Praktische Adviezen over Nieuwe Schooltijden - november 2010

Andere tijden in

de brede school

Andere Tijden

2

Andere tijden in de brede school

Inhoud

Samen over naar nieuwe tijden …………………………………………………………………………………………………… 3 Brede school en andere schooltijden: kansen en belemmeringen ……………………………………………… 3 Leeswijzer ……………………………………………………………………………………………………………………………… 41 Stappenplan …………………………………………………………………………………………………………………………… 5 1.1 Oriëntatie ………………………………………………………………………………………………………………………… 6 Hoe benut je de brede school in deze fase? ………………………………………………………………………… 6 1.2 Voorbereiding …………………………………………………………………………………………………………………… 7 Hoe benut je de brede school in deze fase? ………………………………………………………………………… 7 1.3 Invoering ………………………………………………………………………………………………………………………… 9 Hoe benut je de brede school in deze fase? ………………………………………………………………………… 92 Praktijkvoorbeelden ……………………………………………………………………………………………………………… 10 2.1 Op weg naar een nieuw dagvenster ………………………………………………………………………………… 11 2.2 Talentontwikkeling als basis voor geïntegreerd kindcentrum ……………………………………………… 13 2.3 Onderwijsvisie als basis voor andere schooltijden ……………………………………………………………… 15 2.4 Met één team werken aan de Sterrenschool …………………………………………………………………… 17 2.5 De brede school als kindcentrum …………………………………………………………………………………… 193 Factsheet …………………………………………………………………………………………………………………………… 20 3.1 Brede scholen ………………………………………………………………………………………………………………… 20 3.2 Kinderopvang ………………………………………………………………………………………………………………… 234 Hoe verbind je andere tijden met brede scholen? …………………………………………………………………… 25Geraadpleegde experts ……………………………………………………………………………………………………………… 27Documentatie …………………………………………………………………………………………………………………………… 27

Colofon

Deze uitgave is onderdeel van de serie Praktische Adviezen over Nieuwe Schooltijden, uitgebracht door het Project Andere Tijden in onderwijs en opvang.Tekst: Michiel van der Grinten, Jessica van der Linden, OberonRedactie: Anki DuinOntwerp en vormgeving: Afdeling Vormgeving, AssenFotografie omslag: Martine Sprangers Fotografie, LeidenMet dank aan: Alle geïnterviewdenCopyright: alle rechten voorbehouden, november 2010

www.anderetijdeninonderwijsenopvang.nlanderetijdeninonderwijsenopvang@xs4all.nl

Andere Tijden in onderwijs en opvangEen samenwerking van VOS/ABB, MOgroep Kinderopvang,

PO-Raad, Het Kinderopvangfonds en BOinK

Van deze uitgave is een PDF beschikbaar via de site www.anderetijdeninonderwijsenopvang.nl

3

Steeds meer basisscholen1 oriënteren zich op mo-gelijkheden om hun schooltijden aan te passen. Bijvoorbeeld door in samenspraak met de kinder-opvang de eindtijden aan te passen aan die van de naschoolse opvang, aan het bioritme van kin-deren of aan werktijden van ouders. De aanleiding daarvoor is vaak gelegen in de toenemende druk op de tussenschoolse en naschoolse opvang. Met de nieuwe schooltijden streeft men naar een beter dagritme, naar een minder onrustige en versnip-perde schooldag voor de kinderen en ouders en naar een rijk en aantrekkelijk aanbod dat de ont-wikkeling van kinderen stimuleert. Het loslaten van de traditionele schooldag reikt natuurlijk verder dan alleen de schooltijden zelf. De impact ervan is voelbaar in de hele schoolorganisatie én bij de sa-menwerkingspartners in de kinderopvang, welzijn, sport, cultuur en zorg. In brede scholen is de sa-menwerking tussen deze partijen inmiddels meer dan een decennium oud. Vandaar dat het voor de hand ligt om de invoering van andere schooltijden ook te verbinden met de ontwikkeling van brede scholen, en vice versa. In deze brochure bieden we daar een leidraad voor.

Brede school en andere schooltijden: kansen en belemmeringenBrede scholen, zoals die in Nederland de afgelo-pen tot stand zijn gekomen, lijken een uitstekend startpunt te bieden voor de invoering van andere schooltijden. Beide ontwikkelingen spelen zich af op hetzelfde veld: afstemming en samenwerking tussen voorzieningen voor kinderen van 4-12 jaar en hun ouders. De spelers zijn grotendeels dezelf-de en kennen elkaar: basisscholen, kinderopvang, welzijnsorganisaties, sportaanbieders, culturele in-stellingen en zorgverleners. De doelen zijn comple-mentair: kinderen optimale ontwikkelingskansen geven met een aantrekkelijk dagprogramma en ouders daarmee betere mogelijkheden bieden om werk en gezin te combineren.

De kansen liggen voor het oprapen zou je zeggen. De brede school ontwikkeling die in 1995 is inge-zet2 vormt op het eerste gezicht een goede voe-dingsbodem voor de invoering van andere school-tijden die vanaf 2008 in hoog tempo gestalte krijgt. De rondgang door het land die wij ten behoeve van de totstandkoming van deze brochure uitvoerden, doet echter anders vermoeden.

Beide zaken lijken moeilijk te combineren. Scholen en kinderopvangorganisaties die andere schooltij-den (gaan) invoeren, verbinden dat niet – of in ieder geval niet vanzelfsprekend – met de brede school waar zij soms al sinds jaar en dag deel van uitma-ken. In de praktijk blijkt dat op diverse belemmerin-gen te stuiten. Andere schooltijden worden veelal op één locatie ingezet door een partnerschap van één basisschool met één kinderopvangorganisatie. In brede scholen participeren niet zelden meerdere basisscholen en partners op wijkniveau.

Dat kan scholen onderling in een concurrentieposi-tie brengen en hetzelfde geldt voor aanbieders van buitenschoolse opvang. In veel brede scholen heeft een welzijnsinstelling het voortouw. Bij de invoe-ring van andere schooltijden zijn zij in eerste in-stantie echter zelden betrokken. Daar komt bij dat de relatie onderwijs-welzijn soms wat afstande-lijker van aard is dan de relatie onderwijs-opvang die vereist is voor andere schooltijden. Ook kan er sprake zijn van concurrentie tussen het naschoolse

Samen over naar nieuwe tijden

1 Volgens een inventarisatie van het project Andere Tijden bereiden meer dan 500 basisscholen een overgang naar andere schooltijden voor. 50 scholen werken al met andere tijden (september, 2010).2 Zie Brede scholen in Nederland – Jaarbericht 2009. Oberon.

zorg

kind

buurt

onder-

wijs

cultuur

welzijn ouders

opvan

gsport

ma di wo do vr

7.00 uur

8.30 uur

12.00 uur

17.00 uur

19.00 uur

Andere tijden in de brede school

4

activiteitenprogramma cq. de verlengde schooldag enerzijds en het programma voor kinderen in de buitenschoolse opvang anderzijds. Ook de rol en betrokkenheid van de gemeente is bij brede scho-len groter dan bij andere tijden en dat geldt zeker voor provincies. En dat heeft op zijn beurt weer im-pact op beleidsontwikkeling, bestuurlijk draagvlak, geld- en subsidiestormen en onderwijshuisvesting- en accommodatiebeleid.

De verbinding van beide werelden blijkt dus nog niet zo eenvoudig. Onder meer de volgende vragen zijn aan de orde:• Met wie ga je over op andere tijden: één op één of met alle brede school partners tegelijk?• Hoe verhouden basisonderwijs, kinderopvang en welzijn zich tot elkaar? Wie trekt de kar?• Hoe combineer je inhoudelijke en organisatori- sche motieven?• Hoe kun je het brede school programma open- stellen voor kinderen uit de buitenschoolse opvang?• Hoe communiceer je met kinderen, ouders en personeel van de diverse instellingen?• Hoe combineer je gemeentebreed beleid met de ontwikkelingen op locatie?• Hoe kun je gescheiden geldstromen koppelen?• Hoe kun je gebruik maken van de in de wijk be- schikbare schoolgebouwen en accommodaties?

Een belangrijke achterliggende vraag is die naar het eindpunt van de ontwikkelingen, de stip op de horizon. Blijven onderwijs en kinderopvang ge-scheiden werelden of liggen integrale kindcentra in het verschiet? En wat betekent dat voor de ove-rige partners uit de welzijnssector, sport, cultuur en zorg? Er zijn op die weg nog diverse hobbels zichtbaar, waaronder verschillen in CAO, salarissen, vakantieregelingen, arbeidsvoorwaarden en BTW afdracht. Ook de voorschoolse sector is fors in be-weging, onder meer op het vlak van harmonisatie van peuterspeelzalen en kinderopvang, voor- en vroegschoolse educatie en Centra voor Jeugd- en Gezin. Het laatste woord is daar nog niet over ge-zegd. Maar duidelijk is wel dat de vormgeving van de sector evolueert in de richting van meer en ster-ker samenhangende voorzieningen voor kinderen van 0-12 jaar en hun ouders. Leeswijzer Deze brochure proberen we deze vragen van een (voorlopig) antwoord te voorzien. Daarbij baseren we ons op een rondgang langs een aantal brede

scholen die werken aan nieuwe tijden en gesprek-ken met schoolleiders, managers in de kinderop-vang en brede school coördinatoren. Daarnaast hebben we gebruik gemaakt van landelijke cijfers en gegevens over de ontwikkelingen in onderwijs en opvang.

De brochure bestaat uit drie delen. Het stappen-plan geeft antwoord op de meest prangende vra-gen, ingedeeld in drie categorieën: Hoe oriënteren we ons op andere tijden? Welke voorbereidingen moeten we treffen? Wat komt er allemaal kijken bij de invoering? En hoe kunnen we in elk van deze fasen gebruik maken van de verworvenheden van brede scholen? Tevens treft u een aantal praktijk-voorbeelden aan. Er is in Nederland nog niet zoveel ervaring opgedaan met het invoeren van andere schooltijden op brede scholen. Dat is tot nu toe een kwestie van pionieren geweest en elke school heeft dat weer anders aangepakt. Daarom is van deze voorbeelden veel te leren, niet in het minst van de constateringen van betrokkenen over hoe het niet moet, of wat zij de volgende keer anders zouden doen. Verder hebben we voor de belangstellenden enkele beschikbare cijfers op een rij gezet in een factsheet. We sluiten af met een samenvatting in de vorm van een aantal praktische adviezen.

