaardigheid

Ant

enne

opzet zo gedaan, want het verwijst naar de mogelijkheid op‘verlichting’ van de mens. De mens heeft de mogelijkheid omte groeien naar meer wijsheid en meer inzicht. Door de fakkel(rede en gevoelens) krijgen mensen meer kennis en komen zoop een hoger niveau van verlichting, van wijsheid en inzicht.Rechts staan de mannetjes hoger omdat zo wordt uitgedruktdat verlichting een waardevol streefdoel is.

Ten derde: de cirkel rond de fakkel. De cirkel geeft net als demannetjes de verbondenheid tussen mensen weer. Het lijkthaast alsof de fakkel en de mannetjes samen worden gehou-den, veilig beschut zodat mensen in alle rust en kalmte doormiddel van verlichting kunnen groeien.

Het Belgisch fakkelsymbool in zijn geheel verwijst zo naar dekracht, schoonheid en wijsheid. ‘Kracht’ om het goede te doen, omte willen leven in vrede en verdraagzaamheid. ‘Schoonheid’ die jevindt wanneer je aan jezelf werkt en wanneer je bouwt aan jegemeenschap. Maar het verwijst ook naar de schoonheid van degrillige vormen van de vlam en bij uitbreiding naar gevoelens dieopgeroepen worden door schoonheid. En ten slotte ‘wijsheid’ omde waarheid na te streven, om steeds eerlijk en oprecht te zijn.

De blije man (happy man)De blije man die in een rij van drie voorkomtop het Belgisch fakkelsymbool, wordt vaakgebruikt als een apart symbool. Het is hetinternationaal symbool van het humanisme.Hier in Vlaanderen gebruikt de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (het vroegere Hu -manistisch Verbond) de blije man als symboolvan hun vereniging. Het symbool werdgecreëerd in de jaren ‘60-’70 door de BritishHumanist Association. Het symboliseert in

feite letterlijk het menselijke geluk. In humanistisch context ver-taalt zich dit in: ‘De tijd om gelukkig te zijn is nu. De plaats omgelukkig te zijn is hier. De manier om gelukkig te zijn is omanderen te helpen om gelukkig te zijn’. Het symbool verwijstdus uitdrukkelijk naar wereldlijk geluk als tegengesteld aan reli-gieus geluk waar het geluk je opwacht in de hemel na de dood.

Bronnen- Tekst ter gelegenheid van de opening van het Vrijzinning Laïsicerend Centrum

‘De Geuzentorre’, Oostende in 1999. Marc Bals- Dossier: Symbolen en Symboliek in het Vrijzinnig Ontmoetings Centrum Karel

Cuypershuis, 2002.- ‘Een vrij zinnige les’ voor lager en secundair onderwijs van Vrijzinnig Limburg.

Te vinden op www.vrijzinniglimburg.be

Ontstaan van het fakkelsymboolReeds sinds de verlichting is de fakkel een belangrijk symbool. Hetweerspiegelt de kennis, vooruitgang en rede. De fakkel die als hetware de duisternis verlicht waardoor mensen terug helder kunnenzien en tot betere inzichten kunnen komen.

Het huidige fakkelsymbool werd begin jaren ‘70 ontworpenvanuit de vrijzinnig laïciserende centra van de kust (Knokke-Heist en Oostende) voor eigen gebruik. Dit sloeg zo goed aan datUVV dit symbool al spoedig overnam. In ’72 volgde de Centred’Action Laïque (CAL) waardoor de Belgische vrijzinnigheid met-een de fakkel als nationaal symbool koos. Zelfs internationaalkreeg het fakkelsymbool weerklank.

Vlaanderen zou katholiek Vlaanderen niet zijn als daar geen relbij hoort. Begin jaren ‘80 werd de publicatie van het fakkelsym-bool in een overlijdensbericht nog geweigerd door Gazet vanAntwerpen. In die tijd vergeleek men de fakkel nog met eenhakenkruis, want het zou een ideologisch en dus ook politieksymbool zijn en nog lang geen levensbeschouwelijk symbool.Gelukkig kunnen we melden dat vandaag de dag Gazet vanAntwerpen ingezien heeft dat de fakkel in de eerste plaats eenlevensbeschouwelijk symbool is.

BetekenisMaar wat betekent die fakkel eigenlijk?Zoals je kan zien bestaat de ‘fakkel’ uitdrie onderdelen. Ten eerste de fakkel,ten tweede de mannetjes links en rechtsvan de fakkel en ten derde een cirkelrondom de fakkel en de mannetjes.

Ten eerste: De fakkel. Deze staat sinds de verlichting voor rede enkennis, voor licht in de duisternis. Maar heden ten dage wordt defakkel en zijn vlam ook geassocieerd met warmte en gevoelens.Een mens is immers meer dan enkel ratio.

Ten tweede: de mannetjes aan weerszijden van de fakkel. Eenmannetje staat symbool voor de mensheid. In onze levensbe-schouwing staat de mens immers centraal. Als je goed kijkt, zieje dat de drie mannetjes elkaar raken, elkaar een hand gevenals het ware. Dit staat voor verbondenheid en solidariteit vanmensen. Het symboliseert de menselijke broederketen waarwe allen deel van uitmaken. Opmerkelijk is dat de mannetjeslinks lager staan dan de mannetjes rechts. Dit is natuurlijk met

Over de fakkel en andere vrijzinnige symbolen

LEZERS DIE ZEDENLEER HEBBEN GEVOLGD/VOLGEN ZULLEN ONGETWIJFELD HET SYMBOOL VAN HET BELGISCH VRIJZINNIG HUMANIS-

ME KENNEN: DE FAKKEL MET AAN BEIDE ZIJDEN DRIE MANNETJES. HET FAKKELSYMBOOL IS TROUWENS OOK HET OFFICIËLE SYMBOOL

VAN DE BELGISCHE VRIJZINNIGHEID. OOK DE UNIE VRIJZINNIG VERENIGINGEN (UVV) PLAATST ZE OP AL HAAR PUBLICATIES.

Maarten Peeraer

moreel consulent PCMD Antwerpen

10 juni 2010

DE FAKKEL: SYMBOOL BELGISCHVRIJZINNIG HUMANISME

DE BLIJE MAN: INTERNATIONAAL SYMBOOLVAN HET HUMANISME

Ant

enneUnie Vrijzinnige Verenigingen,

een schets

DE OPRICHTING VAN DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN

(UVV) WAS HET RESULTAAT VAN HET VERLANGEN VAN DE

VLAAMSE VRIJZINNIGEN OM DE KRACHTEN TE BUNDELEN. ZIJ

WENSTEN SAMEN TE STRIJDEN VOOR DE VERWEZENLIJKING VAN

HUN GEMEENSCHAPPELIJKE DOELSTELLINGEN EN IDEALEN. IN1965 WERD EEN STATEN-GENERAAL VAN DE VRIJZINNIGHEID

GEHOUDEN. DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN ONTSTOND OP

9 JUNI 1966 ALS FEITELIJKE VERENIGING. OP 31 MAART 1971WERD UVV EEN VERENIGING ZONDER WINSTOOGMERK (VZW).

Franky Bussche

hoofd van dienst Studie en Onderzoek

juni 2010 11

De Unie is geen monolithisch blok van organisaties diedezelfde doelstellingen nastreven en actief zijn in hetwerkingsveld. De Unie groepeert, op vrijwillige basis,

verenigingen die werkzaam zijn op verschillende niveaus,naar een verschillend publiek toe, uit verschillende achter-gronden komen en verschillende functies hebben (sociaal-cultureel vormingswerk, morele dienstverlening, jongeren-werking, studie en onderzoek, media…).

Samen zijn deze verenigingen bereid boven alle eigen enspecifieke doelstellingen een ruimer ideaal te dienen eneen gemeenschappelijke noemer te hebben, namelijk deniet-confessionaliteit.

De diversiteit binnen de niet-confessionele gemeenschapstaat niet alleen garant voor een brede aanpak van de pro-blematiek, maar biedt ook een pluralistische benadering enschenkt elke lidvereniging de mogelijkheid tot verruimingvan zijn inzichten.

Momenteel bestaat de Unie Vrijzinnige Verenigingen uit37 lidverenigingen. Informatie hierover kan men vinden opde website www.unievrijzinnigeverenigingen.be. Dezelidverenigingen vertegenwoordigen een breed en diversspectrum van diensten en activiteiten en hebben vaak eeneigen specifieke visie op de plaats van het humanisme in desamenleving. Door zich te verenigingen in één organisatie,die als representatieve gesprekspartner optreedt bij deoverheid, kunnen zij naar voren treden als verschillendegemeenschappen met een gemeenschappelijke stem.Elke lidvereniging heeft hiervoor afgevaardigden die zetelenin de bestuursorganen van de Unie, waar zij samen degemeenschappelijke koers van de koepelorganisatie bepa-len. De activiteiten die zij ontplooien op het gebied van

morele dienstverlening krijgen materiële en financiëlesteun van de Unie, die hiernaast ook de eigen werkingbetaalt met de middelen die de overheid haar hiertoe ver-strekt. Activiteiten in het kader van de morele dienstverleningdie de werking van de individuele organisaties overstijgen,worden door haar georganiseerd en gemeenschappelijkestandpunten worden ook langs deze weg naar de buitenwe-reld toe gecommuniceerd.

Het doel van de Unie Vrijzinnige Verenigingen is de uitbouwvan de vrijzinnige niet-confessionele gemeenschap en hetbehartigen van haar belangen door:

• Initiatieven en acties te steunen en te coördineren voorhaar verenigingen op hun verzoek;

• Zelf initiatieven te nemen en acties te voeren in overlegmet die verenigingen die wegens hun maatschappelijkdoel bevoegd zijn in een specifieke materie;

• De niet-confessionele morele dienstverlening te organiseren,te beheren en uit te bouwen, zowel voor de bevolking inhet algemeen als voor bepaalde categorieën van debevolking, inzake de morele dienstverlening de vrijzinnigeniet-confessionele gemeenschap te vertegenwoordigentegenover de overheid en derden. (artikel 3 en 4 statutenUVV)

Op federaal niveau zetelt de Unie, samen met het Centred’Action Laïque, in de Centrale Vrijzinnige Raad (CVR). OpEuropees niveau is zij partner van de EuropeseHumanistische Federatie (EHF) en op internationaal niveauvan de International Humanist and Ethical Union (IHEU).

De Unie Vrijzinnige Verenigingen bouwde een netwerkvan Centra Morele Dienstverlening (CMD) uit. Daarin werkenmoreel consulenten als door de staat erkende vertegen-woordigers van de vrijzinnig-humanistische levensbeschouwingop lokaal vlak. Dit doen ze door morele dienstverlening aante bieden. Concreet vertaalt dat zich in een werking op onderandere de volgende terreinen.• het verspreiden van het vrijzinnige gedachtegoed en dito

levensbeschouwing;• het versterken van de vrijzinnige organisaties;• het opbouwen en ondersteunen van de lokale niet-con-

fessionele levensbeschouwelijke gemeenschappen;• het verlenen van morele bijstand;• het vorm geven en organiseren van vrijzinnige plechtigheden.

Ant

enne

Voor de vrijzinnig-humanistische zingeving zittenwe vermoedelijk met een moeilijker probleem danvoor de gemiddelde religie. In het bijzonder degodsdiensten van het boek (jodendom, christen-

dom en islam) hebben op een min of meer strikte maniereen onbetwijfelbare basis. Protestanten benoemen dit alsinds een eeuw als ‘the fundamentals’. Dit zijn een aantalboeken die de woorden van god bevatten, woorden dieniet aan twijfel onderhevig zijn. Er kan wel getwijfeld wor-den over de marges van interpretatie, over de diepte vanhet geloof enzovoort. Maar er is minstens de zekerheid datgod niet liegt en dat zijn woorden dus als absolute waar-heid kunnen gezien worden. Ik vermoed dat daarin detroostfunctie van deze godsdiensten ligt: voor velen is hetcomfortabel om niet fundamenteel te twijfelen en de uit-eindelijke richtinggevende keuzen in het leven aan eenzogenaamd hogere macht over te laten. Wie het aandurftin onze streken om over die fundamenten indringende twij-fels uit te spreken wordt dan automatisch een aartsvijandvoor vertegenwoordigers van die godsdiensten: bijvoor-beeld Galileo, Darwin, Freud mochten allemaal in deze eerdelen. Bij andere religies, die in grote aantallen blijvenbestaan en vooral in gesproken culturen voorkomen, ligt dezaak veel subtieler: vaak is er geen godheid, noch geloofs-overtuigingen en is een symbolisch gedrag van en voor degroep de centrale activiteit. De circa 4.000 religies dieantropologen onderscheiden, worden zo door nog steedstwee derde van de mensheid gevolgd, terwijl de boekgods-diensten met hun minderheidspositie wel de meeste oorlo-gen van de voorbije twee millennia hebben aangestuurd ofbegeleid vanuit ‘onbetwijfelbare waarheden’ (watSloterdijk het ‘heilig vuur’ noemt, 2008). Wordt er getwij-feld bij die orale religies? Soms wel: antropologische stu-dies tonen uitgebreid hoe praktijken, mythes, voorwerpenen ‘geesten’ over honderden kilometers reizen en doordiverse groepen worden overgenomen, aangepast,geleend of gewoon geïntegreerd. En dat gebeurt al duizen-den jaren lang: bijvoorbeeld, de Dogonmythe over ‘kleinerode mannetjes’ (pygmeeën) uit West-Afrika wordt terug-gevonden bij de farao’s twintig eeuwen voor onze tijdreke-ning, terwijl pygmeeën daar nooit in de buurt zijn geweest.Maar bedoelen we dat eigenlijk met die hoge deugd vande twijfel die iedere levensbeschouwing nodig heeft om tekunnen herbronnen en die volgens mij tot de voornaamstedeugd van de vrijzinnige humanist moet gepromoveerdworden? Ik denk het niet.

Vrijzinnig humanisme: veel verleden en weinig toekomst?

DE GROOTSTE UITDAGING VOOR ELKE LEVENSBESCHOUWING

(HIER BEGREPEN ALS RELIGIEUZE ÉN NIET-RELIGIEUZE

ZINGEVINGS VORMEN) IS OM ZICH REGELMATIG TE KUNNEN

HERBRONNEN. DAT IS NIET ANDERS VOOR HET VRIJZINNIG

HUMANISME. LEVENSBESCHOUWINGEN WORDEN OPGEBOUWD

DOOR MENSEN, DOORGEGEVEN DOOR GROEPEN AAN EEN VOL-

GENDE GENERATIE. DAT GEBEURT UITERAARD BINNEN VASTE

STRUCTUREN, TRADITIES OF INSTITUTIES EN DUS WORDEN

DAAR DE STRUCTUREN EN DE GEWOONTEN NOGAL GEMAKKE-

LIJK BELANGRIJKER DAN DE INHOUD OF DE REALITEITSWAARDE

VAN EEN LEVENSBESCHOUWING. MET STRUCTUREN GAAN

MACHTSPOSITIES SAMEN EN HET COMFORT VAN HET GEKENDE.

Rik Pinxten

voorzitter Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV)

12 juni 2010

RIK PINXTEN

Onze vrijzinnig-humanistische traditie heeft de merkwaar-dige vondst gedaan van het systematische kritischeonderzoek. Uiteraard is dit ontstaan in de klassieke oud-heid, waar kritiek en zelfkritiek voor het eerst in bepaal-de filosofische denkscholen werden uitgeprobeerd en ver-fijnd. Ik denk dan in de eerste plaats aan de pre-socrati-sche of natuurfilosofen en de retorische en contextden-kers die bekend staan als sofisten. De vrijheid van denkenen van vraagstelling was bij deze denkers bijzonderopmerkelijk. Met Socrates en Plato komt hierin de klad,doordat het concept van ‘zuiver theoretisch denken’ (hetultieme, theoretisch ongenaakbare principiële denken datPlato zelfs naar een idealisme voerde) een belangrijkerestatus kreeg dan het democratische bewust contextueeldenken van de sofisten. Het is niet verwonderlijk dat deantidemocratische en idealistische Plato door de kerkva-ders (via Plotinus) werd opgepikt en als heidense voorbo-de van het filosofische (christelijke) denken werd opgehe-meld tot het prototype van de ‘echte’ denker. Pogingentot bevrijding van het denken, zoals bij de renaissancehumanisten, de verlichtingsfilosofen en de hedendaagsecontextualisten (type T. Kuhn, P. Feyerabend of J. Derrida)waren sporadisch in onze geschiedenis aanwezig. Daarwaar de meerderheid vooral een voorkeur voor orthodoxen systeemdenken apprecieerde (hierin volg ik uiteraardde historische analyse van S. Toulmin, 2002). Maar tochzijn die zeldzame erupties van kritisch en zelfkritisch den-ken in mijn ogen de grote momenten: daar tonen wester-lingen hoe vrijzinnigheid, vaak gekoppeld aan een norma-tieve mensvisie (bijvoorbeeld, het humanisme) krachtigkan zijn door de banden van traditie en zelfverklaarde evi-dentie te doorbreken. Ook wanneer dit een aanval moetinhouden op vernuftig geconstrueerde en soms perfectlogisch coherente systemen, zoals de theologen ze ingrote aantallen geproduceerd hebben. Spinoza komt alsvanzelf voor de geest, maar ook Montaigne: deze mensendurfden de basispremissen in vraag stellen, de uitgangs-punten bediscussiëren en zich niet beperken tot het uit-vlooien van teksten op logische fouten of inconsistenties(hoe waardevol deze interne kritiek op zich ook is). Zijbeweerden, op voortreffelijk vrijzinnig-humanistischewijze, dat de a priori’s en de vanzelfsprekendheden, waar-op schitterende logische constructies werden gebouwd,kritisch moesten kunnen onderzocht worden. Dat vergtinzicht en een grote cultuur van kritiek, maar ook moed.Het eerste is verspreid over de hele mensheid en alle cul-

turen; het tweede is volgens mij het scherpst ontwikkeldin het beste van de westerse cultuur. Het laatste is jam-mer genoeg een schaars goed in de westerse cultuur dieal te veel en al te graag teruggaat op autoriteit engehoorzaamheid en daarvoor de kritische denkers lievernegeert of vernietigt of hoogstens met tegenzin duldt.Daar zie ik dus een belangrijke plaats voor vrijzinnighumanisme, niet in het minst voor dit derde kenmerk.

Wanneer ik nu de aanhef van dit artikel verbind met deopmerkingen van vorige paragraaf, dan begrijpt de lezeronmiddellijk de precaire status van de vrijzinnige humanist:terwijl we als mensen geneigd zijn om vast te zetten envoor traditie aan te nemen, denk ik dat we als vrijzinnighumanist precies de moed en de kritische inzichten moetenhebben om elke vaste overtuiging en elke institutionalise-ring steeds weer in vraag te stellen. Dat is precies de krachtvan die parel van westerse cultuur (en volgens mij deenige parel, waarin ik een westerse bijdrage aan debeschaving van de mensheid durf zien, zonder veel reser-ve) die wij het zelfkritisch denken noemen. En dat denken(en doen) identificeer ik als vrijzinnig humanisme. Dit heeftin de loop van de geschiedenis verschillende vormen aan-genomen, maar dat aanhoudend in vraag stellen van eigenuitgangsposities, van vanzelfsprekendheden en voorgaandekennis lijkt een constante. De houding of (enigszins taoïstisch)de weg van het zoeken lijkt me de constante en dat gaatvaak ten koste van elke inhoud of kennis die op eenbepaald moment verworven lijkt: ‘als beter zal blijken, dat’t oude zal wijken’ zoals de humanist Pieter de Zuttere hetenkele eeuwen geleden formuleerde.

juni 2010 13

“De combinatie tussen

het mondiale of kosmopolitische ijkpunt

en het actieve burgerschap

op grond van democratische principes

op het lokale vlak is

een unieke uitdaging voor

eigentijds vrijzinnig humanisme,

lijkt me: ‘think global, act local’.”

PINXTEN, 2007

Ant

enne

14 juni 2010

Ik kan dan ook geen programma van vrijzinnig humanismevoor de 21ste eeuw voorstellen. Ik kan wel een paar inzich-ten formuleren, met een vrij hoge dosis van zelfkritischereflectie en toch ook een dosis moed. Dat laatste omdat ikbijvoorbeeld heb ondervonden dat niet enkel in het AntiekeGriekenland, maar ook in onze tijd de boodschapper vaneen kritisch of ongewenst bericht wordt aangeschoten eer-der dan de boodschap ter harte te nemen en dat -zoalsThomas Kuhn toch overtuigend aantoonde voor weten-schappelijke revoluties- alternatieve voorstellen van denkenzelden op hun waarde genomen worden, maar omwille vanmenselijke gevoeligheden en institutionele belangen wor-den bestreden. Allemaal zeer menselijk, maar ook een ver-zaken aan de vrijzinnig-humanistische houding in mijnogen. Ik doe een paar suggesties over de grote uitdagingendie volgens mijn persoonlijk inzicht voor de deur staan, alsze al niet in onze huiskamer vertoeven.

1. De grote transitie: de wereld verstedelijkt aan eenrazend tempo en dat brengt mee dat elke positie dieexclusief is tot ongelukken en dehumanisering leidt opsteeds kortere termijn: het grote gelijk van de boekgods-diensten wordt met de dag minder houdbaar, omdat demondiale problemen (van armoede en demografischedruk tot ecologische uitputting en groeiende ongelijk-heid) ons geen tijd gunnen om de rest van de wereldachter dat ene grote gelijk te laten scharen. De enigeoplossing die ik zie, is dat we leren inclusief denken enintercultureel onderhandelen. Zeker, over sommige din-

gen hebben we wetenschappelijk een houdbaarderekennis opgebouwd dan de religieuze tradities hebbenvoortgebracht en daarvan moeten we de hele wereldtrachten te overtuigen. Maar over zeer vele andere din-gen hebben we die kennis niet of hebben we hoogstensbijzonder partiële kennis. Om één voorbeeld van bij onste noemen, depressie en geluk gaan ongetwijfeld fysio-logisch samen met bepaalde klierwerkingen of hersen-processen waarop bepaalde farmaceutische middelenchemisch inwerken. Tot op vandaag ontbreekt echtereen algemene consensus over een uitgebalanceerdetheorie rond depressie of geluk die een massaal gebruikvan deze chemische middelen zou mogen rechtvaardi-gen (Verhaeghe, 2009). In dergelijke gevallen is hetvoor een vrijzinnige of kritische humanistische houdingaangewezen om verder onderzoek na te streven, maarevenzeer om een overmoedig en kortzichtig gebruik vandie middelen kritisch te bekijken. Het ‘geloof’ in dewetenschap lijkt hier immers vaak in de plaats te komenvan wetenschappelijke kennis. Dit is slechts één voor-beeld en ik heb er zo al tientallen moeten ontmoeten inmijn carrière. Mijn voorstel is om het inclusieve stand-punt van het humanisme te verdedigen: de belangenvan de mensheid als geheel staan voorop en onderge-schikt daaraan en in overleg met verschillende tradi-ties in de wereld moeten we pogen tot onderhandel-de afspraken te komen voor de mondiale problemenwaarvoor we allemaal samen gesteld zien. Het is teverwachten dat de boekgodsdiensten, met hun duidelijk

Tekening/gedicht: Linh Nerbisr

exclusieve positie (‘wie niet met mij is, is tegen mij’ zeg-gen ze alledrie in verschillende varianten), daarbij zullentegenwerken. De UNO-conferenties rond voortplantings-controle hebben dit duidelijk laten blijken (bijvoorbeeld,Caïro, 1990). De vrijzinnige humanist bevindt zich echterin de merkwaardige en unieke positie dat zij of hij degehele mensheid als ijkpunt neemt en zo in de discussieen onderhandeling tussen verschillende visies kanbemiddelen.

