Geen plaats op balkon voor

grote HF -antenne

De auteur beschrijft zijn ervaringen met zijn aan een balkonhek gemonteerde S-1204 antenne waarmee hij

ondanks een ongunstige antennesituatie toch behoorlijk verbindingen op de HF-banden kan maken. Automatisch

aÍstemmen op 40m bleek een probleem waarvoor de oplossing in het handboek te vinden is.

Situatielk heb jaren gedacht dat werken op HF nietmogelijk was voor mij. Goede ophangmoge-lijkheden voor een draadantenne ontbrekenen ik kon er natuurlijk op wachten dat degemeente bezwaar zou maken tegen een

langdraad naar een boom of lantaarnpaal,of dat de buren zouden klagen. Aangezienik drie hoog op de bovenste verdieping vaneen appartement woon met 270 graden vrijuitzicht over het dorp en ik de beschikkingheb over een balkon met een hekwerk vanstalen pijpen van 60 mm dik zouden er tochmogelijkheden moeten zijn . Daar op dat bal-konhoel<1ezo ver mogelijk bij de andere ap-partementen vandaan zou toch een antennegeplaatst moeten kunnen worden , maarwat voor een antenne? Gezien vanuit dezebalkonhoek is in een straal van 100 m geenhuis of haard te bekennen. Mijn grootste lief-hebberij bestaat vooral uit CW-verbindingenmaken en hiervoor zijn de HF-banden tochwel erg interessant, zeker als je graag lange-

afstandsverbindingen wilt maken. Alleen opde camping kan ik beschikken over grote en

lange antennes, daar is gelukkig ruimte ge-noeg, maar ja, ik kan niet het hele Jaar op decamping blijven zitten.

ATAS.I2OAlk heb een tijdje nagedacht over de oplos-sing en uiteindelijk liep ik via een NederlandsHAM-forum tegen de ATAS-120 aan . Dezeantenne werd daar zeer aangeprezen voormobiel gebruik en op plaatsen waar mensenmaar klein behuisd zijn.In de USA wordt deATAS-12O veelvuldig gebruikt met bijzondergoede resultaten.Zo goed dat ik mezelfafvroeg wat voor meer nut een groteredraadantenne zou brengen. Zou het signaalveel verslechteren met zo'n mini-antenne,misschien 1 S-punt of meer? Dit zou tochwel de antenne zijn voor mijn balkon en demogelijkheid geven om weer op HF met CWte beginnen. Op een Amerikaans forum werdechter nog wel een kanttekening gezet bij de

ATAS-120 en dat hield in dat hij soms defectraakte door binnendringen van water. Dit isinmiddels verbeterd met een extra rubberkapje. De verbeterde uitvoering is de ATAS-

120A. De ATAS-120A is niet meer dan een

spriet die op het uiteinde van een kunststofhuls is gemonteerd. In de huls bevindt zicheen lange met variabele spoed gewondenverlengspoel. De huls met daarin de verleng-spoel schuift over de vaste buis waarin zicheen kleine servomotor en de elektronica be-vinden. Een glijcontact maakt de verbindingmet het voedingspunt. De servomotor kan

spoel plus spriet omhoog (lagere frequentie)en omlaag (hogere frequentie) bewegenmiddels een nylon schroefspindel die in despoel steekt. De totale lengte is slechts 1 ,6m. De ATAS-120A is bedoeld voor de Yaesu

transceivers FT-897, FT-847, FlB57 enFT-1 00/-1 00D. In deze transceivers zijn debenodigde stuurelektronica en software voorautomatische afstemming van een ATAS in-gebouwd. De maximale input bedraagt 120