5

De invoering van andere schooltijden is een ver-nieuwing die in de eerste plaats ingrijpt op de or-ganisatie van het onderwijs en de kinderopvang. Dat betekent dat de vragen die met de invoering gepaard gaan vooral procesmatig van aard zijn:

Hoe voer je andere tijden op je school in? Welke voorbereidingen gaan daar aan vooraf? En hoe bouw je voort op datgene wat met de brede school al tot stand is gebracht?

We onderscheiden drie fasen: oriëntatie, voorberei-ding en invoering. Van elke fase geven we aan hoe-lang die bij benadering duurt, welke acties vereist zijn en welke kansen de brede school daarin biedt. Omgekeerd geldt natuurlijk ook dat de invoering van andere tijden heel goed één van de bouwste-nen van een nog te ontwikkelen brede school kan vormen.

1. Stappenplan

De brede school connectie

• Agendeer andere tijden consequent in de brede school overlegstructuur• Combineer onderzoek en evaluaties• Houd de uitvoering en voortgang van het brede school programma in het oog en stem wijzigingen af op de nieuwe tijden• Benut de ervaringen met de nieuwe schooltijden voor het versterken van de brede school, bijvoorbeeld op het vlak van integrale bedrijfsvoering of multifunctionele huisvesting

3-5 maanden 1 schooljaar 1 schooljaar

Oriëntatie

• Zet je ambitie op een A4• Zoek je partners op• Formeer een kerngroep van school en opvang• Breng de startsituatie in kaart• Ga op werkbezoek• Formuleer een visie • Bepaal de communicatiestrategie• Stel een tijdpad op• Schrijf een kort startdocument

Voorbereiding

• Zet het traject officieel in gang• Maak afspraken met de kerngroep• Organiseer informatiebijeenkomsten• Peil behoeften en wensen • Kies voor een van de schooltijdmodellen• Werk dat model uit: organisatie, personeel, huisvesting en financiering• Organiseer de besluitvorming• Optie: voer een pilot uit• Maak plan van aanpak voor invoering• Investeer continu in draagvlak

Invoering

• Start met de nieuwe schooltijden• Pak onverwachte zaken aan • Evalueer tussentijds en stel bij waar nodig• Voer tevredenheidsonderzoek uit• Communiceer over de voortgang en resultaten• Voer aanpassingen door voor het 2e schooljaar

De brede school connectie

• Presenteer het andere tijden traject in logische samenhang met de brede school• Kijk hoe het brede school programma ingepast kan worden in het tijdenmodel• Maak gebruik van de infrastructuur van de brede school: • de samenwerkingsrelaties • personele inzet (o.a. combinatiefuncties) • multifunctioneel ruimtegebrek en mfa’s • de geldstromen• Benut de communicatiekanalen van de brede school richting ouders en externe partners

De brede school connectie

• Benut het brede school netwerk om je kerngroep op te zetten• Screen de brede school visie, doelen en uitgangspunten op ankerpunten voor andere tijden

6

1.1 Oriëntatie

De oriëntatie op andere schooltijden begint vaak met een eerste gedachtebepaling. Iemand komt met het idee aanzetten, soms naar aanleiding van berichtgeving in de media, soms na opmerkingen van collega’s van andere scholen of instellingen, ouders of derden. De motieven om na te gaan den-ken over andere tijden kunnen van praktische aard zijn (hoe regel ik de overblijf?) maar ook inhoude-lijk (hoe kunnen we kinderen een beter dagritme bieden?). In de oriëntatiefase gaat het er om de motieven en ambities kernachtig te verwoorden,

daar medestanders voor te vinden, met hen een kerngroep te formeren en het traject op te starten. Goede communicatie is cruciaal voor het welslagen van de operatie. Bepaal van tevoren welke doel-groepen (ouders, personeel, buurtbewoners, kinde-ren, samenwerkingspartners) op welke momenten geïnformeerd moeten worden en welke informatie en boodschap daarbij moet worden uitgedragen.

Het is aan te raden de oriëntatiefase af te sluiten met een startdocument waarin visie en te onderne-men stappen kernachtig zijn beschreven en van een tijdpad zijn voorzien.

Hoe benut je de brede school in deze fase?De brede school biedt een uitstekend platform voor de invoering van andere schooltijden. Veelal wer-ken school en kinderopvang in dat verband al sa-men en weten management en medewerkers elkaar snel te vinden. De organisatorische vormgeving van andere tijden kan in die setting voortvarend samen worden opgepakt. Ook voor de inhoudelijke vorm-geving, dat wil zeggen de visie bepaling, bieden de brede school visie en de daarvoor geformuleerde

doelstellingen goede aanknopingspunten. De hui-dige generatie brede scholen heeft talentontwik-keling hoog in het vaandel staan. Ook dagarrange-menten kunnen deel uitmaken van het profiel van brede scholen. Het ligt dan ook voor de hand om met de visie op nieuwe schooltijden daarop voort te borduren. Organiseer gezamenlijk studiedagen en kom bij elkaar over de vloer: de kennismaking wordt verdiept, de kennis over elkaars werk en ex-pertise verbreed.

Oriëntatie

• Zet je ambitie op een A4• Zoek je partners op• Formeer een kerngroep van school en opvang• Breng de startsituatie in kaart• Ga op werkbezoek• Formuleer een visie • Bepaal de communicatiestrategie• Stel een tijdpad op• Schrijf een kort startdocument

De brede school connectie

• Benut het brede school netwerk om je kerngroep op te zetten• Screen de brede school visie, doelen en uitgangspunten op ankerpunten voor andere tijden

3-5 maanden

7

1.2 Voorbereiding

In de voorbereidingsfase wordt de invoering van andere schooltijden voorbereid. Deze fase is het meest intensief. Het draait om keuzes maken, en-thousiasmeren, draagvlak creëren, behoefteon-derzoek en besluitvorming. Informatievoorziening door middel van bijeenkomsten en nieuwsbrie-ven voor ouders en personeel staat als eerste op de rol. Vervolgens moet er een (voorlopige) keuze voor worden gemaakt. Wordt het een 7 tot 7 vari-ant, het bioritmemodel of kies je voor het 5-ge-lijke dagenmodel (zie kader op pagina 8)? Ouders moeten daarover geraadpleegd worden, dat kan via een enquête of meer informeel via het persoonlijk of via de e-mail inventariseren van opvattingen.

Ook opvattingenvan het personeel en leerlingen (bijvoorbeeld uit de bovenbouw) moeten worden meegenomen. Dat kan leiden tot aanpassingen van het beoogde model. Tenslotte zal in ieder geval de oudergeleding van de medezeggenschapsraad in-stemming moeten verlenen. Veranderen de werktij-den van het personeel dan is hun instemming ook vereist. Sommige scholen kiezen ervoor om in deze periode een korte pilot uit te voeren waarin enkele weken met het nieuwe model wordt proefgedraaid. Als de kogel door de kerk is, kan het model verder worden uitgewerkt, inclusief een dag- en weekpro-gramma, samenwerkingsafspraken, een formatie-plan, consequenties voor huisvesting en beheer en een financieringsmodel. Een en ander kan worden vastgelegd in een plan van aanpak voor invoering.

Hoe benut je de brede school in deze fase?De hierboven genoemde facetten van andere tijden, namelijk het dag- en weekprogramma, organisatie van de samenwerking, personeelsbeleid, huisves-ting en financiën zijn ook voor brede scholen van wezenlijk belang. Maak dus gebruik van die infra-structuur en van de afspraken die in dat verband algemaakt zijn. Enkele zaken behoeven speciale aan-dacht. Bij voorkeur combineer je het dagprogram-

ma voor kinderen die in de opvang zitten met brede schoolactiviteiten. Maar die zijn veelal toegankelijk voor alle kinderen van de school of zelfs de wijk. Dat vraagt oplossingen ten aanzien van capaciteit, personele inzet (o.a. combinatiefuncties) en finan-ciering. Ook de huisvesting behoeft aandacht. Meer kinderen brengen meer tijd door in gebouwen die daar meestal niet op zijn gebouwd en ingericht. Waarschijnlijk zijn er grote en kleine aanpassingen

Voorbereiding

• Zet het traject officieel in gang• Maak afspraken met de kerngroep• Organiseer informatiebijeenkomsten• Peil behoeften en wensen • Kies voor een van de schooltijdmodellen• Werk dat model uit: organisatie, personeel, huisvesting en financiering• Organiseer de besluitvorming• Optie: voer een pilot uit• Maak plan van aanpak voor invoering• Investeer continu in draagvlak

De brede school connectie

• Presenteer het andere tijden traject in logische samenhang met de brede school• Kijk hoe het brede school programma ingepast kan worden in het tijdenmodel• Maak gebruik van de infrastructuur van de brede school: • de samenwerkingsrelaties • personele inzet (o.a. combinatiefuncties) • multifunctioneel ruimtegebrek en mfa’s • de geldstromen• Benut de communicatiekanalen van de brede school richting ouders en externe partners

1 schooljaar

Orië

ntat

ie

8

van ruimte en inrichting nodig. De combinatie van onderwijs en opvang onder één dak in een mul-tifunctionele accommodatie biedt vele voordelen. Maar gezamenlijk ruimtegebruik en langere ope-ningstijden hebben ook consequenties voor het beheer en de exploitatie van gebouwen. Bespreek die consequenties tijdig met de huisvestingsmen-sen van gemeente, schoolbestuur en/of woningcor-poratie. Tenslotte, voor de communicatie rondom

de invoering van andere tijden kan gebruik worden gemaakt van de communicatiekanalen en overleg-structuur van de brede school. Hanteer het motto “Samen over naar nieuwe tijden” en zorg er voor dat alle partners betrokken zijn en de tijd krijgen om op de nieuwe tijden te anticiperen, zowel de (soms meerdere) basisscholen en de kinderopvang als de zorg- en welzijnsinstellingen, sportvereni-gingen en culturele instellingen.