2. Maatschappij en cultuur. In de oude opvatting van eco-nomistische aard (met een prioritair en dus ook apartstatuut van economie, boven of buiten alle anderedimensies van menszijn) werd uitgegaan van een ver-schil tussen maatschappelijk en cultureel: dit uitte zichhet sterkst in de zogenaamde ‘realistische’ houding dateconomische en sociale aspecten wezenlijk zijn en cul-tuur secundair (in marxisme, maar ook liberalisme, zoalstrouwens in christendom als niet-spirituele en eerdermaterialistische religie). Deze verhouding gold niet ofveel minder in andere culturen, maar dat bleef voor hetWesten een moeilijk verteerbaar punt: de mislukkingvan alle structurele zogenaamde ‘ontwikkelingshulp’ ende diepgravende destructieve houding van ‘oriëntalis-me’ in het politieke denken brengen ons in deze tijd totde ontnuchtering, meen ik. Economisch gezien doetzich ook een fenomenale verandering voor: in dezogenaamde kennistechnologie is de grens tussen cul-tuur en economie vliegensvlug aan het verdwijnen.Kennis is economie en humane wetenschappen enhun creativiteit zijn fundamenteel belangrijk voor deproductie van welvaart in de derde industriële revolu-tie (Castells, 1996). Voor een actualisering van vrijzinnighumanisme is dit een uiterst belangrijk gegeven volgensmij: humanisme gaat meer dan ooit over de totalemens. De groeiende culturele verschillen die bestaan inonze gemengde en verstedelijkte samenleving komenin de nabije toekomst heel prominent als prioriteitennaar voren. Met de eurocentrische oplossingen van onzevoorgangers, die Europa dachten als een voorbode voorde rest van de wereld, kunnen we in deze generatie nietmeer volstaan: hoe kunnen we hun kritiek en hun voor-stellen voor samenleving actualiseren zodat ze niet-eurocentrisch en ook minder genderbeladen en econo-mistisch zouden zijn? Hoe kunnen we vrijheid, gelijkheiden solidariteit samen denken vandaag, op mondiaalniveau met alle verschillen die er zijn en op lokaal vlakmet erkenning van de waarde van het interpersoonlijkeverschil? Concrete dossiers zoals die van de zorgsector,van onderwijs en van cultuurbeleving moeten hier drin-gend kritisch bekeken worden om ze uit een economis-tische en naar een humanere invulling te sturen. Zo zienwe bijvoorbeeld dat de regeringsvoorstellen samenge-vat in ‘Vlaanderen in actie’ heel sterk de nadruk leggenop de mens als consument en eventueel als producent,maar bijzonder weinig ruimte laten voor andere waar-

den zoals ‘de mens als moreel, esthetisch of zorgendwezen’. De kwaliteit van het leven wordt zo in termenvan hebben en succes gepresenteerd, terwijl klassiekehumanistische waarden zoals solidariteit, humaniteit,twijfel, creativiteit zonder economisch nut en dergelijkenaar de achtergrond verdwijnen.

3. Ten slotte, mondiaal en lokaal. Ik denk dat we radicaalaf moeten stappen van de pretentie van universaliteit(die trouwens voortkomt uit de boekgodsdiensten: hungod sprak voor het heil van alle mensen en dus was zijnboodschap universeel). We moeten gaan naar eenonderhandelde kosmopolitische visie, waarbij mondialevraagstukken in een kosmopolitisch perspectief aange-pakt worden (bijvoorbeeld als we de ecologische uitda-ging niet samen aanpakken, zullen we wel samen stik-ken), terwijl we subsidiair en met erkenning van ver-schillen lokale overleving terug in handen van de burgeren van burgergroepen (wijken, steden enzovoort) zienkomen. Kennistechnologie (internet en andere commu-nicatiemiddelen) en scholing maken het precies moge-lijk dat actieve burgers zich effectief inzetten voor delokale gemeenschap. De combinatie tussen het mondia-le of kosmopolitische ijkpunt en het actieve burgerschapop grond van democratische principes op het lokale vlakis een unieke uitdaging voor eigentijds vrijzinnig huma-nisme, lijkt me: ‘think global, act local’ (Pinxten, 2007).Daartoe zijn verschillende middelen voorhanden: weten-schappers verzorgen toenemend bevattelijke blogs envideoconferenties, terwijl ook sociale en humane weten-schappers hun technieken en methodes ter beschikkingstellen van de actieve burger (bijvoorbeeld, Verstraete &Pinxten, 2009; Jones & De Meyere, 2009).

Dit zijn enkele opmerkingen. Zoals steeds bij dergelijkeartikels is mijn frustratie groot: na enkele bladzijden moethet artikel stoppen en er is slechts een fractie aangeraakt.Ik vertrouw erop dat de lezer dit zal erkennen en zelf alswaardige humanist zich verder zal verdiepen in literatuur.

NootAls redacteurs bleven we na het lezen van dit artikel een beetje op onzehonger zitten. We schrijven deze Antenne immers met de expliciete bedoe-ling om de lezers op een laagdrempelige manier te informeren over het vrij-zinnig-humanistisch verhaal. Een verhaal dat begeestert en eventueel ant-woorden biedt. Toen we het Rik Pinxten vertelden, antwoordde hij het vol-gende: “Er is geen ‘eenduidig’ antwoord bij de vrijzinnigen en daarin zijnwe zeker niet de enigen.” Ik zie het als de kern van mijn eigen inzet om hetdenken rond een vrijzinnig-humanistisch inspirerend verhaal tenminste opgang te krijgen, maar ik weet oprecht niet of dat zal lukken.

Referenties- Castells, M. (1996): The Information Age. Oxford: Blackwell.- Jones, P.T. & V. De Meyere: Terra Reversa. Antwerpen: EPO.- Pinxten, R. (2007): De strepen van de zebra. Antwerpen: Houtekiet.- Sloterdijk, P. (2007): Het heilig vuur. Amsterdam: Contact.- Toulmin, S. (2002): Return to Reason. Cambridge: Harvard University Press.- Verhaeghe, P.(2009): Het einde van de psychotherapie. Amsterdam: De Bezige Bij.- Verstraete, G. & R. Pinxten (2009, eds.): Doe-het-zelf-democratie. Antwerpen: EPO.

juni 2010 15

Relativiteit

Ant

enneVrijzinnig humanisme:

de moeilijke weg van theorie naar praktijk

Inleiding

Mag ik van start gaan met een logische puzzel? Wat is ermis met de uitspraak: “Er zijn geen regels zonder uitzon-deringen?” Het antwoord is dat je uit deze regel kuntafleiden dat er regels moeten bestaan met uitzonderin-gen. Waarom? Aangezien de regel “Er zijn geen regelszonder uitzonderingen” zelf een regel is, moeten er op dezeregel ook uitzonderingen zijn en wat is zo een uitzondering?Onvermijdelijk een regel zonder uitzonderingen, dusbestaan er regels zonder uitzonderingen. Waarom wil iknu per se in de eerste paragraaf van deze bijdrage delezer hiermee lastig vallen? Omdat ik dit voorbeeldbeschouw als een mooie illustratie van wat de gevolgenkunnen zijn van het aanvaarden van een algemeen ideezoals het niet bestaan van regels zonder uitzonderingen.Voor je het weet, ben je eigenlijk het tegendeel aan hetbeweren. (In logica en argumentatietheorie heeft diteen zeer mooie naam: je doet aan zelfweerlegging: jebeweert iets, maar het komt eigenlijk neer op hettegendeel).

Het algemenere probleem, dat het onderwerp van dezetekst zal vormen, is de vraag hoe je van algemene princi-pes, ideeën, opvattingen en theorieën kunt overgaan toteen daaruit gedistilleerde praktijk. Meer bepaald, stel datje een vrijzinnig humanist bent en je weet die levens-houding en –beschouwing te vatten in een aantal alge-mene principes en ideeën, hoe kan je daaruit afleidenhoe je in een specifieke situatie moet reageren? Heelconcreet nu: wat denk ik, als vrijzinnig humanist, over deterugtrekking van kernwapens uit Europa? Over genetischgemanipuleerde gewassen? Over het klimaatvraagstuk?Over euthanasie bij jongeren en kinderen? Over hoofd-doeken, kruisen en andere religieuze symbolen? Indien ikal verondersteld word een opinie te hebben over al dezespecifieke vraagstukken, wat de zaak nog complexermaakt. Ik zal de lezer meteen waarschuwen dat ik nietmet oplossingen voor de dag zal komen, maar dat mijnbetoog erop gericht zal zijn om aan te tonen dat dit eenbijzonder ingewikkeld probleem is en dat het dus weinigverrassend is dat we het vaak niet weten en, als we hetwel (denken te) weten, dat we, hoewel allemaal vrijzinnighumanist, toch op tegengestelde standpunten uitkomen.Om deze bewering te onderbouwen moet ik een twee-stapsaanloop nemen.

Jean Paul Van Bendegem

hoogleraar in de Logica en Wetenschapsfilosofie

Vrije Universiteit Brussel en

Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie (Universiteit Gent)

juni 2010 17

JEAN PAUL VAN BENDEGEM

Ant

enne

18 juni 2010

Stap 1: Interessante uitspraken zijn altijd voorwaardelijk

Stel dat ik op vrijdag 5 maart 2010 (het moment waarop ikdeze woorden aan het schrijven ben) beweer dat het van-daag vrijdag 5 maart 2010 is. Je bent geneigd om spontaante denken dat dit niet anders kan: als iemand op eenbepaalde dag zegt dat het die dag is, dan is dat toch zo. Zoeen uitspraak lijkt onvoorwaardelijk: het lijkt niet zo te zijndat er omstandigheden mogelijk of denkbaar zijn die de uit-spraak vals zouden kunnen maken. En toch! Stel dat ik eenmoslim was, dan zou ik een andere kalender gebruiken dieniet alleen op een andere startdatum maar ook op de maangebaseerd is. En het gaat om meer dan deze twee kalen-ders; ongeveer alle culturen op deze aardbol hebben zichermee ‘geamuseerd’. Dus neen, één voorwaarde die op zijnminst vervuld moet zijn, is dat we de gregoriaanse kalender(met alle bijkomende correcties uiteraard) als referentie-punt nemen en dan kunnen we deze uitspraak zonder twij-fel beweren.

Dezelfde redenering kan uiteraard opgebouwd wordenmet betrekking tot ethische regels, normen en waarden.Het is inderdaad geen goed idee om de regel of het prin-cipe ‘Vertel altijd de waarheid’ op een onvoorwaardelijkewijze te lezen. Er zijn genoeg argumenten om aan te tonendat, willen we een menswaardige maatschappij inrichten,de leugen een essentiële component is om het leefbaar tehouden. Om het beroemde kantiaanse voorbeeld aan tehalen, ben je echt bereid om aan iemand die de bedoelingheeft jouw beste vriend te vermoorden, naar waarheid teantwoorden waar die vriend zich bevindt? Natuurlijk niet,liegen dat de stukken eraf vliegen, dat is de boodschap.Het onvoorwaardelijke ‘Gij zult niet doden’ wordt doorwettige zelfverdediging overtreden, het onvoorwaardelijke‘Gij zult niet stelen’ wordt door de noodzaak te overleventegengesproken enzovoort.

Er is een algemener en ietwat abstracter argument dat ikkan aanhalen om aan te tonen dat onvoorwaardelijke uit-spraken misschien wel kunnen bestaan, maar dat ze onsniet vooruit helpen. Als we ervan uitgaan dat een beteke-nisvolle uitspraak een waarheidswaarde heeft en als eenuitspraak onvoorwaardelijk is, dan kan die maar één waar-heidswaarde hebben. Zou ze namelijk verschillende waar-den kunnen hebben, dan moeten er omstandigheden zijndie uitmaken wanneer de ene of de andere waarde geldt.Dus, als het gaat om waarheid, moet zo een uitspraak altijd

waar zijn. Maar in de logica heet zoiets een tautologie, eenlogische waarheid. En ja, het is juist, je kan zowel in hetregenwoud als in het hartje van de Sahara met klem enzekerheid beweren dat ‘Als het regent, dan regent het’,maar in geen van de twee gevallen ben je daar iets mee.Conclusie: interessante uitspraken zijn altijd voorwaarde-lijk. Dat is stap één.

Stap 2: Waarom doet de westerse cultuur dan het omgekeerde?

Hoe evident de voorgaande paragrafen ook overkomen,het is helaas zo dat doorheen de westerse cultuur hetonvoorwaardelijke denken de boventoon heeft gevoerd.Een analyse van de oorzaken kan ik hier niet leveren,maar wat zeker moet meespelen, is aan de ene kant deimpact van het christendom -het voorbeeld bij uitstek zijnde tien geboden die in een onvoorwaardelijke vorm zijngesteld- maar evenzeer het vroege Griekse denken dat inde wiskunde een schitterend voorbeeld had gevondenvan onvoorwaardelijk denken. Want is het niet zo dataltijd en overal 2 + 2 = 4? Ik mag ook hierover niet uitwei-den, maar er is effectief iets intrigerends aan de hand metwiskunde. Kort en bruut samengevat, hoe onvoorwaarde-lijker een wiskunde-uitspraak, hoe vaker ze in botsingkomt met concrete omstandigheden. Denk maar aan tweewaterdruppels samengevoegd met nog twee waterdrup-pels die tezamen een plasje maken en niet vier druppels.Als iemand opmerkt dat je die druppels gescheiden moethouden, dan is 2 + 2 = 4 niet langer onvoorwaardelijk hetgeval en dus blijkt wiskunde niet zo onfeilbaar alsgedacht. En toch hebben we eeuwen geloofd en blijvenvelen onder ons vandaag geloven dat het niet anders kan:de wiskunde kan zich niet vergissen. Is dit geen vreemdevaststelling?

Onvoorwaardelijk denken vereenvoudigt het leven, want eris geen twijfel nodig en je moet jezelf en de dingen niet invraag stellen.Misschien niet zo vreemd als je bedenkt dat er wel goedeargumenten te bedenken zijn waarom het onvoorwaarde-lijke denken zo interessant kan zijn als methode. Ik geefkort vier mogelijke voordelen.

1. Het eerste voordeel is zeer evident: onvoorwaardelijk bete-kent exact dat je geen verplichting hebt om voorwaarden te

“Onvoorwaardelijke uitspraken

bestaan wel maar

helpen ons niet vooruit.”

“Onvoorwaardelijk denken

vereenvoudigt het leven,

want er is geen twijfel nodig

en je moet jezelf en de dingen

niet in vraag stellen.”

moeten vastleggen of bepalen. Zo is het en zo moet het zijn.2. Het tweede voordeel is dat je in elke concrete situatie al

één ding zeker weet: wat de onvoorwaardelijke uit-spraak ook zegt, ze moet van toepassing zijn in die situ-atie. Dus, oordeel je dat doden altijd verkeerd is, danmoet je alleen maar weten dat in die of die situatieiemand iemand anders heeft gedood om meteen tekunnen besluiten dat die eerste iemand fout heeftgehandeld. Het vereenvoudigt het leven enorm, dat ishet minste wat je kunt zeggen.

3. Maar het derde voordeel is dat, ook als je de omstandig-heden kent, zij geen hoofdrol te spelen hebben. Om het-zelfde voorbeeld aan te houden, als het gaat om hetdoden van een medemens, dan kan het gebruiktewapen verschillen per situatie, maar dat is niet essenti-eel. Het kan eventueel de situatie verfijnen: men zoukunnen oordelen dat iemand met de blote handen wur-gen erger is dan neerschieten met een vuurwapen.

4. Het vierde voordeel ten slotte is dat herziening nooitnodig is. Het enige wat kan gebeuren, is dat men deomstandigheden moet herzien doordat men bijvoor-beeld slecht ingelicht geweest is, maar er kan nooit ietsgebeuren waardoor het principe zelf zou moeten herbe-keken worden.

In die zin is het volkomen begrijpelijk dat deze denkwijze eeneigenlijk wel overweldigend succes heeft gekend. Hetsamengaan van de christelijke leer met het Grieks filosofisch-wiskundig denken heeft ons uiteindelijk geleid tot de weten-schappelijke denkwijze die duidelijk ook schatplichtig is aandeze manier van denken. Denk maar aan gelijk welke wet-matigheid, neem de gravitatiewet van Newton die de aan-trekkingskracht tussen twee massa’s beschrijft, dan geldtdeze wet altijd en overal. Maar om de wet te kunnen toepas-sen moet je de begin- en de randvoorwaarden kennen en,een keer als je die hebt, dan zie je dat de ene keer hieruit debeweging van een planeet rond de zon volgt, een anderekeer de valwet die beschrijft hoe voorwerpen boven het aard-oppervlak naar beneden vallen. Nu ga ik zeker niet bewerendat we deze sublieme denkwijze achter ons zouden moetenlaten, dat zou al te gek zijn, maar een belangrijke opmerkingis toch dat deze sublieme aanpak misschien wel schitterendwerkt in de natuurwetenschappen, maar wat betreft dehumane wetenschappen is het een heel ander en een veelmoeilijker verhaal. Waarom anders gebruiken we die prachtigeuitdrukking ‘ceteris paribus’ (en ik schrijf dit zonder ironie)?‘Als al het andere gelijk blijft, dan…’ Het punt is dat je ineen labo de omstandigheden voldoende onder controlekunt houden om aan deze voorwaarde te voldoen, maar voorsociologen en economen is dat een heel ander verhaal. Hunlabo is de maatschappij zelf en daar geldt maar zelden een‘ceteris paribus’. Dus hebben ze de grootste moeite om alswetenschap erkend te worden. Het zal wel zijn!

Hebben we het over ethisch-maatschappelijke problemen,dan kan het moeilijk anders of deze denkwijze moet om de

haverklap vastlopen, wat ze dan ook doet. De vraag is hoe jedan verder moet. Bruut samengevat, heeft men in de loopvan de westerse cultuur een curieuze methode ontwikkeldom tegelijkertijd het onvoorwaardelijke principe te kunnenbehouden en toch niet vast te lopen: de casuïstiek, waar-bij als het ware de uitzondering de regel wordt. Stel, jehanteert een algemeen principe, je hebt een concrete situ-atie, je ziet dat het misloopt met het algemeen principe enje hanteert een uitzonderingssituatie waardoor het bestkan zijn dat in die situatie de regel niet hoeft gevolgd teworden. Maar aangezien het algemeen principe onvoor-waardelijk is, kan dit, zoals gezegd, nooit herzien worden.Ook indien alle concrete situaties op een ontkenning uit-draaien. Dus kan het best zijn dat iemand zegt “Abortusnooit!”, maar in alle concrete gevallen abortus toestaatomdat de ene keer de moeder in gevaar verkeert, de anderekeer de moeder te jong is, de ouders te belangrijk of tevoornaam… Een zinvolle discussie wordt daardoor zo goedals onmogelijk en dat heeft er ongetwijfeld voor gezorgddat casuïstiek een slechte naam heeft gekregen. Men hoorteen echo van deze denkwijze in de beruchte woorden vande huidige kardinaal, aartsbisschop Léonard, als hij homo-seksualiteit veroordeelt, maar niets heeft tegen homosek-suelen zelf. Het laat hem toe vriendelijk om te gaan metelke individuele homoseksueel en toch vanop de kanselhomoseksualiteit te veroordelen vermits het uiteindelijkeen ziekte is, zoals anorexia, om zijn eigen woorden aan tehalen.

Toch wil ik verdedigen dat een correct doorgedachte casu -istische methode ons een uitweg kan bieden vanuit ditonvoorwaardelijke denken dat zovele discussies vandaagkenmerkt.

Is er een alternatief?

Laat ons er dus van uitgaan dat, hoe algemeen een prin-cipe ook is, er niettemin voorwaarden aan verbondenzijn. Het is de moeite waard om op te merken dat wijheel vaak -en dat heeft te maken met de voorgaandeschets- geen idee hebben van deze voorwaarden ofomstandigheden. Dus, als wij zeggen: “recht op euthana-sie”, dan bedoelen we eigenlijk niet dat iedereen altijden overal dat recht kan opeisen, maar dat men akkoordgaat met de wet waarin een aantal voorwaarden, beper-kingen en restricties zijn opgenomen. Er wordt dus ver-wezen naar een standaardtoestand of, omdat ik graaghet woord ‘normaal’ bewust wil vermijden, een referen-tie- of een ijktoestand.

Worden we nu geconfronteerd met een specifieke, concretesituatie, dan is de belangrijkste kwestie om uit te maken ofde specifieke omstandigheden van die situatie kunnensamengaan met de omstandigheden van het algemeneprincipe. Stelt men vast dat er sprake is van compatibiliteit,dan is er geen probleem. Het principe is van toepassing en

juni 2010 19

Ant

enne

20 juni 2010

de hele kunst bestaat er dan uit om het principe te vertalennaar die concrete situatie toe. Met mijn eerste voorbeeld,namelijk de universele regel: “Zeg altijd de waarheid”, kanik meteen laten zien dat er misschien wel geen probleem is,maar niet dat het eenvoudig is. Wat zouden de algemeneomstandigheden moeten zijn voor deze regel? Een sugges-tie zou kunnen zijn dat het moet gaan om een dialoog tus-sen zelfstandige en redelijke mensen. Zouden het rationelemensen moeten zijn? Zouden emoties mogen meespelen?

Stel dat we een driehoeksverhouding hebben bestaande uittwee volwassen mannen en één volwassen vrouw. Dienenzij met elkaar de waarheid te spreken? Zouden we nietbeter spreken van ‘wijze’ mensen? Dat gezegd zijnde, hoewe het ook invullen, er zullen zeker situaties te vinden zijnwaarin de voorwaarden vervuld zijn.

Laat ons dus aannemen dat we er min of meer aan uit gera-ken om situaties in te vullen die door de regel gedekt wor-den. Stel nu eens dat de omstandigheden anders zijn. Ombij het voorbeeld te blijven: moeten we werkelijk altijd dewaarheid vertellen aan kinderen? Wat doen we dan metSinterklaas? Moeten we ook werkelijk altijd aan mensenmet een verslaving de waarheid vertellen? Het zal weinig ofniets opleveren. Of aan agressievelingen -wat levensbedrei-gend kan zijn- of aan de belastingen, om niet al te drama-tisch te eindigen? Het belangrijkste punt om in het achter-

hoofd te houden is dat, aangezien er tegenstrijd is tussende algemene en de specifieke omstandigheden, de regelniet meer bruikbaar is. Maak een vergelijking met deze uit-spraak: “Als ik gigantisch rijk ben, dan geef ik elke lezer vandeze tekst een miljoen euro.” Maar ik ben niet gigantischrijk, dus heb je niets aan mijn uitspraak. Indien ik hier en nueen gierige krent ben, dan is dat volkomen compatibel metdeze uitspraak. Dus uiterst belangrijke conclusie: in zo eensituatie kan het perfect zijn dat ik tot een ander besluit komdat grandioos in tegenspraak kan lijken met de algemeneregel, maar het effectief niet is. Dat is al positief.

De vraag om aan te pakken is natuurlijk wat we moetendoen indien we in zo een situatie verkeren. In zekere zin isde zaak vrij simpel: vermits de algemene regel niet meervan toepassing is, kan je er ook niet meer op terugvallen,met andere woorden, je hebt letterlijk in principe met nietsrekening te houden. Het enige wat rest, is de concrete situ-atie zelf zo goed mogelijk te analyseren en te bekijkenwat er al of niet mogelijk is. Dat is precies wat ik bedoelmet een zinvolle invulling van casuïstiek. Uiteraard is ditproces ook alleen maar mogelijk indien bepaalde regelsworden gevolgd, maar die regels kunnen zeer lokaal zijn:enkel en alleen van toepassing op de concrete en ermeeverwante situaties. Keren we terug naar het voorbeeld vaneen principieel tegenstander van abortus, dan kan iemandoordelen dat, als het leven van de moeder in gevaar is, eenabortus toegelaten is. Wat die persoon nu zegt is dat delokale regel ‘Een moeder in gevaar moet gered worden’belangrijker is dan de algemene regel ‘Pleeg nooit abortus’.Dit kan best met zich meebrengen dat we al naargelang desituatie met verschillende voorstellen voor de dag komen,waardoor gemakkelijk de indruk kan gewekt worden dat weniet weten wat we nu eigenlijk willen, maar het is juist hettegendeel. Precies omdat je rekening wilt houden met deconcrete omstandigheden die enorm verschillend kunnenzijn, kunnen concrete beslissingen daardoor ook zeer ver-schillend zijn. Dit toont geen zwakheid van geest en/of wil,zeer integendeel, het toont een zich volwaardig willen inle-ven in de situatie. En dat is ook al positief.