W (SSB) en het gewicht is erg laag: de an-tenne weegt maar een schamele 900 gram.Bij mobiel gebruik op een metalen autodakzijn geen radialen nodig maar bij vaste op-stelling op een balkon wordt aanbevolen omradialen voor 50 MHz, 144 MHz en 430 MHzaan te brengen . Deze zijn apart als 'balconymount counterpoise kit' verkrijgbaar. Volgensde beschrijving zou de antenne geschikt zijn

voor 7 /1 4/21 /28/50/1 44/ 430 M Hz maar op10/18/24 MHz blijkt mijn Yaesu FT-857D ookin staat de antenne automatisch af te stem-men. Soms lukt dit niet maar kan er toch eenprima SWR worden verkregen door hand-matig de servomotor vanuit de transceiverte bedienen. Door een goed 'counterpoise'(tegengewicht of aarding) te gebruiken en

doordat de antenne direct aan zijn voedings-punt in aanpassing komt, zullen er weinigmantelstromen op de coaxkabel optreden.De connector aan de ATAS is een UHF-chassisdeel type SO-239, dus bedoeld vooreen PL-259 plug.

Andere transceiversDe ATAS-120A kan ook handbediend wor-den gebruikt bij andere transceivers nnet

Foto 1 ATAS-1204 gemonteerd aan het balkonhek (inks), rechts de Diamond V2000 driebander

voor 50/1 44/430 MHz. Het balkon bevindt zich op B m boven de grond.

januari 2010

Bron: Electron januari 2010

een simpel te bouwen bedieningskastje eneen SWR-meter (als de set daar niet mee isuitgerust). Een gelijkspanning van nominaal+8 V (+4,8 . .. 8,5 V) op de binnenader vande coaxkabel laat de antenne inschuivendus naareen hogerefrequentie gaan. Een

spanning van nominaal +12 V (+10 ... 14,4V)zorgt ervoor dat de antenne zich strekt, dusnaar een iagere frequentie gaat. Uiteraardis in het bedieningskastje een LC-netwerkjenodig om het gelijkstroomcircuit en het HF-circuit te scheiden. Dit kan bestaan uit eengoede laagohmige HF-smoorspoel en eenkoppelcondensator die minstens 2 AHF-stroom kan houden. Informatie is oo internette vinden. MFJ levert een kant-en-klaar be-dieningskastje met typenummer MFJ-1 925,soeciaal voor de lC-706. De afstemoroce-dure is dan anders: met de handbedieningeerst de antenne pieken op maximale ont-vangst en pas daarna de zender gebruikenvoor afregelen op de beste SWR, liefst metlaag vermogen. Vooral op 40m is de SWR-dip erg smal en vereist het met de hand af-stemmen enige oefening.

VergelijkingstestVoor de plaatsing van de ATAS-120A op mijnbalkon heb ik eerst proeven genomen opmijn /A QTH bij Nijmegen met een Yaesu FI-857D en een GB open dipool van 2 x 22 mmet balun. Dit om later te kunnen beoordelenwat het verschil is tussen de ontvangst op decamping met een grote antenne en thuis ophet balkon met een kleine ATAS-120A. lk zatdaar op de camping mooi vrij aan de randvan de bossen en de antenne kon prettigrondkijken. De open dipool werkte geweldig.Net in dat weekend was er een contest. Ditwas het uitgelezen moment om de opendipoolantenne aan de tand te voelen. HeelEuropa vloog mij rond de oren: mooie ont-vangst en weinig storing aldaar in het vrijeveld. lk dacht toen al wel 'dat zal wel eenseen stuk minder kunnen worden op het ap-partement met een mini-HF-antenne'.

Opstelling van de ATAS-120ADe ATAS-120A bleek niet uit voorraad le-verbaar en de levertijd was voor mijn gevoelbehoorlijk lang. Wachtend op de leveringheb ik twee CELF400 coaxkabels van deshack naar het balkon gelegd, een voor deATAS-120A en een voor een Diamond V2000driebander. De kabellengte is 12 m. De ATASis op een stalen pijp van 1,5 m bevestigd dieop zijn beurt weer met roestvrijstalen bandenis bevestigd aan de hoekpijp van het balkon.De pijp met de antenne steekt 1 m boven hetbalkonhek uit en de bovenkant van de ATAS

staat zo 12 m boven de grond (zie foto's 1

en 2). De ATAS is bedoeld voor eengatsmon-tage op een voertuig. Voor de bevestigingaan de pijp heb ik een koppelstuk met vier 8mm bouten voor een autotrekhaak gebruikt(zie foto 3). De gebruiksaanwijzing hamerter op dat de ATAS alleen goed kan werkenals er een zeer laagohmige verbinding is methet'counterpoise' (tegengewicht) dus hebik ervoor gezorgd dat de antennevoet goedcontact maakt met de pijp en het balkonhek.