• Vijf identieke schooldagen • Geen vrije woensdag- of vrijdagmiddag• Korte lunchpauze met leerkrachten in de klas (geen aparte overblijfvoorziening)• Naschoolse opvang sluit elke dag direct aan op de lessen• Gaat verder dan het continurooster, dat vasthoudt aan begintijd en vrij woensdagmiddag

Vijf gelijke dagen model

Tijdenmodel Karakteristieken

• Aaneengesloten programma met afwisseling in blokken • Het gehele jaar open, geen collectieve vakanties• Één aanspreekpunt voor ouders en kinderen• Geïndividualiseerd onderwijs• Eenduidig pedagogisch beleid• Één team van medewerkers van verschillende disciplines• Concentratie van voorzieningen in één gebouw• In principe een aanbod voor 0-12 jaar

7 tot 7-model of

integraal kindcentrum

• Het leren volgt het bioritme van de kinderen. • Extra lange middagpauze met sport, cultuur en andere activiteiten • Leerkrachten gebruiken de lange middagpauze voor voorbereiding, vergadering, bijscholing• Voor kinderen van werkende ouders is er na schooltijd opvang

Bioritme-model

Over de verschillende schooltijdenmodellen is al veel geschreven. Toch zetten we de drie belangrijkste hieronder nog even kort op een rij.

9

1.3 Invoering

In de laatste fase worden de nieuwe schooltij-den daadwerkelijk ingevoerd, meestal vanaf de start van het nieuwe schooljaar. Het meeste werk is achter de rug, in het invoeringsjaar zal blijken hoe het nieuwe tijdenmodel in de praktijk uitpakt. Geef kinderen, ouders en personeel de tijd om er

aan te wennen, houd rekening met kinderziektes en eventuele benodigde aanpassingen. De eerder geformeerde kerngroep kan de vinger aan de pols blijven houden. Rond de kerst kan de eerste tus-sentijdse evaluatie met leerkrachten, ouders en kin-deren plaatsvinden, rond mei de eindevaluatie. Dan rest er nog voldoende tijd om de uitvoering voor het daaropvolgende schooljaar aan te scherpen.

Hoe benut je de brede school in deze fase?In het invoeringsjaar komen de andere tijden en de brede school echt met elkaar in aanraking. Ook in deze fase is het van belang dat de nieuwe tijden stevig zijn ingebed in de infrastructuur van de bre-de school. De brede school is geen statisch geheel maar op vele fronten nog volop in ontwikkeling. De nieuwe schooltijden moeten daar consequent in worden meegenomen. Bijvoorbeeld als het ac-tiviteitenprogramma verder wordt uitgebouwd met nieuwe onderdelen (denk aan natuur en milieu, wetenschap & techniek). Daarnaast blijft het ook

zaak om omgevingsfactoren in het oog te houden. Denk bijvoorbeeld aan het anticiperen op teruglo-pende leerlingenaantallen in krimpgebieden of ver-anderingen in de samenstelling van de bevolking in oude stadswijken. Omgekeerd kunnen de erva-ringen met de nieuwe schooltijden benut worden om de brede school te versterken. Bijvoorbeeld als startpunt voor verdergaande integratie van de be-drijfsvoering van onderwijs en opvang. Of om het gezamenlijk ruimtegebruik te bevorderen dan wel te anticiperen op de komst van nieuwe multifunc-tionele huisvesting.

Invoering

• Start met de nieuwe schooltijden• Pak onverwachte zaken aan • Evalueer tussentijds en stel bij waar nodig• Voer tevredenheidsonderzoek uit• Communiceer over de voortgang en resultaten• Voer aanpassingen door voor het 2e schooljaar

De brede school connectie

• Agendeer andere tijden consequent in de brede school overlegstructuur• Combineer onderzoek en evaluaties• Houd de uitvoering en voortgang van het brede school programma in het oog en stem wijzigingen af op de nieuwe tijden• Benut de ervaringen met de nieuwe schooltijden voor het versterken van de brede school, bijvoorbeeld op het vlak van integrale bedrijfsvoering of multifunctionele huisvesting

1 schooljaar

Orië

ntat

ie

Voor

bere

idin

g

10

Welke knelpunten en successen ervaren brede scholen bij het implementeren van andere school-tijden? Een landelijke rondgang leverde de volgen-de ervaringen op:• Op weg naar een nieuw dagvenster - De Spil (Heerenveen)• Talentontwikkeling als basis voor geïntegreerd kindcentrum - Toermalijn (Den Haag)• Onderwijsvisie als basis voor andere schooltijden - Jan Vermeer (Delft)• Met één team werken aan de Sterrenschool - Sterrenschool (Apeldoorn)Daarnaast gaf Joop Vinck directeur van brede school La Belletsa – De Poort in Maastricht zijn visie op de nieuwe tijden in de brede school.

Aanleidingen De brede scholen verschillen onderling als het gaat om de fase waarin ze nu zitten: sommigen hebben de andere schooltijden al ingevoerd, anderen star-

ten daar mee in het nieuwe schooljaar. Ook aanlei-dingen en motieven lopen uiteen:• voor- en tussenschoolse opvang zijn lastig te realiseren door een tekort aan personeel • versnippering en onrust in bestaand rooster• aansluiten bij veranderende leerlingenpopulatie • extra aandacht voor talentontwikkeling van leerlingen• aansluiten bij onderwijskundige visie

Knelpunten & oplossingenDe invoering van nieuwe tijden op brede scholen stuit in de praktijk op een aantal knelpunten. Eén daarvan betreft de bezwaren van ouders tegen ver-andering van schooltijden. Zij hebben hun weekin-deling vaak afgestemd op de oude schooltijden en hechten onder meer waarde aan de vrije woens-dagmiddag. Ook de afstemming van de begintijden van naschoolse activiteiten van diverse organisa-ties kan een struikelblok vormen. Daarnaast is de toegankelijkheid van brede school activiteiten voor kinderen in de naschoolse opvang niet altijd gega-randeerd. Hieronder volgt een overzicht van de be-langrijkste knelpunten en de oplossingen die men daarvoor heeft aangewend. In de casussen komt een en ander uitgebreider aan de orde.

2. Praktijkvoorbeelden

• Behoeftepeiling houden onder ouders. • Individuele gesprekken voeren met ouders over bezwaren.• Informatieavond voor ouders over andere schooltijden.• Een pilot: uitproberen van nieuwe schooltijden.• Overgangsperiode : ouders voldoende tijd geven om hun weekindeling aan te passen aan nieuwe schooltijden.

Ouders hebben bezwaren tegen de invoering van andere schooltijden.

Knelpunten

• Inzet van combinatiefuncties (onderwijsassistent / pedagogisch medewerker) en opleiding van (toekomstige) combinatiefunctionarissen.

Voor- en tussenschoolse opvang lastig te realiseren door een tekort aan personeel.

• Opzetten van een werkgroep dagarrangementen die een samenhangend aanbod creëert van naschoolse opvang en brede schoolactiviteiten.

Weinig afstemming tussen buitenschoolse activiteiten vanuit de brede school en naschoolse opvang.Brede schoolactiviteiten concurreren met activiteiten in de naschoolse opvang.

Oplossingen

11

2.1 Op weg naar een nieuw dagvenster

Profiel De Spil (Heerenveen)Locatie: Nieuwbouwwijk Skoatterwâld in Heerenveen. Multifunctionele accommodatie van brede school De Spil is in schooljaar (2009/10) in gebruik genomen. Deelnemende partijen: Basisschool de Burcht, Basisschool het Slingertouw, Kinderopvangorganisatie Kinderwoud, Stichting Talant (organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking), Stichting zorgcentra Meriant, Caleidoscoop (welzijnsorganisatie), gemeente Heerenveen.Leerlingen: Op De Spil zitten nu in totaal zo’n 600 leerlingen, maar er is plek voor 780 leerlingen. Van deze 600 leerlingen maken dagelijks ongeveer 250 gebruik van de tussenschoolse opvang en 220 van de naschoolse opvang.

Verbinding tussen brede school en andere schooltijden De gemeente Heerenveen zet zich in voor een samenhangend en integraal stelsel van voorzieningen voor jeugd en gezin in de wijk. Brede school-netwerken spelen hierbij een belangrijke rol als spil in de wijk. Een van deze brede schoolnetwerken is De Spil. Deze brede school bevindt zich momenteel midden in het proces om een continurooster met vijf gelijke dagen in te voeren. Niet alleen beide scholen zijn hierbij betrokken, maar ook de kinderopvang neemt deel aan de werkgroep andere schooltijden.

Annemarie Elout is kwartiermaker brede school in de gemeente Heerenveen en is verantwoordelijk voor meerdere scholen, waaronder De Spil. Deze brede school vormt een proeftuin voor andere bre-de scholen in Heerenveen.

Vijf gelijke dagenBasisschool De Burcht start vanaf schooljaar 2010-2011 met een nieuw rooster met vijf gelijke dagen. Het Slingertouw is nog niet zo ver. Beide hebben eerst een behoeftepeiling gehouden onder ouders. De MR van het Slingertouw is nog niet akkoord met de nieuwe schooltijden en met name ouders met kinderen in de bovenbouw hebben bezwaren tegen het nieuwe rooster. Zij zien liever dat de woens-dagmiddag vrij blijft, omdat hun weekindeling is afgestemd op de oude schooltijden. De school ziet meer voordelen in het vijf gelijke dagen model. Bij ouders van nieuwe leerlingen spelen de bezwaren niet of veel minder. Zij zijn de tijden van de kinder-opvang gewend. Een mogelijk gevolg van de verschillende roosters binnen De Spil is dat er twee groepen binnen de opvang ontstaan: één voor leerlingen die het regu-liere rooster volgen en één voor leerlingen die les krijgen volgens het nieuwe rooster.

Voor- en tussenschoolse opvang: lastig te realiserenEen van de belangrijkste redenen om andere schooltijden in te voeren is volgens Elout dat het steeds lastiger wordt om de tussenschoolse opvang te realiseren. Er zijn simpelweg te weinig mensen (vrijwilligers) te vinden die deze vorm van opvang draaiende kunnen houden. Dit probleem wordt al-leen maar groter met de stijgende behoefte aan opvang vanuit de onderbouw. Toch blijven er ook met de invoering van het nieuwe rooster een aantal vrijwilligers en pedagogisch werkers van de Kinder-opvang nodig om er voor te zorgen dat leerkrach-ten een half uur pauze kunnen houden.

Meer tijd voor activiteiten Een bijkomend voordeel van de nieuwe schooltijden is dat er in de naschoolse opvang meer tijd is om een activiteitenprogramma aan te bieden. Binnen de brede school worden allerlei activiteiten geor-ganiseerd zoals culturele vorming door middel van ateliers, sportactiviteiten en toetsvaardigheidscur-sussen.