Als ik schreef dat het uitermate belangrijk is om de gege-ven, concrete situatie zo goed mogelijk te analyseren, danwil ik graag benadrukken hoe groot het contrast is met deandere denkwijze die ik heb geschetst waar de concreteomstandigheden worden gereduceerd tot begin- en rand-voorwaarden, accidentele gegevens zeg maar. Hier is hetuitgerekend helemaal het omgekeerde. Aangezien de alge-mene regels jou niet vooruithelpen, moet je de concretesituatie uitermate grondig kennen om een zo goed mogelijkinzicht te hebben om lokaal te kunnen begrijpen wat er aande hand is en te kunnen inspelen op de situatie. Als er ietsis wat ik bijzonder waardeer aan een casuïstische analyse,dan is het juist die concreetheid van de situatie. Het is niethelemaal correct om het zo te formuleren, maar het komterop neer dat de details overnemen en bepalend worden

Tekening/gedicht: Mylan Mhamud

om uit te maken wat er moet gedaan worden. Ontbreektons die kennis of is die onbetrouwbaar of weten we dat dieonvolledig is, dan moeten we ons realiseren dat we in eenprobleemsituatie zitten en dat het dus perfect aanvaardbaaris om te oordelen dat er over deze of gene situatie niets kangezegd worden zolang geen betere en meer gedetailleerdeinformatie beschikbaar is. Anders gezegd, wie zin heeft voorcasuïstiek zal vaak het oordeel opschorten tot meer gewe-ten is. Er staat dan wel tegenover dat, als algemene regelnatuurlijk, men altijd bereid moet zijn om zich goed te infor-meren om tot een oordeel te kunnen komen. (Meer) willenweten, hoe positiever kan het nog klinken?

Einde van het verhaal? In geen geval, er valt nog veel meeruit te halen. Een casuïstiek, zoals ik het hier voorstel,opent een mooie manier om tot verandering te komen.Het kan misschien vreemd klinken, omdat we vooral den-ken aan de ‘steriele’, hierboven reeds vermelde variant vande casuïstiek, maar ze draagt wel degelijk die mogelijkheidin zich! We hebben een algemeen principe (met zijn eigenalgemene voorwaarden en omstandigheden) en een helereeks concrete situaties waarin van de regel wordt afge-weken en waar men, steunend op lokale regels, tot eenandere beslissing komt. Geleidelijk aan kunnen die lokaleregels ‘opklimmen’ naar een hogere ‘status’ en het vori-ge principe verdringen of terugbrengen tot het niveau vaneen lokale regel. Het enige wat hiervoor vereist is, is datmen casuïstiek, zoals reeds gezegd, ernstig neemt. Indiener zoveel afwijkingen komen dat het algemene principevolledig uitgehold is, dan wordt het tijd om naar ietsanders uit te kijken en precies een casuïstische methodelevert mogelijke kandidaten, met name de lokale regelsdie vanuit een praktijk tot stand zijn gekomen. Men zegtvaak, maar naar mijn smaak niet vaak genoeg, dat demo-cratie die manier van besturen van een maatschappij is diede mogelijkheid heeft ingebouwd dat een minderheid eenmeerderheid kan worden. Zo bekeken kan een volwaardigecasuïstische aanpak zonder probleem democratisch wordengenoemd.

Een kleine toepassing op de multiculturaliteit

Om dit alles nu toch een iets meer concrete vorm te geven,laat ik even kijken naar het moeilijke en lastige debat rondmulticulturaliteit. Wat kunnen we besluiten op basis vanmijn invulling van een casuïstische aanpak?

1. Ten eerste, geen enkele extreme positie kan juist zijn.Dus, een bewering zoals ‘alle vreemdelingen buiten’ kanje gewoon naast jou neerleggen, geen discussie waard.Precies omdat het zich aandient als onvoorwaardelijkeuitspraak en we nu weten dat zoiets niet bestaat. Je wijstdus zo een positie niet alleen af omdat ze mensonterendzou zijn, maar ook en bovenal omdat ze eenvoudigwegniet bestaat.

2. Ten tweede, is het perfect normaal dat je in concreteomstandigheden de ene keer zo beslist en de anderekeer anders. Dat hoeft echt geen teken te zijn van eenwishy-washygedrag, het kan juist aantonen dat jebereid bent om met de specifieke omstandighedenrekening te houden. Concreet voorbeeld: de hoofddoe-ken. Als het inderdaad zo zou zijn dat moslimvrouwenzich vrijer kunnen bewegen met dan zonder hoofddoek,bijvoorbeeld om universitaire studies te kunnen volgen,dan wil ik graag toelaten dat ze de hoofddoek dragen.Het langetermijneffect is hier voor mij belangrijker. Maarindien dat niet zo is, dan wil ik de zaak opnieuw bekij-ken en kan het best zijn dat ik wel tot een verbod kom.Ik spreek daarmee mijzelf niet tegen, de kwestie is datde omstandigheden verschillend zijn.

3. Ten derde, ben je altijd bereid tot herziening. Concreetvoorbeeld: op dit ogenblik ben ik verdediger van hetprincipe ‘zo voor de een, zo voor de ander’. Verbiedenwe alle religieuze symbolen, dan wil ik ook geen katho-lieke vertegenwoordigers in uniform meer zien in hetstraatbeeld, geen orthodoxe joden in vol ornaat, geenhare krisjna’s, enzovoorts (en de lijst zal lang zijn, dat iszeker). Tenzij men mij met goede argumenten aantoontdat dit principe voorwaarden met zich meedraagt die ikover het hoofd zou hebben gezien.

4. Ten vierde, is het volkomen normaal, verdedigbaar enzelfs meer dan correct om in bepaalde specifieke debat-ten het oordeel op te schorten bij gebrek aan voldoen-de informatie. Een verschijnsel dat vandaag evenonwaarschijnlijk is geworden als een Maria-verschijning.

5. Ten vijfde, zal je te allen tijde goede informatie eisenom fouten te vermijden. Een concreet voorbeeld: ik leesrecent in de krant dat in Gent in 2007 Mohammed demeest voorkomende naam is onder nieuwgeboren jon-getjes. Bij de meisjes is het Anna. Wat ben je spontaangeneigd om te denken? Dat ze ‘de boel aan het overne-men zijn’, dat het kindergeld in een bodemloze put ver-dwijnt en nog van dat soort fraaie gedachten. Terwijl hetantwoord blijkt te zijn dat de naamgeving bij allochto-nen (bij gebrek aan een betere term) veel uniformer isdan bij ons, autochtonen (idem), die willen uitblinken inabsolute individualiteit en de gekste namen bedenken.

Ter afronding

Het is best mogelijk dat ik, op het einde van deze tekst, delezer onbevredigd achterlaat. Wie had gehoopt een mooiantwoord te krijgen op de vraag hoe je de overgang maaktvan theorie naar praktijk, heeft alleen maar de boodschapmeegekregen dat het ingewikkeld is en dat je alle rechthebt om te twijfelen en genuanceerd te wezen. Zou ik nietzondigen tegen de gedachte van het vrij onderzoek (nietonvoorwaardelijk te lezen natuurlijk!) indien ik voor anderevrijzinnige humanisten zou uitmaken wat zij horen te den-ken? Het is aan de lezer om met de hier uitgedrukte gedach-ten al of niet iets aan te vangen.

juni 2010 21

Kritisch denken

Ant

enneMorele dienstverlening

Een daadwerkelijk vrijzinnig-humanistisch aanbod

In de kern van het vrijzinnig humanisme staat het vrijonderzoek als methode centraal om de wereld te lerenkennen. In alle vrijheid de wereld tegemoet treden,dat is wat vrijzinnig humanisten met elkaar verbindt.

Het vrij onderzoek zorgt voor een zeer sterke en menselijkelevensbeschouwing. We leren de wereld kennen zonder temoeten verwijzen naar hogere machten of onbespreekbaredogma’s. Het belang en de kracht van dit kennistheoretischuitgangspunt kan moeilijk onderschat worden. Toch mag hetverhaal van de levensbeschouwing hier niet eindigen. Deessentie van het vrijzinnig humanisme is meer dan eenbeschouwende methode, het heeft ook betrekking op hetervaren en beleven. Wanneer we ons bij het invullen vanhet vrijzinnig humanisme beperken tot het vrij onderzoeknegeren we een deel. Bovendien krijgt de morele dienstver-lening binnen deze, mijns inziens, enge interpretatie vanhet vrijzinnig humanisme geen plaats en dus ook geenerkenning. De manier waarop mensen de werkelijkheidbeleven en hieraan betekenis geven, vormt net de focus vande morele dienstverlening. Met het beleven van de werke-lijkheid en het geven van betekenis, begeven we ons op hetvlak van zingeving. Die gerichtheid op zingeving plaatst demorele dienstverlening binnen de humanistische traditie.Kort samengevat: moreel consulenten werken rond zinge-ving en dit vanuit een duidelijk levensbeschouwelijk refe-rentiekader, het vrijzinnig humanisme.

In deze tekst wil ik op zoek gaan naar de humanistischeinspiratie binnen de morele dienstverlening. Op welke wijzevormt zij de praktische vertaling van deze humanistischetraditie? Hiernaast wijs ik op de wenselijkheid om binnen deinvulling van het vrijzinnig humanisme ook de zingevingsdi-mensie op de voorgrond te plaatsen. Ik besef dat ik hierbijvele thema’s aanraak en slechts enkele uitwerk, vaak sum-mier. De morele dienstverlening is dan ook een complexepraktijk binnen een complexe context. Zij geeft in die zinveel stof tot discussie. Het aangaan van deze discussies lijktmij verrijkend voor de verdere uitbouw van de werking.

Mensen bakenen af en sturen

Aan geopenbaarde teksten hebben wij geen boodschap. Wijhalen onze verantwoording uit geschriften die voortspruitenuit de menselijke creativiteit. Bindende teksten voor ons zijnde seculiere wetteksten, ondanks hun vaak weinig mense-lijke vorm. Met de wet van 21 juni 2002 betreffende de

BINNEN DE CENTRA MORELE DIENSTVERLENING WERKEN

MOREEL CONSULENTEN EN ASSISTENTEN MET DE NODIGE

INZET EN ENTHOUSIASME OM DE MORELE DIENSTVERLENING

IN VLAANDEREN EN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

UIT TE BOUWEN. ZIJ DOEN DIT ALS AFGEVAARDIGDEN DIE

MORELE DIENSTEN VERLENEN OP BASIS VAN EEN NIET-CON-

FESSIONELE LEVENSBESCHOUWING. DEZE NIET-CONFESSIONE-

LE LEVENSBESCHOUWING, IN CASU HET VRIJZINNIG HUMA-

NISME, VORMT DAN OOK EEN FUNDAMENTEEL REFERENTIE-

KADER VOOR HET WERK VAN DEZE AFGEVAARDIGDEN.

MORELE DIENSTVERLENING HEEFT ALS OPDRACHT HET VERTA-

LEN VAN HET VRIJZINNIG HUMANISME NAAR DE PRAKTIJK.

EEN CORRECTE EN VOLLEDIGE BENADERING VAN DEZE

LEVENSBESCHOUWING IS BELANGRIJK VOOR DE ORGANISATIE

VAN DE MORELE DIENSTVERLENING, MAAR OOK VOOR DE

ONDERBOUWING EN APPRECIATIE ERVAN.

Dimitri De Meester

hoofd van dienst Vlaams-Brabant

juni 2010 23

DIMITRI DE MEESTER

Ant

enne

24 juni 2010

Centrale Raad der niet-confessionele levensbeschouwelijkegemeenschappen van België, de afgevaardigden en deinstellingen belast met het beheer van de materiële enfinanciële belangen van de erkende niet-confessionelelevensbeschouwelijke gemeenschappen, werd uitvoeringgegeven aan de grondwettelijke erkenning van 1993. Rodedraad doorheen deze wet is net de organisatie van diemorele dienstverlening: de wijze waarop zij georganiseerdwordt, wie dit doet, binnen welke structuren en de financie-ring van dit alles. Wat precies de morele dienstverlening is,wordt binnen deze wet niet verder gespecificeerd. Ditbehoort niet tot de bevoegdheden van de staat. Het is incasu de Centrale Vrijzinnige Raad die waakt over de inhoudvan de morele dienstverlening. De Nederlandstalige vleugelvan deze raad, Unie Vrijzinnige Verenigingen, volgt deinhoudelijke omkadering van de term in Vlaanderen en hetBrussels Hoofdstedelijke Gewest op. Wie de bevoegdheidook heeft, de inhoudelijke bepaling blijft een menselijk spelen bevindt zich dus in een discursieve praktijk: de betekenisvan het begrip en meer bepaald de invulling ervan ontwik-kelt zich met andere woorden stap voor stap binnen eenbepaalde context. Binnen de werking van de Centra MoreleDienstverlening heeft het begrip een evolutie doorgemaakt.De activiteiten georganiseerd door de Centra MoreleDienstverlening benoemen we als morele dienstverlening.Dit gamma aan activiteiten is doorheen de jaren uitgebreid.De focus van de morele dienstverlening is breder geworden.Naast de individuele begeleiding en ondersteuning hebbende Centra zich ook meer toegelegd op de vrijzinnigegemeenschap en de samenleving als geheel.

Doorheen deze ontwikkeling van de morele dienstverleningwerden keuzes gemaakt en beslissingen genomen. Dezekeuzes zijn nooit vrijblijvend of gratuit geweest. Het begripis, zoals reeds vermeld, voor interpretatie vatbaar. Het zijnde moreel consulenten en de andere stakeholders die inter-preteren. Het cliënteel, de bestuursleden, de leden van devrijzinnige gemeenschap en de gemeenschap in brede zinen de verschillende partners maken samen de andere stake-holders uit en zijn op een verschillende wijze betrokken opde morele dienstverlening. De grote diversiteit aan perspec-tieven en belangen zorgt voor een dynamisch interpretatie-proces dat verrijkend is. Echter om te vermijden dat demorele dienstverlening een doelloos schip wordt, is hetbelangrijk om terug te grijpen naar de essentie. Binnen demorele dienstverlening, zoals die wordt georganiseerd doorde Centra Morele Dienstverlening, is een duidelijke rodedraad aanwezig. Deze rode draad vormt de kern van demorele dienstverlening en zorgt voor richting en afbakeningvan het begrip. De morele dienstverlening steunt op tweebelangrijke peilers: de levensbeschouwelijke peiler en dievan de zingeving. Ze kan ook pas volledig naar waardegeschat worden, indien men bereid is de zingevingsfocus tekoppelen aan het vrijzinnig humanisme. Want dit is name-lijk wat wij doen binnen de Centra. Het vrijzinnig humanis-me in de praktijk brengen en dit met veel aandacht voor

zingeving. We werken met de methode van het vrij onder-zoek en de waarden en normen binnen het vrijzinnig huma-nisme, om stil te kunnen staan bij de zingeving van men-sen. Om het belang van dit praktisch humanisme in tezien, is het cruciaal om het belang van zingeving in onsleven te erkennen.

Focus op zingeving

Van zodra een mens geboren wordt, is hij betrokken op dewereld. Die betrokkenheid houdt in dat het individu beteke-nis geeft aan datgene wat het omringt. Aanvankelijkgebeurt dit nog reflexmatig en onbewust. Maar gaandewegwordt ook plaats gemaakt voor het bewust toekennen vanbetekenis. Dit bewustwordingsproces waarbij het individuzijn plaats inneemt in de wereld is een continu en dyna-misch proces. Vanaf de kindertijd ontwikkelt er zich eenbasishouding in contact met de materiële wereld, in contactmet onszelf en in contact met anderen -in de eerste plaatsonze ouders- en op basis van de gevoelens die dit teweegbrengt: vertrouwen, veiligheid, angst, wantrouwen enzo-voort. Uit de manier waarop wij met de werkelijkheidomgaan, ontstaat onze subjectiviteit. Het gaat hier om eenproces van interpreteren en beleven van de werkelijkheidwaarbij we zin geven aan ons bestaan.

In dit uiterst persoonlijke zingevingsproces zit een cognitieve,affectieve en motivationele component (Reker, 2000). Metons denken geven we betekenis aan de in wezen zinlozewerkelijkheid. We geven betekenis aan feiten. We brengenop deze manier structuur en samenhang aan in ons leven.Ons persoonlijk wereldbeeld fungeert hierbij als referentieka-der. De motivationele component in onze zingeving verwijstnaar wat we waardevol vinden en dus wensen na te streven.Het vormt het geheel van waarden, normen en doelen. Zowelhet nastreven als realiseren van vooropgezette doelen erva-ren we als zinvol. De voldoening die we hierbij ondervinden,maakt de affectieve component uit. Baumeister (1991) kop-pelt aan die voldoening enkele puur menselijke behoeften.Het gaat om een behoefte aan eigenwaarde, een behoefteaan doelgerichtheid, een behoefte aan greep te hebben ophet eigen leven en een behoefte om het eigen leven te kun-nen verantwoorden en dit op basis van normen en waarden.De realisatie van die behoeften zorgt voor voldoening en dusvoor een ervaring van zinvolheid.

Zingeving ontwikkelt zich op basis van betrokkenheid opverschillende dimensies: de materiële wereld (fysischedimensie), de relatie met zichzelf (psychische dimensie), derelaties met anderen (sociale dimensie) en datgene wat hetdirecte contact overstijgt (het transcendente). We verlenenen vinden zin in het contact dat we ervaren binnen de ver-schillende dimensies. In de fysische dimensie geven we zinaan het contact met de materiële wereld. Hier gaat het omzintuiglijk genieten, bijvoorbeeld fysieke inspanning, per-ceptie van ons lichaam enzovoort. Het gaat om het genot

van een lange duurloop of een lekker glas wijn. In de psy-chische dimensie wordt zin verleend aan de persoonlijkeontwikkeling. Het lezen van een goed boek, het volgen vaneen interessante opleiding. Zin verlenen aan die aspectenvan ons leven waarbij anderen betrokken zijn en waarbijdus onze plek binnen de gemeenschap op de voorgrondkomt te staan, plaatsen we binnen de sociale dimensie.Bijvoorbeeld en uitstapje met de familie of werken in teamaan een gezamenlijk project. In de laatste dimensie, hettranscendente, overstijgen we het alledaagse. De vrijzinnighumanist plaatst deze dimensie binnen de realiteit. Hij ver-wijst hierbij niet naar een hogere realiteit. Leo Apostel(1998) onderscheidde binnen de atheïstische spiritualiteitenerzijds de individuele zingeving waarbij het individubetrokken is op zichzelf en op de werkelijkheid en anderzijdseen gevoel van verbondenheid. Zingeving op een trans -cendent niveau resulteert in een andere werkelijkheidsbe-leving, zonder dat die werkelijkheid zelf verandert of we ereen hogere dimensie aan dienen toe te voegen. We kunnenhier spreken van een horizontale transcendentie onder devorm van verbondenheid. Het gaat dan om verbondenheidmet anderen. Ook een verbondenheid met de natuur kanhieronder geplaatst worden.

Deze vier dimensies zijn met elkaar verweven. Zo kunnenwe in een voetbaltraining zin vinden in de fysieke inspan-ning of in het genieten van het bier van de maand in dekantine achteraf. Er is de voldoening die volgt uit het trainenvan de eigen conditie. Het contact met de anderen, het ver-tellen van sterke verhalen, de ontspannen sfeer die heerstin de groep werkt motiverend en geeft energie. We voelenons intens verbonden met de ploeg en zetten ons maximaalin voor het belang van de ploeg.

Zingeving behoort tot de praktijk van alledag. Het kan diep-gaand zijn, maar niet noodzakelijk. Wel is het zo dat alsgevolg van onze betrokkenheid op de werkelijkheid, we onsniet kunnen onthouden van zin te geven. Onze zingevingkan verstoord zijn en problematisch, we kunnen weerstandondervinden en ons trachten af te zetten van de werkelijk-heid. Maar steeds is er een minimaal proces van betekenis-geving. En dit proces verloopt meestal grotendeels onbe-wust. Het is pas wanneer we problemen ondervinden, wan-neer de fundamenten binnen ons wereldbeeld en -belevingop losse schroeven komen te staan, dat we ons -vaak moei-zaam- bewust worden van onze zingeving. Zingeving komtvooral aan de oppervlakte onder de vorm van existentiëlepijn. De manier waarop wij betrokken zijn op de werkelijk-heid, de zin die we de verschillende facetten ervan geven,maken de kern uit van wie we zijn. Het antwoord op devraag ‘wie ben ik’ heeft steeds te maken met ons wereld-beeld waarin bepaalde waarden, normen en doelen hunplaats hebben gekregen. Wanneer in crisistijd deze funda-menten op losse schroeven komen te staan, mag het duide-lijk zijn dat we hier geraakt worden in het diepste van ons-zelf.

Morele dienstverlening als praktisch humanisme

De praktijk van de morele dienstverlening richt zich op zin-geving. Zingeving komt in het werk van de moreel consu-lent aan bod in verschillende vormen: morele bijstand, hetverzorgen van plechtigheden, gemeenschapsvorming, hetgeven van vorming en voordrachten enzovoort. En met dezefocus op zingeving plaatsen we de morele dienstverleningbinnen de humanistische traditie. Humanisme verwijstonder meer naar het Latijnse humanitas, wat mens-zijnbetekent. Het duidt niet enkel op het mens-zijn in feitelijkezin, maar het houdt ook een project in, namelijk het ont-plooien van de menselijke mogelijkheden, een na te stre-ven menselijkheid. Op die manier is het dus tevens een nor-matief begrip. Binnen het humanisme staat het vorm gevenvan dit mens-zijn centraal. Uit dit vormgeven komt debeschaving voor. Zo kunnen we stellen dat beschavingbegint op het moment dat de mens vorm geeft aan hetmens-zijn. Humanisme ziet in dat mens worden in diebeschaving een vorming tot hogere menselijkheid. Opwelke wijze dit ingevuld dient te worden, is onderwerp vandiscussie geweest doorheen de geschiedenis.

juni 2010 25

Tekening/gedicht: Joren Van Campfort

Ant

enne

26 juni 2010

Mens-zijn is enerzijds betrokken op de materiële wereld(fysische dimensie) het zelf, op het individu (psychischedimensie) en anderzijds op dat wat het individu omringt,namelijk de ander, de gemeenschap, de kosmos (de socialedimensie en het transcendente). De humanist tracht dezeverschillende dimensies vorm te geven, wat wil zeggenbetekenis te verlenen. Dit als voorwaarde om de dimensiesook effectief te kunnen beleven. We kunnen dus stellen datde humanistische traditie met haar aandacht voor de ont-plooiing van het mens-zijn doordrongen is van een focusop zingeving.

De Nederlandse hoogleraar Humanisme en Levens be -schouwing Peter Derx onderscheidt in de geschiedenis vanhet Europese humanisme vier hoofdlijnen: humanisme alsvorming tot hogere menselijkheid, humanisme als moreelen politiek streven, humanisme als levenskunst en ten slot-te humanisme als ongodsdienstige levensbeschouwing. Ditlaatste is nog een vrij recent gegeven. Zo waren de meesterenaissance-humanisten, met Erasmus als bekendste verte-genwoordiger, gelovige christenen. Met de verlichting komthet godsdienstig wereldbeeld meer en meer onder span-ning te staan. Vanaf de 19de eeuw krijgt het humanisme eenongodsdienstig karakter. Wanneer het vrijzinnig humanismede referentie is voor de zingeving, die centraal staat binnende morele dienstverlening, dan dienen de hoofdlijnen zoalsPeter Derkx die onderscheidt binnen het humanisme zicheveneens verder te zetten binnen de morele dienstverle-ning. Doorheen de morele bijstand, de vrijzinnige plechtig-heden, de gemeenschapsvorming, de vorming enzovoort,kunnen we effectief de inspiratie van deze hoofdlijnen vast-stellen. Het lijkt mij belangrijk om stil te staan bij deze

humanistische inspiratie binnen de morele dienstverleningen haar specifieke werkvelden. Deze inspiratie vormt meede essentie van de werking en laat toe om het specifiekevan onze werking duidelijk te maken.