Foto 2 Hieris de vorm van de ATAS-1204 goed te zren.

Ook de radialen voor 50/144/430 MHzzijnop de foto's zichtbaar. De 50 MHz-radialenhebben een ingebouwde verlengspoel.

TuningraadselsNadat ik de opstelling van de ATAS-120Aklaar had, ben ik snel naar de Yaesu FT-

B57D getogen en heb ik deze ingesteld opde 2Om-band. Met het boekje van de Yaesuin de hand vond ik de ('diepgaande') menu-instelling om met de ATAS te werken. lk koosvoor 'HF & 50 MHz'. Knopje ingedrukt en deingebouwde tuner van de FT-857D begonmet 'lNlT' te initialiseren en toen lichtte inhet LCD het woord 'ATAS' op. Dat moestik hebben, weer knopje ingedrukt voor deuiteindelijke tuning, dat duurt 20 s maar ein-delijk gaf hij de pieppiep van 'gevonden' meteen reflected power die nauwelijks de hoekuitkwam, dus een mooie SWR. Even luis-teren. het ene na het andere station kwambinnen, niet te geloven. Snel even naar de4Om-band want het was mij bekend dat hij

daar het moeilijkst in afstemming te krijgenis. Nou dat klopte, de FT-857D zag er geengat in en vertelde met een ferme slik dat het'High SWR' was, dus te hoog. Dat was knapvervelend. Als het 's winters donker is, danis er boven de 4Om-band niet veel te belevenen ik wil wel seinen als ik 's avonds thuiskomvan QRL. Dat je met de ATAS niet kunt zen-den op BOm is al een beetje een straf maarook al niet op 40m? Dat gaat me te ver. Weeraan de antenne aan het prullen geg aan, zot)de kabel niet goed zijn? Nieuwe kabel los uit-gelegd maar nog steeds hetzelfde probleem.Overal van 20m tot 6m goed af te stemmenmaar niet op de 40m-band.Het heeft me twee dagen gekost: anderepijp, dichterbij het balkon, verder ervandaan,de 'aard'weerstand gemeten met de ohm-meter maar deze mat maar een weerstandvan < 0,1 ohm naar het metalen balkon,dus dat kon het niet zijn. Wat schetste mijnverbazing toen de set de ATAS wel kon af-stemmen op 40m als ik in het Main Menu (bij

januari 2010

085) de instelling 'ATAS HF' koos. Dat dingis zot geworden dacht ik, maar zo werktehet wel. Even 30 kHz omhoog gedraaid en

hij stemde nog steeds prima volautomatischaf .Zal ik het nou toch gevonden hebben, dathet menu alleen maar verkeerd stond? Laterbleek dit toeval want bij een andere mast-lengte werkte de automatische afstemmingook niet op 40m in de stand ÍAilAS HF'. Opde hogere banden ging het prima. Als de seteenmaal op enkele banden afgestemd is ge-weest dan duurt het afstemmen van de ATAS

daarna veel korter dan de eerste keer (enkeleseconden). Het liet mij een heel weekendniet los. Toen ik het afstemmen nog eensdemonstreerde aan mijn XYL (PDORLC) viel

haar iets op. De SWR had bij het afstemmenop 40m heel even, een halve seconde, een

dip van 1 : 1,1. Direct daarna was het weer 1

op veel. lk dacht dat het te maken had methet bereiken van de uiterste stand en hetomkeren van de richting maar het bleef mij

bezighouden.