In het nieuwe rooster bestaat de schoolweek uit vijf gelijke schooldagen van 8.15/8.30 tot 14.15. De leerlingen hebben een kortere lunchpauze on-der toezicht van hun eigen leerkracht.

Op dit moment wordt nog wel gewerkt met vrij-willigers, zij ontvangen een vrijwilligersvergoe-ding.

In eerste instantie waren er ook bij een groep ou-ders van De Burcht bezwaren tegen de invoering van het nieuwe rooster. Hierover zijn individuele gesprekken met ouders gevoerd. Dit heeft er voor gezorgd dat de bezwaren van ouders deels zijn weggenomen.

12

Daarnaast worden er ook activiteiten georgani-seerd door de kinderopvang.

Tot voor kort was er weinig afstemming tussen deze activiteiten en die van de brede school. Inmiddels is er, op initiatief van de kinderopvang, een werk-groep dagarrangementen gestart met als doel een passend aanbod van activiteiten te creëren voor de kinderen van de scholen, naschoolse opvang en de wijk. Samenwerking met de verschillende partijen is hierbij van groot belang.

CombinatiefunctiesEen oplossingen voor het tekort aan personeel voor de voor- en tussenschoolse opvang wordt met name gezocht in het inrichten van combinatiefunc-

ties. Hierbij wordt een combinatie gezocht tussen de functie als onderwijsassistent en pedagogisch medewerker in de opvang. Op die manier creëer je volgens Elout voor pedagogisch medewerkers echt een leuke (volledige) baan.

Geïntegreerde organisatieDe invoering van andere schooltijden vraagt een andere, meer geïntegreerde organisatie, waarbij er meer afstemming is tussen het onderwijs en de buitenschoolse opvang. Hierbij gaat het niet alleen om de afstemming tussen schooltijden en de tij-den van de buitenschoolse opvang, maar ook om afstemming op het gebied van het pedagogisch beleid.

Op dit moment is er een gezamenlijke pedagogische visie en in de toekomst wil men ook toe naar een gezamenlijk kindvolgsysteem. Volgens Elout zorgen de andere schooltijden ervoor dat de partijen zich meer bezig kunnen houden met hun eigen kernta-ken: het onderwijs richt zich meer op het cogni-tieve vlak en de kinderopvang op het culturele vlak.

De brede schoolactiviteiten vinden grotendeels buiten schooltijd plaats, maar een aantal ook on-der schooltijd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een drietrapsmodel: 1. Bij culturele vorming vinden activiteiten plaats onder schooltijd 2. Deze activiteiten kunnen - wanneer kinderen dit leuk vinden -na schooltijd worden voort gezet binnen het naschoolse activiteitenaan bod in de vorm van ateliers.3. Wanneer kinderen echt verder willen met een bepaald onderdeel, dan kunnen zij zich aan sluiten bij het nieuw te vormen regionaal centrum voor de kunsten ‘Ateliers Majeur’.

Een van de oorspronkelijke aanbieders van na-schoolse activiteiten, het centrum voor kunsten, is failliet gegaan. Toch worden er nog altijd cultu-rele naschoolse activiteiten georganiseerd door vakdocenten die voorheen voor het centrum voor de kunsten werkten. De gemeente is bezig met de ontwikkeling van een nieuw te vormen regionaal centrum voor de kunsten ‘Ateliers Majeur’.

13

2.2 Talentontwikkeling als basis voor geïntegreerd kindcentrum

Profiel Toermalijn (Den Haag)Locatie: Basisschool Toermalijn is gevestigd aan de Beeklaan in Den Haag, min of meer op de grens van de zand- en de veengronden. De school heeft een gemêleerd voedingsgebied met huishoudens van diverse sociaal-economische status. Basisschool Toermalijn valt onder het interconfessionele bestuur van de Lucas Onderwijs Stichting.Deelnemende partijen: Rooms-Katholieke basisschool Toermalijn, kinderopvangorganisatie 2Samen en het Koorenhuis. Leerlingen: Op de Toermalijn zitten nu in totaal zo’n 180 leerlingen, maar er is plek voor 250 leerlingen. Van deze 180 leerlingen maken dagelijks ongeveer 140 leerlingen gebruik van de tussenschoolse opvang en 80 van de naschoolse opvang.

Verbinding tussen brede school en andere schooltijden De gemeente Den Haag heeft in 2007 drie profielen voor de brede school vastgesteld waaronder het leerkansenprofiel. Brede scholen met dit profiel verlengen de leer- en ontwikkeltijd van alle kinderen met zes uur per week. In schooljaar 2009-2010 werkten tien scholen met het leerkansenprofiel, waar-onder de Toermalijn. Deze school is sinds 2008 een TalentOntwikkelingsSchool (TOS). Vier dagen in de week wordt een programma aangeboden tot 16.30. Tot nu toe is vooral het Koorenhuis betrokken bij de TOS-activiteiten, maar er wordt samen met de kinderopvang bekeken hoe de kinderopvang meer betrok-ken kan worden bij de school.

Gerard Paardekooper (directeur Toermalijn) en Wim van Ogtrop (directeur 2Samen) worden beide ge-dreven door de ambitie om talenten van kinderen optimaal te ontwikkelen. Hun visie op talentont-wikkeling vormt de verbindende schakel tussen het onderwijs en de kinderopvang. Samen met hun me-dewerkers zijn ze op zoek naar mogelijkheden om hun krachten te bundelen.

Profileren De Toermalijn wil zich profileren met talentontwik-keling en op die manier een grote groep ouders en kinderen aanspreken. Sinds 2008 is de Toermalijn een TalentOntwikkelingsSchool (TOS). Met behulp van gemeentelijke subsidie is een verlenging van de leer- en ontwikkeltijd van 6 uur voor alle kinderen van de school gerealiseerd.

Tot 2014 is de school verzekerd van budget voor de TOS-activiteiten vanuit de gemeentebegroting.

In die extra uren is er naast extra aandacht voor taalontwikkeling, ook aandacht voor sociale vaar-digheden, burgerschap, sport en cultuur. Ook ICT/nieuwe media, techniekonderwijs en huiswerkbe-geleiding kunnen hierin een plaats hebben. Activi-teiten als sport en cultuur worden binnen de TOS niet aangeboden als recreatie, maar zijn gericht op het versterken van de competenties van kinderen, met name op het gebied van taal, sociaal-emoti-onele ontwikkeling en sociale binding. Tot nu toe zijn de TOS-activiteiten alleen voor groep 3 t/m 8, maar in de komende jaren worden deze activitei-ten naar verwachting uitgebreid naar de kleuter-groepen. Hierbij wordt gewerkt vanuit het idee dat kinderen in de middenbouw kennismaken met al-lerlei thema’s en in de bovenbouw daadwerkelijk hun talenten kunnen ontwikkelen op één van deze thema’s.

De schoolweek voor groep 3 t/m 8 bestaat uit vier gelijke schooldagen van 8.30 tot 16.30. Op woensdagmiddag zijn de kinderen vrij. Tussen de middag hebben kinderen één uur pauze onder toezicht van de docent en enkele vrijwilligers.

14

Kinderopvang De rol van de kinderopvang bij de TalentOntwik-kelingsSchool is momenteel nog beperkt. Het TOS-aanbod op de Toermalijn concurreert nu bovendien met het aanbod aan naschoolse opvang.

Het streven is om in de toekomst een sluitend aan-bod van onderwijs en opvang te realiseren. Com-binatie van TOS-activiteiten met buitenschoolse opvang ligt dan voor de hand. Ook in personele zin zijn er verbindingen mogelijk. Bijvoorbeeld door medewerkers van 2Samen op hbo-niveau op te lei-den met het oog op gecombineerde inzet als peda-gogisch medewerker in de kinderopvang en onder-wijsassistent in het onderwijs.

Geïntegreerd In de toekomst vinden Paardekooper en Van Ogtrop een geïntegreerd kindcentrum wenselijk:• waarin onderwijs en opvang wordt aangeboden door één team;• waarbij gewerkt wordt vanuit één pedagogische visie;• waarbij wordt gewerkt met een continurooster en een dagvenster van 8.30 tot 18.00.

De weg daar naar toe kent nog een aantal obsta-kels. Er zijn nu nog te veel gescheiden en tijdelijke budgetten voor onderwijs en opvang. Rijksbeleid en gemeentebeleid spelen een bepalende rol in het scheppen van mogelijkheden voor het integreren van onderwijs en opvang. Niet alleen door middel van (bij voorkeur structurele) financiering, maar ook door de gemeenschappelijkheid van onderwijs en opvang als uitgangspunt te nemen voor lokaal en landelijk beleid.

Stap voor stapPaardekooper en Van Ogtrop zien de toekomst vol vertrouwen tegemoet, maar zien tegelijkertijd in dat er nog veel stappen gezet moeten worden. Zo willen ze in ieder geval de komende jaren in-vesteren in het beter leren van elkaar en het meer naar elkaar toegroeien. Daarnaast vinden beide het belangrijk om anderen mee te nemen in hun visie. Communicatie met leerkrachten, pedagogisch me-dewerkers en ouders is daarbij van groot belang.

Op de Toermalijn worden ieder schooljaar vier blokken met TOS-activiteiten aangeboden van elk tien weken. Kinderen kiezen zelf welke ac-tiviteiten zij in die blokken gaan doen. De TOS-activiteiten zijn:•muziek•techniek•beeldendevorming•sport•dans•theaterDeze activiteiten worden begeleid door vakleer-krachten. Op maandag en vrijdag worden deze activiteiten door de dag heen aangeboden.

15

2.3 Onderwijsvisie als basis voor andere schooltijden

Profiel Jan Vermeer (Delft)Locatie: In het centrum van Delft bevindt zich openbare Montessorischool Jan Vermeer. Deze school heeft twee locaties: locatie Raam en locatie Maria Duystlaan.Deelnemende partijen: Openbare Montessorischool Jan Vermeer en kinderopvangorganisatie Stichting de Lange Keizer. Beide partijen zitten inmiddels al 6 jaar in het zelfde gebouw.Leerlingen: Op de Jan Vermeer zitten in totaal zo’n 350 leerlingen. Deze maken bijna allemaal gebruik van de tussenschoolse opvang en iets meer dan de helft gaat naar de naschoolse opvang.