Hoewel de term binnen de werking van de Centra MoreleDienstverlening eerder sporadisch gebruikt wordt, komtlevenskunst als thema wel vaak voor. Wilhelm Schmid(2004) ziet levenskunst als het aangaan van een relatiemet jezelf. Het ik geeft structuur en vorm aan zichzelf.Doorheen het contact met de buitenwereld zoekt hetindividu naar antwoorden op levensvragen: wat vind ikzelf zinvol? Wat zoek ik in dit leven? Wat betekent vriend-schap voor mij? Vind ik mijn leven geslaagd? Hoe ga ikom met dit verlies? Hoe moet het nu verder? In eenvoortdurend veranderende leefwereld bouwen we erva-ring op in het kunnen omgaan met wisselende omstan-digheden. We spreken hierbij over praktische wijsheid oflevenswijsheid. We zagen net dat zingevingsvragen ofexistentiële vragen vaak naar boven komen onder devorm van existentiële pijn. Slagen we er niet in om deconfrontatie met de werkelijkheid alleen te doorstaandan kunnen we een beroep doen op anderen. Moreelconsulenten kunnen hierbij een geschikte gesprekspartnerzijn. De morele bijstand die moreel consulenten aanbie-den, houdt aandacht en zorg in voor het verhaal van decliënt. De moreel consulent geeft aandacht aan het per-soonlijke zingevingssysteem en gaat in het verhaal datde cliënt brengt op zoek naar betekenis, waarden ennormen, naar verwachtingen, levensdoelen en emo-ties. Op deze manier kan nieuwe samenhang en structuurgevonden worden binnen de eigen zingeving. Binnen ditproces van vertellen van, reflecteren over en doorlevenvan, wordt de relatie van de persoon tot zichzelf transpa-ranter en sterker. De persoon wint aan autonomie enzelfstandigheid. Deze emancipatorische benaderingkomt tegemoet aan het humanistisch ideaal waarbij dezin van het leven gezocht dient te worden in het ont-plooien van het mens-zijn. Het is de mens zelf die zingeeft aan het leven. De moreel consulent kan aan dehand van morele bijstand de cliënt ertoe aanzetten ster-ker over het eigen leven te beschikken, hieraan zin teverlenen en te beleven. En dit vanuit een humanistischehouding. Dit wil zeggen dat de humanistische waardenzoals solidariteit, verbondenheid, gelijkwaardigheid enverdraagzaamheid enerzijds en vrijheid, autonomie enverantwoordelijkheid anderzijds vertaald worden binnende methodiek van de morele bijstand en de grondhou-ding van de moreel consulent. Een humanistische doel-stelling binnen een humanistisch thema vanuit eenhumanistische houding.

De levenskunst binnen de humanistische traditie is meerdan enkel kunnen omgaan met existentiële pijn. Het gaatom een bewuste manier van in het leven staan met aan-dacht voor al haar aspecten. Ook zonder problematisch te

PASGETROUWD KOPPEL OP HUN VRIJZINNIG-HUMANISTISCHE HUWELIJKSPLECHTIGHEID © ISABELLE PATEER - OTHERWEYES

zijn, biedt onze zingeving de nodige uitdagingen en is zijvoortdurend in beweging. Denk maar aan de belangrijkesleutelmomenten in ons leven (geboorte, huwelijk, dood,pensionering enzovoort) waarbij we ons opnieuw dienente positioneren. Wat betekent dit nu voor ons? Op welkewijze beleef ik dit moment, deze nieuwe situatie? De(levens)kunst bestaat er hier in om steeds een leefbaarevenwicht te vinden. Ook in het verzorgen van plechtig-heden zorgen moreel consulenten voor de nodige houvastin het zingevingsproces tijdens de sleutelmomenten iniemands leven. Een vrijzinnig-humanistische plechtigheidplaatst de gebeurtenis in een groter zingevend geheel,dat niet enkel individueel beleefd wordt. De socialedimensie is hier heel wezenlijk. Ook hier weer gaat hetom betekenis verlenen aan en beleven van authentiekegevoelens van verbondenheid. Een vrijzinnig-humanisti-sche plechtigheid staat stil bij de unieke beleving van depersoon: het kind, het koppel, de overledene en nabe-staanden enzovoort.

In de praktijk gaan moreel consulenten op zoek naar nieu-we uitwerkingen, vormen en concepten om een aanboduit te bouwen rond de twee peilers vrijzinnig humanismeen zingeving. In Vlaams-Brabant is het rouwproject DeSokken van de Olifant hiervan een mooi voorbeeld. Demoreel consulenten bieden een op maat gemaakte rouw-koffer aan ouders en kinderen aan om stil te kunnen staanbij het verlies van een dierbare. De rouwkoffer als hef-boom binnen het rouwproces van kinderen en ouders omhet verlies te kunnen plaatsen en doorleven. Met de uit-bouw van de dienstverlening rond het levenseinde willenwe mensen informeren en ondersteunen om zo ook ophet einde van het leven sterk te kunnen staan en eigenbeslissingen te kunnen nemen. Het betreft individueledienstverlening die tegelijkertijd gemeenschapsvormendwerkt. Het is met andere woorden bijdragen aan eengemeenschap waarin de vrijzinnig-humanistische waar-den duidelijk geïntegreerd zijn. Waar we mensen ertoeaanzetten te reflecteren over waarden en normen en testimuleren tot kritisch en actief burgerschap. De gemeen-schapsvorming, zoals die wordt uitgewerkt binnen deCentra Morele Dienstverlening, vertrekt vanuit deze visie.Zij is doordrongen van de sfeer van het humanisme alsvorming tot hogere menselijkheid en humanisme alsmoreel en politiek streven. De gemeenschapsvorming isnet zoals alle andere werkvelden betrokken op zingeving.Hierin schuilt het verschil met de socioculturele praktijk.Ook hier weer speelt het vrij onderzoek een cruciale rol:kritische en dus vrije reflectie over zichzelf en het moreelgehalte van de samenleving. Kennisoverdracht is hierbijonontbeerlijk. Maar niet voldoende. Humanisering vanonze samenleving vergt meer dan een beschouwendehouding. Waarden als verbondenheid, solidariteit enverdraagzaamheid hebben nood aan een actievebetrokken houding. Dan pas komen zij tot leven. Hierschuilt een grote en complexe uitdaging voor de Centra

Morele Dienst verlening: op een concreet en praktischniveau en op een laagdrempelige wijze projecten uitwerkendie bijdragen tot de humanisering van onze samenleving.Moreel consulenten dienen hier met de nodige creativiteitop zoek te gaan en te experimenteren. Beroep doen op deexpertise van anderen en dus samenwerken met partnersbinnen en buiten de vrijzinnige gemeenschap is hierbij eensine qua non.

Geen nood aan een schijnhuwelijk

Het fundament voor de morele dienstverlening vinden wedus terug binnen de vrijzinnig-humanistische levensbe-schouwing. De koppeling vrijzinnigheid en humanisme ishierbij noodzakelijk. Wanneer we ons beperken tot enkel devrijzinnigheid als methode om kennis te vergaren, missenwe een sterke basis voor het proces van zingeving. Immerseen kennistheoretisch standpunt zoals het vrijzinnig per-spectief stuurt enkel op indirecte wijze onze zingeving. Watde inspiratie dient te zijn binnen het zingevingsproceskunnen we niet direct afleiden uit het principe van vrijonderzoek alleen. De toevoeging van humanistischewaarden aan de filosofische methode geeft onze zinge-ving voeding en richting. Pas wanneer we binnen het ver-haal van de vrijzinnigheid de humanistische traditie cen-traal plaatsen, krijgt de morele dienstverlening de nodigeverantwoording en erkenning.

Vrijzinnigheid en humanisme vormen een mooi duo enwerken complementair. De relatie bestaat niet enkel oppapier. In de praktijk is er een sterke verbondenheid. Alsvrijzinnig humanisten hanteren we ook bij het zin gevenaan ons leven de methode van het vrij onderzoek. We ver-lenen betekenis en zin vanuit een open betrokkenheid opdie werkelijkheid. We vermijden hierbij rigide patronenwaardoor we met paardenkleppen op in het leven zoudenstaan. We zijn bereid om de werkelijkheid te ervaren en tedoorleven ook wanneer deze bij momenten zeer onaange-naam is. Dat we hiervoor kennis en bepaalde hefbomennodig hebben en bij momenten ondersteuning en een luis-terend oor, bevestigt onze menselijke aard. De CentraMorele Dienstverlening bouwen rond deze menselijkebehoefte een aanbod uit. Dit praktisch aanbod vertrektvanuit de vrijzinnig-humanistische levensbeschouwing enricht zich op zingeving. Een daadwerkelijk vrijzinnig-huma-nistisch aanbod!

Bibliografie- Apostel, L. (1998) Atheïstische spiritualiteit. Brussel: VUBPRESS.- Baumeister, R.F. (1991) Meanings of Life. New York: The Guilford Press.- Derx, P. (1993 )Wat is humanisme? Hoofdlijnen in de Europese humanistische

traditie en hun actuele betekenis. In: P. Cliteur & D van Houtem HumanismeTheorie en praktijk (pp. 99-114)

- Reker, G.T. (2000). Theoretical Perspective, Dimensions, and Measurement ofExistential Meaning. In: G.T. Reker & K. Chamberlain (eds.), Exploring ExistentialMeaning. Optimizing Human Development Across the Life Span (pp. 39-55).London: Sage Publications.

- Schmid, W. (2004). Handboek voor de levenskunst. Amsterdam: Ambo

juni 2010 27

Milieu

Ant

ennePraktisch humanisme bij ons

in Vlaanderen en BrusselEen inkijk in het werk van beroepskrachten en vrijwilligers

Ines Jottier

moreel consulent CMD Herentals

Maarten Peeraer

moreel consulent PCMD Antwerpen

juni 2010 29

‘Kijken is begrijpen’ dachten we en we hebben deze wijze woorden van Johann Wolfgang von Goethe dan ook letterlijk opgevolgd.

Humanisme kan een leidraad zijn in jouw leven, in hoe je de dingen bekijkt en in hoe je denkt.

Als vrijzinnig-humanist heb je een geïnteresseerde blik op het leven en plaats je een aantal kenmerkende waarden en normencentraal. Deze waarden en normen zijn reeds uitvoerig beschreven en getekend in dit Antennenummer.

Iedere vrijzinnig humanist staat af en toe wel eens stil bij hoe zijn of haar levensvisie weerspiegeld wordt in doen en handelen.Dat is geen gemakkelijke opdracht. Toch is het zinvol hier soms over na te denken door jezelf vragen te stellen als:

“Leef en werk ik wel naar de waarden die ik zo belangrijk vind?” of

“Sluit mijn levensstijl aan bij wat ik mijn kinderen wil bij brengen over het leven?” of

“Wat kan beter? Waar kan ik misschien verandering in aan brengen? Hoe kan ik bewust omgaan met mijn levensbeschouwing en effectief handelen naar mijn gedachten?”

Alleen al de bewustwording rond vragen als deze is een individuele vorm van praktisch humanisme. Immers, je denkt naover hoe je voor jezelf jouw vrijzinnig-humanistische waarden vertaalt naar de praktijk. Vrijzinnig humanisme als denkenen doen dus.

Het begrip ‘praktisch humanisme’ kent in deze Antenne meestal een andere, ruimere definiëring. In de voorgaande artikelswerd bijvoorbeeld gezocht naar of beschreven hoe de vrijzinnig-humanistische levensbeschouwing in onze samenleving con-creet tot uiting kan komen. Dat kan in de vorm van dienstverlening naar de mensen toe, maar ook via allerhande andereactiviteiten binnen het vrijzinnige verenigingsleven of daarbuiten.

Vele mensen zijn met dit gegeven dagelijks bezig op allerlei verschillende manieren. Zowel professionele krachten als vrij-willigers werken dag in dag uit aan de veruitwendiging van vrijzinnig humanisme in onze samenleving. Zo zijn zij als hetware letterlijk bezig met het in de praktijk brengen van het humanisme, met praktisch humanisme dus.

We vonden het bijzonder zinvol om u, als lezer, eens een inkijk te bieden in het dagelijks werk van deze mensen.

Wat doen ze? Wat houdt hun werk in? Wat motiveert hen? Waarin zit het vrijzinnig-humanistisch aspect van hun werk?

Met een vragenlijst in de hand hebben we een aantal van deze mensen aangesproken. De meesten van hen zijn hier opingegaan en hebben aan de hand van die lijst veel verteld over hun werk en over zichzelf.

Het artikel dat volgt, is een uitgebreid drieluik waarin de woorden van deze beroepskrachten en vrijwilligers rechtstreeksaan bod komen. Al deze mensen hebben in hun eigen stijl geantwoord op onze vragen. We hebben hun manier om de din-gen te beschrijven zo veel mogelijk bewaard omdat deze mensen één voor één uniek zijn in hun werk en visie. We willendit verschil op deze manier benadrukken.

In het kader van dit artikel was het onmogelijk om volledig te zijn. De mensen die we hebben aangeschreven represente-ren slechts een beperkt aantal van de vele mensen die binnen het vrijzinnig humanisme in veel domeinen werkzaam zijn.We hebben hierbij getracht de verschillende werkterreinen en verenigingen billijk aan bod te laten komen.

Dit is een groot ‘blader’-artikel. Neem rustig de tijd om af en toe te proeven van de antwoorden. Het bevat zo veel fijne enoprechte ideeën dat het niet eenvoudig is ze allen meteen na elkaar te lezen en te onthouden. We raden de lezer aan om zijnof haar tijd te nemen, om er af en toe bij wijze van inspiratie of levensbeschouwelijke dorstlesser, een paar namen uit te kiezen,telkens andere, om zo de mooie dingen die ze zeggen en ervaringen die ze delen, langzaam door te laten sijpelen.

Ant

enne

De drie luiken in het artikel zijn een natuurlijk ontstane opdeling van de vele mooie en uitvoerige gedachten en voorbeeldendie we mochten ontvangen.

In het eerste luik gaan we in op hun mooie en moeilijke werkervaringen en het vrijzinnig humanisme als onderdeel vanhun werk.

In het tweede luik vragen we naar hun persoonlijke beleving, naar hun zoektocht om hun vrijzinnig-humanistischelevensvisie te ontplooien en te bewaren in hun werk.

In het derde luik ten slotte wordt enige uitleg gegeven over de jaarlijkse ‘dag van het humanisme’ op 21 juni. Hoe belevenal deze mensen die dag? Welke initiatieven bestaan er reeds om deze dag te vieren?

1. Tinne Dekempe

2. Paul Hoebrechts

3. Karl Laurent

4. Jurgen De Weweire

5. Jenoff Van Hulle

6. Gisèle Tibesar

7. Corinne Assenheimer

8. Tamara Festraets

9. Frederik Dezutter

10. Michael De Meyer

11. Sallie Crockaerts

12. Peter Algoet

13. Patrick Van Craeynest

14. Katina Daems

15. Annie Van Paemel

16. Anne-Flor Vanmeenen

17. Aeneas De Baets

18. Sonny Van de Steene

19. Frank Stappaerts

20. Ralf Celen

21. Riet Lavreysen

AuteursA1 Ines Jottier

A2 Maarten Peeraer

Vrijzinnige vrijwilligers en professionelen aan het woord

A2

A1

12 6

1110

2

20

14

13

17

74

19

8

21

1 3

16

5 18

15

9

30 juni 2010

1.1: Mooie en/of moeilijke werkervaringen

BIJ DE VRAAG, KAN JE EEN MOOIE EN MOEILIJKE WERKERVARING SCHETSEN, VALT HET OP HOE DE MEESTE ANTWOORDEN BETREKKING

HEBBEN OP HET ‘CONTACT MET ANDEREN’, MET COLLEGA’S, VRIJWILLIGERS, PATIËNTEN, CLIËNTEN…

DE BREDE WAAIER AAN ERVARINGEN OP HET WERK LAAT INDRUKKEN NA. EEN GESLAAGD PROJECT OF EEN UITGEVOERDE VRIJZINNIGE

PLECHTIGHEID, EEN BEËINDIGDE CLIËNTENBEGELEIDING OF EEN KLAS LEERLINGEN ZEDENLEER DIE HET EINDE VAN HET SCHOOLJAAR

NADERT… ZIJN HIERVAN ENKELE VOORBEELDEN.

DE REACTIES VAN ONZE ‘GEÏNTERVIEWDEN’ VALLEN ALTIJD TERUG OP WAT MENSEN BINDT MET ELKAAR.

juni 2010 31

Luik 1: Werk: inhoud en ervaringen Iedere dag iets anders

Anne-Flor VanmeenenMOREEL CONSULENT COUNSELING IN HET CMD TE ROESELARE

Ik ben heel gelukkig dat ik in mijn job al heel watmooie momenten in bewaring mag houden. Ik heb er langover nagedacht, maar er springt voor mij niet echt iets uit.Wat is mooier: mensen die beloftevol en vol intensiteit hunliefde verankeren tijdens hun vrijzinnige huwelijksplechtig-heid? Een familie die na een helse en hobbelige tocht dank-zij een afscheidsritueel berusting vindt in de zelfdoding vaneen geliefde? Een cliënt die na lastige dwalingen over eenruwe zee eindelijk zijn vruchtbare eiland vindt, mede omdatjij gedurende al die tijd als poolster aan zijn woelige firma-ment schemerde?

Wat moeilijke ervaringen betreft zijn die ook wel legio, ditis een intense job. Het is huiveringwekkend om te horenwat mensen elkaar kunnen aandoen en te verduren krijgen.Secundaire traumatisatie loert soms om de hoek.

Het meest beklijvende verhaal dat ik hoorde, was dat vaneen verpleegster die eens haar hart kwam luchten. Ze ver-telde over de afdeling waar dementerende oudjes werdenverzorgd en de drama’s die zich daar afspeelden. Doorgebrek aan tijd, personeel en oog voor zulke kwesties lagendie mensen soms letterlijk gekluisterd aan hun bed.Schreeuwend, bazelend, bevuild, afwezig. Een dame was zover heen dat ze dwangmatig en repetitief voortdurend ophaar vingers knauwde, tot op het bot. Van ellende heeftmen dan maar preventief haar tanden getrokken omdat hetniet haalbaar was daar veel tijd en energie aan te beste-den… Schrijnende situaties pur sang. Ik werp geen steennaar de verzorgers, de situatie is niet zwart-wit. Ook de ver-pleegster deed dat niet. Maar ze kon nauwelijks haar gewe-ten nog onder ogen komen en ik voelde diezelfde onmacht.De zelfkant van de maatschappij en haar zorginstellingenis soms misselijk makend.

Frederik DezutterMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER VOORHET AUGUST VERMEYLENFONDS

Tot de mooie ervaringen behoren zeker dedagelijkse gemoedelijkheid en gedrevenheid die binnende be stuurs organen en het team van het Vermeylenfondsheerst. Dit levert een prettig werkkader. Voorts is het aan-stekelijk om aan projecten te werken die dicht bij demensen staan en rechtstreeks gerelateerd zijn aan hunleefwereld. Zo heb je niet het gevoel in het luchtledige tewerken, maar dat je echt een impact kan hebben op hetleven van mensen. Een meer negatief aspect van het hui-dige sociaal-culturele kader is de toenemende verant-woordingsdruk tegenover de subsidiërende ministeries enderden wat een grote administratieve druk met zich meebrengt.

Karl LaurentMOREEL CONSULENT OP DE LUCHTHAVEN VAN ZAVENTEM

Wat de meest intense, moeilijkste, maar vaakook de meest bevredigende ervaringen oplevert, zijn degesprekken met transitpassagiers. Het gaat hier ommensen die één à twee uur op de luchthaven moetenwachten op de aansluitingsvlucht naar hun verderebestemming. Wanneer de reden dat zij hun reis onder-nemen van erg emotionele aard is, is ook het contacterg intens. Dit kunnen zowel erg vreugdevolle ervarin-gen of gebeurtenissen zijn (de geboorte van een kind,het terugkeren naar huis om te trouwen), maar ookgebeurtenissen die grote stress of verdriet veroorzaken(een overlijden, het familiebedrijf dat failliet gaat). Alsmoreel consulent doe je dan echt aan crisisopvang en

Ant

enne

32 juni 2010

moet je samen met de man of vrouw in zeer beperktetijd tot een toestand komen waarin tenminste de reiskan verder gezet worden. In één uur geef je dan al watje hebt. Frustrerend en tegelijk ook moeilijk is dat dezepersoon dan ook weer even plots uit je leven verdwijnten dat het vervolg van het verhaal zelden bekendwordt. Een mailtje of briefje achteraf doet dan ookgoed.

Tamara FestraetsVRIJWILLIGER BIJ HUMANITAS

Er zijn geen ‘moeilijke’ werkervaringen. Enkelboeiende en uitdagende. Het leerplan NCZ stipuleert onderandere dat mijn leerlingen door oefening in zelfstandig den-ken en handelen kunnen komen tot individueel en alge-meen levensgeluk. Indien ik via het opwekken van emotiesrondom de thematiek van het project ‘Eenzaamheid enVerbondenheid’ erin slaag mijn leerlingen daar over te sen-sibiliseren, zullen zij in de maatschappij waarin zij terechtkomen sterker staan en meer empathie betonen. Het is eenproces van lange duur waar veel geduld en motivatie voornodig is.

Sallie CrockaertsLEERKRACHT NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER (NCZ)

Ik ken veel mooie momenten in mijn job, maarieder jaar opnieuw is het Feest Vrijzinnige Jeugd toch hethoogtepunt. Tijdens dit feest laten jongvolwassenen, dieik ken vanaf hun zesde levensjaar, zien wat zij allemaalkunnen en geleerd hebben. De voldoening op die ‘kin-dersnuitjes’, kleine woorden op het einde van eenschooljaar: “Ik ga je missen, juf!”, dat zijn mijn mooiemomenten.

Er zijn natuurlijk ook minder rooskleurige kanten.Hetgeen mij het meest heeft aangegrepen was eenbegrafenis vorig schooljaar. Twee van mijn leerlingenverloren hun moeder na een aanslepende ziekte. Zij hadzelf het hele gebeuren voorbereid en wat mij het mees-te aangreep, was een bundeltje dat naast haar urnestond. Enkele weken voordien hadden de leerlingenmoraal ieder een tekening, tekst of gedicht gemaakt alssteun. Ik vond dit heel bijzonder dat zij dit bundeltje zodicht bij haar wilde hebben.

Riet LavreysenMOREEL CONSULENT GEMEENSCHAPSVORMING IN HET CMD TE LOMMEL

Het moeilijkste moment beleefde ik bij eenafscheidsplechtigheid van een jonge vader. Tijdens hetgesprek ter voorbereiding van de plechtigheid stond hetkind zijn moeder bij. Het kind deed zich voor als kind,nonchalant spelend zoals kinderen plegen te doen. Maartegelijkertijd merkte ik dat hij het gesprek nauwlettendvolgde, net als elke beweging van zijn moeder. Alsof hijprobeerde de taak van zijn vader op zich te nemen. Hijsprak niet over zijn gevoelens bij dit afscheid, maar zijngehele uitstraling was getekend door pijn. Een kind datnog even kind wilde zijn en niet wilde deel uitmaken vaneen wereld waarin ook verlies een plaats moest krijgen.Zijn ogen spraken voor zich. Tijdens de plechtigheid zathet kind vlak voor mij, ineengedoken op een stoel, alsofhet even wilde verdwijnen uit dat moment, uit die sfeervan dood en verdriet. Hij luisterde ingetogen naar mijntekst waarin ik zijn vader omschreef. Ik merkte dat mijnstem even brak toen ik zijn richting uitkeek. Ik wilde hemlater nog even spreken, maar na de plechtigheid was hijalweer druk bezig terug kind te zijn. Een kind dat vanafdie dag wellicht besefte dat dood en leven onlosmakelijkmet elkaar verbonden zijn. En dat het aan hem was dat opzijn eigen manier en op zijn eigen tijd een plaats tegeven. Hij keek naar me en ik wist dat ik hem dat nietduidelijk moest maken.