Het staat in het handboek...Uiteindelijk heb ik 's avonds de handleidingnog maar eens goed doorgelezen. En watstond daarin . Let op! Door de hoge Q van despoel op 40 meter kan het zijn dat men hand-matig af moet stemmen. Tja, mannen lezen

niet graag een handleiding. lk probeer eerstliever iets en als het dan niet lukt denk ik aan

het lezen van de handleiding. Dat handmatigafstemmen middels het instelmenu had ikal eerder geprobeerd. lk kon toen echter deUp- en Down-knopjes in blijven drukken tot

Sint Juttemis maar de SWR bleef 1 : teveel.Toen ging het licht branden bij mij, met deopmerking van de XYL nog vers in het ach-terhoofd. Nog eens even met de tuningknop-pen spelen op de set, de tuner weer automa-tisch laten afstemmen tot die bekende dipweer voorbij kwam en toen direct de knopvan Auto Tuning stopgezet en vervolgensmet de hand een beetje bijgetuned en voilà:een SWR van 1 . 1,1 op de 4Om-band. Aha,dus zo moet het. Door de enorm hoge Qvan de antenne op de 4Om-band schiet deautomatische antennetuner van de FT-857Deroverheen. De dip duurt te kort voor de au-tomatische tuner om te worden gedetecteerden de tuner precies op tijd te laten stoppen.Nou, dan doet Dirk het wel handmatig, als

het maar werkt en dat deed het ook.Kortom, soms is op 40m de combinatie vande antenne met de aardweerstand zodanigdat de Q iets lager is en dus de dip wat bre-der. De tijd dat de SWR laag genoeg is dannet genoeg om het afstemsysteem te latenlocken. Kleine veranderingen in opstellingof omgeving zijn al genoeg om de Q weerhoog te laten oplopen zodat de tuner de su-persmalle dip 'door laaï slippen' en niet willocken.

ResultatenDiezelfde zondagavond hoorde ik met 59in LSB LUZFCB uit Argentinië en daarnaeen station uit Chili op de 4Om-band. Geengekke resultaten met zo'n mini-antenne. lkmoet eerlijk zeggen dat het verschil in ont-vangst met de2x22 m open dipool op de

camping wel erg klein is. Als zendantenneheeft de ATAS-120A natuurlijk een lager ren-dement dan een halvegolfdipool. In vergelij-king met een 2 x 10 m dipool die ik op eenvorig QTH had, ziln de sterkterapporten dieik krijg een S-puntje minder maar daar ben

ik in de gegeven situatie best tevreden mee.

Laatst werkte ik met 10 W output F/PAOJWN

op een camping in Zuid-Frankrijk. Hij werktemet een open dipool en 100 W. Hij gaf mij 59.

Op 9 september werkte ik met 50 W outputop7,127 MHz W3UR. Hij gaf mij als rapport56 dus dat is toch heel goed te doen. Metde ATAS kan niet worden gezonden op 80mmaar de ontvangst op BOm is nog verbazendgoed. lk hoor er meer Nederlandse stationsmee op 80m dan vroeger op mijn 2 x 10 m

dipool. De ontvangst is zelfs 2 S-punten be-ter dan met een draad van 23 m die ik even

tijdelijk in een boom had gespannen. Om tekunnen luisteren op 80m stem ik de ATAS-

1204 eerst net ond er 7 ,2 MHz af en daarnaschakel ik over op de 8Om-band. lk hoop datze ooit nog eens een versie van de ATAS-

12OA op de markt brengen waarmee ook opde BOm-band gezonden kan worden wantdat lijkt me toch ook wel leuk. lk begrijp na-

tuurlijk wel dat de natuurwetten niet zomaarte kraken zijn. Een kwartgolf van 80 meter is

nog altijd een lengte van 20 m en dat krijgenwe natuurlijk nooit mooi handzaam geïmplo-deerd in een ATAS-120A, die dan ook noghet hele bereik tot de 7Ocm-band aan toemoet kunnen behappen. Dat zal wel teveelgevraag d zijn.

Foto 3 Detail van de bevestiging van de ATAS op de stalen pijp. De radialen aan de ATAS-120A zijn voor 50/144/430 MHz.

januili 201 0