Verbinding tussen brede school en andere schooltijdenBrede scholen zijn geen nieuw verschijnsel binnen de gemeente Delft. In elke wijk is inmiddels een brede school te vinden. Een van die scholen is Jan Vermeer. De Jan Vermeer wil graag een rooster met vijf ge-lijke dagen invoeren in schooljaar 2010-2011. In 2010 is dit voorbereid met behulp van een pilot. Hierbij waren zowel de basisschool als de kinderopvang betrokken.

Willemien Bekema, Anneloes van de Graaff (direc-tie Jan Vermeer), Marja de Lange en Irma Keizer (directie Stichting de Lange Keizer) willen graag starten met een continurooster van vijf gelijke dagen. Zij zien verschillende voordelen van zo’n nieuw rooster.

Onderwijskundige visieDe redenen om voor andere schooltijden te kiezen zijn niet alleen onderwijskundig, maar ook prak-tisch van aard. De onderwijskundige reden om voor andere schooltijden te kiezen hangt samen met het montessorionderwijs op de Jan Vermeer. Dit on-derwijs gaat namelijk uit van een werkcurve met verschillende werk en rustmomenten die flexibel worden ingedeeld en aansluiten bij de behoefte van de klas. Door de invoering van een continurooster wordt het voor de leerkracht mogelijk om zelf het rustmoment (pauze) te bepalen dat past bij de klas.

Een meer praktische reden om voor het continu-rooster te kiezen is het lastig kunnen realiseren van de tussenschoolse opvang. Er zijn geen vrijwilligers te vinden die één uur per dag willen werken. Verder zorgt een continurooster voor een betere spreiding van leerlingen in de opvang over de schoolweek.

Voorbereiding Als voorbereiding op de invoering van het continu-rooster zijn de Jan Vermeer en de Lange Keizer al-lereerst op bezoek geweest bij de Dominicusschool in Rotterdam. Deze school werkt sinds schooljaar 2009-2010 met een vijf gelijke dagenmodel en diende daarmee als praktijkvoorbeeld.

Vervolgens is er in maart gedurende twee weken een pilot met vijf gelijke schooldagen gehouden. Voorafgaand aan deze pilot zijn er twee informa-tieavonden geweest, waarin ouders informatie kre-gen over de pilot en er de mogelijkheid was om vragen te stellen.

Pilotevaluatie Uit de evaluatie blijkt dat de pilot een succes is: zowel het team van de kinderopvang als de school en de kinderen zijn positief. Volgens de Jan Vermeer zijn er ook de leerkrachten ‘om gegaan’ door de pi-lot. Voor de pilot zag de helft van de docenten an-

Een schooldag binnen het continurooster ziet er als volgt uit:•Werkperiodevoorkinderenvan8.30tot11.30. Kinderen kunnen op een zelfgekozen moment (rond 10.00) een tussendoortje eten of drinken.•Rond11.30:15minuteneteneneenhalfuur buitenspelen met de eigen leerkracht •Werkperiodevoorkinderenvan12.00tot13.30

Huidige tijdpad•BezoekaandeDominicusschoolinRotterdam (januari/februari)•MRvergaderingovercontinurooster(januari)•Gesprekmetklankbordgroepouders(februari)•Informatieavondenvoorouders(februari)•Pilotmetcontinurooster(maart)•Evaluatiemetteam,kinderpanel,deLange Keizer en ouders (maart)•Evaluatieavondmetouders(maart)•MRvergaderingbesluitnemenovercontinu- rooster (april)

16

dere schooltijden niet zitten. Door de pilot zagen ze in dat het nieuwe rooster goed werkt: de flexibele pauzes zijn goed te realiseren en de kinderen zijn rustiger doordat er minder wisselingen zijn. Naast het team staat ook de MR achter het nieuwe roos-ter. De Jan Vermeer ziet de inzet van de MR voor andere schooltijden als een pre voor het proces. Er volgt nog een ouderraadpleging onder ouders over de keuze voor een continurooster. De uitkomsten hiervan worden door de MR meegenomen in de be-sluitvorming, maar uiteindelijk zal de MR beslissen voor welk rooster wordt gekozen.

Randvoorwaarden De informatieavonden hebben bij een aantal ouders de weerstand tegen andere schooltijden kunnen wegnemen. Toch is er nog altijd een kleine groep ouders die er (nu nog) niets in ziet. Deze ouders vinden dat de school vooruitloopt op de muziek en willen dat de randvoorwaarden geregeld zijn voordat de nieuwe schooltijden worden ingevoerd. Onder randvoorwaarden verstaan zij het aansluiten van naschoolse activiteiten op de schooltijden.

Verbinding met de brede school Zowel vanuit de Lange Keizer als vanuit de ge-meente worden naschoolse activiteiten aangebo-den. Deze activiteiten staan los van elkaar: kinderen van de kinderopvang kunnen hier geen gebruik van

maken. De Jan Vermeer en de Lange Keizer willen in de toekomst wel een gezamenlijk naschools aan-bod op het gebied van sport en cultuur aanbieden, maar hier zijn op dit moment nog geen concrete plannen voor. De kinderopvang ziet met de komst van een continurooster mogelijkheden om het acti-viteitenaanbod uit te breiden. Simpelweg omdat er meer tijd voor activiteiten is. De Lange Keizer heeft vanuit eigen middelen al mensen aangetrokken die sportactiviteiten aanbieden.

Vanuit de gemeente is er wel subsidie voor dagar-rangementen, maar dit geld is bedoeld voor het aanstellen van een dagarrangementencoördinator en niet voor naschoolse activiteiten. Vooralsnog is er dus nog geen verbinding gelegd tussen de nieu-we schooltijden op de Jan Vermeer en het Delftse Brede School aanbod. In de toekomst ligt het ech-ter wel degelijk voor de hand om de activiteiten na schooltijd voor alle kinderen open te stellen en dus het activiteitenaanbod van de brede school en BSO te integreren. In de toekomst ligt het echter wel degelijk voor de hand om de activiteiten na school-tijd voor alle kinderen open te stellen en dus het activiteitenaanbod van de brede school en BSO te integreren.

De twee opties voor het weekrooster zijn:1. vijf gelijke dagen met elke dag een half uur pauze2. vier gelijke dagen met de woensdagmiddag vrij en elke dag een kwartier pauze.

De school en de kinderopvang zouden het pret-tiger vinden als de naschoolse activiteiten die door de gemeente worden aangeboden beter aansluiten bij de nieuwe schooltijden. Een betere aansluiting zou ook kunnen helpen om de laatste groep twijfelende ouders over de streep te trek-ken.

Wat zouden ze de volgende keer anders doen?

Als ze opnieuw zouden mogen beginnen dan ziet het ideale tijdpad voor de invoering van andere school-tijdenervolgensdeJanVermeerendeLangeKeizeralsvolgtuit:•VoordezomervakantiehetteamendeMRinformerenoverdeplannenvooreennieuwlesrooster.•Nadezomervakantieoudersinformerenoverdeplannenvooreennieuwlesrooster.Bijhetinformeren van de ouders is het belangrijk om ze te informeren over de inhoudelijke kant van nieuwe tijden (redenen om voor het continurooster te kiezen en de gevolgen ervan voor de inhoud van het onderwijs) en de praktische kant (dagindeling). •Voordekerstvakantiebezoekaaneenschooldiealwerktmetandereschooltijden.•Eindfebruarieenpilotmethetnieuwelesrooster.•Nadepiloteenevaluatieonderleerlingen(leerlingpanel),ouders(enquête)enleerkrachten(enquête).•Besluitvormingopbasisvanuitkomstenpanel.MRmaaktuiteindelijkdebeslissing.

17

2.4 Met één team werken aan de Sterrenschool

Profiel Sterrenschool (Apeldoorn)Locatie: Sterrenschool Apeldoorn komt in Apeldoorn Noord aan de Buijs Ballotstraat 62.Deelnemende partijen: Leerplein055 en Kinderopvang OOK (kinderdagverblijven, BSO en peuterspeelzaalwerk). Medewerkers van beide partijen vormen binnen de Sterrenschool één team onder leiding van één managementteam. Leerlingen: Op de Sterrenschool zitten in totaal zo’n 74 leerlingen, maar de school wil door groeien naar ongeveer 250 leerlingen. Van de huidige 74 leerlingen maken bijna alle leerlingen gebruik van de tussenschoolse opvang en 20 van de naschoolse opvang.

Verbinding tussen brede school en andere schooltijdenSterrenschool Apeldoorn is op 16 augustus 2010 van start gegaan. In de Sterrenschool gaan onderwijs (basisschool Comenius) en kinderopvang (OOK) hand in hand. De school is het hele jaar open en werkt met een continurooster. Ouders kunnen kiezen uit een vier- of vijfdaagse schoolweek met 4 snipperda-gen en de mogelijkheid om vakanties zelf in te plannen. De Sterrenschool ligt in de wijk Kerschoten en beide partijen maken ook deel uit van de brede school Kerschoten. In dit samenwerkingsverband partici-peren meerdere basisscholen en kinderopvangaanbieders. Welzijnsinstelling Wisselwerk trekt de kar. De brede school en de Sterrenschool opereren nu nog min of meer los van elkaar, maar het streven is om de programma’s en activiteiten in de toekomst te gaan combineren.

Hans van der Most (manager onderwijs) en Henny Booy (manager kinderopvang) zijn sinds 16 augus-tus 2010 samen verantwoordelijk voor de eerste Sterrenschool in Nederland.

Veranderende populatieDrie jaar geleden merkten ze op de school in de Buijs Ballotstraat dat de leerlingpopulatie veran-derde door een verschuiving van de samenstelling van de bewoners in de wijk. Tijd om eens na te den-ken over de toekomst van de school, tijd voor een nieuw concept: hoe vorm je een afspiegeling van de wijk en zorg je dat het leerlingenaantal groeit? Welke onderwijskundige visie kies je hierbij en wat speelt er allemaal op het gebied van onderwijs en vrije tijd? Dat nieuwe concept is de Sterrenschool geworden.