Sonny Van de SteeneMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER COMMUNICATIE BIJ DE UVV

Wanneer ik meewandel met het UVV-voertuigin de parade van de Belgian Lesbian Gay Pride en zie hoemensen reageren op onze UVV-campagne dan ben iktrots op UVV die als koepel van vrijzinnige verenigin-gen opkomt voor vrijzinnige waarden: gelijke rechtenvoor ieder mens, vrijheid om te zijn wie je bent, vrijheidom je eigen mening te uiten, anderen respecteren voorwie ze zijn… Door de deelname aan evenementen alsBelgian Lesbian and Gay Pride, Pukkelpop, Zenithbeursweten vrijzinnigen dat er een organisatie is die opkomtvoor hun waarden, hun wereldbeeld. Daarnaast wetenze ook dat ze bij een Centrum Morele Dienstverleningterecht kunnen wanneer ze een mooi ritueel wensen alsze bijvoorbeeld gaan trouwen. Ze maken niet alleen ken-nis met de CMD’s, maar ook met de koepel van vereni-gingen die UVV is.

Luik 1.1: Mooie en/of moeilijke werkervaringen

Tinne DekempeEDUCATIEF MEDEWERKER VOOR DE OOST-VLAAMSE AFDELINGENVAN DE HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING (HVV)

Ik heb heel mooie ervaringen met de ‘intergene-rationele activiteiten’. Dat zijn activiteiten waarin we deel-nemers van verschillende generaties bij elkaar brengenrond een thema. In Oost-Vlaanderen hebben we al dergelij-ke activiteiten georganiseerd over thema’s als beeldvor-ming, inspraak, single-zijn, levenskwaliteit, seksualiteit,geluk… Ik vind het heel ontroerend hoe jonge mensen (12-à 20-jarigen) en senioren (60-plussers) elkaar vinden endiepgaande gesprekken met elkaar voeren over wat hen inhet leven bezig houdt.

Jurgen De WeweireMOREEL CONSULENT IN DE GEVANGENISSEN VAN MECHELEN, BRUGGE EN RUISELEDE

Eén van de moeilijkste momenten was toen ikiemand bezocht die net die dag opgepakt was en maarbleef herhalen dat hij onschuldig vastgehouden werd.Hij zat constant in een soort van spastisch ritme te wie-gen en wist totaal geen blijf met zichzelf. Hij had geenhouvast, iemand die enkele uren daarvoor de grip op zijnleven uit handen ontnomen werd. Een radeloosheidwaarvan je getuige bent en waarvan je merkt hoe erg diekan toeslaan. Er was niets anders waar die persoon aankon denken dan diezelfde avond thuis te mogen zijn,maar binnen het gevangenissysteem verlaat je de murenniet zomaar even. Het is hard om dan na meer dan eenuur recht te staan en de cel te verlaten. Zelfs het bedank-je om al die tijd bij hem geweest te zijn kon amper ietsafdoen van de zwaarte die ik op dat moment op mijnschouders voelde.

Eén van de mooiere ervaringen is een meer dan twee uurdurend gesprek met een cliënt die een levensdelictgepleegd had. Eerst vertelde hij zoekend, stap voor stap,in vertwijfelde bewoordingen het verloop van hoe hij totdeze fatale daad gekomen was. Spijt, onbegrip voor dezedaad, zelfvervloeking, het zelf niet meer verder willenleven, maar ook de tegenstrijdigheid te voelen van nogsteeds kwaad te zijn op die ander die nu definitief doorhem weg was, een neerwaartse spiraal waarin hij zichdoor het spreken in bracht maar waar hij geleidelijk aanook weer moeizaam uit omhoog begon te wandelen,aftastend naar de aanvaarding voor wat hij gedaan heeft,hoe moeilijk en onwaarschijnlijk het op zo’n moment ooklijkt dat je jezelf ooit nog als een waardig deel van de

samenleving zult kunnen zien, welke zware af te leggenweg hij hierdoor nog voor zich liggen had en hoe hij zich,desondanks zijn daad, misschien toch ook weer een vol-waardig mens zou kunnen voelen. Toen ik na dit gesprekde cel buiten wandelde en hij me zacht en oprecht dank-te, voelde ik hoe ik op een niveau van innerlijke stiltegetild was waar je niet elke dag komt. Hoe zwaar hetgesprek ook was, het bevatte een schoonheid om iemandde verantwoordelijkheid te zien nemen voor wat diegedaan heeft en op basis daarvan de eerste stappen tezien nemen voor een compleet nieuw leven.

Frank StappaertsVRIJWILLIGER BIJ DE HUMANISTISCH VRIJZINNIGE RADIO (HVR) ENLID VAN DE RAAD VAN BESTUUR VAN UVV

Mooi en moeilijk gaan vaak samen. Meestal ishet dan omdat je één van de groten der aarde, op vlak vanfilosofie, wetenschap of literatuur, voor de micro hebt gekre-gen. Een enkele keer omdat je ook emotioneel door hetthema of de mensen in kwestie gepakt wordt. Ik denk hierbijvoorbeeld aan generatiearmen, een kind met kankerenzovoort.

Corinne AssenheimerMOREEL CONSULENT VOOR ZIEKENHUIS NETWERK ANTWERPEN, SITE MIDDELHEIM

Ik bezocht net een oudere man, hij komt al jarenom de paar dagen naar het ziekenhuis voor behandeling.Toen hij me vanmorgen zag, begon hij te wenen. Hij werdenige dagen opgenomen en is ervan overtuigd dat hij nooitmeer naar huis zal kunnen. De arts, die ik erover aansprak,ziet het niet zo somber in, maar hem echt geruststellen kanze niet. Het is afwachten. Voor de patiënt duren de dagenlang. Hij krijgt bijna geen bezoek en voelt zich eenzaam. Zijnperspectieven zijn niet rooskleurig. Ik heb hem vastgepakten ben een tijdje bij hem blijven zitten. Hij bleef wenen.Toen ben ik weggegaan met de belofte hem vanmiddagopnieuw te bezoeken en zijn krant voor hem mee te bren-gen. De pijn van het verlies went niet. Het revolteert memensen langzaam te zien aftakelen en wegkwijnen.Evengoed geniet ik op het werk, met mijn ogen, mijn oren,mijn hersenen, mijn hart. Bijvoorbeeld van een jonge moe-der en haar zoontje van een jaar of drie omstrengeld in eeninnige omhelzing of van een oudere patiënt die met zijnvriendin belt en haar door de telefoon een klinkende zoengeeft.

juni 2010 33

Ant

enne

34 juni 2010

Aeneas De BaetsEDUCATIEF MEDEWERKER BIJ DE MAAKBARE MENS

In mijn korte loopbaan blijft de geslaagde lance-ring van onze huidige campagne ‘Doe vandaag eens ietslevensbelangrijks’ mij het meest bij. De voorbereiding verg-de veel werk en verliep soms met horten en stoten. Maaronze inzet werd beloond met de positieve respons en over-weldigende aandacht. Als pas afgestuurde was dit voor mijeen spannende en leerrijke periode, die mijn vertrouwen inde organisatie bevestigde. Ook een aantal dankbetuigingenvan vrijwilligers, die na veel inzet een tevreden gevoel over-houden aan hun werk, waren een hart onder de riem.Mensen die zich belangeloos inzetten voor een beteresamenleving, het bestaat nog altijd, in tegenstelling totwat veel verzuurde zielen beweren. Het maakt van mijeen positiever mens.

Katina DaemsMOREEL CONSULENT IN EEN KLEIN ALGEMEEN ZIEKENHUIS SINT-ERASMUS ANTWERPEN

Emotioneel moeilijke gesprekken zijn diegesprekken waarin je jezelf heel sterk herkent in jegesprekspartner: de palliatieve vrouw die met jou spreektover het achterlaten van haar kinderen (die even oud zijnals de jouwe), de vrouw van je eigen leeftijd die tijdens eenactiviteit die je zelf ook uitoefent levensgevaarlijk gewondis geraakt en daardoor haar leven voor altijd veranderd zalzien: je ontmoet je eigen allergrootste angsten en ervaarten ziet hoe die ook echt realiteit kunnen worden (hetgebeurt immers voor je eigen ogen met iemand die in wei-nig van jezelf verschilt). Professioneel moeilijk vind ik degesprekken met mensen wiens waarden en normen heelerg de mijne zijn: ik merk dan dat ik als vanzelfsprekend hunkeuzes aanvaard: logisch, het zouden mijn keuzes in eendergelijke situatie zijn.

Ralf CelenMOREEL CONSULENT GEMEENSCHAPSVORMING IN HET CMD TE HERENTALS

In sommige situaties maak je als consulentuiteraard ook moeilijke ervaringen mee. Situaties die eendiepe indruk op je nalaten… situaties waar je zelf echtniet goed van bent. Het overlijden van een kind bijvoor-beeld of de onverwachte zelfdoding van een jonge gast…Vaak enorm zwaar. Belangrijk is op zulke momenten te

weten dat je heus wel mens mag zijn. Je bent immersgeen robot die op automatische piloot handelt voor, tij-dens en na de dienst. Ook de steun van je collega’s om naafloop samen weer alles op een rijtje te zetten is somserg welkom.

Patrick Van CraeynestMOREEL CONSULENT VOOR DE ZEEVISSERIJ

Als ik de kans krijg vaar ik uit met een schip omde confrontatie aan te gaan met de natuur. Want als mensben je in het natuurgeweld van de zee maar een héél kleinschakeltje.

Enkele jaren geleden, op de voorlaatste dag van ’t jaar, erwaaide op dit ogenblik een zware westerstorm, werd ik omhalfeen ’s morgens uit mijn bed gebeld. De scheepvaartpo-litie meldde me dat een bemanningslid van een vissersvaar-tuig, dat de haven van Oostende binnengevaren was, ver-mist werd. Onmiddellijk begaf ik me in het holst van denacht naar de haven. In een schuilhokje bij de havensluiswaren enkele bemanningsleden en iemand van de scheep-vaartpolitie in gesprek. De blikken van de aanwezigen spra-ken voor zich, de visser was nog niet teruggevonden. Naeen kort gesprek werd duidelijk dat niemand wist waar devermiste visser verdwenen was. Hij was het laatst gezieneen twintig minuten voor het schip de haven bereikt had.Hij kon dus ook nog ergens aan boord van het schip zijn ofal vertrokken van het schip toen men afmeerde! Een extrazoekactie op het schip en de aanwezigheid van gsm en por-tefeuille liet al gauw weinig twijfel over. Rudy was overboord gegaan in de korte periode tussen het laatste contactmet de andere bemanningsleden en de aankomst in dehaven…Een grote zoekactie was ondertussen al opgestart en in diegrauwe decembernacht, tussen één uur en vijf uur, blijft menog altijd helder voor de geest: het wachten op resultaatvan het zoeken, de vragen -hoe kan dit gebeuren- de machte-loosheid en verslagenheid en later de triestige melding aande ouders… Het zijn ervaringen die in je geest gedruktstaan, je voelt je zo onbeholpen, zo te neer geslagen,wetende dat men rekent op je steun, blijven de woorden zonutteloos…Later, veel later, zestig dagen na het gebeuren, spoelt hetstoffelijk overschot van Rudy aan op het strand vanWenduine…

Deze ervaring blijft de machteloosheid van de mens tegende natuur bevestigen, het blijft gegrift in je geest, het toontde hardheid aan van het leven en het bevestigt onze zwak-te bij erge emotionele gebeurtenissen. Door in die omstan-digheden leed te kunnen delen, wordt het verzacht, maartoch blijft het een moeilijke werkervaring….

Luik 1.1: Mooie en/of moeilijke werkervaringen

betrokkenheid op wat ze meemaakt. Ik geloof in het zinne-tje ‘op eigen kracht maar niet alleen’. Het ‘niet alleen’ isnodig om de eigen kracht te ontwikkelen en vol te houden.Gisteren bezocht ik een oudere vrouw, ze zat aan tafel, metenkel een pamper en een T-shirt aan. Ik heb haar gevraagdof ze haar peignoir wou hebben en na een bevestigend ant-woord heb ik haar geholpen deze aan te trekken. Voor demeeste mensen is het belangrijk enige waardigheid te kun-nen behouden.

Frederik DezutterMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER VOORHET AUGUST VERMEYLENFONDS

Een mooi lokaal voorbeeld waarmee we mede-menselijkheid met humanisme op een bescheiden maareffectieve manier verbinden, is de reeks ‘Talking dinner,infusion’. Dit zijn laagdrempelige, lokale bijeenkomsten(kleine groep 20 à 30 mensen) waarbij één of meerderedeelnemers van etnisch cultureel diverse achtergrondenhun eerste persoonlijke ervaringen met België komendelen. Er ontstaat een interactie met de deelnemers omdater ook samen gekookt wordt. Er wordt gewerkt aan eengerecht geïnspireerd door etnische en lokale achtergronden.

Michael De MeyerMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER VAN DE STUURGROEP MORELE BIJSTAND (SMB)

Uit een bijeenkomst met afgevaardigden vanonze coördinatoren uit elke provincie kwam aan het licht datpraten over vrijzinnigheid met directie en personeel vaneen instelling niet altijd van een leien dakje loopt. Het issoms moeilijk om tot de essentie te komen en duidelijk tezijn. Daarom organiseren wij dit jaar een opleiding vooronze coördinatoren waarbij een communicatiedeskundigemet een aantal praktische tips en rollenspelen zal helpenom boodschappen beknopt en duidelijk over te brengen.Deze vorming kan op haar beurt door de coördinatoren aanonze (vrijwillige) consulenten worden gegeven.

Sallie CrockaertsLEERKRACHT NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER (NCZ)

Iedere les! Ik zeg altijd tegen mijn leerlingen dat ikook maar een mens ben en dat volwassen mensen ook fou-ten maken. Dat maakt ons daarom niet slechter, maar wemoeten ze wel durven toegeven. Het humanisme is een inspi-ratiebron zowel voor mensen die niet geloven in het bestaanvan goden als voor mensen die wel in een god of in godengeloven. Ik laat daarom mijn leerlingen vrij, ik geef hen dekeuze en zal nooit beweren dat god niet bestaat. Wat ik wel

juni 2010 35

1.2: Humanisme in het werkveld

AL ONZE ONDERVRAAGDE MENSEN WISTEN EEN CONCREET VOORBEELD TE GEVEN VAN HOE VRIJZINNIG HUMANISME TOT UITING

KWAM/KOMT IN HUN WERK. MEESTAL GAAT HET HIERBIJ OVER DE INHOUD VAN ALLERLEI VERSCHILLENDE PROJECTEN OF OVER DE BASIS-HOUDING IN DE DIENSTVERLENING DIE ZIJ AANGEBIEDEN. SOMS GING HET GEWOON OVER DE AARD VAN DE CONTACTEN TUSSEN COLLE-GA’S EN VRIJWILLIGERS ONDERLING.

WE HEBBEN HIER DE MEEST IN HET OOG SPRINGENDE ANTWOORDEN SAMEN GESPROKKELD.

Jurgen De WeweireMOREEL CONSULENT IN DE GEVANGENISSEN VAN MECHELEN, BRUGGE EN RUISELEDE

In de gevangenis van Mechelen heb ik een work-shop gegeven rond bewust dromen. Dit is een fenomeenwaarbij men tijdens het dromen weet dat men aan het dromenis en de droom actief kan veranderen in wat men wenst te dro-men. Een belangrijke reden om deze workshop te geven, washet besef dat de vrijheidsberoving waarin gevangenen vertoe-ven veel gelegenheid ontneemt om zich verder te ontplooien.In een bewuste droom echter kan een gevangene een vrijheidterugvinden waarin hij zich verder kan ontwikkelen. De combi-natie van het verruimen van de vrijheid en de daarbij horendekans tot verder groeien, leek mij een uitstekende activiteit ombinnen een humanistisch werkveld te geven.

Paul HoebrechtsVRIJWILLIGER, VOORZITTER VAN DE VZW PRIK

Het ‘praktische humanisme’ zit hem in mijn gevalin de samenwerking van een aantal vrijzinnig geïnspireerdemensen die -hoewel zij meestal het actief beroepslevenachter zich gelaten hebben- toch blijven werken voor/aande goede zaak.

Jenoff Van HulleMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER STUDIE EN ONDERZOEK BIJ DE UVV

Het vrijzinnig humanisme komt bijvoorbeeld totuiting in het schrijven van opiniestukken en persberichten.Daarbij is het de bedoeling dat je vanuit een humanistischreferentiekader commentaar geeft op hetgeen gebeurt inonze samenleving.

Ralf CelenMOREEL CONSULENT GEMEENSCHAPSVORMING IN HET CMD TE HERENTALS

Het ijveren voor een ruimte voor vrijzinnigeafscheidsplechtigheden in Mol zodat bijvoorbeeld de oude-re mensen niet steeds de verre verplaatsing naar het crema-torium van Turnhout hoeven te maken.

Corinne AssenheimerMOREEL CONSULENT VOOR ZIEKENHUIS NETWERK ANTWERPEN, SITE MIDDELHEIM

Dat zit hem in kleine dagelijkse dingen. Net benik een collega, die een moeilijke periode doormaakt, achter-na gelopen om haar een kop koffie te brengen. Meer danom de koffie is het me te doen om het uitdrukken van mijn

Ant

enne

36 juni 2010

van hen verwacht is respect, als zij ergens niet of juist welakkoord mee gaan, dienen zij te verwoorden waarom wel ofniet. Zij moeten leren en durven uitkomen voor hun mening.

Peter AlgoetCOÖRDINATOR VAN DE CEL EDUCATIE EN MAATSCHAPPIJBIJ DE HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING (HVV)

Ons project ‘HVV Zahir gespreksgroepen’ (2009-…):hierin komen verschillende sociaal-educatieve en humanisti-sche praktijklijnen samen (existentiële thema’s, gespreksme-thodes, vrijwilligerswerk, vrijheid en zelfbepaling, nieuwedoelgroepen, gedachten en ervaringen uitwisselen, geven &delen en nemen & ontvangen, thematische focus en organisa-torische openheid, mensen aanspreken en warm maken…);de HVV-Zebradag te Plankendael van 11/05/2008 (grotegezinsdag in het teken van humanisme en interculturaliteit);de HVV-Fakkeltocht op 01/11/2006 in Gent voor de uitbrei-ding van de euthanasiewetgeving. HVV is van mening datde euthanasiewet van 2002 een goede wet is, maar onvol-ledig blijft. HVV stelt daarom vijf concrete punten voor: eenuitbreiding van de wet naar minderjarigen en dementeren-den, het onbeperkt geldig blijven van de wilsverklaring, eendoorverwijsplicht voor de arts als die weigert euthanasie toete passen en een bijkomende wet die hulp bij zelfdodingmoet regelen (in België is zelfdoding niet strafbaar en hulpdus ook niet); de HVV-Condoomactie op Goede Vrijdag10/04/2009 om 20u00 aan elk Bisschoppelijk Paleis inVlaanderen (duidelijk protest tegen ongeoorloofde uitspra-ken van de paus rond condoomgebruik in Afrika)

Patrick Van CraeynestMOREEL CONSULENT VOOR DE ZEEVISSERIJ

Jaarlijks wordt er op paasmaandag in Oostende(een katholieke feestdag) een vrijzinnige herdenkings-plechtigheid gehouden voor de op zee gebleven zeelie-den. Het wordt precies op die dag gehouden omdat dantegelijkertijd een katholieke plechtigheid wordt gehouden.Na beide ceremonieën stappen we gezamenlijk op naar hetMonument van de Zeelieden waar een neutrale bloemen-hulde als eerbetoon wordt gehouden. De doelstelling omover elke geloofovertuiging heen een eerbetoon te houden,strekt de vrijzinnige gemeenschap tot eer. Het toont het res-pect voor andersdenkenden en haalt de banden nauweraan, want wat men ook over een levenshouding denkt,vriendschap en verdraagzaamheid is veel belangrijker daneen levensbeschouwing.

Tinne DekempeEDUCATIEF MEDEWERKER VOOR DE OOST-VLAAMSE AFDELINGENVAN DE HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING (HVV)

Het gebeurt wel eens dat een afdelingsbestuureen moeilijke periode doormaakt ten gevolge van een con-

flict. Soms word ik dan uitgenodigd om naar een bestuurs-vergadering te komen. Voor mij is het dan steeds belangrijkom iedereen te beluisteren zonder te oordelen, om alle ‘rea-liteiten’ te zien. Ik leg ook steeds de nadruk op het gemeen-schappelijk (vrijzinnig) doel van de afdeling. Vanuit dezebemiddelende rol en focus op wat ons met elkaar verbindt,probeer ik dan te zoeken hoe er verder kan gewerkt wordenin de toekomst.

Anne-Flor VanmeenenMOREEL CONSULENT COUNSELING IN HET CMD TE ROESELARE

Een heel evident en transparant voorbeeld zijnonze voordrachten: mensen gaan informeren en sensibilise-ren bijvoorbeeld over hun rechten, zodat ze sterk staan enmondig zijn. Maar waarbij ze ook elk voor zich kunnenbepalen wat voor hen van waarde is, welke rechten ze wil-len uitoefenen en welke niet. Dat is een concreet verzettegen het paternalisme en/of het misbruik en een stimu-lans voor de vrijheid.

Aeneas De BaetsEDUCATIEF MEDEWERKER BIJ DE MAAKBARE MENS

Een mooi voorbeeld is onze vrijwilligerswerking,waarbinnen we mensen de kans willen geven zich op eenzinvolle manier in te zetten en humanistische waarden na testreven en te verdedigen. Dat kan gaan van hooggeschool-den die op pensioen zijn, maar toch hun kennis en opge-bouwde ervaring willen ter beschikking stellen van onzesamenleving, tot mensen die over minder kansen beschik-ken, maar toch tegen een maatschappelijke uitsluiting wil-len vechten door aan de eigen competenties te werken,mensen te ontmoeten en zichzelf te ontplooien.

Karl LaurentMOREEL CONSULENT OP DE LUCHTHAVEN VAN ZAVENTEM

Ik merk dat bij heftige emoties als pijn, rouw,angst, dikwijls ook bij jaloezie, mensen soms de neiginghebben om (tijdelijk) in een vorm van regressie te glijden.Zo heb ik een jonge man, laten we hem Pieter noemen, alscliënt-van-één-uur gehad: zijn partner had zichzelf gedoodterwijl hij in het buitenland was. Dit was voor hem als eenvolslagen verrassing gekomen, zonder verwittigingen oftekens aan de wand. Nadat hij eerst een kwartier zijnwoede en verdriet uitschreeuwde tegen een god waarin hij-volgens eigen zeggen- zeker niet geloofde, begon hij daar-na zichzelf schuldig te vinden: 1.000 redenen, 1.000 had-ik-maar-s, 1000 als-en. Hieruit samen een weg zoeken, terugnaar de oppervlakte en een kijk te krijgen op reële verant-woordelijkheden en perspectieven is voor mij praktischhumanisme.

Luik 1.2: Humanisme in hetwerkveld

juni 2010 37

Luik 2: Iedere dag iets anders, maar jezelf als mens altijd kunnen herkennen in je werk

Aeneas De BaetsEDUCATIEF MEDEWERKER BIJ DE MAAKBARE MENS

Het geeft me voldoening om te zien hoe wemet onze vereniging zonder winstoogmerk (vzw) thema’saansnijden waar onvoldoende aandacht aan wordtbesteed of waarover heel wat misverstanden bestaan.Bio-ethiek is een thema dat bij een grote groep nog in detaboesfeer hangt. De verschillende thema’s die binnendit terrein vallen, zoals genetica, orgaandonatie, stamcel-len, kunstmatige bevruchting…, wekken bij veel mensengemengde gevoelens op, grotendeels te wijten aan voor-oordelen, gebrek aan kennis of angst. We boeken metonze campagnes en activiteiten ook duidelijke resulta-ten. Dat merken we aan de positieve, bemoedigde reac-ties van mensen, de bestellingen van brochures, de aan-vragen voor activiteiten, de aandacht vanuit de media ende inzet van vrijwilligers, leerkrachten en vele anderen.Uiteraard ook in het realiseren van onze doelstellingen,zoals het aantal registraties stamceldonoren verhogenmet onze campagne ‘Doe vandaag eens iets levensbe-langrijks’. Dit is een campagne die we in samenwerkingmet Rode Kruis-Vlaanderen voeren, met de bedoelingmensen te vinden die bereid zijn stamcellen te doneren.Doordat er de afgelopen jaren weinig aandacht ging naardeze problematiek en een grote groep niet langer op dehoogte is van deze behandeling, raakte het register lang-zaamaan ‘verouderd’. We voelden ons geroepen hier ietsaan te doen door informatie te verspreiden, mensengevoelig te maken voor deze materie en het aantal registra-ties uit te breiden. Met succes dus.

Corinne AssenheimerMOREEL CONSULENT VOOR ZIEKENHUIS NETWERK ANTWERPEN, SITE MIDDELHEIM

Hoe langer ik werk, hoe sterker ik de zin van onswerk ervaar. De essentie ervan schuilt voor mij in de waar-de en de helende kracht van de ontmoeting van mens totmens. Werken in een ziekenhuis confronteert met de kwets-baarheid, maar ook met de bruisende energie van hetleven. Tijdens een samenzijn met een patiënt kunnen heelverschillende onderwerpen en emoties aan bod komen,

ernstige maar ook luchtige onderwerpen, verdriet maar ookvrolijkheid en soms lachen om grappige of absurde aspec-ten van een situatie.

Sallie CrockaertsLEERKRACHT NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER (NCZ)

Ik heb uiteraard mijn twijfelmomenten: ‘Is ditwel zinvol? Ben ik wel goed bezig?’. Maar hoofdzakelijkvind ik mijn werk uiterst zinvol. Bij de klastitularis krijgende kinderen de kans om hun cognitieve, soms socialevaardigheden te ontwikkelen, maar zij krijgen zelden eengoed moment om eens diep in hun binnenste te kijken.Hun mening te vormen, eventueel te herzien en uiteraardte verdedigen. In de lessen zedenleer tracht ik hen weldie kans te geven en dit vooral op een geweldloze,beleefde manier. Hen te vormen tot wereldburgers, reke-ning houdend met hun medemens!

Anne-Flor VanmeenenMOREEL CONSULENT COUNSELING IN HET CMD TE ROESELARE

Ik vind mijn werk buitengewoon zinvol.Begrijp me niet verkeerd, ik vind mezelf niet fantastischof onmisbaar en ik denk ook niet dat ik de meest zinvol-le hulpverlening ter wereld bied. Maar ik heb heelbewust voor dit werk gekozen. Ik heb zeer genoten vanmijn studies Wijsbegeerte en ik heb er zeer veel vangeleerd, ook persoonlijk. Op het einde van al mijn over-peinzingen kwam ik echter tot de conclusie dat het tijdwas om daar iets mee te ‘doen’. Je kunt blijven denkenen dat is heel nuttig, maar als je er niets mee doet, watheeft het dan betekend? ‘Doen’ maakt je echter ookheel kwetsbaar, je kunt fout denken en dus ook han-delen. Dat maakt me soms wel bang en onzeker. Eenbeetje de postmoderne verlamming, versterkt door hetidee dat de weg naar de hel ook geplaveid is met goedebedoelingen. Daar dreig je inert van te worden. Ik hebheel lang rondgelopen met een vraag van Max Frisch uit

2.1: Voldoening halen uit het werk

IN ÉÉN VAN ONZE VRAGEN POLSTEN WE NAAR HOE ZINVOL ONZE DEELNEMERS HUN WERK INSCHATTEN. DE ANTWOORDEN HIEROP WAREN

RONDUIT POSITIEF EN AANGENAAM OM LEZEN. OOK HIER ZIJN HET VOORAL DE PERSOONLIJKE CONTACTEN EN RELATIES DIE DE BAROME-TER BEPALEN. VOORAL HET BELANG VAN EN DE NOOD AAN VERBONDENHEID KOMEN STERK NAAR VOOR.

Ant

enne

38 juni 2010

zijn dagboek: “Als je de macht had over de wereld, zouje dan jouw idee van het goede doordrukken, zelfs tegende wil van de meerderheid in? En waarom niet, als joudat immers ‘goed’ lijkt?” Ik vond dit een vreselijk ver-warrende opmerking, garant voor heel wat ethischekortsluiting. Maar toen vond ik een knetterend weer-woord in de film Dogville, waar een overigens vreselijkeen tirannieke vader zijn dochter toeschreeuwt wie zeeigenlijk wel denkt dat ze is om iemand haar idee vanhet goede (en de toepassing ervan) te weerhouden? Tegrote twijfelzucht en bescheidenheid is misschien ookeen vorm van egoïsme of arrogantie of lafheid? In elkgeval heb ik toch besloten het risico te nemen en in het‘doen’ te stappen. Ik heb heel lang naar werk gezocht,want in deze zin is mijn werk dus mijn leven en omge-keerd, het moet ‘zin’ hebben, het moet iets ‘goeds’doen. Natuurlijk maak ik waarschijnlijk vaak fouten endat is frustrerend. En, je mag je ook niet vergalopperenin al dat ‘doen’. Er liggen dus heel wat valkuilen op deloer langs de rand van de gulden middenweg. Nietteminhaal ik heel veel uit mijn professionele activiteiten enheb ik het gevoel dat mijn werk zeer goed aansluit bijwat ik zoek in dit leven.

Paul HoebrechtsVRIJWILLIGER, VOORZITTER VAN DE VZW PRIK

Prik wordt met een oplage van +/- 11.000 exem-plaren. verspreid in gans Vlaanderen, dat vind ik zeer zinvol.

Jurgen De WeweireMOREEL CONSULENT IN DE GEVANGENISSEN VAN MECHELEN, BRUGGE EN RUISELEDE

Absoluut. Elke werkdag opnieuw heb ik verschil-lende gesprekken waarbij ik op het eind mag vaststellenwelk een nood je lenigt door iemand zijn of haar verhaal telaten brengen. Niet dat in elk gesprek een oplossing gevon-den wordt voor de problemen die zich stellen of dat de per-soon in kwestie meer mogelijkheden ziet dan voordien,maar kunnen praten over wat je bezighoudt kan een essen-tiële ontlading met zich meebrengen en het leed draaglijkermaken, een aanvaarding van de gestelde situatie helpen opgang brengen. Je kan het geluk hebben om die persoon inde loop van opeenvolgende gesprekken vrede te zien vin-den met het onomkeerbare, zodat er een zaadje geplant isdat groei naar de toekomst mogelijk maakt… De voldoeningis groot wanneer je ziet dat jouw werk dit verschil gemaaktheeft. Weten dat je zuurstof gegeven hebt aan een levens-

verhaal dat tot stilstand gekomen was en dat, hoe hape-rend in het begin ook, terug in beweging is gekomen.

Frederik DezutterMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER VOORHET AUGUST VERMEYLENFONDS

Sociaal-cultureel vormingswerk heeft eenemancipatorische kracht en haalt mensen uit een isole-ment. Het werken aan horizontale verbondenheid tussenmensen is van direct belang voor een meer humanistischesamenleving. Belangrijke humanistische waarden zijn voorhet Ver meylen fonds de medemenselijkheid en de verbon-denheid. Als één van de pioniers op het vlak van intercultu-ralisering in het sociaal-cultureel werk trachten we via klein-schalige en laagdrempelige initiatieven te werken aan hetverhogen van positieve contacten tussen mensen met eenverschillende culturele achtergrond.

Michael De MeyerMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER VAN DE STUURGROEP MORELE BIJSTAND (SMB)

Onze dienstverlening is van zeer groot belang.Onze consulenten zien personen in ziekenhuizen en rusthui-zen die vaak door zeer moeilijk tijden gaan en een aan-spreekpunt nodig hebben. Niet zomaar een aanspreekpunt,maar een vertrouwenspersoon die respect heeft voor deeigen(zin nig)heid en opkomt voor de mondigheid van zijnof haar cliënt. Deze dienstverlening in goede banen leidenen ze kenbaar maken voor een groter publiek vind ik eenzinvolle bezigheid en het geeft me voldoening.

Peter AlgoetCOÖRDINATOR VAN DE CEL EDUCATIE EN MAATSCHAPPIJBIJ DE HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING (HVV)

Het vrijzinnig humanisme zoals ingevuld enbeleefd bij HVV vind ik maatschappelijk zeer relevant.Voldoening haal ik ook uit de positieve manier hoe derden(vrijwilligers, collega’s, oversten, leden, publiek, media…)reageren op projecten waar ik aan (mee)gewerkt heb: HVVstaat natuurlijk ook voor afdelingswerking en vrijwilligers-werk, waarbij meer dan 8.000 leden zich dag in dag uit opéén of andere manier inzetten voor de vereniging en hetvrijzinnig gedachtegoed. Dat spontaan vrijwilligerswerkgeeft heel HVV de ultieme voldoening.

Luik 2.1: Voldoening halen uit het werk

mooi weer hoe mijn vader was en zorgde ervoor dat we opeen rituele manier afscheid van hem konden nemen. Ditmensen aanbieden, is dan ook één van de zaken die medrijft in mijn job. Hoewel ik zelf geen plechtigheden doe,kan ik er mede (via pr-campagnes, pr-brochures, UVV-info,andere media en mondelinge communicatie) voor zorgendat mensen wel de weg naar de (P)CMD en de moreel con-sulenten vinden.

Ralf CelenMOREEL CONSULENT GEMEENSCHAPSVORMING IN HET CMD TE HERENTALS

Absoluut! De dankbaarheid die je soms van men-sen krijgt, geeft je een fijn en waardevol gevoel. Moreelconsulent zijn is een heel uitgebreide taak waarin je veelvrijheid krijgt en de mogelijkheid om creatief te zijn en din-gen te verwezenlijken.

Riet LavreysenMOREEL CONSULENT GEMEENSCHAPSVORMING IN HET CMD TE LOMMEL

Ik herinner me dat ik als 12-jarige feesteling, tij-dens het Feest van de Vrijzinnige Jeugd, op het podiumstond en - gepijnigd door de zenuwen door die eerste con-frontatie met een publiek - de volgende zin moest uitspre-ken: “Wij willen het licht uitdragen en vrije mensen zijn.”Het heeft jaren geduurd vooraleer ik besefte wat de beteke-nis en de waarde was van die woorden, maar ik ben zenooit vergeten. Ik beschouw het vandaag dan ook als eeneer om die woorden ook via mijn job in de praktijk te kun-nen brengen.

juni 2010 39

Patrick Van CraeynestMOREEL CONSULENT VOOR DE ZEEVISSERIJ

Als we landrotten vertellen hoe het leven van dezeevisser verloopt, hoe zwaar het is om op zee, waar eenmens die zich niet in zijn natuurlijke leefwereld bevindt, z’nwerk moet uitvoeren, dan luistert men met stijgende verba-zing. Het werken op zee is geen vakantie-uitstapje. Het iszwoegen om recht te blijven staan, zwoegen om de zee tetrotseren, werken in de meest barre weersomstandigheden.

Toch blijft de vrijheid van verre horizonten de zeeman beko-ren. Toch is en blijft het beroep van zeevisser, de laatste pro-fessionele jagers in de huidige maatschappij, tot de verbeel-ding spreken. Mijn job als moreel consulent geeft mij dekans om mensen uit de zeevisserij te helpen in onderwer-pen die uiterst sectorgebonden zijn. Het geeft mij ook dekans om over buitenstaander extra respect te laten tonenvoor de zeevisser. Te weten dat men nadenkt hoe de lekke-re zeegerechten op het bord terechtkomen, geeft mij vol-doening.

De doelstelling om vissers veiliger te laten werken blijfteen belangrijk aspect van mijn opdracht; teveel zeevisserskrijgen ernstige ongevallen op zee met al dan niet dodelij-ke afloop. Weten dat je raadgevingen een steentje bijdra-gen tot minder ongevallen geeft heel wat voldoening.

Sonny Van de SteeneMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER COMMUNICATIE BIJ DE UVV

Op persoonlijk vlak heb ik heel veel gehad aan deuitvaartplechtigheid bij de dood van mijn vader. Deze gaf

Ant

enne

40 juni 2010

alleen maar een gevangene voelen, waarbij de identiteitvernauwt tot slechts enkel dat wat in relatie staat tot zijn ofhaar daden en niks meer daarbuiten. Door een normalemenselijke omgang kan dit isolement van een gedeti-neerde doorbroken worden. Je komt elkaar op gelijkwaar-dige manier tegen en in dat wederzijds treffen gelden geenrangen of standen.

Tinne DekempeEDUCATIEF MEDEWERKER VOOR DE OOST-VLAAMSE AFDELINGENVAN DE HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING (HVV)

Persoonlijk ben ik erg gefascineerd door groeps-processen. Hoe ontstaat een groep en wat heeft die groepnodig om te blijven bestaan? Hoe bewegen individuen zichin een groep en wat hebben zij nodig om zich goed te voe-len binnen die groep? Wat maakt dat een groep zijn doel-stellingen wel of niet realiseert? Wat is het goede evenwichttussen taak- en procesgericht werken?Ik ben ervan overtuigd dat een groep veel meer is dan desom van haar individuele leden. Daarmee aan de slaggaan, is een uitdaging. Mensen zijn autonome wezens enzijn zelf verantwoordelijk voor hun keuzes. Ze zijn vrij omeen engagement te nemen of niet. Zelfontplooiing isbelangrijk: mensen moeten iets hebben aan hun engage-ment in hun afdeling. Het moet een meerwaarde betekenenin hun leven. Dat kan op verschillende vlakken zijn. Voor mijis het belangrijk dat ik, in het ondersteunen van de lokaleafdelingen, met een authentieke houding mijn werk kandoen. Een oprechte interesse in de mensen waarmee enwaarvoor ik werk en een persoonlijk vrijzinnig engagementhelpt me daarbij.

Sonny Van de SteeneMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER COMMUNICATIE BIJ DE UVV

Een heel belangrijke vrijzinnig-humanistischewaarde in mijn werk is voor mij het respecteren van elkaar,van eenieders zijn en eigenheid. We zijn allen mensen, met

Sallie CrockaertsLEERKRACHT NIET-CONFESSIONELE ZEDENLEER (NCZ)

Ik kan moeilijk één waarde duiden die ik in hethumanisme de belangrijkste vind. Ik tracht, in de zes jarendat ik lagere schoolkinderen onder mijn vleugels krijg, henop te voeden tot ‘volledige’ humanisten. Met respect voorandersgelovigen, met de drang tot zelfontplooiing en -ont-wikkeling, met de nodige verantwoordelijkheid en met eenvrij onderzoekende geest.

Katina DaemsMOREEL CONSULENT IN EEN KLEIN ALGEMEEN ZIEKENHUIS SINT-ERASMUS ANTWERPEN

Je concretiseert de menselijke verbondenheid,ook in moeilijke situaties. Je toont dat ieder individu van telis, het waard is om naar te luisteren, iets te zeggen en te ver-tellen heeft. Je helpt mensen in zeer moeilijke levensomstan-digheden om zo autonoom mogelijke keuzes te maken.Daarnaast ben je, door je aanwezigheid in bijvoorbeeld eenpalliatief supportteam of een ethische commissie, ookiemand die de vrijzinnig-humanistische waarden vertegen-woordigt, die ethische zaken kan aankaarten en die op meso-vlak meewerkt aan het humane karakter van een instelling.

Jurgen De WeweireMOREEL CONSULENT IN DE GEVANGENISSEN VAN MECHELEN, BRUGGE EN RUISELEDE

Verbondenheid, gelijkheid, eenvoudig samenzijnmet iemand en van mens tot mens in contact staan. Geenfranjes, geen gedoe. Jij bent jij, ik ben ik en ergens halver-wege ontmoeten we elkaar in onze eigenheden. Dit klinktsimpel, maar in een werksituatie waar mensen van hun vrij-heid beroofd zijn, merk je hoe levensbelangrijk het kan zijn.Voor een groot deel van je tijd afgezonderd zijn van je fami-lie en vrienden kan een mens doen vervreemden van eengezond menselijk contact. Een gevangene kan zich echt

2.2: Vrijzinnig-humanistische leidraden in het werk

WAT ZIJN VOOR JOU IN JE WERK DE BELANGRIJKSTE VRIJZINNIG-HUMANISTISCHE LEIDRADEN?

WERKEND VANUIT DE VRIJZINNIG-HUMANISTISCHE LEVENSBESCHOUWING LEGGEN ONZE DEELNEMERS BEPAALDE ACCENTEN IN HUN WERK.DEZE ACCENTEN KOMEN GROTENDEELS OVEREEN DOORHEEN AL HUN ANTWOORDEN, MAAR TOCH IS HET INTERESSANT OM TE ZIEN HOE

IEDER VOOR ZICH DEZE VRAAG PERSOONLIJK GAAT INTERPRETEREN.

DIT MOET BETEKENEN DAT ZIJ OOK ALLEN IN HUN EIGEN WERKVELD EEN GROTE VERSCHEIDENHEID AAN IDEEËN EN AANPAKKEN HERBER-GEN. HET IS EEN GROTE RIJKDOM VOOR HET VRIJZINNIG HUMANISME IN HET ALGEMEEN.

juni 2010 41

onze capaciteiten en met z’n allen pogen we te werken,beetje bij beetje, aan een humanere samenleving. Respectvoor elkaar impliceert gelijkwaardigheid van iedereen enverdraagzaamheid jegens elkaar. Het respecteren vanelkaar is voor mij een basisprincipe dat me drijft in alleswat ik doe.

Paul HoebrechtsVRIJWILLIGER, VOORZITTER VAN DE VZW PRIK

De humanistische waarde zit hem in de duizen-den leerlingen die reeds dertig jaar onze teksten actiefgebruiken in hun klas tijdens de les zedenleer. De tekstenworden geschreven vanuit een vrijzinnig-humanistischevisie en brengen op die manier onze levensovertuiging totbij de leerlingen.

Michael De MeyerMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER VAN DE STUURGROEP MORELE BIJSTAND (SMB)

Het behoeft weinig commentaar dat de waardig-heid en het waardig bestaan van een individu het zwaar teverduren kunnen krijgen tijdens een periode van hospitali-satie of tijdens het verblijven in een rusthuis. Op het niveauvan de instellingen zijn onze consulenten naast vertrou-wenspersonen ook bemiddelaars voor hun cliënten. Ze kun-nen een zeer belangrijke rol spelen in het (streven naarhet) behoud van iemands waardigheid(sgevoel). We bie-den een vorm van dienstverlening aan waarin humanisti-sche waarden duidelijk als leidraad gehanteerd worden.

Karl LaurentMOREEL CONSULENT OP DE LUCHTHAVEN VAN ZAVENTEM

De fundering van onze waarden zelf: dat we daargeen transcendente bron voor nodig hebben, maar dat weonze eigen zingever zijn. Ik merk dat dit vaak ontzettendbevrijdend is, zowel voor mezelf als voor de mensen die opmij beroep doen. Dat je iemand, stap voor stap, zichzelf kanlaten leiden, door te praten, door te vragen, soms ook dooroude demonen te helpen herkennen en te verslaan, is prak-tisch humanisme. Het is misschien niet altijd de makkelijksteweg, maar –voor mij althans– wel de methode die de mees-te voldoening geeft.

Jenoff Van HulleMOREEL CONSULENT STAFMEDEWERKER STUDIE EN ONDERZOEK BIJ DE UVV

Wat ik ontzettend belangrijk vind, is vrij onder-zoek. Vaak vind ik dat we nogal te veel naar onze eigennavel staren en dit terwijl we vrij onderzoek promoten.Dogma’s zijn er ook in onze organisatie en dit zou tochniet mogen of liefst zo weinig mogelijk. Ik vind hetbelangrijk de eigen dogma’s te doorprikken en af en toeeens in de schoenen van andersdenkenden te gaan staan.Dit kan enorm leerrijk zijn.

Gisèle TibesarLID VAN DE RAAD VAN BESTUUR VAN HET VRIJZINNIG LAÏCISEREND CENTRUM OOSTENDE

Samenhorigheid die zich uit in dienstbaarheid,tegenover vrijzinnigen en hun verenigingen, en in een bre-der kader tegenover de ganse gemeenschap.

Corinne AssenheimerMOREEL CONSULENT VOOR ZIEKENHUIS NETWERK ANTWERPEN, SITE MIDDELHEIM

Ik vind het heel belangrijk dat mensen kunnenuitspreken wat er binnen in hen leeft, zonder dat dit op eenweegschaal wordt gelegd. Gelovige mensen zijn er dikwijlsvan overtuigd dat vrijzinnig humanisten een dimensie mis-sen in het leven, maar ik geniet er juist van me ten volle opde mens te kunnen concentreren. Het humanistisch aspectin mijn werk vertaalt zich vooral in de liefde en het respectvoor de mens, gewoon op basis van zijn mens-zijn. Dezehouding is voor mij volledig gelijklopend met mijn levens-overtuiging en die overtuiging kan pas waarde krijgen wan-neer ze in gedrag wordt omgezet.

Peter AlgoetCOÖRDINATOR VAN DE CEL EDUCATIE EN MAATSCHAPPIJBIJ DE HUMANISTISCH-VRIJZINNIGE VERENIGING (HVV)

Met vrijwilligers en collega’s samenwerken infunctie van een gedeelde doelstelling en een behoorlijkresultaat. Ik vind het belangrijk dat derden (vooral vrijwil-ligers) op de voorgrond kunnen treden en dat de beroeps-kracht eerder achter de schermen blijft (als facilitator).

Ant

enne

42 juni 2010

komt het wel in orde met ons. Niet dus. Mijn mens- enwereldbeeld zijn bij tijden nog zwarter dan ebbenhout ende haren van sneeuwwitje. We zijn helemaal géén fantasti-sche wezens en de moraal lijkt soms maar een precair laag-je vernis boven het brute, blinde stuk natuur dat we zijn.Maar dit is wel waar we het mee moeten doen, en schijn-baar pessimisme kan ook een krachtige motor zijn. De kansbestaat dat de aanhouder niet wint, maar dat is helemaalgeen reden om niet meer aan te houden. Integendeel, mis-schien des te meer! Verzet aantekenen en de strijd aangaan,en dat bedoel ik niet agressief, zijn heel waardevolle begrip-pen die je leven inhoud kunnen geven. Alles wat negatiefis, nodigt je uit om het beter te maken. Zo wordt dewereld een werkveld in plaats van een slagveld. Camus enSchopenhauer dansen al lang een intensieve tango op mijnfilosofische dansvloer, de spanning loopt soms hoog opmaar dat is eigen aan de dans en struikelen doen ze nooit.Ik zie mezelf in mijn werk dan ook als een soort verzetsstrij-der, gedreven, maar wel met voldoende vraagzucht om nietal te militant te worden.

Aeneas De BaetsEDUCATIEF MEDEWERKER BIJ DE MAAKBARE MENS

Welzijn. Door heel wat misverstanden, scepticis-me, onwetendheid, gebrekkige wetgeving en commerciëledruk in verband met biomedische items, wordt het welzijnvan heel wat mensen tegengewerkt. Er sterven nog steedsmensen terwijl ze wachten op een nieuw donororgaan. Dewetgeving schiet vaak schromelijk te kort, zoals die betref-fende weefselbanken, draagmoederschap, spermadonatieen cosmetische chirurgie. Hierdoor zijn nog veel mensenonvoldoende beschermd tegen misbruiken. Het veelbelo-vende onderzoek naar stamcellen wordt tegengewerkt doorconservatieve krachten. En patiënten zijn onvoldoende opde hoogte van hun rechten. Maar welzijn is uiteraard niet deenige waarde. Een andere is autonomie. Wij vinden hetbelangrijk dat een patiënt in het mate van het mogelijkezoveel mogelijk over zijn eigen behandeling mag beslissen.Ook bij orgaandonatie stellen wij de wil van de donor cen-traal.

Annie Van PaemelMOREEL CONSULENT BIJ DEFENSIE

Humanisme zou moeten een tweede natuur wor-den, iets waarbij je niet meer stilstaat, dat uit je diepste zelfkomt.

Patrick Van CraeynestMOREEL CONSULENT VOOR DE ZEEVISSERIJ

De leidraad waarbij de rechten van de mensdoor een universele verklaring gerespecteerd worden, isook mijn leidraad bij mijn werk. De vissersgemeenschapheeft een uitgesproken gelovige achtergrond, waarbij heelwat vissers en hun familie lange tijd heil hebben gezocht inde katholieke godsdienst. Weliswaar niet praktiserend,maar als het er op aan komt, is een schietgebedje nooitveraf… Door mijn inbreng wijs ik de mensen op de realiteit,de werkelijkheid van het leven waarbij men vooral door vrijdenken een eerlijk antwoord vind over de reden van onsbestaan. Het helpt de mens zichzelf en zijn plaats terug tevinden in de keten van het leven op onze planeet.