Het hele jaar open De Sterrenschool is het hele jaar open van 7.00 tot 19.00: vakanties en vrije dagen kunnen, binnen

grenzen, zelf worden gekozen. Daarnaast kunnen ouders kiezen uit een vier- of vijfdaagse school-week. Bij een vierdaagse schoolweek is de vrijdag de vrije dag. In de toekomst worden de schooltijden wel-licht nog flexibeler, maar de school wil dit stap voor stap doen. “In het begin wordt vooral goed gemo-nitord en bekeken waar behoefte aan is. Vervolgens kan er steeds een stapje bij”. Ondanks dat deze wij-ziging van schooltijden heel wat voeten in de aarde heeft gehad, zijn zowel de huidige ouders als de MR akkoord gegaan.

Nauwe samenwerkingVolgens Van der Most en Booy is het unieke van deze Sterrenschool dat er vanaf augustus sprake is van één team en één managementteam. Aan de vorming van dit team is in 2010 hard ge-werkt. Er zijn vele gesprekken en vergaderingen geweest en er is, uniek in Nederland, gezamenlijk scholing gevolgd. Een deel van de medewerkers van

Het Sterrenschoolconcept gaat uit van de vol-gende vijf sterren: 1. De school is het hele jaar open 2. Een klimaat voor alle kinderen3. Maatwerk voor ieder kind 4. Uitblinken in rekenen, taal en lezen 5. Binding met de buurt

Alle leerkrachten en onderwijsassistenten van Leerplein055 die volledig achter het conceptstaan, hebben dat aan kunnen geven, vervolgens is daar een selectie op toegepast. Bij de Kinder-opvang OOK is een soortgelijke procedure ge-volgd. Ook zij hebben de medewerkers bewust laten kiezen voor het concept.

18

de Sterrenschool zal combinatiefuncties krijgen waarbij de onderwijsassistent, naast haar onder-wijstaak, ook de voor- en tussenschoolse opvang aanbiedt of werkt in de naschoolse opvang.

Combinatie Sterrenschool / brede schoolBasisschool Comenius en OOK vormen niet alleen een Sterrenschool, maar maken ook deel uit van de brede school Kerschoten. Deze samenwerking zal naast de Sterrenschool blijven bestaan.

Er zullen faciliteiten komen die alleen voor kinderen van de Sterrenschool zijn, zoals de peuter/kleuter-groep, zwemles en een warme maaltijd. Daarnaast blijven de activiteiten van de brede school bestaan waaraan kinderen van de Sterrenschool en de bui-tenschoolse opvang kunnen deelnemen. Van der Most en Booy zien het als een belangrijk ontwik-kelpunt om de brede schoolactiviteiten en Sterren-schoolactiviteiten meer met elkaar te combineren. Hierover willen zij een open gesprek voeren met de andere partners binnen de brede school.

Toekomst Zowel van der Most als Booy zien de toekomst po-sitief in. Er zijn nog wel een aantal ontwikkelings-punten voor de toekomst, zoals het meer betrekken van het kinderdagverblijf en de peuterspeelzaal bij de Sterrenschool. Deze zitten nu in een ander gebouw. Het is de be-doeling dat er een doorgaande lijn vanuit het kin-derdagverblijf naar de Sterrenschool komt. Daar-naast wil de Sterrenschool uiteindelijk ook toe naar één registratiesysteem en kindvolgsysteem voor de kinderopvang en de school. Die doorgaande lijn is volgens Van der Most en Booy de kracht van de Sterrenschool.

De grootste partijen binnen de brede school Kerschoten zijn: • basisschoolComenius;• basisschoolDeRank(PCBO)• OOK(kinderopvangenpeuterspeelzaal)• Wisselwerk(welzijn) Ouders kunnen kiezen uit de volgende

schoolpaketten:• vijfdaagseschoolweek:schooldagbegintom 8.30 en eindigt om 14.15 • vierdaagseschoolweek:schooldagbegintom 8.30 en eindigt om 15.30.• Devrijedagisdevrijdag. Bij deze arrangementen worden vakanties en vrije dagen in overleg vastgesteld. • standaardpakket:5daagseschoolweekmet vakanties volgens het gemeentelijke rooster Bij alle pakketten kunnen ouders vier snipper- dagenflexibelinplannen.

19

2.5 De brede school als kindcentrum

Joop Vinck is directeur van basisschool De Poort en manager van brede school La Belletsa in Maas-tricht. Hij heeft een heldere visie op de toekomst van de brede school en de rol van andere school-tijden daarin. We geven die visie hier in zijn eigen woorden weer.

Totaalpakket “Ouders kiezen niet meer voor een school, maar voor een totaalpakket. Dat totaalpakket maakt het mogelijk op één locatie je kind te brengen en dat aan het einde van je werkdag op die locatie weer op te halen. Je draagt het kind aan één hand over en weet dat de professionals (ieder vanuit een an-dere core-bussiness) vanuit een agogische manier van werken met je kind aan de slag zijn. Hierbij gaan educatie, verzorging en opvang hand in hand. Een brede school als kindcentrum. Waar ook op voeding en lichamelijk welzijn wordt gestuurd en waar kansen liggen voor emotioneel evenwicht. Een brede school die samen met aanbieders van sport en cultuur een afgestemd aanbod biedt. Als die brede school dat goed uitzet met aanbieders, dan hoeven ouders hun kinderen aansluitend of in het weekend niet meer naar allerlei aparte sport- en cultuuractiviteiten te brengen, want dat is mede onderdeel van het profiel van die brede school. Dat zou pas rust brengen bij kinderen in de wetenschap dat wanneer je thuis komt je ook echt vrije tijd hebt om op straat met je vriendjes te spelen en tijd te hebben voor je hobby’s thuis. Ook bij ouders haal je stress weg, want je kunt op je gemak weer tijd besteden aan je kinderen. Nu staat die boog vaak continu gespannen.”

Samenwerking “Een intensieve samenwerking tussen partners bin-nen de brede school onder één regisseur is mijns inziens dé oplossing. Dat betekent korte routes, korte lijnen en veilig samenspel van de samenwer-kingspartners. Gesubsidieerde instellingen voor de jeugd moeten niet vanuit instellingsgericht denken werken, maar vanuit de vraag hoe ze hun aanbod in de nieuwe centra on the spot kunnen laten landen. Hierdoor krijgen meer kinderen kansen op culturele impulsen, kansen die bepaalde bevolkingsgroepen door emotionele, culturele en letterlijke afstand nu niet krijgen of hebben. Het maakt niet uit of onderwijs of kinderopvang regisseert, als de regie maar vanuit kwaliteit gebeurt en laat dat vooral op locaties bepaald worden.”

Kansen voor kinderen “We doen dit in het belang van het kind en zorgen daarmee ook voor de mogelijkheid om te voorko-men dat kinderen na school op straat rondhangen.

Bind kinderen aan het nieuw te vormen instituut en sluit aan bij wat kinderen nodig hebben. An-dere schooltijden in de brede school hebben een kans van slagen en zullen een enorme positieve impuls aan onze samenleving geven, omdat ouders weer met een gerust hart kunnen participeren in de maatschappij en de economie op gang houden.

Tegelijkertijd hebben kinderen een plek waar op de juiste wijze aandacht is voor wat ze nodig hebben: een plek waar je je thuis mag voelen en waar tijd en aandacht voor je is.”

Profiel La Belletsa – De PoortBasisschool De Poort vormt het kloppend hart van de brede school La Bellettsa in de Maastrichtse wijk Heugemerveld. Sinds de oplevering in 2002 maken diverse partijen gebruik van ’la Bellettsa’. In het pand is het wijkinformatiecentrum gevestigd, hier vindt schoolmaatschappelijk werk, ouder- en tienerwerk plaats en verder wordt de multifunctionele accommodatie gebruikt door buurtverenigingen. Dit varieert van sportactiviteiten in de gymzaal tot bijeenkomsten van de carnavalsvereniging. La Bellettsa is hier-mee een centrale ontmoetingsplek in de wijk voor verschillende generaties, van kinderen tot hun ouders en senioren en van ’s ochtends vroeg tot in de kleine uurtjes. Het schoolbestuur spreekt liever van een magneetschool dan van een brede school, omdat dit volgens hen het type school goed typeert. De term ‘magneetschool’ wil zeggen dat de partners elkaar aanvullen en versterken.

20

De ontwikkeling van brede scholen is medio jaren negentig in Nederland op gang gekomen.Inmiddels wordt de brede school in het primair on-derwijs in vrijwel elke gemeenten ingevoerd en kan het concept ook in het voortgezet onderwijs op veel bijval rekenen. Tegelijkertijd staan nieuwe tijden voor onderwijs en opvang momenteel volop in de belangstelling. Veel scholen en organisaties voor kinderopvang zijn in gesprek over een samen-hangend dagarrangement én verdergaande sa-menwerking en gezamenlijke bedrijfsvoering. Een in het oog springend speerpunt in dat verband is het voornemen om de traditionele schooltijden los te laten en begin- en eindtijden van onderwijs en opvang beter op elkaar af te stemmen. Hieronder volgt een korte beschrijving van de twee speelvel-den: brede scholen en kinderopvang.

3.1 Brede scholen

Basisvoorziening De brede school is niet meer weg te denken uit de Nederlandse samenleving. In 2001 waren er nog maar 250 brede scholen. Inmiddels is dit aantal ge-stegen naar 1200 brede scholen in 2009. Op basis van deze cijfers heeft het ministerie van OCW als doel gesteld dat er 1500 brede scholen zijn in 2011.Brede scholen zijn overal in Nederland te vinden: in alle provincies, in vrijwel alle grote, middelgrote en kleine steden en als het gaat om brede scholen in het basisonderwijs ook in het overgrote deel van de dorpen1. De brede school ontwikkelt zich daarmee

tot een basisvoorziening in wijken en gemeenten.

DoelstellingenBrede scholen hebben ieder zo hun eigen doelstel-lingen. Door de jaren heen zien we echter steeds de volgende drie doelstellingen voor de brede school terugkeren:• ontwikkelingskansen bieden voor kinderen • doorgaande lijn• samenwerking versterken/verbeterenOok in 2009 zien we dat het bieden van ontwik-kelingskansen voor kinderen een belangrijk doel is-voor brede scholen. Dit zien we ook terug in de bre-de schoolprofielen. Het kansenprofiel heeft lang op nummer één gestaan. Maar daar is verandering in gekomen. Tweederde van de huidige brede scholen opereert in de eerste plaats vanuit een verrijkings-profiel. Brede scholen zijn zich daarmee meer op een grote groep leerlingen gaan richten in plaats van op een specifieke groep.