Anne-Flor VanmeenenMOREEL CONSULENT COUNSELING IN HET CMD TE ROESELARE

Praktisch humanisme vormt voor mij helemaalde leidraad voor mijn werk. Voor mij komt dat hoofdzakelijkneer op de vier V’s: vraagzucht, verzet, vrijheid en verant-woordelijkheid. Vraagzucht is nodig om de blik open tehouden. Ik werk voor mijn eigen levensovertuiging, dat isbijzonder maar ook gewaagd. Je wil het goede doen, maarje mag niet vastlopen in wat dat zou kunnen zijn. Bij elkeplechtigheid, bij elke cliënt zul je moeten zoeken wat datvoor hen inhoudt, wat zij met hun waarden en woordenbedoelen. Ik zou het vreselijk vinden om in een soort missi-onaris te veranderen, hoewel dat koorddansen is.

Vrijheid en verantwoordelijkheid staan voor mij op één lijnals beredeneerde vorm van vrijheid. Ik ga uiteraard niet uitvan de mens als ‘een met zonde belast wezen dat moetploeteren en ploegen om zijn geluk te verdienen’. Maar ikhecht wel belang aan een soort ‘humanistisch appel’, wehebben wél plichten naar de wereld en naar anderen toe,ook al zijn die misschien heel erg moeilijk te ‘definiëren’ enniet door God en pastoor opgelegd. Ik heb lak aan een gra-tuite levenshouding en een doorgeschoten liberaal ‘je m’enfout-isme’, het leven is een evenwichtsoefening tussen zelf-beschikking en appel. Waar de balans in harmonie is, zaliedereen zelf moeten uitzoeken.

Tot slot komt praktisch humanisme voor mij ook neer opverzet, een beetje een vergeten woord, behalve dan in poli-tiek-militaire termen misschien. Mensen gaan er vaak vanuit dat humanisten positivo’s zijn, met een onwankelbaargeloof in de mens, de vooruitgang, de wereld. Als we noumaar hard genoeg werken en lang genoeg wachten, dan

Luik 2.2: Vrijzinnig-humanistischeleidraden in het werk

juni 2010 43

DIT LUIK WERD ANDERS OPGEVAT DAN DE VORIGE TWEE LUIKEN. WE HEBBEN ERVOOR GEKOZEN OM EEN VLOEIENDE TEKST TE SCHRIJVEN

OVER WERELDHUMANISMEDAG. IN DEZE TEKST ZIJN STUKKEN VERWERKT UIT DE VRAGENLIJSTEN. OM DE LEESBAARHEID TE BEVORDEREN

BENOEMEN WE DEZE KEER NIET TELKENS DE NAMEN VAN DE AUTEURS. TOCH ONZE DANK VOOR HUN INZET.

Velen weten het niet maar 21 juni is de dag van het Humanisme, hier en in de wereld. In de jaren 80 van de vorige eeuwkozen meer en meer humanistische groepen in de Verenigde Staten en in Europa 21 juni als dag om hun levensbeschou-wing te vieren. De International Humanist and Ethical Union (IHEU, zie elders in dit tijdschrift) heeft daarop deze dag uitge-roepen tot Internationale dag van het Humanisme of Wereldhumanismedag.

Luik 3: 21 juni Wereldhumanismedag

3.1: Waarom werd net 21 juni gekozen?

21 juni is een dag die zeer goed past bij de vrijzinnig-humanistische levensbeschouwing en waar zij voor staat.Wanneer we aan 21 juni denken, dan komt meteen inons op dat het de langste dag van het jaar is. We noemendit ook de zomerzonnewende of midzomer. Het is de dagmet de grootste kans op de meeste uren zonlicht. Als jeweet dat het symbool van het Belgisch vrijzinnig huma-nisme de fakkel is, is de link vlug gelegd. Iedereen weetook dat zonlicht essentieel is om je goed te voelen. In detekst van Dimitri De Meester konden we lezen dat more-le dienstverlening vanuit vrijzinnig-humanistische basiszich bezig houdt met levenskunst. Dat is het aangaan vaneen relatie met jezelf, van persoonlijke groei en ontwik-keling. Het vrijzinnig humanisme is daardoor een heeloptimistische levensbeschouwing. We gaan er van uit datelke mens kan groeien naar een sterkere en beteremens. Wij geloven in de eigen kracht van mensen om zelfhun leven in handen te kunnen nemen. In een optimisti-sche levensvisie wordt veel belang gehecht aan het kun-nen en mogen genieten. En wanneer kan je nu betergenieten dan tijdens de langste dag van het jaar? Hethoogtepunt van de zomer! 21 juni dus als uiting vanlevensoptimisme.

3.2: Waarom wordt deze dag gevierd?

Het vrijzinnig humanisme is een relatief jonge georganiseer-de levensbeschouwing en is nog niet erg bekend bij het grotepubliek. Sinds de erkenning door de Belgische Staat in 1993van het vrijzinnig humanisme als gelijkwaardige levensbe-schouwing naast andere erkende overtuigingen, zijn de groepvrijzinnig humanisten in België erop vooruit gegaan. We kre-gen de mogelijkheid om mettertijd acute noden te beant-woorden, zoals het verzorgen van vrijzinnige uitvaarten. Maarook konden we eindelijk inspelen op langdurige noden zoalshet begeleiden van mensen die de regie over hun leven tij-delijk verloren hadden. Door in contact te komen met eenruim publiek merkten we een grote onduidelijkheid over watonze levensbeschouwing precies betekent.

Het bijzondere aan een dag als 21 juni, Wereld humanis me -dag, is dat we als vrijzinnigen aan de wereld kunnen tonenwaar we voor staan. Het is een dag, meer dan anderedagen, waarop vrijzinnigen stil kunnen staan bij en trotskunnen zijn op hun levensbeschouwing en de implicatieservan. We streven naar een wereld waar alle mensen gelij-ke rechten hebben, waar mensen vrij zijn om te zeggen watze willen, waar mensen kritisch mogen zijn… Vrijzinnig-humanistisch zijn impliceert heel wat en een dagals 21 juni is ideaal om dat in de schijnwerper te plaatsen.

Het samenkomen met andere gelijkgestemden heeft eenversterkend effect dat stimulerend werkt om verder tegaan in dezelfde richting. Een mens is nu eenmaal een soci-aal wezen dat opleeft als het zich omringd en gekoesterdweet door anderen. Verschillende vrijzinnig-humanistische organisaties spelen hier op in doorhet aanbieden van een brede waaier aan socialiserendeactiviteiten. Het zogenaamde gemeenschapsvormendeaspect van het vrijzinnig humanisme mag niet onderschatworden. Voorbeelden hiervan kun je lezen in luik één entwee van dit artikel.

Het in groep vieren van je levensbeschouwing met gelijkge-stemden creëert ook nog een andere dimensie. Vaak werkenmoreel consulenten achter gesloten deuren vanwege de deli-cate onderwerpen van gesprekken met de cliënt. Dan doethet goed om in groep samen te komen en naar buiten te tre-den en zo (h)erkenning te vragen voor je levensbeschouwing.

3.3: Hoe wordt deze dag gevierd?

Vrijzinnig humanisten hebben geen vaststaande scena-rio’s van feesten. Iedere mens is immers regisseur vanzijn of haar eigen leven. Daarom wordt deze dag opzoveel manieren ingevuld als er vrijzinnig humanistenzijn. Het is vooral de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging(HVV, voorheen het Humanistisch Verbond) die in hetverleden ruime aandacht heeft besteed aan de Wereld -humanismedag op 21 juni.

Een paar voorbeelden:

HVV organiseert al sinds 1989 op 21 juni (telkens in deoneven jaren) de uitreiking van de Prijs VrijzinnigHumanisme. Hij wordt om de twee jaar uitgereikt aan eenpersoon of organisatie die “getuigt van een consequent vol-gehouden vrijzinnig-humanistische levenshouding” of aaneen persoon die “door een bijzonder idee of maatschappe-lijke actie heeft bijgedragen aan het vrijzinnig-humanistischgedachtegoed.” In 2009 ging die prijs naar Karel Poma diegelauwerd werd als levend symbool van de geschiedenis,het heden en de toekomst van de vrijzinnigheid inVlaanderen. Hij heeft veel betekend voor de totstandkomingvan het pluralistisch onderwijs

Tijdens de even jaren organiseert HVV een VrijzinnigeConferentie waar telkens wordt nagedacht en stilgestaan bijactuele vrijzinnig-humanistische thema’s. Op 21 juni 2008werd er samen met andere organisaties een ‘Nacht van deCensuur’ georganiseerd. "Niemand kan ontkennen dat ereen golf van conservatisme door Vlaanderen waait. De ver-kiezingsresultaten spreken voor zich. Tijdens mei 1968 kwa-men de mensen op voor meer vrijheid. Vandaag komensteeds meer mensen op voor een inperking van vrijheid,omdat ze vinden dat de slinger te ver is doorgeslagen enhet normen- en waardenbesef een beetje zoek is. De cen-suurgolf is een symptoom van deze vaststelling. Met de‘Nacht van de Censuur’ willen we de slinger in het middenhouden, voor hij doorslaat naar reactionaire toestanden", zeiBjörn Siffer tijdens een interview over de ‘Nacht van deCensuur’.

Ook de moreel consulenten van het Ziekenhuis NetwerkAntwerpen organiseerden in 2009 een opgemerkte cam-pagne tijdens de Wereldhumanismedag. Op deze dag wil-den ze het vrijzinnig-humanistisch zorgaanbod meerbekendheid geven en aandacht vragen voor de Inter -nationale dag van het Humanisme. Iedere bezoeker van hetZNA ziekenhuis Middelheim kreeg daarom een plantje aan-geboden. De keuze viel op een kalanchoë, een plantje datsterk is en heel lang bloeit. Een uitstekende keuze om hetlevensoptimisme uit te drukken. De actie werd duidelijkgewaardeerd door de bezoekers. Velen hoorden voor heteerst over het bestaan van een vrijzinnig-humanistisch zorg -aanbod en de plantjes waren reeds op een paar uur tijd uit-gedeeld.

Ook voor andere beroepskrachten die werken vanuit hetvrijzinnig humanisme is 21 juni een ideale gelegenheidom samen stil te staan. Tijdens de ‘Vrijzinnig GentseOntmoeting 2010’ komen alle professionelen van Gentsamen in het hun Geuzenhuis om er te brainstormenover samenwerkingsverbanden.

Ook UVV wil voortaan op 21 juni naar buiten treden. Ditjaar wordt de spits afgebeten door op de ochtend van21 juni in de centrumsteden een actie te organiseren. Erzullen zakdoeken uitgedeeld worden aan pendelaarswaarop de boodschap is gedrukt: ‘Stof tot nadenken’.Het geeft meteen de kern weer van het vrijzinnighumanisme. Door na te denken, in staat zijn je eigenkeuzes te maken. De mens als regisseur van zijn eigenleven.

De redacteurs van dit artikel vinden het zelf fijn om op21 juni naar een park te trekken met een hele hoopvrienden en hun kinderen om er samen te genieten vaneen picknick, van elkaar en het goede weer. Levens -kunst in een notendop.

Ant

enne

44 juni 2010

Gevoelens

Ant

enne

De CAL beheert 28 lokale afdelingen en groepeert 7 regionale afdelingen (régionales). Elke afdelingbepaalt zelf zijn specifiek actieterrein en or -ganisatie structuur. De vertegenwoordigers van

deze lokale en regionale afdelingen vormen samen de Raadvan Bestuur van het CAL. De regionale afdelingen zijnprovinciaal georganiseerd, behalve in Henegouwen dattwee afdelingen telt (Bergen en Charleroi verschillen nogalvan elkaar qua mentaliteit) en ook het BrusselsHoofdstedelijk Gewest heeft een aparte afdeling.

De Maisons de la Laïcité (Vrijzinnige Huizen) hangen nietrechtstreeks af van het CAL, maar vallen onder debevoegdheid van één van de lidverenigingen: de Fédérationdes Maisons de la Laïcité.

In naam van het vrij onderzoek

De CAL behartigt de belangen van de niet-confessionelegemeenschap. De hoofdbekommernis is de verdediging vande lekenstaat die de vrijheid om al dan niet te gelovenrespecteert, een onpartijdige staat die de verworven vrijhe-den verdedigt.

Via de verschillende plaatselijke en regionale afdelingenneemt de CAL deel aan het gemeenschapsleven. Het denktmee, debatteert en zet zich ook daadwerkelijk in op de ver-schillende terreinen van het maatschappelijk leven: onderwijs,interculturaliteit, informatie, cultuur, geboorte en levens einde,de gelijkheid van man en vrouw, het gevangeniswezen, deverslavingsproblematiek... Dit alles is gestoeld op eengemeenschappelijke filosofische basis: het vrij onderzoek enverdraagzaamheid, met het daaruit voortvloeiende respectvoor de vrijheid al dan niet te geloven.

Conform de doelstellingen en de waarden waar het voor staat,is de CAL vooral bekommerd om het humane/menselijkeaspect van de samenleving, een bekommernis die politiekeen religieuze breuklijnen overstijgt.

Morele bijstand

Eén van de opdrachten van de vrijzinnige beweging is hetverlenen van morele bijstand: in ziekenhuizen, in gevan-genissen, in het leger, via de verschillende afdelingen dieop deze terreinen actief zijn. Bijzondere aandacht gaat naar

Het Centre d’Action Laïque, de vrijzinnige stem uit Franstalig België

HET CENTRE D'ACTION LAÏQUE (CAL) IS DE FRANSTALIGE

TEGENHANGER VAN DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN

(UVV). HET VERDEDIGT DE BELANGEN VAN DE VRIJZINNIGE

GEMEENSCHAP EN ONDERSTEUNT HAAR ACTIVITEITEN. SAMEN

MET UVV VORMT HET DE CENTRALE VRIJZ INNIGE

RAAD/CONSEIL CENTRAL LAÏQUE, DE OFFICIËLE VERTEGEN-

WOORDIGER VAN DE NIET-CONFESSIONELE GEMEENSCHAP IN

BELGIË.

Yves Kengen

directeur de la communication CAL

vertaald door

Kim Peeters

moreel consulent CMD Turnhout

46 juni 2010

YVES KENGEN

werkzoekenden, jongeren die afgehaakt hebben op school,de huisvestingsproblematiek en eigenlijk naar iedereen dieniet alle kansen krijgt om zich te ontplooien en een waardigleven op te bouwen. De CAL zet zich actief in voor eeneerlijke rechtspraak en het recht hier en nu van het leven tegenieten. Daarnaast bindt het de strijd aan tegen onver-draagzaamheid, racisme, discriminatie, seksisme en elkeandere vorm van onderdrukking.

Op verzoek organiseert de vrijzinnige gemeenschap tevensvrijzinnige plechtigheden bij geboorte, het Feest VrijzinnigeJeugd, huwelijk, uitvaart…

Streefdoel: onafhankelijke en verantwoordelijke burgers

Eén van de opmerkelijkste initiatieven van de CAL is deFabrique de Soi (Fabriek van het Zelf) in Tubeke. Dit is eenbuitenschoolse opvang voor kinderen die het om één ofandere reden moeilijk hebben. Jongeren worden erbegeleid bij het vormen van hun persoonlijkheid en zettener een stap in de richting van onafhankelijkheid, emanci-patie en socialisatie. Ze ervaren er waarden zoals soli-dariteit, elkaar helpen, wederzijds respect, openheid vangeest, vrijheid van meningsuiting en democratie. Ook deovergang naar het secundair onderwijs wordt hier voor-bereid. Dit gebeurt door middel van een aantal sleutelac-tiviteiten zoals voorbereidende workshops of over-gangsstages die de jongeren zowel op pedagogisch alsemotioneel vlak begeleiden. Tijdens de week van Opérationréussite (Operatie Succes) kunnen jongeren er ook terechtvoor een voorbereiding op de herexamens.

De rest van het jaar doet de Fabrique de Soi aan huiswerk-begeleiding, maar… er worden geen taken gemaakt. Deopdracht van de leerkrachten en begeleiders bestaat erin ineen aantal basisbehoeften te voorzien zodat het kind opschool weer meekan. Men helpt het kind eerst te ‘begrijpen’,want pas dan kan het ‘leren’. De uiteindelijke betrachting isimmers het zelfvertrouwen te herstellen dat maar al te vaakis aangetast door de sociale context waarin het kind opgroeit.

Opmerkelijk is dat twee derde van de jongeren die deFabrique de Soi bezoeken uit het officieel onderwijs komten één derde uit het vrij onderwijs, en in totaal uit vijftienverschillende scholen. Dit getuigt niet alleen van een goede

integratie in het volledige onderwijslandschap, maar ook vaneen ruime socioculturele spreiding. Immers, alle lagen vande bevolking bezoeken de Fabrique de Soi. Het verrijkendeaspect van de ontmoetingen tussen deze jongeren wordtbovendien nog extra in de verf gezet door de aanwezigheidvan een tiental verschillende culturen.

Drie projecten met symboolfunctie

De CAL-Luxemburg ondersteunt het herstel van een positiefzelfbeeld bij de gedetineerden van de gevangenissen vanAarlen en Saint Hubert. Er wordt gewerkt aan hun re-inte-gratie, aan ondersteuning in het overlegcomité, de biblio-theek wordt gemoderniseerd en creatieve ateliers wordengeorganiseerd. Deze activiteiten worden meestal uitgevoerdin samenwerking met de plaatselijke vertegenwoordiger vande Service Laïque d' Aide aux Détenus, die morele bijstandverleent aan gevangenen (zoals de SMBG aan Vlaamsezijde). Zo heeft de Luxemburgse régionale samen met deplaatselijke moreel consulenten kunstzinnige ateliersingericht. De kunstwerken van de gedetineerden wordennadien verkocht en met de opbrengst wordt niet alleen hetdagelijkse leven in de instelling een beetje aangenamergemaakt, maar desgevallend wordt ook de re-integratie inde maatschappij op het moment van hun vrijlating onder -steund.

Eén van de verenigingen van de Luikse CAL is Les Territoiresde la Mémoire (Het Territorium van het Geheugen). Zij ont-vangen jaarlijks enkele honderden leerlingen voor vormin-gen over de Holocaust en de strijd tegen het extremisme.De rode driehoekcampagne werd door deze verenigingopgestart en ondertussen is dit kenteken in het zuiden vanhet land alom gekend als symbool van de strijd tegenextreemrechts. Een initiatief dat werd uitgebreid naarVlaanderen.

Ten slotte kunnen we ook niet voorbijgaan aan het jaarlijkseFestival des Libertés/Festival van de Vrijheid, dat gezamen-lijk georganiseerd wordt door Bruxelles Laïque en UVV. Ditfestival is uitgegroeid tot een vaste waarde in het cultureleleven van de hoofdstad en ongetwijfeld het grootste publiekeevenement dat zo duidelijk de vrijzinnige waarden in dekijker zet. Door het grote succes werd er in 2009 zelfs eenuitloper van het festival georganiseerd in Luik. Wie weet…in de toekomst ook in Vlaanderen?

juni 2010 47

Verantwoordelijkheid

Ant

enneHumanisme in de praktijk

in de rest van de wereld

Misschien heeft u er geen idee van hoe het in de rest vande wereld gesteld is met het vrijzinnig humanisme in hetalgemeen en met het praktisch humanisme in het bijzon-der? We kunnen daar meer over te weten komen via deInternational Humanist and Ethical Union (IHEU), opgerichtin 1952 waar Jaap Van Praag het volgende zei:

“If we are convinced of the necessity to shape humanismand ethical culture as a positive and constructive philosophyof life, we can not do without an international institutionthat answers this conviction.” (Jaap van Praag, voorzitterstichtingscongres, augustus 1952, in de openingsspeech.)

En verder:

“One must first have a hand before making a fist. Our firsttask is to give international humanism hands now. (…) Soour first duty is to develop our national movements and togather the scattered sparks of humanism all over theworld.” (Jaap van Praag, voorzitter stichtingscongres, augus-tus 1952, in de openingsspeech.)

Eigenlijk zijn deze woorden nog steeds een leidraad.Gelukkig zijn er lidorganisaties in reeds meer dan 30 landenen zijn er organisaties werkzaam over heel de wereld waar-van gehoopt wordt dat ze zullen toetreden tot die groteinternationale humanistische organisatie.

Eerst toch even de strategische doelstellingen van de IHEU: 1. Het bekendmaken van humanisme als levensbe-

schouwing: via het tijdschrift (International HumanistNews), de website (www.IHEU.org), conferenties, demedia…

2. Humanisme vertegenwoordigen in de UnitedNations Organisation (UNO) en andere internationaleorganisaties: als niet-gouvernementele organisatie(ngo) heeft de IHEU een raadgevende status binnende UNO in New York, Genève en Wenen, binnenUnicef in New York, binnen Unesco in Parijs en bin-nen de Raad van Europa in Straatsburg. De EuropeanHumanist Federation legt zich vooral toe op de EU.

3. Actief campagne voeren voor de naleving van demensenrechten in het algemeen en de rechten vanhumanisten en niet-religieuzen in het bijzonder.

4. Humanistische organisaties helpen ontwikkelen in elkland. In een aantal werelddelen is dat geen sinecure.

Sonja Eggerickx

voorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen en

voorzitter International Humanist and Ethical Union

juni 2010 49

SONJA EGGERICKX © ISABELLE PATEER - OTHERWEYES

Ant

enne

50 juni 2010

In de context van dit artikel wil ik vooral ingaan op de pun-ten 3 en 4.

Het verdedigen van mensenrechten behoort tot onze kern-taak en dat is meer dan alleen maar de vrijheid vanmeningsuiting. Een mensenrecht betekent ook een dakboven het hoofd hebben, voldoende eten hebben, mogenleren…

Hoe doe je dat als vrijzinnig humanist? We huiveren tocheen beetje voor ‘Caritas-achtige’ liefdadigheid! Terecht trou-wens, maar hulp is nodig, hulp zonder missionering, zonderliefdadigheid maar gewoon uit solidariteit.… Omdat men-sen mensen zijn…

Het Atheïst Centre in Vijayawada

Een mooi voorbeeld hiervan vinden we in India, in de staatAndhra Pradesh. Het Atheïst Centre in Vijayawada, gestichtdoor Gora en nog steeds beheerd door zijn kinderen enkleinkinderen, brengen dat in de praktijk. Het Atheïst Centretoont aan dat onbaatzuchtig helpen écht kan, zonder dat eriets verwacht wordt als tegenprestatie.

Mensen in nood kunnen er terecht zonder dat er naar hunlevensbeschouwing gevraagd wordt. Wie hulp nodigheeft, wordt geholpen. In dit Centrum worden alleen-staande vrouwen opgevangen. Ze krijgen er een oplei-ding, helpen mee in het onderhoud van de gebouwen,eten en slapen kortom ze leven er. Niet zelden zijn hetvrouwen die weduwe geworden zijn en die niet voorzichzelf kunnen zorgen bij gebrek aan opleiding. Vaakontsnappen ze dankzij het Centrum aan prostitutie omdatze nu de kans krijgen een vak aan te leren. Ook straatkin-deren kunnen terecht in het Atheïst Centre en krijgen erde kans naar school te gaan, te spelen en opgenomen teworden in de groep. Er wordt voor hen gezorgd maartegelijkertijd wordt er ook op toe gekeken dat ze zelf ver-antwoordelijkheid leren dragen voor hun eigen leven. Eris ook een polikliniek verbonden aan het Centre waardokters gratis komen werken en waar vooral oogziektesworden behandeld. Er wordt ook seksuele voorlichtinggegeven en anticonceptiva uitgedeeld.

Buiten de stad is er een project waar familieleden vangevangenen terecht kunnen. Ook na de vrijlating kunnenze er opgevangen worden. Zij leven in een dorpsge-meenschap en voorzien door landbouw in hun eigenbehoeften. Ook in dit Centrum krijgen de kinderen eenopvoeding en een opleiding van de volwassenen in hetnemen van verantwoordelijkheid voor zichzelf en deanderen.