Brede schoolprofielen Talentontwikkeling wordt volgens lector integraal jeugdbeleid Jeannette Doornenbal steeds belang-rijker om tegemoet te komen aan de veranderende eisen vanuit een intensieve kennissamenleving2. Als gevolg hiervan moeten de prestaties van alle kinderen omhoog. Deze prestaties kunnen volgens Doornenbal verhoogd worden door meer én be-tere leertijd en extra activiteiten in de zomer en

3. Factsheet

0

500

250

1200

1000

1500

2001 2003 2005 2007 2009

De brede school is gericht op talentontwikkeling bij alle leerlingen met een breed aanbod aan sportieve, sociale en culturele activiteiten

Verrijkingsprofiel

Profiel 2007 2009

De brede school is gericht op het scheppen van kansen en het voorkomen en bestrijden van onderwijsachterstanden

Kansenprofiel

De brede school is gericht op versterking van de wijk met aanbod voor kinderen, ouders én overige buurtbewoners

Wijkprofiel

De brede school is gericht op het bieden van sluitende arrangementen van onderwijs en opvang voor werkende ouders

Opvangprofiel

De brede school is gericht op verbreding en verbetering van de zorg voor kinderen met problemen

Zorgprofiel

12

23

31

45

54

21

na schooltijd. De brede school kan hierin een rol spelen door verdiepende activiteiten aan te bieden voor kinderen die achterlopen en verbredende acti-viteiten voor kinderen die het aankunnen.

Opvang en onderwijs in de brede school De overheid wil het voor ouders makkelijker maken om werk en zorg te combineren. Sluitende dagar-rangementen (zie kader) waarin voor-, tussen-, en naschoolse opvang, onderwijs en vrijetijdsactivi-teiten met elkaar worden verbonden, zijn daarbij

noodzakelijk. Op die manier zijn werkende ouders minder gebonden aan de bestaande schooltijden. De brede school wordt gezien als de plek waar deze nieuwe schooltijden goed tot hun recht kunnen komen. In de brede school werken verschillende partijen (zie kader) vaak al samen en ze zijn zelfs regelmatig in hetzelfde gebouw gehuisvest. Ze hebben daarmee de faciliteiten om tijden op elkaar af te stemmen en een sluitend dagarrangement aan te bieden.

59%

9%

32%

dagarrangement gedurende schoolweken

dagarrangement gedurende schoolweken en vakantieweken

geen dagarrangement

Een derde van de brede scholen biedt dagarrangementen aan. Bij 80% van deze dag-arrangementen sluiten alle activiteiten wat betreft tijd op elkaar aan.

Dagarrangementen binnen de brede school (2009)

Soorten opvang in de brede school (2009)

Tieneropvang(Zomer)vakantieopvang

WeekendschoolNaschoolse activiteiten

Naschoolse opvang/BSOTussenschoolse opvang (overblijven)

Opvang voor schooltijd (voor 8.30)Voorschool 2-4

Opvang 0-4: peuterspeelzaalOpvang 0-4 j: kinderopvang

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Lang niet alle brede scholen bieden dagarrangementen, maar een behoorlijk deel van de brede scholen biedt wel meerdere vormen van opvang. Op het grootste deel van de brede scholen worden in elk geval tussenschoolse opvang, naschoolse opvang en naschoolse activiteiten aangeboden.

6%32%

6%81%

78%87%

58%38%

75%46%

De school is de spil van de brede school. De belangrijkste partners zijn de peuterspeelzaal, kinderopvang, welzijnsinstellingen, sportverenigingen,voorschool, gemeente en bibliotheek.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Basisschool

Peuterspeelzaal

Kinderopvang

Welzijnswerk

Sportvereniging

Voorschool (VVE)

Gemeente

Bibliotheek

97%

69%

67%

58%

58%

56%

53%

51%

Actief betrokken partners binnen de brede school volgens het PO (2009)

22

Samenwerking tussen verschillende partners is een belangrijk kenmerk van de brede school. Maar lang niet altijd vanzelfsprekend. Op de helft van de bre-de scholen wordt face-to-face samengewerkt. Dat

wil zeggen dat de partijen elkaar kennen, expertise uitwisselen, activiteiten op elkaar afstemmen en elkaars ruimten gebruiken.

43%

9%1%

50%

De organisaties hebben geen zicht op elkaar, er is geen of minimale samenwerking en ruimten worden niet gedeeld of multifunctioneel gebruikt.

Back to back

Het geheel is meer dan de som der delen. Er is sprake van synergie en door nauw samen te werken kunnen de organisaties samen een kwalitatief hoger voorzieningenniveau realiseren. Waar mogelijk wordt van elkaars ruimten gebruik gemaakt.

Hand in hand

De afzonderlijke organisaties geven hun autonomie (gedeeltelijk) op en gaan op in één organisatie, die een integraal aanbod verzorgt. Wat het gebruik van het gebouw betreft geldt: niets is van iemand, alles is voor iedereen.

Cheek to cheek

De organisaties hebben een open houding naar elkaar. Ze kennen elkaars expertise, stemmen hun werkzaamheden op elkaar af en enkele ruimten worden multifunctioneel gebruikt.

Face to face

Back to back

Face to face

Hand in hand

Cheek to cheek

Samenwerkingsvormen binnen de brede school (2009)

Rol van de kinderopvangDe betrokkenheid van de kinderopvang bij de brede school is groot. In 2009 is bij 88% van de brede

scholen een kinderopvanginstelling betrokken. Wel is het aandeel actief participerende kinderopvang-instellingen iets teruggelopen sinds 2007.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

67%2009

2007

21% 12%

73% 14% 13%

actief = participeert actief in het proces

passief = wel betrokken, geen activiteit

niet betrokken

Rol van de kinderopvang in de brede school

23

3.2 Kinderopvang

Steeds meer vrouwen zijn de afgelopen decen-nia buitenshuis gaan werken3 en daardoor zijn er

steeds meer gezinnen met twee werkende ouders. Die hebben behoefte aan opvangvoorzieningen waaraan ze hun kinderen met een gerust hart kun-nen toevertrouwen.

Netto arbeidsparticipatie van vrouwen 25-45 jaar van 2003 t/m 2008 (percentage)

Kinderen in de kinderopvang

62%

64%

66%

68%

70%

72%

74%

76%

78%

2003

jan/2

003 m

rt

2003

apr/2

003 j

un

2003

jul/2

003 s

ep

2003

okt/2

003 d

ec

2004

jan/2

004 m

rt

2004

apr/2

004 j

un

2004

jul/2

004 s

ep

2004

okt/2

004 d

ec

2005

jan/2

005 m

rt

2005

apr/2

005 j

un

2005

jul/2

005 s

ep

2005

okt/2

005 d

ec

2006

jan/2

006 m

rt

2006

apr/2

006 j

un

2006

jul/2

006 s

ep

2006

okt/2

006 d

ec

2007

jan/2

007 m

rt

2007

apr/2

007 j

un

2007

jul/2

007 s

ep

2007

okt/2

007 d

ec

2008

jan/2

008 m

rt

2008

apr/2

008 j

un

2008

jul/2

008 s

ep

2008

okt/2

008 d

ec

Deze trend zien we terug in de sterke groei die de kinderopvang de afgelopen jaren heeft doorge-maakt. In 2005 maakten nog maar 375.000 kin-deren van 0 tot 12 jaar gebruik van kinderopvang4. In 2009 is dit aantal verdubbeld, inmiddels maken

802.000 kinderen gebruik van kinderopvang. Het grootste deel van de kinderen die gebruik maken van de kinderopvang vinden we binnen de dagop-vang (0-4 jaar) en de buitenschoolse opvang (4-12 jaar).

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

2005 2006 2007 2008 2009

375.000

802.000 totaal 0-12 jaar

dagopvang (0-4 jaar)

buitenschoolse opvang (4-12 jaar)

gastouderopvang (0-4 jaar)gastouderopvang (4-12 jaar)

24

Buitenschoolse opvangBuitenschoolse opvang is bedoeld voor kinderen van 4 tot 12 jaar die naar de basisschool gaan en verzorgt de opvang voor of na schooltijd en tijdens de schoolvakanties en andere vrije dagen, zoals stu-diedagen van de leerkrachten. Voor de organisatie van de opvang gaan de scholen een samenwerking aan met een kinderopvangorganisatie. In het begin was de BSO er vooral op gericht om kinderen van werkende ouders een vervangende thuissituatie te bieden aan. In de loop van de jaren is deze functie veranderd. Ouders willen graag dat hun kinderen vrijetijdsactiviteiten, zoals sport en muziek, ook onder BSO-tijd kunnen uitoefenen. Kinderen, met name kinderen vanaf acht jaar, willen meer vrijheid in de invulling van de BSO-tijd.

In sommige gevallen worden de activiteiten in de naschoolse opvang georganiseerd in samenwerking met andere organisaties. Op veel brede scholen zien we dat kinderopvang en welzijn nauw samen-werken bij het ontwikkelen en aanbieden van acti-viteiten na school. Ook de centra voor de kunsten/muziekschool en de sportsector zijn vaak betrok-ken bij het aanbod aan buitenschoolse activiteiten. Samenwerking tussen onderwijs en buitenschoolse opvang biedt bovendien de mogelijkheid een relatie te leggen tussen binnen- en buitenschools leren. Dit kan de ontwikkelingskansen van met name kin-deren in achterstandssituaties ten goede komen. Door deze verschillende vormen van samenwerking tussen kinderopvang en andere organisaties ont-staat een samenhangend aanbod.5

Tussenschoolse opvangDoordat ouders steeds vaker werken zijn zij vaak niet in staat om hun kinderen tussen de middag op te vangen. Sinds 1 augustus 2006 zijn scholen verantwoordelijk voor het organiseren van tussen-schoolse opvang (het overblijven), in overleg met de ouders. Sinds 1 januari 2007 zijn scholen boven-dien wettelijk verplicht voor- en naschoolse opvang te organiseren als de ouders daarom vragen (motie Van Aartsen - Bos). Deze verplichting maakt het mogelijk voor werkende ouders om hun kind tus-sen 07.30 uur tot 18.30 uur op school te laten zijn. Scholen hoeven de tussenschoolse opvang niet zelf te organiseren ze kunnen er ook voor kiezen om het uit te besteden aan een professionele organisatie.