Bovendien probeert men vanuit het Atheïst Centre ooknoodhulp te bieden, zoals een paar jaar geleden aan deslachtoffers van de tsunami.

Heel dit gamma aan praktische hulp is er op gericht men-sen mondig en vaardig te maken zodat ze op eigen benenkunnen staan en niet afhankelijk blijven van hulp.Tegelijkertijd strijden zij tegen alle mogelijke vormen vanbijgeloof en traditionele gewoontes. Door de mechanis-men van natuurwetten uit te leggen, tracht men aan tetonen dat men niets hoeft te vrezen.

1. Al vroeg in de jaren 50 van vorige eeuw werden bij-voorbeeld mensen uitgenodigd om over vuur telopen. Ze kregen daarbij meteen de uitleg dat ditniets te maken heeft met spirituele krachten maarmet de snelheid waarmee gestapt wordt, met demanier waarop men loopt en met de stoffen die mengebruikt bij het verbranden.

2. Een ander voorbeeld: bij volle maan gingen zwange-re vrouwen naar buiten. In tegenstelling tot het afge-kondigde onheil gebeurde er niets.

3. Net zo tijdens zonsverduisteringen. Mensen die bui-ten bezig bleven, overkwam niets. Een zonsverduis-tering werd uitgelegd en er werd duidelijk gemaaktdat dit niets te maken had met goden.

4. Er werden ‘community dinners’ georganiseerd waarmensen uit alle kasten aan één tafel gingen zittenom samen te eten, zonder onderscheid. Hoogstongewoon, ook nu nog want alhoewel het kasten-stelsel bij wet is opgeheven, leeft het in de praktijkgewoon verder.

Adopt a Dalit village

‘Adopt a Dalit village’-project is ook een Indiaas projectdat volledig uit en door plaatselijke organisaties wordtuitgebouwd en ondersteund. Men wil de Dalits (de onaan-raakbaren, dit is de laagste kaste) een menswaardig levengeven. Dat houdt bijvoorbeeld in dat ze betere woningenkrijgen, maar vooral ook dat ze waterpompen krijgen, datze niet meer aan de rand van de dorpen moeten wonenwaar de vuilnisbelten zijn, dat ze de kans moeten krijgenom hun kinderen naar school te sturen… Het kastenstelselbestaat zoals eerder vermeld officieel niet meer in Indiaén er bestaat een algemene schoolplicht, maar overtre-dingen worden niet bestraft… De steden nemen nog altijduitbreiding, overal ter wereld, ook in India. Het gebeurtvaak dat men Dalits die er wel in geslaagd zijn een dege-lijk huis te verkrijgen, gaat verjagen, niet om er zelf tegaan wonen, maar louter omdat het ‘niet kan’ dat Dalitsin goede huizen wonen. Men stelt dat het huis behekst isen dat de bewoners er niet meer in mogen. Want zij zijntenslotte de oorzaak van die beheksing. Ook dit projectvecht dus tegen bijgeloof en toont aan dat er niets mis ismet de huizen en dat ook een Dalit in een goed huis kanwonen. Wie een dorp adopteert engageert zich om 3 ach-tereenvolgende jaren €3.000 te schenken. Met die som ismen in staat om de basisbehoeften voldoende te verbe-teren zoals het instaleren en onderhouden van waterput-ten. Wij hier in het Westen kunnen best helpen met het

verzamelen van voldoende financiële steun. India heeftmomenteel een economie die het goed doet. In een stadals Hyderabad bijvoorbeeld zie je de grote buildings vanmultinationals als paddenstoelen uit de grond schieten,Silicon Valley achterna. Intussen sterven mensen nogaltijd van honger. Terwijl hoge technologische snufjesworden geproduceerd en ontwikkeld, slagen ‘heilige’mannen er nog steeds in met spectaculaire goocheltrucsde goedgemeente te laten geloven dat ze over super-krachten beschikken en dus worden ze gesteund. Eenschril contrast.

Deze hocus pocus ontmaskeren is eveneens een vorm vanpraktisch humanisme…

Campagnes en organisaties in Afrika

Ook in Afrika er is erg veel te doen. In een continent waarkinderen gedood worden omdat één of andere ‘tovenaar’hen ‘heks’ noemt, worden mensenrechten geschonden. InNigeria worden bijvoorbeeld albinokinderen ritueel gedoodomdat men ervan overtuigd is dat delen van hun lichaamkracht en bescherming geven. Alweer dat bijgeloof. Daartegenin gaan is gevaarlijk. Mensen die dit doen wordenbelaagd door de massa, opgezweept door predikanten aller-hande die de macht hebben om zelf te bepalen wie heks isen wie niet. Het is dus belangrijk goed te staan bij hen enhen vooral niet tegen te spreken. De critici wordenbedreigd, niet alleen met het uitspreken van banbliksemsen hellevuur maar effectief met lynchpartijen die niet alleenhenzelf treffen maar ook hun familie! In het beste gevalworden ze officieel aangeklaagd en gevonnist door rechtersdie vaak corrupt en zelf bang zijn. Er zijn ook dagdagelijkseschendingen van de mensenrechten. Homoseksualiteit isniet alleen verboden, de publieke opinie staat er erg vijan-dig tegenover.

We kunnen er niet om heen: mensen doen inzien dat ratio-neel denken een oplossing biedt, is geen sinecure. Ook inAfrika is het een voortdurende strijd tegen bijgeloof. Zekerals je weet dat veel energie gaat naar overleven op zich.Laten we nu vooral niet denken vanuit onze vermeendesuperioriteit dat ‘ze’ het zelf maar moeten weten, nochmogen we handelen vanuit een schuldbesef van ex-koloni-ale heersers. Het zijn de Afrikanen zelf die het moetendoen, maar de projecten die zij uitwerken en leiden, kunnenwe wel ondersteunen.

Kampala, Oeganda

In Kampala, Oeganda, strijden humanisten tegen bijgeloof.Daar concentreren ze zich op het oprichten van scholen,omdat ze beseffen dat een goede wetenschappelijk ver-antwoorde opleiding ontzettend belangrijk is. Zo zijn er inde buurt van Kampala drie schooltjes die door een groephumanisten gebouwd worden en waar reeds een aantal

kinderen school lopen. Daar is geld voor nodig: kinderenmoeten studiebeurzen krijgen waarmee ze de kosten kun-nen dekken. Daar kunnen wij bij helpen. Net als in Indiagaat het niet om de schooltjes alleen: het zijn stuk voorstuk projecten waar mensen leren samenwerken ensamenleven op een vreedzame manier. De schooltjes wor-den ook gebruikt als gemeenschapslokalen waar volwas-senen komen om te praten, te leren en te vieren. Een paarmaanden geleden werd een grote humanistische ‘naam-gevingceremonie’ gehouden, waaraan een aantal kinde-ren plechtig beloofd werd dat er voor hen zou gezorgdworden wat er ook zou gebeuren… Een mooi aspect vanzingeving!

Wat zo ontzettend belangrijk is aan al deze humanisti-sche projecten is dat ze door de mensen die er wonenzelf worden bedacht en uitgevoerd. Dat noch in de pro-jecten in India, noch in Afrika, gevraagd wordt om‘humanist’ te worden. Men helpt mensen die het nodighebben, maar men leert hen vooral zèlf verder te gaan.Men probeert hen hun autonomie (terug) te geven en teemanciperen. Dit is een belangrijke humanistischegedachte.

Ik ben in de voorbije alinea’s vooral ingegaan op de derdeen vierde strategische doelstelling van de IHEU. Maar ook deeerste en tweede strategische doelstellingen kan men zienals een vorm van praktisch humanisme. Zo kan men als vrij-williger naar de grote internationale organisaties stappenom daar de stem van de humanisten te laten horen. Menkan achterhaalde ideeën proberen ombuigen in werkbaredoelstellingen waardoor er middelen vrij kunnen komen omsamen te leven met anderen in deze wereld.

Dichterbij huis vinden we andere voorbeelden: in Nederlandwerkt de stichting Humanitas al jaren in de samenleving.Een netwerk van vrijwilligers doet aan buurtwerk vanuit hunhumanistische levensvisie. Dat gaat van boodschappendoen voor of samen met mensen die dat niet (meer) kun-nen, tot vakantieprojecten voor kinderen uit lagere inko-mensgroepen. Er worden bejaardentehuizen uitgebaat maarook opvangtehuizen voor jongeren in moeilijkheden.Soortgelijke acties, daarom niet identiek, vinden we terug ineen aantal van onze andere buurlanden.

Praktisch humanisme zou een deel moeten worden van

onze overtuiging. De uitdrukking ‘geen woorden maar

daden’ gaat hier zeker ook op. Dat geldt niet alleen voor

ons hier, maar ook in Europa en de hele wereld. Daarom

is het belangrijk dat vrijzinnige humanisten zich ook

internationaal verenigen. We kunnen van elkaar leren.

juni 2010 51

Solidariteit

Ant

enneKan je vrij denken?

Ben jij een vrijzinnige humanist?

WEINIG MENSEN ZULLEN OP DEZE VRAAG EEN ONDUBBELZINNIG ‘JA’ OF ‘NEE’ ANTWOORDEN. DAAR ZIJN GOEDE

REDENEN VOOR.

VRIJZINNIGHEID BETEKENT DAT ELKE VRIJE DENKER UNIEK IS. ONDOGMATISCH EN VIA HET VRIJ ONDERZOEK KOMT ELK

TOT EEN EIGEN INVULLING VAN HOE HIJ OF ZIJ IN HET LEVEN WIL STAAN. DE TIJD DAT VRIJZINNIG SYNONIEM WAS

VOOR ‘ANTIKLERIKAAL’ OF ZELFS ‘ANTISPIRITUEEL’ LIGT GELUKKIG AL LANG ACHTER ONS.

TWIJFELS EN MENINGSVERSCHILLEN ZIJN VOOR VRIJE DENKERS DE NORMAALSTE ZAAK VAN DE WERELD. WAT HIER EN

NU WAAR OF WAARDEVOL IS, KAN MORGEN ALWEER DOOR DE OMSTANDIGHEDEN EN FEITEN VOORBIJGESTOKEN ZIJN.VRIJE DENKERS KOESTEREN DAAROM EEN GEZONDE ARGWAAN TEGENOVER ELKE OPGELEGDE WAARHEID OF ELK

DOGMA.

DOE DE TEST EN KOM ERACHTER HOE HOOG JIJ SCOORT OP DE VRIJZINNIG HUMANISTISCHE SCHAAL! PASSEN DE VOL-GENDE UITSPRAKEN BIJ JOU? ANTWOORD MET JA OF NEE.

Over ’t algemeen ben ik geneigd de uitspraken van wetenschappers, journalisten,

geestelijke leiders… te aanvaarden.

Spiritueel leven kan ook zonder in God, Allah of Visjnoe te geloven.

Al die aandacht voor ecologie en klimaat is zwaar overdreven.

Het milieu moet zich aan de mens aanpassen en niet andersom.

Ik vind kritiek -en dus ook zelfkritiek!- een positieve eigenschap.

Iedereen mag, rekening houdend met menselijke normen en waarden, leven zoals hij dat wil.

Ik vind vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit belangrijke waarden.

Ik denk dat de kerk zinnige bijdragen kan leveren aan politieke of ethische debatten.

Volgens mij dragen we allemaal een verantwoordelijkheid ten opzichte van mensen die het minder

goed hebben. We moeten hen in staat stellen zich te ontplooien tot een volwaardig bestaan.

Fundamentalisme, van gelijk welke strekking, is te verwerpen.

Mensen kunnen leven zonder een God, maar niet zonder normen en waarden.

|1|

|2|

|3|

|4|

|5|

|6|

|7|

|8|

|9|

|10|

Bron: Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV)

juni 2010 53

✍

Doe de test!

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

❐ ja | ❐ nee

Ant

enne

54 juni 2010

|1| Over ’t algemeen moeten we de uitspraken van weten-schappers, geestelijke leiders…aanvaarden. Liever nietdus. Een vrije denker gaat immers altijd uit van een kriti-sche houding en is daarom ongevoelig voor gezagsargu-menten. Door het kritisch gebruik van het verstand, zondervooroordelen en bijgeloof, probeert hij de werkelijkheid tebegrijpen. Uitspraken van ‘autoriteiten’ worden dus niet apriori aanvaard of verworpen.

|2| Spiritueel zijn, kan ook zonder in God, Allah of Visjnoe tegeloven. Dit kom overeen met de vrijzinnig-humanistischevisie. De mens heeft nood aan spiritualiteit, maar die noodwordt niet noodzakelijk door een geloof ingevuld. Zo kunnenook niet-kerkelijke rituelen en ceremonies zingeving bieden.

|3| Al die aandacht voor ecologie en klimaat is zwaar over-dreven. Het milieu moet zich aan de mens aanpassen enniet andersom. Deze uitspraken zijn zeker niet humanis-tisch te noemen. In het humanisme wordt de mens immersgezien in zijn totale context: persoonlijk, maatschappelijk,maar ook ecologisch. Het antropocentrisme (de mens staatcentraal en alles is daaraan ondergeschikt) behoort dan ookdefinitief tot het verleden. De mens is niet langer de maatvan alle dingen, maar een nederige speler die in staat iszichzelf te vernietigen als hij het milieu om zeep helpt.

|4| Kritiek -dus ook zelfkritiek- is een positieve eigenschap.Inderdaad, een vrije denker richt zijn kritiek niet enkel opandere levensbeschouwingen maar ook op zichzelf. Hij uitgefundeerde kritiek en liefst ook constructieve.

|5| Iedereen mag, rekening houdend met menselijke waar-den en normen, leven zoals hij dat zelf wil. Dit is het vrij-zinnig humanisme ten voeten uit. Vrije denkers zullenmaatschappelijke en culturele regels en gewoonten nietklakkeloos aanvaarden. Hetzelfde geldt voor godsdienstige

geboden. Een vrije denker zal eerst zelf kritisch onderzoe-ken om dan zijn vrije keuze te maken.

|6| Vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit zijn belangrijkewaarden. Dit komt helemaal overeen met de vrijzinnig-humanistische visie. Humanisme slaat op waarden zoalstolerantie, pluralisme, solidariteit, dialoog, gelijkwaardig-heid, democratie… Deze waarden kennen we sinds de ver-lichting. De klemtoon ligt op het respect voor de persoon.

|7| De kerk kan zinnige bijdragen leveren aan politieke ofethische debatten. Het vrijzinnig humanistisch antwoord ishier ‘JA’. Elke levensbeschouwing kan een meerwaarde bie-den, zolang ze niet probeert om andersdenkenden tebeknotten in hun vrijheid en haar eigen inzichten voor testellen als absoluut en onveranderlijk.

|8| We dragen allemaal een verantwoordelijkheid ten opzichtevan andere mensen die het minder goed hebben. We moe-ten hen in staat stellen zicht te ontplooien tot een volwaar-dig bestaan. Mede menselijk heid en redelijkheid zijn belang-rijk voor een humanist. Een humanist streeft naar inclusiviteit:hij heeft oog voor iedereen die omwille van financiële, relati-onele of lichamelijke handicaps dreigt uit de boot te vallen.

|9| Fundamentalisme, van gelijk welke strekking, is te ver-werpen. Inderdaad. Het vrijzinnig humanisme is fundamen-teel ondogmatisch, ook wat de eigen uitgangspuntenbetreft. Een dialoog met andere levensbeschouwingenwordt dan ook als verrijkend ervaren op voorwaarde dat hetgesprek open en vrij verloopt. In een fundamentalistischecontext is dat onmogelijk.

|10| Mensen kunnen leven zonder een God, maar niet zondernormen en waarden. Dit is een humanistisch standpunt.Normen en waarden, al dan niet godsdienstig geïnspireerd,zijn noodzakelijk om te kunnen samenleven.

Speelse interpretatie van de score door de Antenneredacteurs

JE HEBT ALLE VRAGEN BEANTWOORD EN MISSCHIEN WIL JE NU WETEN WAT DE SCORE BETEKENT. WE HEBBENOP LICHT IRONISCHE WIJZE EEN LUCHTIGE BESCHRIJVING BIJ DE PUNTENSCORE GEMAAKT. DE SCORE HEEFTGEENSZINS DE BEDOELING OM TE OORDELEN OF TE VEROORDELEN.10 op 10: De supervrijzinnige

Geweldig, je bent een rasechte vrijzinnighumanist en helemaal overtuigd van dewaarde van het vrij onderzoek met eengezonde argwaan tegenover dogma’s.Steeds zal je vragen beantwoorden, indialoog gaan met anderen en anderenhelpen, op volstrekt vrijzinnig-humanis-tische wijze. Velen kunnen een voor-beeld aan jou nemen.

9 op 10: De overtuigde vrijzinnigeGefeliciteerd, je tracht op vrijzinnigewijze door het leven te gaan. Dit lukt uit-stekend al laat je heel af en toe eenklein steekje vallen. Niemand is perfectnatuurlijk, gelukkig maar. De juf zou zeg-gen: ‘Doe zo verder en flink zo!’

8 op 10: De gematigde vrijzinnigeProficiat, je bent duidelijk vrijzinnig. Alben je het niet helemaal eens met alleuitgangspunten van het vrijzinnig huma-nisme, toch vind je er zich grotendeels interug. Gematigdheid is een goededeugd. Alles met mate, niet alleen bijalcohol, maar ook bij het denken. Eenbeetje van dit en een beetje van dat,maar met de nadruk op vrij onderzoeken kritische ingesteldheid.

7 op 10: De drempelvrijzinnigeHet is tijd voor bezinning. Je bent over-tuigd van het vrijzinnig humanisme,maar je bent er de houvasten vankwijt(geraakt). Je wil wel maar weet nietaltijd goed hoe. Ga snel naar de biblio-

theek of spring binnen in een CentrumMorele Dienstverlening. Zij kunnen joumet raad en daad bijstaan in het vindenvan jouw vrijzinnige levensweg.

6 op 10 en minder: De andersdenkendeHelaas, je bent geen vrijzinnig humanist.Dat moet geen probleem zijn voor jou,want er zijn nog vele andere levensbe-schouwelijke wegen die je in het levenkunt bewandelen. Mocht je toch de noodaan duidelijkheid en kritisch denken voe-len opkomen, spring dan gerust eens bin-nen in een Centrum Morele Dienst ver -lening in jouw buurt. De moreel consu-lenten luisteren met warm hart naar jouwverzuchtingen en twijfels en zoekensamen met jou door de bomen het bos.

Vrijheid

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWESTPCMD BrusselStalingradlaan 18-20 - 1000 BrusselT 02 242 36 02 - F 02 242 56 17cmd.brussel@uvv.be

PROVINCIE OOST-VLAANDERENPCMD GentSint-Antoniuskaai 2 - 9000 GentT 09 233 52 26 - F 09 233 74 65cmd.gent@uvv.be

Provinciale Centra Morele DienstverleningPROVINCIE ANTWERPEN

PCMD AntwerpenJan Van Rijswijcklaan 96 - 2018 AntwerpenT 03 259 10 80 - F 03 259 10 89cmd.antwerpen@uvv.be

PROVINCIE VLAAMS-BRABANTPCMD LeuvenTiensevest 40 - 3000 LeuvenT 016 23 56 35 - F 016 20 75 47cmd.leuven@uvv.be

PROVINCIE LIMBURGPCMD Hasselt A. Rodenbachstraat 18 - 3500 HasseltT 011 21 06 54 - F 011 23 55 16cmd.hasselt@uvv.be

PROVINCIE WEST-VLAANDERENPCMD BruggeJeruzalemstraat 51 - 8000 BruggeT 050 33 59 75 - F 050 34 51 69cmd.brugge@uvv.be

PROVINCIE ANTWERPENAMD LierBegijnhofstraat 42500 LierT 03 488 03 33 - F 03 488 03 33amd.lier@uvv.be

AMD MolLaar 2 bus 3a2400 MolT 014 31 34 24 - F 014 31 34 24amd.mol@uvv.be

PROVINCIE LIMBURGAMD BilzenKlokkestraat 4 bus 13740 BilzenT 089 30 95 60 - F 089 56 57 94amd.bilzen@uvv.be

AMD LeopoldsburgKoningstraat 49/gelijkvloers3970 LeopoldsburgT 011 51 62 00 - F 011 51 62 09amd.leopoldsburg@uvv.be

Centra Morele Dienstverlening

Antennes Morele Dienstverlening

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN v.z.w.

PROVINCIE ANTWERPENCMD AntwerpenBreughelstraat 60 - 2018 AntwerpenT 03 227 47 70cmd.antwerpenlokaal@uvv.be

CMD HerentalsLantaarnpad 20 - 2200 HerentalsT 014 85 92 90 - F 014 85 44 39cmd.herentals@uvv.be

CMD Mechelen O.-L.-Vrouwestraat 29 - 2800 MechelenT 015 45 02 25 - F 015 43 55 19cmd.mechelen@uvv.be

CMD Turnhout Begijnenstraat 53 - 2300 TurnhoutT 014 42 75 31 - F 014 42 54 40cmd.turnhout@uvv.be

PROVINCIE VLAAMS-BRABANTCMD HalleMolenborre 28/02 - 1500 HalleT 02 383 10 50 - F 02 383 10 51cmd.halle@uvv.be

CMD TienenBeauduinstraat 423300 TienenT 016 81 86 70 - F 016 82 40 31cmd.tienen@uvv.be

CMD VilvoordeFrans Geldersstraat 25 - 1800 VilvoordeT 02 253 78 54 - F 02 253 57 87cmd.vilvoorde@uvv.be

PROVINCIE LIMBURGCMD GenkBochtlaan 16 bus 6 - 3600 GenkT 089 51 80 40 - F 089 51 80 49cmd.genk@uvv.be

CMD LommelHertog Jan Plein 24 - 3920 LommelT 011 34 05 40cmd.lommel@uvv.be

CMD Maasland Pauwengraaf 63 - 3630 MaasmechelenT 089 77 74 21 - F 089 77 74 22cmd.maasmechelen@uvv.be

CMD TongerenVlasmarkt 11 - 3700 TongerenT 012 45 91 30 - F 012 45 91 39cmd.tongeren@uvv.be

PROVINCIE WEST-VLAANDERENCMD DiksmuideEsenweg 30 - 8600 DiksmuideT 051 55 01 60 - F 051 55 01 69cmd.diksmuide@uvv.be

CMD IeperKorte Torhoutstraat 4 - 8900 IeperT 057 23 06 30 - F 057 23 06 39cmd.ieper@uvv.be

CMD KortrijkOverleiestraat 15A - 8500 KortrijkT 056 25 27 51 - F 056 25 27 53cmd.kortrijk@uvv.be

CMD RoeselareGodshuislaan 94 - 8800 RoeselareT 051 26 28 20 - F 051 26 28 26 cmd.roeselare@uvv.be

AMD Sint-TruidenKazernestraat 10/0013800 Sint-TruidenT 011 88 41 17 - F 011 31 26 45amd.sinttruiden@uvv.be

FEDERAAL SECRETARIAATBrand Whitlocklaan 87 1200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02 |735 81 92 - F 02 |735 81 66cmd.federaal@uvv.bewww.unievrijzinnigeverenigingen.be

BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWESTCMD JetteJetse laan 362 - 1090 JetteT 02 513 16 33 - F 02 420 42 98cmd.jette@uvv.be

PROVINCIE OOST-VLAANDERENCMD Aalst Koolstraat 80-82 - 9300 AalstT 053 77 54 44 - F 053 77 97 70cmd.aalst@uvv.be

CMD EekloBoelare 131 - 9900 EekloT 09 218 73 50 - F 09 218 73 59cmd.eeklo@uvv.be

CMD RonseZuidstraat 13 - 9600 RonseT 055 21 49 69 - F 055 21 66 68cmd.ronse@uvv.be

CMD Sint-NiklaasAnkerstraat 96 - 9100 Sint-NiklaasT 03 777 20 87 - F 03 777 31 64cmd.sintniklaas@uvv.be

CMD ZottegemKastanjelaan 73 - 9620 ZottegemT 09 326 85 70 - F 09 326 85 73cmd.zottegem@uvv.be