1 Oberon (2009). Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009. Utrecht: Oberon 2 J. Doornenbal (2009). Nieuwe tijden in onderwijs en opvang. Pedagogische kernwaarden en leidraden. Voordracht uitgesproken tijdens het Symposium Nieuwe Tijden in onderwijs en opvang3 SCP (2005). De tijd als spiegel, Hoe Nederlanders hun tijd besteden 4 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2010). Kerncijfers 2005-20095 Oomen, Kruiter, van der Grinten e.a. (2009). Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009. Utrecht: Oberon

25

In deze brochure is beschreven hoe de overgang naar nieuwe schooltijden verbonden kan wor-den aan de ontwikkeling van brede scholen. In dit hoofdstuk vatten we een en ander samen in een aantal essentiële verbindingen.

1. Verbinden op doelenEenheid in pedagogisch beleid en een onderliggend geheel van pedagogische kernwaarden zijn onont-beerlijk. Dat geldt zowel voor de brede school als voor welk tijdenmodel dan ook. De combinatie van beiden biedt kansen op versterking van de inhou-delijke verbinding, dat wil zeggen op één gezamen-lijke visie waarin alle samenwerkingspartners zich kunnen herkennen. Het kind staat centraal kinderen kansen bieden op een optimale ontwik-keling, daar gaat het om. Maar daarnaast is de meerwaarde van andere tijden en de brede school voor ouders, personeel en eventueel buurtbewoners natuurlijk ook aan de orde.

2. Verbinden met oudersIngrepen in het dagritme van de school zijn direct van invloed op het dagritme in het gezin. Ouders, zowel degenen met schoolgaande kinderen als toekomstige nieuwe ouders, mengen zich dan ook graag in de discussie over nieuwe schooltijden. Uit de voorbeelden in deze brochure blijkt dat een traject tot invoering een zorgvuldig communicatie vereist. Maar uiteindelijk komt dat de betrokken-heid van ouders bij de brede school zeker ten goede.

3. Programmatisch verbindenBouw een goed gefundeerd en aantrekkelijk dag-programma voor alle kinderen in de wijk. Een in-houdelijk en pedagogisch samenhangend pro-gramma waarin kinderen die gebruik maken van

de buitenschoolse opvang kunnen deelnemen aan brede schoolactiviteiten en kinderen uit de wijk kunnen deelnemen aan activiteiten die vanuit de kinderopvang of door de school worden opgezet.

4. Personele verbindingenVerandering van schooltijden heeft grote personele impact, zowel aan de kant van het schoolteam als in de kinderopvang. Dat biedt kansen om de profes-sionals van de diverse disciplines sterker op elkaar te betrekken. Het personeel van brede scholen kent elkaar vaak al. In sommige multifunctionele ac-commodaties wordt bijvoorbeeld de personeelska-mer gedeeld. Overweeg de instelling van één team dat de geza-menlijke jaarthema’s en activiteiten programmeert. Gebruik de mogelijkheden om personeel over en weer uit te wisselen. Ook het combineren of sa-menvoegen van functies tot aantrekkelijke dub-belfuncties wordt daarmee eenvoudiger. De “juf-van-alles” is bovendien in staat een doorgaande pedagogische lijn en een eenduidige communicatie met ouders te bewaken.

5. Bedrijfsmatig verbindenBrede scholen lenen zich uitstekend voor integrale bedrijfsvoering, met name als de diverse disciplines onder één dak gehuisvest zijn. Op diverse plekken in het land wordt toegewerkt naar een geïntegreerde organisatie voor onderwijs en opvang, met één ma-nagement, één personeelsbeleid en bundeling van geldstromen. Het spreekt voor zich dat een derge-lijk bedrijfsmodel de invoering van nieuwe school-tijden aanzienlijk vergemakkelijkt.

4. Hoe verbind je andere tijden met brede scholen?

Bouwstenen voor een gezamenlijke visie•eendagindelingvanonderwijs&opvangvan uitstekende pedagogische kwaliteit •meteenvastenrustigdag-enweekritmeen continuïteit in het programma•meteenbreedaanbodvansportieve,socialeen culturele activiteiten voor alle kinderen gericht op talentontwikkeling

CombinatiefunctiesDe samenwerking tussen onderwijs en kinderop-vangbiedtmogelijkhedenompersoneelflexibelin te zetten, bijvoorbeeld in de vorm van com-binatie van functies van klassenassistent, BSO-leiding of activiteitenbegeleider.

26

6. Beleidsmatig verbindenBekijk het brede school beleid van de gemeente (en soms ook dat van provincies) op aanknopingspun-ten voor andere tijden. Ook de Lokale Educatieve Agenda (LEA) biedt wellicht mogelijkheden. Geef andere schooltijden een plek in dat (gezamenlijk) beleid en streef er naar om van daaruit ook het beleid ten aanzien van welzijnsinstellingen, sport-verenigingen en culturele instellingen op andere tijden in te richten.

7. Financieel verbindenBrede scholen worden gefinancierd uit meerdere geldstromen, veelal gemeentelijke subsidies, soms aangevuld met (semi-) private middelen van bij-voorbeeld woningcorporaties. Ook vanuit de rijks-overheid zijn/waren er diverse regelingen toepas-baar, denk aan de aanvullende financiering voor huisvesting van brede scholen voor combinatie-functies en bijvoorbeeld verlengde schooldag of onderwijstijdverlenging. Bezie de mogelijkheden om die geldstromen te koppelen aan andere tijden. De financiering van het bioritme-model bijvoor-beeld kan daar op leunen. Let er wel op dat het gros van de subsidies tijdelijk van aard is, het blijft sprokkelwerk en op de langere termijn zul je het ene gat met het ander moeten dichten.

8. Verbindingen in gebouwenReguliere basisscholen zijn niet ingericht op grote aantallen overblijvers of naschoolse opvang. Onge-veer de helft van de brede scholen is ondergebracht in multifunctionele accommodaties en daar zijn de

mogelijkheden al veel beter. Maar ook het cam-pusmodel waarbij accommodaties voor scholen en kinderopvang in elkaars directe nabijheid worden gesitueerd, biedt kansen. Het gaat er om dat het gebouw de samenwerking en afstemming tussen onderwijs en opvang versterkt, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Veranker het denken over an-dere tijden dus tijdig in het onderwijshuisvestings- en accommodatiebeleid van gemeente, schoolbe-sturen en kinderopvang. Langere openingstijden en intensiever gebruik hebben ook consequenties voor het beheer en de exploitatie van gebouwen.

9. Verbinden in communicatieEn tot slot, zoek de verbinding in de communica-tie. Andere schooltijden is niet het zoveelste nieu-we project. Dat zou reacties kunnen oproepen als “We doen al zoveel, ook dit nog erbij, wie heeft dat nu weer bedacht?”. Communiceer dus helder dat nieuwe schooltijden de brede school versterken, samenwerking vergemakkelijken en voor kinderen, ouders én personeel meer rust en ruimte opleveren.

Integrale kindcentraIn een aantal gemeenten, zoals Deventer, ’s Her-togenbosch, Dordrecht, Uden en Zutphen zijn in-tegrale kindcentra in ontwikkeling. Een integraal kindcentrum is een voorziening waar kinderen van 0-12 jaar komen om te leren en te spelen, van ’s ochtends 7 tot ’s avonds 7. Vanuit de elementen peuterwerk, kinderopvang, buitenschoolse opvang en basisschool wordt een nieuwe, meer integrale voorziening gebouwd, waar kinderen gedurende de hele dag terecht kunnen. Integrale kindcentra bieden een totaalpakket van educatie, opvang en ontwikkeling in de vorm van een doorlopend dag-programma. Kinderen kunnen zolang als zij willen deelnemen aan dit dagprogramma, met minimale en maximale uren.

27

Geraadpleegde experts

Annemarie Elout kwartiermaker brede school Gemeente HeerenveenAnneloes van de Graaff directie basisschool Jan VermeerGerard Paardekooper directeur basisschool ToermalijnHans van der Most manager onderwijs Sterrenschool ApeldoornHans van Kekem stedelijk coördinator/directeur Brede School GoudaHenny Booy manager kinderopvang Sterrenschool ApeldoornIlonka Lourenz senior beleidsmedewerker onderwijs Gemeente UtrechtIrma Keizer directie Stichting de Lange KeizerJoop Vinck directeur Brede School La Belletsa / De PoortMarja de Lange directie Stichting de Lange KeizerWillemien Bekema directie basisschool Jan VermeerWim van Ogtrop directeur 2Samen

Documentatie

Meer informatie over het onderwerp andere schooltijden, de brede school en aanverwante onderwerpen vindt u in de volgende documenten: • J. Doornenbal (2009). Nieuwe tijden in onderwijs en opvang. Pedagogische kernwaarden en leidraden. Voordracht uitgesproken tijdens het Symposium Nieuwe Tijden in onderwijs en opvang.• Oberon en Duin projectmanagement (2009). Nieuwe Tijden in onderwijs en opvang, een advies van het veld aan de regering.• Oberon/Sardes (2007). Brede scholen in Nederland handboek brede school 0 - 12 jaar• Oberon/Stichting Brede School (2007). Beheer en exploitatie van brede scholen.• Oberon (2008). Personeelsbeleid in brede scholen. • Oberon (2009). Brede scholen in Nederland. Jaarbericht 2009. Utrecht: Oberon• Project Andere Tijden in onderwijs en opvang (2010). Magazine Andere tijden. www.vosabb.nl/uploads/media/Magazine_Andere_Tijden.pdf• Project Andere Tijden in onderwijs en opvang (2009). Nieuwsbrieven andere tijden • Nieuwsbrief nummer 1, april 2009 • Nieuwsbrief nummer 2, september 2009 • Nieuwsbrief nummer 3. december 2009 • Nieuwsbrief nummer 4, mei 2010 • Nieuwsbrief nr. 6 van ECO3 over het integraal kindcentrum op: www.eco3.nl/eCache/DEF/1/17/806.html

En op de hieronder genoemde websites: • www.anderetijdeninonderwijsenopvang.nl• www.hetkinderopvangfonds.nl• www.combinatiefuncties.nl

Andere Tijden in onderwijs en opvangEen samenwerking van VOS/ABB, MOgroep Kinderopvang,

PO-Raad, Het Kinderopvangfonds en BOinK

www.anderetijdeninonderwijsenopvang.nl • anderetijdeninonderwijsenopvang@xs4all.nl